Μπορεί κανείς να είναι εξοικειωμένος με τον ψυχολογικό όρο «όρια», αλλά τι σημαίνει αυτό και πώς ισχύουν στην περίπτωσή του καθένα ξεχωριστά;
Μιλώντας με απλά λόγια, τα όρια είναι η γραμμή μεταξύ του σημείου όπου το ‘‘Εγώ’’ σταματάει και το ‘‘Εσύ’’ ξεκινά. Τα υγιή όρια καθορίζουν το ποιοι είμαστε σε σχέση με τους άλλους. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στο να γνωρίζει το άτομο τις δικές του εκτάσεις και τα περιθώρια σε σχέση με τους άλλους. Τα προσωπικά όρια αφορούν το πώς διδάσκουμε τους άλλους το ποιοι είμαστε και πώς θα θέλαμε να μας αντιμετωπίζουν στις σχέσεις. Τα όρια μπορούν να βοηθήσουν κάποιον να πει, «Αυτός είμαι εγώ».
Τα ισχυρά προσωπικά όρια προστατεύουν. Χωρίς αυτά η ζωή φαντάζει τρομακτική και μπορεί να αισθάνεται κανείς ανήσυχος. Τα όρια βασίζονται στις πεποιθήσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις αποφάσεις, τις επιλογές, τα θέλω, τις ανάγκες και τις διαισθήσεις. Είναι σαφή, σταθερά και μερικές φορές ευέλικτα.
Εν τέλει, όταν δεν προστατεύει κανείς τα όριά του ή καταλήγει να τα υπερπροστατεύει, οι ανάγκες μένουν ανεκπλήρωτες, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε άγχος ή καταναγκαστικές συμπεριφορές όπως η υπερφαγία, οι εθισμοί, ή υπερβολική εργασία. Με το να θέσει κανείς υγιή όρια, του επιτρέπει να συνδεθεί με τον εαυτό του, τα συναισθήματά του και τις ανάγκες του. Επιτρέπει στον εαυτό του να αισθανθεί ασφαλής, να χαλαρώσει και να νιώσει ότι μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του.
Τα χαλαρά όρια οδηγούν σε συναισθηματική εξάντληση.
Όταν τα όρια είναι χαλαρά, μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να πάρει επάνω του τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Οι άνθρωποι με χαλαρά όρια συχνά παρουσιάζουν υπερευαισθησία στα σχόλια και τις επικρίσεις των άλλων.
Οι συνήθεις ενδείξεις των χαλαρών ορίων συμπεριλαμβάνουν την υπερβολική ενασχόληση με τις ζωές των άλλων, την τελειομανία και την προσπάθεια ευχαρίστησης των άλλων, την προσπάθεια να καθορίζουν και να ελέγχουν τους άλλους με τις επικρίσεις και συμβουλές, την παραμονή σε ανθυγιεινές σχέσεις, την υπερβολική εργασιακή απασχόληση ή τις πάρα πολλές δεσμεύσεις και την αποφυγή από την μοναχικότητα. Όταν τα όρια είναι πολύ χαλαρά, μπορεί κανείς να αισθανθεί υπεύθυνος για τα πάντα και τους πάντες, αδύναμος, ότι οι άλλοι του επιβάλλονται καθώς και αγανάκτηση.
Ασυνείδητα, τα χαλαρά όρια μπορεί να αντιπροσωπεύουν τη προσωπική ανάγκη του ατόμου για φροντίδα. Τελικά, όμως έχουν ως αποτέλεσμα να αποσυνδέουν το άτομο από τον εαυτό του καθώς δεν είναι συνδεδεμένο με το δικό του συναίσθημα και τις ανάγκες του. Η αποσύνδεση μπορεί να οδηγήσει σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως η υπερφαγία και η υπερβολική εργασία.
Τα άκαμπτα όρια οδηγούν στη μοναξιά
Για μερικούς ανθρώπους, η υπερβολική εγγύτητα προκαλεί άγχος. Η οικειότητα μπορεί να είναι τρομακτική λόγω του φόβου μιας αίσθησης ασφυξίας και την απώλεια της ανεξαρτησίας. Κάποιοι μπορεί επίσης να αποφύγουν τη σχέση με τον εαυτό τους, λόγω μιας σκληρής εσωτερικής κριτικής. Το αίσθημα του κενού και της κατάθλιψης μπορεί να είναι παρόντα, μαζί με μια δυσκολία του να δίνουν και να λαμβάνουν την προσοχή και την φροντίδα.
Εν τέλει, τα άκαμπτα όρια μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνια αισθήματα μοναξιάς. Μπορεί να είναι ένα δίκοπο σπαθί όπου συνυπάρχει η λαχτάρα της σύνδεσης με τον φόβο της εγγύτητας. Τα άκαμπτα όρια αντιπροσωπεύουν μια προστασία από την ευπάθεια, όπου ο πόνος, η απώλεια και η απόρριψη μπορεί να είναι ιδιαίτερα επώδυνα.
Κάποια σημάδια που δείχνουν ότι τα όρια ενδεχομένως να χρειάζονται προσοχή είναι τα παρακάτω:
- Η αίσθηση της αδυναμίας του να πει κανείς όχι, καθώς και της αίσθησης της ευθύνης για τα συναισθήματα των άλλων.
- Η ανησυχία για το τι σκέφτονται οι άλλοι σε σημείο παραγκώνισης των σκέψεων, των απόψεων και της διαίσθησης του ίδιου του ατόμου.
- Η σωματική εξάντληση λόγω παραμέλησης των βασικών προσωπικών αναγκών (συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για τροφή, ανάπαυση, κλπ.).
- Η αποφυγή στενών σχέσεων.
- Η πεποίθηση ότι η ευτυχία εξαρτάται από τους άλλους.
- Η ανικανότητα επιλογής αποφάσεων.
- Η φροντίδα τις αναγκών των άλλων όχι των ίδιων.
- Η πεποίθηση ότι η γνώμη των άλλων είναι πιο σημαντική.
- Η δυσκολία διεκδίκησης των επιθυμιών ή των αναγκών.
- Η αμφιβολία της προσωπικής πραγματικής αίσθησης.
- Η υπερβολική ευαισθησία στην κριτική.
- Η υιοθέτηση της διάθεσης και των συναισθημάτων των άλλων γύρω.
Πώς είναι δυνατόν να καθιερωθούν αποτελεσματικά όρια;
Μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι έχει χαλαρά ή άκαμπτα όρια, αλλά είναι καλύτερο να μην κρίνει κανείς που είναι αυτή τη στιγμή, στην παρούσα φάση. Είναι προτιμότερο να εξερευνάται το θέμα με περιέργεια και ειλικρίνεια. Ακολουθούν μερικές προτάσεις για να βρει κανείς ένα σημείο από το οποίο μπορεί να ξεκινήσει άμεσα.
Στην αρχή ενδέχεται να είναι άβολα, καθώς πρόκειται για την εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας. Ο καθένας αξίζει να τον αντιμετωπίζουν ως πολύτιμο, κάτι το οποίο επικοινωνούν τα υγιή όρια. Είναι σημαντική η υπενθύμιση ότι πρόκειται για μια μορφή αγάπης προς τον εαυτό χωρίς να χρειάζεται να υπάρχουν συναισθήματα ενοχής για κάτι για το οποίο υπάρχει ανάγκη.
Η αυτογνωσία μπορεί να είναι ένα σημείο εκκίνησης. Το να γνωρίζει κανείς δηλαδή τις εσώτερες σκέψεις του, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα, τις επιλογές και τις εμπειρίες του. Χωρίς τη γνώση του αληθινού εαυτού, δεν μπορεί να ξέρει κανείς τα πραγματικά όρια και τις ανάγκες του, δηλαδή, τα όριά του. Η αυτογνωσία επίσης μπορεί να βοηθήσει στο να καθοριστούν με μεγαλύτερη σαφήνεια οι ανάγκες όταν τα όρια παραβιάζονται ή απειλούνται.
Η ευελιξία επίσης είναι σημαντική. Τα υγιή όρια δεν σημαίνουν να λέει κανείς αυστηρά όχι στα πάντα. Ούτε σημαίνει ότι πρέπει να κλείνεται στον εαυτό του και να απομονώνεται από τους γύρω του. Τα άτομα μαθαίνουν διαρκώς, μεγαλώνουν και εξελίσσονται ως ανθρώπινα όντα.
Το να απέχει κανείς από την κριτική είναι εξίσου αποτελεσματικό. Μπορεί κανείς να επιχειρήσει να είναι συμπονετικός απέναντι στους άλλους χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να τους «διορθώσει».
Η αυτοκριτική κάποιες φορές είναι προτιμότερο να μένει στο περιθώριο. Βέβαια είναι κάτι το οποίο ευκολότερα λέγεται από ότι γίνεται. Η συμπόνια προς τον εαυτό και η αποδοχή μπορεί να είναι αποτελεσματικές διότι όταν το άτομο αποδέχεται τον εαυτό του, υπάρχει μικρότερη ανάγκη να κρύψει τον αληθινό του εαυτό. Ένας θετικότερος εσωτερικός κόσμος μπορεί να δώσει μια αίσθηση ασφάλειας με την ευαλωτότητα.
Είναι σημαντικό επίσης να μην αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων. Να αποδέχεται την αλήθεια σε αυτό που λένε αλλά τίποτε παραπάνω. Να έχει την ικανότητα και δυνατότητα να επιστρέφει πίσω τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις προσδοκίες οι οποίες δεν προέρχονται από τον ίδιο.
Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να δίνει κανείς προσοχή στις δραστηριότητες και τους ανθρώπους οι οποίοι τον αποδυναμώνουν και σε εκείνους που τον ενεργοποιούν. Είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να προστατεύει τον εαυτό του λέγοντας όχι σε αυτούς που τον εξουθενώνουν και να βρίσκει τρόπους για να μειώσει την παρεμβατικότητα, να καθορίζει όρια, και να μειώνει τα πρότυπα τελειομανίας.
Τέλος, είναι ωφέλιμο μερικές φορές να κάνει κανείς κάποια παύση, όταν αισθανθεί την ανάγκη να (εδώ μπαίνει ο καταναγκασμός), σταματήσει και να κάνει μια ενδοσκόπηση με τον εαυτό του. Στο τι αισθάνεται. Εάν μπορεί να επιτρέψει αυτό το συναίσθημα να είναι παρόν χωρίς να ενεργεί σε αυτό, προς το παρόν. Στο τι είναι αυτό που χρειάζεται. Μια εσωτερική ενδοσκόπηση πολλές φορές είναι η πιο εποικοδομητική λύση.
