ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὀλυνθιακὸς γ΄ (3) (1-3)

[1] Οὐχὶ ταὐτὰ παρίσταταί μοι γιγνώσκειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅταν τ᾽ εἰς τὰ πράγματ᾽ ἀποβλέψω καὶ ὅταν πρὸς τοὺς λόγους οὓς ἀκούω· τοὺς μὲν γὰρ λόγους περὶ τοῦ τιμωρήσασθαι Φίλιππον ὁρῶ γιγνομένους, τὰ δὲ πράγματ᾽ εἰς τοῦτο προήκοντα, ὥσθ᾽ ὅπως μὴ πεισόμεθ᾽ αὐτοὶ πρότερον κακῶς σκέψασθαι δέον. οὐδὲν οὖν ἄλλο μοι δοκοῦσιν οἱ τὰ τοιαῦτα λέγοντες ἢ τὴν ὑπόθεσιν, περὶ ἧς βουλεύεσθε, οὐχὶ τὴν οὖσαν παριστάντες ὑμῖν ἁμαρτάνειν.

[2] ἐγὼ δέ, ὅτι μέν ποτ᾽ ἐξῆν τῇ πόλει καὶ τὰ αὑτῆς ἔχειν ἀσφαλῶς καὶ Φίλιππον τιμωρήσασθαι, καὶ μάλ᾽ ἀκριβῶς οἶδα· ἐπ᾽ ἐμοῦ γάρ, οὐ πάλαι γέγονεν ταῦτ᾽ ἀμφότερα· νῦν μέντοι πέπεισμαι τοῦθ᾽ ἱκανὸν προλαβεῖν ἡμῖν εἶναι τὴν πρώτην, ὅπως τοὺς συμμάχους σώσομεν. ἐὰν γὰρ τοῦτο βεβαίως ὑπάρξῃ, τότε καὶ περὶ τοῦ τίνα τιμωρήσεταί τις καὶ ὃν τρόπον ἐξέσται σκοπεῖν· πρὶν δὲ τὴν ἀρχὴν ὀρθῶς ὑποθέσθαι, μάταιον ἡγοῦμαι περὶ τῆς τελευτῆς ὁντινοῦν ποιεῖσθαι λόγον.

[3] Ὁ μὲν οὖν παρὼν καιρός, εἴπερ ποτέ, πολλῆς φροντίδος καὶ βουλῆς δεῖται· ἐγὼ δ᾽ οὐχ ὅ τι χρὴ περὶ τῶν παρόντων συμβουλεῦσαι χαλεπώτατον ἡγοῦμαι, ἀλλ᾽ ἐκεῖν᾽ ἀπορῶ, τίνα χρὴ τρόπον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πρὸς ὑμᾶς περὶ αὐτῶν εἰπεῖν. πέπεισμαι γὰρ ἐξ ὧν παρὼν καὶ ἀκούων σύνοιδα, τὰ πλείω τῶν πραγμάτων ἡμᾶς ἐκπεφευγέναι τῷ μὴ βούλεσθαι τὰ δέοντα ποιεῖν ἢ τῷ μὴ συνιέναι. ἀξιῶ δ᾽ ὑμᾶς, ἂν μετὰ παρρησίας ποιῶμαι τοὺς λόγους, ὑπομένειν, τοῦτο θεωροῦντας, εἰ τἀληθῆ λέγω, καὶ διὰ τοῦτο, ἵνα τὰ λοιπὰ βελτίω γένηται· ὁρᾶτε γὰρ ὡς ἐκ τοῦ πρὸς χάριν δημηγορεῖν ἐνίους εἰς πᾶν προελήλυθε μοχθηρίας τὰ παρόντα.

***
ΠΡΟΟΙΜΙΟ (§§ 1-3)
[1] Αθηναίοι, δε συμβαίνει να σχηματίζω την ίδια εντύπωση, όταν στρέφω την προσοχή μου από τη μια στην πολιτική κατάσταση και από την άλλη στους λόγους που ακούω. Γιατί βλέπω ότι οι λόγοι που εκ φωνούνται αφορούν στην τιμωρία του Φιλίππου, ενώ η κατάσταση έχει προχωρήσει σε τέτοιο σημείο, ώστε πρέπει να προσέξουμε μη πάθουμε οι ίδιοι πρώτοι κανένα κακό. Γι᾽ αυτό, όσοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, μου δίνουν την εντύπωση ότι δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά (κάνουν) το λάθος να μη σας παρουσιάζουν την πραγματική υπόθεση για την οποία τώρα συζητάτε.

[2] Ότι κάποτε ήταν σε θέση η πόλη μας και να διαφυλάττει με ασφάλεια τις κτήσεις της και να τιμωρήσει τον Φίλιππο, το ξέρω και μάλιστα πολύ καλά. Γιατί και τα δύο αυτά έχουν γίνει επί των ημερών μου, όχι παλαιά. Τώρα όμως είμαι πεπεισμένος ότι είναι αρκετό για μας πρωτίστως να προλάβουμε τούτο, πώς δηλαδή θα σώσουμε τους συμμάχους μας. Γιατί εάν αυτό ευθύς εξαρχής εξασφαλιστεί, τότε θα μας επιτρέπεται να εξετάζουμε ποιόν πρέπει να τιμωρήσει κανείς και με ποιόν τρόπο· πριν όμως βάλουμε την αρχή στη σωστή βάση, θεωρώ μάταιο να κάνουμε οποιοδήποτε λόγο για την τελική έκβαση.

[3] Η σημερινή λοιπόν περίσταση απαιτεί όσο ποτέ άλλοτε μεγάλη φροντίδα και περίσκεψη. Εγώ δεν θεωρώ ως το πιο δύσκολο τί πρέπει να σας συμβουλεύσω για την παρούσα κατάσταση, αλλά εκείνο που με προβληματίζει είναι ο τρόπος με τον οποίο, Αθηναίοι, πρέπει να μιλήσω σε σας γι᾽ αυτήν. Γιατί, απ᾽ όσα έχω διαπιστώσει από προσωπική αντίληψη και από πληροφορίες, είμαι πεπεισμένος ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει στο μεγαλύτερο μέρος από τον έλεγχό μας, επειδή δε θέλουμε να κάνουμε αυτά που πρέπει παρά επειδή δεν το αντιλαμβανόμαστε. Ζητώ λοιπόν από σας, αν μιλήσω με παρρησία, να με υπομείνετε, εξετάζοντας αν λέω την αλήθεια και αν μιλώ με στόχο να βελτιωθούν στο εξής τα πράγματα. Γιατί βλέπετε ότι, με το να αγορεύουν μερικοί προς ευχαρίστηση, έχει φτάσει η κατάσταση σήμερα στο χειρότερο σημείο αθλιότητας.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Η αναζήτηση του εαυτού υπήρξε μια από τις προτεραιότητες όχι μόνο του Ελληνικού νόος αλλά και άλλων (π.χ. Ινδία, Κίνα κ.ά.). Στον Ηράκλειτο («εδιζησάμην εμαυτόν») αλλά και στην προμετωπίδα των Δελφών («γνώθι σαυτόν») εκδηλώνεται με σαφήνεια η συγκεκριμένη τάση. Η ιδιαιτερότητα της Ελληνικής περίπτωσης βρίσκεται, στο ότι η αναζήτηση του εαυτού διεξάγεται κατ? εξοχήν με επιστημονικό σκεπτικό και μεθοδολογία και δεν βασίζεται σε απλά εμπειρικά, σε μυστικιστικά, ή σε διαισθητικά κριτήρια.

Τα κυρίαρχα ρεύματα της φιλοσοφίας της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής Περιόδου (Επικουρισμός, Στωικισμός, ακόμα και ο προγενέστερός τους και λιγότερο συστηματικός, Κυνισμός) τόνισαν ακόμα περισσότερο αυτή την πλευρά της Ελληνικής Σκέψης. Γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν ως ψυχολογικές αντιδράσεις απέναντι στον πολιτισμικό κλονισμό, που επήλθε με την αποδυνάμωση των πόλεων ως πολιτικών κοινοτήτων, λόγω της ισχυροποίησης των αυτοκρατοριών. Τα προαναφερθέντα φιλοσοφικά ρεύματα(1) επεξεργάστηκαν τα νέα δεδομένα της κοινωνικής ζωής και επαναπροσδιόρισαν τους στόχους, που κατά την άποψή τους, όφειλε να θέσει όποιος επιθυμούσε να διατηρήσει την ψυχική του ισορροπία σε ένα κοσμοπολιτικό περιβάλλον.

Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κάποιος τα υπό εξέταση φιλοσοφικά ρεύματα ως προδρομικά της Επιστήμης της Ψυχολογίας. Κατά τη γνώμη του γράφοντος είναι κάτι πολύ περισσότερο, ακόμα και από την ίδια την σύγχρονη Ψυχολογία. Διότι πριν ασχοληθούν με την ψυχική θεραπεία τα φιλοσοφικά ρεύματα, που εξετάζονται, υποχρεώθηκαν να δομήσουν το καθένα μια θεωρία της ψυχής (Ψυχολογία) και μια θεωρία του Κόσμου (Κοσμολογία). Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα πεδίο ενοποιημένων γνωστικών τομέων, στο οποίο η ψυχοθεραπευτική αναζήτηση μπορεί να αποτέλεσε την αιτία της δημιουργίας του, αλλά το τελικό αποτέλεσμα αφορά σε επιστημολογικώς ολοκληρωμένα κοσμοσυστήματα, τα οποία πραγματοποίησαν μια ολιστική θεώρηση του ανθρώπου και της ζωής.

Από τον Κόσμο στην Ψυχή

Ο Επικουρισμός και ο Στωικισμός συνέχισαν να καλλιεργούν και το κοσμολογικό («προσωκρατικό») μέρος της Φιλοσοφίας. Η αναζήτηση του εαυτού διεξήχθη με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο σε συνάρτηση με την ατομική ή την κοινωνική του διάσταση, αλλά και με τη Φύση και τον Κόσμο.

Σε σχέση με τον αόριστο στόχο της σύγχρονης Ψυχοθεραπευτικής, ο οποίος είναι κατά κανόνα το «να νιώθει καλά» ο πελάτης, φιλοσοφίες όπως ο Επικουρισμός, ο Στωικισμός και ο Κυνισμός αναζήτησαν την ψυχική αταραξία, όχι με την έννοια της αναισθησίας -όπως συχνά παρερμηνεύεται- απέναντι στα εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά με την έννοια της ισχυροποίησης του εαυτού ως «βράχου που, αν και τον σκεπάζουν κάποιες φορές τα κύματα, αυτός μένει ακλόνητος στη θέση του»(2). Το ιδεώδες ενός εαυτού-βράχου απαίτησε το ρίζωμά του με χρήση στοιχείων από την Κοσμολογία. Π.χ. ο Επικουρισμός υιοθέτησε με κάποιες διαφοροποιήσεις την δημοκρίτεια Ατομική Θεωρία, την οποία επεξέτεινε και στα της ψυχής, ενώ ο Στωικισμός ανέπτυξε μια εξ ίσου επιστημονική κοσμολογική υπόθεση βασισμένη σε μια ερμηνευτική διεύρυνση της έννοιας τού ηρακλείτιου πυρός.

Στη συνέχεια ακολουθεί η δημιουργία της καθ? αυτό Ψυχικής Θεωρίας. Π.χ. ο Στωικισμός, θεωρώντας την ψυχή ενιαία (και μή αποδεχόμενος την πλατωνική διάκριση των μερών της σε επιθυμητικό, λογιστικό και θυμοειδές), προχώρησε σε μια λεπτομερή και γνησίως επιστημονική ανάλυση των λειτουργιών της. Το επόμενο βήμα είναι η δημιουργία μιας Θεωρίας της Γνώσης (Γνωσιολογία). Τόσο από τον Επικουρισμό, όσο και από τον Στωικισμό, διερευνώνται ο τρόπος σχηματισμού των παραστάσεων και της γνώσης (π.χ. εμπειρία, αίσθηση), ο σχηματισμός των πεποιθήσεων, ο σχηματισμός και η λειτουργία της γλώσσας.

Κατά τους παραπάνω τρόπους αναζητώνται τα πρωταρχικά σημεία αναφοράς και οι κατευθυντήριες γραμμές τής ανθρώπινης ψυχής, κατ? αρχήν στον περιβάλλοντα Κόσμο, στο κατά φύσιν. Η σύγχρονη Ψυχολογία παρουσιάζει μια δυσκολία στον προσδιορισμό του κατά φύσιν, αφού στηρίζεται υπερβολικά σε στατιστικά στοιχεία και εκφράζεται με όρους απόκλισης από έναν στατιστικό μέσο όρο(3).

Το θέμα εδώ δεν είναι το εάν οι κοσμολογικές αντιλήψεις των Επικουρείων, ή των Στωικών και οι απορρέουσες θεωρίες περί Ψυχής είναι «σωστές», αλλά το επιστημονικό πνεύμα, από το οποίο διαπνέεται το όλο εγχείρημα: οι ψυχικές λειτουργίες πρέπει να εξετασθούν και να κατανοηθούν κατ? αρχήν στη συνάφειά τους με τις πρωτογενείς Κοσμικές-φυσικές.

Από την Ψυχή στην ευδαιμονία: Ο σχηματισμός της Ηθικής Θεωρίας

Τα παραπάνω θεωρητικά βήματα ήταν αναγκαία για τον σχηματισμό μιας στέρεας Ηθικής Θεωρίας. Πρέπει απαραιτήτως να επισημανθεί, ότι για τους αρχαίους η ηθική αφορά στη μελέτη του χαρακτήρα (στα Αρχαία Ελληνικά η λέξη «ήθος» σημαίνει τον χαρακτήρα) και δεν έχει να κάνει με μια απλοϊκή δέσμη ηθικολογικών παραινέσεων. Τόσο για τον Αριστοτέλη, όσο και για τους Επικούρειους, τους Στωικούς και τους Κυνικούς το ερώτημα μιας Ηθικής Θεωρίας δεν είναι απλώς το «ποιές πρέπει να είναι οι πράξεις μου;» αλλά «τί άνθρωπος πρέπει να είμαι;»(4). Η Ηθική Θεωρία είναι, λοιπόν, μια θεωρία του χαρακτήρα.

Η ψυχική υγεία γίνεται αντιληπτή ως ευδαιμονία: ευ+δαίμων, όπου «δαίμων» είναι η ψυχή και «ευ» η καλή ποιοτική ή ποσοτική κατάσταση, η πληρότητα. Ευδαιμονία είναι η ψυχική πληρότητα, η οποία εξαρτάται κυρίως από εμάς και δεν έχει σχέση με την ευτυχία, η οποία, όπως λέει η λέξη, είναι ζήτημα τύχης. Η ευδαιμονία έχει σαν αναγκαία συνθήκη την ψυχική αταραξία, όχι με την έννοια της μακαριότητας της ανατολικής νιρβάνα. αλλά με την έννοια της σταθερότητας απέναντι στις δυσκολίες του βίου.

Η παθολογία της ψυχής, ακόμα και των εγκληματιών, αναλύεται με τρόπο ψυχρά επιστημονικό χωρίς συγκινησιακά φορτισμένους ηθικολογικούς όρους, αλλά ταυτοχρόνως με εμφανή ανθρωπιστική διάθεση (κάτι που δεν είναι εμφανές ή λείπει από την σύγχρονη Ψυχολογία). Το ζητούμενο είναι ένας άνθρωπος, που θα διατηρεί εντός του την βαθύτερη μακροσκοπική γνώση και την ουσία (όχι απλώς τη «χαρά») της ζωής χωρίς «έσωθεν επιστεναγμούς»(5) ή χαζοχαρούμενες εξάρσεις.

Οι ανθρώπινες ανάγκες, οι επιθυμίες, οι ανασφάλειες, οι φόβοι, οι προσδοκίες, προσδιορίζονται, ταξινομούνται, συσχετίζονται και η αιτιότητά τους αναλύεται με γνησίως επιστημονική ακρίβεια. Η αντιμετώπισή τους δημιουργεί ένα ευρύ και εσωτερικά συνεπές θεραπευτικό πλαίσιο, του οποίου οι πρακτικές απολήξεις είναι αναρίθμητες και εκ των πραγμάτων αδύνατο να εξαντληθούν εδώ. Θα περιοριστούμε σε μερικά ενδεικτικά παραδείγματα.

Ο δρόμος των «πολλών» απορρίπτεται και ενθαρρύνεται η εξεύρεση του προσωπικού(6). Η ευδαιμονία είναι στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της προσωπική υπόθεση. Η εκλεκτική κοινωνική ζωή εξυμνείται, μέσα από τα εγκώμια του επικουρισμού προς την φιλία και ανάγεται σε προϋπόθεση μιας ολοκληρωμένης ύπαρξης(7).

Ο σοφός (προσωπικός;) άνθρωπος έχει μάθει να αυτοκατευθύνεται και κατά συνέπεια έχει ελαχιστοποιήσει την αιφνιδιαστική επίδραση του τυχαίου παράγοντα στη ζωή του(8). Τουλάχιστον για τον Στωικισμό, τα πάθη και τα συναισθήματα αποτελούν έλλογες κρίσεις: π.χ. αν λυπόμαστε, ή χαιρόμαστε για κάτι είναι επειδή έχουμε κρίνει, ότι αυτό πρέπει να νιώθουμε. Κατά τον ίδιο τρόπο απορρίπτεται η καταφυγή σε δικαιολογίες: π.χ. η οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνευματωδών ποτών είναι προϊόν έλλογης κρίσης, η οποία σχηματίστηκε λίγο πριν το πρώτο ποτήρι. Από εκεί και πέρα, η οποιαδήποτε συνέπεια προκύψει δεν μπορεί να αποδοθεί σε «πάθος» για το ποτό, σε «αμέλεια», ούτε ο καταναλώσας το αλκοόλ να αποκτήσει το ελαφρυντικό της «έλλειψης πρόθεσης». Εδώ βρίσκεται και το απελευθερωτικό μήνυμα της Φιλοσοφίας: Αποκαθιστά τον άνθρωπο ως ένα ον απολύτως έλλογο και υπεύθυνο για τις πράξεις του.

Τα ωραιότερα και πολυτιμότερα πράγματα στη ζωή είναι αυτά, τα οποία συνήθως προσπερνούμε και για τα οποία δεν χρειάζεται να κοπιάσει κανείς πολύ: με ελάχιστα πράγματα μπορούμε να συναγωνιστούμε σε ευδαιμονία ακόμα και τα κατ? εξοχήν ευδαίμονα όντα, τους ίδιους τους θεούς(9). Βέβαια «και η λιτότητα έχει τα όριά της: όποιος το παραβλέπει αυτό παθαίνει κάτι αντίστοιχο με εκείνον, που δεν βάζει φραγμό στις επιθυμίες του»(10). Μπορεί κάποιος να μας κάνει τη ζωή δύσκολη, να μας βασανίσει, ή και να μας σκοτώσει, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί όμως να μας βλάψει πραγματικά(5).

Η αφοβία απέναντι στο κατ? εξοχήν αμετάκλητο και αναπόφευκτο γεγονός, το θάνατο, εκφράζεται με μια ποικιλία τρόπων από την κατά μέτωπο λογική αντιμετώπισή του μέχρι την απροκάλυπτη κοροϊδία του: Για τους Επικούρειους ο θάνατος είναι κάτι, που δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος για να μας απασχολεί, αφού όταν είναι αυτός παρών δεν είμαστε παρόντες εμείς και αντιστρόφως(11), ενώ ο Κυνικός, συνεπής στο εθιμικά θρασύτατο -και «μαύρο»- χιούμορ της «Σχολής» του, θα ζητήσει να τον θάψουν κάθετα, με το κεφάλι προς τα κάτω γιατί? σύντομα θα έρθουν τα πάνω-κάτω και όταν συμβεί αυτό, θα ήθελε να βρεθεί πάλι όρθιος(12).

Και η σχέση ατόμου και κοινωνίας, η οποία διαμεσολαβείται σε μέγιστο βαθμό από την πολιτική; Ας μην ξεχνάμε ότι ο πολιτικός μαρασμός των πόλεων είχε σαν ψυχολογική συνέπεια γενικευμένα αισθήματα αβεβαιότητας και αποξένωσης, αρκετά όμοια με τα σημερινά. Τα φιλοσοφικά ρεύματα εκείνης της περιόδου σχηματίστηκαν ακριβώς για να αντιμετωπίσουν τη νεοδιαμορφωθείσα καθημερινή συλλογική ψυχική κατάσταση. Ειδικά η πολιτική είχε εκπέσει από την αυθεντική της έννοια, ως δηλαδή τέχνη της διοίκησης μιας κοινωνίας ή ως ενασχόληση με τα κοινά, σε δραστηριότητα, που αποσκοπεί στον εξουσιασμό -ακόμα και για το «καλό»- μιας κοινωνίας.

Ο στωικά σκεπτόμενος, όσο αφελές κι αν θεωρείται, μπορεί να ασχοληθεί με την πολιτική, αν πιστεύει, ότι με αυτόν τον τρόπο θα έχει αποτελέσματα. Αλλά και η επικούρεια αποχή από την πολιτική είναι απόλυτα δικαιολογημένη λόγω της ψυχικής υποβάθμισης και ταραχής, που μπορεί να προκαλέσει η συναναστροφή με εξουσιομανείς, διεφθαρμένους και, γενικώς, αχρείους. Ακόμα και η αποστροφή για την πολιτική και η πλήρης απόρριψή της είναι αποδεκτή: Ο κυνικός δεν θα νιώσει καθόλου κολακευμένος από τους βασιλίσκους, οι οποίοι στήθηκαν όλο περιέργεια αλλά και οίηση και μπροστά στο πιθάρι του. Θα τους υποδείξει να του «αδειάζουν» τη γωνιά και να μήν του κρύβουν τον Ήλιο. Στην περίπτωση, που αυτοί επιμείνουν να τον προκαλούν, θα τους υποβάλλει σε ένα λεπτό αλλά, άγριο φιλοσοφικό «δούλεμα» και θα καταδείξει αυτό, που οι υπήκοοι αρνούνται να αντικρύσουν κατάματα: ότι ο βασιλιάς τους είναι σαν κι αυτούς, φιλοσοφικά και ψυχικά ανεπαρκής, «γυμνός» και ακατάλληλος να διοικήσει(13).

Η επανακάλυψη της ψυχοθεραπευτικής δύναμης της Φιλοσοφίας

Παρά τον τιτάνιο αγώνα του Επικουρισμού, του Στωικισμού και του Κυνισμού, για να απελευθερώσουν την ανθρώπινη ψυχή από ο,τιδήποτε μπορεί να την κατατρέχει, η μεγαλοπολιτική ψυχασθένεια αναδείχτηκε, ως γνωστόν, νικήτρια υπό το προσωπείο του Xριστιανισμού. Οι άνθρωποι καταβλήθηκαν τελικά από τις φοβίες τους μπροστά στο εγκόσμιο και «υπερκόσμιο» άγνωστο και τράπηκαν σε φυγή από τις εξουσίες, που τα χειρίζονται. Παραιτήθηκαν έτσι από την αναζήτηση του Εαυτού.

Ο φιλοσοφικός ανθρωπισμός τίμησε τον άνθρωπο καθιστώντας τον αποκλειστικά υπεύθυνο για τις επιλογές του. Ο χριστιανισμός τον ξαναέκανε ανεύθυνο και αδύναμο, υποβιβάζοντας την ηθική, από επιστήμη του χαρακτήρα σε γελοία φοβική ηθικολογία και εισηγούμενος την επαίσχυντη έννοια της Συγχώρεσης. Στο εξής μπορεί ο οποιοσδήποτε να διαπράξει τα ειδεχθέστερα εγκλήματα και, αν προσκομίσει μια απλή δήλωση μετανοίας, να πάρει απαλλαγή. Μάλιστα η μετάνοια αυτή δεν έχει ισχύ μόνο στο μεταφυσικό επίπεδο κάποιας δήθεν μεταθανάτιας αξιολόγησης του εγκληματία αλλά, λαμβάνεται σοβαρά υπ? όψιν και στη δικονομία ως «ειλικρινής μεταμέλεια» και φυσικά προσμετράται ως ελαφρυντική της ποινής.

Είναι φανερό ότι ο Χριστιανισμός εξάπτει την ανευθυνότητα, την ασυδοσία και την εγκληματικότητα. Οι εγκληματογόνες ψυχασθένειες που επωάστηκαν και εκδηλώθηκαν με την επικράτηση του Xριστιανισμού δεν έχουν το προηγούμενό τους στην ανθρώπινη ιστορία, ούτε σε είδος, ούτε σε ποσότητα.

Σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο -όχι απαραίτητα «ασθενείς»- επισκέπτονται τακτικά κάποιον επιστήμονα ψυχοθεραπευτή. Το να παραδεχτεί κάποιος ότι χρειάζεται τέτοιου είδους βοήθεια είναι ασφαλώς μια γενναία παραδοχή. Είναι όμως αρκετό;

Η σύγχρονη ψυχοθεραπεία αναλαμβάνει άτομα, που αντιλαμβάνονται, ότι έχουν κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα, το οποίο τα εμποδίζει να ζουν, όπως θα επιθυμούσαν και προσπαθεί με μια τεχνητή ψευδοτόνωση («ντοπάρισμα») να τα επανεντάξει στην εξ? ορισμού μή υγιή κοινωνία (αφού τα ατομικά ψυχολογικά προβλήματα, όταν αποκτούν εκτεταμένο χαρακτήρα, όπως σήμερα, δεν μπορεί παρά να αντανακλούν κάποια γενικευμένη κοινωνική παθογένεια). Πρόκειται για «θεραπεία» συμπτωμάτων και όχι τoυ ίδιου του γενικευμένου προβλήματος στην επιμέρους ατομική διάστασή του. Το ντοπάρισμα αυτό συνίσταται σε μια περιπτωσιακή -και μάλλον απλουστευτική- εξέταση της ορθότητας των πράξεων, ή των πρακτικών του θεραπευόμενου, σε σχέση με το κατά πόσον «νιώθει καλά» με αυτές.

Η εξέταση αυτή σχεδόν ποτέ δεν ανάγεται σε κάποιον ευρύτερο ηθικό (=χαρακτηρολογικό) στόχο. Αντ? αυτού επιδιώκεται η κατάρτιση ενός απλοϊκού «μπούσουλα» αντιδράσεων και συμπεριφοράς. Η ύπαρξη του «μπούσουλα» είναι συνήθως εμφανής στη συμπεριφορά ατόμων, που έχουν ακολουθήσει μια σύγχρονη ψυχοθεραπευτική αγωγή: στις συναναστροφές τους φαίνονται να μικροσκοπούν («ψειρίζουν») συνεχώς τον απέναντί τους, είναι επιφυλακτικά σε βαθμό καχυποψίας, ή και φοβίας και φαίνεται να μην έχουν πηγαιότητα και αυθορμητισμό. Το ντοπάρισμα ολοκληρώνεται με το χτίσιμο ενός επιφανειακού αισθήματος αυτοπεποίθησης (στο κάτω-κάτω γι? αυτήν πληρώνει ο πελάτης), η σαθρότητα της οποίας συχνά διαπιστώνεται λίγον καιρό μετά την «επανένταξη». Έτσι δεν είναι λίγοι αυτοί, που επιστρέφουν ξανά για νέο κύκλο θεραπείας δηλ. για μια νέα «δόση». Δεν γίνεται εργασία σε βάθος, και δεν επιδιώκεται η θεμελίωση αληθινά ισχυρών χαρακτήρων (π.χ. σαν αυτόν που ο Επίκουρος προσδιορίζει ως «ψυχικά αυτάρκη»).

Σε αυτή την κατάσταση συντείνει και η πελατειακή σχέση ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου. Ο τελευταίος θέλει να δει γρήγορη βελτίωση και τα λεφτά του να «πιάσουν» τόπο. Είναι αλήθεια, ότι η σύγχρονη Ψυχοθεραπεία υπόκειται κι αυτή στους νόμους της καπιταλιστικής εμπορευματικής παραγωγής: η δημιουργία των υπηρεσιών-προϊόντων της χαρακτηρίζεται από ταχύτητα και προχειρότητα. Από την άλλη η μακρόχρονη παραμονή σε καθεστώς τέτοιας θεραπείας δημιουργεί ως έναν βαθμό εξάρτηση του θεραπευόμενου από τον θεραπευτή. (Υπάρχει ωστόσο και μια τάση της σύγχρονης ψυχοθεραπευτικής, η οποία καταφεύγει στη συνδρομή της Φιλοσοφίας, βλ. λ.χ. βιβλία, όπως το «Πλάτωνας όχι πρόζακ» του Λου Μαρίνοφ ή διαλέξεις, που δίνονται σε στελέχη επιχειρήσεων με θέμα τον Αριστοτέλη κ.λπ.. Η προσέγγιση όμως που γίνεται στη Φιλοσοφία δυστυχώς δεν ξεφεύγει από τα επιφανειακά και αποσπασματικά πλαίσια, που επισημάναμε πιο πάνω: Η Φιλοσοφία χρησιμοποιείται σαν ένα περιπτωσιολογικό συμπεριφορικό δεκανίκι και μάλιστα η βαθύτερη γνώση της δεν θεωρείται αναγκαία στον θεραπευόμενο).

Έχοντας πιάσει εξ αρχής τον ταύρο από τα κέρατα, η Φιλοσοφία δεν μένει ούτε χάνεται στην περιπτωσιολογία των πράξεων αρκούμενη σε μια προσωρινή, «τοπική» θεραπεία. Δεν κινείται δηλ. στα τυφλά αλλά, αξιολογεί τις πράξεις και την γενικότερη πρακτική του θεραπευόμενου ως προς τον εξ? αρχής γνωστοποιημένο και προβαλλόμενο στόχο της: την αναζήτηση της ψυχικής αυτάρκειας και πληρότητας, ο οποίος αποτελεί ένα γοητευτικότατο δέλεαρ. Στην Αρχαιότητα η Φιλοσοφία προσείλκυε και άλλαζε με αυτόν τον τρόπο χιλιάδες ανθρώπους. Ο εισερχόμενος σε έναν αρχαίο φιλοσοφικό όμιλο γνώριζε από την αρχή, ότι πήγαινε εκεί, για να διαμορφώσει προς μια απολύτως συγκεκριμένη κατεύθυνση τον εαυτό του. Αυτή είναι μια τεράστια ποιοτική διαφορά σε σχέση με τον σημερινό επισκέπτη κάποιου ψυχοθεραπευτή, ο οποίος δεν γνωρίζει, όχι πού κατευθύνεται, αλλά ίσως ούτε καν το πώς και το αν θα κατευθυνθεί κάπου. Υπό την έννοια της σύγκρισης των στόχων τους, η φιλοσοφική Ψυχοθεραπεία, όχι μόνο δεν αποτελεί πρώιμη μορφή της σύγχρονης, αλλά αντιθέτως η σύγχρονη Ψυχοθεραπεία υπολείπεται κατά πολύ της φιλοσοφικής.

Ο Επικουρισμός και ο Στωικισμός διατηρούν στην εποχή μας την πρωτοτυπία και την επικαιρότητά τους, αφού οι συνθήκες, που οδήγησαν στη γέννησή τους μοιάζουν κατά πολλούς τρόπους με τις σημερινές. Η πληθώρα των σύγχρονων εκδόσεων σχετικών επιστημονικών εργασιών ξεπερνά εμφανώς το απλό αρχαιογνωστικό ενδιαφέρον και παραπέμπει σε μια δυναμική επαναφορά του χρηστικού ρόλου των εν λόγω φιλοσοφικών ρευμάτων .

Αλλά και ο Κυνισμός (με κάποια επικούρεια στοιχεία και με μια ισχυρή δόση θεραπευτικής διονυσιακής ορμητικότητας) επανανακαλύφθηκε σαν από ένστικτο -και μάλιστα επανήλθε με δριμύτητα- μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως ο γνωστός «ροκ τρόπος ζωής». Είναι χιλιάδες τα παιδιά του σύγχρονου Κυνισμού, που ταξίδεψαν ως γνήσιοι αναζητητές από την Ανατολή μέχρι τη Δύση, μεταφέροντας στο σακίδιό τους μόνο τα απολύτως απαραίτητα. Επιχείρησαν να ανακαλύψουν αυτό, το οποίο διαισθάνθηκαν ως την αρχέγονη και ουσιώδη γνώση. Δεν έλειψαν από καμία μεγαλειώδη στιγμή, όπου η ζωή συναντάται οργιαστικά με την ουσία της και όπου ο ανθρωπορραίστης Διόνυσος ξεσκίζει τον αρρωστημένο παλαιό εαυτό για να μπορέσει να απελευθερωθεί ο νέος. Απέναντι στη γενικευμένη κοινωνική αποξένωση, την υποκρισία του καθωσπρεπισμού και την μιζέρια των προσωπικών φοβιών, «τσίγκλισαν» τον αποχαυνωμένο περίγυρο να επιχειρήσει το ποιοτικό ψυχικό άλμα: «αποδείξτε ότι είστε ζωντανοί!»(14).

Βρέθηκαν στα οδοφράγματα του γαλλικού Μάη, αλλά και αλλού και απαίτησαν από τον Εξουσιασμό να αποσυρθεί και να μην τους κρύβει τον Ήλιο. Ο σύγχρονος Κυνισμός έδωσε και εξακολουθεί να δίνει πρόθυμα και συχνά το αίμα του. Αλλά δεν είναι λίγοι και εκείνοι οι τραγικοί, που στη ιλιγγιώδη βακχεία τους έχασαν τον έλεγχο: ωστόσο στο επιτύμβιο επίγραμμά τους απονέμεται και σε αυτούς η ανώτατη φιλοσοφική διάκριση ότι, έζησαν «κατά τον δαίμονα εαυτού»(15). Ο Αντισθένης κι ο Διογένης θα ένιωθαν υπερήφανοι αν συναντιόντουσαν με αυτά τα, αναφανέντα μέσα από τις χιλιετίες, παιδιά τους.

Θα ήταν πολύ ευεργετικό για την προσωπικότητά μας αν από το σχολείο ήδη διδασκόταν η φιλοσοφική ηθική και τα παραδείγματα των μεγάλων φιλοσόφων, οι οποίοι, όπως ελπίζουμε να φάνηκε, υπήρξαν πρωτίστως άνθρωποι της δράσης. Γιατί τελικά ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίζουμε, ή και να αλλάζουμε τον κόσμο, είναι αντιμετωπίζοντας και αλλάζοντας πρώτα τον εαυτό μας. Βέβαια, η διαπαιδαγώγηση των ανθρώπων ως υπεύθυνων και ελεύθερων όντων είναι ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια του Συστήματος και είναι ίσως αφέλεια να την διεκδικούμε μέσω ενός χειραγωγούμενου και προορισμένου να παράγει υπηρέτες, σχολείου(16). Καλώς ή κακώς πρέπει μόνοι μας να επιδιώξουμε να φτάσουμε τον στόχο και να αυτοδιδαχθούμε να ενεργούμε κατά το δαίμονά μας.

