“Ένα φάντασμα στοιχειωνει τον Δυτικό Πολιτισμό. Το Φάντασμα των Βαλκανίων”
Maria Todorova, Imagining the Balkans
«Τα οθωμανικά Βαλκάνια ήταν ένας κόσμος γεμάτος αόρατα πνεύματα, αγαθά και πονηρά. Ορισμένες οικογένειες τις έτρεμαν όλοι, γιατί ήταν γνωστό πως ήταν βρικόλακες με ανθρώπινη μορφή. Οι φήμες μιλούσαν ακόμα για άνδρες με ουρές κρυμμένες μέσα στα εσώρουχά τους» Μάρκ Μαζάουερ, Τα Βαλκάνια, 2000
Οι Δαίμονες των Βαλκανίων: Βρυκολακιασμένοι και Νεραϊδοπαρμένοι Βαλκάνιοι: Τα σημερινά έθιμα στα Βαλκάνια είναι στις περισσότερες περιπτώσεις απομεινάρια των αρχαίων παγανιστικών λατρειών που κυριαρχούσαν πριν από την έλευση του Χριστιανισμού. Τα έθιμα ενός λάου είναι το πιο σταθερό πράγμα, πιο σταθερό ακόμη και από τη γλώσσα, και πολύ δύσκολα μεταβάλλονται. Είναι, όπως φαίνεται και από μια παλιά σερβική παροιμία, όπως την έχει καταγράψει ο μεγάλος μεταρρυθμιστής της σέρβικης γλώσσας Βουκ Στεβάνοβιτς Καρατζιτς (Vuk Stefanovic Karadzic): «Καλύτερα να χαθεί το χωριό παρά τα έθιμα του χωριού».
Οι νότιοι Σλάβοι, όπως είναι ιστορικά γνωστό, ζούσαν επί πολλούς αιώνες ως υποτελείς και υπήκοοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο), κι έτσι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να επηρεαστούν από την ρωμαϊκή και κυρίως την ελληνική λαϊκή κουλτούρα και τον πολιτισμό, αλλά ταυτόχρονα και να την επηρεάσουν με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Οι Ρωμιοί (Έλληνες) της βυζαντινής εποχής επηρεάστηκαν από τους πολυάριθμους Σλάβους που από τον 6ο μ.κ.ε. αιώνα μετανάστευσαν νότια κι εγκαταστάθηκαν και στην ελληνική χερσόνησο, υιοθετώντας παρά πολλά σλαβικά έθιμα στην καθημερινή τους ζωή, καθώς και τις δεισιδαιμονίες τους!
Αυτό συνέβη ειδικά όταν η σλαβική μεταναστευτική πλημμυρίδα εξαπλώθηκε μέχρι και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας, όπου οι νεοφερμένοι πληθυσμοί αναμίχθηκαν με τους αυτόχθονες Έλληνες της περιοχής συγκροτώντας μαζί τους ένα ενιαίο εθνικό σώμα. Άλλωστε από τον 10ο μ.κ.ε. οι περισσότεροι παγανιστές Σλάβοι, που εγκαταστάθηκαν στην ελληνική χερσόνησο, είχαν εκχριστιανιστεί και σε μεγάλο βαθμό εξελληνιστεί, δημιουργώντας έτσι μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάμειξη εθίμων και δεισιδαιμονιών.
ΒΡΥΚΟΛΑΚΕΣ, ΟΙ ΟΙΚΟΣΙΤΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ: Αυτή η κατάσταση αντανακλάται πρώτα απ’ όλα στις παραδόσεις, στα έθιμα και στις δεισιδαιμονίες των δύο λαών (Σλάβων και Ελλήνων) που είναι παρόμοια όπως για παράδειγμα σε περίπτωση του Βρυκόλακα ή Βαμπίρ (Vampir). Ως γνωστόν η καταγωγή αυτής της δεισιδαιμονίας, αλλά και της λέξης Vampir, είναι αρχαία σλαβική. Οι Σέρβοι αποκαλούν τον Βρυκόλακα με αρχαίο όνομα вукодлак (κυριλικά) ή vukodlak (λατινικά), που σημαίνει «εκείνος που έχει την τρίχα (длака) του λύκου (вук)».
Από τις παροιμίες, όπως είναι «ο βρυκόλακας από τη γενιά του τρώγει» ή «ο βρυκόλακας τη σειρά του κυνηγάει» (B. Schmidt, Das Volksleben der Neuegriechen und das hellenische Alterthum, Leipzig, 1871, 164) φαίνεται πως οι βρυκόλακες ήταν αρχικά ιδιόκτητοι και οικόσιτοι δαίμονες. Άνηκαν πάντα σε μια συγκεκριμένη οικογένεια με την οποία είχαν δεσμούς αίματος. Μ’ αυτούς συνδέονταν και κάποια συγκεκριμένη λατρεία η οποία ήταν αποκλειστικό προνόμιο των μελών της οικογένειας.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Μπέρνχαρντ Σμιτ, αλλά και τον Βεσέλιν Τσαϊκάνοβιτς, οι βρυκόλακες αποτελούσαν το μυστικό της οικογένειας, πράγμα που ίσως συνδέεται με αιμομιξίες και άλλες παράξενες ιστορίες που ενδεχομένως έκρυβαν πολλές οικογένειες και ήταν «απαγορευμένος καρπός» για τους ξένους, οι οποίοι ουκ ολίγες φορές έχουν πληρώσει την περιέργειά τους με την ίδια τους την ζωή. Και όπως το αναφέρει και ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ στο εξαιρετικό βιβλίο του Τα Βαλκάνια:
CUSTODIA FERALIS: ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΝΕΚΡΟ
ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΥΚΟΛΑΚΙΑΣΜΑ: Στους Έλληνες υπάρχει ένα πανάρχαιο έθιμο που
διατηρείται ακόμη και σήμερα και συσχετίζεται την ταφή του νεκρού. Από τη στιγμή
που πεθαίνει ένας άνθρωπος και μέχρι τη στιγμή της ταφής του στο χώμα, βρίσκεται
πάντα δίπλα στο σορό του κάποιος συγγενής, που το προσέχει και δεν το αφήνει
ούτε μια στιγμή από τα μάτια του. Αυτό το έθιμο υπάρχει και στους Σέρβους και σε
άλλους Βαλκανικούς λαούς και φαίνεται πως οι ρίζες του είναι πανάρχαιες, όπως
άλλωστε και οι περισσότερες λεπτομέρειες που σχετίζονται με τα έθιμα της ταφής
των νεκρών στα Βαλκάνια.
