«Σοφός είναι εκείνος που γνωρίζει αρχαίες απάτες θεών και ανθρώπων». Αβέστα (Γιασνά 29.4.)Ο Ζωροαστρισμός είναι μια από τις παλαιότερες θρησκείες και έχει ακόμα οπαδούς. Η εμφάνισή του χρονολογείται περίπου 2.600 χρόνια πριν, ως μία ριζική αναμόρφωση της πολυθεϊστικής ιρανικής θρησκείας η οποία επικράτησε στην Περσική Αυτοκρατορία με κρατική υποστήριξη.
Ο Ζωροαστρισμός διατηρεί κάποιες από τις πρακτικές της προϊστορικής, κοινής ινδοϊρανικής θρησκείας και επομένως παρουσιάζει ομοιότητες με τον ινδουισμό (η αρχαιότερη θρησκεία του κόσμου, καθώς κάποιες από τις ρίζες της ανάγονται στην Εποχή του σιδήρου) της Βεδικής περιόδου, όπως π.χ. την πυρολατρεία, ορισμένες μυθικές αφηγήσεις και τον σεβασμό προς τις δυνάμεις της φύσης. Ο Ινδουισμός βασίζεται στα ιερά κείμενα Βέντα (Βέδες) καθώς και στη διδασκαλία των γκουρού (δασκάλων),
Ο Ζωροάστρης, Ζαρατούστρα (Ζαραθούστρα) ή Ζαρτόστ, ήταν θρησκευτικός προφήτης των Περσών και ιδρυτής της θρησκείας τού Ζωροαστρισμού. Ο Ζαρατούστρα φέρεται καταγόμενος από το παλαιό γένος Σπιτάμα, γι αυτό και στην Αβέστα μνημονεύεται με το διπλό όνομα Ζαρατούστρα-Σπιτάμα. Από το εικοστό έως το τριακοστό έτος της ηλικίας του ο Ζαρατούστρα έζησε βίο μονήρη, μέχρις ότου εμφανίστηκε σε αυτόν ο άγγελος Βοχουμανό, ο οποίος του αποκάλυψε ότι ορίστηκε από το θεό ως προφήτης της νέας θρησκείας.
Τα κηρύγματα του Ζαρατούστρα, όπως αναφέρεται στους Γκατάς, που αντικατοπρίζουν τα λόγια ενός προφήτη, περιλαμβάνουν συμβουλές και νουθεσίες προς τους ακροατές του, απειλές κατά των κακόδοξων και των αιρετικών, δημηγορίες εναντίον των ψευδοπροφητών, προρρήσεις του μέλλοντος θριάμβου, παραμυθίες μέσω της υπόδειξης των ουρανίων αγαθών και των επίγειων αμοιβών που επιφυλάσσει ο θεός στους πιστούς οπαδούς του.
Ειδικότερα στους ύμνους του προς τον Άχουρα Μάζντα, το Σοφό Κύριο, ο Ζαρατούστρα του ζητάει να είναι προστάτης του στην προφητική αποστολή του και τον επαναβεβαιώσει για τον τελικό θρίαμβο της αγαθής βούλησης πάνω στο κακό.
Προεξάρχουσα θέση στη θρησκεία του Ζωροάστρη κατέχει η διδασκαλία σχετικά με τη διαμάχη μεταξύ του καλού και του κακού πνεύματος, μεταξύ του Άχουρα Μάζντα και του Άριμαν, μία διαμάχη που υφίσταται από τη στιγμή της δημιουργίας του κόσμου και προβλέπεται να συνεχιστεί ως την τελική κρίση του κόσμου. Στους Γκατάς, ωστόσο, παρέχεται στα ανθρώπινα πλάσματα η διαβεβαίωση ότι, ευθυγραμμιζόμενα προς τη δύναμη της δικαιοσύνης εναντίον του κακού πνεύματος, κατά την επόμενη ύπαρξη θα ευεργετηθούν και θα εξασφαλίσουν τη μακαριότητα.
Το πότε έζησε, ποια ήταν η ζωή του και τι πραγματικά αντιπροσωπεύει, δεν είναι τόσο γνωστό και βέβαιο. Οι πληροφορίες που υπάρχουν γύρω από την προσωπικότητά του είναι πολύ λίγες και συγκεχυμένες. Οι μόνες πηγές, που μας κατατοπίζουν μερικώς, είναι η βίβλος των Περσών, η Αβέστα, και μερικά συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Διαφορετικές πηγές τοποθετούν τη δράση σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου, από τον 18ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. Αυτό το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει τη ζωή του Ζωροάστρη, συντέλεσε στο να γεννηθούν διάφοροι μύθοι γύρω από αυτόν και συγκεκριμένα ότι ο Ζωροάστρης ήταν μια κάποια θεϊκή δύναμη. Εντούτοις, στην αρχαιότερη πηγή, στους Γκατάς (τμήμα της Αβέστα) αναφέρεται κατηγορηματικά πως ο Ζωροάστρης υπήρξε άνθρωπος και προφήτης.
Το κήρυγμα του Ζωροάστρη, ο οποίος ήταν θεμελιωτής της πυρολατρείας, αναφερόταν στο ανώτατο ον, που ήταν ένα και μοναδικό. Όλοι οι άλλοι θεοί ήταν δαίμονες. Ο θεός, στον οποίο πίστευε ο προφήτης, ήταν ο Ωρομάσδης (Αχούρα Μάζντα), πάνσοφος θεός του φωτός και κυβερνήτης του ουρανού. Ο Ωρομάσδης βρισκόταν σε διαρκή αγώνα με το πνεύμα του κακού, τον Αριμάν.
Ο Μίθρας, ο γιος του Ωρομάσδη, αποτελεί το πνεύμα της δικαιοσύνης. Ο Μίθρας μεσιτεύει στον πατέρα του για τους ανθρώπους, αγωνίζεται για το καλό τους και βασανίζεται για χάρη τους. Τελικά, αναμένεται ότι ο Μίθρας θα νικήσει το πνεύμα του κακού και θα εγκαταστήσει πάνω στη γη τη βασιλεία του θεού. Ο Ζωροάστρης καλούσε τους πιστούς να κάνουν μόνο το καλό, υποσχόμενος ως ανταμοιβή, τον παράδεισο. Πολλά στοιχεία της διδασκαλίας του Ζωροάστρη έχουν ομοιότητες με αντίστοιχα της διδασκαλίας του Ιησού Χριστού.
Τα ιερά βιβλία της Αβέστα που περιλαμβάνονταν σε 32 τμήματα ή τόμους φέρονταν ότι κάηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο κατά τον εμπρησμό των ανακτόρων του Δαρείου στη Περσέπολη και ότι διασώθηκε μόνο περίληψη εκείνων που έγινε από μνήμης.
Αποδείχθηκε όμως το απίθανο και αστήριχτο τέτοιας εκδοχής, από το γεγονός ότι αφενός μεν ο Μέγας Αλέξανδρος είχε ως πολιτική του τον σεβασμό των θρησκειών των διαφόρων λαών που υπέτασσε και αφετέρου, οι αποδεδειγμένα εχθροί των Πυρολατρών ήταν οι Άραβες που επέβαλαν τον Μουσουλμανισμό και τούτο πολύ πολύ αργότερα, τουλάχιστον 1000 έτη μετά. Επιπρόσθετα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι φοβερές καταστροφές έκαναν κατά καιρούς επιδρομείς Τάταροι που συμπλήρωναν το καταστροφικό έργο των Αράβων.
Γεγονός πάντως είναι ότι δεν πρόκειται πλέον περί περιλήψεων των αρχικών κειμένων, αλλά περί διάσωσης μέρους των βιβλίων (του 1/3 τουλάχιστον) που αποτελούν την αρχική Αβέστα και ως εκ τούτου δεν ερμηνεύονται και οι λόγοι που προκαλούν τα σκοτεινά ή ασαφή σημεία, εξ αιτίας των μεταξύ των χασμάτων (κενών).
Ορισμένοι μάλιστα από τους νεότερους Θρησκειολόγους δεν παραδέχονται καμία καταστροφή, αλλ΄ ερμηνεύουν την όλη αυτή υπόθεση με το ότι οι νόμοι και οι θρύλοι των Περσών προϋπήρχαν μόνο ως προφορική παράδοση και καταγράφηκε αργότερα τμηματικά από τους ιερείς πυρολάτρες περί την πρώτη χιλιετία π.Χ.
Ο γνωστός Γερμανός ανατολιστής Νταρμστάτερ υποστήριξε ότι η όλη Αβέστα είναι έργο πολύ μεταγενέστερο και που αποτελείται από κράμα νεοπλατωνικών παραδόσεων καθώς και Ιουδαϊκών που διατυπώθηκαν κατά τους πρώτους μετά Χριστό αιώνες. Πλην όμως εξετάζοντας από αρχαία ανάγλυφα, που ανάγονται στη προ Χριστού εποχή, εύκολα συμπεραίνεται ότι ένα τέτοιο κράμα μπορεί ν΄ αποτελεί ο Χριστιανισμός και ο Μουσουλμανισμός που ακολούθησαν του Ζωροαστρισμού, Νεοπλατωνισμού και Ιουδαϊσμού.
Φόβοι μήπως τα κείμενα της Αβέστα συγκριθούν με την Παλαιά Διαθήκη, οδήγησαν αρκετούς κριτικούς, επιστήμονες και αρχαιολόγους, στο να θεωρήσουν την Αβέστα ως έργο κατώτερης αξίας και ανάξιο τάχα ιδιαίτερης προσοχής. Η εν λόγω υποτίμηση αυτή οφείλεται προφανώς σε αστήρικτους φόβους, όπως καταγράφει στη συνέχεια, η εξέλιξη των θρησκειών και της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Με τους ίδιους φόβους αντιμετωπίστηκαν και οι Βέδες των Ινδιών.
Τέτοιοι όμως "φόβοι" αποδεικνύονται μάλλον παιδαριώδεις εκτός και αν τμήματα των Ιουδαϊκών κειμένων καθίστανται τόσο ευάλωτα ως προς την χρονική τους παράθεση.
Άσχετα όμως μιας τέτοιας σύγκρισης η Αβέστα μπορεί να περιλαμβάνει μεν ολόκληρα τμήματα σκοτεινά ή κουραστικά λόγω των επαναλαμβανόμενων ιδεών ή περιγραφών, υπάρχουν ωστόσο και υπέροχες περικοπές ιδιαίτερα στο παλαιότερο τμήμα της Αβέστα που φέρει την ονομασία "Γκάτας".
Η λέξη Αβέστα σημαίνει κατά γράμμα "κείμενο", παρόλο ότι πολλοί απέδωσαν σ΄ αυτήν, την έννοια "γνώση" και άλλοι την έννοια "νόμος" συσχετίζοντας, τα κείμενα του Ιουδαϊσμού.
Πρόκειται προφανώς περί επέκτασης της αρχικής έννοιας, αφού στα κείμενα αυτά περιλαμβάνεται το σύνολο σχεδόν των πυρολατρικών γνώσεων καθώς επίσης και ο "νόμος" (ηθικός και διοικητικός) των περσικών φυλών όταν αυτές βρίσκονταν ακόμα σε πρωτόγονη ανάπτυξη.
Εξ άλλου η λέξη "Ζεντ" δεν σημαίνει βεβαίως ότι τα κείμενα της Αβέστα είναι γραμμένα στη Ζεντική ή Ζενδική γλώσσα όπως πολύ εσφαλμένα αρχικά πίστευαν πολλοί, αλλά ότι σημαίνει "ερμηνεία". Συνεπώς ο πλήρης τίτλος "Αβέστα βε Ζεντ" σημαίνει "Κείμενα και ερμηνείες" γιατί ακριβώς περί κειμένων και ερμηνείας πρόκειται. Άλλοι ετυμολογούν τον όρο Αβέστα από την μέση Περσική Abestāg με τη σημασία «Αίνος [του Θεού]».
Η Αβέστα αποτελεί συλλογή ιερών συγγραμμάτων του Ζωροαστρισμού*, ο οποίος ασκείται έως σήμερα από τους Παρσί*. Ο τίτλος αυτός αναγράφεται πολύ συχνά και ως "Ζεντ Αβέστα", μάλλον εσφαλμένα, αφού η ορθή και πλήρης ονομασία είναι "Ζεντ βε Αβέστα" ή "Ζεντ μπε Αβέστα".
Θρυλικός ή μυθικός συγγραφέας αυτών των αρχαίων ιερών περσικών βιβλίων θεωρείται ο Ζωροάστρης. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ακόμη οι κατά καιρούς Θρησκειολόγοι διαπληκτίζονται επί πολλών και διαφόρων σημείων των κειμένων αυτών της Αβέστας και περισσότερο στην ερμηνεία των περιλαμβανομένων όρων.
Επικρατέστερες επ΄ αυτών γνώμες περιλαμβάνονται παρακάτω.
Η όλη Αβέστα κανανέμεται σε τρία θεμελιώδη τμήματα που φέρουν τις ονομασίες "Γιασνά", "Γιάστ" και "Βεντιντάντ".
Η Γιασνά περιλαμβάνει τελετουργικές διατάξεις καθώς και 72 ύμνους που ψάλλονταν κατά τις πυρολατρικές θυσίες. Επίσης σ΄ αυτή περιλαμβάνονται και οι 17 υπέροχοι ύμνοι λεγόμενοι "Γκάτας" ή κατ΄ ερμηνεία "Νουθεσίες του Ζωροάστρη".
Η Γιάστ περιλαμβάνει 27 ύμνους, χαρακτηριζόμενοι κάτι σαν τα χριστιανικά τροπάρια που αναφέρονται στις διάφορες πυρολατρικές θεότητες. Η Γιάστ θεωρείται ιστορικά ως το σπουδαιότερο τμήμα της Αβέστα, και τούτο διότι απ΄ αυτό το τμήμα παρέχονται πλείστες πληροφορίες περί της πυρολατρικής μυθολογίας.
Τέλος η Βεντιντάντ (= Εντολές ή ρήτρες κατά των διαβόλων) περιλαμβάνει αφενός μεν "συνταγές" προς καθαρμό και εξόρκιση των ακαθάρτων πνευμάτων, αφετέρου δε και σπουδαίας σημασίας υγιεινά, ηθικά και κοινωνικά "παραγγέλματα".
Και τα τρία αυτά μέρη συγχωνεύονται σε ένα είδος συνοπτικής περίληψης σε λαϊκή γλώσσα των Περσών για χρήση των λαϊκών τάξεων. Η περίληψη αυτή φέρει την ονομασία "Αβέστα Κόρντα", δηλαδή Αβέστα Βραχεία ή Αβέστα Μικρή.
Από την Βεντιντάντ ο Νίτσε έλαβε τον τίτλο του πασίγνωστου έργου του "Τάδε έφη Ζαρατούστρα".
Τα κείμενα της Αβέστα συμπληρώνονται από αρκετά δευτερεύοντα πονήματα θρησκευτικής ή ημιθρησκευτικής φύσης, τα οποία, αν και δεν θεωρούνται ιερά και χρησιμοποιούνται ως ιερές γραφές, έχουν σημαντικές επιρροές στο δογματικό πλαίσιο του ζωροαστρισμού. Όλα αυτά τα κείμενα είναι μεταγενέστερα και χρονολογούνται από τον 9ο ως τον 12ο αιώνα, με ακόμη πιο πρόσφατα από τον 17ο. Ορισμένα έργα από αυτά περιλαμβάνουν αναφορές που θεωρούνται ότι αποτελούν τμήματα των χαμένων κειμένων της Αβέστα.
Τα πιο σημαντικά από αυτά τα κείμενα (συνολικά περίπου 60) είναι:
· τα Ντενκάρντ (πράξεις πίστης) στα μεσοπερσικά,
· η Μπουνταχίσν (πρωτογενής δημιουργία) στα μεσοπερσικά,
· το Μενόγκ-ι Κιράντ (πνεύμα της σοφίας) στα μεσοπερσικά,
· το Άρντα Βιράφ Νάμαγκ (βιβλίο του Άρντα Βιράφ) στα μεσοπερσικά,
· τα Σαντ Νταρ (εκατό θύρες ή κεφάλαια) στα σύγχρονα περσικά,
· και τα Ριβαγιάτ (παραδοσιακές πραμάτειες) στα μεσοπερσικά και τα σύγχρονα περσικά.