   -----------------------
Σημειώσεις

 

(1) Έχει σημασία να διακρίνουμε ανάμεσα σε φιλοσοφικά ρεύματα και φιλοσοφικές σχολές της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Εποχής. Οι σχολές (π.χ. Ακαδημία κ.α.) αποτελούσαν κλειστούς χώρους, στους οποίους εισερχόταν ο ενδιαφερόμενος για να αποκτήσει μια συστηματική γνώση των διδαχών τους, τις οποίες εν συνεχεία προήγαγε στους ανάλογους κύκλους διανοουμένων. Ο Επικουρισμός, ο Στωικισμός και ο Κυνισμός, είτε πήγαζαν από κάποια σχολή, που εδρεύει σε κάποιον συγκεκριμένο χώρο (π.χ. Κήπος, Στοά), είτε όχι (π.χ. πιθάρι του Διογένη), εκδηλώνονταν τελικώς στην κοσμοπολιτικού τύπου κοινωνία ως ρεύματα ευρύτατης απήχησης, με μεγάλη επιρροή, άλλοτε εμφανή κι άλλοτε αφανή, στην συλλογική νοοτροπία.
(2) Μάρκος Αυρήλιος IV,49,I. Η παρομοίωση είναι από τις προσφιλέστερες στο Στωικισμό, αλλά θα μπορούσε να εκφράζει το ιδεώδες όλων των προαναφερθέντων ρευμάτων.
(3) Κατ? αυτό τον τρόπο η ομοφυλοφιλία θεωρείται ελαφρά τη καρδία ως μια ανώδυνη παρέκκλιση (σαν να λέμε «αριστεροχειρία»). Έτσι, σήμερα σε πολλές χώρες οι ομοφυλόφιλοι μπορούν -με την «επιστημονική» συγκατάθεση- να παντρεύονται μεταξύ τους και φυσικά να απολαμβάνουν «ισότητα» δικαιωμάτων με τους ετεροφυλόφιλους, όπως π.χ. η υιοθεσία και η ανατροφή παιδιών από ομοφυλόφιλα ζευγάρια (χωρίς να έχει γίνει η παραμικρή επιστημονική έρευνα για τις πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις τέτοιων υιοθεσιών στην ψυχική ισορροπία των υιοθετημένων παιδιών). Ο κανόνας είναι, ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται να διδάξει αυτούς τους ανθρώπους πώς θα μπορέσουν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους χωρίς π.χ. να προσπαθούν να πιθηκίσουν τον τρόπο ζωής των ετεροφυλόφιλων, ή να καταλήγουν στην ποικίλη προσωπική εκπόρνευσή τους (οι ελάχιστοι που ξέφυγαν από αυτόν τον κανόνα και ανέπτυξαν τις προσωπικές τους δεξιότητες, απλώς τον επιβεβαιώνουν).
(4) Για περισσότερα σχετικά με αυτό το θεμελιώδες ζήτημα της Ελληνικής Φιλοσοφίας βλ. R. W. Sharples, Επικούρειοι, Στωικοί, Σκεπτικοί-εισαγωγή στην Ελληνιστική Φιλοσοφία, σελίδα 143 κ. ε., εκδόσεις Θύραθεν 2002.
(5) Επίκτητος, Εγχειρίδιον, 53
(6) Επικούρου, απόσπασμα 43
(7) Επίκουρος, Κύριαι Δόξαι, XXVII
(8) Επικούρου, Κύριαι Δόξαι, 16
(9) Επικούρου απόσπασμα 69, Αιλιανός IV 13.
(10) Επικούρου προσφώνησις, 63, Επίκουρος, εκδόσεις Θύραθεν 2000.
(11) Επικούρου, επιστολή προς Μενοικέα
(12) Διογένους Κυνικού, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων 6, 31-32
(13) Δίων Χρυσόστομος, Διάλογος Αλεξάνδρου και Διογένους, εκδόσεις Θύραθεν, 1999
(14) Κεντρικό σύνθημα της δεκαετίας του 1960, που έχει καταγραφεί στην ταινία «Φράουλες και αίμα».
(15) Πρόκειται για το επιτύμβιο επίγραμμα του Αμερικανού Jim Morrison, τραγουδιστή και στιχουργού του ροκ συγκροτήματος The Doors, o οποίος είναι θαμμένος στο Παρίσι (βλ. Ο διονυσιασμός των αρχαίων και η έκσταση στη ροκ μουσική).

Αξίες… μονοπάτια ευτυχίας

Οι αρετές μας εκδηλώνονται ανάλογα με τις αξίες που διαλέγουμε. Καθένας από μας στηρίζεται σε ένα προσωπικό σύστημα αξιών.

Για να ζούμε ευτυχισμένοι, είναι σημαντικό να επανεξετάσουμε τις αξίες μας. Όλη η κοινωνία χτίζεται από θετικές αξίες και καταστρέφεται από αρνητικές.

Ενώ για τους άλλους μάς είναι ευκολότερο να τις διακρίνουμε, για τον εαυτό μας δεν είναι.

Δανειζόμαστε αξίες από τα πρότυπα στα οποία θέλουμε να μοιάσουμε. Ο Σωκράτης προτίμησε την αξία του σεβασμού στην πολιτεία και ήπιε το κώνειο. Οι Έλληνες, πολλές φορές, προτίμησαν τις αξίες της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της υπερηφάνειας παρά την αξία της ζωής. Οι Σπαρτιάτες του Λεωνίδα προτίμησαν την αρχή της υπακοής στους γέροντες από την αρχή της ασφάλειας πίσω στον τόπο τους.

Πολλοί άνθρωποι κρατούν την αισιοδοξία τους, παρ’ όλα τα εμπόδια της ζωής.

Οι αξίες είναι το ποιοτικό μας σύστημα που μας οδηγεί στη ζωή. Κάθε απόφαση που παίρνουμε κατευθύνεται από μία τουλάχιστον από αυτές. Ειλικρίνεια, σεβασμός, αγάπη, αφοσίωση, αποφασιστικότητα, περιπέτεια, ανεμελιά, για να αναφέρω ορισμένες.

Το αξιακό μας σύστημα είναι ένας δρόμος για να ζούμε ευτυχισμένοι. Όταν ξέρουμε τις αξίες μας και τις τιμάμε, είμαστε συνεπείς στον εαυτό μας. Το σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ποιες είναι οι δικές μας αξίες για να ζούμε σύμφωνα με αυτές. Τότε είμαστε εναρμονισμένοι με τον εαυτό μας και η ζωή μας είναι ολοκληρωμένη, γεμάτη αυτοεκτίμηση, ευτυχισμένη.

Συνήθως τις αξίες τις διακρίνουμε στους άλλους ανάλογα με τις αρετές που τους αποδίδουμε. Καλοσύνη, αποφασιστικότητα, επιμονή, υπευθυνότητα, ισχύς, δύναμη συγχώρεσης είναι μερικά από τα στοιχεία που θαυμάζουμε στους άλλους ανθρώπους.

Η οικογένεια μας εμφυσά τις πρώτες μας αξίες. Μπορεί, μεγαλώνοντας, να κρατήσουμε μόνο αυτές ή, στην πλειονότητά μας, να αλλάξουμε και να υιοθετήσουμε άλλες ή και να τις συνδυάσουμε. Καθώς μεγαλώνουμε και διακρίνουμε γύρω μας σημαντικά πρότυπα στα οποία θέλουμε να μοιάσουμε, ενστερνιζόμαστε δικές τους αξίες και έτσι το αξιακό μας σύστημα διευρύνεται και αποτελείται από δεκάδες, εκατοντάδες αξίες.

Οι αξίες μας επηρεάζουν τη ζωή μας, τη σχέση μας με τον εαυτό μας και με τους άλλους και όλες τις εμπειρίες μας. Μερικές τις χρειαζόμαστε και τις επιλέγουμε για μια ζωή. Άλλες πάλι μπορεί να μη μας χρειάζονται από ένα σημείο της ζωής μας και πέρα και να θέλουμε να τις αντικαταστήσουμε με νέες, βελτιωμένες.

Συνήθως, μέσα μας οι αξίες μας είναι τοποθετημένες με συγκεκριμένη σειρά προτεραιότητας και σημασίας. Η πρωταρχική από αυτές έχει ιδιαίτερο ρόλο και επιρροή στην προσωπική μας ευτυχία και ισορροπία. Εάν η εντιμότητα είναι εξέχουσας σημασίας για έναν οικονομικό διευθυντή και η εταιρία του τον υποχρεώνει να κάνει παρανομίες, όλη του η ζωή επηρεάζεται. Είναι αδύνατο να νιώθει καλά πηγαίνοντας κόντρα στην πρωταρχική του αξία, οπότε βιώνει άγχος, αγωνία, ενώ παράλληλα μειώνεται και η αυτοεκτίμησή του.

Γι’ αυτό οι αξίες μας σχετίζονται με το τι είναι καλό για εμάς, τι μας στηρίζει καλύτερα στη ζωή ώστε να εκπληρώνουμε τον προορισμό μας.

Σημασία έχει και η εξισορρόπηση των αξιών μέσα μας για να είμαστε ευτυχισμένοι. Όταν η εργατικότητα έχει μεγαλύτερη σημασία από την υγεία, όταν το να δίνεις έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από το να παίρνεις, όταν η αφοσίωση έχει μεγαλύτερη σημασία από την αξιοπρέπεια, όταν η δημιουργικότητα έχει μεγαλύτερο βάρος από τη συνέπεια, όταν η ισχύς έχει μεγαλύτερη σημασία από την ακεραιότητα, τότε χρειάζεται να εξετάσουμε μήπως, επιλέγοντας τη μια πλευρά, μας λείπει η άλλη για να είμαστε ευτυχισμένοι.

Πολλές φορές η ζωή έρχεται να τεστάρει τις προτεραιότητες του αξιακού μας συστήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχει σημασία να μην κάνουμε εκπτώσεις, τουλάχιστον στις βασικές μας αξίες.

Βασικά επίσης είναι τα πιστεύω μας, οι πεποιθήσεις μας. Αν οι πεποιθήσεις μας συγκρούονται με τις αξίες μας, κάτι από τα δύο θα πρέπει να αλλάξει. Αν πιστεύω ότι οι τίμιοι είναι κορόιδα και είμαι ταμίας σε τράπεζα, τότε έρχομαι σε σύγκρουση με την αξία της τιμιότητας, και, κατά συνέπεια, έχω πρόβλημα ή με τον εαυτό μου ή με τη θέση μου στην εργασία.

Όσες αξίες κι αν έχουμε, οι πέντε από αυτές είναι οι βασικές μας και όταν τις τιμάμε, νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας.

Αν τις ξέρουμε, μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας να ζει ευτυχισμένα. Αν δεν τις ξέρουμε, καθόμαστε με την ησυχία μας και τις ανακαλύπτουμε. Ακολουθώντας τις αξίες μας, είμαστε συνεπείς στον εαυτό μας.

Άλλο Μοναξιά και άλλο Μοναχικότητα

Υπάρχει κάτι που πρέπει να κατανοηθεί σε βάθος. Κάτι πολύ σημαντικό! Η αγάπη φέρνει πάντα μοναχικότητα και η μοναχικότητα φέρνει πάντα αγάπη. Ποτέ δεν πάνε χώρια!

Οι άνθρωποι όμως νομίζουν ακριβώς το αντίθετο, δεν κάνουν κανέναν διαχωρισμό ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο λέξεις,«ΜΟΝΑΞΙΑ» και «ΜΟΝΑΧΙΚΟΤΗΤΑ».

Η μοναξιά είναι αρνητική κατάσταση, σημαίνει πως διψάς για τον άλλο, πως είσαι βυθισμένος στα σκοτάδια της απόγνωσης, πως είσαι φοβισμένος, πως αισθάνεσαι παρατημένος, πως δε σε χρειάζεται κανείς.

Η μοναξιά είναι πληγή!
Η μοναχικότητα είναι λουλούδι!

Ο κόσμος είναι γεμάτος από ανθρώπους μονάχους και εξ’ αιτίας της μοναξιάς τους κάνουν ένα σωρό ηλίθια πράγματα για να καλύψουν αυτήν την κενότητα. Το ρίχνουν στο φαγητό, στο αλκοόλ κάθονται επί ώρες μπροστά στην τηλεόραση καίγοντας τα μάτια τους … για να ξεχάσουν τον εαυτό τους. Είναι τρομακτικό! Νοιώθουν μόνοι, νοιώθουν ότι δεν έχουν τίποτε να κάνουν, πουθενά να πάνε, κανέναν να επικοινωνήσουν αφού η επικοινωνία έχει σταματήσει. Έχουν πάψει να μιλάνε μεταξύ τους.

Το πολύ-πολύ να μιλάνε στον άλλον, αλλά ΟΧΙ με τον άλλον γιατί έχουν ξεχάσει πώς να πλησιάσουν τον άλλον. Οι άνθρωποι έχουν γίνει παράλληλες γραμμές που τρέχουν δίπλα- δίπλα, μα δεν συναντιούνται ποτέ, απλά τρέχουν δίπλα- δίπλα, ελπίζοντας πως κάποτε θα συναντηθούν, μα αυτό είναι απλά μια ελπίδα, μια αυταπάτη που κρατάει κατά κάποιον τρόπο τους ανθρώπους στο να συνεχίζουν. Είναι σα να πηγαίνεις στις χιλιάδες χιλιόμετρα παράλληλες γραμμές του τρένου να τις βλέπεις από μακριά και να νομίζεις ότι συναντιούνται μα όταν πλησιάζεις στο σημείο που νομίζεις ότι συναντιούνται θα δεις ότι στην πραγματικότητα η απόσταση ποτέ δε μικραίνει.

Ο κόσμος είναι πολύ μόνος! Η πληγή αιμορραγεί αδιάκοπα.

Κρυβόμαστε με πολλούς τρόπους, με αποκτήματα, σπίτια, χρήματα μα η πληγή συνεχίζει να αιμορραγεί. Μπορεί να έχεις το μεγαλύτερο σπίτι και πάλι να είσαι τόσο μόνος όσο και στο μικρότερο καλύβι. Τα αποκτήματα δεν κάνουν τη διαφορά και δε μπορούν να αλλάξουν την εσωτερική μοναξιά σου. Και οι άνθρωποι συνεχίζουν να σχετίζονται ο ένας με τον άλλον, μόνο και μόνο επειδή είναι και οι δύο μόνοι. Μα επειδή είναι και οι δύο μόνοι, η σχέση δεν είναι εφικτή. Γιατί μια σχέση δεν μεγαλώνει μέσα από την ανάγκη. Όταν και ο ένας και ο άλλος έχουν ανάγκες, τότε θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν ο ένας τον άλλον. Τότε η σχέση θα βγαίνει μέσα από την εκμετάλλευση και όχι μέσα από την αγάπη. Θα είναι ένα είδος λύπης ζαχαρωμένης. Και εδώ βρίσκεται η παγίδα. Επιφανειακά μαζί, αλλά βαθιά μόνοι.

Η Μοναχικότητα είναι τελείως διαφορετική. Είναι θετική, είναι υγεία, είναι η χαρά του να είσαι ο εαυτός σου, του να έχεις το δικό σου χώρο.

Μόνο η αγάπη σου δίνει το κουράγιο να είσαι μόνος, μόνο η αγάπη δημιουργεί τις προϋποθέσεις να είσαι μόνος, μόνο η αγάπη σε γεμίζει τόσο βαθιά ώστε να μην έχεις ανάγκη τον άλλον. Αγάπη και Μοναχικότητα είναι δύο πόλοι της ίδιας ενέργειας και είναι καλό να το καταλάβεις γιατί μερικές φορές συμβαίνει στα ζευγάρια να μη δίνουν ο ένας αρκετό χώρο στον άλλον ώστε να μπορούν να είναι και μόνοι. Μ’ αυτόν τον τρόπο η αγάπη τους θα έχει μια διαφορετική ποιότητα, θα φθάσει στην αποκορύφωσή της.

Μοναχικότητα σημαίνει πως κινείσαι προς τα μέσα, Αγάπη σημαίνει πως κινείσαι προς τα έξω. Μοναχικότητα είναι η εισπνοή, Αγάπη είναι η εκπνοή.

Αν σταματήσεις τη μία από αυτές τις κατευθύνσεις τότε θα πεθάνεις. Είναι μια συνολική διαδικασία της αναπνοής και μ’ αυτόν τον τρόπο ζει η ψυχή σου. Γεμίζει με την μοναχικότητα ξεχειλίζει με την αγάπη. Κινήσου ανάμεσα στο έξω σου και στο μέσα σου. Το μήνυμά μου είναι πως δεν πρέπει να απαρνηθείς τίποτα. Το Όλο σου ανήκει! Δε θα ήθελα να γίνετε εσωστρεφείς, γιατί αυτοί αρρωσταίνουν, αδρανούν, πέφτουν σε λήθαργο. Αρχίζουν να ζουν πίσω από κλειστά παράθυρα, μέσα στη μιζέρια. Ούτε μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει μοναχικότητα. Το μόνο που ξέρουν είναι η μοναξιά. Αλλά και εκείνοι που ζουν μόνο με τον έξω κόσμο, οι εξωστρεφείς, και δε σκέφτονται ποτέ τον εσώτερό τους εαυτό, βρίσκονται στο άλλο άκρο. Ξέρουν κάτι από την αγάπη, μα η αγάπη τους δεν είναι τίποτε άλλο από πόθος ή ανάγκη. Η αγάπη τούς είναι μια όμορφη λέξη. Χρειάζονται τον άλλον για να τον εκμεταλλευτούν, για να κυριαρχήσουν πάνω του. Κι όταν κυριαρχείς στον άλλον, τότε κι εκείνος κάνει το ίδιο.

Εκείνος που ζει μόνο προς τα έξω είναι φτωχός γιατί δεν έχει επίγνωση των εσωτερικών του θησαυρών. Εκείνος που ζει μόνο προς τα μέσα είναι επίσης φτωχός γιατί ποτέ δεν συνειδητοποιεί την ομορφιά της ύπαρξης του ήλιου, των αστεριών της φύσης. Ποτέ μη δημιουργείς καμία διαμάχη ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο. Να δημιουργείς μια σύνθεση απ’ αυτά τα δύο και θα έχεις ένα σπάνιο πλούτο.

Φέρνοντας την αληθινή αλλαγή στη ζωή μας

Παρά πολλές φορές πολλοί άνθρωποι νιώθουν εγκλωβισμένοι μέσα σε καταστάσεις και γεγονότα και αδυνατούν να διαχειριστούν τη ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς πιστεύουν ότι φταίνε όλοι οι άλλοι για τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και κάποιοι άλλοι, ευτυχώς, συνειδητοποιούν ότι ¨κάτι δεν πάει καλά με εκείνους. Αρχίζουν τότε να αναζητούν τρόπους ώστε να μπορέσουν να ξαναβρούν την ηρεμία στη ζωή τους.

Ο πιο δημοφιλής τρόπος είναι να κάνουν ένα βήμα πίσω και να δουν τον εαυτό τους μέσα από ένα καθρέφτη. Να δουν τις στιγμές της ζωής τους, τις παλιές τους συνήθειες, τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις τους μέσα από πιο ήρεμη ματιά. Αυτή η διαδικασία ¨ανασκόπησης¨ είναι πολύ καλή για τα πρώτα βήματα στην αλλαγή όμως έχει την τάση να μένει σε νοητικό επίπεδο και δεν έχει μεγάλη δύναμη ώστε να αλλάξει τη συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης τους σε βάθος.

Μπορεί μέσα από αυτή τη διαδικασία ανασκόπησης κάποιοι να καταλάβουν τι είναι αυτό που κάνει τη ζωή τους να πάει "στραβά". Να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι ο μέχρι τώρα τρόπος που σκέφτονται και ενεργούν δεν τους δημιουργεί μόνο μπλοκάρισμα στην καθημερινότητα τους αλλά και στο σώμα τους και ότι το άγχος, ο πανικός και ο φόβος που μπορεί να βιώνουν οφείλεται σ’ αυτόν τον προγραμματισμένο τρόπο συμπεριφοράς.

Όμως ακόμα και τότε, μέσα από αυτή τη νοητική επεξεργασία, δεν φτάνουν τόσο βαθιά όσο χρειάζεται για να πραγματοποιήσουν μεταμορφωτικές αλλαγές.

Χρειάζεται:
Να σπάσουν τα σύνορα της στενόμυαλης σκέψης και να αφήσουν αρκετό χώρο μέσα τους, χωρίς να παλεύουν τον εαυτό τους, για να επιτρέψουν σ’ αυτή τη ¨στρεβλωμένη¨ ενεργεία που τους έχει πλημμυρίσει να εκτονωθεί.
Να αντιμετωπίσουν τους δαίμονες τους, με το δικό τους ρυθμό και να αρχίσουν να βλέπουν τον εαυτό τους μεγαλύτερο από τα προβλήματα.
Να αποκτήσουν βαθιά κατανόηση του εαυτού τους και της μέχρι τώρα ζωής τους.
Να φτάσουν σε εκείνο το επίπεδο του σώματος τους που είναι καταγεγραμμένες οι πιο βαθιές εντυπώσεις, τα πιο βαθιά τραύματα.
Να περάσουν από το επίπεδο της εξωτερικής πραγματικότητας σε αυτό της εσωτερικής.
Να δουν και να νιώσουν την εσωτερική πραγματικότητα μέσα από το σώμα, με το μυαλό (νοητική διεργασία) αλλά και την καρδιά (συναισθηματική διεργασία) ώστε να πετύχουν σωματοσυναισθηματική απελευθέρωση και να οδηγηθούν στη μεταμόρφωση.

Ο τρόπος αυτός μπορεί να φτάσει κάποιον μέχρι τη ρίζα της δυσκολίας του και να τον μεταφέρει από το επίπεδο του προβλήματος στο επίπεδο της λύσης, η οποία έχει να κάνει με την λιμνάζουσα ενέργεια μέσα τους. Αν δεν κινηθεί η παλιά κολλημένη ενέργεια τότε οποιαδήποτε μορφή θεραπείας δεν μπορεί να έχει αποτέλεσμα. Δεν μπορεί να αποδομήσει παλιές συνήθειες, να μετασχηματίσει ενεργειακά τον τρόπο που έχουν καταγραφεί τα γεγονότα που έχουν βιωθεί και να απελευθερώσει από αρνητικές σκέψεις. Και όλα αυτά δεν θα γίνουν με κάποιο μαγικό τρόπο αλλά μέσα από την ικανότητα της συνειδητότητας να αλλάζει την πραγματικότητα. Κινώντας την λιμνάζουσα ενέργεια μέσα στο σώμα, επιτρέπεται η ελεύθερη ροή της συνείδησης και τότε μπορεί να απελευθερώσει, να μετασχηματίσει και να επαναφέρει το σώμα και την ψυχή σε "υγιή" κατάσταση.

Η ενέργεια και η συνειδητότητα είναι οι πιο δυνατοί, οι πιο αποτελεσματικοί θεραπευτές που υπάρχουν αλλά, δεν θα είχαν καμιά δύναμη, αν το σώμα δεν ανταποκρινόταν. Το σώμα έχει ανά πάσα στιγμή την συναίσθηση των πάντων. Γνωρίζει τι σκέφτεται ο εγκέφαλος, σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρισκόμαστε και ποιες είναι οι βαθύτερες πεποιθήσεις μας γιατί όλες είναι καταγεγραμμένες στην κυτταρική του μνήμη. Αλλάζοντας την συνειδητότητά μας και τον τρόπο που κυλά η ενέργεια μέσα μας αλλάζει και το σώμα, αλλάζει και ο τρόπος που αντικρίζουμε τη ζωή.

Ο μικρόκοσμός σου

Όμορφα τακτοποιημένη η ζωή σου, έχεις δημιουργήσει το δικό σου παραμύθι και τίποτα δεν μπορεί να στο χαλάσει. Δεν σε ενδιαφέρει πια τι συμβαίνει αρκεί να μπορείς να είσαι εσύ καλά.

Κάποτε πίστευες πως θα τα καταφέρεις θα βρεις λύσεις και θα μπορέσεις να ξεπεράσεις τις δυσκολίες. Πίστεψες στα ωραία λόγια, ακόμα μέσα σου πιστεύεις. Δεν μπορεί σκέφτεσαι, να σε πρόδωσαν τόσο πολύ, όλα να ήταν ψέματα, ενδιαφέρονται για σένα, θα βρουν τις λύσεις, θα περάσει και αυτό θα έλθουν καλλίτερες μέρες.

Κουράγιο και υπομονή, τίποτα δεν έχει χαθεί, ακόμα λίγες θυσίες όλα θα φτιάξουν, πίστευες και περίμενες. Έπαψες να φωνάζεις να διεκδικείς, συμφώνησες πως με τις δικές σου θυσίες θα αλλάξουν τα πράγματα και απλά περίμενες.

Σταμάτησες να φωνάζεις, να παλεύεις, να ελπίζεις.

Κάθεσαι μπροστά στην τηλεόραση σου, οι ειδήσεις σε τρελαίνουν, χάνεσαι, δεν ξέρεις τι να πιστέψεις, πια η αλήθεια, ποιο το ψέμα, όλοι είναι εναντίον σου, όλοι θέλουν το κακό σου, φτιάχνεις τοίχους και μπαίνεις μέσα τους. Εκεί κρυμμένος σκύβεις το κεφάλι όσο πιο πολύ μπορείς, γίνεσαι μια μπάλα, δεν ακούς, δε βλέπεις, μόνο τον μικρόκοσμο σου αναγνωρίζεις πια και είσαι ευτυχισμένος.

Το εγώ είναι ένα είδος ύπνου, μέσα στο οποίο μπορείς να ηττηθείς

Στην Ιαπωνία, μία από τις βασικές διδασκαλίες όλων των πολεμικών τεχνών είναι πως όταν μάχεσαι με κάποιον, δεν τίθεται ζήτημα προσωπικής εχθρότητας. Αν είναι προσωπικό, τότε έχεις ήδη ηττηθεί προκαταβολικά, επειδή βασίζεται στο εγώ και τότε πέφτεις στο κατώτερο επίπεδο.

Στην τέχνη του τζούντο, όποιος αποδείξει την τέχνη του τζούντο ανώτερη, εκείνος είναι ο νικητής. Δεν είναι ο άνθρωπος, είναι η τέχνη εκείνη που νικάει. Ούτε για μια στιγμή δεν πρέπει να θυμάσαι τον εαυτό σου και τη νίκη σου, επειδή εκείνη θα είναι η στιγμή της ήττας σου.

Κι αυτό έχει συμβεί πολλές φορές και δεν μπορεί να το καταλάβει κανένας άλλος εκτός από εκείνον που έχει καταλάβει την όλη παράδοση της Ανατολής. Μερικές φορές υπάρχουν δύο εξ ίσου μη εγωιστές μαχητές. Τότε δεν κερδίζει κανένας. Η μάχη συνεχίζεται για μέρες και το τέλος αναβάλλεται συνεχώς; χωρίς να κερδίζει κανένας. Κάθε μέρα έρχονται και υποκλίνονται ο ένας στον άλλον με μεγάλη χαρά, με μεγάλο σεβασμό. Στην πραγματικότητα, ο ένας τιμάει τον άλλον, θεωρώντας ότι και μόνο το να βρεθεί αντιμέτωπος με έναν τέτοιο μαχητή, είναι ήδη μεγάλη τιμή. Και η μάχη συνεχίζεται.

Το εγώ είναι ένα είδος ύπνου, μέσα στο οποίο μπορείς να ηττηθείς. Για μια στιγμή, μπαίνει μια σκέψη κι αυτό είναι το τέλος σου. Η τέχνη του τζούντο, του ζίου ζίτσου, του αϊκίντο είναι όμοιες στη βάση τούς. Και η βάση τους είναι το ότι όταν μάχεσαι, εσύ δεν πρέπει να βρίσκεσαι εκεί. Πρέπει να είσαι απολύτως απών. Τότε κανένα σπαθί δεν μπορεί να σε κόψει. Κι αν δεις δύο τέτοιους ξιφομάχους να μάχονται, είναι κάτι καταπληκτικό…

Κάποτε είχα ένα φίλο, τον Τσαντσάλ Σινγκ, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί στις πολεμικές τέχνες στην Ιαπωνία. Είχε ανοίξει μια σχολή πολεμικών τεχνών και πότε-πότε συνήθιζε να μας δείχνει μερικά πράγματα, έτσι για γούστο. Κάποτε μου είπε: «Στην Ιαπωνία, έχουν μια συγκεκριμένη εκπαίδευση για τη φωνή. Αν κάποιος σου επιτεθεί με σπαθί κι εσύ δεν έχεις κανένα όπλο, κάνεις απλώς έναν συγκεκριμένο ήχο κι αμέσως το σπαθί θα πέσει από το χέρι του.»

«Αυτό μοιάζει πολύ ενδιαφέρον!» Είπα. «Έχω ένα φίλο παλαιστή. Δεν ξέρει από σπαθιά, μπορεί όμως με ένα κοντάρι να σου κόψει το κεφάλι.» Ο Τσαντσάλ δέχθηκε να αγωνιστεί με τον παλαιστή. Πήγα λοιπόν και τον βρήκα και του είπα τι έλεγε ο Τσαντσάλ για το συγκεκριμένο ήχο που ήξερε: Ο παλαιστής είπε: «Δεν θα προλάβει! Εγώ θα του ανοίξω το κεφάλι στα δύο. Με ένα χτύπημα, θα τον τσακίσω.»

Ο παλαιστής ήταν δυνατός κι όταν πήγε να χτυπήσει τον Τσαντσάλ, τη στιγμή που σήκωσε το χέρι του να τον χτυπήσει, ο Τσαντσάλ Σινγκ έβγαλε μια κραυγή και το κοντάρι έπεσε από το χέρι του παλαιστή, λες και η καρδιά του είχε σταματήσει να χτυπάει! Ό,τι κι αν συνέβη, το χέρι του έχασε όλη του τη δύναμη. Απλώς με έναν ήχο!

Είπα: «Πώς κάνεις αυτόν τον ήχο;»

Ο Τσαντσάλ Σινγκ είπε: «Τον ήχο τον μαθαίνεις εύκολα. Το πιο δύσκολο είναι το να μην βρίσκεσαι εσύ εκεί. Στα τρία χρόνια που ήμουν στην Ιαπωνία, οτιδήποτε άλλο έμαθα, ήταν απλό. Μόνο αυτό ήταν μπελάς – το να μη βρίσκομαι εγώ εκεί. Κι όταν κάποιος πρόκειται να σου ανοίξει το κεφάλι στα δύο, τότε είναι απολύτως απαραίτητο να βρίσκεσαι εκεί! Ακόμη όμως και σε μια τέτοια στιγμή, εσύ δεν πρέπει να βρίσκεσαι εκεί – μόνο ο ήχος, χωρίς καθόλου εγώ πίσω του.

Ξαφνικά, ο άνθρωπος θα ξεχάσει τι έκανε. Θα τα χάσει τελείως. Δεν θα έχει επίγνωση ούτε του τι κάνει ούτε του γιατί το κάνει. Θα του πάρει λίγη ώρα για να συνέλθει. Απλώς το εγώ σου πρέπει να είναι απόν. Εκείνη η απουσία δημιουργεί μια συγκεκριμένη αλλαγή στο νου του ανθρώπου, μια διάλειψη, μια ξαφνική διάλειψη.» Αν όμως και οι δύο άνθρωποι είναι χωρίς εγώ, τότε είναι δύσκολο.

Τότε συμβαίνει ένα παράξενο πράγμα, που είναι καθημερινότητα στην Ιαπωνία: Πριν ακόμα σηκώσεις το σπαθί σου για να χτυπήσεις τον άλλο άνθρωπο, το σπαθί του άλλου ανθρώπου είναι έτοιμο να αμυνθεί. Δεν σηκώνεται αφού το σηκώσεις εσύ, όχι, αλλά πριν ακόμα προλάβεις να κινηθείς. Είναι σαν μέσα σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, όταν σκέφτεσαι να κινηθείς, πριν το χέρι, σου κάνει την κίνηση, η σκέψη να έχει φτάσει στον άνθρωπο και είναι έτοιμος να αμυνθεί.

Αυτό όμως συμβαίνει μόνο αν εσύ είσαι απών. Τότε το σπαθί σου δεν είναι διαχωρισμένο από εσένα. Εσύ δεν κάνεις τίποτα. Απλώς είσαι εκεί, χωρίς καθόλου εγώ και επιτρέπεις στα πράγματα να συμβούν. Αν όμως και οι δύο είναι χωρίς εγώ, τότε αυτό μπορεί να συνεχίζεται επί μέρες. Κανένας δεν μπορεί ούτε να χτυπήσει ούτε να γρατσουνίσει τον άλλο άνθρωπο.

Αυτό δεν είναι ούτε το επίπεδο του ενστίκτου ούτε το επίπεδο της νόησης. Αυτό είναι το τρίτο επίπεδο, της διαίσθησης. Όπως μπορεί να συμβεί με τα σπαθιά ή με την πάλη, το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την ευφυΐα στο τρίτο επίπεδο.

ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ, ένα κβαντικό άλμα πέρα από τη λογική μέσα στη συμπαντική αλήθεια!

Οι Κυρηναϊκοί φιλόσοφοι και η ευτυχία

Φιλόσοφοι της αποκαλούμενης Κυρηναϊκής σχολής ή Ηδονιστικής Σχολής, της οποίας την ίδρυση η αρχαία παράδοση αποδίδει –γεγονός που σήμερα αμφισβητείται– στον Αρίστιππο (5ος –4ος αι. π.Χ.), μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες που είχαν συνδεθεί με τον Σωκράτη. Πίστευαν ότι η αλήθεια είναι μία εγγενής προσωπική κατάσταση, και κανείς δεν μπορεί να βιώσει τον κόσμο όπως ένας άλλος βιώνει. Πίστευαν, επίσης, ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα σχετικά με τα πράγματα και τους ανθρώπους γύρω μας, υπάρχει μόνο αυτό που αισθανόμαστε για τον εαυτό μας.

Δηλαδή οι Κυρηναϊκοί θεωρούσαν ως υπέρτατο αγαθό τις ηδονές των αισθήσεων και έβαζαν το ατομικό συμφέρον πάνω από το κοινωνικό, σταδιακά όμως άρχισαν ο ένας μετά τον άλλο να εγκαταλείπουν πλέον τον ηδονισμό, τον τροποποιούσαν ή τον θεωρούσαν αδύνατο. Ο Ηγησίας ο Πεισιθάνατος (έδρασε τον 3ο αιώνα π.Χ. στην Αλεξάνδρεια όπου παρωθούσε τους ακροατές των παραδόσεών του στην αυτοκτονία). μάλιστα έφτασε σε μια πολύ απαισιόδοξη βιοθεωρία. Γι' αυτόν ο σκοπός της ζωής είναι να ζούμε χωρίς κόπους και λύπες (θεωρία του ηδονισμού). Επειδή όμως αυτό είναι ανέφικτο, το φρονιμότερο είναι, κατά τον Ηγησία, με τη θέλησή μας να διακόψουμε τη ζωή μας. Επίσης, επειδή τα πάθη του σώματος στα οποία δεν μένει αμέτοχη και η ψυχή, μαζί με τις συγκυρίες της τύχης συμβάλουν στο να πλεονάζει η λύπη, αλλά και τα υλικά αγαθά δεν εξασφαλίζουν την ευτυχία αφού και οι πλούσιοι δυστυχούν όχι λιγότερο από τους φτωχούς και επειδή πλεονάζει ο πόνος για της ανεκπλήρωτες επιθυμίες.

Θα διδάξουν ότι ο μόνος πραγματικός στόχος στη ζωή πρέπει να είναι απόλαυση στο παρών, ότι οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν ό,τι τους κάνει πιο ευτυχισμένους εκείνη τη στιγμή, αντί του σχεδιασμού για ένα μέλλον που, στο τέλος, είναι πάντα άγνωστο και αβέβαιο. Οι φυσικές απολαύσεις είναι υψίστης σημασίας και θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα μέτρα για να μεγιστοποιηθεί το μέγεθος της ευχαρίστησης που κάποιος αποκτάει στο παρών. Η άποψη τους ήταν πολύ εγωκεντρική, δηλώνοντας ότι θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στην ίδια ευχαρίστηση του ατόμου, πάνω στη συνολική καλοσύνη της κοινότητας, της πόλης ή του λαού.

Οι κυρηναϊκοί λοιπόν οδηγήθηκαν σε μια μορφή ευδαιμονισμού, που είναι η πιο ακραία και η πιο συνεπής από όσες δημιούργησε ποτέ η αρχαία σκέψη. Σε αυτό οφείλεται και η πολεμική με το άλλο μεγάλο σύγχρονο φιλοσοφικό ρεύμα του ευδαιμονισμού τους επικούρειους, στους οποίους οι κυρηναϊκοί αντέτειναν ότι το ιδεώδες της ηδονής σε κατάσταση αταραξίας, που υπερτονίστηκε από αυτούς ως ύψιστο αγαθό, δεν είναι παρά μια κατάσταση αναισθησίας και νάρκης, ενδιάμεση στην πραγματικότητα μεταξύ των δύο άκρων: της ηδονής και του πόνου, τα οποία βαρύνουν πραγματικά και καθορίζουν την εκλογή μας.

Η ηδονή – και κατά συνέπεια το αγαθό – είναι, αντίθετα, για τους κυρηναϊκοί μια «ομαλή και λεία κίνησις» των αισθήσεών μας, που γίνεται αντιληπτή θετικά και συνειδητά από την ψυχή μας (συνεπώς και στο πεδίο της θεωρίας της γνώσης, οι κυρηναϊκοί υποστήριζαν με απόλυτη συνέπεια μια αυστηρή αισθησιαρχία), η οποία έχει αξία μόνο τη στιγμή που γίνεται αντιληπτή.

Δεν υπάρχουν λοιπόν ηδονές ούτε της ανάμνησης ούτε της προσμονής, αλλά ηδονές παρούσες, τις οποίες ζούμε και απολαμβάνουμε κάθε στιγμή.

Αυτό δεν εμπόδισε τους κυρηναϊκούς να δείξουν αργότερα, σύμφωνα με τα ιδεώδη της εποχής, κάποια ευαισθησία σε απαιτήσεις όπως η αυτοκυριαρχία, η εσωτερική ελευθερία, η άρνηση των ιδιοτελών πολιτικών και κοινωνικών δεσμών, που αντί να εγγυώνται τη στιγμιαία ατομική ηδονή, εξασθενούν στην πραγματικότητα με διάφορες σκέψεις αυτό το ηδονιστικό και ατομικιστικό κριτήριο που είχε ωστόσο υποστηριχθεί με τόση αυστηρότητα.

Αυτό εξηγεί γιατί ο κυρηναϊκός ηδονισμός διακήρυττε από τη μια πλευρά τη χρεοκοπία του με τον Ηγησία τον Πεισιθάνατο – ο οποίος από την αδυναμία του να επιτύχει την επιζητούμενη ηδονή κατέληξε σε έναν ακραίο πεσιμισμό – και από την άλλη με τον Αννίκερι και τον Θεόδωρο έδειχνε την αδυναμία του απέναντι στον μεγαλύτερο πλούτο κινήτρων του επικούρειου ηδονισμού.

Η διάρκεια της σχολής δεν προχωρά πέρα από τους αλεξανδρινούς χρόνους, καθώς στο εξής κέρδιζε έδαφος η Επικούρεια φιλοσοφία, η οποία τοποθετούσε πάνω σε άλλες βάσεις την ηδονή και την ανθρώπινη ευτυχία.

Φιλικοί εχθροί ή εχθρικοί φίλοι

Οι φίλοι είναι οι καλύτεροι εχθροί. Οι εχθροί είναι οι καλύτεροι φίλοι. Σίγουρα δεν είναι μία δική μου αλήθεια. Το αναφέρει η ιστορία, η γλώσσα, το παρελθόν ολάκερο, η λαϊκή σοφία, όλοι. Απλά συνθέτεις το παζλ. Κάτι τόσο απλό και δύσκολο.

Σε κάποια φάση της ζωής μας, όλοι έχουμε αναρωτηθεί κάποια στιγμή ποιοι μπορεί να είναι οι πραγματικοί μας φίλοι και ποιοι οι πραγματικοί μας εχθροί. Συνήθως αυτό γίνεται όταν έχουμε απογοητευτεί από τους γύρω μας και νιώθουμε πως ο μόνος σύντροφος μας είναι η σιωπή και η μοναξιά. Μήπως οι εχθροί μας τελικά είναι οι καλύτεροι φίλοι που έχουμε;

Οι "φίλοι" συνήθως μας πλησιάζουν γιατί έχουν κάποιο όφελος από εμάς, είτε αυτό είναι η παρέα, είτε τα κοινά ενδιαφέροντα, είτε κάποιο πρόσωπο με το οποίο μπορούμε να τους φέρουμε σ΄ επαφή. Έτσι πολλές φορές μπορεί να προσποιηθούν πως περνάνε καλά μαζί μας μόνο και μόνο για να εκπληρωθούν οι σκοποί τους...

Αντίθετα ο εχθρός, σου δείχνει ότι ενοχλείται από κάποια στοιχεία του χαρακτήρα σου, δε σε πλησιάζει χωρίς να υπάρχει κάποιος σημαντικός λόγος κι έτσι σε βοηθάει να κάνεις την αυτοκριτική σου και να δεις κάποια πράγματα και από την άλλη οπτική τους γωνία...

Τελικά ποιοι σε βοηθάνε περισσότερο, οι εχθροί ή οι φίλοι; Βέβαια υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όμως όπως σ' όλες τις περιπτώσεις έτσι και τώρα είναι πάντα το μικρότερο ποσοστό.

''Άνθρωποι με φρόνηση πολλές φορές μαθαίνουν πολλά από τους εχθρούς τους. Η φρόνηση είναι ο πιο καλός φρουρός. Αυτό δε διδάσκεται από τους φίλους, όμως ο εχθρός μας αναγκάζει να το παραδεχτούμε.

Από τους εχθρούς και όχι από τους φίλους μάθαμε να χτίζουμε ψηλά τείχη και να φτιάχνουμε μεγάλα πλοία, κι αυτό το μάθημα σώζει τα παιδιά μας, τα σπίτια μας και τα αγαθά μας.''
Αριστοφάνης

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΕΠΕΤΕΙΩ ΤΩΝ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ ΤΟΥ

«Ἑλλήνων δὲ παῖδες, ὧν δὴ τελευταῖος δᾳδοῦχος καὶ ἱεροφάντης ὁ Πρόκλος ἐγένετο» όπως μας λέει ο Ψελλός για τον μεγάλο αυτόν Φιλόσοφο.

Την 8η Φεβρουαρίου τιμούμε τα γενέθλια του Φιλοσόφου Πρόκλου.

Ο Πρόκλος ανέλαβε την Διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας και σήκωσε το βάρος να διατηρήσει εν ζωή και να φροντίσει να διασωθεί ένα πολύ σημαντικό μέρος της Ελληνικής Φιλοσοφίας που, αν πιστέψουμε τον βιογράφο του Μαρίνο, εκτελούσε αποστολή των θεών για την διάσωση της Ελληνικής Φιλοσοφίας, αποστολή την οποία εξετέλεσε επιτυχώς.

Άλλωστε όπως μας λέει ο Μαρίνος:

«Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά»

Στην Πλατωνική Ακαδημία είχε γίνει πλέον σαφές ότι ο μόνος τρόπος για να διασωθεί η Ελληνική Παράδοση ήταν μέσω της διάσωσης της Φιλοσοφίας μιας και τα ιερά και οι χώροι λατρείας είχαν πια κατά το μάλλον ή ήττον καταστραφεί και το μέλλον προδιεγράφετο σκοτεινό.

Έτσι, η Πλατωνική Ακαδημία, προνοώντας για τους επιγιγνομένους, δια του δασκάλου του Πρόκλου, του Συριανού, ξεκίνησε τον μεγάλο αγώνα να καταγραφούν οι βασικές θέσεις της Ελληνικής Φιλοσοφίας.

Ο Πρόκλος αναφερόμενος στον δάσκαλο του Συριανό μας λέει, αποτυπώνοντας σε λίγες συνταρακτικές λέξεις την απόφαση της Πλατωνικής Ακαδημίας: «ὁ τῷ Πλάτωνι μὲν συμβακχεύσας ὡς ἀληθῶς καὶ ὁ μεστὸς καταστὰς τῆς θείας ἀληθείας, τῆς δὲ θεωρίας ἡμῖν γενόμενος ταύτης ἡγεμὼν καὶ τῶν θείων τούτων λόγων ὄντως ἱεροφάντης· ὃν ἐγὼ ϕαίην ἂν ϕιλοσοϕίας τύπον εἰς ἀνθρώπους ἐλθεῖν ἐπ' εὐεργεσίᾳ τῶν τῇδε ψυχῶν, ἀντὶ τῶν ἀγαλμάτων, ἀντὶ τῶν ἱερῶν, ἀντὶ τῆς ὅλης ἁγιστείας αὐτῆς, καὶ σωτηρίας ἀρχηγὸν τοῖς γε νῦν οὖσι ἀνθρώποις καὶ τοῖς εἰσαῦθις γενησομένοις»

[«Εκείνος υπήρξε αληθινός συγχορευτής του Πλάτωνα και που συμπληρώθηκε πλήρως από την θεϊκή αλήθεια κατέστη για εμάς οδηγός αυτής της θεωρίας και αληθινός ιεροφάντης τούτων των θεϊκών λόγων.

Γι 'αυτόν εγώ θα έλεγα ότι ήρθε στους ανθρώπους σαν πρότυπο της φιλοσοφίας προς όφελος των ψυχών που βρίσκονται εδώ κάτω, ως ανταπόδοση για τα αγάλματα, για τους ναούς, για την ίδια την λατρεία στο σύνολο της, επικεφαλής της σωτηρίας για τους ανθρώπους που ζουν τώρα και για όσους θα ζήσουν στο μέλλον»]

Λέξεις που σίγουρα κάλλιστα μπορούν να αποτελέσουν και περιγραφή του ιδίου του Πρόκλου!

Ο Πρόκλος έζησε την Φιλοσοφία του και ο τρόπος ζωής του αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.

Τα λιγοστά ευρήματα από την οικία του μπορεί κάποιος να τα δει στο Νέο Μουσείο Ακροπόλεως. Βρίσκονται αμέσως μετά τα εκδοτήρια, πρώτα στην σειρά στην δεξιά πλευρά του ανηφορικού διαδρόμου προς το εσωτερικό του Μουσείου.

“Αλήθεια, αν δεν ερχόσουν θα έκλεινα».

Με τα λόγια αυτά απευθύνθηκε ο φύλακας της Ακρόπολης των Αθηνών στον Πρόκλο, όταν εκείνος ανέβηκε στην Ακρόπολη για να προσκυνήσει, την στιγμή που εκείνος επρόκειτο να κλειδώσει τις πόρτες λίγο πριν φύγει.

Και τα λόγια αυτά αποδείχθηκαν προφητικά μιας και ο Πρόκλος, ο οποίος έγινε και ο Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποτελεί μια μεγάλη μορφή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ο οποίος σε εποχές δύσκολες κατόρθωσε να καταγράψει και να διασώσει ένα σημαντικότατο έργο και να εκπληρώσει την αποστολή που, κατά τον βιογράφο του Μαρίνο, του είχε αναθέσει η ίδια η θεά Αθηνά.

Είτε αυτό είναι αλήθεια, είτε αυτό αποτελεί υπερβολή του βιογράφου του Μαρίνου, εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι σίγουρα δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, μιας και ο Πρόκλος μας παρέδωσε ένα σημαντικότατο έργο, το οποίο αποτελεί θησαυρό για τους μελετητές της Ελληνικής Φιλοσοφίας, και το οποίο μας δίνει την απόδειξη ότι η Ελληνική Φιλοσοφία αποτελεί επιστήμη και μάλιστα σε εκπληκτική ταύτιση με τις ανακαλύψεις και προσεγγίσεις της σύγχρονης Φυσικής μιας και εκεί αναγνωρίζουμε και ταυτοποιούμε, έκπληκτοι μάλιστα, έννοιες όπως τη θεωρία της σχετικότητας, την έννοια του χωροχρονικού συνεχούς, την φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας , ότι το σύμπαν είναι ένα ολογραφικό φράκταλ, την λογική για την ύπαρξη των πολλαπλών συμπάντων και άλλα.

Ο Πρόκλος τελικά, κατέγραψε και διέσωσε πολλά από αυτά που εδιδάσκοντο μέσα στην Ακαδημία και που δεν είχαν μέχρι τότε καταγραφεί και που ο Αριστοτέλης τα είχε ονομάσει «Άγραφα Δόγματα».

Τιμώντες λοιπόν την επέτειο της γέννησης του Πρόκλου που είναι την 8η Φεβρουαρίου, όπως προκύπτει από το ωροσκόπιο της γέννησης του που μας παραδίδει ο Μαρίνος, ας καταγράψουμε πολύ συνοπτικά κάποια γεγονότα από την ζωή του Πρόκλου.

Οι όποιες παραπομπές στο έργο του βιογράφου του Μαρίνου, προέρχονται από τις εκδόσεις Κάκτος, για τις οποίες οφείλουμε να αποδώσουμε χάριτες και ευγνωμοσύνη μιας και μας παρέδωσαν το σύνολο του έργου του Πρόκλου (πάνω από 40 τόμους) αφ’ ενός μεν ως συμβολή στην προσπάθεια των Ελλήνων μελετητών να προσεγγίσουν σε βάθος την Ελληνική Φιλοσοφία, αφ’ ετέρου δε ως ασπίδα απέναντι στους διάφορους περιφερόμενους επιτηδείους που αυτοπαρουσιαζόμενοι ως δάσκαλοι και προσπαθώντας να ικανοποιήσουν προσωπικά συμπλέγματα και φιλοδοξίες, παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη και παραποιημένη προσωπική εκδοχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας και ιδιαιτέρως της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής γραμμής.

Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου την 8η Φεβρουαρίου του 412 Κ.Ε. Καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια της Λυκίας. Όταν έγινε έφηβος, πήγε για σπουδές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου κατ’ αρχήν ασχολήθηκε με την ρητορική και στην συνέχεια με την φιλοσοφία με δασκάλους τον Ολυμπιόδωρο και τον μαθηματικό Ηρωνα.

Σε ηλικία 20 περίπου ετών μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Φοιτά στην Πλατωνική Ακαδημία με διευθυντή τον Πλούταρχο τον Αθηναίο και ακολούθως με τον Συριανό , τον οποίο και διαδέχεται στην διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποκτώντας για τον λόγο αυτό, το προσωνύμιο Διάδοχος.

Κατά τον Μαρίνο, ο Πρόκλος είχε εξαιρετικά καλή κατάσταση των αισθήσεων και μάλιστα «της όρασης και της ακοής που έχουν δωριθεί από τους θεούς στους ανθρώπους για την φιλοσοφία και την καλή ζωή» (υπονοώντας έτσι την δυνατότητα διόρασης και διακοής), σωματική δύναμη. είχε καλή μνήμη, ήταν φιλομαθής, γενναιόδωρος ευχάριστος, φιλαλήθης, δίκαιος, ανδρείος και σώφρων.

Η σχέση του με την θεά Αθηνά αρχίζει από την παιδική του ηλικία μιας και γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου του οποίου πολιούχος ήταν η Αθηνά.

«Τον υποδέχεται και σχεδόν τον γεννά η πολιούχος θεά του Βυζαντίου, η οποία υπήρξε τότε η αιτία της ύπαρξης του, καθώς γεννήθηκε στην πόλη της, και αργότερα φρόντισε για την καλή του κατάσταση, όταν πλέον έφτασε στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Γιατί αυτή εμφανιζόμενη στο όνειρο του, τον καλούσε στην φιλοσοφία. Για αυτό πιστεύω σε αυτόν υπήρξε και μεγάλη οικειότητα με την θεά, ώστε και με εξαίρετο τρόπο να πραγματοποιεί τα μυστήρια της και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό να ακολουθεί τις επιταγές της» μας λέει ο Μαρίνος.

Μεταβαίνοντας στην Αλεξάνδρεια και θέλοντας να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του σαν δικηγόρος, σπούδασε δίπλα στον σοφιστή Λεωνά και στον γραμματικό Ωρίωνα.

Μετά από ένα πολύ σύντομο ταξίδι στο Βυζάντιο, όπου και είδε σε όνειρο την θεά Αθηνά να τον προτρέπει να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια σπούδασε κοντά στον φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο και στον μαθηματικό Ήρωνα.

Όταν πια αισθάνθηκε ότι ήλθε η ώρα, ταξίδεψε στην Αθήνα, υπακούοντας στο όραμα και την προτροπή της θεάς Αθηνάς που είχε όταν ταξίδεψε στο Βυζάντιο.

«Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά» μας τονίζει ο Μαρίνος, σημειώνοντας έτσι την σπουδαιότητα της αποστολής που είχε ανατεθεί στον Πρόκλο και που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται.

Η πρώτη επαφή του ήταν με τον Συριανό, ο οποίος και τον σύστησε στον Πλούταρχο τον γιό του Νεστορίου.

Εκείνος, διακρίνοντας την αγάπη και την έφεση του Πρόκλου για την φιλοσοφία , παρόλη την μεγάλη του ηλικία, αφιέρωσε πολύ χρόνο στην εκπαίδευση του, μετά δε από δύο χρόνια που πέθανε, την διδασκαλία του την ανέλαβε ο καινούργιος πλέον διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο Συριανός. Η εξέλιξη του Πρόκλου ήταν ραγδαία.

«Και αυτός εφαρμόζοντας άγρυπνη εξάσκηση και φροντίδα νύχτα-μέρα και καταγράφοντας συνοπτικά και με κριτικό πνεύμα όσα συζητούσαν, τόσο πολύ προόδευε σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε όταν ήταν είκοσι οκτώ χρονών, έγραψε και πολλά άλλα και τα γλαφυρά και γεμάτα με επιστημονική γνώση υπομνήματα στον Τίμαιο»

Το έργο του Πρόκλου ήταν πολύ δύσκολο, διότι εκτός από τα εξεζητημένα θέματα της Φιλοσοφίας που διαπραγματευόταν, είχε να αντιμετωπίσει και την πνευματική παρακμή και τον σκοταδισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αθήνα.

Έτσι θα βρούμε διάσπαρτα στα κείμενα του, δείγματα της αγωνίας και της αντίστασης που ακόμα αντέτασσαν οι πνευματικοί Έλληνες στην υποδούλωση της ελευθερίας της σκέψης.

Ο ίδιος ο Πρόκλος αναφέρει ότι: «Ωστόσο, θα έλεγε κανείς, ότι και με άλλο τρόπο μπορεί να εκλείψει το ανθρώπινο γένος. Γιατί σήμερα δεν υπάρχουν κάτοικοι τούτων εδώ των τόπων της Αττικής, μολονότι δεν συνέβη ούτε κατακλυσμός ούτε εκπύρωση αλλά μια τρομερή ασέβεια η οποία αφανίζει ολοκληρωτικά τα ανθρώπινα».

Λέει δε σε ένα άλλο του έργο: «Οι άνθρωποι της εποχής μας κατεξοχήν συνηθίζουν να επικρίνουν τους παλαιούς μύθους ότι ευθύνονται για την μεγάλη αφ’ ενός θρασύτητα στις περί θεών δοξασίες και αφ’ ετέρου, για τις πολλές αταίριαστες και ταπεινές φανταστικές εικόνες, και δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να οδηγούν τους πολλούς ανθρώπους στην τωρινή φοβερή και ανώμαλη καταπάτηση των ιερών θεσμών»

Σχετικά δε ο Μαρίνος αναφέρει: «Και το είδος της πολιτικής του ανδρείας το απέδειξε πραγματικά ηράκλειο. Γιατί αν και βρέθηκε μέσα σε μια παραζάλη και τρικυμία περιστάσεων και σε τυφωνικούς ανέμους που φυσούσαν ενάντια στην έννομη ζωή, αυτός ο άνδρας σταθερά και ακλόνητα, αν και ριψοκίνδυνα, διέσωσε την ζωή του και, όταν κάποτε αποκαλύφθηκε σε ένα κλοιό αρπακτικών, έφυγε όπως μπορούσε από την Αθήνα, υπακούοντας στην περιφορά του σύμπαντος, και πραγματοποίησε το ταξίδι στην Ασία, και αυτό με πάρα πολύ μεγάλη ωφέλεια… Αφού έζησε ένα μόνο χρόνο στην Λυκία, επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα με την πρόνοια της θεάς της σοφίας»

Βοηθούσε όσο μπορούσε όσους ασχολούντο με την φιλοσοφία, απαιτώντας την στήριξη τους από τους τότε άρχοντες, ήταν δε συμπονετικός και φιλάνθρωπος προς όλους όσους υπέφεραν και είχαν ανάγκη.

Σε αντίθεση με το μισαλόδοξο πνεύμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ο Πρόκλος ετόνιζε ότι: «Στον Φιλόσοφο αρμόζει να μην είναι λάτρης μόνο μιας συγκεκριμένης πόλεως ούτε μόνο των πατροπαράδοτων σε μερικούς εθίμων, αλλά ιεροφάντης όλου του κόσμου»

Πέραν όμως της επιστημονικής και φιλοσοφικής του γνώσης, την οποία έχει καταγράψει στα βιβλία του, ο Πρόκλος είχε και βιώματα τα οποία επιβεβαίωναν την γνώση του:

«Γιατί καθώς ήταν ήδη εξαγνισμένος και υπερτερούσε από τον κόσμο του γίγνεσθαι και περιφρονώντας όσα έχουν τις κατώτατες βαθμίδες μέσα σε αυτόν, εμυείτο μέσα στα πρώτα και έβλεπε με τα μάτια του τα εκεί αληθινά μακάρια θεάματα, χωρίς πλέον να συμπεραίνει με σταδιακούς και αποδεικτικούς συλλογισμούς την γνώση τους, αλλά σαν με την όραση βλέποντας με τις απλές συλλήψεις της νοερής ενέργειας τα υποδείγματα που βρίσκονται μέσα στον θειικό νού και λαμβάνοντας την αρετή, την οποία δεν θα την αποκαλούσε κανείς πλέον κυριολεκτικά φρόνηση, αλλά περισσότερο σοφία θα την ονομάσει ή και με κάποια άλλη πιο σεβαστή προσωνυμία»

Η θεολογική και φιλοσοφική του κατάρτιση ήταν τέλεια και κάλυπτε πολλές παραδόσεις τις οποίες και μελετούσε σε μια προσπάθεια συγκρητισμού, τα δε έργα του είναι πηγές όχι μόνο της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής Φιλοσοφίας αλλά και των υπολοίπων Ελληνικών φιλοσοφικών σχολών.

«Ενεργώντας λοιπόν με βάση αυτήν ο Φιλόσοφος, εύκολα αναγνώρισε ολόκληρη την ελληνική και βαρβαρική θεολογία, που επισκιαζόταν από τις μυθικές εικονοπλασίες και την έφερε στο φως για όσους θέλουν και μπορούν να την παρακολουθήσουν, εξηγώντας τα πάντα με πολύ θεόπνευστο τρόπο και συνταιριάζοντας τα και μελετώντας όλα τα συγγράμματα των παλαιοτέρων με κριτικό βλέμμα υιοθετούσε μόνο ό,τι γόνιμο υπήρχε σε αυτά, ενώ αν έβρισκε κάτι άγονο, το απέρριπτε εντελώς ως ψεγάδι, και όσα ήταν εντελώς αντίθετα με όσα σωστά είχαν διατυπωθεί, τα διέψευδε σε κάθε σημείο τους μετά από πολύ λεπτομερή εξέταση, επεξεργαζόμενος το καθένα στις διδασκαλίες του με δεινότητα και σαφήνεια και ανατρέποντας τα όλα στα συγγράμματα του»

Ο Μαρίνος, παρόλο που θα μπορούσε να περιγράψει με πιο γνωστά και σταθερά στοιχεία που ακριβώς εβρίσκετο το σπίτι του Πρόκλου, προτίμησε να το προσδιορίσει αναφέροντας ιερά.
Έτσι, αναφερόμενος σε μια τελετή που είχε κάνει κρυφά ο Πρόκλος στο Ασκληπιείο για την ίαση της Ασκληπιαγένειας και υπονοώντας πόσο σκοτεινή ήταν η εποχή εκείνη για τους Ελληνες, θρησκευτές αναφέρει:

«Και τέτοιο έργο έκανε με τον ίδιο τρόπο με αυτή την περίπτωση διαφεύγοντας την προσοχή των πολλών και χωρίς να δίνει καμία αφορμή σε όσους ήθελαν να τον υπονομεύσουν, καθώς σε αυτό βοηθούσε και το σπίτι, στο οποίο αυτός κατοικούσε. Γιατί εκτός από τα άλλα τυχερά, η κατοικία του υπήρξε απολύτως κατάλληλη, την οποία και ο πατέρας του ο Συριανός και ο παππούς του, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε, Πλούταρχος κατοίκησαν, και η οποία ήταν γειτονική με το ξακουστό από τον Σοφοκλή Ασκληπιείο, αλλά και με το θέατρο του Διονύσου, ενώ φαινόταν ότι ήταν και με άλλους τρόπους αντιληπτή από την ακρόπολη της Αθηνάς»

Την μεγάλη του σχέση με την θεά Αθηνά, πέραν των ήδη αναφερθέντων, την περιγράφει πολύ συγκινητικά ο Μαρίνος, αναφερόμενος στην αρπαγή του αγάλματος της Αθηνάς από τον Παρθενώνα:

«Πόσο αυτός ήταν αγαπητός και στην ίδια την θεά της σοφίας, το παρουσίασε αρκετά και η επιλογή της φιλοσοφικής ζωής, η οποία έγινε έτσι, όπως ο λόγος πιο πάνω υπέδειξε. Αλλά και η ίδια η θεά με σαφήνεια το υπέδειξε, όταν το άγαλμα της που από το παρελθόν είχε τοποθετηθεί στον Παρθενώνα, μεταφερόταν από αυτούς που κινούν τα ακίνητα. Γιατί είδε ο φιλόσοφος στο όνειρο του ότι βρισκόταν δίπλα του μια όμορφη γυναίκα και ότι του ανήγγειλε ότι πρέπει πολύ γρήγορα να προετοιμάσει το σπίτι του. Γιατί η κυρίαρχη Αθηναίδα, του είπε, θέλει να μείνει κοντά σου»

Ο Πρόκλος δεν παρέλειπε να τιμά και όσους έπρεπε να τιμηθούν κατά τα πάτρια:

«Γιατί δεν είχε παραλείψει καμιά κατάλληλη στιγμή της συνηθισμένης λατρείας για αυτούς , σε κάποιες συγκεκριμένες ημέρες κάθε χρόνου, και περιερχόμενος τους τάφους των αττικών ηρώων και τα μνήματα των φιλοσόφων και των άλλων που υπήρξαν φίλοι και γνωστοί του, έκανε τα καθιερωμένα όχι μέσω κάποιου άλλου, αλλά ενεργώντας ο ίδιος. Και μετά από την λατρεία καθενός, έφευγε για την Ακαδημία και εξευμένιζε τις ψυχές των προγόνων του και γενικά όλες τις ψυχές της γενιάς του ξεχωριστά σε κάποιον τόπο. Από κοινού πάλι με τις ψυχές όλων των φιλοσόφων σε άλλο μέρος πρόσφερε χοές. Και εκτός από όλους αυτούς, ο ευσεβής οριοθέτησε και έναν τρίτο τόπο και μέσα σε αυτόν πρόσφερε εξιλαστήριες θυσίες σε όλες τις ψυχές των νεκρών»

Πέθανε το 124ο έτος από την βασιλεία του Ιουλιανού ή αλλιώς την 17η Απριλίου του 485 Κ.Ε.

Ετάφη σε κοινό τάφο με τον δάσκαλο του τον Συριανό, στην περιοχή του Λυκαβηττού, στο δε μνήμα του εγράφη και το παρακάτω επίγραμμα που το συνέθεσε ο ίδιος:

«Εγώ υπήρξα ο Πρόκλος, Λύκιος στην γενιά, το οποίο ο Συριανός
εδώ με ανέθρεψε διάδοχο της διδασκαλίας του.
Αυτός εδώ ο κοινός τάφος δέχτηκε τα σώματα και των δύο,
μακάρι και τις ψυχές μας κοινός τόπος να τις λάβει»

Ο μεγάλος μαθηματικός Leibniz, σε μια επιστολή του στον N. Renand στις 11.2.1715 είχε γράψει: «Εάν κάποιος επανελάμβανε συστηματικά τον Πλάτωνα, θα προσέφερε μια μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα». Υπηρεσία, που αναμφίβολα προσέφερε ο Πρόκλος.

Ο δε Bernard de Moosburg, αναφερόμενος στον Πρόκλο λέει: «Η ανωτερότητα και η υπεροχή του έναντι των άλλων Πλατωνικών αποδεικνύεται από το ότι μπόρεσε να βάλει σε τάξη τα θεωρήματα του Πλάτωνα και να τα εξηγήσει αναλυτικά»

Τα έργα του Πρόκλου που είναι γνωστά και έχουν διασωθεί είναι τα εξής:
Σχόλια στον Πλατωνικό Τίμαιο
Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνα
Σχόλια στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα
Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα
Σχόλια στον Κρατύλο του Πλάτωνα
Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας
Στοιχείωσις Θεολογική
Περί των δέκα προς την πρόνοιαν απορρημάτων
Περί προνοίας και ειμαρμένης
Περί της των κακών υποστάσεως
Σχόλια στο Πρώτο Βιβλίο του Ευκλείδη
Σχόλια στα Εργα και Ημέρες του Ησιόδου
Υποτύπωσις Αστρονομικών Υποθέσεων
Υποτύπωσις Φυσική
Σφαίρα
Περί της Ιερατικής Τέχνης
Παράφρασις εις την Πτολεμαίου Συγγραφή
Εις την Τετράβιβλον Πτολεμαίου εξήγησις
Περί αιδιότητος Κόσμου (το διασώζει ο Φιλόπονος στο «Κατά Πρόκλου»)
Εις το Πρώτον και το Δεύτερον της Νικομάχου Αριθμητικής εισαγωγής (αρχικά είχε αποδοθεί στον Φιλόπονο)

Διασώζονται επίσης αποσπάσματα σε σχόλια στα Χαλδαικά Λόγια, στις Εννεάδες του Πλωτίνου και στα Χρυσά Έπη του Πυθαγόρα καθώς και επτά Λειτουργικοί Ύμνοι που συνέθεσε στον Ηλιο, την Αφροδίτη, τις Μούσες, σε όλους τους θεούς, στην Λύκια Αφροδίτη, στην Εκάτη, στον Ιανό και την Αθηνά.

Συνέγραψε και πλήθος άλλων έργων και μονογραφιών που δεν έχουν διασωθεί, όπως Σχόλια σε άλλους διαλόγους του Πλάτωνα, Συμφωνία Ορφέως, Πυθαγόρου και Πλάτωνος, Περί φωτός, Περί των Τριών Μονάδων, Περί των μυθικών Συμβόλων, Περί αγωγής, και άλλα.

Ο Πρόκλος θεωρείτο σοφός άνθρωπος στην εποχή του καθώς και από τους μεταγενέστερους του και ήταν ευρύτατα γνωστός ακόμη και σε μη Ελληνόφωνους, γι’ αυτό και κάποια έργα του (ολόκληρα ή τμήματα τους) έχουν διασωθεί και σε Λατινική ή Αραβική μετάφραση.

Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Πρόκλο στον Ελληνικό χώρο γίνεται με τον Μιχαήλ Ψελλό και κορυφώνεται με τον Πλήθωνα Γεμιστό. Πολλοί δε οικειοποιήθηκαν και παραποίησαν μέρη του έργου του για να παρουσιάσουν δική τους φιλοσοφική θεώρηση, όπως για παράδειγμα ο ψευδο-Διονύσιος ο Αεροπαγίτης.

Σήμερα υπάρχει στην ξένη βιβλιογραφία απειρία βιβλίων, μελετών και άρθρων Πανεπιστημιακών και μη μελετητών του Πρόκλου.

Στην Ελληνική πραγματικότητα, πέραν της μεγάλης προσφοράς των εκδόσεων Κάκτος, αρχίζουν και εμφανίζονται δειλά-δειλά, μελέτες και αναλύσεις των έργων του Πρόκλου, τα οποία ευκτέον είναι να πολλαπλασιασθούν.

Μαθήματα καλύτερης ζωής, από την ίδια τη ζωή...

Ο λόγος που μας κάνει να «υποφέρουμε» σε όλους τους τομείς της ζωής, είναι ότι αρνούμαστε να δούμε και να αποδεχτούμε την αλήθεια. Μερικές φορές είναι πραγματικά δύσκολο, σχεδόν άγριο, να μάθουμε μέσα από τις εμπειρίες μας. Έχεις αναρωτηθεί, όμως, ποτέ πόσο πιο καλή μπορεί να γίνει η ζωή σου, μέσα από αυτές τις εμπειρίες; Έχεις σκεφτεί πόση δύναμη σου δίνουν; Έχεις αντιληφθεί πόσο πολύ σε βοηθούν να ανταποκριθείς ακόμη και στις πιο δύσκολες ώρες;

Σήμερα μοιράζομαι μαζί σου τέσσερα από τα οκτώ μαθήματα καλύτερης ζωής, από την ίδια τη ζωή!

1. Η ευτυχία δεν έρχεται με μια σχέση, ή με τις διακοπές, ή με μια δουλειά, ή με τα χρήματα. Ξεκινά από τον τρόπο που σκέφτεσαι και από όσα λες στον εαυτό σου κάθε μέρα.

Συνήθως, όταν ρωτάω κάποιον “πως είσαι;”, μου απαντάει “καλά”. Σήμερα το πρωί, στο βενζινάδικο, ο κύριος που με εξυπηρέτησε μου απάντησε “θαυμάσια!”. Χαμογέλασα και ξαφνιάστηκα με τον ενθουσιώδη τρόπο του και τον ρώτησα, τι είναι αυτό που τον κάνει να νιώθει “θαυμάσια”. Η απάντησή του; “είμαι υγιής, η γυναίκα μου είναι υγιής, τα παιδιά μου το ίδιο, έχουμε ένα σπίτι να μείνουμε, φαγητό και νερό…και τόσα άλλα. Γιατί να μην είμαι θαυμάσια;”. Σκέφτηκα, εκείνη τη στιγμή, πως δεν μου φαινόταν ένας άνθρωπος που ήταν στην καλύτερη θέση του κόσμου, σε σχέση με άλλους ανθρώπους. Η διαφορά του από άλλους ανθρώπους που ρώτησα την ίδια ερώτηση, είναι ο τρόπος που σκέφτεται. Είναι η επιλογή του να βλέπει τη ζωή διαφορετικά.

Για πολλούς από εμάς, υποθέτω ότι υπήρξε κάποια στιγμή στη ζωή, που από την ανεμελιά περάσαμε στην εποχή των ευθυνών, κάτι που σταδιακά, και χωρίς να το συνειδητοποιούμε, άρχισε να φέρνει αρνητικές σκέψεις και μια νοοτροπία “βάρους” στην καθημερινότητα. Αυτό ανατροφοδοτεί και τον αρνητικό τρόπο που μιλάμε στον εαυτό μας.

Σκέψου για μια στιγμή, πώς έχεις την τάση μιλάς για τις περισσότερες ημέρες σου; Ας υποθέσουμε ότι έχεις μια λίστα με πράγματα που πρέπει να κάνεις κάθε μέρα, στη δουλειά και στο σπίτι. Αν σε ρωτήσει κάποιος πως περνάς την ημέρα, τι θα απαντήσεις; Μπορεί να απαντήσεις “αχ, άσε, έχω να απαντήσω σε 30 emails, να πάω σε ένα πελάτη που είναι μία ώρα μακριά από το γραφείο, να γυρίσω, να τελειώσω μία παρουσίαση για αύριο, μετά να περάσω από το σπίτι να πάρω την κόρη μου και να την πάω στα αγγλικά, να πάω στο σούπερ μάρκετ κλπ”. Μιλώντας για τις “ευθύνες” σου με αυτόν τον τρόπο, μιλάς αισθανόμενος ένα βάρος στους ώμους σου, μία πίεση που ασκείται στον εαυτό σου, σαν να του λες “πρέπει να κάνεις , πρέπει να πας, πρέπει να…”.

Τι θα συμβεί αν απαντούσες διαφορετικά;
Αν αντί να λες “πρέπει να κάνω”, πεις “θα κάνω”;
Η διαφορά είναι μία λέξη, που όμως μπορεί να φέρει την αλλαγή στον τρόπο που σκέφτεσαι, που νιώθεις και συμπεριφέρεσαι. Δοκίμασε το. Γιατί είναι αλήθεια ότι αν δεν σου αρέσει κάτι, μπορείς είτε να το αλλάξεις ή να αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι γι’ αυτό. Και η δεύτερη επιλογή, είναι συχνά το καλύτερο πρώτο βήμα.

Κάθε μέρα, μια μάχη δίνεται μόνο στο μυαλό σου. Αν ηττηθείς από τις σκέψεις σου, έχεις χάσει και τη μέρα. Γιατί, λοιπόν, να μην προετοιμάσεις τον εαυτό σου για μία νίκη; Σκέψου θετικά!

2. Αν θέλεις τα “δώρα” της ζωής, πρέπει να δεχτείς και τα “κόστη” της.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να απολαύσουν τα καλά της ζωής, χωρίς να διακινδυνεύσουν οτιδήποτε. Αλλά μπορείς να φτάσεις κάπου, αν δεν ταξιδέψεις; Και το ταξίδι έχει κάποιο κόστος, τουλάχιστον θα πρέπει να επενδύσεις χρόνο και ενέργεια σε κάθε βήμα που θα σε πάει στον προορισμό σου.

Έτσι, αντί να σκέφτεσαι τι θέλεις, ρώτησε πρώτα τον εαυτό σου “τι είμαι πρόθυμος να δώσω, για να αποκτήσω αυτό που θέλω;”. Και όταν έρθουν οι πιο δύσκολες στιγμές, ρώτησέ τον “αξίζει να υποφέρω ή να πιέζομαι για να αποκτήσω αυτό που θέλω;”.

Σοβαρά τώρα. Σκέψου το…Αν θέλεις να αποκτήσεις τους απόλυτους κοιλιακούς, θα πρέπει να ‘πονέσεις’, να ‘ιδρώσεις’ στο γυμναστήριο, να αλλάξεις διατροφικές συνήθειες. Αν θέλεις η επιχείρησή σου να πετύχει, θα πρέπει να δουλέψεις παραπάνω, να ρισκάρεις, να εκπαιδευτείς, να πάρεις δύσκολες αποφάσεις.

Αν πιάσεις τον εαυτό σου να θέλει κάτι μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο, αλλά τίποτε από αυτό που θέλει δεν έρχεται ή δεν κάνεις εσύ τίποτε για να έρθει, τότε, αυτό το “κάτι που θέλεις” ίσως είναι ένα όνειρο, μια φαντασίωση ή ίσως να μην το θέλεις τόσο πολύ πραγματικά, γιατί δεν είσαι πρόθυμος να κάνεις τίποτε γι’ αυτό.

Αν, όμως, αποφασίσεις ότι το θέλεις πολύ, δες την καθημερινότητά σου και ρώτησε τον εαυτό σου “με βάση την καθημερινότητά μου και όσα κάνω τώρα στη ζωή μου, πως θα είναι η ζωή μου σε ένα χρόνο από τώρα;”. Αυτή η ερώτηση μπορεί να σε βοηθήσει πολύ, γιατί αν έχεις μια καθαρή εικόνα για το πως θέλεις να είναι το επόμενο κεφάλαιο της ζωής σου, θα αναλάβεις την ευθύνη και τη δέσμευση για όσα θα πρέπει να κάνεις με συνέπεια για να επιτύχεις αυτό που θέλεις. Μια εικόνα, δεν πρόκειται από μόνη της να κάνει τίποτε στη ζωή σου…μέχρι εσύ να αποφασίσεις να ξεκινήσεις τις δράσεις που θα την κάνουν πραγματικότητα. Η σκέψη, μόνο, για το πως θέλεις να είναι η ζωή σου, μπορεί, μάλιστα, να έχει αρνητικές επιπτώσεις – στρες, απογοήτευση, άγχος, φόβο – όσο αναβάλλεις τη δράση. Αν διαρκώς παραμένεις στη σκέψη, το πιθανότερο είναι να βρεθείς σε ένα φαύλο – κύκλο που ανατροφοδοτείται από την αναβλητικότητα και το άγχος...όμως, κάθε μέρα, έχεις την επιλογή να ανακόψεις την πορεία του με θετική δράση!

3. Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρά δουλεύεις, δεν μπορείς να έχεις όλα όσα θέλεις στη ζωή.
Οι περισσότεροι από εμάς, τελικά, καταφέρνουν κάποια πράγματα στη ζωή τους. Στη διαδρομή, εγκαταλείπουμε κάποια όνειρα, κάνουμε κάποιους συμβιβασμούς, κατανοούμε ότι όλα δεν είναι ιδανικά. Σταδιακά μαθαίνουμε ότι δεν μπορούμε να έχουμε ό,τι θέλουμε ακριβώς, αφού δεν είναι εφικτό να ελέγξουμε κάθε τι που συμβαίνει στη ζωή. Αν όμως εμβαθύνουμε, μπορούμε να μάθουμε ότι κάθε στιγμή μπορούμε να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε, ότι κάθε στιγμή μπορούμε να φέρουμε στη ζωή μας πολλά από αυτά που θέλουμε, αν επιλέξουμε τη συμπεριφορά μας, αν οργανώσουμε το χρόνο μας, αν διοχετεύσουμε την ενέργειά μας κατάλληλα.

Συνειδητοποιώντας όλα αυτά που μπορούμε να κάνουμε, συχνά βρισκόμαστε στη θέση να ρωτάμε τον εαυτό μας: “πότε πρέπει να συμβιβαστώ και πότε να συνεχίσω;”. Δεν υπάρχει μία απάντηση για όλους σε αυτή την ερώτηση. Αλλά μπορώ να σου πω αυτό. Όταν έρχεται η ‘κρίσιμη’ στιγμή να πάρεις αυτήν την απόφαση, ρώτησε τον εαυτό σου “έχω πραγματικά ανάγκη αυτό που επιδιώκω ή απλά το θέλω;”. Το να διακρίνεις την ανάγκη από την επιθυμία είναι μία δεξιότητα που θα σε βοηθήσει σε όλους τους τομείς της ζωής σου.

Μην εγκαταλείψεις ποτέ κάτι που πραγματικά χρειάζεσαι, αλλά να είσαι πρόθυμος να δείξεις ευελιξία στην επιλογή που αφορά σε αυτό που απλά θέλεις και μπορείς να ζήσεις χωρίς αυτό, χωρίς κάποιο κόστος, χωρίς να πονέσεις.

Με άλλα λόγια, διάλεξε τις “μάχες” σου με σοφία. Επικεντρώσου σε αυτό που πραγματικά έχει αξία και σημασία για σένα. Μην εγκαταλείπεις για τους λάθος λόγους. Μην παρατάς όνειρα για τα οποία έχεις αντέξει τόσα πολλά έως τώρα και που είσαι σίγουρος ότι δίνουν νόημα στη ζωή σου. Αν κάτι είναι σημαντικό για σένα, δείξε επιμονή και αφοσίωση. Για όλα τα άλλα, κάνε την επιλογή σου. Αφιερώνοντας χρόνο και ενέργεια σε αυτά που έχουν αξία, θα απελευθερωθείς από τα δευτερεύοντα και θα αποκτήσεις πιο πολλά από αυτά που θέλεις στη ζωή.

4. Οι φαντασιώσεις είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ζωής.
Όσο μεγαλώνουμε και ωριμάζουμε, γινόμαστε πιο ήρεμοι. Η ζωή μας κάνει πιο ταπεινούς και ψύχραιμους. Αντιλαμβανόμαστε πόσο χρόνο και ενέργεια χάσαμε σε πράγματα που δεν είχαν νόημα.

Ναι, δημιουργός όλων αυτών των “ανοησιών” είναι το μυαλό μας. Οι φαντασιώσεις και οι ερμηνείες που προβάλει σε κάθε στάδιο της ζωής μας. Ο χρόνος που ξοδεύουμε πάνω σε κάθε ‘αποτυχία’, σε κάθε ‘λάθος’, σε κάθε ‘παρεξήγηση’, σε κάθε ‘τσακωμό’, σε κάθε στιγμή που μας νίκησε ο ‘θυμός’ και ο ‘φόβος’. Σε κάθε όμορφη στιγμή που δεν ζήσαμε γιατί ανησυχήσαμε, γιατί αγχωθήκαμε.

Σκέψου για λίγο κάποιες τέτοιες στιγμές…
• όταν ξυπνάς το πρωί και αμέσως ανησυχείς και αγχώνεσαι για όσα έχεις να κάνεις. Πως σε βοηθά αυτό να απολαύσεις το πρωινό σου; Πόση ενέργεια σου δίνει για να κάνεις, όσα πρέπει να κάνεις; Πόσο άγχος προσθέτει;
• όταν φοβάσαι ότι θα αποτύχεις. Πόσο χρόνο ξοδεύεις με αυτό το φόβο; Πόσες ευκαιρίες και πόσες επιτυχίες μπορεί να έχεις χάσει ή να χάσεις ακόμη ζώντας με αυτό το φόβο;
• Όταν σκέφτεσαι να υιοθετήσεις μια θετική συνήθεια, για παράδειγμα να ανακτήσεις τη φόρμα σου. Αρχικά εμπνέεσαι από τη φαντασίωση του πως θα είναι η ζωή σου αν νιώσεις πιο υγιής και σε φόρμα…αλλά αυτό δεν γίνεται ποτέ πραγματικότητα. Έτσι, όταν ξεκινάς να γυμνάζεσαι κάθε μέρα και να τρως υγιεινά και αυτό δεν ταιριάζει με αυτό που είχες φανταστεί, τα παρατάς.
• όταν συζητάς με κάποιον και εκνευρίζεσαι με τον τρόπο που σε βλέπει ή σε αντιμετωπίζει, με αυτό που νομίζει ότι είσαι…και προτρέχεις να απαντήσεις με βάση τις ερμηνείες που έχεις κάνει στο μυαλό σου, πριν αυτός ολοκληρώσει αυτό που θέλει να πει. Αυτό έχεις συνειδητοποιήσει πόσες φορές μπορεί να σε απομάκρυνε από κάποιους ανθρώπους;
• όταν ζεις κάπου αλλού, στις μέρες, στους τόπους και στους χρόνους που το μυαλό σου φαντασιώνεται και έτσι χάνει όσα συμβαίνουν εδώ και τώρα, τις όμορφες στιγμές που μπορεί να περνάνε από μπροστά σου κι εσύ να μην της βλέπεις…

Και η λίστα συνεχίζεται…
Βέβαια, μερικές φορές χρειάζεται να ξεφύγουμε από αυτό που σκεφτόμαστε για να επανέλθουμε στο εδώ και τώρα, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Φρόντισε τον εαυτό σου, υπενθυμίζοντάς του να ζει αυτό που συμβαίνει, όχι αυτό που θα ήθελε να συμβαίνει. Αποδέξου τη ζωή όπως είναι και κάθε μέρα εξασκήσου να βλέπεις την πραγματικότητα την ώρα που συμβαίνει. Αυτό θα σε βοηθήσει να κάνεις το καλύτερο που μπορείς για τη ζωή σου. Κάνε αυτό που έχεις να κάνεις χωρίς να φοβάσαι για το χειρότερο, χωρίς να λυπάσαι προκαταβολικά για κάτι που μπορεί να συμβεί ή να μην συμβεί, χωρίς να βασανίζεσαι, χωρίς να βλέπεις περισσότερες δυσκολίες και εμπόδια από αυτά που στην πραγματικότητα υπάρχουν.

Σήμερα είναι η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσεις να “ασκείσαι” σε αυτήν την προσέγγιση της ζωής. Κάνε ένα βήμα τη φορά.

Δες τους άλλους όπως είναι και αποδέξου τους γι’ αυτό που είναι, χωρίς κριτική. Επίλεξε το περιβάλλον σου, επίλεξε τις συμπεριφορές που θα βάλεις στη ζωή σου, τα συναισθήματα και τις σκέψεις. Αποδοχή δεν σημαίνει ανοχή.

Φρόντισε τον εαυτό σου, θυμίζοντάς του πόσο πραγματικά λίγες και πολύτιμες είναι οι καθημερινές χαρές της ζωής. Μια καλή κουβέντα, μια μικρή βόλτα, ένα γαλήνιο απόγευμα, μια αγκαλιά, μια βαθιά ανακουφιστική αναπνοή στο τέλος της μέρας.

Να είσαι παρών σε ό,τι συμβαίνει και να κάνεις το καλύτερο που μπορείς με ό,τι έχεις.

Αυτό κάνει τη ζωή καλύτερη...

5. Όλοι και όλα στη ζωή έχουν ένα όριο.
Δεν μπορείς να διαβάσεις όλα τα βιβλία που θα ήθελες να διαβάσεις. Δεν μπορείς να αποκτήσεις όλες τις δεξιότητες που θέλεις να έχεις. Δεν μπορείς να ζήσεις όλες τις ζωές που θέλεις να ζήσεις. Δεν μπορείς να είσαι όλη την ώρα με τους ανθρώπους που θέλεις να έχεις στη ζωή σου και με όσους αγαπάς. Δεν μπορείς να νιώσεις όλα ανεξαιρέτως τα συναισθήματα και τις συναισθηματικές εμπειρίες.

Έχεις τα ίδια όρια και περιορισμούς που έχει ο καθένας μας. Στο “παιχνίδι” της ζωής λαμβάνεις πολλά δώρα και απροσδόκητους περιορισμούς, που όμως κάνουν ακόμη πιο ενδιαφέρον το παιχνίδι.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι, πως ανταποκρίνεσαι σε αυτή την πραγματικότητα; Επικεντρώνεσαι στους περιορισμούς ή συμμετέχεις στο παιχνίδι με σοφία και ευγνωμοσύνη, κάνοντας το καλύτερο μέσα από τα αποτελέσματα που μπορείς να φέρεις στη ζωή σου με αυτά που σου δίνει, ακόμη κι αν κάποιες φορές νιώθεις ότι δύσκολα μπορείς να τα αποδεχθείς;

Στο τέλος της ημέρας, αυτό που μετράει είναι να εστιάσεις σε αυτά που έχουν μεγαλύτερη σημασία για σένα. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορέσεις να δεις την ομορφιά που πηγάζει από τις διαφορετικές ευκαιρίες, όσο αυτές διαρκούν.

Ας σκεφτούμε για μια στιγμή ένα παράδειγμα. Τον περιορισμό που βάζει η ζωή στο να ζήσεις με αυτούς που αγαπάς. Όταν κάποιος που αγαπάς φεύγει, πρόωρα από τη ζωή, αυτό σου ραγίζει, πραγματικά, την καρδιά. Η απώλεια αυτή είναι από τους πιο σπαρακτικούς περιορισμούς που προσφέρει η ζωή. Φαντάσου, ένα άτομο που έδωσε τόσο νόημα στη ζωή σου, να μην είναι πια εδώ – τουλάχιστον ως φυσική παρουσία. Δεν είσαι το ίδιο πρόσωπο χωρίς αυτό. Θα πρέπει να αλλάξεις αυτό που είσαι. Να είσαι ένας φίλος χωρίς τον κολλητό του, να είσαι μια γυναίκα χωρίς τον άντρα της, να είσαι μία κόρη χωρίς τον μπαμπά της, να είσαι ένας γείτονας που έχασε το διπλανό του. Θα ήθελες η ζωή να ήταν ακριβώς η ίδια όπως πριν την απώλεια που βίωσες…αλλά αυτό δεν πρόκειται να γίνει.

  Μάλιστα, ορισμένες απώλειες δεν ξεπερνιούνται ποτέ. Ωστόσο, εδώ μπορεί να υπάρχει ένα φως. Βλέπεις, ο θάνατος είναι ένα τέλος, το οποίο είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Και το τέλος έχει να κάνει και με την ομορφιά της ζωής, καθώς πολλές φορές είναι απαραίτητο για να εκτιμήσεις μια κατάσταση, έναν άνθρωπο, μια εμπειρία. Αυτό το όριο προσδιορίζει, επίσης, μια νέα αρχή. Την αρχή της δημιουργίας του νέου σου εαυτού. Μέσα από τη θλίψη, ανακτάς τις δυνάμεις σου και ανακαλύπτεις από την αρχή τη ζωή, επανεφευρίσκεις τις ευκαιρίες να βιώσεις τη ζωή διαφορετικά και φυσικά, να γιορτάσεις τη ζωή και να νιώσεις ευγνωμοσύνη για το μεγαλείο της.

6. Όλοι όσοι εμπιστεύεσαι δεν είναι άξιοι εμπιστοσύνης (και θα είσαι πολύ καλύτερα χωρίς κάποιες σχέσεις)
“Ήταν, απλά, ένα λάθος”, είπε. Αλλά το πιο επώδυνο δεν ήταν το δικό του λάθος, αλλά ότι εγώ τον εμπιστεύτηκα.
Σου θυμίζει κάτι αυτό; Είμαι σίγουρη πως ναι.

Ο καθένας μας έχει βιώσει ένα είδος προδοσίας. Και το κλειδί σε αυτό είναι να μην αφήσουμε μια τέτοια εμπειρία να απειλήσει την εμπιστοσύνη μας στους ανθρώπους. Δεν μπορεί η συμπεριφορά κάποιου να σου κλέψει την πίστη στους άλλους. Η εμπιστοσύνη είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση και τη διατήρηση βαθιών και ουσιαστικών σχέσεων. Η εμπιστοσύνη είναι το θεμέλιο για υγιείς σχέσεις. Το να αποκασταθεί η εμπιστοσύνη σου βέβαια, μετά από μια ‘προδοσία’ δεν είναι εύκολο και ειδικά με το άτομο που νιώθεις ότι σε πρόδωσε. Αλλά ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες, και τι τελικά θα αποφασίσεις να κάνεις με τη συγκεκριμένη σχέση, η πιο σημαντική απόφαση είναι ποιος θα αποφασίσεις να είσαι μετά από την εμπειρία της προδοσίας.

Οι άνθρωποι θα έρθουν στη ζωή σου για διαφορετικούς λόγους και σε διάφορες χρονικές περιόδους. Καθένας από αυτούς μπορεί να έχει το δικό του ρόλο. ‘Ενας από αυτούς, είναι ο δάσκαλος, αρκεί εσύ να είσαι ανοιχτός να μάθεις. Και κάποια από τα μαθήματα είναι πιο επώδυνα από άλλα. Όλα όμως, θα σε κάνουν πιο δυνατό. Από κάθε προδοσία γεννιέται ένα μαργαριτάρι, αν την επεξεργαστείς με εσωτερικότητα και ειλικρίνεια.

Ουσιαστικά, μερικοί άνθρωποι θα είναι εκεί δίπλα σου μόνο όταν χρειάζονται κάτι. Μετά θα εξαφανιστούν. Τα καλά νέα είναι ότι αν το διαχειριστείς με αυτόν τον τρόπο, τελικά η ζωή σου θα “αδειάσει” από αυτούς τους ανθρώπους και αυτό που θα μείνει είναι οι άνθρωποι στους οποίους μπορείς να στηριχθείς. Απλά συνέχισε να είσαι η καλύτερη εκδοχή σου, να μοιράζεσαι το χρόνο σου μόνο με τους ανθρώπους που προσφέρουν αγάπη, ελευθερία, είναι έξυπνοι και μπορείς να ευθυγραμμιστείς μαζί τους. Οι σχέσεις, στη ζωή, πρέπει να είναι υποστηρικτικές, όχι να σε βλάπτουν. Επίλεξε το περιβάλλον σου, ώστε να αντανακλά την προσωπικότητά σου, αυτό που είσαι ή θέλεις να είσαι. Επίλεξε τους φίλους σου, ανθρώπους που θαυμάζεις, αγαπάς, σέβεσαι. Ανθρώπους που κάνουν την ημέρα σου πιο φωτεινή, απλά και μόνο επειδή είσαι δίπλα τους.

7. Το να ζεις με την αλήθεια σου μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά όχι τόσο δύσκολο όσο να ζεις ή να τρέχεις μακριά από αυτή.
"Δεν νομίζω αρέσω στους άλλους. Τους αρέσει μια πλευρά μου, τους αρέσει αυτό που βλέπουν, αυτό που έχουν πλάσει στο μυαλό τους...τους αρέσουν αυτά τα χαρακτηριστικά που εύκολα αρέσουν σε όλους. Αλλά αυτό δεν είμαι ο πραγματικός εγώ. Και αυτό με φοβίζει. Στην τελική, σε ποιον αρέσει ο ανασφαλής; Σε ποιον αρέσει κάποιος που κλαίει; Κάποιος που χάνει τον έλεγχο; Κάποιος που κρύβει τα προβλήματά του; Σε ποιον θα άρεσα με τις αδυναμίες μου; Σε ποιον θα άρεσε ο πραγματικός εγώ;"

Πες μου…έχουν περάσει αυτές οι σκέψεις στο μυαλό σου ποτέ; Έχεις νιώσει ποτέ “ευάλωτος”; Δεν είναι εύκολο να είσαι ευάλωτος. Είμαι ευάλωτος σημαίνει ότι αποδέχομαι αυτό που είμαι και βρίσκω το θάρρος να το μοιραστώ με τους άλλους. Να δείξω αυτό που πραγματικά είμαι, όχι αυτό που νομίζουν οι άλλοι ότι είμαι, ή αυτό που νομίζουν ότι πρέπει να είμαι. Το να το μοιραστώ με τον κόσμο, μπορεί να είναι ένα ρίσκο, αλλά όχι τόσο μεγάλο ρίσκο, όσο το να μην γνωρίσω την αληθινή αγάπη, την ειλικρίνεια και την αποδοχή.

Μόνο όταν είσαι πραγματικά γενναίος να δεις και τα πιο σκοτεινά δωμάτια του εαυτού σου, μπορείς να ανακαλύψεις τις κρυμμένες δυνάμεις σου και να δεις το εσωτερικό σου φως. Να θυμάσαι ότι ανεξάρτητα από την ηλικία, τη φυλή, το φύλο και όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά…κάτω από την επιφάνεια, είσαι ο καθαρός, ο όμορφος εαυτός σου. Που το φως του πρέπει να λάμψει, που η αποστολή του πρέπει να ολοκληρωθεί.

Γιόρτασε, λοιπόν το να είσαι διαφορετικός, παράξενος, ξεχωριστός, ασυνήθιστος. Κι αν νιώσεις κάποια στιγμή σαν ψάρι έξω από το νερό, βρες ένα άλλο τρόπο να κολυμπήσεις. Αλλά μην απαρνηθείς τον εαυτό σου. Απλά αποδέξου τον και αγκάλιασέ τον.

Να είσαι ΕΣΥ, μέσα σε έναν κόσμο που προσπαθεί να επηρεάσει κάθε τι που κάνεις.
Πάρε το δρόμο το λιγότερο ταξιδεμένο.
Κάνε περισσότερα…από το να υπάρχεις απλά.
Όλοι υπάρχουμε. Το ερώτημα είναι: Εσύ ζεις;
Αποδέξου και μάθε την αλήθεια σου.
Μάθε από αυτή.
Και ζήσε!

8. Κράτα δύο λέξεις: “Μάθε” και “Πίστεψε”.
“Μάθε”: Όπως…μάθε από τις εμπειρίες σου. Μάθε από τους άλλους. Παρέμεινε ταπεινός και ανοιχτός. Άσε τον εαυτό σου να βιώσει αυτό που συμβαίνει τώρα. Στάσου στην αιχμή του comfort zone σου, εκεί που μπορείς να ανοίξεις τα όριά σου και να γιγαντώσεις την αυτοπεποίθησή σου, κάθε μέρα.

“Πίστεψε” : Όπως…πίστεψε στον εαυτό σου. Πίστεψε στην ικανότητά σου να πετύχεις. Πίστεψε στη διαίσθησή σου, ειδικά όταν έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε δύο δρόμους. Πίστεψε ότι οι απαντήσεις είναι εκεί έξω και σε περιμένουν. Πίστεψε στη ζωή, που θα σε εκπλήξει ξανά και ξανά. Πίστεψε ότι το ταξίδι, είναι ο προορισμός. Πίστεψε ότι όλα όσα κάνεις αξίζουν τον κόπο σου. Πίστεψε ότι όλα μπορούν να συμβούν.

Απλοποιήστε τη ζωή σας: Πώς το να εστιάζεις σε λιγότερα μπορεί να σου δώσει περισσότερα

Κάποια στιγμή στη ζωή σας, σίγουρα θα έχετε βρεθεί απέναντι σε μια αγχώδη κατάσταση η οποία απαιτούσε χρόνο και σκέψη για να αντιμετωπιστεί. Ή μπορεί να έχετε βιώσει πολύπλοκες καταστάσεις εξαιτίας της μανίας που έχετε να προσπαθείτε να τα επιτύχετε όλα και, συνήθως, ταυτόχρονα!

Αυτή η συνήθεια όμως είναι κουραστική, τόσο για την σωματική, όσο και για την ψυχική σας υγεία. Βαραίνει τη σκέψη σας και συνήθως σας προκαλεί απογοητεύσεις όταν τα πράγματα δεν γίνονται όπως είχατε σχεδιάσει. Είναι, όμως, φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό- από τη στιγμή που αποφασίζετε να ασχοληθείτε με μια πληθώρα πραγμάτων, όσο καλοί και αν είστε, θα δυσκολευτείτε ιδιαίτερα να τα φέρετε όλα εις πέρας.

Για να έχετε καλύτερα αποτελέσματα, ενδείκνυται να στενέψετε τον κλοιό των πραγμάτων με τα οποία ασχολείστε. Για την ακρίβεια, να θέσετε προτεραιότητες. Είναι προτιμότερο να εστιάσετε, τουλάχιστον για αρχή, στα σημαντικά πράγματα και έπειτα σε όλα τα άλλα. Σκεφτείτε μακροπρόθεσμα- έχετε πραγματική ανάγκη να κάνετε αυτό που θέλετε τώρα ή είναι ένα καπρίτσιο της στιγμής; Αφήστε τον χρόνο να δείξει αν η απόφασή σας είναι αποδοτική ή όχι για εσάς. Έχετε υπόψιν ότι αν εστιάσετε μόνο στα σημαντικά, τότε αυτόματα αυξάνετε τις πιθανότητες επιτυχίας σε αυτά.

Είναι πιο απλό από ότι φαίνεται και πιο εύκολο από όσο νομίζετε. Αν καθίσετε να σκεφτείτε που αναλώνετε τον χρόνο και τον εαυτό σας, θα δείτε ότι δεν σας χρειάζονται πραγματικά όλα αυτά στα οποία έχετε κεντρίσει την προσοχή σας. Αντίθετα, ίσως να σας επιβραδύνουν, να σας πιέζουν και να σας κουράζουν.

Όπως αναφέρθηκε και πριν, όταν επικεντρώνεστε σε λιγότερα και κυριότερα πράγματα έχετε και περισσότερες πιθανότητες να τα κάνετε. Σκεφτείτε τα συναισθήματα που θα σας γεννηθούν όταν το πετύχετε αυτό σε σχέση με εκείνα που μπορεί να έχετε όταν δεν τα καταφέρνετε. Η επιτυχία και η χαρά της επίτευξης μεταφράζονται στη συγκεκριμένη περίπτωση ως μία κρυφή δύναμη που έχετε. Θα νιώθετε πολύ καλύτερα με τον εαυτό σας και με τους γύρω σας, καθώς θα έχετε ξεκαθαρίσει που θέλετε να αφοσιωθείτε και τα αποτελέσματα θα μετριούνται ανάλογα με αυτά και όχι γύρω από όλα, όπως συνέβαινε πριν.

Ακόμα, αυτή η επιτυχία σηματοδοτεί την αρχή για καινούρια πράγματα. Μπορείτε να ξεκινήσετε από τα λίγα και, στη συνέχεια, αν δείτε ότι τα καταφέρνετε με αυτά, να προσθέσετε περισσότερα σε φυσιολογικά μεγέθη για εσάς. Το νόημα είναι να μην αποζητάτε εκείνα που τελικά δεν έχουν να σας προσφέρουν κάτι.

Θυμηθείτε ότι δεν έχετε να κερδίσετε ούτε μια μάχη με τον εαυτό σας, αλλά ούτε και με κανέναν άλλο. Είναι η δική σας ζωή και καθημερινότητα. Δεν θα ήταν προτιμότερο να την διευκολύνετε για εσάς; Είναι ωραίο να βάζετε στόχους και να πετυχαίνετε διάφορα πράγματα, χρειάζεται όμως να βάζετε και όρια. Τα όρια δεν τα βάζετε για να μειώσετε τον εαυτό σας και να του δείξετε ότι δεν μπορεί να φτάσει κάπου, αλλά για να μην τον κουράζετε όταν δεν χρειάζεται πραγματικά.

Οι σπουδαίοι γεννιούνται, δεν γίνονται

Το μεγαλύτερο βάρος έχει αυτό που δε ζυγίζεται. Η σκιά δεν έχει βάρος, όμως τα βήματά της είναι βαριά. Βαραίνουν και οι λέξεις στο νου του ανθρώπου σαν γίνουν μνήμες που πονάνε. Το βαρύ φορτίο συνθλίβει τον άνθρωπο. Τον πιέζει, τον πατά κάτω στη γη. Αντίθετα, η απουσία του φορτίου κάνει τον άνθρωπο ελαφρύ σαν τον άνεμο.

Τι να διαλέξουμε, λοιπόν, ανάμεσα σ’
αυτά τα δύο; το βάρος ή την
ελαφρότητα; αναρωτήθηκε ο
Παρμενίδης τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Η αντίφαση ανάμεσα στο βαρύ και το λαφρύ είναι αποδεδειγμένα η μεγαλύτερη αντίφαση. Όταν όμως το βάρος που σηκώνει κάποιος είναι ευχάριστο, ας πούμε για παράδειγμα στον έρωτα, τότε γίνεται ελαφρύ σαν το πούπουλο, ανεξάρτητα από το πόσο ζυγίζει. Αντίθετα το κενό, επειδή δεν μπορείς να το πιάσεις από πουθενά είναι βαρύ κι ας έχει βάρος μηδενικό. Έτσι και η κενή ζωή, γίνεται ασήκωτη, αν δεν έχει περιεχόμενο.

Η ανώτερη πνευματική φύση του ανθρώπου είναι η παιδεία του. Με την παιδεία του, με τον προσανατολισμό ή αποπροσανατολισμό του νου, με δυσάρεστες ή ευχάριστες σκέψεις, ορίζει ο καθείς την ψυχική του υγεία. Όλα είναι στο μυαλό μας. Ο νους μάς δυναμώνει και ο νους μάς αρρωσταίνει, ανάλογα με τις σκέψεις που τον τροφοδοτούμε.

Στη βάση όλοι είμαστε το ίδιο, όπως μας έπλασε ο Θεός. Χωρίς χρήμα, δόξα και τίμημα. Παραμένουμε άνθρωποι, όσο πάνω από το αξίωμα θέτουμε την αξία και την ανθρωπιά πάνω από τον άνθρωπο.

Ο κενός άνθρωπος είναι ομοίωμα
ανθρώπου και τίποτα παραπάνω.

«Το μάθημα της παιδείας είναι το μέγιστο μάθημα το οποίο διδακτόν ουδαμώς εστί», λέει ο Πλάτων. Είναι το πιο σπουδαίο μάθημα, που δεν διδάσκεται, όπως τ’ άλλα μαθήματα, αλλά αναδύεται μέσα από αυτά. Όσα πτυχία να έχει κανείς, αν τα χρησιμοποιεί μόνο και μόνο για να ωφεληθεί ο ίδιος, ποδοπατώντας αρχές και πουλώντας αξίες, για την κοινωνία είναι άχρηστος. Διότι ένας τέτοιος άνθρωπος, είτε στην πολιτική μπει είτε στην επιστήμη, κακό θα κάνει. Αυτά που ζει η Ελλάδα δεν τα προκάλεσαν οι αμαθείς, αλλά τα «φωτεινά» μυαλά της. Αυτά που στελεχώνουν τις τρεις εξουσίες: τη Νομοθετική, την Εκτελεστική και τη Δικαστική. Η ευθύνη είναι πάντα και παντού αναλογική.

Είχαμε τον σοφό Σωκράτη, αλλά κι εκείνους που τον φαρμάκωσαν. Είχαμε τον Ανδρούτσο, αλλά κι εκείνον που τον πέταξε κάτω από την Ακρόπολη.

Τα αντίθετα προσδιορίζουν το ένα το
άλλο. Δίπλα στον πατριώτη και ο
προδότης. Το φως είναι που πιστοποιεί το
σκοτάδι.

Καθημερινά σε κάθε πεδίο της ζωής, πολιτικό ή κοινωνικό, υπάρχουν εκείνοι που φαρμακώνουν τους άλλους για να φανούν μέσα από την αφάνειά τους. Ζούμε σε μια κοινωνία χωρίς επικοινωνία, με βίους παράλληλους. Σε καιρούς που διακρίνονται από έντονα συμπτώματα παρακμής και βαρβαρισμού. Η φωνή του αηδονιού σκεπάστηκε από την κλαγγή του όπλου. Το δίκαιο το ορίζουν δικτατορικά οι ισχυροί γης. Κάθε ίχνος ανθρωπιάς και πολιτισμού έχει χαθεί. Κάποτε σκότωναν και βομβάρδιζαν οι δικτατορίες. Τώρα το κάνουν και οι καλύτερες δημοκρατίες. Καθημερινά βιώνουμε τον ξεπεσμό του πολιτισμένου ανθρώπου. «Οι βόμβες στα χέρια του αρχαίου πιθήκου, που δεν εξανθρωπίστηκε, είναι επικίνδυνα παιχνίδια» είπε ο αείμνηστος δάσκαλος των δασκάλων, ο Χρίστος Τσολάκης.

Το δίκαιο στην κοινωνία το υποστηρίζει πιο καλά από όλους ο ελεύθερος άνθρωπος. Ο Έλληνας που στάθηκε ορθός αντίκρυ στον Δία, ο Προμηθέας, κι έδωσε στους ανθρώπους το φως. Ιστορικά, την ελευθερία την ορίζει η ανδρεία. Την κατακτά η τόλμη και η αρετή. Ουδόλως είναι τυχαίο ότι η λέξη γενναίος παραπέμπει στη γέννα. Οι σπουδαίοι γεννιούνται, δεν γίνονται, σε όσα πανεπιστήμια και να πάνε.