Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι ήχοι της γλώσσας

2.4.2 Φωνήεντα, σύμφωνα, ημίφωνα, δίφθογγοι

Ο όρος φωνήεν κατασκευάστηκε από τους αρχαίους Έλληνες για να περιγράψουν φθόγγους που έχουν «φωνή», που παράγονται δηλαδή από την ανεμπόδιστη κίνηση του αέρα μέσα στο φωνητικό «κανάλι» - το κανάλι που ορίζεται από τη διαδρομή που ξεκινάει από τους πνεύμονες και οδηγεί προς την έξοδο, τη στοματική και τη ρινική κοιλότητα. Αυτό δεν ισχύει για τα σύμφωνα, που επιπλέον πάντα προφέρονται πλάι σε κάποιο φωνήεν: είναι κινήσεις της γλώσσας και των χειλιών στην αρχή ή στο τέλος φωνήεντος. Ο όρος σύμφωνο ('μαζί με φωνή') περιγράφει αυτή τη σχέση τους με τα φωνήεντα.

Πόσα φωνήεντα βρίσκουμε στις γλώσσες του κόσμου; Το λιγότερο τρία και το περισσότερο είκοσι τέσσερα. Το πιο συχνό είναι να έχει μια γλώσσα γύρω στα πέντε φωνήεντα και το πιο κοινό φωνήεν είναι το [a]. Τα σύμφωνα όμως (οι φθόγγοι που παράγονται από τη συνάντηση του αέρα που ξεκινάει από τα πνευμόνια με διάφορα «εμπόδια» στο φωνητικό κανάλι) είναι περισσότερα. Όπως λέγαμε νωρίτερα, στις γλώσσες του κόσμου, βρίσκουμε περίπου εξακόσια είδη συμφώνων. Στις δέκα πιο ομιλούμενες (με τους περισσότερους ομιλητές, δηλαδή) γλώσσες του κόσμου βρίσκουμε περίπου εκατό είδη συμφώνων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η καθεμιά τους έχει εκατό σύμφωνα. Το πιο συνηθισμένο είναι να έχει γύρω στις δύο δεκάδες. Και τα πιο συχνά σύμφωνα είναι το [p], το [t] και το [k]. Αυτό δεν είναι παράξενο. Το [p] σχηματίζεται από την κίνηση των χειλιών - είναι διχειλικό, όπως λέγαμε· το [t] από την επαφή της άκρης της γλώσσας με τα δόντια - είναι οδοντικό· το [k] από την κίνηση του πίσω μέρους της γλώσσας προς το μαλακό τμήμα του ουρανίσκου, την υπερώα - είναι υπερωικό. Αυτές οι κινήσεις είναι οι πιο εύκολες για την άρθρωση συμφωνικών φθόγγων. Γι' αυτό και τα σύμφωνα αυτά είναι τα πιο συχνά στις γλώσσες του κόσμου. Θυμηθείτε τί λέγαμε για τον ήχο tsk, το τσού που κάνουμε όταν θέλουμε να εκφράσουμε το «όχι». Λέγαμε ότι ο ήχος αυτός σχηματίζεται με το «ρούφηγμα» και όχι με το βγάλσιμο του αέρα και είναι σπάνιος ως φθόγγος στις γλώσσες του κόσμου. Και είναι σπάνιος γιατί ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζεται (το «ρούφηγμα» του αέρα) είναι δύσκολος.

Γιατί άραγε όλες οι γλώσσες έχουν τουλάχιστον τρία φωνήεντα και πάνω από δέκα σύμφωνα; Σκεφτείτε τί θα γινόταν αν μια γλώσσα είχε μόνο δύο φωνήεντα και μόνο δύο σύμφωνα. Με αυτό τον αριθμό θα μπορούσε να φτιάξει, συνδυάζοντας φωνήεντα και σύμφωνα, έξι συλλαβές και έναν τεράστιο αριθμό λέξεων με τον συνδυασμό αυτών των συλλαβών σε διαφορετικές σειρές. Αλλά πολλές από αυτές τις λέξεις θα ήταν πολύ μεγάλες, σαν «σιδηρόδρομοι», και έτσι θα δυσκολευόμασταν να τις μάθουμε και να τις θυμόμαστε. Η μνήμη μας δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες και αυτό καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη μορφή που έχει η γλώσσα. Γι' αυτό τον λόγο χρειάζονται περισσότερα από δύο φωνήεντα και δύο σύμφωνα για να φτιαχτούν οι λέξεις. Μόνο έτσι θα είναι μικρές, ευδιάκριτες και εύκολες στην εκμάθηση και την απομνημόνευση.