Η χρήση της έκφρασης Ζεντ-Αβέστα για αναφορά στην Αβέστα ή στη χρήση του Ζεντ ως όνομα της γλώσσας και της γραφής, είναι συνηθισμένα πρόσφατα λάθη. Η λέξη Ζεντ ή Ζαντ σημαίνει σχόλιο ή μετάφραση και αναφέρεται σε προσθήκες στα μεσοπερσικά που δεν προορίζονταν να αποτελέσουν θεολογικά κείμενα αλλά λατρευτικές οδηγίες και ερμηνείες για τους πιστούς που δεν γνώριζαν τη γλώσσα της Αβέστα. Αντίθετα, τα κείμενα της Αβέστα στην αυθεντική τους μορφή παραμένουν ιερά και η γλώσσα γραφής τους επίσης ιερή. Γενικά όμως, όλα τα κείμενα που αναφέρονται ως συμπληρωματικά και δευτερεύοντα περιλαμβάνονται στις Ζεντ εκδόσεις περιλαμβάνοντας σχόλια και ερμηνείες της αυθεντικής Αβέστα.
Ο Ζωροαστρισμός ιδρύθηκε από τον προφήτη Ζωροάστρη (ή Ζαρατούστρα) στο αρχαίο Ιράν. Η περίοδος ζωής του αποτελεί αντικείμενο έρευνας και οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από το 1700 π.Χ. ως και το 500 π.Χ. Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της θρησκείας είναι απροσδιόριστη, αν και με βάση αρχαιολογικά ευρήματα και γλωσσολογικές συγκρίσεις με ινδικά κείμενα των Βεδών εκτιμάται μεταξύ του 1500 και του 1200 π.Χ.
Ο Ζωροάστρης γεννήθηκε είτε στο βορειοανατολικό σημερινό Ιράν ή στο νοτιοδυτικό σημερινό Αφγανιστάν. Έζησε σε έναν πολιτισμό της εποχής του χαλκού με μία πολυθεϊστική θρησκεία που περιλάμβανε θυσίες ζώων και την τελετουργική χρήση ενθεογόνων, ενώ θεωρείται παρόμοια των πρώιμων μορφών του ινδουισμού της Ινδίας. Το όνομα Ζωροάστρης που έχει επικρατήσει διεθνώς σήμερα αποτελεί την απόδοση στα ελληνικά του ονόματος Ζαρατούστρα. Στα περσικά ο προφήτης αναφέρεται ως Ζαρατούστι και στα Γκουαράτι ως Ζαρατόστ. Η γέννηση του Ζωροάστρη και τα νεανικά του χρόνια δεν είναι σχεδόν καθόλου γνωστά. Με βάση την Αβέστα και τις Γκάθα, ο Ζωροάστρης ανήκε στη φυλή Σπιταμά και ήταν ιερέας, είχε μία σύζυγο, τρεις γιους και τρεις κόρες. Απαρνήθηκε την πολυθεϊστική του θρησκεία και την καταπιεστική ταξική δομή της, με βάση την οποία οι πρίγκιπες (Καρβί) και οι ιερείς (Καραπάν) έλεγχαν τον υπόλοιπο λαό. Επίσης, αντιτάχθηκε στις θυσίες των ζώων και στη χρήση παραισθησιογόνων φυτών στις τελετές.
Στην ηλικία των τριάντα ετών ο Ζωροάστρης βρισκόταν στις όχθες του ποταμού Ντάιτι για να πάρει νερό για μία τελετή και όταν σηκώθηκε είχε το όραμα του Βολούχ Μάναχ, ο οποίος τον πήρε μαζί του στις άλλες έξι Αμέσα Σπέντας ολοκληρώνοντας το όραμά του. Αυτή η επιφοίτηση άλλαξε την άποψή του για τον κόσμο και ο Ζωροάστρης προσπάθησε να διδάξει το όραμά του σε άλλους. Πίστευε σε έναν θεό δημιουργό και δίδασκε τον μονοθεϊσμό. Κακά πνεύματα υπήρχαν ως οπαδοί του Άνγκρα Μαϊνού, αντίπαλο του θεού δημιουργού, και παράδειγμά τους στον πραγματικό κόσμο ήταν οι ισχυροί Νταέβα, εκπρόσωποι της άρχουσας τάξης.