Ο Apuleius (Μεταμόρφωση, 2, 21) αποδείχνει ότι στην αρχαιότητα το έθιμο αυτό ήταν γνωστό στην Θεσσαλία. Οι Νεοέλληνες διατηρούν το σχετικό έθιμο γιατί πιστεύουν ότι το σώμα του νεκρού πρέπει να προστατευτεί από το να πηδήξει κάποιο ζώο από πάνω του, γιατί σ’ αυτή τη περίπτωση το πτώμα θα βρικολακιάσει! Στους Σέρβους είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η «τιμητική φρουρά του νεκρού» (lat. Custodia feralis). Οι Σέρβοι πιστεύουν ότι πρώτα απ’ όλα πρέπει να προστατευτεί ο νεκρός ώστε να μην περάσει από πάνω του κότα, σκύλος ή ποντίκι, γιατί αυτά τα ζώα είναι εκείνα στα οποία πολύ συχνά θα καταφύγει η ψυχή μετά το θάνατο. Οι Γερμανοί ονομάζουν τα ζώα αυτά Seelentiere.
Οι Σέρβοι πίστευαν λοιπόν ότι οποιοσδήποτε νεκρός μπορούσε να γίνει βρυκόλακας, σε περίπτωση που μέσα του εισέρχονταν κάποιο «διαβολικό πνεύμα», άσχετα με τι ζωή έκανε κι αν ήταν καλός ή κακός άνθρωπος. Για να αποτρέψουν ένα τέτοιο μακάβριο ενδεχόμενο έπρεπε να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα. Γι’ αυτό το λόγο ακόμη και σήμερα σε κάποιες περιοχές της χώρας, όπως στην ανατολική και νότια Σερβία, δένουν το πηγούνι του νεκρού με ένα μαντίλι μην τυχόν ανοίξει το στόμα και δημιουργηθεί έτσι το «πέρασμα» για το δαιμονικό πνεύμα ώστε να εισέλθει μέσα στο σώμα του νεκρού. Τη νύχτα το πτώμα τυλίγεται με κάποιο δέρμα ζώου, γιατί ως γνωστό τα πνεύματα τη νύχτα κυκλοφορούν ελεύθερα. Αν κάποιο από τα ζώα που αναφέραμε (και όχι μόνο) θα περνούσε πάνω από το σώμα του νεκρού, τότε πίστευαν πως ο νεκρός θα ξαναζωντάνευε μετά από σαράντα μέρες! Και μάλιστα ο νεκρός θα έπαιρνε τη μορφή εκείνου του ζώου που πήδηξε από πάνω του.
Σύμφωνα με τον μεγάλο Σέρβο εθνολόγο Βεσέλιν Τσαϊκάνοβιτς η custodia feralis, όπως την εφάρμοζαν οι αρχαίοι Έλληνες, δεν ήταν για το καλό των ζωντανών, αλλά για το καλό των νεκρών, ώστε να μην τους πλησιάσει καμία βέστιτσα (θηλυκός βρυκόλακας) μεταμορφωμένη σε κάποιο ζώο και τους φάνε το πρόσωπο τους (Απουλέιος, Μεταμορφώσεις). Οι σύγχρονοι Σέρβοι και Έλληνες διατηρούν αυτό το έθιμο όχι πλέον για την «ψυχική μεταθανάτια ασφάλεια» του νεκρού αλλά για τη δική τους προσωπική ασφάλεια, γιατί φοβούνται πως θα τους βασανίζουν οι «ζωντανοί νεκροί» και οι μέλλοντες βρυκόλακες. (В. Чајкановић, Студије из Cрпске Религије и Фолклора 1925-1942, σελ. 396).
ΝΕΡΑΪΔΟΠΑΡΜΕΝΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΟΙ: Μεγάλες ομοιότητες ανάμεσα σε δαίμονες υπάρχουν και σε ένα ίσως πιο ρομαντικό και όμορφο χώρο, εκείνον που τον κατοικούν οι νεράιδες στα ελληνικά και οι Βίλε (vile – виле) στα σέρβικα. Οι Βιλε (νεράιδες) ήταν και παραμένουν οι πιο δημοφιλείς θεότητες των Σλάβων. Έγιναν οι μυθικοί αντιπρόσωποι του σέρβικου λαού, αδελφές και προστάτιδες των Σέρβων ηρώων, που τους βοηθούσαν στις μάχες, όπως στη περίφημη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389), επούλωναν τις πληγές τους και θρηνούσαν για το θάνατό τους.
Τόσο για τις Βίλε, όσο και για τις ελληνικές νεράιδες λέγονται και πιστεύονται, κυρίως μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις και τα τραγούδια, τα ίδια πράγματα. Ποιος ήταν ακριβώς ο ρόλος τους στο αρχαίο μυθολογικό σύμπαν και στις αρχαίες λατρείες είναι λίγο πολύ άγνωστο. Ως προς τις σέρβικες νεράιδες (Βίλε) υπάρχουν παρά πολλές αποδείξεις ότι στην θρησκεία των αρχαίων Σλάβων κατείχαν πολύ υψηλή θέση.
Υπάρχει ένα παλιό έθιμο στην παραθαλάσσια Μπούντβα (Будва) του Μαυροβουνίου, σύμφωνα με το οποίο κατά τη διάρκεια του Σπάσοβνταν (Спасовдан: θρησκευτική γιορτή που γίνεται την 1η Ιουνίου σύμφωνα με παλιό ημερολόγιο) τα αγόρια και κορίτσια, στολισμένα με στέφανα από λουλούδια ανεβαίνουν στο κοντινό βουνό του Σωτήρα κι εκεί σε ένα αλώνι με το όνομα «Αλώνι της Νεράιδας» (Вилино Гумно) πιάνονταν από τα χέρια και έστηναν χορό. Χορεύοντας επικαλούνταν τις νεράιδες τραγουδώντας: «Добро јутро беле Виле» (Καλημέρα λευκές νεράιδες) και στη συνέχεια παρακαλούσαν τις νεράιδες να τους βοηθήσουν να παντρευτούν.
