Ποιος φοβάται στο σχολείο

Προαύλια γεμάτα φωνές, σχολικές τσάντες γεμάτες βιβλία με τη χαρακτηριστική μυρωδιά του κολλαρισμένου χαρτιού… Τα χτυποκάρδια στο θρανίο ξεκίνησαν για μία ακόμη σχολική χρονιά, όμως δεν θα είναι ίδια για όλα τα παιδιά. Μερικά από αυτά θα αγχωθούν για το μάθημα που διάβασαν ή που δεν… διάβασαν, άλλα για την αταξία που κρύβουν και άλλα επειδή φοβούνται. Όχι την ώρα του μαθήματος αλλά την ώρα του διαλείμματος. Στην αυλή, στις τουαλέτες, στις σκάλες, ακόμη και στον δρόμο προς το σχολείο και από το σχολείο για το σπίτι.

Ο εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον είναι εδώ και προβληματίζει γονείς και εκπαιδευτικούς. Ο όρος σχολικός εκφοβισμός και βία στο σχολείο (bullying) καθώς και ο όρος θυματοποίηση χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική κι επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από τους συμμαθητές τους.

Να σημειώσουμε πως ό,τι είναι σχολικός εκφοβισμός είναι και σχολική βία, όχι όμως το αντίστροφο: Δεν αποτελεί κάθε συμβάν ή κατάσταση σχολική βίας και κάθε διένεξη μεταξύ των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον και γύρω από αυτό (πχ. σε εξωσχολικές δραστηριότητες, στη διαδικτυακή επικοινωνία) και πράξη/κατάσταση σχολικού εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός και η βία μπορούν να πάρουν σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική μορφή. Κι ενώ οι γονείς βρίσκονται στο σπίτι ή στη δουλειά, στο σχολείο το παιδί τους μπορεί να εμπλέκεται σε:

– χειρονομίες, σπρωξιές και ξυλοδαρμούς

– φραστικές επιθέσεις, βρισιές προσβολές, απειλές,

– εκβιασμούς

– καταστροφή προσωπικών αντικειμένων

– κλοπές

– σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση

– αποκλεισμό και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες.
Σημάδια που έχουν να πουν πολλά…

Σημάδια που δεν πρέπει να περάσουν απαρατήρητα από τους γονείς, σύμφωνα με τους επιστήμονες, και που μπορεί να υποδηλώνουν κρούσματα βίας ή εκφοβισμού στο σχολείο είναι τα παρακάτω:

– Το παιδί έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να πάει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία.

– Έχει πολλές αδικαιολόγητες απουσίες

– Έχει σημαντική κα απροσδόκητη μαθησιακή πτώση, η οποία αποτυπώνεται με χαμηλούς βαθμούς.

– Στα διαλλείματα περνά το χρόνο του κοντά στους εκπαιδευτικούς και δεν απομακρύνεται από το γραφείο.

– Καθυστερεί να φτάσει στο σχολείο ή να επιστρέψει στο σπίτι

– Αλλάζει τη διαδρομή που ακολουθεί από το σπίτι προς το σχολείο και το αντίστροφο

– Τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα

– Έχει σημάδια ή μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης που αρνείται να εξηγήσει πως προέκυψαν.

– Χάνει συχνά τα πράγματά του

– Ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί, όπως λέει, έχασε αυτά που του έδωσαν

– Αρνείται να συμμετάσχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.

– Αν υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν

– Αν παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.

Μύθοι και Αλήθειες για τον σχολικό εκφοβισμό

Υπάρχει, ωστόσο, και η άλλη πλευρά. Πολλοί είναι εκείνοι που βιάζονται να ονομάσουν «εκφοβισμό» την κάθε αλληλεπίδραση ανάμεσα σε δύο παιδιά, την ίδια στιγμή που γύρω τους, παιδιά βιώνουν έντονα αρνητικά συναισθήματα στο όνομα της «πλάκας». Τι ισχύει τελικά; Τι είναι μύθος και τι πραγματικότητα γύρω από το θέμα του σχολικού εκφοβισμού;

Μύθος: «Εκφοβισμός είναι μόνο όταν ένα παιδί κλαίει με αυτά που του κάνει το άλλο παιδί, αλλιώς είναι πλάκα»

Αλήθεια: Το παιδί που εκφοβίζεται, βιώνει καθημερινά χλευασμό, κοροϊδία, ή και επιθετική συμπεριφορά. Το παιδί που εκφοβίζει έχει επιθυμία να πληγώσει με τη συμπεριφορά του κάποιο άλλο παιδί. Για μερικούς όμως, αυτό το πείραγμα, από τη στιγμή που δε συνοδεύεται με εμφανή αρνητικά συναισθήματα του παιδιού που τα δέχεται, δεν θεωρείται εκφοβισμός. Η αλήθεια είναι πως εκφοβισμός είναι κάθε πράξη που δυνητικά ή πραγματικά βλάπτει ένα παιδί μέσα σε μια σχέση ανισορροπίας όπου το ένα παιδί χρησιμοποιεί με άδικο τρόπο τη δύναμή του ως προς το άλλο παιδί και το παιδί που δέχεται αυτή τη συμπεριφορά βιώνει ένα αίσθημα καταπίεσης.

Μύθος: Το παιδί που εκφοβίζει είναι πάντα κακός μαθητής, δυνατός σωματικά και γεμάτος αυτοπεποίθηση.

Αλήθεια: Πολλές φορές, τα παιδιά που εκφοβίζουν, αναζητούν την προσοχή από τους γύρω τους με λάθος τρόπους. Μπορεί κάποιο παιδί να είναι πολύ καλός μαθητής και να εκφοβίζει κάποιον καλύτερο.. Μπορεί να έχει βιώσει παρόμοια συναισθήματα σε κάποιο άλλο πλαίσιο και παρόλο που είναι αδύναμος και ο ίδιος, να πράττει με τέτοιο τρόπο που να φαίνεται γεμάτος αυτοπεποίθηση. Αυτό που προκύπτει από μελέτες για τον σχολικό εκφοβισμό είναι ότι τα παιδιά που εκφοβίζουν αναζητούν διαρκώς την προσοχή, έχουν μεγάλη δυσκολία με τους κανόνες και τα όρια και εμφανίζουν χαμηλή ενσυναίσθηση.

Μύθος: «Δεν θα το πω στο δάσκαλό μου. Δεν μπορεί να με βοηθήσει».

Αλήθεια: Η παρέμβαση ενός ενήλικα είναι σίγουρα βοηθητική σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού καθώς με τη δική του παρουσία αποκαθίσταται η ανισορροπία δύναμης των εμπλεκομένων. Με τη δική του βοήθεια, μπορεί ένα παιδί να αναγνωρίσει το τι βιώνει και να το μοιραστεί με κάποιο πρόσωπο εμπιστοσύνης, χωρίς να φοβάται ότι θα το «καρφώσει» στο παιδί που τον εκφοβίζει. Εξάλλου μια τέτοια κατάσταση δεν αποτελεί μυστικό. Δεν υπάρχει κανένα μυστικό που να με κάνει να ντρέπομαι, να φοβάμαι και να μην μπορώ να κοιμηθώ τα βράδια.
Μιλάμε, μιλάμε, μιλάμε…

Σχολικό εκφοβισμό μπορεί να βιώσουν τα παιδιά σε κάθε σχολείο. Εκείνο που χρειάζονται είναι να έχουν βοήθεια στο να διαχειριστούν αυτό που τους συμβαίνει. Και το πιο βασικό: Να μη διστάζουν να μιλήσουν.

Τα παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό είναι απαραίτητο να γνωρίζουν ότι για οτιδήποτε τους συμβαίνει είναι πολύ σημαντικό να μιλάνε και να ζητούν βοήθεια από τον γονέα και τον εκπαιδευτικό τους. Όχι μόνο στην περίπτωση που νιώθουν ότι είναι αβοήθητοι, αλλά ακόμα και όταν καταφέρνουν να διαχειριστούν το κάθε περιστατικό, είναι σημαντικό τα παιδιά να αναφέρουν τέτοιου είδους καταστάσεις καθώς κάποιος άλλος συμμαθητής τους ενδεχομένως να δυσκολεύεται όχι μόνο να αντιμετωπίσει μία αντίστοιχη κατάσταση, αλλά και να μιλήσει για ότι του συμβαίνει. Κατά συνέπεια, είναι πολύ σημαντικό τόσο οι γονείς, όσο και οι εκπαιδευτικοί να γνωρίζουν και αμφότεροι να λειτουργούν τόσο προληπτικά, όσο και παρεμβατικά βάσει της κατάστασης κάθε φορά.

Από την πλευρά τους οι γονείς διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, οι γονείς όποτε παρατηρούν συμπεριφορές στα παιδιά τους που να μην αντιστοιχούν στις αναμενόμενες, δηλαδή τα παιδιά να τους φαίνονται πιο επιθετικά και αντιδραστικά (να φωνάζουν, να βρίζουν ή σε κάποιες περιπτώσεις ο θυμός τους είναι τέτοιος που φτάνουν στο σημείο να χτυπάνε τους γονείς ή άλλα παιδιά) ή να εκδηλώνουν έντονα συναισθήματα θλίψης και παραίτησης από τις καθημερινές τους δραστηριότητες (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες, διασκέδαση), τότε είναι απαραίτητο οι γονείς να προσεγγίσουν τα παιδιά τους συναισθηματικά, προσπερνώντας ίσως τα τελικά συμπτώματα της συμπεριφοράς τους.

Επίσης, οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού. Κατά τη διάρκεια των εποπτειών στον προαύλιο χώρο του σχολείου θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση ώστε να παρατηρούν, να αντιλαμβάνονται και να σταματούν εν τη γενέσει τους περιστατικά εκφοβισμού. Όταν πια έχουν αντιληφθεί ότι υπάρχουν παιδιά που κατά σύστημα εκφοβίζουν και άλλα που εκφοβίζονται τότε θα είναι απαραίτητη η προσέγγιση και η πλαισίωση και των δύο πλευρών.

Πώς; διαμορφώνοντας σχέσεις εμπιστοσύνης με τους μαθητές τους ώστε να του αποκαλύπτουν τις δυσκολίες τους. Να δείχνουν τη διαθεσιμότητα τους λοιπόν, σε όλους τους μαθητές ώστε ανά πάσα στιγμή οι μαθητές να νιώθουν ότι μπορούν να μιλήσουν για οτιδήποτε τους απασχολεί. Να συζητήσουν με τα παιδιά που εκφοβίζουν για τα συναισθήματα τους χωρίς να είναι επικριτικοί και να τους δώσουν ρόλους οι οποίοι να τους κάνουν να νιώθουν ότι είναι σημαντικοί.

Ακόμη, εντός της τάξης θα μπορούσαν, όπου επιτρέπεται, να εφαρμόσουν ομάδες μάθησης, φέρνοντας έτσι τα διαφορετικά «στρατόπεδα» των μαθητών πιο κοντά. Επιπλέον μπορούν να πραγματοποιούν προγράμματα συναισθηματικής αγωγής σε οποιαδήποτε στιγμή και με οποιονδήποτε τρόπο ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί ώστε να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση στα παιδιά.