Οι ιδέες του Ζωροάστρη δεν είχαν μεγάλη απήχηση και απέκτησε μόνο έναν πιστό, την ξαδέλφη του Μαϊντοϊμανά. Οι τοπικές θρησκευτικές αρχές απέρριψαν τις απόψεις του, διαισθανόμενες ότι απειλούνταν η πίστη, η ισχύς και οι τελετουργικές τους συνήθειες, καθώς ο Ζωροάστρης ήταν αντίθετος στις τελετές λατρείας. Αρκετοί επίσης κοινοί άνθρωποι αντιτίθονταν στην υποβάθμιση των Νταέβα σε κακά πνεύματα. Μετά από 12 χρόνια, ο Ζωροάστρης έφυγε από την πατρίδα του σε αναζήτηση ανθρώπων ανοιχτών στις νέες ιδέες του, και κατέληξε στη χώρα του βασιλιά Βιστάσπα στη Βακτρία. Ο βασιλιάς και η σύζυγός του, Ουτόσα, άκουσαν τις διαλέξεις του Ζωροάστρη με τους θρησκευτικούς ηγέτες της χώρας τους, και αποφάσισαν να δεχθούν τις απόψεις του, κάνοντάς τες επίσημη θρησκεία του βασιλείου τους. Ο Ζωροάστρης πέθανε προς τα τέλη της έβδομης δεκαετίας της ζωής του. Για το διάστημα ανάμεσα στη ζωή του και την περίοδο των Αχαιμενιδών δεν υπάρχουν ιδιαίτερες πληροφορίες παρά μόνο ότι αυτή την περίοδο διαδόθηκε ο Ζωροαστρισμός στο δυτικό Ιράν. Όταν ιδρύθηκε η αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών, ο Ζωροαστρισμός ήταν ήδη καθιερωμένος.
Η Ινδία θεωρείται η χώρα που φιλοξενεί σήμερα τη μεγαλύτερη κοινότητα ζωροαστρών στον κόσμο. Όταν οι πρώτοι μουσουλμάνοι χαλίφηδες κατέλαβαν την Περσία, ο τοπικός πληθυσμός που δεν ήταν πρόθυμος να προσηλυτιστεί στο Ισλάμ αναζήτησε καταφύγιο στις ορεινές περιοχές του κεντρικού Ιράν, δηλαδή την περιφέρεια του Γιαζντ και τους γύρων οικισμούς. Αργότερα, κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ., μία ομάδα κατέφυγε στις παράκτιες περιοχές της δυτικής Ινδίας, ενώ άλλες διασκορπίστηκαν σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα, οι ΗΠΑ έχουν αποτελέσει σημαντικό προορισμό ομάδων ζωροαστρών, έχοντας το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό πιστών μετά την Ινδία.
Μικρές κοινότητες ζωροαστρών υπάρχουν σήμερα σε όλο τον κόσμο με συνεχή παρουσία στη δυτική Ινδία, το κεντρικό Ιράν και το νότιο Πακιστάν. Οι ζωροάστρες της διασποράς κυρίως καταγράφονται στη Μεγάλη Βρετανία και τις πρώην βρετανικές αποικίες, όπως ο Καναδάς και η Αυστραλία. Οι πληθυσμοί των πιστών μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες: αυτή με νοτιοασιατική προέλευση, γνωστή και ως Πάρσι, και την κεντροασιατική.
Κοινότητες ζωροαστρών υπάρχουν σήμερα στην Τεχεράνη, όπως και στο Γιαζντ, το Κερμάν και το Κερμανσάχ, όπου αρκετοί κάτοικοι μιλούν μία ιρανική γλώσσα διακριτή από τα συνήθη περσικά. Η γλώσσα αυτή ονομάζεται Ντάρι, αλλά είναι γνωστή και ως Γκάμπρι ή Μπαντινάν που σημαίνει κυριολεκτικά "της καλής θρησκείας". Σε ορισμένες περιπτώσεις η ονομασία της γλώσσας προέρχεται από το όνομα της πόλης ή περιοχής χρήσης της, όπως τα Γιαζντί ή τα Κερμάνι. Οι Ιρανοί ζωροάστρες ιστορικά ήταν γνωστοί ως Γκαμπρ.