Φαίνεται πως οι νεράιδες (Βίλε) ήταν από την αρχαιότητα προστάτιδες γάμου. Ακόμη και σήμερα οι νέες κοπέλες που ανησυχούν αν θα παντρευτούν ή όχι, προσφέρουν θυσίες στις νεράιδες για να τις βοηθήσουν ώστε να βρουν τον άνδρα της ζωής τους και να κάνουν οικογένεια. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τις Νύμφες θεότητες του γάμου γιατί «ούτε γάμος ουδείς άνευ Νυμφών συντελείται, αλλά ταύτας πρώτων τιμώμεν μνήμης χάριν» (Πίνδαρος, Πυθ., 4, 106α).
Αλλά και στους Σέρβους οι Βιλε ήταν θεότητες του γάμου και φαίνεται πως αυτή η δοξασία προϋπήρχε της επαφής τους με τους νότιους γείτονες τους. «Βίλα είναι η κάθε νέα, όμορφη και σε λευκό, ελαφρύ φόρεμα ντυμένη κοπέλα, με μακριά μαλλιά, αφημένα να πέφτουν ελεύθερα στις πλάτες και στο στήθος της»: Αυτό τον ορισμό της Βίλα δίνει ο Βουκ Στεφάνοβιτς Κάρατζιτς στο περίφημο Σέρβικο Λεξικό του, και μπορούμε να πούμε ότι αυτή η περιγραφή ανταποκρίνεται στις γενικές δοξασίες που είχε ανέκαθεν ο κόσμος σχετικά με τις νεράιδες.
Ο «ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΡΑΪΔΩΝ» Οι Βίλε ζουν πολύ καιρό, αλλά δεν είναι αθάνατες. Η ζωή της νεράιδας συνδέεται με τα μαλλιά της: φτάνει για παράδειγμα και μια τρίχα να της κόψει κανείς κι αυτή θα πρέπει να πεθάνει! Σύμφωνα με κάποιους πολύ παλιούς θρύλους μια Βίλα είναι αθάνατη όσο τρώει σπόρο από σκόρδο. Όταν κάποια στιγμή βαριέται τη ζωή της, πετάει αυτό το σπόρο και πεθαίνει χωρίς πόνο και βάσανο.
Οι Βιλε δεν κάνουν σε κανέναν κακό, εκτός αν κάποιος πατήσει στο δικό τους «κόλο», δηλαδή τον κύκλο όπου χορεύουν. Κάποιοι χωρίζουν τις Βίλε σε καλές και κακές. Αλλά όπως λέει και ο Άντον Τόμσεν: «Völlig böse Götter gibt es so wenig wie völlig gute» (οι απόλυτα κακοί θεοί είναι τόσο λίγοι, όσο και οι απόλυτα καλοί). Όμως για τις νεράιδες ισχύει ότι είναι ιδιότροπες, καπριτσιόζες και αλλόκοτες και ότι θυμώνουν πολύ εύκολα. Όταν κάνουν κακό στους ανθρώπους το κάνουν επίτηδες και προμελετημένα.
Είναι σημαντικό να ειπωθεί για τις νεράιδες ότι σχεδόν ποτέ δεν εμφανίζονται μόνες τους, αλλά πάντα μαζί με τις άλλες. Σε μια παλιά παράδοση συνήθως εμφανίζονται τρεις νεράιδες (Βίλε) μαζί, ή ακόμη και εννιά. Ανάμεσα τους μία είναι πάντα η κυρίαρχη. Στους αρχαίους Έλληνες αυτή ήταν η Άρτεμις, ενώ στους Νεοέλληνες τη θέση της έχει η Μεγάλη Κυρά, η οποία ταυτίζεται με την Παναγία. Γενικώς οι σχετικές με τις νεράιδες παραδόσεις είναι αρκετά πολύπλοκες επειδή οι νεράιδες ενσωμάτωσαν σταδιακά στοιχεία από πολλούς και διαφορετικούς θηλυκούς δαίμονες, όπως του δάσους, του χωραφιού, του νερού, του αέρα… Για κάποιες Βίλε λένε ότι ζουν στον Κάτω Κόσμο κι εκεί έχουν τη μορφή φιδιού, κι όταν βγαίνουν στην επιφάνεια της γης αποκτούν τη μορφή γυναίκας.
Νυμφες: Είναι πολύ χρήσιμο το σχήμα σύμφωνα με το οποίο κατηγοριοποιήθηκαν οι νεράιδες (Νύμφες) στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Οι ορεινές Νύμφες λέγονται Ορεάδες, οι δασικές Δρυάδες, εκείνες που γεννιούνται μαζί με τα δάση είναι οι Αμαδριάδες, των πηγών είναι οι Νάπλες, οι Ναϊάδες και της Θάλασσας ονομάζονται οι Νερεϊδες. Υπάρχει όμως και ένας διαφορετικός κατάλογος που μας άφησε ένας ανώνυμος σχολιαστής του Όμηρου (Schol. Ad Hom. Il. XX 8): «Αι τα άλση κατοικούσαι Νύμφαι Αλσηίδης καλούνται, αι δε επί των δένδρων Αμαδρυάδες, αι δε τα νάματα των υδάτων Ναίδες και Υδριάδες, και τούτων αι μεν Κρηνίδες, αι δε Επιποταμίδες, αι δε επί των βοσκημάτων Επιμήλίδες, αι δε επί των ορών Ορειάδες και όσαι ταύταις όμοιαι όμοιως δε και αι επί των ελών Ελειονόμοι.»
Σε πολλές περιπτώσεις οι βιλε, αλλάζουν τόπο διαμονής και από τα δάση και τα λιβάδια πηγαίνουν στις λίμνες. Συχνά κατοικούν και μέσα στα πηγάδια και γίνονται έτσι οι προστάτιδές τους. Πάντως αγαπούν τα χλοερά λιβάδια κι εκεί στήνουν το χορό τους. Στα λιβάδια και στα ξέφωτα του δάσους, εκεί που το χορτάρι είναι πιο κοντό, εκεί βρίσκεται και ο «νεραϊδό-κύκλος», το μέρος δηλαδή που στήνουν το νεραϊδοχορό τους. Αυτά τα μέρη είναι ταμπού για ανθρώπους, γιατί πιστεύουν ότι όποιος πατήσει στον «κύκλο των νεραϊδών» μπορεί να το πληρώσει πολύ ακριβά.
Υπάρχει μια πολύ παλιά δοξασία ότι οι νεράιδες ήταν οπλισμένες με τόξα και βέλη. Αυτό βέβαια συνδέεται με την αρχαία θεά Άρτεμις, που είχε τα επίθετα «ιοχεαιρα, τοξοφόρος, εκηβόλος» Οι νεράιδες μπορούν εύκολα να επιτεθούν με τα τόξα τους στον «αμαρτωλό» και να τον «πληγώσουν με τα βέλη τους στο πόδι, στο χέρι, ή και στα δύο πόδια και χέρια, και να πεθάνει επί τόπου» (Βουκ Στ. Κάρατζιτς). Επίσης υπάρχουν πολλοί θρύλοι στην αγγλική και γαλλική παράδοση για τις νεράιδες και τους «κύκλους των νεράιδων» (vilna kola): fairy rings, cercles des fées…
ΝΥΜΦΟΚΑΤΑΛΗΨΙΑ: ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΠΟ ΝΕΡΑΪΔΕΣ
Νυμφοκαταληψια: Από τις γυναικείες δουλειές οι νεράιδες προτιμούν την ύφανση. Στον Όμηρο η Κίρκη και η Καλυψώ τραγουδούν υφαίνοντας (Όμηρος 5, 61; 12, 221 κλπ), έτσι και οι σερβικές Βίλε όταν υφαίνουν τραγουδούν για τους ήρωες. Επίσης μια από της σημαντικές λειτουργίες των νεράιδων είναι ότι φέρνουν καρπούς στα χωράφια και γονιμότητα στα ζώα. Συνήθως έχουν και τα δικά τους προσωπικά κοπάδια που τα φυλάσσουν και τα αρμέγουν. Φυσικά πρόκειται για άγρια ζώα του δάσους όπως είναι ελάφια, ζαρκάδια αλλά και κάποια μυθικά ζώα όπως για παράδειγμα «η αγελάδα που ζει μέσα στη λίμνη» (Čajkanović, Stara Srpska Religija). Εάν κάποιος τολμήσει και επιτεθεί στα ζώα τους θα τιμωρηθεί πολύ αυστηρά: θα χάσει τα μάτια του. Πάλι την καλύτερη αναλογία τη βρίσκουμε στο πρόσωπο της Άρτεμις που είναι η πιο παλαιά Νύμφη γνωστή και ως πότνεια ή «δέσποινα των θυρών».
Οι Βιλε μπορούν να αρρωστήσουν έναν άνθρωπο ακόμη και να τον σκοτώσουν. Ο πιο εύκολος τρόπος για να το κάνουν αυτό είναι να μπουν μέσα του. Για παράδειγμα υπάρχει μια σχετική κατάρα στο Βανάτο της Σερβίας: «ας μπουν οι Βίλε μέσα σου! (vile ušle u tebe). Για να βγει η Βίλε από μέσα σου χρειάζεται οπωσδήποτε η συνδρομή κάποιας εξορκίστριας μάγισσας. Από «νυμφοκαταληψία» υπέφεραν και οι αρχαίοι Έλληνες, και από τότε υπάρχουν εκφράσεις «νυμφόληπτος» και «μανείς εκ νυμφών».
Νυμφομανια: Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο η μάγισσα αναγκάζει την Βίλα να βγει έξω από το σώμα αρρώστου Τοποθετούν τον άρρωστο κάτω στο πάτωμα και γύρω του οι παραβρισκόμενοι στήνουν τρελό χορό, αρχίζουν και τραγουδάνε και χορεύουν κι ένας παίζει λύρα ή κάποιο άλλο μουσικό όργανο, έτσι ώστε η Βίλα, που λατρεύει αθεράπευτα το χορό και τη μουσική, δεν αντέχει φυλακισμένη στο σώμα και βγαίνει έξω!
Στο σέρβικο λαϊκό τραγούδι “ile Dobrodelnice“ οι Βίλε φέρνουν στη ζωή τον νεκρό τους αδελφό βάζοντας στην πληγή του ένα μαγικό φυτό και στη συνέχεια αρχίζουν να χορεύουν και να τραγουδάνε καλώντας μέσα από το τραγούδι την ψυχή του που έφυγε, να γυρίσει πίσω στο σώμα.
Οι Σέρβοι πιστεύουν πως οι καλές Νεράιδες (Βίλε), οι θεραπεύτριες, είναι οι Βίλε των βουνών, επειδή γνωρίζουν πολύ καλά τα βότανα όλων των ειδών, καθώς και το «ελιξίριο της ζωής» όπως είναι το σάραμσακ, (σπόρος από σκόρδο), που είναι απαραίτητος για να ζήσουν πολλά χρόνια. Επίσης το νερό στο όποίο οι Βίλε έκαναν μπάνιο θεωρείται θεραπευτικό.
Οι Βίλε, όπως και οι αρχαίες νύμφες και οι σύγχρονες νεράιδες, είναι το σύμβολο της θηλυκής νεότητας. Συνήθως παντρεύονται τους δράκους με τους οποίους κάνουν παιδιά, «αλλά μόνο θηλυκά» (SEZ, 32, 378 & 108). Μερικές φορές παντρεύεται ένα νέο άνδρα και τον παίρνει μαζί της να μείνουν σε ένα σύννεφο!
Ακόμη και σήμερα στα δασωμένα βουνά και στα λιβάδια της βαλκανικής υπαίθρου οι νεράιδες-Βίλε συνεχίζουν να στήνουν τους χορούς τους και να θέλγουν τους ανυποψίαστους περαστικούς, να ερωτοτροπούν και να ζηλεύουν, να κάνουν μάγια και να θεραπεύουν.
«Τα οθωμανικά Βαλκάνια ήταν ένας κόσμος γεμάτος αόρατα πνεύματα, αγαθά και πονηρά. Ορισμένες οικογένειες τις έτρεμαν όλοι, γιατί ήταν γνωστό πως ήταν βρικόλακες με ανθρώπινη μορφή. Οι φήμες μιλούσαν ακόμα για άνδρες με ουρές κρυμμένες μέσα στα εσώρουχά τους» Μάρκ Μαζάουερ, Τα Βαλκάνια, 2000
Οι Δαίμονες των Βαλκανίων: Βρυκολακιασμένοι και Νεραϊδοπαρμένοι Βαλκάνιοι: Τα σημερινά έθιμα στα Βαλκάνια είναι στις περισσότερες περιπτώσεις απομεινάρια των αρχαίων παγανιστικών λατρειών που κυριαρχούσαν πριν από την έλευση του Χριστιανισμού. Τα έθιμα ενός λάου είναι το πιο σταθερό πράγμα, πιο σταθερό ακόμη και από τη γλώσσα, και πολύ δύσκολα μεταβάλλονται. Είναι, όπως φαίνεται και από μια παλιά σερβική παροιμία, όπως την έχει καταγράψει ο μεγάλος μεταρρυθμιστής της σέρβικης γλώσσας Βουκ Στεβάνοβιτς Καρατζιτς (Vuk Stefanovic Karadzic): «Καλύτερα να χαθεί το χωριό παρά τα έθιμα του χωριού».
Οι νότιοι Σλάβοι, όπως είναι ιστορικά γνωστό, ζούσαν επί πολλούς αιώνες ως υποτελείς και υπήκοοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο), κι έτσι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να επηρεαστούν από την ρωμαϊκή και κυρίως την ελληνική λαϊκή κουλτούρα και τον πολιτισμό, αλλά ταυτόχρονα και να την επηρεάσουν με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Οι Ρωμιοί (Έλληνες) της βυζαντινής εποχής επηρεάστηκαν από τους πολυάριθμους Σλάβους που από τον 6ο μ.κ.ε. αιώνα μετανάστευσαν νότια κι εγκαταστάθηκαν και στην ελληνική χερσόνησο, υιοθετώντας παρά πολλά σλαβικά έθιμα στην καθημερινή τους ζωή, καθώς και τις δεισιδαιμονίες τους!
Αυτό συνέβη ειδικά όταν η σλαβική μεταναστευτική πλημμυρίδα εξαπλώθηκε μέχρι και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας, όπου οι νεοφερμένοι πληθυσμοί αναμίχθηκαν με τους αυτόχθονες Έλληνες της περιοχής συγκροτώντας μαζί τους ένα ενιαίο εθνικό σώμα. Άλλωστε από τον 10ο μ.κ.ε. οι περισσότεροι παγανιστές Σλάβοι, που εγκαταστάθηκαν στην ελληνική χερσόνησο, είχαν εκχριστιανιστεί και σε μεγάλο βαθμό εξελληνιστεί, δημιουργώντας έτσι μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάμειξη εθίμων και δεισιδαιμονιών.
ΒΡΥΚΟΛΑΚΕΣ, ΟΙ ΟΙΚΟΣΙΤΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ: Αυτή η κατάσταση αντανακλάται πρώτα απ’ όλα στις παραδόσεις, στα έθιμα και στις δεισιδαιμονίες των δύο λαών (Σλάβων και Ελλήνων) που είναι παρόμοια όπως για παράδειγμα σε περίπτωση του Βρυκόλακα ή Βαμπίρ (Vampir). Ως γνωστόν η καταγωγή αυτής της δεισιδαιμονίας, αλλά και της λέξης Vampir, είναι αρχαία σλαβική. Οι Σέρβοι αποκαλούν τον Βρυκόλακα με αρχαίο όνομα вукодлак (κυριλικά) ή vukodlak (λατινικά), που σημαίνει «εκείνος που έχει την τρίχα (длака) του λύκου (вук)».
Από τις παροιμίες, όπως είναι «ο βρυκόλακας από τη γενιά του τρώγει» ή «ο βρυκόλακας τη σειρά του κυνηγάει» (B. Schmidt, Das Volksleben der Neuegriechen und das hellenische Alterthum, Leipzig, 1871, 164) φαίνεται πως οι βρυκόλακες ήταν αρχικά ιδιόκτητοι και οικόσιτοι δαίμονες. Άνηκαν πάντα σε μια συγκεκριμένη οικογένεια με την οποία είχαν δεσμούς αίματος. Μ’ αυτούς συνδέονταν και κάποια συγκεκριμένη λατρεία η οποία ήταν αποκλειστικό προνόμιο των μελών της οικογένειας.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Μπέρνχαρντ Σμιτ, αλλά και τον Βεσέλιν Τσαϊκάνοβιτς, οι βρυκόλακες αποτελούσαν το μυστικό της οικογένειας, πράγμα που ίσως συνδέεται με αιμομιξίες και άλλες παράξενες ιστορίες που ενδεχομένως έκρυβαν πολλές οικογένειες και ήταν «απαγορευμένος καρπός» για τους ξένους, οι οποίοι ουκ ολίγες φορές έχουν πληρώσει την περιέργειά τους με την ίδια τους την ζωή. Και όπως το αναφέρει και ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ στο εξαιρετικό βιβλίο του Τα Βαλκάνια:
Ακόμη και το 1872 πανικός κατέλαβε την Αδριανούπολη από επιθέσεις βρικολάκων και ένας μουσουλμάνος χότζας κι ένας χριστιανός παπάς δεν μπόρεσαν από κοινού να σταματήσουν τους βρικόλακες. Χρειάστηκε να κληθεί ένας ειδικός Τούρκος μάγος-εξορκιστής για να κάνει τη σωστά δουλειά.«Τα οθωμανικά Βαλκάνια ήταν ένας κόσμος γεμάτος αόρατα πνεύματα, αγαθά και πονηρά. Ορισμένες οικογένειες τις έτρεμαν όλοι, γιατί ήταν γνωστό πως ήταν βρικόλακες με ανθρώπινη μορφή. Οι φήμες μιλούσαν ακόμα για άνδρες με ουρές κρυμμένες μέσα στα εσώρουχά τους. Οι θεοφοβούμενοι όλων των θρησκειών χρησιμοποιούσαν φυλαχτά ενάντια στο κακό μάτι, όπως σκόρδο, κομποσκοίνια, δόντια κάπρου ή κέρατα και ορισμένους καρπούς του δάσους»
Ο Apuleius (Μεταμόρφωση, 2, 21) αποδείχνει ότι στην αρχαιότητα το έθιμο αυτό ήταν γνωστό στην Θεσσαλία. Οι Νεοέλληνες διατηρούν το σχετικό έθιμο γιατί πιστεύουν ότι το σώμα του νεκρού πρέπει να προστατευτεί από το να πηδήξει κάποιο ζώο από πάνω του, γιατί σ’ αυτή τη περίπτωση το πτώμα θα βρικολακιάσει! Στους Σέρβους είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η «τιμητική φρουρά του νεκρού» (lat. Custodia feralis). Οι Σέρβοι πιστεύουν ότι πρώτα απ’ όλα πρέπει να προστατευτεί ο νεκρός ώστε να μην περάσει από πάνω του κότα, σκύλος ή ποντίκι, γιατί αυτά τα ζώα είναι εκείνα στα οποία πολύ συχνά θα καταφύγει η ψυχή μετά το θάνατο. Οι Γερμανοί ονομάζουν τα ζώα αυτά Seelentiere.
Οι Σέρβοι πίστευαν λοιπόν ότι οποιοσδήποτε νεκρός μπορούσε να γίνει βρυκόλακας, σε περίπτωση που μέσα του εισέρχονταν κάποιο «διαβολικό πνεύμα», άσχετα με τι ζωή έκανε κι αν ήταν καλός ή κακός άνθρωπος. Για να αποτρέψουν ένα τέτοιο μακάβριο ενδεχόμενο έπρεπε να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα. Γι’ αυτό το λόγο ακόμη και σήμερα σε κάποιες περιοχές της χώρας, όπως στην ανατολική και νότια Σερβία, δένουν το πηγούνι του νεκρού με ένα μαντίλι μην τυχόν ανοίξει το στόμα και δημιουργηθεί έτσι το «πέρασμα» για το δαιμονικό πνεύμα ώστε να εισέλθει μέσα στο σώμα του νεκρού. Τη νύχτα το πτώμα τυλίγεται με κάποιο δέρμα ζώου, γιατί ως γνωστό τα πνεύματα τη νύχτα κυκλοφορούν ελεύθερα. Αν κάποιο από τα ζώα που αναφέραμε (και όχι μόνο) θα περνούσε πάνω από το σώμα του νεκρού, τότε πίστευαν πως ο νεκρός θα ξαναζωντάνευε μετά από σαράντα μέρες! Και μάλιστα ο νεκρός θα έπαιρνε τη μορφή εκείνου του ζώου που πήδηξε από πάνω του.
Σύμφωνα με τον μεγάλο Σέρβο εθνολόγο Βεσέλιν Τσαϊκάνοβιτς η custodia feralis, όπως την εφάρμοζαν οι αρχαίοι Έλληνες, δεν ήταν για το καλό των ζωντανών, αλλά για το καλό των νεκρών, ώστε να μην τους πλησιάσει καμία βέστιτσα (θηλυκός βρυκόλακας) μεταμορφωμένη σε κάποιο ζώο και τους φάνε το πρόσωπο τους (Απουλέιος, Μεταμορφώσεις). Οι σύγχρονοι Σέρβοι και Έλληνες διατηρούν αυτό το έθιμο όχι πλέον για την «ψυχική μεταθανάτια ασφάλεια» του νεκρού αλλά για τη δική τους προσωπική ασφάλεια, γιατί φοβούνται πως θα τους βασανίζουν οι «ζωντανοί νεκροί» και οι μέλλοντες βρυκόλακες. (В. Чајкановић, Студије из Cрпске Религије и Фолклора 1925-1942, σελ. 396).
ΝΕΡΑΪΔΟΠΑΡΜΕΝΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΟΙ: Μεγάλες ομοιότητες ανάμεσα σε δαίμονες υπάρχουν και σε ένα ίσως πιο ρομαντικό και όμορφο χώρο, εκείνον που τον κατοικούν οι νεράιδες στα ελληνικά και οι Βίλε (vile – виле) στα σέρβικα. Οι Βιλε (νεράιδες) ήταν και παραμένουν οι πιο δημοφιλείς θεότητες των Σλάβων. Έγιναν οι μυθικοί αντιπρόσωποι του σέρβικου λαού, αδελφές και προστάτιδες των Σέρβων ηρώων, που τους βοηθούσαν στις μάχες, όπως στη περίφημη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389), επούλωναν τις πληγές τους και θρηνούσαν για το θάνατό τους.
Τόσο για τις Βίλε, όσο και για τις ελληνικές νεράιδες λέγονται και πιστεύονται, κυρίως μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις και τα τραγούδια, τα ίδια πράγματα. Ποιος ήταν ακριβώς ο ρόλος τους στο αρχαίο μυθολογικό σύμπαν και στις αρχαίες λατρείες είναι λίγο πολύ άγνωστο. Ως προς τις σέρβικες νεράιδες (Βίλε) υπάρχουν παρά πολλές αποδείξεις ότι στην θρησκεία των αρχαίων Σλάβων κατείχαν πολύ υψηλή θέση.
Υπάρχει ένα παλιό έθιμο στην παραθαλάσσια Μπούντβα (Будва) του Μαυροβουνίου, σύμφωνα με το οποίο κατά τη διάρκεια του Σπάσοβνταν (Спасовдан: θρησκευτική γιορτή που γίνεται την 1η Ιουνίου σύμφωνα με παλιό ημερολόγιο) τα αγόρια και κορίτσια, στολισμένα με στέφανα από λουλούδια ανεβαίνουν στο κοντινό βουνό του Σωτήρα κι εκεί σε ένα αλώνι με το όνομα «Αλώνι της Νεράιδας» (Вилино Гумно) πιάνονταν από τα χέρια και έστηναν χορό. Χορεύοντας επικαλούνταν τις νεράιδες τραγουδώντας: «Добро јутро беле Виле» (Καλημέρα λευκές νεράιδες) και στη συνέχεια παρακαλούσαν τις νεράιδες να τους βοηθήσουν να παντρευτούν.
Φαίνεται πως οι νεράιδες (Βίλε) ήταν από την αρχαιότητα προστάτιδες γάμου. Ακόμη και σήμερα οι νέες κοπέλες που ανησυχούν αν θα παντρευτούν ή όχι, προσφέρουν θυσίες στις νεράιδες για να τις βοηθήσουν ώστε να βρουν τον άνδρα της ζωής τους και να κάνουν οικογένεια. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τις Νύμφες θεότητες του γάμου γιατί «ούτε γάμος ουδείς άνευ Νυμφών συντελείται, αλλά ταύτας πρώτων τιμώμεν μνήμης χάριν» (Πίνδαρος, Πυθ., 4, 106α).
Αλλά και στους Σέρβους οι Βιλε ήταν θεότητες του γάμου και φαίνεται πως αυτή η δοξασία προϋπήρχε της επαφής τους με τους νότιους γείτονες τους. «Βίλα είναι η κάθε νέα, όμορφη και σε λευκό, ελαφρύ φόρεμα ντυμένη κοπέλα, με μακριά μαλλιά, αφημένα να πέφτουν ελεύθερα στις πλάτες και στο στήθος της»: Αυτό τον ορισμό της Βίλα δίνει ο Βουκ Στεφάνοβιτς Κάρατζιτς στο περίφημο Σέρβικο Λεξικό του, και μπορούμε να πούμε ότι αυτή η περιγραφή ανταποκρίνεται στις γενικές δοξασίες που είχε ανέκαθεν ο κόσμος σχετικά με τις νεράιδες.
Ο «ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΡΑΪΔΩΝ» Οι Βίλε ζουν πολύ καιρό, αλλά δεν είναι αθάνατες. Η ζωή της νεράιδας συνδέεται με τα μαλλιά της: φτάνει για παράδειγμα και μια τρίχα να της κόψει κανείς κι αυτή θα πρέπει να πεθάνει! Σύμφωνα με κάποιους πολύ παλιούς θρύλους μια Βίλα είναι αθάνατη όσο τρώει σπόρο από σκόρδο. Όταν κάποια στιγμή βαριέται τη ζωή της, πετάει αυτό το σπόρο και πεθαίνει χωρίς πόνο και βάσανο.
Οι Βιλε δεν κάνουν σε κανέναν κακό, εκτός αν κάποιος πατήσει στο δικό τους «κόλο», δηλαδή τον κύκλο όπου χορεύουν. Κάποιοι χωρίζουν τις Βίλε σε καλές και κακές. Αλλά όπως λέει και ο Άντον Τόμσεν: «Völlig böse Götter gibt es so wenig wie völlig gute» (οι απόλυτα κακοί θεοί είναι τόσο λίγοι, όσο και οι απόλυτα καλοί). Όμως για τις νεράιδες ισχύει ότι είναι ιδιότροπες, καπριτσιόζες και αλλόκοτες και ότι θυμώνουν πολύ εύκολα. Όταν κάνουν κακό στους ανθρώπους το κάνουν επίτηδες και προμελετημένα.
Είναι σημαντικό να ειπωθεί για τις νεράιδες ότι σχεδόν ποτέ δεν εμφανίζονται μόνες τους, αλλά πάντα μαζί με τις άλλες. Σε μια παλιά παράδοση συνήθως εμφανίζονται τρεις νεράιδες (Βίλε) μαζί, ή ακόμη και εννιά. Ανάμεσα τους μία είναι πάντα η κυρίαρχη. Στους αρχαίους Έλληνες αυτή ήταν η Άρτεμις, ενώ στους Νεοέλληνες τη θέση της έχει η Μεγάλη Κυρά, η οποία ταυτίζεται με την Παναγία. Γενικώς οι σχετικές με τις νεράιδες παραδόσεις είναι αρκετά πολύπλοκες επειδή οι νεράιδες ενσωμάτωσαν σταδιακά στοιχεία από πολλούς και διαφορετικούς θηλυκούς δαίμονες, όπως του δάσους, του χωραφιού, του νερού, του αέρα… Για κάποιες Βίλε λένε ότι ζουν στον Κάτω Κόσμο κι εκεί έχουν τη μορφή φιδιού, κι όταν βγαίνουν στην επιφάνεια της γης αποκτούν τη μορφή γυναίκας.
Νυμφες: Είναι πολύ χρήσιμο το σχήμα σύμφωνα με το οποίο κατηγοριοποιήθηκαν οι νεράιδες (Νύμφες) στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Οι ορεινές Νύμφες λέγονται Ορεάδες, οι δασικές Δρυάδες, εκείνες που γεννιούνται μαζί με τα δάση είναι οι Αμαδριάδες, των πηγών είναι οι Νάπλες, οι Ναϊάδες και της Θάλασσας ονομάζονται οι Νερεϊδες. Υπάρχει όμως και ένας διαφορετικός κατάλογος που μας άφησε ένας ανώνυμος σχολιαστής του Όμηρου (Schol. Ad Hom. Il. XX 8): «Αι τα άλση κατοικούσαι Νύμφαι Αλσηίδης καλούνται, αι δε επί των δένδρων Αμαδρυάδες, αι δε τα νάματα των υδάτων Ναίδες και Υδριάδες, και τούτων αι μεν Κρηνίδες, αι δε Επιποταμίδες, αι δε επί των βοσκημάτων Επιμήλίδες, αι δε επί των ορών Ορειάδες και όσαι ταύταις όμοιαι όμοιως δε και αι επί των ελών Ελειονόμοι.»
Σε πολλές περιπτώσεις οι βιλε, αλλάζουν τόπο διαμονής και από τα δάση και τα λιβάδια πηγαίνουν στις λίμνες. Συχνά κατοικούν και μέσα στα πηγάδια και γίνονται έτσι οι προστάτιδές τους. Πάντως αγαπούν τα χλοερά λιβάδια κι εκεί στήνουν το χορό τους. Στα λιβάδια και στα ξέφωτα του δάσους, εκεί που το χορτάρι είναι πιο κοντό, εκεί βρίσκεται και ο «νεραϊδό-κύκλος», το μέρος δηλαδή που στήνουν το νεραϊδοχορό τους. Αυτά τα μέρη είναι ταμπού για ανθρώπους, γιατί πιστεύουν ότι όποιος πατήσει στον «κύκλο των νεραϊδών» μπορεί να το πληρώσει πολύ ακριβά.
Υπάρχει μια πολύ παλιά δοξασία ότι οι νεράιδες ήταν οπλισμένες με τόξα και βέλη. Αυτό βέβαια συνδέεται με την αρχαία θεά Άρτεμις, που είχε τα επίθετα «ιοχεαιρα, τοξοφόρος, εκηβόλος» Οι νεράιδες μπορούν εύκολα να επιτεθούν με τα τόξα τους στον «αμαρτωλό» και να τον «πληγώσουν με τα βέλη τους στο πόδι, στο χέρι, ή και στα δύο πόδια και χέρια, και να πεθάνει επί τόπου» (Βουκ Στ. Κάρατζιτς). Επίσης υπάρχουν πολλοί θρύλοι στην αγγλική και γαλλική παράδοση για τις νεράιδες και τους «κύκλους των νεράιδων» (vilna kola): fairy rings, cercles des fées…
ΝΥΜΦΟΚΑΤΑΛΗΨΙΑ: ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΠΟ ΝΕΡΑΪΔΕΣ
Νυμφοκαταληψια: Από τις γυναικείες δουλειές οι νεράιδες προτιμούν την ύφανση. Στον Όμηρο η Κίρκη και η Καλυψώ τραγουδούν υφαίνοντας (Όμηρος 5, 61; 12, 221 κλπ), έτσι και οι σερβικές Βίλε όταν υφαίνουν τραγουδούν για τους ήρωες. Επίσης μια από της σημαντικές λειτουργίες των νεράιδων είναι ότι φέρνουν καρπούς στα χωράφια και γονιμότητα στα ζώα. Συνήθως έχουν και τα δικά τους προσωπικά κοπάδια που τα φυλάσσουν και τα αρμέγουν. Φυσικά πρόκειται για άγρια ζώα του δάσους όπως είναι ελάφια, ζαρκάδια αλλά και κάποια μυθικά ζώα όπως για παράδειγμα «η αγελάδα που ζει μέσα στη λίμνη» (Čajkanović, Stara Srpska Religija). Εάν κάποιος τολμήσει και επιτεθεί στα ζώα τους θα τιμωρηθεί πολύ αυστηρά: θα χάσει τα μάτια του. Πάλι την καλύτερη αναλογία τη βρίσκουμε στο πρόσωπο της Άρτεμις που είναι η πιο παλαιά Νύμφη γνωστή και ως πότνεια ή «δέσποινα των θυρών».
Οι Βιλε μπορούν να αρρωστήσουν έναν άνθρωπο ακόμη και να τον σκοτώσουν. Ο πιο εύκολος τρόπος για να το κάνουν αυτό είναι να μπουν μέσα του. Για παράδειγμα υπάρχει μια σχετική κατάρα στο Βανάτο της Σερβίας: «ας μπουν οι Βίλε μέσα σου! (vile ušle u tebe). Για να βγει η Βίλε από μέσα σου χρειάζεται οπωσδήποτε η συνδρομή κάποιας εξορκίστριας μάγισσας. Από «νυμφοκαταληψία» υπέφεραν και οι αρχαίοι Έλληνες, και από τότε υπάρχουν εκφράσεις «νυμφόληπτος» και «μανείς εκ νυμφών».
Νυμφομανια: Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο η μάγισσα αναγκάζει την Βίλα να βγει έξω από το σώμα αρρώστου Τοποθετούν τον άρρωστο κάτω στο πάτωμα και γύρω του οι παραβρισκόμενοι στήνουν τρελό χορό, αρχίζουν και τραγουδάνε και χορεύουν κι ένας παίζει λύρα ή κάποιο άλλο μουσικό όργανο, έτσι ώστε η Βίλα, που λατρεύει αθεράπευτα το χορό και τη μουσική, δεν αντέχει φυλακισμένη στο σώμα και βγαίνει έξω!
Στο σέρβικο λαϊκό τραγούδι “ile Dobrodelnice“ οι Βίλε φέρνουν στη ζωή τον νεκρό τους αδελφό βάζοντας στην πληγή του ένα μαγικό φυτό και στη συνέχεια αρχίζουν να χορεύουν και να τραγουδάνε καλώντας μέσα από το τραγούδι την ψυχή του που έφυγε, να γυρίσει πίσω στο σώμα.
Οι Σέρβοι πιστεύουν πως οι καλές Νεράιδες (Βίλε), οι θεραπεύτριες, είναι οι Βίλε των βουνών, επειδή γνωρίζουν πολύ καλά τα βότανα όλων των ειδών, καθώς και το «ελιξίριο της ζωής» όπως είναι το σάραμσακ, (σπόρος από σκόρδο), που είναι απαραίτητος για να ζήσουν πολλά χρόνια. Επίσης το νερό στο όποίο οι Βίλε έκαναν μπάνιο θεωρείται θεραπευτικό.
Οι Βίλε, όπως και οι αρχαίες νύμφες και οι σύγχρονες νεράιδες, είναι το σύμβολο της θηλυκής νεότητας. Συνήθως παντρεύονται τους δράκους με τους οποίους κάνουν παιδιά, «αλλά μόνο θηλυκά» (SEZ, 32, 378 & 108). Μερικές φορές παντρεύεται ένα νέο άνδρα και τον παίρνει μαζί της να μείνουν σε ένα σύννεφο!
Ακόμη και σήμερα στα δασωμένα βουνά και στα λιβάδια της βαλκανικής υπαίθρου οι νεράιδες-Βίλε συνεχίζουν να στήνουν τους χορούς τους και να θέλγουν τους ανυποψίαστους περαστικούς, να ερωτοτροπούν και να ζηλεύουν, να κάνουν μάγια και να θεραπεύουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου