ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν ἐν Χερρονήσῳ (56-67)

[56] Τί ποτ᾽ οὖν ἐστι τὸ αἴτιον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸ τὸν μὲν οὕτω φανερῶς στρατεύοντα, ἀδικοῦντα, πόλεις καταλαμβάνοντα, μηδένα τούτων πώποτ᾽ εἰπεῖν ὡς πόλεμον ποιεῖ, τοὺς δὲ μὴ ἐπιτρέπειν μηδὲ προΐεσθαι ταῦτα συμβουλεύοντας, τούτους τὸν πόλεμον ποιήσειν αἰτιᾶσθαι;

[57] ἐγὼ διδάξω· ὅτι τὴν ὀργὴν ἣν εἰκός ἐστι γενέσθαι παρ᾽ ὑμῶν, ἄν τι λυπῆσθε τῷ πολέμῳ, εἰς τοὺς ὑπὲρ ὑμῶν λέγοντας τὰ βέλτιστα τρέψαι βούλονται, ἵνα τούτους κρίνητε, μὴ Φίλιππον ἀμύνησθε, καὶ κατηγορῶσιν αὐτοί, μὴ δίκην δῶσιν ὧν ποιοῦσι νῦν. τοῦτ᾽ αὐτοῖς δύναται τὸ λέγειν ὡς ἄρα βούλονται πόλεμόν τινες ποιῆσαι παρ᾽ ὑμῖν, καὶ περὶ τούτου ἡ διαδικασία αὕτη ἐστίν.

[58] ἐγὼ δ᾽ οἶδ᾽ ἀκριβῶς ὅτι οὐ γράψαντος Ἀθηναίων οὐδενός πω πόλεμον, καὶ ἄλλα πολλὰ Φίλιππος ἔχει τῶν τῆς πόλεως καὶ νῦν εἰς Καρδίαν πέπομφε βοήθειαν. εἰ μέντοι βουλόμεθ᾽ ἡμεῖς μὴ προσποιεῖσθαι πολεμεῖν αὐτὸν ἡμῖν, ἀνοητότατος πάντων ἂν εἴη τῶν ὄντων ἀνθρώπων, εἰ τοῦτ᾽ ἐξελέγχοι.

[59] ἀλλ᾽ ἐπειδὰν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἡμᾶς ἴῃ, τί φήσομεν; ἐκεῖνος μὲν γὰρ οὐ πολεμεῖν, ὥσπερ οὐδ᾽ Ὠρείταις, τῶν στρατιωτῶν ὄντων ἐν τῇ χώρᾳ, οὐδὲ Φεραίοις πρότερον, πρὸς τὰ τείχη προσβάλλων αὐτῶν, οὐδ᾽ Ὀλυνθίοις ἐξ ἀρχῆς, ἕως ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ τὸ στράτευμα παρῆν ἔχων. ἢ καὶ τότε τοὺς ἀμύνεσθαι κελεύοντας πόλεμον ποιεῖν φήσομεν; οὐκοῦν ὑπόλοιπον δουλεύειν· οὐ γὰρ ἄλλο γ᾽ οὐδέν ἐστι μεταξὺ τοῦ μήτ᾽ ἀμύνεσθαι μήτ᾽ ἄγειν ἡσυχίαν ἐᾶσθαι.

[60] καὶ μὴν οὐχ ὑπὲρ τῶν ἴσων ὑμῖν καὶ τοῖς ἄλλοις ἔσθ᾽ ὁ κίνδυνος· οὐ γὰρ ὑφ᾽ αὑτῷ τὴν πόλιν ποιήσασθαι βούλεται Φίλιππος, ἀλλ᾽ ὅλως ἀνελεῖν. οἶδεν γὰρ ἀκριβῶς ὅτι δουλεύειν μὲν ὑμεῖς οὔτ᾽ ἐθελήσετε, οὔτ᾽, ἂν ἐθελήσητε, ἐπιστήσεσθε (ἄρχειν γὰρ εἰώθατε), πράγματα δ᾽ αὐτῷ παρασχεῖν, ἂν καιρὸν λάβητε, πλείω τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἁπάντων δυνήσεσθε.

[61] Ὡς οὖν ὑπὲρ τῶν ἐσχάτων ὄντος τοῦ ἀγῶνος, οὕτω προσήκει γιγνώσκειν, καὶ τοὺς πεπρακότας αὑτοὺς ἐκείνῳ μισεῖν κἀποτυμπανίσαι· οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστι τῶν ἔξω τῆς πόλεως ἐχθρῶν κρατῆσαι, πρὶν ἂν τοὺς ἐν αὐτῇ τῇ πόλει κολάσητ᾽ ἐχθρούς.

[62] πόθεν οἴεσθε νῦν αὐτὸν ὑβρίζειν ὑμᾶς (οὐδὲν γὰρ ἄλλ᾽ ἔμοιγε δοκεῖ ποιεῖν ἢ τοῦτο) καὶ τοὺς μὲν ἄλλους εὖ ποιοῦντα, εἰ μηδὲν ἄλλο, ἐξαπατᾶν, ὑμῖν δ᾽ ἀπειλεῖν ἤδη; οἷον Θετταλοὺς πολλὰ δοὺς ὑπηγάγετ᾽ εἰς τὴν νῦν παροῦσαν δουλείαν· οὐδ᾽ ἂν εἰπεῖν δύναιτ᾽ οὐδεὶς ὅσα τοὺς ταλαιπώρους Ὀλυνθίους πρότερον δοὺς Ποτείδαιαν ἐξηπάτησε καὶ πόλλ᾽ ἕτερα·

[63] Θηβαίους νῦν ὑπάγει τὴν Βοιωτίαν αὐτοῖς παραδοὺς καὶ ἀπαλλάξας πολέμου πολλοῦ καὶ χαλεποῦ· ὥστε καρπωσάμενοί τιν᾽ ἕκαστοι τούτων πλεονεξίαν οἱ μὲν ἤδη πεπόνθασιν ἃ δὴ πάντες ἴσασιν, οἱ δ᾽ ὅταν ποτὲ συμβῇ πείσονται. ὑμεῖς δ᾽ ὧν μὲν †ἀπεστέρησθε,† σιωπῶ· ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ τῷ τὴν εἰρήνην ποιήσασθαι, πόσ᾽ ἐξηπάτησθε, πόσων ἀπεστέρησθε.

[64] οὐχὶ Φωκέας, οὐ Πύλας, οὐχὶ τἀπὶ Θρᾴκης, Δορίσκον, Σέρριον, τὸν Κερσοβλέπτην αὐτόν; οὐ νῦν τὴν πόλιν τὴν Καρδιανῶν ἔχει καὶ ὁμολογεῖ; τί ποτ᾽ οὖν ἐκείνως τοῖς ἄλλοις καὶ οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον ὑμῖν προσφέρεται; ὅτι ἐν μόνῃ τῶν πασῶν πόλεων τῇ ὑμετέρᾳ ἄδει᾽ ὑπὲρ τῶν ἐχθρῶν λέγειν δέδοται, καὶ λαβόντα χρήματ᾽ αὐτὸν ἀσφαλές ἐστι λέγειν παρ᾽ ὑμῖν, κἂν ἀφῃρημένοι τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἦτε. οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Ὀλύνθῳ τὰ Φιλίππου μὴ σὺν εὖ πεπονθότων τῶν πολλῶν Ὀλυνθίων τῷ Ποτείδαιαν καρποῦσθαι·

[65] οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Θετταλίᾳ τὰ Φιλίππου μὴ σὺν εὖ πεπονθότος τοῦ πλήθους τοῦ Θετταλῶν τῷ τοὺς τυράννους ἐκβαλεῖν Φίλιππον αὐτοῖς καὶ τὴν Πυλαίαν ἀποδοῦναι· οὐκ ἦν ἐν Θήβαις ἀσφαλές, πρὶν τὴν Βοιωτίαν ἀπέδωκε καὶ τοὺς Φωκέας ἀνεῖλεν.

[66] ἀλλ᾽ Ἀθήνησιν, οὐ μόνον Ἀμφίπολιν καὶ τὴν Καρδιανῶν χώραν ἀπεστερηκότος Φιλίππου, ἀλλὰ καὶ κατασκευάζοντος ὑμῖν ἐπιτείχισμα τὴν Εὔβοιαν καὶ νῦν ἐπὶ Βυζάντιον παριόντος, ἀσφαλές ἐστι λέγειν ὑπὲρ Φιλίππου. καὶ γάρ τοι τούτων μὲν ἐκ πτωχῶν ἔνιοι ταχὺ πλούσιοι γίγνονται, καὶ ἐξ ἀνωνύμων καὶ ἀδόξων ἔνδοξοι καὶ γνώριμοι, ὑμεῖς δὲ τοὐναντίον ἐκ μὲν ἐνδόξων ἄδοξοι, ἐκ δ᾽ εὐπόρων ἄποροι· πόλεως γὰρ ἔγωγε πλοῦτον ἡγοῦμαι συμμάχους, πίστιν, εὔνοιαν, ὧν πάντων ἔσθ᾽ ὑμεῖς ἄποροι.

[67] ἐκ δὲ τοῦ τούτων ὀλιγώρως ἔχειν καὶ ἐᾶν ταῦτα φέρεσθαι ὁ μὲν εὐδαίμων καὶ μέγας καὶ φοβερὸς πᾶσιν Ἕλλησι καὶ βαρβάροις, ὑμεῖς δ᾽ ἔρημοι καὶ ταπεινοί, τῇ τῶν ὠνίων ἀφθονίᾳ λαμπροί, τῇ δ᾽ ὧν προσῆκε παρασκευῇ καταγέλαστοι. οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον περί θ᾽ ὑμῶν καὶ περὶ αὑτῶν ἐνίους τῶν λεγόντων ὁρῶ βουλευομένους· ὑμᾶς μὲν γὰρ ἡσυχίαν ἄγειν φασὶ δεῖν, κἄν τις ὑμᾶς ἀδικῇ, αὐτοὶ δ᾽ οὐ δύνανται παρ᾽ ὑμῖν ἡσυχίαν ἄγειν οὐδενὸς αὐτοὺς ἀδικοῦντος.

***
[56] Ποια λοιπόν τέλος πάντων, Αθηναίοι, είναι η αιτία για το ότι κανένας από τους ρήτορες δεν είπε ποτέ μέχρι σήμερα ότι προκαλεί πόλεμο αυτός που τόσο απροκάλυπτα εκστρατεύει, αδικεί, καταλαμβάνει πόλεις, αλλά αντίθετα κατηγορούν ότι θα προκαλέσουν τον πόλεμο όσοι σας συμβουλεύουν να μην επιτρέπετε μήτε να αδιαφορείτε γι᾽ αυτά;

[57] Εγώ θα σας εξηγήσω. Γιατί θέλουν την οργή, που είναι φυσικό να προκληθεί από σας, αν στενοχωρηθείτε από κάτι δυσάρεστο που θα προέλθει από τον πόλεμο, να τη στρέψουν σ᾽ αυτούς που σας δίνουν τις καλύτερες συμβουλές. Ο στόχος τους είναι να εισαγάγετε αυτούς σε δίκη, να μην αποκρούσετε τον Φίλιππο, να είναι αυτοί κατήγοροι και να μην τιμωρηθούν για όσα κάνουν τώρα. Αυτήν την έννοια έχει ο ισχυρισμός τους ότι τάχα κάποιοι εδώ σε σας θέλουν να προκαλέσουν πόλεμο, και γι᾽ αυτό γίνεται αυτή η αντιπαράθεση.

[58] Εγώ όμως είμαι απόλυτα σίγουρος ότι, ενώ κανένας από τους Αθηναίους δεν εισηγήθηκε πόλεμο, παρ᾽ όλα αυτά ο Φίλιππος και κατέχει πολλά άλλα μέρη της πόλης μας και τώρα τελευταία μάλιστα έχει στείλει βοήθεια στην Καρδία. Αν όμως θέλουμε να προσποιούμαστε και να λέμε ότι αυτός δεν κάνει πόλεμο εναντίον μας, τότε ο Φίλιππος θα ήταν ο πιο ανόητος από όλους τους ανθρώπους του κόσμου, αν ο ίδιος το έλεγε φανερά.

[59] Αλλά τι θα πούμε, όταν θα βαδίσει εναντίον μας; Γιατί εκείνος θα πει ότι δεν μας πολεμά, όπως έλεγε ότι δεν πολεμούσε εναντίον των Ωρειτών, ενώ οι στρατιώτες του βρίσκονταν μέσα στη χώρα τους, ούτε προηγουμένως εναντίον των Φεραίων, ενώ χτυπούσε τα τείχη τους, ούτε και εναντίον των Ολυνθίων στην αρχή, ως τη στιγμή που παρουσιάστηκε με τον στρατό του μέσα στην ίδια τη χώρα τους. Ή μήπως και τότε θα πούμε ότι πόλεμο προκαλούν όσοι μας προτρέπουν να αμυνθούμε; Τότε λοιπόν αυτό που μας μένει είναι να γίνουμε δούλοι· γιατί δεν υπάρχει καμιά άλλη ενδιάμεση λύση μεταξύ του να μην υπερασπίζεται κανείς τον εαυτό του και να μην του επιτρέπεται να ζει ήσυχος.

[60] Επίσης δεν διακυβεύονται στον ίδιο βαθμό τα δικά σας συμφέροντα και τα συμφέροντα κάποιων άλλων· γιατί ο Φίλιππος δεν θέλει απλώς να υποτάξει την πόλη σας, αλλά να την καταστρέψει ολοσχερώς. Γιατί είναι απόλυτα σίγουρος ότι δεν θα θελήσετε να γίνετε δούλοι, ούτε, αν το θελήσετε, θα μπορέσετε να μείνετε δούλοι (γιατί έχετε συνηθίσει να εξουσιάζετε), αλλά ότι, αν βρείτε ευκαιρία, θα μπορέσετε να του δημιουργήσετε τα περισσότερα προβλήματα από όλους γενικά τους υπόλοιπους ανθρώπους.

[61] Πρέπει λοιπόν να καταλάβετε ότι πρόκειται για αγώνα ζωής και θανάτου, και όσοι έχουν πουληθεί σ᾽ εκείνον, να τους μισείτε και να τους μαστιγώσετε μέχρι θανάτου. Γιατί είναι αδύνατο, ναι αδύνατο να νικήσετε τους εξωτερικούς εχθρούς της πόλης, αν προηγουμένως δεν τιμωρήσετε τους εχθρούς που βρίσκονται μέσα σ᾽ αυτήν.

[62] Από πού φαντάζεστε ότι κινείται και σας λοιδορεί (γιατί κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον δεν κάνει τίποτε άλλο παρά αυτό) και για ποιόν λόγο εξαπατά τους άλλους με περιποιήσεις, αν όχι με κάτι άλλο, ενώ στην περίπτωσή σας καταφεύγει ήδη σε απειλές; Για παράδειγμα, τους Θεσσαλούς, αφού στην αρχή τους έδωσε πολλά, ύστερα τους έσυρε ύπουλα στη σημερινή κατάσταση υποδούλωσης· ούτε ακόμη θα μπορούσε να πει κανείς πόσο παραπλάνησε τους ταλαίπωρους τους Ολυνθίους δίνοντάς τους την Ποτείδαια και άλλα μέρη·

[63] τώρα εξάλλου προσπαθεί να παρασύρει με ύπουλο τρόπο τους Θηβαίους δίνοντάς τους τη Βοιωτία και απαλλάσσοντάς τους από έναν πόλεμο μακροχρόνιο και σκληρό. Έτσι, ο καθένας τους, αφού έδρεψαν μερικούς καρπούς της πλεονεξίας τους, άλλοι έχουν ήδη πάθει όσα όλοι γνωρίζουν καλά, άλλοι πάλι θα πάθουν, όταν έρθει η σειρά τους. Δεν αναφέρω όσα έχετε χάσει στον πόλεμο· πόσο όμως έχετε εξαπατηθεί και πόσα έχετε στερηθεί στον χρόνο που διήρκεσαν οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη!

[64] Δεν εξαπατηθήκατε σχετικά με τους Φωκείς, τις Θερμοπύλες, τα οχυρά σας στη Θράκη, Δορίσκο, Σέρριο, ακόμη και για τον ίδιο τον Κερσοβλέπτη; Δεν κατέχει αυτήν τη στιγμή ο Φίλιππος την πόλη των Καρδιανών και το ομολογεί μάλιστα; Γιατί λοιπόν τέλος πάντων προς τους άλλους Έλληνες φέρεται με εκείνον τον τρόπο, και δεν ακολουθεί τον ίδιο τρόπο συμπεριφοράς και προς εσάς; Γιατί μόνο στη δική σας από όλες τις πόλεις παρέχεται το δικαίωμα να υπερασπίζεται κανείς άφοβα τα συμφέροντα των εχθρών, και όταν κάποιος δωροδοκηθεί, μπορεί να μιλάει εδώ σε σας με ασφάλεια, και αν ακόμη έχουν αποσπάσει από σας δικά σας εδάφη. Δεν ήταν δυνατόν να υπερασπίζεται κανείς στην Όλυνθο χωρίς κίνδυνο τα συμφέροντα του Φιλίππου, αν δεν είχε συμμετάσχει και ο λαός των Ολυνθίων στο κέρδος από την παραχώρηση της Ποτείδαιας·

[65] ούτε στη Θεσσαλία θα ήταν ασφαλές πιο μπροστά να μιλήσει κανείς υπέρ του Φιλίππου, αν ο Θεσσαλικός λαός δεν είχε συμμετάσχει στο κέρδος από την εκ μέρους του Φιλίππου εκδίωξη των τυράννων τους και από την αποκατάσταση των αμφικτυονικών προνομίων· ούτε στη Θήβα ήταν ασφαλές πιο μπροστά παρά αφού τους έδωσε πίσω τη Βοιωτία και αφάνισε τους Φωκείς.

[66] Αντίθετα, στην Αθήνα μπορεί ακίνδυνα να μιλάει κανείς υπέρ του Φιλίππου, μολονότι αυτός όχι μόνο σας έχει αρπάξει την Αμφίπολη και την περιοχή της Καρδίας αλλά και μετατρέπει την Εύβοια σε τείχος εναντίον σας και αυτήν τη στιγμή κατευθύνεται εναντίον του Βυζαντίου. Πράγματι, μερικοί από τους εδώ πολιτικούς από φτωχοί έγιναν ξαφνικά πλούσιοι, κάποιοι άλλοι από άγνωστοι και άσημοι ένδοξοι και διάσημοι· εσείς, αντίθετα, από ένδοξοι καταντήσατε άσημοι και από πλούσιοι ζητιάνοι. Γιατί εγώ τουλάχιστον πλούτο μιας πόλης θεωρώ τους συμμάχους, την αξιοπιστία, την καλή προαίρεση· όλα αυτά εσείς τα στερείσθε.

[67] Και επειδή εσείς αδιαφορείτε γι᾽ αυτά και τα αφήνετε στην τύχη τους, ο Φίλιππος ευημερεί και έγινε μεγάλος και τρομερός σε όλους τους Έλληνες και τους βαρβάρους, ενώ εσείς εγκαταλειμμένοι και ταπεινωμένοι, λαμπροί βέβαια για την αφθονία της αγοράς σας, καταγέλαστοι όμως σε ό,τι αφορά την προετοιμασία των βασικών πολεμικών αναγκών. Βλέπω ότι μερικοί ρήτορες σκέφτονται διαφορετικά για σας από ό,τι για τον εαυτό τους. Υποστηρίζουν ότι εσείς πρέπει να κάθεστε ήσυχοι, ακόμη και αν αδικείσθε από κάποιον, οι ίδιοι όμως δεν μπορούν εδώ να κάθονται ήσυχοι, αν και κανένας δεν τους αδικεί.