Η αρχαία ζωροαστρική πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος για αρκετές ομάδες από το Ιράν, αλλά βρίσκει επίσης οπαδούς και σε χώρες της κεντρικής Ασίας, όπως το Ταζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Με προτροπή μάλιστα της κυβέρνησης του Ταζικιστάν, η UNESCO κήρυξε το έτος 2003 ως έτος εορτασμού της επετείου των 3000 χρόνων του ζωροαστρικού πολιτισμού με ειδικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.
Μετά την πτώση της αυτοκρατορίας των Σασανιδών το 651 μ.Χ. αρκετοί πιστοί του Ζωροαστρισμού μετανάστευσαν. Ανάμεσά τους αρκετοί εγκαταστάθηκαν στο Γκουτζαράτ στις δυτικές ακτές της Ινδίας. Οι απόγονοι αυτών σήμερα είναι γνωστοί ως Πάρσι. Οι συγκεκριμένοι ζωροάστρες αντιμετωπίστηκαν με θρησκευτική ανοχή και συχνά με θαυμασμό από τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες στην Ινδία, ενώ από το 19ο αιώνα και μετά οι Πάρσι διατήρησαν ιδιαίτερη φήμη για την παιδεία τους και την ευρεία επιρροή τους σε όλες τις κοινωνικές εκφάνσεις, η οποία οφείλεται εν μέρει και στη στρατηγική διχασμού της βρετανικής αποικιοκρατίας με εκδήλωση προτίμησης σε ορισμένες κοινότητες.
Πέπλο μυστηρίου καλύπτει την ύπαρξη και τον βίο του Ζαραθούστρα (ή Ζαραθόστρο) Σπιτάμα, τον οποίο οι Έλληνες αποκαλούσαν Ζωροάστρη. Δεν είμαστε καν βέβαιοι για το αν πρόκειται για ιστορικό ή μυθικό πρόσωπο, ούτε μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η σχετική παράδοση να αφορά περισσότερα του ενός άτομα. Μπορεί να έζησε οποτεδήποτε μεταξύ των αρχών της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. και του 6ου αιώνα π.Χ., ενώ κατά καιρούς προτάθηκαν και θεωρίες που τοποθετούσαν τη ζωή του στους πρώτους αιώνες της μετά Χριστόν εποχής. Το βασικό ιερό κείμενο του ζωροαστρισμού, η Αβέστα, συντάχθηκε μάλλον κατά τον 2ο αι. μ.Χ., ενσωματώνει όμως παλαιότερα κείμενα, μεταξύ των οποίων και οι Γκάθες, ύμνοι που λέγεται ότι γράφτηκαν από τον ίδιο τον προφήτη. Στην εποχή μας επικρατεί η άποψη ότι πιθανότερο είναι ο Ζωροάστρης να έζησε κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε αρχαιολογικά στοιχεία και στη γλωσσολογική εξέταση των ιερών κειμένων του ζωροαστρισμού, σε αντιπαραβολή με τις ινδικές Βέδες. Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι ο Ζωροάστρης έζησε τον 7ο ή 6ο αι. π.Χ., η οποία στηριζόταν στο γράμμα αβεστικών και νεότερων ιρανικών παραδόσεων, καθώς και σε στοιχεία της αρχαιοελληνικής γραμματείας (στους «Στρωματείς» του, βιβλίο Α΄, κεφ. ΙΕ΄, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι ο Πυθαγόρας καταλεγόταν μεταξύ των μαθητών του Ζωροάστρη: «Ζωροάστρην δὲ τὸν Μάγον τὸν Πέρσην ὁ Πυθαγόρας ἐζήλωσεν»). Στη «Δημιουργία» του, ο Γκορ Βιντάλ τοποθετεί χρονικά τον βίο του προφήτη μεταξύ -590 και -515. Η ίδια σύγχυση παρατηρείται και στις προσπάθειες ετυμολόγησης του ονόματός του. Παλαιότερα είχαν προταθεί ευφάνταστες ποιητικές ερμηνείες που το μετέφραζαν ως «λαμπρό άστρο», αλλά η αλήθεια πρέπει να είναι μάλλον πιο πεζή μια και το Ζαραθόστρο σημαίνει… «αυτός με τις γέρικες καμήλες».
Σύμφωνα με ορισμένους γεννήθηκε στις Ράγες της Μηδίας. Για άλλους, πάλι, κάπου στη Βακτριανή. Όλοι συμφωνούν ότι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη δεύτερη αυτή περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Λέγεται ότι ήταν ιερέας του Αχούρα Μάζδα. Σε μια σειρά από οράματα, ο ίδιος ο θεός του αποκάλυψε την αλήθεια. Από τότε ο Ζωροάστρης αφιέρωσε τη ζωή του στη διάδοση του λόγου του θεού. Αν πιστέψουμε την αβεστική παράδοση που διασώζει κι ο Φιρντουσί στο περίφημο «Σαχναμέ» (κι ακολουθεί ο Βιντάλ στο προαναφερθέν μυθιστόρημα) ο προφήτης σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια επιδρομής Ιρανών νομάδων (των Τουρανών) στα Βάκτρα.
Η θεμελιώδης ιδέα της ζωροαστρικής διδασκαλίας είναι ακριβώς η αέναη πάλη μεταξύ Καλού και Κακού. Η πρώτη αρχή ενσαρκώνεται από τον Αχούρα Μάζδα ή Ορμούζδ (Ωρομάσδη για τους Έλληνες), η δεύτερη από τον Αχριμάν. Στον αγώνα αυτό με τις διαρκείς μεταπτώσεις ο «Σοφός Κύριος» (Αχούρα Μάζδα) επικουρείται από μια στρατιά υποστάσεων που μετέχουν της θείας φύσης, τους «Ευμενείς Αθανάτους» (Σραόσα ακούς; ), οι οποίοι μας θυμίζουν τους αγγέλους της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης. Οι άνθρωποι μπορούν να βοηθήσουν στον πόλεμο καλού και κακού: οι αγαθές σκέψεις και οι καλές πράξεις ενδέχεται να επισπεύσουν την τελική επικράτηση των δυνάμεων του φωτός. Άλλωστε, κατά τον Ζωροάστρη, η σύγκρουση είναι προσωρινή. Ο Σοφός Κύριος θα νικήσει τελικά, εξαφανίζοντας τον Αχριμάν. Την οριστική νίκη θα την προαναγγείλει στους ανθρώπους ένας Μεσσίας-Σωτήρας, ο οποίος θα τους ανακοινώσει ότι πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου και θα τους καλέσει να προετοιμαστούν για την τελική κρίση. Μετά τον θρίαμβό του επί του Αχριμάν, ο Αχούρα Μάζδα θα κρίνει τους ανθρώπους και θα αποφασίσει ποιοι θα είναι οι εκλεκτοί που θα τον ακολουθήσουν στον Παράδεισο του Φωτός.
-------------------------------
*Οι Πάρσοι, ή Παρσοί ή Παρσήδες ή Γουέβροι ονομάζονται Πέρσες κυρίως πυρολάτρες που πρεσβεύουν τη θρησκεία του Ζωροάστρη* καλούμενη και Παρσισμός. Αποτελούν κλειστές θρηκευτικές κοινότητες που βρίσκονται σε περισσότερο ποσοστό εγκατεστημένες στην Ινδία, Ιράν, ανατολικό Ιράκ και λιγότερο σε άλλες χώρες της Νότιας Ασίας και Άπω Ανατολής όπως και στην Ιαπωνία. Οι Παρσί κατάγονται από τους αρχαίους Πέρσες Ζωροάστρες οι οποίοι είχαν μεταναστεύσει προς την Ινδική χερσόνησο πριν από 2.000 και πλέον χρόνια και πολύ πριν από την επικράτηση του Ισλάμ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου