Περί ψυχής και ευθύνης

Η συνείδηση μοιάζει με συντριβάνι που παιχνιδίζει στον ήλιο και ξαναβυθίζεται στη μεγάλη υπόγεια δεξαμενή του υποσυνείδητου από όπου πηγάζει. Αυτά έλεγε ο Freud όταν μιλούσε για την ψυχή. Είχε ήδη ανακαλύψει ότι οι άνθρωποι και οι κοινωνίες δεν συμπεριφέρονται μόνο με την λογική αλλά και με κάτι που έμοιαζε πηγαίο και πολλές φορές ακατονόητο.

Και στην πορεία της κλινικής και μή έρευνάς του, που στόχο είχε την ψυχή και την ύπαρξη αυτής, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν και να είναι ευτυχισμένοι.

Η ευτυχία κι η ευδαιμονία από το Αριστοτέλη ως τον Freud

Και το διακύβευμα είναι το πώς θα το επιτύχουν. Μα με το να αποφεύγουμε τον πόνο θα πούμε όλοι, τόσο απλά. Άρα ο άνθρωπος επιδιώκει την ευτυχία και την αποφυγή του πόνου. Μόνο που δεν είναι κατασκευασμένος για αυτό. Ο φυσικός προγραμματισμός του εμπεριέχει το στοιχείο του πόνου όπως και της δυστυχίας. Το θέμα είναι οι τρόποι που επιλέγει να διαχειρίζεται τον πόνο και να επιδιώκει την ευτυχία.

Η ευτυχία λοιπόν σκοπός ζωής. Ή η ευδαιμονία, όπως την είχαν ορίσει και πολύ μα πολύ πριν από τον Freud, οι δικοί μας φιλόσοφοι, η οποία είναι ο τελικός σκοπός ύπαρξης και η επιδίωξη όλων των ανθρώπων. Ο Αριστοτέλης συσχέτισε την ευδαιμονία με την τέλεια αρετή και τόνισε την σημασία της ηθικής ως απώτατο στόχο των πράξεων του ατόμου. Για τον φιλόσοφο, είναι τεράστια η σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της αρετής. Μόνο με την εξάσκηση σε ηθικές πράξεις μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει να κατακτήσει την ευδαιμονία, τον σκοπό της ύπαρξης του.

Και η ηθική έχει πρακτική εφαρμογή στην ζωή των ανθρώπων. Που σημαίνει πως ό,τι κάνουμε επηρεάζει τον κοινωνικό μας περίγυρο, άρα έχουμε ευθύνη όταν επιλέγουμε την ηθική ή την ανηθικότητα. Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, οι περισσότερες σχολές, έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην φιλοσοφία, όχι ως πηγή γνώσης μόνο, αλλά ως εργαλείο εφαρμογής και κατάκτησης της ευτυχίας μέσα στις κοινωνίες.

Πολύ απλά, αλλά και τόσο πολύπλοκα ή δύσκολα, βλέποντας με τωρινή ματιά, η ηθική μας και οι πράξεις μας επηρεάζουν τον συνάνθρωπο και το πολίτευμά μας. Στο πλαίσιο μιας οργανωμένης κοινωνίας, οι πράξεις των ατόμων εκδηλώνονται με συνείδηση του συνανήκειν και της συνυπευθυνότητας, ειδάλλως ο συνεκτικός δεσμός σπάει, και ο άνθρωπος σταματά να εξελίσσεται, να οδηγείται προς την ευτυχία. Διότι, ο άνθρωπος δεν είναι θηρίο, ανήκει στα έλογα όντα, που ευημερεί και πραγματώνεται μόνο μέσα σε οργανωμένες κοινωνίες. Και οι οργανωμένες κοινωνίες λειτουργούν και αναπτύσσονται, μόνο με αίσθημα δικαίου και αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη τους.

Η ευδαιμονία στο κοινωνικό πλαίσιο

Δεν είναι τόσο δύσκολο να κάνουμε έναν παραλληλισμό της τότε κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, ή τα ιδεώδη των τότε φιλοσοφικών σκέψεων, με το τώρα. Δεν είναι τόσο δύσκολο να κατανοήσουμε ότι η γενική συμπεριφορά μας έχει πολιτικό περιεχόμενο. Γιατί οι πράξεις μας έχουν αντίκτυπο στους συμπολίτες μας και συνεπάγονται την ευτυχία της κοινωνίας που ζούμε.

Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τον πόνο ή μια δυστυχία, αντανακλά στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας, επηρεάζει τον φίλο μας, τον σύντροφό μας, τους γονείς, τα παιδιά μας. Όλους. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε μια έκτακτη ανάγκη ή έναν κίνδυνο, αλληλένδετα επηρεάζει και την αντίδραση των υπόλοιπων μελών. Και αντίστροφα. Όποια δυναμική υπάρχει στις πράξεις μας, θα υπάρξει και ως παράγωγο, στους συνανθρώπους μας. Η κοινωνία δεν είναι μονάδα. Είναι σύνολο ατόμων και πράξεων, είναι ενέργεια που μεταφέρουμε στους άλλους και που επιστρέφει όμως αφού είναι δυναμική διαδικασία, σε εμάς.

Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.

Ακούγεται πολύ ουτοπικό και αφαιρετικό. Δεν είναι όμως. Η ευθύνη της καθαρότητας της ψυχής μας, έχει πρακτική εφαρμογή στην καθαρότητα της πράξης μας. Και έχει άμεσο αντίκτυπο στον άνθρωπο δίπλα μας, γιατί αφού ζούμε μαζί, ο κίνδυνος αφορά και τους δυο μας, η ευθύνη μου είναι και ευθύνη του.

Πολλά θα μπορούσε να πει κάποιος για την απομόνωση και την ατομικότητα της σύγχρονης κοινωνίας. Και είναι αλήθεια. Πολλά φταίνε. Ένα κάνει την διαφορά. Η ψυχή μας ,που είναι ψυχή όλων και η ευθύνη μας που είναι και ευθύνη όλων. Αυτό σημαίνει κοινωνώ και συνυπάρχω, και άρα ευδαιμονώ.