Πρόλογος
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, μυθολογία είναι η επιμελής αναζήτηση των παλαιών. Αυτά τα «παλαιά» είναι κωδικοποιημένα σε λόγους και ιστορίες με τρόπο ευχάριστο και γλαφυρό. Με αυτή τη μέθοδο, οι αρχαίοι σοφοί κατάφερναν να διατηρούν τις βαθύτερες γνώσεις και να τις κληροδοτούν στους νεότερους, δημιουργώντας έτσι μια μυστική παράδοση. Φρόντιζαν βέβαια να δίνουν και τα κλειδιά της ερμηνείας. Έτσι, ο μύθος λειτουργεί σε δύο κύρια επίπεδα· στο εξωτερικό επίπεδο μιας απλής διηγήσεως (για τους πολλούς), και στο εσωτερικό συμβολικό επίπεδο (για τους λίγους) που έχρηζε αποσυμβολισμού.
Παρακάτω παρουσιάζεται ένα μικρό απόσπασμα από το έργο του Πλουτάρχου «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», όπου γίνεται μνεία για την μυστική-συμβολική καταγωγή του Ιουδαϊσμού. Την εποχή που γράφεται το συγκεκριμένο έργο (περίπου τέλη του 1ου αιώνος κοινής εποχής), ο μεν Ιουδαϊσμός είχε μια ιστορία περίπου πέντε αιώνων, αφού κατασκευάστηκε κατά την εποχή της αιχμαλωσίας στην Βαβυλώνα. Ο δε Χριστιανισμός, η άμεση συνέχεια του πρώτου, αποτελούνταν από πλήθος ομάδων και ρευμάτων που είχαν μεταξύ τους αποκλίνουσες πεποιθήσεις (όπως άλλωστε και σήμερα), αλλά ακόμα και μέσα στην κοινότητα που αργότερα πήρε τα ηνία (η καλούμενη «ορθόδοξη»), υπήρχαν πολλά σημεία διαφοροποιήσεων. Κοινό βασικό χαρακτηριστικό των τριών αβραμιαίων θρησκειών είναι η επιβολή και η καταστροφής της αρχαίας Γνώσης. Είναι συστήματα υπακοής. Έχουν ως βάση τους τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης (η διαφορά είναι στην ερμηνεία τους). Κατασυκοφάντησαν τον αρχαίο κόσμο και επιβλήθηκαν δια της βίας για πολιτικούς λόγους. Προέβησαν σε προμελετημένες καταστροφές και λεηλασίες ιερών τόπων και βιβλιοθηκών όπου φυλάσσονταν η Γνώση (με πρωταθλητή τον Χριστιανισμό).
Εξαίρεση αποτελούν οι Άραβες διανοητές (που μετέφρασαν πολλά αρχαιοελληνικά κείμενα) και οι Πέρσες που διέσωσαν τους τελευταίους σχολάρχες της Ακαδημίας, όταν οι τελευταίοι υπέστησαν τον απηνή και ανελέητο διωγμό του φωτοσβέστη χριστιανού βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Τέλος, προσπάθησαν να συσκοτίσουν και να νοθεύσουν τις ζωτικές εκείνες γνώσεις που είναι απαραίτητες στην πνευματική ανέλιξη του ανθρώπου.
Α. Ο Τυφών ως γενάρχης του Ιεροσόλυμου και του Ιουδαίου
Το δοκίμιο «Περί Ίσιδας και Οσίριδος» γράφεται από τον πρωθιερέα του Απόλλωνος Πλούταρχο μετά το 95 κ.ε. και απευθύνεται στην ιέρεια του Διονύσου Κλέα, «αρχηίδα μεν ούσαν εν Δελφοίς των Θυιάδων, τοις δ’ Οσιριακοίς καθωσιωμένην ιεροίς από πατρός και μητρός» (364 Ε). Σε αυτό, αφού ο συγγραφέας προσφέρει την επιτομή του μύθου της Ίσιδος (355 D- 358 E), εν συνεχεία μέσω του αποσυμβολισμού (363 D – 384 C) μεταφέρει τα βαθύτερα και ουσιαστικά μηνύματά του. Μάλιστα, η αποκωδικοποίηση γίνεται σε πέντε επίπεδα. Οι πληροφορίες επομένως που βρίσκονται στο δοκίμιο αυτό, πέρα από σημαντικές και ενδιαφέρουσες, είναι επιπλέον άγνωστες για τον πολύ κόσμο.
Ο μύθος αναφέρεται στην διαμάχη μεταξύ της Ίσιδος και του Τυφώνα. Η Ίσις αντιπροσωπεύει την όρεξη και τη διάθεση για την αλήθεια, την μάθηση και την αναζήτηση. Συμβολίζει την αρχαία Γνώση που προάγει τον άνθρωπο και δίδονταν κυρίως δια των μυστηρίων.
Διό θειότητος όρεξις εστίν η όμως αληθείας μάλιστα δε όμως περί θεών έφεσις, ώσπερ ανάληψιν ιερών την μάθησιν έχουσα και την ζήτησιν, αγνείας τε πάσης και νεωκορίας έργον οσιώτερον, ουχ ήκιστα δε τη θεώ ταύτη κεχαρισμένον, ην συ θεραπεύεις εξαιρέτως σοφήν και φιλόσοφον ούσα, ως τούνομα φράζειν έοικε παντός μάλλον αυτή το ειδέναι και την επιστήμην προσήκουσαν. Ελληνικόν γαρ η Ίσις εστί. (351 E).
Ο Τυφώνας αντιπροσωπεύει την άγνοια και την απάτη που τυφλώνουν τον νου, την διάσπαση και τον αφανισμό του ιερού λόγου. Δηλαδή, την καταστροφή και απόκρυψη όλων των ουσιωδών γνώσεων. «Ο Τυφών πολέμιος ων τη θεώ και δι’ άγνοιαν και απάτην τετυφωμένος και διασπών και αφανίζων τον ιερόν λόγον, ον η θεός συνάφει και συντίθησι και παραδίδωσι τοις τελουμένοις» (351 E). Για αυτό, κατά τον μύθο, ο Τυφώνας διασπά και διαμελίζει το σώμα του Οσίριδος. Συνδέεται επίσης με το κατώτερο και άλογο μέρος της ψυχής. «Τυφών δε όμως ψυχής το παθητικόν και τιτανικόν και άλογον και έμπληκτον» (371 Β).
Ο Όσιρις παριστάνεται ως βασιλιάς, είτε με ένα μάτι και σκήπτρο, είτε ως πολυόφθαλμος. Είναι ο άνθρωπος που έχει φιλοσοφικό νου (γι αυτό και σύζυγος της Ίσιδος-Γνώσης). Όντας υψωμένος νοητικά (κρατά το βασιλικό σκήπτρο), είναι σε θέση να βλέπει εποπτικά (έχοντας έναν μεγάλο πνευματικό οφθαλμό), αλλά και πολυδιάστατα (για αυτό και πολυόφθαλμος). Αυτήν την πνευματική άνοδο προσπαθεί να εμποδίσει ο Τυφώνας.
Το παθητικό της ψυχής είναι «το μέρος της ψυχής το δεχόμενον εντολάς» (Λεξικό Δημητράκου, τ. 10, σ. 5329). Όταν ο άνθρωπος δεν έχει πραγματικά καμία πνευματικότητα, γίνεται έρμαιο και όργανο τυφλής υπακοής σε εντολές. Όταν δεν ισορροπεί μέσα του, είναι επιρρεπής στο να χειραγωγείται. Η αδικία, η επιβολή, και η καταδούλωση των άλλων εκφράζεται με τον όρο «τιτανικόν». Κατά τους Ορφικούς, το τιτανικό μέρος στον άνθρωπο είναι σύμβολο του κατώτερου. Ως εκ τούτων, είναι άλογο. Ο όρος «έμπληκτον» εκφράζει το ασταθές και εύκολα παρασυρόμενο, χωρίς αυτοκυριαρχία. Αυτά τα χαρακτηριστικά σκιαγραφούν τους ανθρώπους όπως διαμορφώνονται παιδιόθεν, προκειμένου να αποτελέσουν «στρατό» (όντας ευκόλως διαχειρίσιμοι), υπηρετώντας την ίδια κατεστημένη εξουσία.
Τέλος, ο Τυφώνας καλείται από τους Αιγυπτίους και με την ονομασία «Σήθ». «Τον Τυφώνα Σήθ Αιγύπτιοι καλούσι, όπερ εστί καταδυναστεύων ή καταβιαζόμενον» (367 D). Εδώ βλέπουμε επιπλέον δύο χαρακτηριστικά, που είναι η καταδυνάστευση και ο βίαιος τρόπος επιβολής.
Στην συνέχεια του μύθου, ο Τυφών σώζεται από την μάχη πάνω σε έναν όνο και γεννά τον Ιεροσόλυμο και τον Ιουδαίο. «Οι δε λέγοντες εκ όμως μάχης επ’ όνου τω Τυφώνι την φυγήν επτά ημέρας γενέσθαι και σωθέντα γεννήσαι παίδας Ιεροσόλυμον και Ιουδαίον, αυτόθεν εισί κατάδηλοι τα Ιουδαϊκά παρέλκοντες εις τον μύθον» (363 C).
Στο σημείο αυτό, υπεισέρχεται το στοιχείο του όνου. Ο όνος σώζει τον Τυφώνα, και επόμενο είναι ότι θα έπρεπε να αποδίδονται σε αυτόν τιμές. Αλλά και ο αριθμός επτά, δεν είναι τυχαίος. Η ιερή ημέρα των Ιουδαίων είναι το Σάββατο ή αλλιώς η Εβδόμη. Όμως, ας δούμε τη λατρεία του…γαιδάρου.
Β. Η λατρεία του…γαϊδάρου
Ο Πλούταρχος δίνει την πληροφορία, ότι κατά τη λαϊκή παράδοση των Αιγυπτίων, το γαϊδούρι θεωρούνταν ζώο δαιμονικό και ότι κατά την εορτή του Ηλίου δεν επιτρεπόταν να δίδεται τροφή στους γαϊδάρους. Μάλιστα, έφτιαχναν γλυκά και στο πάνω μέρος τους αποτύπωναν έναν γάιδαρο δεμένο. Και ενώ οι μυημένοι γνώριζαν πολύ καλά το βαθύτερο νόημα, οι απλοϊκοί έμεναν στους τύπους και τις δεισιδαιμονίες.
Στα «Συμποσιακά προβλήματα», ένα άλλο έργο του ίδιου συγγραφέως (πρόβλημα Ε, 670 Ε), αναφέρεται ότι οι Ιουδαίοι απέχουν από την βρώση του λαγού διότι τον λυπούνται («του μεν λαγώου φείδονται»), διότι μοιάζει με τον γάιδαρο, αν κανείς εξαιρέσει το μέγεθος και τον όγκο («γαρ λαγώς μεγέθους έοικε και πάχους ενδεής όνος είναι· και γαρ η χρόα και τα ώτα και των ομμάτων η λιπαρότης και το λαμυρόν έοικε θαυμασίως· ώστε μηδέν ούτω μηδέ μικρόν μεγάλω την μορφήν όμοιον γεγονέναι»).
Ο ιστορικός Απίων έγραψε σχετικά και με λεπτομέρεια, αλλά δυστυχώς δεν διαθέτουμε σήμερα κανένα έργο του παρά μόνο σε αποσπασματική μορφή. Τα δε αποσπάσματα βρίσκονται στο έργο του Ιώσηπου. Σύμφωνα με όσα μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτό το λίγο που έχουμε στην διάθεσή μας, ο Απίων στα «Αιγυπτιακά» έδειχνε την αληθινή ιστορία του Ισραήλ, όπως άλλωστε έκανε και ο Μανέθων, του οποίου το έργο έχουμε επίσης σε αποσπασματική μορφή.
Αυτές οι φήμες(;) ήταν τόσο έντονες, ώστε ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος αναγκάστηκε να γράψει και να προσπαθήσει να διαψεύσει τα γραφόμενα του Απίωνος, περί του ότι οι Ιουδαίοι λατρεύουν μυστικά, μια κεφαλή γαιδάρου μέσα στον Ναό τους. Στο μεσαιωνικό λεξικό του Σούδα, αναφέρεται ότι ο ιστορικός Δαμόκριτος γράφει στα «Τακτικά» (επίσης χαμένο έργο), στο δεύτερο βιβλίο «Περί Ιουδαίων», «ότι χρυσήν όνου κεφαλήν προσεκύνουν και κατά επταετίαν ξένον αγρεύοντες προσέφερον και κατά λεπτά τας σάρκας διέξαινον και ούτως ανήρουν». Οι Ιουδαίοι προσκυνούσαν κεφάλι όνου από χρυσό και κάθε επτά χρόνια έπιαναν έναν ξένο τον οποίο θυσίαζαν. Ας το κρατήσουμε αυτό, διότι θα συνδεθεί στο δεύτερο μέρος του παρόντος άρθρου με τις ανθρωποθυσίες στην Παλαιά Διαθήκη.
Γ. Σύνδεση Τυφώνος- Κρόνου-Γιαχβέ
Ο Τυφώνας δεν συνδέεται μόνο με τους Ιουδαίους. Συνδέεται και με την παραποιημένη μορφή του Κρόνου. Είναι ο γιος του. «Εκ δε του Κρόνου τον Τυφώνα και την Νέφθυν» (Περί Ίσιδος και Οσίριδος, 356 A). Όμως, πώς συνδέονται όλα αυτά με τον Γιαχβέ;
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε το παχυλό ψεύδος των Γραφών ότι δήθεν υπάρχει φυλετική διαφορά ανάμεσα στους λαούς που κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Χαναάν, δηλαδή τη σημερινή περιοχή όπου βρίσκεται η Παλαιστίνη, το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Ιορδανία, και μέρος της Συρίας. Εκεί κατοικούσαν άλλοτε οι Φοίνικες, οι Ισραηλίτες, οι Αραμαίοι, οι Μωαβίτες, οι Εδωμίτες, οι Αμμωνίτες. Η αρχαιολογία και η γλωσσολογία υποστηρίζουν την μεταξύ τους σύνδεση.
Στο πάνθεο των Χαναναίων υπήρχε πλήθος θεοτήτων, σε ένα ιεραρχικό σύστημα που ονομάζεται ενοθεισμός. Δηλαδή, πολλοί θεοί κατά ιεραρχική κλίμακα, που προέρχονται ουσιωδώς από ένα ανώτατο αίτιο.
Οι Φοίνικες ήταν σημιτικός λαός, που προήλθε από την Ερυθρά θάλασσα, κατά τον Ηρόδοτο. Σύμφωνα με τις Γραφές, υπήρχαν εποχές όπου οι Φοίνικες είχαν άριστες σχέσεις με τους Ιουδαίους. Ο βασιλιάς των Φοινίκων Χιράμ, όχι μόνο προμήθευε τον Σολομώντα με έμψυχο δυναμικό και με πρώτες ύλες με σκοπό την οικοδόμηση του Ναού του Γιαχβέ (Γ΄ Βασιλειών, κεφ. 5 στ. 15-30/ Β΄ Παραλειπομένων κεφ. 2), αλλά ο ίδιος έστειλε δούλους(!) για να χρίσουν βασιλιά τον Σολομώντα στην θέση του Δαβίδ. Ο Χιράμ είχε άριστες σχέσεις και με τον Δαβίδ. «Και απέστειλε Χιράμ βασιλεύς Τύρου τους παίδας αυτού χρίσαι τον Σαλωμών αντί Δαυίδ του πατρός αυτού, ότι αγαπών ην Χιράμ τον Δαυίδ πάσας τας ημέρας».
Ο δε Σολομώντας, στον οποίο -κατά τις Γραφές- ο ίδιος ο Γιαχβέ χάρισε άφθονη σοφία, ακολούθησε τη λατρεία αλλότριων θεών παράλληλα με την λατρεία του Γιαχβέ. Μάλιστα και την Αστάρτη, μια φοινικική θεότητα (Γ΄ Βασιλειών, κεφ. 11). Υποτίθεται ότι θύμωσε ο Γιαχβέ και επέτρεψε ως τιμωρία να διαιρεθεί η βασιλεία. Νομίζω ότι είναι εμφανής η μεταγενέστερη παραποίηση των κειμένων που συνέβη στην Βαβυλώνα από τους λευίτες, οι οποίοι συνδύασαν τις παλαιότερες πολυθεϊστικές παραδόσεις με τον μονοθεϊσμό που κατασκευάστηκε για πολιτικούς λόγους κατά την εποχή εκείνη. Πως είναι ποτέ δυνατό ο Σολομώντας να είχε πράγματι αποκάλυψη του «αληθινού θεού», να του έχει χαριστεί σοφία παραπάνω από κάθε άλλο άνθρωπο, να είναι μονοθεϊστής –εφόσον κληρονόμησε την μονοθεϊστική πίστη μέσω της γραμμής Αβραάμ-Ισαάκ-Ιακώβ-Ιούδα-Δαβίδ-, ενώ από την άλλη μεριά να παραβαίνει κατάφορα τις εντολές του ίδιου του θεού του παίρνοντας γυναίκες από τα έθνη, ασπαζόμενος απαγορευμένες (υποτίθεται) λατρείες παράλληλα με την λατρεία του Γιαχβέ, τόσο εύκολα και φυσικά; Στις Γραφές φαίνεται πολύ καθαρά ότι ο Γιαχβέ οργίστηκε διότι έχασε την αποκλειστικότητα, καθώς είχε δώσει εντολή στον Σολομώντα «μη πορευθήναι οπίσω θεών ετέρων» (Γ’ Βασιλειών, 11:8-10). Όχι πίσω από ψεύτικους και ανύπαρκτους θεούς, αλλά πίσω από άλλους θεούς!
Η σύνδεση του Κρόνου και του Γιαχβέ θα μπορούσε να στηριχθεί και στα παρακάτω:
1) Οι Φοίνικες ανέφεραν τον Κρόνο ως Ηλ. Η προσφώνηση «Ηλ» είναι επίσης μια από τις προσφωνήσεις του Γιαχβέ.
Ο ιστορικός Ερένιος Φίλωνας από τη Βύβλο της Φοινίκης, έχει γράψει σχετικά με αυτά. Τις πληροφορίες τις πήρε από παλαιότερα και μη σωζόμενα κείμενα του Σαγχουνιάθωνα. Όμως, και τα κείμενα του Ερένιου διασώζονται μόνο αποσπασματικά από παραθέσεις του Ευσεβίου. ‘Όπως γράφει ο Αθανάσιος Σταγειρίτης στην «Ωγυγία», «κάποιοι κριτικοί συμπεραίνουν ότι ο Φίλων νόθευσε το πρωτότυπο και ο Ευσέβιος τη μετάφραση» (τ. Α΄, σ. 42). Παρόλα αυτά, ακόμα και μέσα από τις παραποιήσεις, μπορούμε να διακρίνουμε κάποια σημεία που συνάδουν με άλλα στοιχεία και να καταλάβουμε κάποια πράγματα. Οι δε παραποιήσεις εντοπίζονται κυρίως στην παρουσίαση των μύθων υπό την οπτική του ευημερισμού.
Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Αθανάσιος Σταγειρίτης, ο Έλ (ή Ήλος, ή Ήλ, ή Κρόνος) ήταν απόγονος του Ουρανού, και κάποια στιγμή επαναστάτησε εναντίον του. Οι δε συνεργάτες του Κρόνου λέγονται Ελωίμ ή Ελωχίμ, δηλαδή «κρόνιοι». Και αυτά τα ονόματα παράγονται από το όνομα «Ήλος».
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ερένιο Φίλωνα, κατά τους Φοίνικες, ο Έλ είναι ο βασιλιάς Ήλος που ταυτίζεται με τον Κρόνο, και κατά μια εκδοχή οι Ελοχίμ ήταν οι σύμμαχοί του στην Τιτανομαχία.
Ο Ήλος (ή Ήλ ή Έλ ή Κρόνος) είχε γιο τον Ιεούδ. Για να γλιτώσει από μια συμφορά, αναγκάστηκε κάποτε να θυσιάσει τον γιό του. Με το παράδειγμα του Ήλου, η ανθρωποθυσία έγινε έθος στους Φοίνικες. Γράφει ο Ευσέβιος στην «Ευαγγελική Προπαρασκευή» παραθέτοντας από τον Ερένιο Φίλωνα..
Εκ δε του πρώτου συγγράμματος της Φίλωνος Φοινικικής ιστορίας παραθήσομαι ταύτα· Έθος ην τοις παλαιοίς εν ταις μεγάλαις συμφοραίς των κινδύνων αντί της παντών φθοράς το ηγαπημένον των τέκνων τους κρατούντας ή πόλεων ή έθνους εις σφαγήν επιδιδόναι λύτρον τοις τιμωροίς δαίμοσι· κατεσφάττοντο δε οι διδόμενοι μυστικώς. Κρόνος τοίνυν, ον οι Φοίνικες Ηλ προσαγορεύουσι βασιλεύων της χώρας, και ύστερον μετά την του βίου τελευτήν εις τον του Κρόνου αστέρα καθιερωθείς, εξ επιχωρίας νύμφης Ανωβρέτ λεγομένην υιόν έχων μονογενή, ον δια τούτο Ιεούδ εκάλουν, του μονογενούς ούτως έτι και νυν καλουμένου παρά τοις Φοίνιξι, κινδύνων εκ πολέμου μεγίστων κατειληφότων την χώραν βασιλικώ κοσμήσας σχήματι τον υίον βωμόν τε κατασκευασάμενος κατέθυσεν
Αυτή η ειδεχθής συνήθεια μεταφέρθηκε στην Καρχηδόνα, που ήταν αποικία Φοινίκων. Οι Φοίνικες-Καρχηδόνιοι, σύμφωνα με αρκετές μαρτυρίες, είχαν νόμιμο έθιμο να θυσιάζουν παιδιά ακόμα και κατά την εποχή του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πορφυρίου.
Ο Γιαχβέ* αναφέρεται ως «Ήλ» ή «Έλ» στο μασοριτικό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά ορισμένες φορές και στην παράφραση των Εβδομήκοντα. Για παράδειγμα, αναφέρεται ως «Έλ Σαντάγι» επτά φορές. Έτσι έγινε γνωστός τόσο στον Αβραάμ όσο και στον Ιακώβ (Γένεση 17:1 και 35:11, αντίστοιχα). Επίσης, ως «Έλ Ελυόν» αναφέρεται 28 φορές. Ως «Έλ Ολάμ», ως «Ελοχίμ» (ο πληθυντικός του Ελ), περίπου 2000 φορές. Ο Ευσέβιος αναφέρει στην «Ευαγγελική Απόδειξη» ότι το «Ήλ» ήταν μια από τις εβραϊκές προσφωνήσεις για τον Γιαχβέ στην Παλαιά Διαθήκη.
Όρα μη τις έγκειται βαθυτέρα θεωρία παρ’ Εβραίοις· Ελωχείμ γαρ ο Θεός ονομάζεται και τούτο δια σχεδόν εύροις αν της Γραφής· επεί και κυρίως ούτω παρά τοις Εβδομήκοντα έτι και νυν τη Εβραίων ονομάζεται φωνή. Φέρονται γε μην παρ’ αυτοίς επί της θείας προσηγορίας και έτεραι τινές εκφωνήσεις, ώσπερουν και το Σαδδαϊ, και το Ιαώ, και Ήλ, και άλλα τούτοις παραπλήσια. Ο δη ουν μετά χείρας ψαλμός από του Ηλ, Ηλεί, Ηλεί, λαμμά σαβαχθανί, περιέχει ω κέχρηται και ο Κύριος ημών, ου μην από του Ελωείμ (PG τ. 22, σ. 765)
Ο Επιφάνιος Κύπρου στο «Πανάριον» αναφέρει παρεμφερή πράγματα.
Ως ονομασίαι εισί δοξολογιών άπασαι ερμηνευόμεναι, και ουκ ονόματα εστί θετά, ως ειπείν, τη Θεότητι. Άτινα και ενταυθοί σπουδασθήσονται, ερμηνευθέντα κείσθαι· το Ισραήλ Θεός, το Ελωείμ Θεός αεί, το Ηλί Θεός μου, το Σαδδαϊ ο ικανός, το Ραββωνί ο Κύριος, το Ιά Κύριος, το Αδωναϊ ο ων Κύριος, το Ιαβέ, ος ην και εστί και αεί ων· ως ερμηνεύει τω Μωυσή, ο ων απέσταλκέ με, ερείς προς αυτούς· και το Ελλιών ύψιστος, και το Σαβαώθ δυνάμεων ερμηνεύεται. Κύριος ουν Σαβαώθ, Κύριος των δυνάμεων. (PG τ. 41, σ. 685)
Ας δούμε τώρα την ονομασία «Ισραήλ». Σύμφωνα με την βιβλική αφήγηση, ο Ιακώβ (που σημαίνει «υποσκελιστής») μετονομάστηκε σε «Ισρα-ήλ» (που σημαίνει «δύναμις θεού»), όταν πάλεψε με τον Θεό ή άγγελο (αναφέρονται ταυτόχρονα και τα δύο). Από αυτόν πήραν οι απόγονοί του την ονομασία «Ισρα-ήλ» ως λαός.
«είπεν δε αυτώ ου κληθήσεται έτι το όνομα σου Ιακώβ αλλά Ισραήλ έσται το όνομα σου ότι ενίσχυσας μετά θεού και μετά ανθρώπων δυνατός» (Γένεση, 32:28). Και στην συνέχεια, ο τόπος κλήθηκε «Φανου-ήλ». «και εκαλεσεν ιακωβ το ονομα του τοπου εκεινου ειδος θεου ειδον γαρ θεον προσωπον προς προσωπον και εσωθη μου η ψυχη» (32:30). Ο Νεόφυτος Βάμβας μεταφράζοντας από το μασοριτικό, γράφει: «Και εκάλεσεν ο Ιακώβ το όνομα του τόπου εκείνου Φανουήλ, λέγων, Διότι είδον τον θεόν πρόσωπο προς πρόσωπον, και εφυλάχθη η ζωή μου».
Τόσο η λέξη «Ισρα-ήλ» όσο και η λέξη «Φανου-ήλ», έχουν το «Ηλ» ως κατάληξη. Και στις δύο περιπτώσεις αποδίδεται ως «θεός». Ποιός θεός όμως; Ο Κρόνος, κατά την φοινικική εκδοχή. Την ίδια κατάληξη βλέπουμε και σε άλλα Βιβλικά ονόματα, όπως «Ιεζεκι-ήλ», «Δανι-ήλ», «Σαμου-ήλ» κ.ά. Η ονομασία αυτή για τον «ύψιστο θεό» ήταν γνωστή όχι μόνο στον Αβραάμ (γενάρχη των Ισραηλιτών κατά τη βιβλική αφήγηση μέσω της γραμμής Αβραάμ- Ισαάκ- Ιακώβ- δώδεκα πατριάρχες), αλλά και σε άλλους, όπως για παράδειγμα στον Μελχισεδέκ (που δεν είχε καμία σχέση με τους Εβραίους).
Έτσι, στο βιβλίο της Γενέσεως (κεφάλαιο 14, στ. 18-20), αναφέρεται ότι ο Μελχισεδέκ «ην ιερεύς του θεού του υψίστου» (Έλ) και ότι ευλόγησε τον Αβραάμ, που σημαίνει ότι ήταν μεγαλύτερός του. Αυτή η αναφορά επαναλαμβάνεται από τον συγγραφέα της «Προς Εβραίους» επιστολής, ο οποίος επιβεβαιώνει ότι «χωρίς δε πάσης αντιλογίας το έλαττον υπό του κρείττονος ευλογείται» (7:7). Στο βιβλίο «Δανιήλ» (11:36), ο Γιαχβέ αναφέρεται ως «θεός των θεών» (Έλ Ελίμ). Οι επιρροές του πολυθεϊσμού είναι εμφανείς.
2. Μέσα στην Βίβλο μαρτυρούνται άλλα επιμέρους κείμενα, τα οποία σήμερα δεν υπάρχουν. Ένα τέτοιο κείμενο, είναι «το βιβλίο του Ιασήρ» ή «το βιβλίο των ηρώων». Υπάρχουν αναφορές περί του βιβλίου αυτού σε τρία βιβλία των Γραφών. «Δεν είναι τούτο γεγραμμένον εν τω βιβλίω του Ιασήρ;» (Ιησούς του Ναυή, 10:13). Ωστόσο, η αναφορά στο συγκεκριμένο βιβλίο παραλείπεται στην παράφραση των Εβδομήκοντα παραφραστών. «ιδού, είναι γεγραμμένον εν τω βιβλίω του Ιασήρ» (Β΄ Σαμουήλ, 1:18). Αυτή τη φορά, η αναφορά αυτή δεν παραλείπεται από τους Εβδομήκοντα, αλλά το βιβλίο λέγεται με άλλη ονομασία. «ιδού γέγραπται επί βιβλίου του ευθούς».
Ας προσέξουμε την πολύ περίεργη αναφορά στο βιβλίο «Ησαΐας». Λέει ο Θεός μέσω του Ησαΐα:
«και μωροί έσονται οι άρχοντες Τάνεως· οι σοφοί σύμβουλοι του βασιλέως· η βουλή αυτών μωρανθήσεται· πως ερείτε τω βασιλεί υιοί συνετών ημείς υιοί βασιλέων των εξ αρχής» (19:11).
Η μωρία των αρχόντων βρίσκεται στο ότι ισχυρίζονται ότι είναι «γιοί των συνετών», «γιοι των αρχαίων βασιλέων». Έτσι ξεκομμένο, δεν βγάζει νόημα. Όπως πολλά άλλα μέσα στις Γραφές, όχι διότι ήταν τόσο ανόητοι, αλλά διότι λείπουν σκοπίμως πολλά άλλα στοιχεία που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην πλήρη κατανόηση των γραφομένων.
Αυτό το εδάφιο αντανακλά παράδοση που υπήρχε στο αρχαιότατο βιβλίο «Ιασήρ», το οποίο δεν εξυπηρετούσε τον κατασκευασμένο ιουδαϊκό μονοθεϊσμό στην Βαβυλώνα. Εκεί λοιπόν αναφέρεται ότι ο θεός του Μωυσή είναι «γιος σοφών, γιος αρχαίων βασιλέων». Να γιατί οργίστηκε ο Γιαχβέ. Διότι με βάση τα λεγόμενα των αρχόντων, αυτοί εξίσωναν τον εαυτό τους με τον Γιαχβέ. Φανερώνεται μέσα στις ίδιες τις Γραφές πόσο ζηλιάρης και εγωιστής ήταν.
Μπορεί σήμερα να μην έχουμε το κείμενο «Ιασήρ» στην αυθεντική του μορφή, όμως ακόμα και σε αυτήν την διασκευή απηχούνται ιδέες σε σημεία των Γραφών. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι στο σκοπίμως χαμένο αυτό βιβλίο, ο Γιαχβέ παρουσιάζεται ως γιος του Κρόνου, μια πεποίθηση που θα είχε αργότερα και μερίδα χριστιανών υπό το όνομα Οφίτες.
ΔΕΣ:
ΜΕΡΟΣ Β': Ο Γιαχβέ και οι ανθρωποθυσίες
Στο πρώτο μέρος του άρθρου, επιχειρήθηκε η συσχέτιση Τυφώνος-Κρόνου (με την παραποιημένη εκδοχή του) και Γιαχβέ. Ο Πλούταρχος μας μετέφερε την πληροφορία ότι σύμφωνα με τον μύθο του Τυφώνος, γέννησε τον Ιουδαίο και τον Ιεροσόλυμο. Επίσης, επιχειρήθηκε να γίνει συσχέτιση των λατρειών του με ανθρωποθυσίες.
Στην παρούσα μικρή μελέτη, θα διερευνηθεί περαιτέρω η σχέση του Γιαχβέ με τις ανθρωποθυσίες. Όσοι θεωρήσουν αυτά γράφονται με σκοπό να θιχθεί η θρησκευτική τους συνείδηση, τους ενημερώνω ότι δεν θα χρησιμοποιηθεί τίποτα παραπάνω πέρα από τις ίδιες τις Γραφές. Αν ωστόσο ενοχλούνται, καλό θα ήταν να μην προχωρήσουν στην ανάγνωση. Όσοι πάλι επιθυμούν να συνεχίσουν, καλούνται να βάλουν στην άκρη τους εγωισμούς, τους φανατισμούς, και τις προκαταλήψεις, στέκοντας έντιμα απέναντι στις ίδιες τις Γραφές τους. Ας εξετάσουν οι ίδιοι τα βιβλικά στοιχεία που θα παρατεθούν, και ας έχουν υπόψη τους ότι μόνο όφελος για αυτούς θα έχει μια τίμια και ειλικρινή θεώρηση των πραγμάτων.
Είναι γνωστό ότι στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν πάρα πολλά χωρία που δείχνουν ότι ο Γιαχβέ ζητά αιματηρές θυσίες ζώων. Όμως λίγοι συνειδητοποιούν ότι πέρα από αυτές, ζητά και ανθρώπινο αίμα. Αυτή η επιθυμία εκφράζεται είτε μέσω των πολέμων που έχουν αφετηρία θρησκευτικά κίνητρα, είτε με τις ανθρωποθυσίες. Στην μεν πρώτη περίπτωση, η ανθρωποθυσία λογίζεται με την ευρύτερη σημασία, ενώ στην δεύτερη με την στενή.
1. Θρησκευτικοί πόλεμοι
Στην παρούσα μικρή μελέτη, θα διερευνηθεί περαιτέρω η σχέση του Γιαχβέ με τις ανθρωποθυσίες. Όσοι θεωρήσουν αυτά γράφονται με σκοπό να θιχθεί η θρησκευτική τους συνείδηση, τους ενημερώνω ότι δεν θα χρησιμοποιηθεί τίποτα παραπάνω πέρα από τις ίδιες τις Γραφές. Αν ωστόσο ενοχλούνται, καλό θα ήταν να μην προχωρήσουν στην ανάγνωση. Όσοι πάλι επιθυμούν να συνεχίσουν, καλούνται να βάλουν στην άκρη τους εγωισμούς, τους φανατισμούς, και τις προκαταλήψεις, στέκοντας έντιμα απέναντι στις ίδιες τις Γραφές τους. Ας εξετάσουν οι ίδιοι τα βιβλικά στοιχεία που θα παρατεθούν, και ας έχουν υπόψη τους ότι μόνο όφελος για αυτούς θα έχει μια τίμια και ειλικρινή θεώρηση των πραγμάτων.
Είναι γνωστό ότι στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν πάρα πολλά χωρία που δείχνουν ότι ο Γιαχβέ ζητά αιματηρές θυσίες ζώων. Όμως λίγοι συνειδητοποιούν ότι πέρα από αυτές, ζητά και ανθρώπινο αίμα. Αυτή η επιθυμία εκφράζεται είτε μέσω των πολέμων που έχουν αφετηρία θρησκευτικά κίνητρα, είτε με τις ανθρωποθυσίες. Στην μεν πρώτη περίπτωση, η ανθρωποθυσία λογίζεται με την ευρύτερη σημασία, ενώ στην δεύτερη με την στενή.
1. Θρησκευτικοί πόλεμοι
Υπάρχουν πολλές αναφορές στη Βίβλο. Το βιβλίο «Ιησούς του Ναυή» περιγράφει το πως οι Ισραηλίτες εφήρμοσαν στην πράξη τις εντολές γενοκτονίας που τους έδωσε ο Γιαχβέ. Πολλές φορές διατάσσονται (πέρα από το να θανατώνουν τους άνδρες), να θανατώνουν ακόμα και βρέφη, για την εκδίκηση του πολεμοχαρούς θεού τους. Άλλες φορές, διατάζεται η θανάτωση όλων πλην των παρθένων γυναικών που θα δοθούν στους Ισραηλίτες ως έπαθλα. Φρικτά και άσχημα πράγματα για τον υποτιθέμενο θεό της αγάπης.
Μια αναφορά (από τις πολλές που υπάρχουν διάσπαρτες στην Βίβλο της ντροπής), είναι και η ακόλουθη…
Εάν δε εισάγη σε Κύριος ο Θεός σου εις την γην, εις ην εισπορεύη εκεί κληρονομήσαι αυτήν, και εξάρη έθνη μεγάλα από προσώπου σου, τον Χετταίον και Γεργεσσαίον και Αμορραίον και Χαναναίον και Φερεζαίον και Ευαίον και Ιεβουσαίον, επτά έθνη πολλά και ισχυρότερα υμών, και παραδώσει αυτούς Κύριος ο Θεός σου εις τας χείρας σου και πατάξεις αυτούς, αφανισμώ αφανιείς αυτούς, ου διαθήση προς αυτούς διαθήκην, ουδέ μη ελεήσητε αυτούς, ουδέ μη γαμβρεύσητε προς αυτούς· την θυγατέρα σου ου δώσεις τω υιώ αυτού, και την θυγατέρα αυτού ου λήψη τω υιώ σου· αποστήσει γαρ τον υιόν σου απ’ εμού, και λατρεύσει θεοίς ετέροις, και οργισθήσεται θυμώ Κύριος εις υμάς και εξολοθρεύσει σε το τάχος. Αλλ’ ούτω ποιήσετε αυτοίς· τους βωμούς αυτών καθελείτε και τας στήλας αυτών συντρίψετε και τα άλση αυτών εκκόψετε και τα γλυπτά των θεών αυτών κατακαύσετε πυρί.
(Δευτερονόμιο 7:1-5)
Είναι σαφές από αυτό το χωρίο, ότι οι λόγοι είναι θρησκευτικοί. Ο Γιαχβέ δεν έχει μόνο την πρόθεση να στραφεί κατά των αλλόπιστων, αλλά και κατά του ίδιου του λαού του, όταν αυτός (μη υπακούοντας) θα δείξει έλεος στους εχθρούς του. Να τονιστεί επιπλέον ότι ο Ισραήλ δεν είναι ο αμυνόμενος, αλλά ο εισβολέας.
2. Ανθρωποθυσίες – Το υπόβαθρο
Αλλά και η ανθρωποθυσία με τη στενή έννοια μπορεί να στοιχειοθετηθεί μέσα από την Βίβλο. Ας δούμε με ποιο τρόπο.
Ο χριστιανός συντάκτης της επιστολής «Α΄ προς Τιμόθεον», αναφέρει ότι ο θεός των χριστιανών είναι «ο μακάριος και μόνος δυνάστης, ο βασιλεύς των βασιλευόντων και κύριος των κυριευόντων» (6:15). Αν χαρακτηρίζεται ως «δυνάστης» στην Καινή Διαθήκη, πως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στην Παλαιά; Σε τι είναι δυνάστης; Στο ότι του ανήκει η ζωή, και επομένως την κάνει ότι θέλει.
«Ιδέτε ιδέτε ότι εγώ ειμί, και ουκ εστί Θεός πλην εμού· εγώ αποκτενώ και ζην ποιήσω, πατάξω καγώ ιάσομαι, και ουκ εστίν ος εξελείται εκ των χειρών μου» (Δευτερονόμιο, 32:39).
«Και πάντες οι κατοικούντες την γην ως ουδέν ελογίσθησαν, και κατά το θέλημα αυτού ποιεί εν τη δυνάμει του ουρανού και εν τη κατοικία της γης, και ουκ εστίν ος αντιποιήσεται τη χειρί αυτού και ερεί αυτώ· τι εποίησας;» (Δανιήλ, 4:35).
«Θεός των πνευμάτων και πάσης σαρκός» (Αριθμοί, 16:22).
Αυτός ο εγωιστής και αλαζόνας θεός, κάνει ό,τι θέλει με την ζωή του καθενός, διότι οι κάτοικοι της γης θεωρούνται ως ένα…τίποτα! Και αρέσκεται ειδικά στα πρωτότοκα.
3. Τα πρωτότοκα της Αιγύπτου
Ας θυμηθούμε ότι ο Γιαχβέ θανάτωσε όλα τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων. Ας διερωτηθούμε: Ποιός ο λόγος να τιμωρήσει τα ζώα και τα μωρά; Αν έπρεπε να τιμωρήσει κάποιον για λόγους «δικαιοσύνης», αυτός ήταν ο Φαραώ και το επιτελείο του.
«Και είπε Μωυσής· τάδε λέγει Κύριος· περί μέσας νύκτας εγώ εισπορεύομαι εις μέσον Αιγύπτου, και τελευτήσει παν πρωτότοκον εν γη Αιγύπτω, από πρωτοτόκου Φαραώ, ος κάθηται επί του θρόνου, και έως πρωτοτόκου της θεραπαίνης της παρά τον μύλον και έως πρωτοτόκου παντός κτήνους» (Έξοδος 11:4-5).
Στο επόμενο κεφάλαιο του βιβλίου αυτού, μαθαίνουμε ότι με αυτόν τον τρόπο ο Γιαχβέ εκδικήθηκε τους άλλους θεούς (που υποτίθεται ότι δεν υπάρχουν!) και καθιέρωσε την αιματοχυσία αυτήν ως ημέρα μνήμης και αιώνια γιορτή χαράς. Νόμιμον, συνεπώς «ιερή» εορτή, σύμφωνα με τα ήθη και τα έθιμα!
Και διελεύσομαι εν τη γη Αιγύπτω εν τη νυκτί ταύτη και πατάξω παν πρωτότοκον εν τη γη Αιγύπτω από ανθρώπου έως κτήνους και εν πάσι τοις θεοίς των Αιγυπτίων ποιήσω εκδίκησιν· εγώ Κύριος. Και έσται το αίμα υμίν εν σημείω επί των οικιών, εν αις υμείς έστε εκεί, και όψομαι το αίμα και σκεπάσω υμάς, και ουκ έσται υμίν πληγή του εκτριβήναι, όταν παίω εν τη γη Αιγύπτω. Και έσται η ημέρα υμίν αύτη μνημόσυνον και εορτάσετε αυτήν εορτή Κυρίω εις πάσας τα γενεάς υμών· νόμιμον αιώνιον εορτάσετε αυτήν. (ο. π.12:12-14)
4. Το παράδειγμα του βασιλιά Ιωσία
Το βιβλίο «Βασιλειών Δ΄», αναφέρεται στον βασιλιά Ιωσία ο οποίος «εποίησε το ευθές εν οφθαλμοίς Κυρίου και επορεύθη εν πάση οδώ Δαυίδ του πατρός αυτού» (22:2).
Αυτός λοιπόν πρόσφερε θυσία στον Θεό τους ιερείς άλλων λατρειών.
Και γε πάντας τους οίκους των υψηλών τους εν ταις πόλεσι Σαμαρείας, ους εποίησαν βασιλείς Ισραήλ παροργίζειν Κύριον, απέστησεν Ιωσίας και εποίησεν εν αυτοίς πάντα τα έργα, α εποίησεν εν Βαιθήλ. Και εθυσίασε πάντας τους ιερείς των υψηλών τους όντας εκεί επί των θυσιαστηρίων και κατέκαυσε τα οστά των ανθρώπων επ’ αυτά, και επεστράφη εις Ιερουσαλήμ.
(ο. π 23:19-20)
5. Η περίεργη αναφορά στο βιβλίο «Μιχαίας»
Στο βιβλίο «Μιχαίας», υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά που δείχνει ότι η θυσία πρωτοτόκων παιδιών, ήταν κάτι μη επιλήψιμο.
Εν τίνι καταλάβω τον Κύριον, αντιλήψομαι Θεού μου Υψίστου; Ει καταλήψομαι αυτόν εν ολοκαυτώμασι, εν μόσχοις ενιαυσίοις; Ει προσδέξεται Κύριος εν χιλιάσι κριών ή εν μυριάσι χιμάρων πιόνων; Ει δω πρωτότοκά μου υπέρ ασεβείας, καρπόν κοιλίας μου υπέρ αμαρτίας ψυχής μου; Ει ανηγγέλη σοι άνθρωπε, τι το καλόν; Ή τι Κύριος εκζητεί παρά σου αλλ’ η του ποιείν κρίμα και αγαπάν έλεον και έτοιμον είναι του πορεύεσθαι μετά Κυρίου Θεού σου; (6:6-8)
Όπως παρατηρούμε, ο συντάκτης θέτει στην ίδια τάξη όχι μόνο τα ολοκαυτώματα των μόσχων και των κριών, αλλά και των πρωτότοκων παιδιών για την εξιλέωση. Αν δεν ήταν κάτι σύνηθες, τότε η τελευταία αναφορά θα ήταν όχι μόνο περιττή αλλά και βλάσφημη απέναντι στο θεό. Μήπως δεν ήταν;
«Τα πρωτότοκα των υιών σου δώσεις εμοί. Ούτω ποιήσεις τον μόσχον σου και το πρόβατόν σου και το υποζύγιόν σου» (Έξοδος 22:30).
«Είπε δε Κύριος προς τον Μωυσήν λέγων· αγίασον μοι παν πρωτότοκον πρωτογενές διανοίγον πάσαν μήτραν εν τοις υιοίς Ισραήλ από ανθρώπου έως κτήνους· εμοί εστίν» (ο. π.13:1-2).
«Εν η ημέρα επάταξα παν πρωτότοκον εν γη Αιγύπτου, ηγίασα εμοί παν πρωτότοκον εν Ισραήλ από ανθρώπου έως κτήνους· εμοί έσονται, εγώ Κύριος» (Αριθμοί 3:13).
Όλοι γνωρίζουμε τι τα ήθελε τα ζώα. Για τον ίδιο λόγο ήθελε και τα πρωτότοκα.
6. Η ιστορία του Ιεφθάε
Η ιστορία του Ιεφθάε αναφέρεται στο βιβλίο «Κριτές», κεφάλαιο 11, στίχοι 29-40. Ο Ιεφθάε ήταν Κριτής στο Ισραήλ. Μνημονεύεται στην «προς Εβραίους» επιστολή ως άνθρωπος πίστεως. Αυτός ευχήθηκε στον Κύριο ότι αν τους έδινε τη νίκη κατά των Αμμωνιτών, θα του προσέφερε για ολοκαύτωμα ότι θα έβλεπε να βγαίνει από το σπίτι του πρώτο, όταν θα επέστρεφε. Στο κείμενο αναφέρεται: «ος αν εξέλθη από της θύρας του οίκου μου εις συναντησίν μου εν τω επιστρέφειν με εν ειρήνη από υιών Αμμών, και έσται τω Κυρίω ανοίσω αυτόν ολοκαύτωμα» (στ. 31). Δεν αναφέρεται σε «ζώο», αλλά σε άνθρωπο, τόσο από το «ος», όσο και από το γεγονός ότι από το σπίτι δεν βγαίνουν ζώα για να προϋπαντήσουν κάποιον, αλλά άνθρωποι. Και μάλιστα οικείοι. Άρα, ο Ιεφθάε (για τον οποίο οι Γραφές αναφέρουν ότι το Πνεύμα του Κυρίου έρχονταν πάνω του), γνώριζε εξ αρχής τι έταξε.
Ο πρώτος που βγήκε από το σπίτι του, ήταν η κόρη του. Πουθενά δεν βλέπουμε τον Γιαχβέ να τον εμποδίζει, όπως θα περίμενε κανείς αν αναλογιστεί μια από τις εκδοχές περί της θυσίας του Αβραάμ (για την περίπτωση του οποίου θα γράψω παρακάτω). Βέβαια μετανόησε, μιας και επρόκειτο να προσφέρει την ίδια του την μοναχοκόρη. Όμως προτίμησε να τηρήσει την ευχή του, παρά να την παραβεί. Η κόρη του δέχτηκε να θυσιαστεί στον Γιαχβέ, αλλά ζήτησε διορία δύο μηνών για να κλάψει την παρθενία της, όντας προφανώς σε νεαρή ηλικία.
7. Η αναθεώρηση στο βιβλίο «Ιεζεκιήλ»
Στο βιβλίο «Ιεζεκιήλ», ο μεταρρυθμιστής συντάκτης δικαιολογεί την ύπαρξη προσταγμάτων για την θυσιαστική προσφορά των πρωτοτόκων σε μια παλαιότερη εποχή, με το πρόσχημα ότι δόθηκαν επίτηδες για να μπορεί να επιφέρει τιμωρίες εξ αιτίας της αποστατικής καρδιάς του λαού! Προσπαθεί να παρουσιάσει τον Γιαχβέ ως μη θέλοντα τέτοιες θυσίες, αν και ο ίδιος τις είχε διατάξει! Τους τις έδωσε επομένως για να τους εξαπατήσει και να έχει πρόσχημα για να τους καταστρέψει.
Και εγώ έδωκα αυτοίς προστάγματα ου καλά και δικαιώματα, εν οις ου ζήσονται εν αυτοίς. Και μιάνω αυτούς εν τοις δόμασιν αυτών εν τω διαπορεύεσθαι με παν διανοίγον μήτραν, όπως αφανίσω αυτούς.
(Ιεζεκιήλ 20:25-26)
Δεν μπορεί να αναφέρονταν σε θυσίες ζώων, εφόσον αυτές συνεχίστηκαν και μετά την εποχή του Ιεζεκιήλ κανονικά.
8. Η παραχαραγμένη ιστορία της «δοκιμασίας» του Αβραάμ
Είναι γνωστή η δοκιμασία στην οποία ενέβαλε ο Θεός τον Αβραάμ προκειμένου να αποδείξει την πίστη του, όταν ο Θεός του έδωσε εντολή να θυσιάσει τον Ισαάκ. Ότι τελικά, ο Θεός τον σταμάτησε και αντί του γιού του, θυσίασε ένα κριάρι. Ή μήπως η αρχική ιστορία δεν ήταν ακριβώς αυτή; Η διήγηση βρίσκεται καταχωρημένη στο κεφάλαιο 22 του βιβλίου της Γενέσεως. Παρότι όλοι μιλούν για «δοκιμασία», η λέξη του κειμένου των Εβδομήκοντα είναι «επείρασεν» (ο Θεός επείρασε τον Αβραάμ, στ. 1). Σύμφωνα με τα λεξικά, ο όρος αυτός ενέχει πάντα την έννοια της «ενόχλησης», της «δυσφορίας», της «ζημιάς» και της «βλάβης». Ωστόσο πολύ συχνά αποδίδεται ως «δοκιμασία» (πρβ. αποδόσεις Τρεμπέλα και Κολιτσάρα), δημιουργώντας την εντύπωση ότι η πρόθεση του Γιαχβέ δεν ήταν η ανθρωποθυσία, αλλά η δοκιμασία της πίστης. Ωστόσο, υπάρχουν τέσσερις τουλάχιστον λόγοι που θα μας επιτρέψουν να αμφιβάλλουμε.
1. Στην αρχή της αφήγησης, αναφέρεται ρητά ότι ο Αβραάμ πήρε μαζί του μία όνο, δύο δούλους και τον γιό του τον Ισαάκ («αναστάς δε Αβραάμ το πρωί επέσαξε την όνον αυτού· παρέλαβε δε μεθ’ εαυτού δύο παίδας και Ισαάκ τον υιόν αυτού», στ.3). Στο όρος όμως ανέβηκε μόνο με τον Ισαάκ («και αναβλέψας Αβραάμ τοις οφθαλμοίς αυτού, είδε τον τόπον μακρόθεν. Και είπεν Αβραάμ τοις παισίν αυτού· καθίσατε αυτού μετά της όνου, εγώ δε και το παιδάριον διελευσόμεθα έως ώδε και προσκυνήσαντες αναστρέψομεν προς υμάς», στ. 4-5). Στο τέλος κατεβαίνει από το όρος χωρίς τον Ισαάκ («απεστράφη δε Αβραάμ προς τους παίδας αυτού, και αναστάντες επορεύθησαν άμα επί το φρέαρ του όρκου», στ. 19).
2. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι τα χωρία 11 έως και 18, σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, είναι εμβόλιμα. Χωρίς αυτά τα χωρία, η ιστορία αλλάζει εντελώς. Ο στίχος 10 αναφέρει: «και εξέτεινε Αβραάμ την χείρα αυτού λαβείν την μάχαιρα σφάξαι τον υιόν αυτού». Και ο στίχος 19 αναφέρει «απεστρέφη δε Αβραάμ προς τους παίδας αυτού και αναστάντες επορεύθησαν άμα επί το φρέαρ του όρκου. Και κατώκησεν Αβραάμ επί το φρέαρ του όρκου». Δηλαδή, αν παραλείψουμε το εμβόλιμο μέρος, η διήγηση εξακολουθεί να έχει ειρμό, παρουσιάζοντας τον Αβραάμ να θυσιάζει τον Ισαάκ και μετά να επιστρέφει. Η μεταγενέστερη προσθήκη αφορά το ότι ο Γιαχβέ εμπόδισε την ανθρωποθυσία. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι όλο αυτό έγινε για να διδαχτούμε εμείς, μέσω του παραδείγματος του Αβραάμ, μέχρι που μπορεί να φτάσει η πίστη. Και όμως, οι ίδιες οι Γραφές διαψεύδουν ένα τέτοιο ισχυρισμό. Σύμφωνα με αυτές, αυτό έγινε… για να μάθει ο Θεός! «Μη επιβάλης την χείρα σου επί το παιδάριον μηδέ ποιήσης αυτώ μηδέν· νυν γαρ έγνων, ότι φοβή συ τον Θεόν και ουκ εφείσω του υιού σου του αγαπητού δι’ εμέ» (στ. 12). Επειδή στο κείμενο εναλλάσσονται ο όρος «θεός» και «άγγελος», θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί αφελώς ότι ο άγγελος ζήτησε τη θυσία και όχι ο θεός. Σε έναν τέτοιο ισχυρισμό, η απάντηση είναι ότι οι άγγελοι γενικά «εισί λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα» (Προς Εβραίους, 1:14). Αποστέλλονται και μεταφέρουν όχι τις δικές τους βουλές, αλλά του θεού.
3. Ένα τρίτο σημείο που πρέπει να προσέξουμε είναι οι τελευταίοι στίχοι του κεφαλαίου (20-24). Εκεί αναφέρονται αρκετές νέες γεννήσεις. Ο αδελφός του Αβραάμ, ο Ναχώρ, απέκτησε από τη Μελχά οκτώ παιδιά. Η παλλακίδα του Ναχώρ, η Ρεημά, γέννησε άλλα τέσσερα. Αυτά ανηγγέλθησαν στον Αβραάμ όταν επέστρεψε. Εκ πρώτης όψεως, αυτά φαίνονται άσχετα με τα προηγούμενα. Όμως, αν διαβαστεί η ιστορία χωρίς τα εμβόλιμα μέρη, τότε βγαίνει ακριβές νόημα. Δηλαδή, ένας θυσιάστηκε στον Γιαχβέ, και ο Γιαχβέ έδωσε άλλα παιδιά ως αντιστάθμισμα. Κάτι παρόμοιο έγινε και στην ιστορία του Ιώβ, όπου ο Θεός άφησε να πεθάνουν τα δέκα παιδιά του προς δοκιμασία και στο τέλος του έδωσε άλλα δέκα (και αυτό θεωρείται από τους πιστούς ως…αποκατάσταση!).
Ταιριάζει απόλυτα με τη Βιβλική ρήση «Κύριος θανατοῖ καὶ ζωογονεῖ» (Α΄ Βασιλειών, 2:6).
4. Το τέταρτο σημείο είναι ο τελευταίος στίχος που αναφέρεται στα παιδιά της Ρεημά από τον Ναχώρ. «Και η παλλακή αυτού, η όνομα Ρεημά, έτεκε και αυτή τον Ταβέκ και Ταάμ και τον Ταχός και τον Μοχά» (στ. 24). Τα ονόματα αυτά λειτουργούν ως κωδικοί. Δηλαδή, αποκρυπτογραφούν μια φράση.
Ρεημά (Re’umah (רְאוּמָה), σημαίνει «να είσαι ψηλά». Πράγματι, ο Αβραάμ ανέβηκε σε όρος.
Ταβέκ (Tevah (טֶבַח), σημαίνει «χασάπης». Πράγματι, ο τελών την θυσία σφάζει.
Ταάμ (Gaham (גַּחַם), σημαίνει «φωτιά». Σύμφωνα με τις Γραφές, ο θεός ζήτησε ο Ισαάκ να γίνει ολοκαύτωμα.
Ταχός (Tahash (תַּחַשׁ), σημαίνει «βιάζομαι».
Μόχα (Ma‘akah), σημαίνει πιέζω, συνθλίβω.
Τώρα, κάντε τις συνδέσεις μόνοι σας.
9. Το ιουδαϊκό Σάββατο και η χριστιανική Κυριακή, ως ιδιαίτερες μέρες λατρείας
Στα εβραϊκά λέγεται «Sabbath» (κατά το λεξικό των Liddell και Scott ,τ. Γ΄, σελ. 31), στα ρωμαϊκά «Saturni» (δηλαδή, ημέρα του Κρόνου), και «Sabbatum». Στον Ιουστίνο «κρονική». Στα αγγλικά «Satur-day». Βλέπουμε δηλαδή ότι αυτή η ημέρα σχετίζεται με τον Γιαχβέ και τον Κρόνο.
Η ημέρα του Σαββάτου (ή αλλιώς «εβδόμη») ήταν πολύ σημαντική για τους Ιουδαίους. Σύμφωνα με τις Γραφές, Σάββατο σήμαινε «ανάπαυση». Υπάρχουν πολλά εδάφια που το δηλώνουν. Σε ένα από αυτά αναφέρεται: «τούτο το ρήμα εστίν ο ελάλησεν Κύριος Σάββατα ανάπαυσις αγία τω Κυρίω» (Έξοδος, 16:23). Δηλαδή, είναι ημέρα ξεχωριστή.
Στον Δεκάλογο υπάρχει εντολή που απαγορεύει αυστηρά κάθε εργασία, καθώς την Εβδόμη αναπαύτηκε ο Γιαχβέ από την δημιουργία. Οι πιστοί Ιουδαίοι υποχρεούνται να μην κάνουν καμία εργασία (ούτε καν να περπατούν πάνω από ορισμένα χιλιόμετρα- «οδός Σαββάτου»), αλλά να λατρεύουν εξαιρέτως τον Θεό τους την ημέρα εκείνη. Η ποινή στον παραβάτη είναι θάνατος. «Εξ ημέρας ποιήσεις έργα τη δε ημέρα τη εβδόμη Σάββατα ανάπαυσις αγία τω Κυρίω πας ος ποιήσει έργον τη ημέρα τη εβδόμη θανάτω θανατωθήσεται» (Έξοδος, 31:15). Μάλιστα οι Γραφές αναφέρουν την ιστορία ενός νεανία που μάζευε μικρά ξύλα κάποιο Σάββατο, και τον εκτέλεσαν.
Οι χριστιανοί όρισαν ως ιδιαίτερη μέρα ανάπαυσης και λατρείας του χριστιανικού πλέον Θεού τους, την Κυριακή (ή αλλιώς «Πρώτη»). Και αυτό, διότι είναι η ημέρα της αναστάσεως του Κυρίου. «Την δε πρώτην ημέραν της εβδομάδος, ενώ ήτο όρθρος βαθύς…» (Λουκάς, 24:1). Είναι η κατεξοχήν ημέρα που οι πιστοί οφείλουν να μετέχουν της τράπεζας του Κυρίου, δηλαδή να μετέχουν σώματος και αίματος Χριστού, τα οποία για αυτούς είναι το πραγματικό σώμα και αίμα του Χριστού. Η δε μεταβολή του άρτου και του οίνου σε σώμα και αίμα Κυρίου, επιτελείται μυστικά κατά την Θεία Λειτουργία.
«είπεν ουν αυτοίς ο Ιησούς, αμήν αμήν λέγω υμίν εάν μη φάγητε την σάρκα του υιού του ανθρώπου και πίητε αυτού το αίμα ουκ έχετε ζωήν εν εαυτοίς. ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωήν αιώνιον και εγώ αναστήσω αυτόν τη εσχάτη ημέρα. η γαρ σαρξ μου αληθώς εστίν βρώσις και το αίμα μου αληθώς εστίν πόσις» (Ιωάννης, 6:53-55). Στο βιβλίο «Αποκάλυψη», αυτή η πρώτη ημέρα, αναφέρεται ως «Κυριακή» ημέρα. «εγενόμην εν πνεύματι εν τη Κυριακή ημέρα» (1:10).
Έχουν μεγάλο ενδιαφέρον όσα γράφονται από τον Ιουστίνο στην πρώτη του απολογία, σχετικά με την πρωτοχριστιανική λατρεία, διότι εκεί ταυτίζεται η Κυριακή ημέρα (ή ημέρα του Κυρίου) με την Ημέρα του Ηλίου.
Το «αμήν» που επευφημούν οι χριστιανοί κατά την επίσημη λατρεία τους, είναι λέξη εβραϊκή και σημαίνει «ας γίνει». «Ου συντελέσαντος τας ευχάς και την ευχαριστίαν πας ο παρών λαός επευφημεί λέγων· Αμήν. Το δε Αμήν τη Ἑβραΐδι φωνή το Γένοιτο σημαίνει» (65,1).
Ο άρτος, o οίνος, και το ύδωρ, είναι τα υλικά της θείας ευχαριστίας.
«Διδόασιν εκάστω των παρόντων μεταλαβείν από του ευχαριστηθέντος άρτου και οίνου και ύδατος και τοις ου παρούσιν αποφέρουσι. Και η τροφή αύτη καλείται παρ’ ημίν ευχαριστία» (65,1).
Η ευχαριστία που μεταλαμβάνουν οι πιστοί, δεν είναι πλέον άρτος και οίνος και ύδωρ, αλλά σώμα και αίμα Χριστού. Με τον όρο «ευχαριστηθείσα τροφή», υπονοείται μια σειρά τελετουργικών πράξεων (αρχικά απλοϊκών, και μετέπειτα περισσότερο πολύπλοκων), δια της οποίας επέρχεται η θεία χάρις και μεταβάλλει τα υλικά μυστηριωδώς σε σώμα και αίμα Χριστού. Όπως άρρητα έγινε η σάρκωση, άρρητα γίνεται και η μεταβολή, κατά την ερμηνεία των πατέρων της Εκκλησίας.
«ου γαρ ως κοινόν άρτον ουδέ κοινόν πόμα ταύτα λαμβάνομεν· αλλ’ ον τρόπον δια λόγου θεού σαρκοποιηθείς Ιησούς Χριστός ο σωτήρ ημών και σάρκα και αίμα υπέρ σωτηρίας ημών έσχεν, ούτως και τη δι’ ευχής λόγου του παρ’ αυτού ευχαριστηθείσαν τροφήν, εξ ης αίμα και σάρκες κατά μεταβολήν τρέφονται ημών, εκείνου του σαρκοποιηθέντος Ιησού και σάρκα και αίμα εδιδάχθημεν είναι» (66,1).
Η ιδιαίτερη αυτή λατρευτική σύναξη, λαμβάνει χώρα την ημέρα του Ηλίου. «Τη του ηλίου λεγομένη ημέρα πάντων κατά πόλεις ή αγρούς μενόντων επί το αυτό συνέλευσις γίνεται» (67,1). Αφού γίνει ανάγνωση των Γραφών, όλοι σηκώνονται, πέμπουν ευχές, και τους προσφέρεται ο άρτος ο οίνος και το ύδωρ. Ευχαριστεί και ο προεστώς και ο λαός επευφημεί αναφωνώντας «αμήν».
«έπειτα ανιστάμεθα κοινή πάντες και ευχάς πέμπομεν· και, ως προέφημεν, παυσαμένων ημών της ευχής άρτος προσφέρεται και οίνος και ύδωρ, και ο προεστώς ευχάς ομοίως και ευχαριστίας, όση δύναμις αυτώ, αναπέμπει, και ο λαός επευφημεί λέγων το Αμήν, και η διάδοσις και η μετάληψις από των ευχαριστηθέντων εκάστω γίνεται» (67,1).
Η σύνδεση της χριστιανικής λατρείας με την Ημέρα του Ηλίου οφείλεται, πάντα κατά τον Ιουστίνο, σε δύο λόγους: Ο πρώτος είναι διότι κατά την Πρώτη ημέρα ο Θεός- αφού διεχώρισε το Φως από το Σκοτάδι, άρχισε να δημιουργεί. Ο δεύτερος, επειδή την Πρώτη της εβδομάδος αναστήθηκε ο Ιησούς. Αυτή η σύνδεση έχει σαφώς εθνικές επιρροές. Ο Ήλιος λειτουργεί ως ζωοδότης σε φυσικό και σε πνευματικό επίπεδο.
Την δε του ηλίου ημέραν κοινή πάντες την συνέλευσιν ποιούμεθα, επειδή πρώτη εστίν ημέρα, εν η ο θεός το σκότος και την ύλην τρέψας κόσμον εποίησε, και Ιησούς Χριστός ο ημέτερος σωτήρ τη αυτή ημέρα εκ νεκρών ανέστη· τη γαρ προ της κρονικής εσταύρωσαν αυτόν, και τη μετά την κρονικήν, ήτις εστίν ηλίου ημέρα, φανείς τοις αποστόλοις αυτού και μαθηταίς εδίδαξε ταύτα, άπερ εις επίσκεψιν και υμίν ανεδώκαμεν. (67,1)
Για τους Ιουδαίους, το επίκεντρο είναι η κρονική ημέρα, δηλαδή το Σάββατο. Για τους χριστιανούς, το επίκεντρο μετατοπίζεται στην Πρώτη, που μετονόμασαν σε Κυριακή.
Η ιουδαϊκή πίστη πρέσβευε το παλαιό, ενώ το χριστιανικό ρεύμα που τελικά επικράτησε, πρέσβευε το νέο, την (δήθεν) εκπλήρωση του παλαιού. Ο Ιουδαϊσμός τιμά το Σάββατο ως κατάπαυση του Θεού από την δημιουργία. Ο Χριστιανισμός τιμά την Κυριακή ως αρχή της αναδημιουργίας, παρ’ όλο που είναι ξεκάθαρο από το στόμα του Γιαχβέ ότι τα ιουδαϊκά Σάββατα θα είναι αιωνίως νόμιμα. Ο Νικόδημος γράφει: «Η δε Κυριακή εικόνα σώζει της δευτέρας δημιουργίας και αναπλάσεως ως αρχή ταύτης, μάλλον δε και ως αρχή της πρώτης δημιουργίας» (Πηδάλιο, σ.78).
10. Η υποτιθέμενη σταύρωση του Ιησού: Θυσία ή ανθρωποθυσία;
Σύμφωνα με τις Γραφές, η θυσία του Ιησού στον σταυρό έφερε την σωτήρια χάρη στους πιστούς. Έφερε τη θεραπεία της «άρρωστης φύσεως». Οι πιστοί μετέχουν της σωτηρίας, διατηρώντας την δια της υπακοής εντός της Εκκλησίας. Η μετοχή στην ζωή του Ιησού επιτυγχάνεται μέσω των μυστηρίων της Εκκλησίας. Μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει το «Ερμηνεία της θείας λειτουργίας» και το «Η εν Χριστώ ζωή» του Νικόλαου Καβάσιλα. Έτσι, σύμφωνα πάντα με την θεολογία, η καταβύθιση του πιστού στο νερό, συμβολίζει την ταφή του Ιησού. Η ανάδυσή του συμβολίζει την ανάστασή του μαζί με τον Ιησού. Η αυταπάρνηση από εκεί και έπειτα, είναι ο διαρκής αγώνας για τη νέκρωση του «εγώ», ώστε να φανεί η ζωή του Ιησού στο θνητό σώμα. Η ανάληψη δηλώνει την ανύψωση της ανθρώπινης φύσεως στον ουρανό. Η σωτηρία υπό αυτήν την θεραπευτική οπτική διεκπεραιώθηκε από τη σταυρική θυσία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι δεν έχουμε απλά μια θυσία αλλά μία ανθρωποθυσία; Όσο παράξενο και αν φανεί, ναι. Και επιπλέον, μπορεί να στηριχτεί σε κατάλληλα χωρία!
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονιστεί η διάκριση μεταξύ «αυτοθυσίας» και «ανθρωποθυσίας» και που οφείλεται. Δεν είναι το ίδιο πράγμα. Και στις δύο έννοιες υπάρχει η σημασία της προσφοράς-θυσίας. Όμως, στην πρώτη περίπτωση η προσφορά στρέφεται προς τη σωτηρία κάποιων, χωρίς να είναι κάποιος θεός ο αποδέκτης. Στην δεύτερη, η προσφορά στρέφεται για χάρη άλλων, έχοντας ως αποδέκτη κάποιον θεό, και μάλιστα για τον εξευμενισμό του.
Όλη η χριστιανική πίστη στηρίζεται στην θυσία του Ιησού. Αυτή όμως, από τη στιγμή που αποτίνεται στον Θεό υπέρ της σωτηρίας των αμαρτωλών, δείχνει τον ανθρωποθυσιαστικό χαρακτήρας της. Ο Ιησούς θυσιάστηκε αντί να θανατωθούν οι αμαρτωλοί όπως απαιτούσε ο Γιαχβέ για να εξευμενιστεί. Για αυτό και στα ευαγγέλια αναφέρεται ότι ο Υιός του ανθρώπου ήλθε για να δώσει την ζωή του ως λύτρον αντί πολλών. Όπως ακριβώς γίνονταν με τις θυσίες των ζώων στην Παλαιά Διαθήκη, τις οποίες αντικατέστησε η σταυρική θυσία. Για αυτό και ο Ιησούς παραλληλίζεται με «αμνό» ή «αρνίον» στα γραπτά της Καινής Διαθήκης.
Αυτή την ανθρωποθυσία εορτάζουν οι χριστιανοί σε κάθε θεία λειτουργία τους, και σε κάθε Πάσχα τους, μην γνωρίζοντας. Αυτό είναι το έργο που επιτελεί το χριστιανικό ιερατείο προς το λαό, δηλαδή η «λειτουργία». Με τη διαφορά ότι έκτοτε η λατρεία αυτή καλείται «αναίμακτη».
Η θυσία του Ιησού απευθύνεται προς τον Γιαχβέ, για λογαριασμό των αμαρτωλών. Για αυτό ο Παύλος γράφει στην προς «Ρωμαίους» επιστολή: « ος (δηλαδή, ο Ιησούς) παρεδόθη δια τα παραπτώματα ημών και ηγέρθη δια την δικαίωσιν ημών. Δικαιωθέντες ουν εκ πίστεως ειρήνην έχομεν προς τον θεόν δια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού» (4:25- 5:1). Τα παραπτώματά μας είχαν ως αποτέλεσμα να μην έχουμε ειρήνη με τον θεό. Αυτό σημαίνει ότι η θυσία αυτή λειτούργησε ως πράξη εξιλέωσης του θεού. Είχε αποδέκτη τον θεό.
Το ερώτημα που τίθεται εδώ, είναι όχι μόνο για ποιόν, θυσιάστηκε (η εκκλησία απαντά για τις αμαρτίες του ανθρώπου) αλλά σε ποιόν; Εάν είναι σε κάποιον κατώτερο του Θεού, σε άλλους Θεούς ή και τον άνθρωπο, δεν έχει νόημα. Εάν είναι στον εαυτό Του τότε μιλάμε για μια αισχρή, ανώμαλη και εμπαθή παιδοκτονία προκειμένου να εξευμενίσει τον εαυτό του. Εάν τον θυσίασε σε κάποιον ανώτερό του Θεό ή Θεούς τότε ποιος ή ποιοι είναι αυτοί και γιατί να μην τους λατρεύουμε απ' ευθείας;
Ας θυμηθούμε τι φέρεται να λέει ο Ιησούς στον σταυρό. «Ελωί Ελωί λαμά σαβαχθανί· ο εστιν μεθερμηνευόμενον· Ο θεός μου ο θεός μου εις τι με εγκατέλειπες;» (Κατά Μάρκον, 15:34).
Αλλά και στο «κατά Ματθαίον»: «Ηλί Ηλί λαμά σαβαχθανί, τουτ΄εστίν Θεέ μου Θεέ μου ινατί με εγκατέλιπες;» (27:46).
Αυτό που παραδίδεται στα ευαγγέλια είναι το ερώτημα του Ιησού προς τον Θεό. Αυτή η εγκατάλειψη ερμηνεύεται από τη θεολογία ως αποστροφή του Πατρός από τον Υιό, καθώς εκείνες τις ώρες φορτώθηκε την αμαρτία όλης της ανθρωπότητας. Είναι η εκπλήρωση του τύπου που συμβόλιζε ο υψωμένος χάλκινος όφις μέσα στο στρατόπεδο των Ισραηλιτών. Ο Ιησούς υψωμένος στον σταυρό, σηκώνοντας όλες τις ανομίες και τις παραβάσεις των άλλων, γίνεται αίτιος σωτηρίας.
Σε ποιον απευθύνεται πραγματικά, και τι σημαίνουν τα λόγια που λέει; Ο Ευσέβιος αναφέρει το «Ήλ» ως προσφώνηση του Γιαχβέ και όχι ως ιδιαίτερο όνομα. Παρόλα αυτά, ο ίδιος αναφέρει (με πηγή του τον Ερένιο Φίλωνα τον Βύβλιο), ότι οι Φοίνικες ονόμαζαν τον Κρόνο «Ηλ».
Το «Ηλεί» είναι το ίδιο με το «Ήλ» και το «Ελωείμ» ή «Ελωί», που αναφέρονται από τους ευαγγελιστές.
«Ο δη ουν μετά χείρας ψαλμός από του Ηλ, Ηλεί, Ηλεί, λαμμά σαβαχθανί, περιέχει ω κέχρηται και ο Κύριος ημών, ου μην από του Ελωείμ» (Ευαγγελική Απόδειξη, PG τ. 22, σ. 765).
Η συνέχεια των φερόμενων λόγων του Ιησού, είναι αποκαλυπτική. Η φράση «λαμά σαβαχθανί» είναι στην αραμαϊκή διάλεκτο, και αναλύεται ως εξής:
Lama (למה) = Γιατί/ zabach (זבח )= προσφέρω θυσία/ thani (תני)= δίνω ή μου το κάνεις αυτό
Με άλλα λόγια, ο Ιησούς είπε: «Γιατί μου το κάνεις αυτό και με προσφέρεις θυσία;».
Η φράση «Ελωί» που καταγράφεται στο κατά Μάρκον είναι από το Ελ Ελωί (El Elohe), ονομασία με την οποία συστήθηκε ο θεός στον Ιακώβ (Γένεση 33:20).
Το «Ηλί» δείχνει κωδικοποιημένα την φοινικική προέλευση, και το Ελωί την εβραϊκή, με κοινό παρανομαστή την ανθρωποθυσία.
11. Προς Εβραίους επιστολή
Ας θυμηθούμε τι φέρεται να λέει ο Ιησούς στον σταυρό. «Ελωί Ελωί λαμά σαβαχθανί· ο εστιν μεθερμηνευόμενον· Ο θεός μου ο θεός μου εις τι με εγκατέλειπες;» (Κατά Μάρκον, 15:34).
Αλλά και στο «κατά Ματθαίον»: «Ηλί Ηλί λαμά σαβαχθανί, τουτ΄εστίν Θεέ μου Θεέ μου ινατί με εγκατέλιπες;» (27:46).
Αυτό που παραδίδεται στα ευαγγέλια είναι το ερώτημα του Ιησού προς τον Θεό. Αυτή η εγκατάλειψη ερμηνεύεται από τη θεολογία ως αποστροφή του Πατρός από τον Υιό, καθώς εκείνες τις ώρες φορτώθηκε την αμαρτία όλης της ανθρωπότητας. Είναι η εκπλήρωση του τύπου που συμβόλιζε ο υψωμένος χάλκινος όφις μέσα στο στρατόπεδο των Ισραηλιτών. Ο Ιησούς υψωμένος στον σταυρό, σηκώνοντας όλες τις ανομίες και τις παραβάσεις των άλλων, γίνεται αίτιος σωτηρίας.
Σε ποιον απευθύνεται πραγματικά, και τι σημαίνουν τα λόγια που λέει; Ο Ευσέβιος αναφέρει το «Ήλ» ως προσφώνηση του Γιαχβέ και όχι ως ιδιαίτερο όνομα. Παρόλα αυτά, ο ίδιος αναφέρει (με πηγή του τον Ερένιο Φίλωνα τον Βύβλιο), ότι οι Φοίνικες ονόμαζαν τον Κρόνο «Ηλ».
Το «Ηλεί» είναι το ίδιο με το «Ήλ» και το «Ελωείμ» ή «Ελωί», που αναφέρονται από τους ευαγγελιστές.
«Ο δη ουν μετά χείρας ψαλμός από του Ηλ, Ηλεί, Ηλεί, λαμμά σαβαχθανί, περιέχει ω κέχρηται και ο Κύριος ημών, ου μην από του Ελωείμ» (Ευαγγελική Απόδειξη, PG τ. 22, σ. 765).
Η συνέχεια των φερόμενων λόγων του Ιησού, είναι αποκαλυπτική. Η φράση «λαμά σαβαχθανί» είναι στην αραμαϊκή διάλεκτο, και αναλύεται ως εξής:
Lama (למה) = Γιατί/ zabach (זבח )= προσφέρω θυσία/ thani (תני)= δίνω ή μου το κάνεις αυτό
Με άλλα λόγια, ο Ιησούς είπε: «Γιατί μου το κάνεις αυτό και με προσφέρεις θυσία;».
Η φράση «Ελωί» που καταγράφεται στο κατά Μάρκον είναι από το Ελ Ελωί (El Elohe), ονομασία με την οποία συστήθηκε ο θεός στον Ιακώβ (Γένεση 33:20).
Το «Ηλί» δείχνει κωδικοποιημένα την φοινικική προέλευση, και το Ελωί την εβραϊκή, με κοινό παρανομαστή την ανθρωποθυσία.
11. Προς Εβραίους επιστολή
Το θέμα της επιστολής «προς Εβραίους» είναι η σχέση μεταξύ της παλαιάς και της νέας λατρείας. Το συμπέρασμα έγκειται στο ότι η θυσία του Ιησού αντικατέστησε τις θυσίες που είχε διατάξει ο Θεός στην παλαιά οικονομία. Ο Ιησούς είναι πλέον ο αληθινός και μοναδικός αρχιερέας και μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων, εκπληρώνοντας το ουσιαστικό νόημα που οι τυπικές θυσίες δεν μπορούσαν να αποδώσουν. Αυτό είχε ως συνέπεια την μετάθεση της ιεροσύνης σε ανώτερη τάξη και σε ανώτερη Διαθήκη. Με άλλα λόγια, η χριστιανική πίστη εμφανίζεται ως η εκπλήρωση και η τελειοποίηση της ιουδαϊκής. Σε αυτήν την επιστολή υπάρχουν ξεκάθαρες αναφορές στο ότι η θυσία του Ιησού προσφέρθηκε στον Γιαχβέ. Ακόμα και αν κάποιος δεχτεί ότι ο Ιησούς είναι θεάνθρωπος (κάτι που δεν προκύπτει από την ίδια την επιστολή), εξυπακούεται ότι έπαθε και πέθανε ως άνθρωπος, εφόσον η θεία φύση δεν πάσχει και δεν πεθαίνει. Από τη στιγμή που η αιματηρή αυτή προσφορά έχει αποδέκτη τον ίδιο τον Θεό, συνιστά ανθρωποθυσία. Αλλά ας ερευνήσουμε τα εδάφια.
Τοιούτος γαρ ημίν έπρεπεν αρχιερεύς, όσιος, άκακος, αμίαντος, κεχωρισμένος από των αμαρτωλών, και υψηλότερος των ουρανών γενόμενος· ος ουκ έχει καθ’ ημέραν ανάγκην, ώσπερ οι αρχιερείς, πρότερον υπέρ των ιδίων αμαρτιών θυσίας αναφέρειν, έπειτα των του λαού· τούτο γαρ εποίησεν εφάπαξ, εαυτόν ανενέγκας. (7:26-27)
Στην παλαιά λατρεία, ο αρχιερέας έπρεπε πρώτα να αναφέρει θυσίες για τις δικές του αμαρτίες και έπειτα για του λαού. Ο αρχιερέας Ιησούς ωστόσο, δεν είχε ανάγκη να κάνει το ίδιο για τον εαυτό του, αλλά για τον λαό. Έτσι, ο ίδιος έφερε τον εαυτό του θυσία (εαυτόν ανενέγκας) του υπέρ των αμαρτιών του λαού (σε αντίθεση με όσα λένε οι συνοπτικοί). Σε ποιόν όμως; Όπως οι θυσίες των ζώων προσφέρονταν στον Θεό, έτσι και η θυσία του Ιησού προσφέρεται στον θεό.
Αναφέρεται στην Πεντάτευχο σχετικά:
Και ανακάλεσε Μωυσήν, και ελάλησε Κύριος αυτώ εκ της σκηνής του μαρτυρίου λέγων· λάλησον τοις υιοίς Ισραήλ, και ερείς προς αυτούς· άνθρωπος εξ υμών εάν προσαγάγη δώρα τω Κυρίω, από των κτηνών και από των βοών και από των προβάτων προσοίσετε τα δώρα υμών. Εάν ολοκαύτωμα το δώρον αυτού εκ των βοών, άρσεν άμωμον προσάξει· προς την θύραν της σκηνής του μαρτυρίου προσοίσει αυτό δεκτόν εναντίον Κυρίου. Και επιθήσει την χείραν επί την κεφαλήν του καρπώματος, δεκτόν αυτώ εξιλάσασθαι περί αυτού, και σφάξουσι τον μόσχον έναντι Κυρίου, και προσοίσουσιν οι υιοί Ααρών οι ιερείς το αίμα, και προσχέουσι το αίμα επί το θυσιαστήριον κύκλω το επί των θυρών της σκηνής του μαρτυρίου. (Λευιτικό, 1:1-5)
Τα δώρα προσφέρονται στον Κύριο, και είναι ζώα που θα θυσιαστούν προς εξιλασμό του ανθρώπου που αμάρτησε. Επιθέτοντας το χέρι του πάνω στο κεφάλι του «καρπώματος» (του ζώου προς θυσία), γίνεται δεκτή από τον Γιαχβέ η θανάτωση του ζώου αντί του αμαρτωλού.
Ο χριστιανός συγγραφέας, σε άλλο σημείο της επιστολής του, ξεκαθαρίζει ότι οι θυσίες για την άφεση είναι οι αιματηρές, ξεχωρίζοντάς τες από τις έτερες προσφορές που ήταν για άλλους λόγους κατά τον μωσαϊκό Νόμο. «εν αίματι πάντα καθαρίζεται κατά τον νόμον, και χωρίς αιματεκχυσίας ου γίνεται άφεσις» (9:22). Ο αρχιερέας των χριστιανών όμως, ο Ιησούς, δεν είχε ανάγκη να καθαρίσει πρώτα τον εαυτό του καθότι αναμάρτητος, ούτε να προσφέρει συνεχώς θυσίες για τους άλλους. Διότι η θυσία του εαυτού του έχει παντοτινή ισχύ.
Χριστός δε παραγενόμενος αρχιερεύς των μελλόντων αγαθών, δια της μείζονος και τελειοτέρας σκηνής, ου χειροποιήτου, τουτ’ έστιν ου ταύτης της κτίσεως, ουδέ δι’ αίματος τράγων και μόσχων, δια δε του ιδίου αίματος εισήλθεν εφάπαξ εις τα άγια, αιωνίαν λύτρωσιν ευράμενος. Ει γαρ το αίμα ταύρων και τράγων, και σποδός δαμάλεως ραντίζουσα τους κεκοινωμένους, αγιάζει προς την της σαρκός καθαρότητα, πόσω μάλλον το αίμα του Χριστού, ος δια Πνεύματος αιωνίου εαυτόν προσήνεγκεν άμωμον τω Θεώ, καθαριεί την συνείδησιν υμών από νεκρών έργων, εις το λατρεύειν Θεώ ζώντι; (9:11-14)
Ενώ ο αρχιερέας έμπαινε στα τυπικά άγια των αγίων μια φορά τον χρόνο με αίμα ζώων, ο Ιησούς μπήκε στον ίδιο τον ουρανό με το ίδιο του το αίμα. Είναι και πάλι ξεκάθαρο ότι η προσφορά έχει αποδέκτη τον Θεό (και όχι τους ανθρώπους), υπέρ των αμαρτωλών.
Ου γαρ εις χειροποίητα άγια εισήλθεν ο Χριστός, αντίτυπα των αληθινών, αλλ’ εις αυτόν τον ουρανόν, νυν εμφανισθήναι τω προσώπω του Θεού υπέρ ημών· ουδ’ ίνα πολλάκις προσφέρη εαυτόν, ώσπερ ο αρχιερεύς εισέρχεται εις τα άγια κατ’ ενιαυτόν εν αίματι αλλοτρίω· νυν δε άπαξ έδει αυτόν πολλάκις παθείν από καταβολής κόσμου· νυν δε άπαξ επί συντελεία των αιώνων εις αθέτησιν αμαρτίας δια της θυσίας αυτού πεφανέρωται. (9:24-26)
Το ίδιο όσον αφορά και το παραπάνω χωρίο. Εμφάνιση ενώπιον του Θεού, προσφορά του εαυτού του, πάθος, θυσία, λειτουργία της πραγματικής αρχιεροσύνης.
Σκιάν γαρ ο νόμος των μελλόντων αγαθών, ουκ αυτήν την εικόνα των πραγμάτων, κατ’ ενιαυτόν ταις θυσίαις ας προσφέρουσιν εις το διηνεκές, ουδέποτε δύναται προς προσερχομένους τελειώσαι· επεί ουκ αν επαύσαντο προσφερόμεναι, δια το μηδεμίαν έχειν έτι συνείδησιν αμαρτιών τους λατρεύοντας, άπαξ κεκαθαρμένους; Αλλ’ εν αυταίς ανάμνησις αμαρτιών κατ’ ενιαυτόν· αδύνατον γαρ αίμα ταύρων και τράγων αφαιρείν αμαρτίας. Διο εισερχόμενος εις τον κόσμον λέγει, Θυσίαν και προσφοράν ουκ ηθέλησας, σώμα δε κατηρτίσω μοι· ολοκαυτώματα και περί αμαρτίας ουκ ευδόκησας· τότε είπον, Ιδού, ήκω (εν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περί εμού) του ποιήσαι, ο Θεός, το θέλημά σου. Ανώτερον λέγων ότι Θυσίαν και προσφοράν και ολοκαυτώματα και περί αμαρτίας ουκ ηθέλησας ουδέ ευδόκησας (αίτινες κατά τον νόμον προσφέρονται), τότε είρηκεν, Ιδού, ήκω του ποιήσαι ο Θεός, το θέλημά σου. Αναιρεί το πρώτον, ίνα το δεύτερον στήση. Εν τω θελήματι ηγιασμένοι εσμέν δια της προσφοράς του σώματος Ιησού Χριστού εφάπαξ. Και πας μεν ιερεύς έστηκε καθ’ ημέραν λειτουργών, και τας αυτάς πολλάκις προσφέρων θυσίας, αίτινες ουδέποτε δύνανται περιελείν αμαρτίας· αυτός δε μίαν υπέρ αμαρτιών προσενέγκας θυσίαν εις το διηνεκές, εκάθισεν εν δεξιά του Θεού. (10:1-12)
Ο Θεός δεν ευδοκεί, δεν ευχαριστιέται στις τυπικές θυσίες των ζώων, οι οποίες δεν μπορούν να λυτρώσουν στην πραγματικότητα τον αμαρτωλό. Για αυτό κατάρτισε (ετοίμασε) σώμα για τον εκλεκτό του (τον Ιησού), ο οποίος θα κάνει το θέλημα του Θεού. Ποιο είναι το θέλημα αυτό; Να προσφέρει το σώμα του για την σωτηρία των άλλων. Να θανατωθεί.
Στο βιβλίο «Αποκάλυψη», ο Ιησούς εμφανίζεται ως «αρνίον εσφαγμένον».
Και άδουσιν ωδήν καινήν, λέγοντες, Άξιος ει λαβείν το βιβλίον, και ανοίξαι τας σφραγίδας αυτού· ότι εσφάγης, και ηγόρασας τω Θεώ ημάς εν τω αίματί σου εκ πάσις φυλής και γλώσσης και λαού και έθνους. (5:9)
Η σταύρωση του Ιησού ως σφαγή και αντίτιμο αίματος προς τον Θεό, με το οποίο αγόρασε τους ανθρώπους. Είναι το «λύτρον» για το οποίο έγινε λόγος παραπάνω. Το προϊόν είναι οι άνθρωποι, το χρήμα είναι η αιματηρή θυσία, η αγορά γίνεται από τον θεό μέσω του Ιησού.
Τέλος, να αναφερθεί ότι η ίδια η θεία ευχαριστία (η χριστιανική θυσία) τελείται πάνω στην αγία τράπεζα (το χριστιανικό θυσιαστήριο). Η αγία τράπεζα είναι θεμελιωμένη πάνω σε λείψανα, δηλαδή ανθρώπινα τεμάχια οστών. Ο αρχιμανδρίτης Βασίλειος Στεφανίδης γράφει ότι αυτή η συνήθεια επικράτησε κατά τον 4ο αιώνα (Εκκλησιαστική Ιστορία, σ. 121). Αρχικά, τοποθετούσαν οστά υποτιθέμενων μαρτύρων (που θυσιάστηκαν για την πίστη τους, κατά το χριστιανικό αφήγημα) και έπειτα αγίων (ανθρώπων που εξυπηρέτησαν την Εκκλησία). Μάλιστα, ο 7ος κανόνας της Ζ΄ Οικουμενικής συνόδου ορίζει να γίνεται κατάθεση λειψάνων σε όσους ναούς καθιερώθηκαν χωρίς αυτά. Ο ιερωμένος που καθιερώνει ναούς χωρίς χρήση λειψάνων, καθαιρείται με την αιτιολογία ότι παρέβηκε τις εκκλησιαστικές παραδόσεις.
«Όσοι ουν σεπτοί ναοί καθιερώθησαν εκτός αγίων λειψάνων μαρτύρων, ορίζομεν εν αυτοίς κατάθεσιν γίνεσθαι λειψάνων μετά της συνήθους ευχής. Ο δε άνευ αγίων λειψάνων καθιερών ναόν, καθαιρείσθω, ως παραβεβηκώς τας εκκλησιαστικάς παραδόσεις».
-----------------------------------
*Ποιο είναι το όνομα τού Θεού;
Το όνομα τού Θεού, Εβραίων, χριστιανών και μουσουλμάνων, είναι ένα και το αυτό: Γιαχβέ (Ελληνιστί: Ιεχωβάς). Ειδικώς όμως οι ορθόδοξοι Έλληνες Ιουδαιοχριστιανοί, έχουν πολύ σοβαρό πρόβλημα ως προς την αποδοχή του. Έτσι παρατηρείται π.χ. το τραγελαφικό φαινόμενο, να στιγματίζονται και να δαιμονοποιούνται οι Μάρτυρες τού Ιεχωβά (κοινώς ιεχωβάδες), ως κάτι μιαρό και διαφορετικό από τούς υπόλοιπους χριστιανούς, ενώ στην πραγματικότητα δεν αποτελούν παρά ακόμα ένα δόγμα μέσα στα σπλάχνα τού εβραιογενούς Χριστιανισμού.
Οι ιεχωβάδες δεν πιστεύουν σε κάποιον διαφορετικό Θεό, από αυτόν τών απανταχού χριστιανών (επομένως και τών ορθόδοξων). Ως βάση τής θρησκείας τους, έχουν κι αυτοί την Αγία Γραφή. Απλά λένε τα πράγματα με το όνομά τους κι εν προκειμένω τού Θεού που πιστεύουν όλοι οι χριστιανοί. Από κει και πέρα, οι διαφωνίες που έχουν με τα υπόλοιπα χριστιανικά δόγματα είναι κυρίως θέμα ερμηνείας τών «ιερών» γραφών και τών πρακτικών που ακολουθούνται. Έτσι, π.χ. δεν αποδέχονται την Αγία Τριάδα και την ύπαρξη Κόλασης, απορρίπτουν τον νηπιοβαπτισμό, τον μοναχισμό, το προσκύνημα τών εικόνων, καθώς και την ανάμειξη τών χριστιανών σε πολιτικοστρατιωτικά ζητήματα (εξ ου και η άρνηση στράτευσης). Βεβαίως, όπως και για τούς υπόλοιπους χριστιανούς, έτσι και για τούς ιεχωβάδες ο Θεός τής Αγίας Γραφής, είναι ο «Θεός τής αγάπης»…
Στις εβραϊκές γραφές, το όνομα τού Θεού, αναφέρεται με το Τετραγράμματον (יְהֹוָה [ΓΧΒΧ]). Η ακριβής προφορά τού ονόματος, αποτελεί θέμα διενέξεων, καθώς η παλαιά εβραϊκή γραφή δεν είχε φωνήεντα. Έτσι οι επικρατέστερες μεταγραφές τού ονόματος που υπάρχουν σήμερα, είναι «Γιαχβέ» και «Γιεχοβά». Κάποιοι άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται, δεν είναι το όνομα τού Θεού, αλλά προσδιορισμοί και παρωνύμια, όπως ο όρος «Αδωνάι» που στα εβραϊκά σημαίνει «Κύριος» (χρησιμοποιείται στην λατινική μετάφραση ως «Dominus») και «Ελοχίμ» που σημαίνει «Θεός». Στην αυθεντική μετάφραση τών Ο’ (Εβδομήκοντα), η απόδοση τού ονόματος στα ελληνικά έγινε με τον όρο «Ιεοά».
Αν ανατρέξει κάποιος σήμερα σε οποιαδήποτε ελληνική μετάφραση τής Αγίας Γραφής και ειδικά τής Παλαιάς Διαθήκης, θα διαπιστώσει ότι το όνομα τού Θεού δεν αναφέρεται πουθενά, παρ’ ότι στα πρωτότυπα εβραϊκά κείμενα, υπάρχουν σαφείς αναφορές. Στις ελληνικές μεταφράσεις, νεοελληνικές και αρχαΐζουσες, το όνομα «Γιαχβέ» έχει αντικατασταθεί και «εξομαλυνθεί» με τον όρο «Κύριος».
Διαβάζουμε λοιπόν στην μετάφραση τής Αποστολικής Διακονίας τής Ελλάδος:
Οι ιεχωβάδες δεν πιστεύουν σε κάποιον διαφορετικό Θεό, από αυτόν τών απανταχού χριστιανών (επομένως και τών ορθόδοξων). Ως βάση τής θρησκείας τους, έχουν κι αυτοί την Αγία Γραφή. Απλά λένε τα πράγματα με το όνομά τους κι εν προκειμένω τού Θεού που πιστεύουν όλοι οι χριστιανοί. Από κει και πέρα, οι διαφωνίες που έχουν με τα υπόλοιπα χριστιανικά δόγματα είναι κυρίως θέμα ερμηνείας τών «ιερών» γραφών και τών πρακτικών που ακολουθούνται. Έτσι, π.χ. δεν αποδέχονται την Αγία Τριάδα και την ύπαρξη Κόλασης, απορρίπτουν τον νηπιοβαπτισμό, τον μοναχισμό, το προσκύνημα τών εικόνων, καθώς και την ανάμειξη τών χριστιανών σε πολιτικοστρατιωτικά ζητήματα (εξ ου και η άρνηση στράτευσης). Βεβαίως, όπως και για τούς υπόλοιπους χριστιανούς, έτσι και για τούς ιεχωβάδες ο Θεός τής Αγίας Γραφής, είναι ο «Θεός τής αγάπης»…
Στις εβραϊκές γραφές, το όνομα τού Θεού, αναφέρεται με το Τετραγράμματον (יְהֹוָה [ΓΧΒΧ]). Η ακριβής προφορά τού ονόματος, αποτελεί θέμα διενέξεων, καθώς η παλαιά εβραϊκή γραφή δεν είχε φωνήεντα. Έτσι οι επικρατέστερες μεταγραφές τού ονόματος που υπάρχουν σήμερα, είναι «Γιαχβέ» και «Γιεχοβά». Κάποιοι άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται, δεν είναι το όνομα τού Θεού, αλλά προσδιορισμοί και παρωνύμια, όπως ο όρος «Αδωνάι» που στα εβραϊκά σημαίνει «Κύριος» (χρησιμοποιείται στην λατινική μετάφραση ως «Dominus») και «Ελοχίμ» που σημαίνει «Θεός». Στην αυθεντική μετάφραση τών Ο’ (Εβδομήκοντα), η απόδοση τού ονόματος στα ελληνικά έγινε με τον όρο «Ιεοά».
Αν ανατρέξει κάποιος σήμερα σε οποιαδήποτε ελληνική μετάφραση τής Αγίας Γραφής και ειδικά τής Παλαιάς Διαθήκης, θα διαπιστώσει ότι το όνομα τού Θεού δεν αναφέρεται πουθενά, παρ’ ότι στα πρωτότυπα εβραϊκά κείμενα, υπάρχουν σαφείς αναφορές. Στις ελληνικές μεταφράσεις, νεοελληνικές και αρχαΐζουσες, το όνομα «Γιαχβέ» έχει αντικατασταθεί και «εξομαλυνθεί» με τον όρο «Κύριος».
Διαβάζουμε λοιπόν στην μετάφραση τής Αποστολικής Διακονίας τής Ελλάδος:
«᾿Ελάλησε δὲ ὁ Θεὸς πρὸς Μωυσῆν καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· ἐγὼ Κύριος· καὶ ὤφθην πρὸς ῾Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ καὶ ᾿Ιακώβ, Θεὸς ὢν αὐτῶν, καὶ τὸ ὄνομά μου Κύριος οὐκ ἐδήλωσα αὐτοῖς» (Έξοδος, 6: 2-3).
Μετάφραση:
«Μίλησε ο Θεός στον Μωυσή και τού είπε: “Εγώ είμαι ο Κύριος· και εμφανίστηκα στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, Θεός αυτών, αλλά το όνομά μου Κύριος δεν τούς το είπα”».
Ας δούμε όμως τώρα, και την μετάφραση τών ιεχωβάδων (μετάφραση Νέου Κόσμου), η οποία θεωρείται από τις πιο πιστές τών πρωτότυπων εβραϊκών κειμένων, χωρίς τις περιττές ελληνορθόδοξες ποιητικές εξομαλύνσεις:
«Και ο Θεός μίλησε στον Μωυσή και του είπε: “Εγώ είμαι ο Ιεχωβά. Και εμφανιζόμουν στον Αβραάμ, στον Ισαάκ και στον Ιακώβ ως Θεός Παντοδύναμος, αλλά ως προς το όνομά μου Ιεχωβά δεν έκανα τον εαυτό μου γνωστό σε αυτούς”».
Η μοναδική, ίσως, ελληνική μετάφραση που αναφέρει το όνομα τού Θεού, είναι αυτή τού λόγιου και κληρικού Νεόφυτου Βάμβα, η οποία πολεμήθηκε αγρίως από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ας δούμε λοιπόν πως μετάφρασε ο Βάμβας το συγκεκριμένο χωρίο:
«Ο Θεός ελάλησεν έτι προς τον Μωϋσήν και είπε προς αυτόν, Εγώ είμαι ο Κύριος· και εφάνην εις τον Αβραάμ, εις τον Ισαάκ και εις τον Ιακώβ, με το όνομα, Θεός Παντοκράτωρ· δεν εγνωρίσθην όμως εις αυτούς με το όνομά μου Ιεοβά».
Αλλά και στην αγγλική -και εγκεκριμένη- μετάφραση τού Κινγκ Τζέιμς (Authorized King James version – Pure Cambridge edition), η αναφορά στο όνομα τού Θεού είναι σαφής:
«And God spake unto Moses, and said unto him, I am the LORD: And I appeared unto Abraham, unto Isaac, and unto Jacob, by the name of God Almighty, but by my name JEHOVAH was I not known to them».
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ανθρωποθυσίες στην αρχαία Ελλάδα και στην Αγία Γραφή
«Ημίν μεν ου νόμος εστίν ανθρώπους θύειν αλλ’ ανόσιον».
Πλάτων («Μίνως», 315b)
Μία από τις γνωστές πρακτικές των χριστιανών απολογητών, όταν θέλουν να αναδείξουν το μεγαλείο και την ανωτερότητα του Χριστιανισμού έναντι των άλλων θρησκειών και γενικότερα πολιτισμών, είναι η σπίλωση του αρχαίου κόσμου και δη του ελληνικού, με κάθε τρόπο.
Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν στο πλαίσιο αυτό, είναι το ότι στην αρχαία πολυθεϊστική Ελλάδα (κι όχι μόνο σ’ αυτήν), τελούνταν ανθρωποθυσίες. Πράγματι, στην περίπτωση αυτή, υπάρχουν αναφορές που κάνουν λόγο για ανθρωποθυσίες, καθώς και κάποιες ενδείξεις. Όμως, οι μεν ενδείξεις δεν αποτελούν οπωσδήποτε και αποδείξεις, οι δε αναφορές διερευνώνται ως προς την αξιοπιστία τους. Σε κάθε περίπτωση δεν μιλάμε για ένα πανελλαδικό και συστηματικό φαινόμενο (ακολουθεί αναφορά στην συνέχεια του άρθρου), όπως θέλουν να το παρουσιάσουν οι Ιουδαιοχριστιανοί.
Όμως εδώ τίθεται ένα ερώτημα: Από που κι ως που ο Χριστιανισμός γίνεται τιμητής αυτών των τελετών, ακόμη κι αν τις δεχθούμε ως δεδομένες, όταν το αίμα στην Αγία Γραφή ρέει άφθονο; Κι όχι μόνο στην Αγία Γραφή, αλλά και στην πραγματική ιστορία του Χριστιανισμού. Στο σπίτι του κρεμασμένου μιλάνε για σκοινί; Άραγες, τα όποια θεωρούμενα εγκλήματα των άλλων, ελαφρύνουν τον Χριστιανισμό από το βαρύ φορτίο αίματος που κουβαλά στην διαχρονική εγκληματική ιστορία του και του προσφέρει άλλοθι;
Μήπως οι απολογητές παθαίνουν επιλεκτική αμνησία, ή δεν έχουν διαβάσει την Παλαιά Διαθήκη, όπου ο Θεός τους, προτρέπει ή αποδέχεται την ανθρωποθυσία; Ξεχάσανε τον Αβραάμ που ήταν έτοιμος να σφάξει σαν αρνί τον γιο του Ισαάκ, σύμφωνα με την θεϊκή βούληση;
Μήπως αγνοούν ή ξεχνάνε την ιστορία του Ιεφθάε και της κόρης του;
Για να τους την θυμίσουμε λοιπόν, μέσα απ’ τη «θεόπνευστη» Αγία Γραφή και τους «Κριτές» (11: 29-40), βάσει της μετάφρασης Βάμβα:
29 Τότε επήλθεν επί τον Ιεφθάε πνεύμα Κυρίου, και αυτός επέρασε διά της Γαλαάδ και του Μανασσή, και επέρασε διά της Μισπά της Γαλαάδ, και από Μισπά της Γαλαάδ επέρασεν επί τους υιούς Αμμών.
30 Και ευχήθη ο Ιεφθάε ευχήν προς τον Κύριον, και είπεν, «Εάν τω όντι παραδώσης τους υιούς Αμμών εις την χείρα μου,
31 τότε ό,τι εξέλθη εκ των θυρών του οίκου μου εις συνάντησίν μου, όταν επιστρέφω εν ειρήνη από των υιών Αμμών, θέλει είσθαι του Κυρίου, και θέλω προσφέρει αυτό εις ολοκαύτωμα».
32 Τότε διέβη ο Ιεφθάε προς τους υιούς Αμμών διά να πολεμήση αυτούς· και παρέδωκεν αυτούς ο Κύριος εις την χείρα αυτού.
33 Και επάταξεν αυτούς, από Αροήρ έως της εισόδου Μινίθ, είκοσι πόλεις, και έως της πεδιάδος των αμπελώνων, εν σφαγή μεγάλη σφόδρα. Και εταπεινώθησαν οι υιοί Αμμών έμπροσθεν των υιών Ισραήλ.
34 Και ήλθεν ο Ιεφθάε εις Μισπά προς τον οίκον αυτού· και ιδού, η θυγάτηρ αυτού εξήρχετο εις συνάντησιν αυτού μετά τυμπάνων και χορών· και αύτη ήτο μονογενής· εκτός αυτής δεν είχεν ούτε υιόν ούτε θυγατέρα.
35 Και ως είδεν αυτήν, διέσχισε τα ιμάτια αυτού και είπεν, «Οίμοι θυγάτηρ μου· όλως κατελύπησάς με, και συ είσαι εκ των καταθλιβόντων με· διότι εγώ ήνοιξα το στόμα μου προς τον Κύριον, και δεν δύναμαι να λάβω οπίσω τον λόγον μου».
36 Εκείνη δε είπε προς αυτόν, «Πάτερ μου, εάν ήνοιξας το στόμα σου προς τον Κύριον, κάμε εις εμέ κατ’ εκείνο το οποίον εξήλθεν εκ του στόματός σου· αφού ο Κύριος έκαμεν εκδίκησιν εις σε από των εχθρών σου, από των υιών Αμμών».
37 Και είπε προς τον πατέρα αυτής, «Ας γείνη εις εμέ το πράγμα τούτο· άφες με δύο μήνας, διά να υπάγω να περιέλθω τα όρη και να κλαύσω την παρθενίαν μου, εγώ και αι σύντροφοί μου».
38 Ο δε είπεν, «Ύπαγε»· και απέστειλεν αυτήν διά δύο μήνας, και υπήγεν αυτή μετά των συντρόφων αυτής και έκλαυσε την παρθενίαν αυτής επί τα όρη.
39 Και εις το τέλος των δύο μηνών επέστρεψε προς τον πατέρα αυτής· και έκαμεν εις αυτήν κατά την ευχήν αυτού την οποίαν ευχήθη· και αυτή δεν εγνώρισεν άνδρα. Και έγεινεν έθος εις τον Ισραήλ,
40 να υπάγωσιν αι θυγατέρες του Ισραήλ από χρόνου εις χρόνον, να θρηνώσι την θυγατέρα του Ιεφθάε του Γαλααδίτου, τέσσαρας ημέρας κατ’ έτος.
Με λίγα λόγια (αντιγράφοντας από παλαιότερο άρθρο) και σε απλά ελληνικά: Ο ηγέτης των Ισραηλιτών, Ιεφθάε, κάνει τάμα στον Θεό, πως αν τον βοηθήσει να νικήσει στον πόλεμο τους αντίπαλους Αμμωνίτες, τότε, όταν γυρίσει στο σπίτι του, θα προσφέρει ως θυσία σ’ αυτόν, το πρώτο πρόσωπο που θα βγει απ’ την πόρτα για να τον προϋπαντήσει. Διευκρινίζει μάλιστα και τον τρόπο θυσίας: «προσφέρει αυτό εις ολοκαύτωμα», δηλαδή θα τον ψήσει, θα τον κάψει ζωντανό. Ο Ιεφθάε, πράγματι κερδίζει τον πόλεμο, με την βοήθεια του Γιαχβέ. Δυστυχώς όμως γι’ αυτόν, το πρώτο πρόσωπο που αντικρίζει όταν επιστρέφει στο σπίτι του, είναι η ίδια του η κόρη, το μοναχοπαίδι του (δηλαδή, αναρωτιέται κάποιος «αφελής», ποιον άλλον, εκτός από κάποιο μέλος τής οικογένειάς του, θα περίμενε ο Ιεφθάε να τον υποδεχτεί; ο…κουμπάρος;)… Δεν μπορεί όμως να κάνει τίποτε, γιατί έδωσε υπόσχεση στον Θεό. Η κόρη του φέρεται συγκαταβατικά και δέχεται τη θυσία της και στο τέλος γίνεται παρανάλωμα τού πυρός απ’ τον ίδιο τον πατέρα της.
Ερώτηση κρίσεως: Είναι ή όχι αυτό ανθρωποθυσία;
Βεβαίως, κάποιοι άλλοι απολογητές, που δεν «αγνοούν» το συγκεκριμένο εδάφιο, προσπαθούν να περισώσουν ότι μπορούν, εστιάζοντας σε τυχόν ασάφειες. Πιάνουν λοιπόν μια συγκεκριμένη φράση και υπογραμμίζουν το εξής: «Εάν τω όντι παραδώσης τους υιούς Αμμών εις την χείρα μου, τότε ό,τι εξέλθη εκ των θυρών του οίκου μου εις συνάντησίν μου, όταν επιστρέφω εν ειρήνη από των υιών Αμμών, θέλει είσθαι του Κυρίου, και θέλω προσφέρει αυτό εις ολοκαύτωμα».
Η ένσταση έγκειται στο ότι η εβραϊκή λέξη «μπάου» μπορεί να έχει τρεις διαφορετικές σημασίες:
1. Ή (διάζευξη).
2. Ούτε (αρνητική διάζευξη).
3. Και (σύνδεσμος).
Στο κείμενο, όπως βλέπουμε χρησιμοποιείται ή τρίτη σημασία. Οι απολογητές φυσικά, προτιμούν την πρώτη εκδοχή, γιατί αφήνει περιθώρια ελιγμών. Δηλαδή σημαίνει ότι όποιον συναντήσει πρώτον ο Ιεφθάε θα τον αφιερώσει ή θα τον θυσιάσει στον Θεό. Ενώ η τρίτη περίπτωση (με τον σύνδεσμο «και») δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας: Θα τον θυσιάσει οπωσδήποτε.
Για να δέσουν μάλιστα τον ισχυρισμό τους, ότι δηλαδή τελικά δεν θυσίασε την κόρη του ο Ιεφθάε, πάνε στο τέλος του εδαφίου, όπου λέει: «Και έγεινεν έθος εις τον Ισραήλ, να υπάγωσιν αι θυγατέρες του Ισραήλ από χρόνου εις χρόνον, να θρηνώσι την θυγατέρα του Ιεφθάε του Γαλααδίτου, τέσσαρας ημέρας κατ’ έτος».
Η ένσταση εδώ βρίσκεται στη υπογραμμισμένη λέξη «θρηνώσι», η οποία προκύπτει από την εβραϊκή λέξη «τανάχ», καθώς αυτή, όπως λένε οι απολογητές, έχει και την σημασία τού «διηγούνται», «συζητούν».
Οπότε, καταλήγοντας, οι απολογητές παραθέτουν τα δύο επίμαχα χωρία ως εξής:
«Κριτές», 11: 30-31: «Και ευχήθη ο Ιεφθάε ευχήν προς τον Κύριον, και είπεν, “Εάν τω όντι παραδώσης τους υιούς Αμμών εις την χείρα μου, τότε ό,τι εξέλθη εκ των θυρών του οίκου μου εις συνάντησίν μου, όταν επιστρέφω εν ειρήνη από των υιών Αμμών, θέλει είσθαι του Κυρίου, ή θέλω προσφέρει αυτό εις ολοκαύτωμα”».
«Κριτές», 11:39-40: «Και εις το τέλος των δύο μηνών επέστρεψε προς τον πατέρα αυτής· και έκαμεν εις αυτήν κατά την ευχήν αυτού την οποίαν ευχήθη· και αυτή δεν εγνώρισεν άνδρα. Και έγεινεν έθος εις τον Ισραήλ, να υπάγωσιν αι θυγατέρες του Ισραήλ από χρόνου εις χρόνον, να συζητούν με την θυγατέρα του Ιεφθάε του Γαλααδίτου, τέσσαρας ημέρας κατ’ έτος».
Δυστυχώς όπως για τους απολογητές, θα τους απογοητεύσουν οι διάφορες μεταφράσεις, οι οποίες δεν υιοθετούν την δική τους επιθυμητή εκδοχή και που βασίζονται κυρίως πάνω στο ίδιο κείμενο: Το μασοριτικό (όπως και του Βάμβα που διαβάσαμε).
Θα ξεκινήσουμε όμως με την μετάφραση των Εβδομήκοντα, που είναι αρχαιότερη του μασοριτικού κειμένου κι εσκεμμένα την παραβλέπουν οι απολογητές:
30 καὶ ηὔξατο ᾿Ιεφθάε εὐχὴν τῷ Κυρίῳ καὶ εἶπεν· ἐὰν διδοὺς δῷς μοι τοὺς υἱοὺς ᾿Αμμὼν ἐν τῇ χειρί μου, 31 καὶ ἔσται ὁ ἐκπορευόμενος, ὃς ἂν ἐξέλθῃ ἀπὸ τῆς θύρας τοῦ οἴκου μου εἰς συνάντησίν μου ἐν τῷ ἐπιστρέφειν με ἐν εἰρήνῃ ἀπὸ υἱῶν ᾿Αμμών, καὶ ἔσται τῷ Κυρίῳ ἀνοίσω αὐτὸν ὁλοκαύτωμα.
[…]
καὶ ἐγένετο ἐν τέλει τῶν δύο μηνῶν καὶ ἐπέστρεψε πρὸς τὸν πατέρα αὐτῆς, καὶ ἐποίησεν ἐν αὐτῇ εὐχὴν αὐτοῦ, ἣν ηὔξατο· καὶ αὕτη οὐκ ἔγνω ἄνδρα. καὶ ἐγένετο εἰς πρόσταγμα ἐν ᾿Ισραήλ· 40 ἀπὸ ἡμερῶν εἰς ἡμέρας ἐπορεύοντο θυγατέρες ᾿Ισραὴλ θρηνεῖν τὴν θυγατέρα ᾿Ιεφθάε τοῦ Γαλααδίτου ἐπὶ τέσσαρας ἡμέρας ἐν τῷ ἐνιαυτῷ.
Παρατηρούμε εδώ, ότι στους Εβδομήκοντα δεν υπάρχει το περιθώριο ελιγμών. Η πρώτη φράση είναι απόλυτη, ενώ στη δεύτερη μιλούν σαφώς για θρήνο.
Για να δούμε όμως και την ερμηνεία του Κολιτσάρα, τον οποίο σίγουρα δεν μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει ως «χριστιανομάχο»:
30 Εκαμε δε ο Ιεφθάε και ένα τάξιμον προς τον Κύριον και είπε· «εάν θελήσης, Κύριε, και παραδώσης εις τα χέρια μου τους Αμμωνίτας,
31 σου τάζω, ότι εκείνος που θα εξέλθη από την θύραν της οικίας μου εις συνάντησίν μου, όταν θα επιστρέψω νικητής από τον πόλεμον κατά των Αμμωνιτών, θα προσφερθή ολοκαύτωμα εις σε, τον Κύριον».
[…]
39 Όταν δε επέρασαν οι δύο μήνες επέστρεψεν στον πατέρα της, ο οποίος και εξεπλήρωσε το τάξιμο που είχε κάμει δι’ αυτήν. Αυτή δε δεν είχε γνωρίσει άνδρα. Ητο παρθένος. Έκτοτε επεκράτησε συνήθεια μεταξύ των Ισραηλιτών,
40 και κάθε έτος επί τέσσαρας ημέρας αι ισραηλίτιδες θυγατέρες μετέβαινον να θρηνούν την θυγατέρα του Ιεφθάε του Γαλααδίτου.
Πάμε τώρα και στις υπόλοιπες μεταφράσεις, που βασίζονται στο μασοριτικό κείμενο, παραθέτοντας πρώτα το ίδιο το εβραϊκό κείμενο, που αναφέρεται στα επίμαχα αποσπάσματα:
ל וַיִּדַּר יִפְתָּח נֶדֶר לַיהוָה, וַיֹּאמַר: אִם-נָתוֹן תִּתֵּן אֶת-בְּנֵי עַמּוֹן, בְּיָדִי.
לא וְהָיָה הַיּוֹצֵא, אֲשֶׁר יֵצֵא מִדַּלְתֵי בֵיתִי לִקְרָאתִי, בְּשׁוּבִי בְשָׁלוֹם, מִבְּנֵי עַמּוֹן–וְהָיָה, לַיהוָה, וְהַעֲלִיתִיהוּ, עֹלָה. {פ}
[…]
לט וַיְהִי מִקֵּץ שְׁנַיִם חֳדָשִׁים, וַתָּשָׁב אֶל-אָבִיהָ, וַיַּעַשׂ לָהּ, אֶת-נִדְרוֹ אֲשֶׁר נָדָר; וְהִיא לֹא-יָדְעָה אִישׁ, וַתְּהִי-חֹק בְּיִשְׂרָאֵל.
מ מִיָּמִים יָמִימָה, תֵּלַכְנָה בְּנוֹת יִשְׂרָאֵל, לְתַנּוֹת, לְבַת-יִפְתָּח הַגִּלְעָדִי–אַרְבַּעַת יָמִים, בַּשָּׁנָה. {פ}
Αγγλική μετάφραση του άνωθεν κειμένου:
30 And Jephthah vowed a vow unto the LORD, and said: “If Thou wilt indeed deliver the children of Ammon into my hand,
31 then it shall be, that whatsoever cometh forth of the doors of my house to meet me, when I return in peace from the children of Ammon, it shall be the LORD’S, and I will offer it up for a burnt-offering”.
[…]
39 And it came to pass at the end of two months, that she returned unto her father, who did with her according to his vow which he had vowed; and she had not known man. And it was a custom in Israel,
40 that the daughters of Israel went yearly to lament the daughter of Jephthah the Gileadite four days in a year.
Μετάφραση Κινγκ Τζέιμς:
30 And Jephthah vowed a vow unto the Lord, and said, “If thou shalt without fail deliver the children of Ammon into mine hands,
31 Then it shall be, that whatsoever cometh forth of the doors of my house to meet me, when I return in peace from the children of Ammon, shall surely be the Lord’s, and I will offer it up for a burnt offering”.
[…]
39 And it came to pass at the end of two months, that she returned unto her father, who did with her according to his vow which he had vowed: and she knew no man. And it was a custom in Israel,
40 That the daughters of Israel went yearly to lament the daughter of Jephthah the Gileadite four days in a year.
Νεοελληνική μετάφραση (μασοριτικό):
30 Και ο Ιεφθάε ευχήθηκε μια ευχή στον Κύριο, και είπε: «Αν πραγματικά παραδώσεις τους γιους Αμμών στο χέρι μου,
31 τότε ό,τι βγει από τις πόρτες τού σπιτιού μου σε συνάντησή μου, όταν θα επιστρέφω με ειρήνη από τους γιους Αμμών, θα είναι του Κυρίου, θα το προσφέρω σε ολοκαύτωμα».
[…]
39 Και στο τέλος των δύο μηνών επέστρεψε στον πατέρα της· και έκανε σ’ αυτή σύμφωνα με την ευχή του, που ευχήθηκε· κι αυτή δεν γνώρισε άνδρα. Και έγινε συνήθεια στον Ισραήλ,
40 να πηγαίνουν οι γυναίκες τού Ισραήλ από χρόνο σε χρόνο, να θρηνούν τη θυγατέρα τού Ιεφθάε τού Γαλααδίτη, τέσσερις ημέρες κάθε χρόνο.
Αγγλική μετάφραση Νέου Κόσμου (ιεχωβάδες):
30 Then Jeph´thah made a vow to Jehovah and said: “If you without fail give the sons of Am´mon into my hand,
31 it must also occur that the one coming out, who comes out of the doors of my house to meet me when I return in peace from the sons of Am´mon, must also become Jehovah’s, and I must offer that one up as a burnt offering”.
[…]
39 And it came about at the end of two months that she made her return to her father, after which he carried out his vow that he had made toward her. As for her, she never had relations with a man. And it came to be a regulation in Israel:
40 From year to year the daughters of Israel would go to give commendation to the daughter of Jeph´thah the Gil´e·ad·ite, four days in the year.
Νεοελληνική μετάφραση Νέου Κόσμου (ιεχωβάδες):
30 Τότε ο Ιεφθάε έκανε μια ευχή στον Ιεχωβά και είπε: «Αν πράγματι δώσεις τους γιους του Αμμών στο χέρι μου,
31 τότε όποιος βγει από τις πόρτες του σπιτιού μου να με συναντήσει όταν επιστρέψω με ειρήνη από τους γιους του Αμμών θα γίνει του Ιεχωβά, και εγώ θα τον προσφέρω ως ολοκαύτωμα».
[…]
39 Και αφού πέρασαν δύο μήνες επέστρεψε στον πατέρα της, και μετά αυτός εκπλήρωσε προς εκείνη την ευχή του, την οποία είχε κάνει. Και εκείνη δεν είχε ποτέ σχέσεις με άντρα. Και έγινε διάταξη στον Ισραήλ:
40 Κάθε χρόνο οι κόρες του Ισραήλ πήγαιναν να δώσουν έπαινο στην κόρη του Ιεφθάε του Γαλααδίτη, τέσσερις ημέρες το χρόνο.
[Σημείωση: Η λέξη «commendation»=«έπαινος», από την μετάφραση του Νέου Κόσμου, σε ελεύθερη απόδοση, σημαίνει «μνημόσυνο».]
Πρόκειται ασφαλώς για «διαβολική» σύμπτωση: Όλοι κάνουν τα ίδια μεταφραστικά «λάθη», που επικαλούνται οι απολογητές, οι οποίοι ωστόσο, δεν παραθέτουν ούτε μία ανάλογη μετάφραση για να τεκμηριώσουν κατά τι τον ισχυρισμό τους. Και δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κάποιος, πως διυλίζουν τον κώνωπα και καταπίνουν την κάμηλον: Προσπαθούν ν’ αντικρούσουν την περίπτωση της ανθρωποθυσίας και παραβλέπουν ότι στο ίδιο κείμενο γίνεται σαφής αναφορά στη σφαγή ενός λαού (Αμμωνίτες) και μάλιστα με την εύνοια του ίδιου του «καλού» και «δίκαιου» Θεού.
Οι αναφορές σε ανθρωποθυσίες στη Βίβλο, σταματούν όμως εδώ; Όχι βέβαια! Έχουμε και τον περίφημο θεό Μολόχ, ο οποίος λατρεύονταν από τους λαούς της Παλαιστίνης, αλλά και απ’ αυτούς τους Ισραηλίτες. Ο συγκεκριμένος θεός μάλιστα έδειχνε μια ιδιαίτερη προτίμηση στα…βρέφη:
Και δεν θα αφήσεις κάποιον από το σπέρμα σου να περάσει μέσα από τη φωτιά στον Μολόχ, και δεν θα βεβηλώσεις το όνομα του Θεού σου. Εγώ είμαι ο Κύριος.
(Λευιτικόν, 18: 21)
Τότε, ο Σολομώντας έκτισε έναν ψηλό τόπο στον Χεμώς, το βδέλυγμα του Μωάβ, στο βουνό απέναντι από την Ιερουσαλήμ, και στον Μολόχ, το βδέλυγμα των γιων Αμμών. Και έτσι έκανε για όλες τις ξένες γυναίκες του, που θυμίαζαν και θυσίαζαν στους θεούς τους.
(Α’ Βασιλέων [μασ.], 11: 7-8)
Η σκυτάλη στον βασιλιά Δαβίδ και τους Γαβαωνίτες:
Και έγινε πείνα στις ημέρες τού Δαβίδ για τρία χρόνια συνεχώς· και ο Δαβίδ ρώτησε τον Κύριο. Και ο Κύριος απάντησε: «Αυτό έγινε εξαιτίας τού Σαούλ, και της φονικής οικογένειάς του, επειδή θανάτωσε τους Γαβαωνίτες». Και ο βασιλιάς κάλεσε τους Γαβαωνίτες, και τους είπε:… «Τι να κάνω σε σας; Και με τι θα κάνω εξιλέωση, για να ευλογήσετε την κληρονομία τού Κυρίου;». Και οι Γαβαωνίτες τού είπαν:… «Ας μας παραδοθούν επτά άνθρωποι από τους γιους του, και θα τους κρεμάσουμε προς τον Κύριο στη Γαβαά τού Σαούλ, του εκλεκτού τού Κυρίου». Και ο βασιλιάς είπε: «Εγώ θα τους παραδώσω»… Και τους παρέδωσε στα χέρια των Γαβαωνιτών, και τους κρέμασαν στον λόφο μπροστά στον Κύριο· και έπεσαν μαζί και οι επτά, και θανατώθηκαν στις ημέρες τού θερισμού, στις πρώτες, στην αρχή τού θερισμού των κριθαριών.
(Β’ Σαμουήλ [μασ.], 21: 1-9)
Και το αίμα ρέει άφθονο…
Και πήρες τους γιους σου και τις θυγατέρες σου, που γέννησες σε μένα, κι αυτά τα θυσίασες σ’ αυτές, για να αναλωθούν μέσα στη φωτιά· ένα μικρό έργο των πορνειών σου ήταν αυτό, ότι έσφαξες τα παιδιά μου, και τα παρέδωσες για να τα περάσουν μέσα από τη φωτιά προς τιμήν τους;
(Ιεζεκιήλ, 16: 20-21)
Και ο Κύριος είπε σε μένα: «Γιε ανθρώπου, θα κρίνεις την Οολά, και την Οολιβά; Ανάγγειλε, λοιπόν, σ’ αυτές τα βδελύγματά τους· ότι μοιχεύονταν, και στα χέρια τους είναι αίμα, και μοιχεύονταν με τα είδωλά τους, κι ακόμα, για χάρη τους, διαπερνούσαν μέσα από τη φωτιά τα παιδιά τους, που γέννησαν σε μένα, για κατανάλωση. Ακόμα, έπραξαν σε μένα και τούτο· μόλυναν τα άγιά μου μέσα στην ίδια ημέρα, και βεβήλωσαν τα σάββατά μου. Επειδή, όταν έσφαξαν τα παιδιά τους στα είδωλά τους, τότε έμπαιναν την ίδια ημέρα στα άγιά μου, για να τα βεβηλώνουν· και, δες, έτσι έπρατταν στο μέσον τού οίκου μου».
(Ιεζεκιήλ, 23: 36-39)
Ήταν ηλικίας 20 χρόνων όταν ο Άχαζ βασίλευσε, και βασίλευσε 16 χρόνια στην Ιερουσαλήμ. Δεν έπραξε, όμως, το ευθύ μπροστά στον Κύριο τον Θεό του, όπως ο Δαβίδ ο πατέρας του. Αλλά, περπάτησε στον δρόμο των βασιλιάδων τού Ισραήλ, και μάλιστα πέρασε τον γιο του μέσα από τη φωτιά, σύμφωνα με τα βδελύγματα των εθνών, που ο Κύριος είχε εκδιώξει μπροστά από τους γιους Ισραήλ. Και θυσίαζε και θυμίαζε επάνω στους ψηλούς τόπους, και επάνω στους λόφους, και κάτω από κάθε πράσινο δέντρο.
(Β’ Βασιλέων [μασ.], 16: 2-4)
Αναρωτιούνται οι Ιουδαιοχριστιανοί και μισέλληνες απολογητές, με όση κακεντρέχεια διαθέτουν (και διαθέτουν αρκετή), «μήπως οι “πεφωτισμένοι” αρχαίοι ημών πρόγονοι ήταν και ολίγον…κανίβαλοι;», όταν στην Αγία Γραφή, υπάρχει ήδη καταγεγραμμένη πράξη κανιβαλισμού:
Ο Βεν-αδάδ ο βασιλιάς τής Συρίας συγκέντρωσε ολόκληρο τον στρατό του, και ανέβηκε, και πολιόρκησε τη Σαμάρεια. Έγινε, όμως, μεγάλη πείνα στη Σαμάρεια· και να, την πολιορκούσαν, μέχρις ότου το κεφάλι ενός γαϊδουριού πουλήθηκε για 80 ασημένια νομίσματα, και το 1/4 ενός κάβου κοπριάς περιστεριών, για πέντε ασημένια νομίσματα. Και καθώς ο βασιλιάς τού Ισραήλ διάβαινε επάνω στο τείχος, μια γυναίκα βόησε προς αυτόν, λέγοντας: «Σώσε, κύριέ μου βασιλιά». Κι εκείνος είπε: «Αν ο Κύριος δεν σώσει, από πού θα σώσω εγώ; Μήπως από το αλώνι ή από το πατητήρι;». Και ο βασιλιάς τής είπε: «Τι έχεις;». Κι εκείνη είπε: «Αυτή η γυναίκα μού είπε: “Δώσε τον γιο σου, για να τον φάμε σήμερα, και αύριο θα φάμε τον γιο μου”· και βράσαμε τον γιο μου, και τον φάγαμε· και την επόμενη ημέρα τής είπα: “Δώσε τον γιο σου, για να τον φάμε”· κι εκείνη έκρυψε τον γιο της».
(Β’ Βασιλέων [μασ.], 6: 24-29)
Κι αυτή η αναφορά σε ανθρωποφαγία, δεν είναι η μοναδική μέσα στη Βίβλο. Διαβάζουμε λοιπόν, σε άλλα σημεία, τι θα συμβεί αν δεν υπακούσει κάποιος στον «καλό Θεούλη»:
«Και αν και με τούτα δεν με υπακούσετε, αλλά πορεύεστε ενάντιοι σε μένα, τότε, εγώ θα πορευτώ ενάντιος σε σας με θυμό, και θα σας παιδεύσω κι εγώ επταπλάσια για τις αμαρτίες σας. Και θα φάτε τις σάρκες των γιων σας, και τις σάρκες των θυγατέρων σας θα φάτε».
(Λευιτικόν, 26: 27-29)
«Και θα φας τον καρπό τής κοιλιάς σου, τις σάρκες των γιων σου και των θυγατέρων σου, που ο Κύριος ο Θεός σου έδωσε σε σένα…».
(Δευτερονόμιον, 28: 53)
Πρόκειται, αν μη τι άλλο, για «ανεκτίμητα» «ηθικά» διδάγματα του «ιερού» βιβλίου των Ιουδαιοχριστιανών, οι οποίοι δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως και οι ίδιοι «κανιβαλίζουν», έστω και συμβολικώς, όταν τρώνε τη σάρκα και πίνουν το αίμα του «σωτήρα» τους…
Ωστόσο, ενώ οι απολογητές δείχνουν έναν ιδιαίτερο ζήλο να δικαιολογήσουν περιπτώσεις ανθρωποθυσίας και κανιβαλισμού σαν τις παραπάνω, δεν είναι το ίδιο επιεικείς με άλλες παρόμοιες περιπτώσεις που αναφέρονται στη Βίβλο. Ο λόγος; Οι δράστες είναι μη Εβραίοι. Και μετά απορούν και δυσανασχετούν αρκετοί χριστιανοί, όταν τους αποκαλούν Εβραιοχριστιανούς…
Κλείνοντας την αναφορά στο θέμα αυτό, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην γίνει λόγος και σε δύο «αγίους» της Εκκλησίας: Τον Άγιο Βάρβαρο τον Μυροβλύτη και τον Άγιο Χριστόφορο…
Τον «βίο» και την πολιτεία του Άγιου Βάρβαρου, την «μνήμη» του οποίου εορτάζει η Εκκλησία στις 15 Μαΐου, τον πληροφορούμαστε από χριστιανική ιστοσελίδα:
Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΡΒΑΡΟΣ ο Μυροβλήτης
Στους Συναξαριστές δεν υπάρχουν στοιχεία για τη ζωή του, μόνο ότι μαρτύρησε δια ξίφους. Στον Λαυριωτικό όμως Κώδικα Ι 70φ. 244 υπάρχουν τα εξής: Ο Άγιος αυτός ήταν βάρβαρος, λεηλατούσε και έτρωγε σάρκες ανθρώπων…
Η Ιερά Μητρόπολη Λευκάδος και Ιθάκης, μας δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες για τον έτερο άγιο, τον Άγιο Χριστόφορο, ο οποίος τιμάται στις 9 Μαΐου:
ΒΙΟΣ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ
Έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Δεκίου. Το παρουσιαστικό του, φαίνεται ότι ήταν υπερβολικά άσχημο, διότι ανήκε σε φυλή ανθρωποφάγων…
Φυσικά, και οι δυο αυτοί κανίβαλοι, «αγίασαν» επειδή «μετανόησαν» και ακολούθησαν τον «σωστό» δρόμο…
Πάμε τώρα και στις υποτιθέμενες ανθρωποθυσίες στην αρχαία Ελλάδα, οι οποίες αποτελούν προσφιλές θέμα των χριστιανών (λ)α(σ)πολογητών, όταν θέλουν, με τρόπο εμετικό να την κατασυκοφαντήσουν και να εμφανίσουν τον Χριστιανισμό, ως τη θρησκεία της «αγάπης» που έθεσε τέρμα σε τέτοιες φρικαλεότητες. Δημιουργείται, βέβαια, εδώ μια αντίφαση: Από τη μια, υποτίθεται ότι οι χριστιανοί «έβγαλαν» τους Έλληνες από την «πλάνη» και τα αιματηρά έθιμά τους κι απ’ την άλλη τους παρέδωσαν στο σπαθί τους το οποίο ακόμη στάζει ελληνικό αίμα…
Ερχόμενοι στο προκείμενο, ας θεωρήσουμε ότι όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά. Δηλαδή, ότι όντως, στον αρχαίο ελληνικό κόσμο γίνονταν ανθρωποθυσίες, έτσι όπως προκύπτουν από διάφορες αναφορές κι αυτό είναι κάτι που δεν θα πρέπει να αποκλείεται κατηγορηματικά. Τα ερωτήματα που τίθενται εδώ είναι δύο:
1. Αποτελούσαν ένα πανελλήνιο και συστηματικό φαινόμενο;
2. Ποια η βασιμότητα των πηγών;
Μια σύντομη απάντηση στο πρώτο ερώτημα, έχει ήδη δοθεί στην εισαγωγή του άρθρου. Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα, απλά θα τεκμηριώνει και την πρώτη.
Ακολουθώντας τον σύνδεσμο στο άρθρο της ΟΟΔΕ, «Ανθρωποθυσίες στην αρχαία Ελλάδα», με μια γρήγορη πρώτη ανάγνωση, διαπιστώνουμε ότι παρατίθενται ένα πλήθος αναφορών που υποτίθεται ότι τεκμηριώνουν το φαινόμενο των ανθρωποθυσιών στην αρχαία Ελλάδα. Οι περισσότερες απ’ αυτές, στην πραγματικότητα, απλά αποτελούν πλεονασμό προς χάριν δημιουργίας εντυπώσεων της πληθώρας των αδιάσειστων στοιχείων. Οι αναφορές όμως των εγκυκλοπαιδειών, ουσιαστικά είναι περιττές, καθώς όλες έχουν ως σημείο αναφοράς τις πρωτογενείς πηγές. Αυτές είναι λοιπόν που μας ενδιαφέρουν και σ’ αυτές θα εστιάσουμε.
Κατ’ αρχάς, θα πρέπει κάποια στιγμή, ν’ αποφασίσουν οι χριστιανοί απολογητές, εάν οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων, καθώς και τα θαύματά τους, ήταν «ψευτοθεοί» και «ψευτοθαύματα» ή όχι. Γιατί εάν δεν ήταν, τότε η θρησκεία τους αυτομάτως καθίσταται άκυρη. Αν όμως ήταν, τότε πως τους χρησιμοποιούν μέσα στα επιχειρήματά τους; Γιατί αυτό που κάνουν στην πραγματικότητα, είναι να επικαλούνται μυθολογικά στοιχεία του αρχαίου ελληνικού κόσμου και να τα παρουσιάζουν ως πραγματικά, για να τεκμηριώσουν έτσι τα «επιχειρήματά» τους. Συγχέουν δηλαδή, την μυθολογία με την πραγματικότητα -πράγμα όχι και τόσο εξωπραγματικό γι’ αυτούς, αν αναλογιστούμε ότι παρουσιάζουν την εβραϊκή μυθολογία ως πραγματική ιστορία. Είναι άραγες τόσο τυφλωμένοι από το (αρχαιο)ανθελληνικό τους μένος, που δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν ότι προχωρούν σε λογικές ακροβασίες; Και δεν μπορεί να παραβλέψει κάποιος, ότι με την ισοπεδωτική τους τακτική, βαπτίζουν ως ανθρωποθυσίες ακόμη και τις θανατώσεις κακοποιών, θανατοποινιτών και αιχμαλώτων πολέμου, ή παρουσιάζουν τις διάφορες εικασίες ως απόλυτες θέσεις. Όλα αυτά, βέβαια, είναι απολύτως εξηγήσιμα και δεν αποτελούν τίποτε άλλο από δημιουργία αντιπερισπασμών μπρος στην έντονη κριτική που δέχεται τα τελευταία χρόνια η Εκκλησία και ο Χριστιανισμός.
Έτσι, ένα από τα βασικά επιχειρήματα των απολογητών είναι οι ανθρωποθυσίες που φημολογούνταν ότι λάβαιναν χώρα προς τιμήν του Λυκαίου Δία, στο Λύκαιον Όρος στην Αρκαδία, στο πλαίσιο της γιορτής των Λυκαίων, η οποία καθιερώθηκε ανάμεσα στον 14ο και 13ο αι. π.Χ. Για την τεκμηρίωση του ισχυρισμού περί ανθρωποθυσιών στο Λύκαιον Όρος, χρησιμοποιούνται κυρίως, σύντομες αναφορές του φιλόσοφου Πλάτωνα (5ος αι. π.Χ.), του φιλόσοφου Θεόφραστου (4ος αι. π.Χ.) και του περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.). Τον Θεόφραστο επικαλείται τον 3ο αι. μ.Χ. και ο φιλόσοφος Πορφύριος, του οποίου τα γραφόμενα οι απολογητές τα διαστρέφουν, έτσι ώστε να δώσουν την εντύπωση, ότι ο Πορφύριος λέει ότι οι πάντες στην Ελλάδα κάνουν ανθρωποθυσίες και μάλιστα μέχρι τη δική του εποχή. Τα ευρήματα όμως των αρχαιολογικών ανασκαφών (τα οποία αποφεύγουν ν’ αναφέρουν οι απολογητές), δεν φαίνεται να επαληθεύουν τους ισχυρισμούς τους. Βρέθηκαν όντως οστά στον χώρο, που οδηγούν στο συμπέρασμα πως ήταν τόπος θυσιών, αλλά τα οστά αυτά ήταν ζώων και όχι ανθρώπων. Σε ομιλία του, το 1996, ο Θεόδωρος Σπυρόπουλος, Έφορος αρχαιοτήτων Αρκαδίας – Λακωνίας και Επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταξύ άλλων ανέφερε:
Οι απόψεις που θα διατυπωθούν σήμερα ενέχουν μία προσωρινότητα και προεξαγγελτική αναφορά σε θεμελιώδη ζητήματα της Ιστορίας του χώρου και της λατρείας των Λυκαίων, εν όψει μίας έρευνας του χώρου που αποτελεί προσδοκία όλων υμών και διακαή επιθυμία και ημών.
Πράγματι μετά τις έρευνες του Κωνσταντίνου Κουρουνιώτη, στις αρχές του αιώνα μας (1902 – 1909) η αρχαιολογική σκαπάνη σίγησε παντελώς στην Ιερά Κορυφή της Αρκαδίας, ενώ οι έρευνες του σοφού μελετητή, που έγιναν με κάποια σπουδή, έλυσαν τόσα ζητήματα όσα και πλείονα ίσως κατέλιπον αναπάντητα και αμφιλεγόμενα.
Για το τέμενος του Διός ο Κουρουνιώτης γράφει: «Μακρά γραμμή εκ μεγάλων αργών λίθων ορίζει την περιοχή του τεμένους και αναγνωρίζεται σήμερον μέχρις αποστάσεως 120 μέτρων. Ώστε το αρχαίον τέμενος είχε πλάτος 55 μέτρα και μήκος τουλάχιστον 120 μέτρα».
Τα πορίσματα της ανασκαφής Κουρουνιώτη έχουν εν συντομία ως εξής: Ο βωμός ήταν τεχνητός και εκ συσσωρεύσεως πολλών οστών και των λειψάνων των θυσιών. Η διάμετρος της επιφάνειας είναι 30 μέτρα, το δε βάθος των χωμάτων 1,5 μέτρα μέχρι τον στερεόν βράχον. Το χώμα περιγράφει ο Κουρουνιώτης, «ως λεπτότατον, μέλαν ως η τέφρα εκ της πυράς των θυσιών μετά πλήθους μικρών οστών. Αναφέρει δε και λίθους μεγάλους, ων τινές ημίκαυστοι, αλλαχού μεν σποραδικώς αλλαχού δε ως εις μικρούς σωρούς, ευρίσκοντο δε μετά του μέλανος χώματος και πολλά σχετικώς αλλά λίαν μικρά τεμάχια λεπτών αγγείων», τα οποία χρονολόγησε εις τον 5ο και 4ο αιώνα π.χ. Με απογοήτευση παρατηρεί ότι δεν απεκάλυψε εις τον βωμόν μικρά αφιερώματα ή άλλα πανάρχαια πράγματα, εξ ων θα εγίνετο δυνατόν να βεβαιωθεί η επικρατούσα ιδέα περί της μεγίστης αρχαιότητος της λατρείας του Διός, να καθορισθεί δε και το είδος ταύτης. Συμπεραίνει ότι ο βωμός δεν υπέστη αλλοίωσιν τινά υπό του χρόνου από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον, βεβαιώνει κατηγορηματικώς ότι εξετάσας μετά προσοχής τα οστά δεν εύρεν μεταξύ τούτων ουδέν χαρακτηριστικόν ανθρωπίνου οστού. Τα μεγαλύτερα οστά ανήκουν εις βόας και χοίρους.
Για το κεφάλαιο των ανθρωποθυσιών του Λυκαίου η νεωτέρα έρευνα δεν προσήγαγε στοιχεία, αφού η έρευνα του Κουρουνιώτη δεν εδικαιολόγησε τις αναφορές των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Επιχειρήθηκαν όμως διάφορες ερμηνείες που ανάγονται στην σφαίραν της Ιστορίας των θρησκειών και εις άλλα παράλληλα, γνωστά επίσης εκ της φιλολογικής παραδόσεως.
Τα πορίσματα των ανασκαφών Κουρουνιώτη δεν εδικαιολόγησαν την πλουσιότατη μυθολογική και θρησκευτική παράδοση του Λυκαίου, την οποία όμως θα ήταν λάθος να αθετήσουμε, επειδή τα αρχικά ευρήματα δεν την τεκμηρίωσαν, όπου ήταν δυνατόν να την τεκμηριώσουν.
Οι Έλληνες των κλασσικών χρόνων μόνον ως βάρβαρον και ασεβή ηδύναντο να δεχθούν την εθιμοπραξίαν των ανθρωποθυσιών του Λυκαίου, ο δε Παυσανίας δεν στέργει εις την υιοθέτηση του εθίμου ομιλεί όμως μετά ανοχής περιττών συντελουμένων εκεί αποκρύφων θυσιών…
Τα ιστορούμενα υπό του Παυσανία, εκ των διηγήσεων των εντοπίων κυρίως, ως συμβαίνει και εις άλλας περιπτώσεις εις το παλαιότατον εκείνο παρελθόν της Ελλάδος πρέπει να αναχθούν και περί αυτών βέβαια ουδέν στοιχείον παρέσχον οι ανασκαφές του Λυκαίου. Δικαιούμεθα μάλιστα να πιστεύουμε ότι και τα άλλα θαυμάσια που συνέβαιναν εις το Λύκαιον εις το απώτατον παρελθόν πρέπει να αναχθούν και να θεωρηθούν τερατολογίες κατά την εκδοχή της λογικοκρατικής συγγραφής και διανοήσεως (Πλούταρχος, Πολύβιος)…
Έχει ιδιαίτερη σημασία η επισήμανση του Κουρουνιώτη ότι «ο βωμός δεν υπέστη αλλοίωσιν τινά υπό του χρόνου από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον», καθώς σύμφωνα με τις αναφορές του Παυσανία («Αρκαδικά»), αφήνεται να εννοηθεί ότι ανθρωποθυσίες εξακολουθούσαν να τελούνται μέχρι και τις μέρες του (2ος αι. μ.Χ.). Τα ευρήματα όμως, όπως προαναφέρθηκε, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνουν, κανέναν απ’ τους παραπάνω.
Το επόμενο επιχείρημα των απολογητών, οδηγεί στη Σπάρτη και τον Λυκούργο: Οι Σπαρτιάτες εμφανίζονται να τελούν ανθρωποθυσίες κάθε χρόνο στην θεά Αρτέμιδα, τις οποίες κατάργησε ο Λυκούργος και αντικατέστησε με μαστιγώσεις νέων. Η μοναδική πηγή εδώ, είναι ο Παυσανίας («Λακωνικά»), ο οποίος μεταφέρει θρύλους που τοποθετούνται μια περίπου χιλιετία πριν την εποχή του. Ο Πλούταρχος, ο οποίος έζησε κι έγραψε λίγο πριν τον Παυσανία, στον βίο του Λυκούργου, κάνει αναφορά στις μαστιγώσεις (που πιθανόν να εντάσσονταν στο πλαίσιο σκληρής διαπαιδαγώγησης των νέων), αλλά καμμία αναφορά σε ανθρωποθυσίες. Κι αυτό προβληματίζει ιδιαίτερα, δεδομένου ότι ο Πλούταρχος περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη ζωή, τα ήθη και τα έθιμα των Σπαρτιατών. Θα πρέπει δε να σημειωθεί, πως ο Πλούταρχος, στον «βίο» του Λυκούργου, ξεκινά προειδοποιώντας τον αναγνώστη, πως για τη ζωή, τον θάνατο και τους νόμους του Λυκούργου, τίποτε δεν μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά. Μάλιστα, η σημερινή ιστορική επιστήμη, τείνει να κατατάξει τον Λυκούργο στα μυθολογικά πρόσωπα.
Ένα ακόμα επιχείρημα, στη «φαρέτρα» των λασπολόγων, είναι η υποτιθέμενη θυσία τριών Περσών από τον Θεμιστοκλή. Οι πηγές είναι διάφορες. Όλες όμως οδηγούν σ’ ένα σημείο: Σ’ ένα ανυπόληπτο, ιστορικά, σύγγραμα με προέλευση την Περσία. Την σαθρότητα του επιχειρήματος, αναλύει και καταρρίπτει, στο ακόλουθο κείμενο, ο Κωνσταντίνος Χατζηελευθερίου, ο οποίος τυγχάνει να είναι και θεολόγος, οπότε δύσκολα μπορεί να τον κατηγορήσει κάποιος για…«νεοπαγανιστή»…
Ο Χατζηλευθερίου, καταρρίπτει κατά τρόπο τεκμηριωμένο και το παραμύθι περί…«ανθρωποφάγου» θεού Διονύσου…
Επόμενος σταθμός η Κρήτη. Εδώ, ο αρχαιολόγος Ιωάννης Σακελλαράκης, ισχυρίστηκε ότι τα ευρήματά του, από τις ανασκαφές που πραγματοποίησε το 1979 στις Αρχάνες, παραπέμπουν ευθέως σε τελετές ανθρωποθυσίας. Η θεωρία του έχει συναντήσει αντιδράσεις εκ μέρους άλλων αρχαιολόγων, ως αντιεπιστημονική. Ακολουθούν δύο κείμενα επ’ αυτού.
Το πρώτο ανήκει στον αρχαιολόγο Ευάγγελο Μπεξή, ο οποίος μιλά ευθέως για απάτη (αναφέρεται μάλιστα και στην αποστροφή του λόγου του Σακελλαράκη, ότι ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης των Αρχανών, «ανήμερα του Αφέντη Χριστού», με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό)…
Το επόμενο κείμενο, ανήκει στον πολιτικό μηχανικό, Βασίλη Κατσιαδράμη, ο οποίος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υμνείται από τον γνωστό υποστηρικτή του «Ελληνοχριστιανισμού», Άγγελο Σακκέτο, ως «σιωπηλός εργάτης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας», οπότε δύσκολα θα μπορούσε να του προσάψει κάποιος τον χαρακτηρισμού του «αντιχριστιανού»…
Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί πως για τη μινωική Κρήτη η ανασκαφή του Σακελλαράκη, δεν είναι η μοναδική που μιλά για ενδείξεις που παραπέμπουν σε ανθρωποθυσίες. Σε ανάλογη ανασκαφή στην Κνωσσό το 1979, ο αρχαιολόγος Πίτερ Γουόρεν φέρεται να υποστήριξε ότι υπάρχουν ενδείξεις που μαρτυρούν ανθρωποθυσία. Σχετικές εικασίες γίνονται και για ανάλογα ευρήματα στο Καστέλλι Χανίων.
Εν κατακλείδι, οι πιο σοβαρές περιπτώσεις που αξίζουν προσοχής, είναι αυτές για τις οποίες υπάρχουν κι ανάλογα ευρήματα που χρίζουν εξέτασης και ερμηνείας. Ακόμη όμως κι αν επαληθεύονται οι ισχυρισμοί, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ανθρωποθυσίες ήταν ένας γενικός κανόνας, έτσι όπως τον παρουσιάζουν οι απολογητές. Επιπλέον οι περισσότεροι, χρονικά, τοποθετούνται αρκετά μακριά απ’ αυτό που ονομάζουμε «κλασική Ελλάδα», ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει που το έθιμο δεν ήταν αποδεκτό απ’ τους Έλληνες κι αυτό διαφαίνεται μέσα από διάφορα κείμενα της αρχαίας Ελλάδας και σίγουρα οι όποιες εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Εν προκειμένω, τα ευρήματα της μινωικής Κρήτης παραπέμπουν στον 14ο και 13ο αι. π.Χ., μια εποχή δηλαδή όπου το φαινόμενο των ανθρωποθυσιών αποτελούσε κοινή πρακτική διάφορων λαών. Το να κρίνουμε λοιπόν τα ήθη μιας εποχής που απέχει απ’ τη δική μας κάπου 4.000-5.000 χρόνια, με σημερινά δεδομένα, σίγουρα δεν δηλώνει σοβαρότητα, αλλά εμπάθεια. Κι επειδή το θέμα έχει να κάνει και με τους απολογητές, οι αρχαίοι Έλληνες δεν έγραψαν ποτέ κάποιο βιβλίο που περιείχε ανήθικες πράξεις, το ονόμασαν «ιερό» και το επέβαλλαν στον κόσμο διά πυρός και σιδήρου ως την απόλυτη αλήθεια. Πριν λοιπόν, κάνουν τους τιμητές του παρελθόντος των αρχαίων Ελλήνων (για το οποίο νιώθουν «περήφανοι» κατά περίπτωση), ας εξετάσουν και το χριστιανικό παρελθόν, γιατί η λαϊκή παράδοση, κάνει λόγο και για ένα «γιοφύρι της Άρτας», που απαιτούσε ανθρώπινη θυσία για να στεριώσει. Εκτός κι αν κι αυτό είναι έργο των «μυσαρών» Ελλήνων, που κατάφεραν να επιβιώσουν ως τον 17ο αιώνα που χτίστηκε. Ας μας εξηγήσουν λοιπόν, το νόημα εγγράφου που υπάρχει στη Μονή Βλατάδων κι αναφέρει τα εξής:
Οι οικοδόμοι, ήγουν οι κτίσται, εάν βάλωσιν άνθρωπον στοιχείον εις οικοδομήν και αποθάνει, ως φονείς κανονίζονται. Ει δε ουκ αποθάνει, χρόνους δύο μη κοινωνήσουν, και μετανοίας τριακόσιας. Ει δε τις ποιήσει αυτά αντίστροφα και αποθάνει ο κτίστης, αμαρτίαν ουκ έχει, λάκκον γαρ ον ώρυξεν και ενέπεσεν εις αυτόν.
(Κώδικας 59, 16ος αιώνας)
Οι οικοδόμοι, ήγουν οι κτίσται, εάν βάλωσιν άνθρωπον στοιχείον εις οικοδομήν και αποθάνει, ως φονείς κανονίζονται. Ει δε ουκ αποθάνει, χρόνους δύο μη κοινωνήσουν, και μετανοίας τριακόσιας. Ει δε τις ποιήσει αυτά αντίστροφα και αποθάνει ο κτίστης, αμαρτίαν ουκ έχει, λάκκον γαρ ον ώρυξεν και ενέπεσεν εις αυτόν.
(Κώδικας 59, 16ος αιώνας)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου