Μπορούν να είναι νοήμονες οι υπολογιστές;

Ο Αμερικανός φιλόσοφος Hubert Dreyfus ισχυριζόταν κάποτε ότι ένας υπολογιστής δεν πρόκειται ποτέ να τον νικήσει στο σκάκι, μόνο που το πρόγραμμα Machack του Maurice Greenblat το κατάφερε μετά από λίγο καιρό, το 1967. Στο βιβλίο του Mind over Machine (1986), το οποίο συνέγραψε με τον αδελφό του Stuart, ο Dereyfus εξηγεί με σεμνότητα ότι μπορεί οι υπολογιστές να μπορούν να νικήσουν παίκτες του επιπέδου του, αλλά είναι απίθανο να μπορέσουν ποτέ να νικήσουν μια πραγματική αυθεντία. Ωστόσο το 1997 ο Deep Blue της IBM νίκησε τον παγκόσμιο πρωταθλητή Γκάρι Κασπάροφ, ο οποίος θεωρείται από τις αυθεντίες του σκακιού ο καλύτερος (ανθρώπινος) παίκτης που έχει υπάρξει ποτέ. Λίγοι είναι αυτοί που θα έλεγαν ότι ο Deep Blue «σκέφτεται» με την πλήρη έννοια της λέξης. Είναι ένα πολύ γρήγορο αλλά τελικά χωρίς μυαλό μηχάνημα που ροκανίζει αριθμούς. Ωστόσο καθώς οι υπολογιστές γίνονται ικανότεροι στο σκάκι, στην αναγνώριση φυσιογνωμιών και σε πολλές άλλες λειτουργίες που κάποτε ήταν στην αποκλειστική δικαιοδοσία του ανθρώπινου νου, το ν’ ακυρώνουμε τα επιτεύγματά τους μπορεί να φανεί σαν να μεροληπτούμε κατά του πυριτίου.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει εκατό δισεκατομμύρια νευρώνες, οι οποίοι επεξεργάζονται πληροφορίες σ’ έναν κατά προσέγγιση ρυθμό μεταξύ εκατό εκατομμυρίων και εκατό δισεκατομμυρίων MIPS (εκατομμύρια εντολών ανά δευτερόλεπτο). Απεναντίας ο πρώτος Apple Macintosh, που πρωτοεμφανίστηκε το 1984, έτρεχε με περίπου 0,5 MIPS –ισοδύναμος με βακτήριο. Οι καλύτεροι προσωπικοί υπολογιστές σήμερα μπορούν να φτάσουν τα 1000 MIPS, ενώ ο ταχύτερος υπερυπολογιστής φτάνει τα δέκα εκατομμύρια MIPS. Όσο για τη μνήμη, οι εκατό τρισεκατομμύρια συνάψεις του εγκεφάλου υπολογίζεται ότι συγκρατούν πληροφορίες που ισοδυναμούν με εκατό εκατομμύρια γιγαμπάιτ, τη στιγμή που το ταπεινό Mac του 1984 διέθετε μόνο το ένα όγδοο ενός μεγαμπάιτ.

Ωστόσο, τα τελευταία πενήντα χρόνια η πρόοδος που συντελείται όσον αφορά την ισχύ των υπολογιστών ακολουθεί τον Νόμο του Moore –τον οποίο πρότεινε ο Gordon Moore το 1965-, σύμφωνα με τον οποίο η ισχύς των τσιπ των υπολογιστών διπλασιάζεται κάθε 18 μήνες με δύο χρόνια. Αν ο Νόμος του Moore εξακολουθήσει να ισχύει, τότε με συντηρητικούς υπολογισμούς οι υπολογιστές θα έχουν φτάσει πριν από το 2019 σε επίπεδο απόδοσης που θα μπορεί να συγκριθεί με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Κατά πάσα πιθανότητα, οι βασικοί πρωταγωνιστές της συζήτησης για το κατά πόσο οι υπολογιστές μπορούν να είναι νοήμονες θα έχουν μια απάντηση με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στη διάρκεια της ζωής τους.

Ο Searle πιστεύει πως υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στον ιστό του εγκεφάλου που του επιτρέπει να δημιουργεί τη συνείδηση. Έγκειται στη βιολογική λειτουργία του εγκεφάλου να παράγει σκέψεις, όπως ακριβώς η λειτουργία της καρδιάς είναι ν’ αντλεί αίμα ή των πνευμόνων να εισπνέουν αέρα. Ωστόσο, αυτή η αντίληψη αντιμετωπίζει τη συνείδηση σαν ένα είδος «εγκεφαλικής λάμψης», σαν ένα ξεχωριστό φυσικό αποτέλεσμα, και δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο ότι μπορεί να πρόκειται για κάτι τέτοιο.

Ο Searle είναι υλιστής και συμφωνεί ότι ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή –ότι η συνείδηση είναι το αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής διεργασίας. Απλώς ένας υπολογιστής, πιστεύει, δεν είναι το κατάλληλο είδος μηχανής για να γίνει παραλληλισμός. Ο νους, υποστηρίζει, είναι μέρος της φύσης, αλλά οι υπολογιστές υπάρχουν μόνο και μόνο επειδή οι άνθρωποι θεωρούν κάποια αντικείμενα υπολογιστές. «Τίποτα δεν είναι υπολογιστής αφ’ εαυτού του» λέει. «Ένα πράγμα γίνεται υπολογιστής μόνο όταν χρησιμοποιείται για να κάνει έναν υπολογισμό από έναν συνειδητό παράγοντα». Διατεινόταν ότι μια υπολογιστική ερμηνεία μπορεί να εφαρμοστεί σε καθετί: «Οποιοδήποτε επίγειο αντικείμενο, όπως ένα παράθυρο, μπορεί να είναι υπολογιστής –συμβολίζοντας το ένα όταν είναι ανοιχτό και το μηδέν όταν είναι κλειστό».

Ο Searle επανερχόταν στην άποψη ότι η σημασιολογία –η σημασία ή η «αναφορικότητα»- δεν μπορεί να προέλθει από τη βάση. Και, επειδή ο σημαντικός υπολογισμός αποτελεί λειτουργία υψηλότερης τάξης ενός αντικειμένου, δεν υπάρχουν φυσικοί υπολογιστές – τίποτα δεν είναι αφ’ εαυτού του υπολογιστής προτού χρησιμοποιηθεί ως τέτοιος, ούτε μπορεί να είναι χρήστης του εαυτού του.

Η απάντηση του Daniel Dennett είναι ότι ο εγκέφαλος θα πρέπει να είναι χρήστης του εαυτού του, γιατί κανείς άλλος δεν θα το κάνει γι’ αυτόν. Ο εγκέφαλος είναι αποτελεσματικός γιατί είναι το προϊόν φυσικής επιλογής. Η εξέλιξη έχει διαμορφώσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι νευρώνες ν’ αντιδρούν στα ερεθίσματα από το περιβάλλον μας και να δημιουργούν έλλογες αντιδράσεις σ’ αυτά. Κατά τον ίδιο τρόπο τα σύμβολα που επεξεργάζεται ένας υπολογιστής αποκτούν τη σημασία τους, την ικανότητά τους να διεκπεραιώνουν μια εργασία, μέσω των διαρκών σχέσεων που έχουν με άλλα αντικείμενα εκτός του υπολογιστή. Στην περίπτωση των σημερινών υπολογιστών, σ’ αυτά τα αντικείμενα συγκαταλέγονται οι εκτυπωτές, οι σαρωτές και τα συστήματα εντοπισμού πυραύλων. Στο μέλλον στα αντικείμενα αυτά μπορεί να περιλαμβάνονται χρήστες άλλων γλωσσών.

Ο Dennett παρωδεί τη θέση του Searle, καθώς στην ουσία είναι σαν να λέει ότι «τα φτερά του αεροπλάνου είναι για να πετάνε, ενώ του αετού όχι». Κατά μια έννοια, αυτό είναι αλήθεια, καθότι κανείς συγκεκριμένα δεν σχεδίασε τα φτερά των αετών ώστε να μπορούν να πετάνε. Εντούτοις αυτό δεν μας επιτρέπει ν’ αμφισβητούμε το γεγονός ότι οι αετοί πετούν ή ότι μπορούμε να καταλάβουμε τι κάνουν καθώς πετάνε.