Ενώ οι λόγιοι του περασμένου αιώνα, είτε για να ευχαριστήσουν τους φιλέλληνες, είτε για να καταπολεμήσουν τη θεωρία του Φαλμεράϊερ για τον εκσλαβισμό της Ελλάδας, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο ν’αποδείξουν ότι οι Νεοέλληνες είναι άμεσοι απόγονοι των αρχαίων, οι μετέπειτα γενιές βαρέθηκαν αυτή την προγονολατρεία. Ακόμα κι ο Παλαμάς ξέσπασε καμμιά φορά :
“ Τρανοί κι αν είναι οι τάφοι, τάφοι θά ‘ ναι, στον ήλιο τόποι θέλουμε κ’ εμείς.”
Σήμερα όμως, αφού αναγνωρίζεται σε όλους τους τομείς η ύπαρξη σύγχρονου αυθύπαρκτου ελληνικού πολιτισμού, δεν έχομε πιά κανένα λόγο να μην παραδεχτούμε ότι ορισμένα στοιχεία του αρχαίου κόσμου είναι ακόμα ολοζώντανα στην τωρινή Ελλάδα.
Θα σας αναφέρω δύο παραδείγματα: ένα χορό, το συρτό, ένα στίχο, το δεκαπεντασύλλαβο.
Ο συρτός που έχω υπ’όψη μου, δεν είναι ούτε ο κρητικός, ο χανιώτικος – που υποψιάζομαι ότι ανάγεται στην εποχή που η πλειοψηφία του πληθυσμού στα Χανιά ήταν τουρκική –ούτε ο συρτός ο πολίτικος ή ο νησιώτικος, ούτε βέβαια το συρτάκι· είναι ο στερεοελλαδίτικος, ο λεγόμενος «καλαματιανός».
Όπως έχει αποδειχτεί, δεν πρέπει να συμπεράνομε από την ονομασία του, ότι ο καλαματιανός έχει πατρίδα την Καλαμάτα. Οι οργανοπαίχτες, για να τον διακρίνουν από τους άλλους συρτούς, τον έλεγαν έτσι, γιατί οι στίχοι που τραγουδούσαν όταν τον έπαιζαν ανέφεραν τα «καλαματιανά μαντίλια». Στην Κύπρο, λ.χ., τα λόγια του καλαματιανού που δημοσιεύει ο Γεώργιος Αβέρωφ στο βιβλίο του : Κυπριακοί λαϊκοί χοροί , είναι είτε:
“ Κι αν πας στην Καλαμάτα κ’ ερθείς με το καλό, φέρε μου ένα μαντίλι να δέσω στο λαιμό”
Είτε: “ Μαντίλι καλαματιανό φορείς στον άσπρο σου λαιμό, φορείς και ακτινοβολείς σαν το αστέρι της αυγής”
Ο καλαματιανός χορεύεται σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα, είναι όμως καθεαυτό στερεοελλαδίτικος. Ο Ολλανδός εθνομουσικολόγος W.Swets, που μελέτησε ιδιαίτερα τους χορούς της βαλκανικής χερσονήσου και τους ρυθμούς τους, συμπεραίνει πως ο ρυθμός του καλαματιανού, είναι ο κατ’εξοχήν ελληνικός ρυθμός. Και ο Θρασύβουλος Γεωργιάδης, στο βιβλίο του Der griechische Rhythmus, γράφει για τον καλαματιανό, πως είναι ο πιο διαδεδομένος χορός της Στερεάς Ελλάδας.
Τον ρυθμό του καλαματιανού, τον ταυτίζουν συνήθως με το μέτρο που οι αρχαίοι ονόμαζαν «επίτριτο». «Επιμόρια» λένε οι μαθηματικοί τα κλάσματα όπου ο αριθμητής υπερέχει του παρανομαστή κατά ένα μόριο : επιτέταρτο λέγεται το κλάσμα 5 δια 4, επόγδοο το 9 δια 8, επίτριτο το 4 δια 3. Κ’ οι μετρικοί ονομάζουν «επίτριτο πόδα», το μέτρο όπου, ο ένας χρόνος περιέχει 4 μόρια, ο άλλος 3. Τα εφτά μόρια αυτά, αντιστοιχούν σε τρείς μακρές και μία βραχεία συλλαβή. (…)
(…) Τα βήματα του καλαματιανού αντιστοιχούν στο δεύτερο [ή και στον πρώτον] επίτριτο, αφού το πρώτο βήμα κρατάει τρείς μικρές χρονικές μονάδες, τρία όγδοα θα λέγανε οι μουσικοί, ενώ τα δύο επόμενα, πιο ελαφρά, κρατάν από δύο μονάδες το καθένα.
(…) Στο βιβλίο που ανέφερα, ο Γεωργιάδης εκθέτει γιατί έπαψε να παραδέχεται αυτή τη συσχέτιση. Παραλληλίζει τη θέση που κατέχει ο ρυθμός του καλαματιανού στην τωρινή Ελλάδα, με τη θέση του ομηρικού δακτυλικού στίχου στους κύκλιους χορούς των αρχαίων. Επικαλείται τα παραδείγματα δακτυλικών στίχων που αναφέρει ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, και συμπεραίνει ότι στο χορό συντομευόταν η μακρά του δακτύλου και δεν κρατούσε πιά όσο δύο βραχείες, αλλά όσο μιάμιση. Κ’ έτσι ο «λόγος» [η κατά πηλίκων σχέση] της μακράς και των δύο βραχέων, γινόταν 1,5/2 = ¾.
Δεν πρόσεξε ότι, στους δύο στίχους που αναφέρει ο Διονύσιος, η μακρά συντομεύεται για ν’ αποδώσει η απαγγελία την ταχύτητα της κίνησης, που περιγράφει ο ποιητής : τη φόρα του ανέμου που σπρώχνει το πλοίο του Οδυσσέα [Οδ. ι 139]και το κατακύλισμα του βράχου του Σισύφου από την κορφή του βουνού [Οδ. λ 598].(…)
Υπήρχαν τραγούδια δημοτικά, που ο ρυθμός τους ήταν επιτριτικός· απόδειξη το τραγούδι του Δάτιδος που διέσωσε ο Αριστοφάνης· το ότι ο Δάτις λέει «χαίρομαι» αντί του δόκιμου «χαίρω», δείχνει πως ήταν άνθρωπος του λαού.
Οι αυλητές της Στερεάς Ελλάδας, θα παίζανε μελωδίες σ’αυτόν το ρυθμό· απόδειξη η επιγραφή στο άγαλμα του Πυθοκρίτου.
Ήταν ρυθμός που εισήγαγε ο Πίνδαρος ο Θηβαίος στις επινίκιες ωδές. Και τέλος, σ’αυτόν το ρυθμό θα χόρευαν οι Δωριείς.
….στην Καρδίτσα Βοιωτίας βρέθηκε μία επιγραφή που χάραξαν στον πρώτο αιώνα μετά Χριστόν οι κάτοικοι της Ακραιφίης για να τιμήσουν τον πατριώτη τους Επαμεινώνδα, και σ’αυτή την επιγραφή αναφέρουν ως μία από τις ευεργεσίες του ότι « τας πατρίους πομπάς μεγάλας και την των συρτών πάτριον όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσεν».
Ήδη στην αρχαιότητα λοιπόν, χόρευαν οι Στερεοελλαδίτες το συρτό, τον «καλαματιανό», και σωστά ταυτίζεται ο ρυθμός του με τον επίτριτο…
Σήμερα όμως, αφού αναγνωρίζεται σε όλους τους τομείς η ύπαρξη σύγχρονου αυθύπαρκτου ελληνικού πολιτισμού, δεν έχομε πιά κανένα λόγο να μην παραδεχτούμε ότι ορισμένα στοιχεία του αρχαίου κόσμου είναι ακόμα ολοζώντανα στην τωρινή Ελλάδα.
Θα σας αναφέρω δύο παραδείγματα: ένα χορό, το συρτό, ένα στίχο, το δεκαπεντασύλλαβο.
Ο συρτός που έχω υπ’όψη μου, δεν είναι ούτε ο κρητικός, ο χανιώτικος – που υποψιάζομαι ότι ανάγεται στην εποχή που η πλειοψηφία του πληθυσμού στα Χανιά ήταν τουρκική –ούτε ο συρτός ο πολίτικος ή ο νησιώτικος, ούτε βέβαια το συρτάκι· είναι ο στερεοελλαδίτικος, ο λεγόμενος «καλαματιανός».
Όπως έχει αποδειχτεί, δεν πρέπει να συμπεράνομε από την ονομασία του, ότι ο καλαματιανός έχει πατρίδα την Καλαμάτα. Οι οργανοπαίχτες, για να τον διακρίνουν από τους άλλους συρτούς, τον έλεγαν έτσι, γιατί οι στίχοι που τραγουδούσαν όταν τον έπαιζαν ανέφεραν τα «καλαματιανά μαντίλια». Στην Κύπρο, λ.χ., τα λόγια του καλαματιανού που δημοσιεύει ο Γεώργιος Αβέρωφ στο βιβλίο του : Κυπριακοί λαϊκοί χοροί , είναι είτε:
“ Κι αν πας στην Καλαμάτα κ’ ερθείς με το καλό, φέρε μου ένα μαντίλι να δέσω στο λαιμό”
Είτε: “ Μαντίλι καλαματιανό φορείς στον άσπρο σου λαιμό, φορείς και ακτινοβολείς σαν το αστέρι της αυγής”
Ο καλαματιανός χορεύεται σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα, είναι όμως καθεαυτό στερεοελλαδίτικος. Ο Ολλανδός εθνομουσικολόγος W.Swets, που μελέτησε ιδιαίτερα τους χορούς της βαλκανικής χερσονήσου και τους ρυθμούς τους, συμπεραίνει πως ο ρυθμός του καλαματιανού, είναι ο κατ’εξοχήν ελληνικός ρυθμός. Και ο Θρασύβουλος Γεωργιάδης, στο βιβλίο του Der griechische Rhythmus, γράφει για τον καλαματιανό, πως είναι ο πιο διαδεδομένος χορός της Στερεάς Ελλάδας.
Τον ρυθμό του καλαματιανού, τον ταυτίζουν συνήθως με το μέτρο που οι αρχαίοι ονόμαζαν «επίτριτο». «Επιμόρια» λένε οι μαθηματικοί τα κλάσματα όπου ο αριθμητής υπερέχει του παρανομαστή κατά ένα μόριο : επιτέταρτο λέγεται το κλάσμα 5 δια 4, επόγδοο το 9 δια 8, επίτριτο το 4 δια 3. Κ’ οι μετρικοί ονομάζουν «επίτριτο πόδα», το μέτρο όπου, ο ένας χρόνος περιέχει 4 μόρια, ο άλλος 3. Τα εφτά μόρια αυτά, αντιστοιχούν σε τρείς μακρές και μία βραχεία συλλαβή. (…)
(…) Τα βήματα του καλαματιανού αντιστοιχούν στο δεύτερο [ή και στον πρώτον] επίτριτο, αφού το πρώτο βήμα κρατάει τρείς μικρές χρονικές μονάδες, τρία όγδοα θα λέγανε οι μουσικοί, ενώ τα δύο επόμενα, πιο ελαφρά, κρατάν από δύο μονάδες το καθένα.
(…) Στο βιβλίο που ανέφερα, ο Γεωργιάδης εκθέτει γιατί έπαψε να παραδέχεται αυτή τη συσχέτιση. Παραλληλίζει τη θέση που κατέχει ο ρυθμός του καλαματιανού στην τωρινή Ελλάδα, με τη θέση του ομηρικού δακτυλικού στίχου στους κύκλιους χορούς των αρχαίων. Επικαλείται τα παραδείγματα δακτυλικών στίχων που αναφέρει ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, και συμπεραίνει ότι στο χορό συντομευόταν η μακρά του δακτύλου και δεν κρατούσε πιά όσο δύο βραχείες, αλλά όσο μιάμιση. Κ’ έτσι ο «λόγος» [η κατά πηλίκων σχέση] της μακράς και των δύο βραχέων, γινόταν 1,5/2 = ¾.
Δεν πρόσεξε ότι, στους δύο στίχους που αναφέρει ο Διονύσιος, η μακρά συντομεύεται για ν’ αποδώσει η απαγγελία την ταχύτητα της κίνησης, που περιγράφει ο ποιητής : τη φόρα του ανέμου που σπρώχνει το πλοίο του Οδυσσέα [Οδ. ι 139]και το κατακύλισμα του βράχου του Σισύφου από την κορφή του βουνού [Οδ. λ 598].(…)
Υπήρχαν τραγούδια δημοτικά, που ο ρυθμός τους ήταν επιτριτικός· απόδειξη το τραγούδι του Δάτιδος που διέσωσε ο Αριστοφάνης· το ότι ο Δάτις λέει «χαίρομαι» αντί του δόκιμου «χαίρω», δείχνει πως ήταν άνθρωπος του λαού.
Οι αυλητές της Στερεάς Ελλάδας, θα παίζανε μελωδίες σ’αυτόν το ρυθμό· απόδειξη η επιγραφή στο άγαλμα του Πυθοκρίτου.
Ήταν ρυθμός που εισήγαγε ο Πίνδαρος ο Θηβαίος στις επινίκιες ωδές. Και τέλος, σ’αυτόν το ρυθμό θα χόρευαν οι Δωριείς.
….στην Καρδίτσα Βοιωτίας βρέθηκε μία επιγραφή που χάραξαν στον πρώτο αιώνα μετά Χριστόν οι κάτοικοι της Ακραιφίης για να τιμήσουν τον πατριώτη τους Επαμεινώνδα, και σ’αυτή την επιγραφή αναφέρουν ως μία από τις ευεργεσίες του ότι « τας πατρίους πομπάς μεγάλας και την των συρτών πάτριον όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσεν».
Ήδη στην αρχαιότητα λοιπόν, χόρευαν οι Στερεοελλαδίτες το συρτό, τον «καλαματιανό», και σωστά ταυτίζεται ο ρυθμός του με τον επίτριτο…
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου