ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (355-402)

ΣΤΑΣΙΜΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

355 ΧΟ. — ὦ Ζεῦ βασιλεῦ καὶ νὺξ φιλία
μεγάλων κόσμων κτεάτειρα,
ἥτ᾽ ἐπὶ Τροίας πύργοις ἔβαλες
στεγανὸν δίκτυον, ὡς μήτε μέγαν
μήτ᾽ οὖν νεαρῶν τιν᾽ ὑπερτελέσαι
360 μέγα δουλείας
γάγγαμον, ἄτης παναλώτου.
Δία τοι ξένιον μέγαν αἰδοῦμαι
τὸν τάδε πράξαντ᾽, ἐπ᾽ Ἀλεξάνδρῳ
τείνοντα πάλαι τόξον, ὅπως ἂν
365 μήτε πρὸ καιροῦ μήθ᾽ ὑπὲρ ἄστρων
βέλος ἠλίθιον σκήψειεν.

— Διὸς πλαγὰν ἔχουσιν εἰπεῖν, [στρ. α]
πάρεστιν τοῦτό γ᾽ ἐξιχνεῦσαι.
ἔπραξεν ὡς ἔκρανεν. οὐκ ἔφα τις
370 θεοὺς βροτῶν ἀξιοῦσθαι μέλειν
ὅσοις ἀθίκτων χάρις
πατοῖθ᾽· ὁ δ᾽ οὐκ εὐσεβής.
πέφανται δ᾽ ἐγγονοῦσα τόλμη τῶν Ἄρη
375 πνεόντων μεῖζον ἢ δικαίως,
φλεόντων δωμάτων ὑπέρφευ
ὑπὲρ τὸ βέλτιστον. ἔστω δ᾽ ἀπή-
μαντον, ὥστ᾽ ἀπαρκεῖν
380 εὖ πραπίδων λαχόντι.
οὐ γὰρ ἔστιν ἔπαλξις
πλούτου πρὸς κόρον ἀνδρὶ
λακτίσαντι μέγαν Δίκας
βωμὸν εἰς ἀφάνειαν.

βιᾶται δ᾽ ἁ τάλαινα πειθώ, [ἀντ. α] 385
προβούλου παῖς ἄφερτος ἄτας.
ἄκος δὲ πᾶν μάταιον. οὐκ ἐκρύφθη,
πρέπει δέ, φῶς αἰνολαμπές, σίνος·
390 κακοῦ δὲ χαλκοῦ τρόπον
τρίβῳ τε καὶ προσβολαῖς
μελαμπαγὴς πέλει δικαιωθείς, ἐπεὶ
395 διώκει παῖς ποτανὸν ὄρνιν,
πόλει πρόστριμμα θεὶς ἄφερτον·
λιτᾶν δ᾽ ἀκούει μὲν οὔτις θεῶν·
τὸν δ᾽ ἐπίστροφον τῶν[δε]
φῶτ᾽ ἄδικον καθαιρεῖ.
οἷος καὶ Πάρις ἐλθὼν
400 ἐς δόμον τὸν Ἀτρειδᾶν
ᾔσχυνε ξενίαν τράπε-
ζαν κλοπαῖσι γυναικός.

***
Ω Δία παντοδύναμε και Νύχτ᾽ αγαπητή,
που τ᾽ αναρίθμητα έχεις τα στολίδια,
πυκνά πλεμάτια τύλιξες τη γη την Τρωική
μ᾽ άσπαστα σιδερένια δαχτυλίδια,
Μήτε μεγάλοι να μπορούν μήτ᾽ άγουρα παιδιά
— κι ανώφελα κανείς ας μη γυρεύει —
360 το δίχτυ να πηδήσουνε που ξάπλωσ᾽ η σκλαβιά
κι όλους τριγύρω μέσα του μαζεύει.
Σε τρέμω, Δία ξένιε, και τα έργα σου τιμώ,
που από καιρό τεντώνεις το δοξάρι
για να μη ρίξεις άνεργο το δίκιο σου θυμό
επάνω στον αδικητή τον Πάρη.

Του Δία το χτύπημα έχουνε να πουν,
το χέρι του φως φανερό καθένας βλέπει·
βουλή του η τύχη των· και αν πει κανείς
πως δεν τους μέλει
370 να γνοίαζουντ᾽ οι θεοί για όσους πατούν
τ᾽ ανέγγιχτ᾽ άγια, είν᾽ ασεβής·
θα το ᾽βρει κάπου όλη᾽ η γενιά
κείνου, που αχόρταγη φουντώνει
πέρ᾽ απ᾽ το δίκιο η αποκοτιά,
ενώ με βιος τα σπίτια του
πάν᾽ από κάθε μέτρο τα φορτώνει.
Ας θέλει όσα του φτάνουν ξέγνοιαστος
380 κι ακίνδυνα να ζει ο που έχει γνώση·
μα ένας, που μέσα στο μεθύσι
του πλούτου θα ποδοπατήσει
το μέγα το βωμό της Δίκης,
κάστρο δεν είναι να τον σώσει.

Καβάλα παίρνει τον η άθλια η Πειθώ,
της τύφλωσης η κόρη, και τον σέρνει
εκεί που τότε κάθε πια γιατρειά
είναι χαμένη.
Δεν κρύβεται· φαντάζει μαύρο φως
390 καταραμένο η συμφορά του
κι όπως χρυσάφι ψεύτικο στερνά
με τη τριβήν αχνόμαυρο προβάλλει,
δικαιώθηκε, που σα μωρό
πουλί να πιάσει κυνηγά
και στους δικούς ζημιά άφερτη έχει βάλει·
θεός κανείς τα παρακάλια δε γρικά
κι όποιος στην ανομία ζει, θα τον χαλάσει·
Καθώς ο Πάρης, που το σπίτι
400 που τον εφίλευε του Ατρείδη
με την κλεψιά της γυναικός του
δε ντράπηκε να το ατιμάσει.

Η σημαντική ευγνωμοσύνη

Η έννοια της ευγνωμοσύνης έχει δύο στοιχεία. Πρώτον είναι μια “επιβεβαίωση καλοσύνης”, με την έννοια ότι νιώθουμε πως υπάρχουν καλά στοιχεία σε αυτόν το κόσμο, δώρα και οφέλη που έχουμε δεχτεί. Δεύτερον, αναγνωρίζουμε ότι η πηγή αυτής της καλοσύνης βρίσκεται εκτός του εαυτού μας… νιώθουμε ότι άλλοι άνθρωποι (ή κάποια ανώτερη δύναμη αν έχουμε κάποια θρησκευτική-πνευματική πίστη) μας έδωσαν αρκετά δώρα, μεγάλα και μικρά, προκειμένου να γευτούμε το συναίσθημα της καλοσύνης. Η ευγνωμοσύνη χαρακτηρίζεται ως ένα “συναίσθημα ενδυνάμωσης των ανθρωπίνων σχέσεων” αφού μας βοηθά να νιώσουμε πως έχουμε υποστηριχθεί από άλλους ανθρώπους και πως έχουμε “απολαύσει” την καλοσύνη που προκύπτει από την στενή επαφή. 

Επιπλέον, δεδομένου ότι η ευγνωμοσύνη μας ενθαρρύνει όχι μόνο να εκτιμούμε τα καλά που μας δόθηκαν αλλά και να θέλουμε να “ανταποδώσουμε το καλό”, η ευγνωμοσύνη χαρακτηρίζεται ως η «ηθική μνήμη της ανθρωπότητας». Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ενδεχομένως εξελίχθηκε η ευγνωμοσύνη: ενισχύοντας τους δεσμούς ανάμεσα στα μέλη του ίδιου είδους, τα οποία βοηθούσαν το ένα το άλλο.

 

Τα τελευταία χρόνια εκατοντάδες έρευνες έχουν αναδείξει τα κοινωνικά, σωματικά και ψυχολογικά οφέλη της ευγνωμοσύνης. Πιο συγκεκριμένα:

1. Η ευγνωμοσύνη αυξάνει την ευτυχία: Σύμφωνα με σχετικές έρευνες (Robert Emmons και Sonja Lyubomirsky) η ευγνωμοσύνη έχει αποδειχθεί πως αποτελεί μια από τις πιο αξιόπιστες μεθόδους για την αύξηση της ευτυχίας και της ικανοποίησης από τη ζωή. Ενισχύει επίσης συναισθήματα αισιοδοξίας, χαράς, ευχαρίστησης, ενθουσιασμού και άλλα θετικά συναισθήματα.
2. Η αίσθηση ευγνωμοσύνης μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη σε άτομα με χρόνιες παθήσεις.
3. Η ευγνωμοσύνη είναι καλή για το σώμα μας: Οι μελέτες του Emmons και του Michael McCullough δείχνουν ότι η ευγνωμοσύνη ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνει την αρτηριακή πίεση, μειώνει τα συμπτώματα ασθενειών, ενώ μειώνετε η ένταση του πόνου. Επίσης, μας ενθαρρύνει να ασκούμαστε περισσότερο και να φροντίζουμε περισσότερο την υγεία μας.
4. Η ευγνωμοσύνη μας κάνει να κοιμόμαστε καλύτερα: Οι άνθρωποι που νιώθουν ευγνωμοσύνη κοιμούνται περισσότερες ώρες κάθε βράδυ, μένουν λιγότερο χρόνο ξύπνιοι πριν κοιμηθούν και αισθάνονται πιο ανανεωμένοι το πρωί. Αν θέλετε να κοιμηθείτε πιο καλά, μετρήστε “τα καλά” που σας έχουν δοθεί και όχι προβατάκια.
5. Η ευγνωμοσύνη αυξάνει την ψυχική ανθεκτικότητα: Βοηθά τους ανθρώπους να ανακάμπτουν μετά από κάποιο τραυματικό γεγονός, συμπεριλαμβανομένων βετεράνων του πολέμου στο Βιετνάμ με σύνδρομο μετατραυματικού στρες, θύματα φυσικών καταστροφών και ανθρώπους που ζουν σε καθεστώς βίαιων, πολιτικών συγκρούσεων.
6. Η ευγνωμοσύνη ενισχύει τις σχέσεις: Μας κάνει να νιώθουμε πιο κοντά και πιο αφοσιωμένοι στους φίλους και τους ερωτικούς μας συντρόφους. Όταν οι σύντροφοι αισθάνονται και εκφράζουν ευγνωμοσύνη ο ένας στον άλλον, νιώθουν πιο ικανοποιημένοι από τη σχέση τους. Επίσης, η ευγνωμοσύνη μπορεί να βοηθήσει το ζευγάρι να κάνει έναν πιο ισότιμο καταμερισμό εργασιών (π.χ. στο νοικοκυριό).
7. Η ευγνωμοσύνη προωθεί τη συγχώρεση – ακόμη και μεταξύ πρώην συζύγων μετά από διαζύγιο.
8. Η ευγνωμοσύνη αυξάνει την προκοινωνική συμπεριφορά: Οι ευγνώμονες άνθρωποι είναι περισσότερο βοηθητικοί, αλτρουιστές και συμπονετικοί.
9. Η ευγνωμοσύνη είναι καλή για τα παιδιά: Τα παιδιά ηλικίας 6-7 ετών είναι πιο γενναιόδωρα όταν αισθάνονται ευγνωμοσύνη, ενώ οι ευγνώμονες έφηβοι φαίνεται πως επιδεικνύουν υψηλότερη ψυχική ανθεκτικότητα. Όταν τα παιδιά και έφηβοι (10-19 ετών) ασκούνται σε πρακτικές ευγνωμοσύνης, αναφέρουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή, έχουν ένα πιο θετικό συναίσθημα και αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με την κοινότητά τους.
10. Η ευγνωμοσύνη είναι καλή για τα σχολεία: Οι έρευνες δείχνουν ότι η ευγνωμοσύνη βοηθά τους μαθητές να αισθάνονται καλύτερα για το σχολείο τους, ενώ βοηθά τους εκπαιδευτικούς να αισθάνονται πιο ικανοποιημένοι, πετυχημένοι και λιγότερο συναισθηματικά εξαντλημένοι (ενδεχομένως μειώνοντας συμπτώματα burnout)

Φερνάντο Πεσσόα: Δεν έκανα τίποτα άλλο από το να ονειρεύομαι

Αυτό ήταν, και μόνο αυτό, το νόημα της ζωής μου. Ποτέ δεν είχα άλλη πραγματική ενασχόληση πέρα από την εσωτερική μου ζωή. Οι μεγαλύτερες συμφορές της ζωής μου σβήνουν όταν ανοίγοντας το παράθυρο μέσα μου μπορώ και τις ξεχνώ κοιτάζοντας την αδιάλειπτη κίνηση εντός μου. Ποτέ δεν θέλησα να είμαι τίποτα άλλο πέρα από ονειροπόλος.

 

Σε όποιον μου είπε να ζήσω δεν έδωσα ποτέ σημασία. Ανήκα ανέκαθεν σ’ αυτό που δεν είναι όπου είμαι και σ’ αυτό που ποτέ δεν μπόρεσα να είμαι. Ό,τι δεν είναι δικό μου, όσο ταπεινό και να είναι, είχε πάντα ποίηση για μένα. Ποτέ δεν αγάπησα άλλο από το τίποτα. Ποτέ δεν επιθύμησα άλλο από αυτό που δεν μπορούσα να φανταστώ. 

 

Από τη ζωή τίποτα άλλο δεν ζήτησα πέρα από το να περάσει από μέσα μου χωρίς να την αισθανθώ. Από την αγάπη το μόνο που ζήτησα ήταν να μείνει για πάντα ένα όνειρο μακρινό. Από τα εσωτερικά μου τοπία, όλα τους μη πραγματικά, αυτό που με είλκυε ήταν το μακρινό, και τα τοξωτά γεφύρια που έσβηναν, σχεδόν στην απόσταση των τοπίων των ονείρων μου, είχαν μια γλυκύτητα ονείρου σε σχέση με άλλα μέρη του τόπου -μια γλυκύτητα που μ’ έκανε να τ’ αγαπώ.

 

Εγώ την ημέρα είμαι μηδαμινός, αλλά τη νύχτα είμαι εγώ.

«Έχω δημιουργήσει μέσα μου πολλές και διαφορετικές προσωπικότητες. Αδιάκοπα δημιουργώ προσωπικότητες. Κάθε ένα από τα όνειρα μου, τη στιγμή ακριβώς που ονειρεύομαι έχει ήδη ενσαρκωθεί σε ένα άλλο πρόσωπο που το ονειρεύεται, εκείνο, όχι εγώ.

Ποτέ δεν αγαπάμε κάποιον. Αγαπάμε απλώς την ιδέα που σχηματίζουμε για κάποιον. Τελικά αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας έννοια και ο εαυτός μας.
Αυτό είναι αλήθεια σε όλη την κλίμακα του έρωτα. Στο σεξουαλικό έρωτα αναζητάμε τη δική μας απόλαυση με τη μεσολάβηση ενός ξένου κορμιού. Στον έρωτα που διαφέρει από τον σεξουαλικό αναζητάμε τη δική μας απόλαυση με τη μεσολάβηση μιας δική μας ιδέας. Ο αυνανιστής είναι αποτρόπαιος, αλλά, στην απόλυτη αλήθεια, ο αυνανιστής είναι η απόλυτη λογική έκφραση του ερωτευμένου. Είναι ο μόνος που δεν προσποιείται μήτε κοροϊδεύει τον εαυτό του.

Για να δημιουργώ καταστρέφομαι. Έχω τόσο πολύ αποκαλύψει το εσωτερικό της ψυχής μου, ώστε μέσα μου δεν υπάρχω παρά μόνο εξωτερικά. Είμαι η ζωντανή σκηνή όπου ανεβαίνουν διάφοροι ηθοποιοί και ζωντανεύουν διαφορετικά έργα.»

 

«Αλλά η αντίθεση δεν με συνθλίβει – με απελευθερώνει. Η ειρωνεία που υπάρχει σ΄ αυτήν είναι αίμα μου. Αυτό που θα έπρεπε να με ταπεινώνει είναι η σημαία που ξεδιπλώνω.

 

Και το γέλιο με το οποίο θα έπρεπε να γελάω με τον εαυτό μου είναι μια σάλπιγγα με την οποία χαιρετώ και δημιουργώ την αυγή στην οποία μεταλάσσομαι.»

 

«Γράφω, λυπημένος, στο ήσυχο δωμάτιό μου, μόνος όπως υπήρξα πάντα, μόνος όπως θα υπάρχω πάντα. Κι αναρωτιέμαι αν η φωνή μου, φαινομενικά τόσο ασήμαντη, δεν ενσαρκώνει την ουσία χιλιάδων φωνών, τη δίψα να μιλήσουν χιλιάδων ζωών, την υπομονή εκατομμυρίων ψυχών υποταγμένων σαν την δική μου στο καθημερινό πεπρωμένο, στο ανώφελο όνειρο, στην ελπίδα που δεν αφήνει ίχνη. Αυτές τις στιγμές η καρδιά μου χτυπά πιο δυνατά γιατί έχω συνείδηση πως υπάρχει».

Ο ΜΑΗΣ ΤΟΥ ’68: Νοσταλγία ή διάψευση;

«Εγώ είμαι τέκνο της Ανάγκης κι ώριμο τέκνο της Οργής»

            Ο Γαλλικός Μάης του 1968 σε κάποιους ηλικιωμένους διεγείρει τη μνήμη και διευρύνει τα όρια και την ένταση της νοσταλγίας τους. θυμούνται την εφηβεία τους, τα ανεκπλήρωτα όνειρά τους και όλα εκείνα τα γεγονότα που άλλαξαν τη ζωή τους, έστω και για λίγες μέρες.

            Κάποιοι άλλοι, πιο ψυχροί και ορθολογιστές, ρεαλιστές και προσγειωμένοι κάνουν τον απολογισμό της εξέγερσης του Μάη του 68, αφού τα 50 χρόνια είναι αρκετά για να καταστήσουν την κρίση τους αντικειμενική, απαλλαγμένη από φανατισμούς και ιδεοληψίες. Όταν κάνεις απολογισμό συνυπολογίζεις τα όνειρα που έκανες, τον αγώνα που έδωσες, τις νίκες και τις ήττες αλλά κι αυτό που παραδόθηκε μέχρι σήμερα ως κατάκτηση (προσωπική και κοινωνική).

            Υπάρχει και μια τρίτη ομάδα ανθρώπων που για τα γεγονότα του Γαλλικού Μάη έχουν μια απόλυτα απορριπτική στάση. Γι’ αυτούς ήταν μια εξέγερση των ακροαριστερών και όσων αναζητούσαν διέξοδο από τα ψυχολογικά τους αδιέξοδα. Ήταν μια τρέλα νεανική, που, όμως, ενέπνευσε χιλιάδες φοιτητές, εργάτες, υπαλλήλους, αγρότες και γιατί όχι πολλούς αστούς. Άνδρες και γυναίκες.

            «Γίνετε ρεαλιστές, απαιτήστε το αδύνατο», «η δράση δεν πρέπει να είναι αντίδραση αλλά δημιουργία», «η φαντασία στην εξουσία», «όσο περισσότερο καταναλώνεις, τόσο λιγότερο ζεις», «οι ανέσεις είναι το όπιο του λαού», «σου αγοράζουν την ευτυχία κλέψ’ την», «Απαγορεύεται το απαγορεύεται», «όχι στα σύνορα», «Ζωή, όχι επιβίωση», «αρνηθείτε τους ρόλους που σας δώσανε», «κάθε εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα».

             Η σταχυολόγηση των παραπάνω συνθημάτων αποσκοπεί στο να καταδείξει το εύρος των αιτημάτων και στόχων του Μάη του 68 αλλά και να μας προβληματίσει γι’ αυτό που έμεινε ως ζώσα παρακαταθήκη.

            Η καταναλωτική κοινωνία βρίσκεται στο απόγειό της, η εξουσία παραμένει πεζή, η ευτυχία χάθηκε στην καθημερινότητα του άγχους, ο κομφορμισμός και η αγελοποίηση ανθρώπων και κοινωνιών συνιστά μια θλιβερή πραγματικότητα, οι νόμοι της αγοράς εκτόπισαν την πολιτική και την ηθική, η ελευθερία θυσιάζεται στο όνομά της ασφάλειας, η πρωτότυπη δημιουργία υποχώρησε κάτω από το βάρος της εξειδίκευσης και της μαζικής κουλτούρας, η παγκοσμιοποίηση που ευαγγελίζεται τον ασύνορο κόσμο τρομάζει τους λαούς και τρέφει τον εθνικισμό. Νέα τείχη εγείρονται ανάμεσα στους λαούς και στους ανθρώπους. Η αλλοτρίωση μας αποπροσωποποιεί και μας απανθρωπίζει.

            Από την ουτοπία, λοιπόν, των συνθημάτων οδηγηθήκαμε στη δυστοπία των σημερινών κοινωνιών; Πολλοί μιλούν για μια διάψευση και μια ιστορική αποτυχία της εξέγερσης, αφού αυτά που κατήγγειλε το 1968 όχι μόνο δεν υποχώρησαν αλλά επέστρεψαν και σκιάζουν την πολιτική και τη ζωή μας. Κι αυτό όχι γιατί τα αιτήματα ήταν σουρεαλιστικά, όχι γιατί κάποιοι από τους πρωταγωνιστές ενσωματώθηκαν στο σύστημα που πολέμησαν, όχι γιατί ο αντίπαλος ήταν δυνατός κι ανίκητος αλλά γιατί αυτή είναι η τύχη των εξεγέρσεων.

            Περισσότερο εμπνέουν, ενθουσιάζουν και γονιμοποιούν το μέλλον και λιγότερο πείθουν για την ικανότητά τους να αλλάξουν την πραγματικότητα. Εξάλλου ο αντίπαλος έχει πάντα ένα ακαταμάχητο επιχείρημα. Το φόβο του χάους. «Μεταρρυθμίσεις, ναι. Χάος, όχι». Με το σύνθημα αυτό οι αντίπαλοι κέρδισαν τις εκλογές φοβίζοντας τα πλήθη, που από τη φύση τους σαγηνεύονται από την «τάξη» και νιώθουν άβολα στο χάος και την αταξία.

             «Εξεγείρομαι, άρα υπάρχω» (Α. Καμύ)

            Μπορεί ο Μάης του 68 κάποιους να λυπεί για τα πολλά συνθήματα και τα υπεσχημένα, αλλά οι περισσότεροι ονειρεύονται τη δική τους εξέγερση. Εξάλλου όλοι ζούμε για να πραγματώσουμε την απωθημένη επιθυμία μας για μια εξέγερση, ως στοιχείο αυτοεπιβεβαίωσης.

            Μπορεί να μας φοβίζουν οι ουτοπίες αλλά δεν αντέχουμε και τον επαχθή ρεαλισμό. Έχουμε ανάγκη να διαμαρτυρηθούμε για το παρόν, την πεζότητα της ζωής μας, για τα κενά σύμβολά μας, για την ελευθερία που μας «δώρισαν», για την «ανήθικη» ηθική, τα αληθινά ψεύδη, τις ψευδείς αλήθειες, τον αρρωστημένο ατομικισμό μας, τον αντικοινωνικό ναρκισσισμό μας, την κατευθυνόμενη κριτική, το μύθο της προόδου, την ιδεολογία της καριέρας, τα προσωπεία που πνίγουν το πρόσωπό μας, τη διασκέδαση που βιώνεται ως ψυχαγωγία, για τα πολλά «πρέπει» και τα «μη» της ζωής μας και τελικά για τις «τοξίνες» που παράγει ο πολιτισμός μας.

            Εξέγερση, βέβαια, δεν είναι μόνο τα οδοφράγματα, οι καταλήψεις, οι οδομαχίες, τα δακρυγόνα, ο ιδρώτας και τα δάκρυα. Είναι κι αυτά που βιώνεις όταν συνειδητά νιώθεις εχθρός και ενάντιος σε ό,τι σε υποβιβάζει και σε εξαχρειώνει. Δεν υπάρχει η απόλυτη εξέγερση σε μια κοινωνία κανονικότητας, ούτε η απόλυτη άρνηση σε ό,τι σε περιβάλλει. Είμαστε τέκνα της κοινωνίας και της φύσης. Αξία έχει μέσα στα κοινωνικά και φυσικά πλαίσια να πετύχουμε την αυτονομία, την αυτοθέσμισή μας. Να πετύχουμε την αρμονία ανάμεσα στην απόρριψη και τη δημιουργία, στην καταστροφή με την οικοδόμηση. Να βρούμε και να οικοδομήσουμε τη νέα διαλεκτική, συμπληρώνοντας εκείνη του Έγελου.

            «Στο πνεύμα εκείνο που απαρνείται ενυπάρχει το πνεύμα εκείνου που δημιουργεί, το πάθος για καταστροφή συνυπάρχει με το πάθος για δημιουργία» (Μπακούνιν).

            Η εξέγερση δεν συνιστά μόνο μια πολιτική πράξη αλλά και μια προσπάθεια αναστοχασμού και αυτογνωσίας. Εξάλλου ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο ον που εξεγείρεται τόσο εναντίον του περιβάλλοντός του όσο και εναντίον του εαυτού του. Μπορεί η εξέγερση να προϋποθέτει την απόλυτη αποδοχή του εαυτού μας αλλά αυτό δεν συνεπάγεται τον έσχατο σχετικισμό και το μηδενισμό των πάντων.

            Η κοινωνική εξέγερση είναι ορφανή χωρίς την ατομική εσωτερική εξέγερση. Ο τύραννος και ο αντίπαλος δεν είναι πάντοτε και υποχρεωτικά έξω από εμάς. Δεν χρειαζόμαστε μόνο συνθήματα για να εκφράσουμε την οργή μας και το όραμά μας. Τα συνθήματα εμπνέουν αλλά και παραπλανούν. Τα συνθήματα μπορούν ακόμη και σήμερα να δονούν την ψυχή μας, αλλά δεν είναι ικανά να πυροδοτήσουν την εξέγερση. Οι εξεγέρσεις του μέλλοντος χρειάζονται τόσο τη λογική – συνείδηση, όσο και τη φαντασία.

            «Δεν μπορείς να εξαρτάσαι από την κρίση σου όταν η φαντασία σου δεν λειτουργεί» (Μαρκ Τουέιν).

Ο σωστός χρόνος κι η σωστή στιγμή, δεν θα υπάρξουν ποτέ. Ζήσε το τώρα και κάντο να αξίζει

“Δεν ήταν η στιγμή μας”.
“Ο χρόνος δεν είναι ο σωστός”
“Κάποτε θα το ζήσουμε, αλλά τώρα είναι αδύνατον”

Κάθε μια από αυτές τις φράσεις, τις έχουμε πει ή ακούσει επανειλημμένα.
Κάθε φορά που τις ακούμε, αντιλαμβανόμαστε το ψέμα, αλλά κολλάμε στην προσδοκία.
Γιατί η πραγματικότητα είναι απλή.
Όταν θες, γυρνάς τον κόσμο ανάποδα και κάνεις τη στιγμή σωστή. Κι αν δεν τα καταφέρεις δεν πειράζει.

Μένεις, μέσα στην λάθος στιγμή και την κάνεις να αξίζει.
Ναι ρε, κάνεις το λάθος να ΑΞΙΖΕΙ.
Ξέρεις πόση ψυχή χρειάζεται αυτό;
Ξέρεις πόσες μάχες με το χρόνο θα χρειαστούν;
Ποτέ δεν θα υπάρχει “σωστός” χρόνος.
Πάντα κάτι θα λείπει. Πάντα κάποια ρωγμή θα ξεφεύγει. Πάντα κάποια σκιά θα σκοτεινιάζει τον ήλιο.
Και;

Και τι έγινε αν ο χρόνος δεν είναι ο σωστός;
Και τι έγινε αν ο χρόνος δεν είναι τέλειος;
Δεν θέλω την τελειότητα. Δεν θέλω να το ζήσω “όταν”…
Γιατί όσο εσύ νομίζεις πως φτιάχνεις τις συνθήκες του “όταν”… εμένα μου μαθαίνεις πώς είναι να ζω χωρίς εσένα.
Μου μαθαίνεις να ζω με την απουσία σου, να την συνηθίζω.
Μου μαθαίνεις να φτιάχνω το χρόνο μου δικό μου χωρίς προσδοκίες, χωρίς αναμονή.

Γιατί γι’αυτό που θες να ζήσεις, για τον άνθρωπο που θες στην ζωή σου, δεν περιμένεις.
Δίνεις τις μάχες σου, και στέκεσαι εκεί. Κάνεις τα λάθη σου και τα σβήνεις στο φιλί του.
Κλείνεις μέσα σε μια αγκαλιά όλο το σκοτάδι και το κάνεις δικό σας.
Λες τις αλήθειες σου και μένεις. Ακούς τις αλήθειες και μένεις.
Γιατί καλύτερα ένα “μαζί” μέσα στην καταιγίδα, παρά ένα “μαζί” όταν θα…
Γιατί αυτό το “όταν θα” ισούται με ποτέ.

Η πένα σου είναι το όπλο σου

Υπάρχουν χιλιάδες τρόποι για να εκφραστείς. Άλλοι επιλέγουν να το δείξουν με τις πράξεις τους, άλλοι με τα λόγια τους και κάποιοι άλλοι, πάλι, γράφουν. Ας εστιάσουμε σ’ αυτούς τους τελευταίους. Στον κόσμο της γραφής, που δεν είναι άλλος από ελεύθερες σκέψεις, συναισθήματα που έχουν για καλεσμένους τους αναγνώστες κι ένα μυαλό τετράδιο. Μια ταινία με πρωταγωνιστή τη χρυσή πένα που ζωγραφίζει τις λέξεις σε έναν καμβά βιβλίου κι ένα σενάριο με διαφορετικό θέμα κάθε φορά. Έχοντας για σκηνοθέτη το συναίσθημα και για κομπάρσο το μυαλό.

Ένας τρόπος έκφρασης σίγουρα διαφορετικός απ’ τους άλλους, διότι τους περιέχει όλους μαζί. Μέσα απ’ το γράψιμο διαβάζεις τα λόγια που θα άκουγες και βλέπεις τις εικόνες σαν πράξεις που θα ήθελες να δεις. Στην ουσία; Τρία σε ένα. Όλοι μπορούν να γράψουν, να πάρουν ένα στιλό, ένα μολύβι ή μια πένα και να αφήσουν απλά την καρδιά τους να μιλήσει είτε να ουρλιάξει.

Άφησε το συναίσθημά σου να μιλήσει, να πει όλα όσα σε στεναχωρούν. Να συμπληρωθούν όλα τα «θέλω να σου μιλήσω» σε μια κόλλα χαρτί κι ύστερα να σταλθούν στον αποστολέα που ίσως να περιμένει με ανυπομονησία μια κίνηση. Ίσως, πάλι, απλώς να το αγνοήσει σαν να μην το παρέλαβε ποτέ. Όπως και να ΄χει θα σε ανακουφίσει.

Όταν, όμως, παίρνεις την απόφαση να πιάσεις το μολύβι και ξεκινάς να γράφεις, είσαι ήδη νικητής στη μάχη του μυαλού που σου λέει «μη». Άρπαξε την ευκαιρία, βάλε την κόλλα κάτω σαν να είναι η ασπίδα σου για να πολεμήσεις, πάρε το όπλο σου, που θα είναι η πένα σου και ξεκινά να πυροβολείς. Έτσι κάνουμε κάποιοι, πολεμάμε γράφοντας αλήθειες, που πολλοί φοβούνται να ακούσουν, μα δεν μπορούν να τους κρυφτούν διότι είναι γραμμένες παντού.

Γραμμένες σε τοίχους σχολείων, κολλημένες αφίσες σε κολόνες και χαραγμένες σε ματιές. Αυτό είναι η γραφή, η αλήθεια. Εκείνη που πολύ θα ήθελες να ακούσεις, αλλά την πλάθεις σαν μια ιστορία φαντασίας βάζοντας ανύπαρκτα άτομα στη θέση σου και πράγματα τα οποία θέλεις σαν τρελός να συμβούν.

Ήδη απ’ τα έξι μας χρόνια μαθαίνουμε να γράφουμε, γιατί η γραφή είναι εκπαίδευση, είναι μόρφωση, είναι ένας μαγικός κόσμος λέξεων που χάνεσαι σαν βρεθείς σ’ αυτόν. Μια μαγεία που την κρατάς στο χέρι και μια έκφραση που θα σ’ ακολουθεί για πάντα. Μοναδική και ξεχωριστή, αφού ο καθένας έχει ένα δικό του, διαφορετικό, τρόπο γραμματοσειράς, μια καλλιτεχνία.

Καθώς, λοιπόν, κάθεσαι στην καρέκλα σου, πιάνεις το στιλό σου, αφήνεις μια παράγραφο και γράφεις την πρώτη λέξη για να ξεκινήσεις το άρθρο σου, διήγημα ή γράμμα σου, ακολουθεί από μόνη της μια σειρά προτάσεων σαν ένας σχολικός χορός που κάνει ένας τολμηρός το πρώτο βήμα κι ύστερα ακολουθούν όλοι. Στο χορό αυτό έχοντας για ντάμα τη γόμα και για καβαλιέρο τη σκέψη.

Μια μουσική χρωμάτων δίνουν τα μπλε και μαύρα χρώματα που ζωγραφίζονται στον καμβά του τετραδίου. Μπλε όπως ο ουρανός κι η θάλασσα. Μαύρο όπως ένας έναστρος ουρανός. Διάλεξε, λοιπόν, το χρώμα που θα ήθελες ζωγραφίσεις, άφησε το χέρι σου και θα δεις πως θα δημιουργήσεις έναν πίνακα που σίγουρα όλοι θα ήθελαν να έχουν στα σπίτια τους. Έναν πίνακα έμπνευση δίχως τέλος κι ένα όπλο πένας.

Τόλμησα να πω «σ’αγαπώ» και τόλμησα να το ακούσω…

Τόλμησα να δω τον εαυτό μου στον καθρέφτη κατάματα χωρίς αναστολές και ψέματα.
Να τον αποδεχτώ και να τον αγαπήσω πραγματικά.

Τόλμησα να δω τα ελαττώματα και τα λάθη μου,
και να προσπαθήσω να τα βελτιώσω.

Τόλμησα να δω πως η ζωή δεν είναι μόνο ωραίες στιγμές αλλά και άσχημες.
Και να καταλάβω πως οι άσχημες στιγμές είναι αναγκαίες και μεγάλα σχολεία…

Τόλμησα να κοιτάω τον άλλον στα μάτια και να λέω μόνο αλήθεια,
κι ας μη με βόλευε… κι ας πλήρωνα το τίμημα.

Τόλμησα να πιστέψω στις δυνάμεις μου και να κυνηγήσω αυτό που θέλω στη ζωή,
κι ας με έβγαλε σε άγνωστους δρόμους… τους περπάτησα.

Τόλμησα να συγχωρήσω ανθρώπους που με πλήγωσαν βαθιά,
για να μπορέσω να προχωρήσω χωρίς το βάρος στην πλάτη μου.

Τόλμησα να πω «όχι» εκεί που με ήθελαν,
και «ναι» εκεί που ήθελα εγώ.

Τόλμησα να δω τη ζωή όπως είναι,
κάθε μέρα μια καινούρια αρχή που δεν ξέρεις ποτέ τι θα σου φέρει.

Τόλμησα να πω «σ’ αγαπώ»,
και τόλμησα να το ακούσω…

Τόλμησα και τολμώ να ονειρεύομαι και να κοιτάω ψηλά,
γιατί ο άνθρωπος δεν έχει όρια και πάει πάντα εκεί που κοιτά…

Είμαστε συχνά πιο ανόητοι απ’ ό,τι πιστεύουμε και γινόμαστε, έτσι, εύκολα άδικοι με τον ίδιο μας τον εαυτό μας

Στον βίο είναι όπως στο σκάκι: εμείς καταστρώνουμε κάποιο σχέδιο, η εκτέλεσή του, όμως, εξαρτάται από το τι αποφασίζει να πράξει στο μεν σκάκι ο αντίπαλος, στον δε βίο η μοίρα. Οι τροποποιήσεις στις οποίες υποβάλλεται το αρχικό μας σχέδιο είναι συνήθως τόσο μεγάλες που, κατά την εκτέλεσή του, μόλις και μετά βίας αναγνωρίζεται χάρη σε μερικές βασικές κινήσεις.

Εξάλλου, υπάρχει στην διαδρομή της ζωής μας και κάτι πέρα απ’ όλα αυτά. Πρόκειται για μία αλήθεια τετριμμένη και πάμπολλες φορές πιστοποιημένη, πως δηλ. είμαστε συχνά πιο ανόητοι απ’ ό,τι πιστεύουμε, ενώ, αντίθετα, το ότι είμαστε συχνά φρονιμότεροι απ’ ό,τι πιστεύουμε είναι μία ανακάλυψη που κλίνουν μόνον όσοι έχουν βρεθεί σ’ αυτήν την κατάσταση, και μάλιστα δεν την κάνουν παρά μόνον αργότερα.

Στις κύριες γραμμές, τις βασικές καμπές της πορείας του βίου μας, δεν ενεργούμε τόσο βάσει σαφούς γνώσεως του ορθού όσο σύμφωνα με μια εσωτερική παρόρμηση μ’ ένα –θα ‘λεγε κανείς- ένστικτο προερχόμενο από τα βάθη της οντότητας μας και, κατόπιν, κατακρίνουμε σχολαστικά τις πράξεις μας με γνώμονα έννοιες σαφείς, όμως ανεπαρκείς, έννοιες επίκτητες ή, μάλλον, δανεισμένες , και γινόμαστε έτσι, εύκολα άδικοι με τον ίδιο μας τον εαυτό μας.

Ωστόσο, στο τέλος γίνεται φανερό ποιος είχε δίκιο, μόνο δε το γήρας- όταν αισίως φθάσουμε σ‘αυτό- μας παρέχει την δυνατότητα, υποκειμενικά και αντικειμενικά, να κρίνουμε το ζήτημα.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

ΓΙΑΤΙ ΕΡΩΤΕΥΤΗΚΑΤΕ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ

Ως ψυχοθεραπευτής που δε δουλεύει αποκλειστικά με μεμονωμένα άτομα αλλά και με ζευγάρια, έχω σταθεί μάρτυρας αρκετής ενδοσυζυγικής σφαγής τα τελευταία τριάντα χρόνια. Κάθε βδομάδα, παντρεμένες και παντρεμένοι, γυναίκες και άνδρες με μακροχρόνιο δεσμό, καθώς και ζευγάρια ομοφυλόφιλων, έρχονται στο γραφείο μου και παραπονιούνται για τη δυστυχία που έχει εδραιωθεί για τα καλά και έχει διαλύσει τις ερωτικές και σεξουαλικές τους σχέσεις. Ενώ σκέφτομαι καμιά φορά πως έχω δει και ακούσει σχεδόν κάθε συνδυασμό συζυγικού παραπόνου, σύντομα ανακαλύπτω άλλη μια παραλλαγή των πολλών τρόπων με τους οποίους οι άλλοτε στενοί σύντροφοι απομακρύνονται ο ένας από τον άλλον, ή ακόμα και πληγώνουν βαθιά ο ένας τον άλλον. Μέσα σε αυτό τον ορυμαγδό σύγχυσης και στενοχώριας στις ερωτικές σχέσεις, δύο συγκεκριμένες κατηγορίες συμπτωμάτων αναλώνουν μεγάλο μέρος του χρόνου στις συνεδρίες, και αυτές είναι:

1. ζευγάρια που απολάμβαναν το σεξ πριν από τον γάμο, αλλά αφότου πέρασαν τις βέρες δε νιώθουν πια καμιά έλξη μεταξύ τους·
2. μακροχρόνιοι σύντροφοι των οποίων ο γάμος διαλύεται εξαιτίας μιας εξωσυζυγικής σχέσης.
Γιατί οι άνθρωποι αγωνίζονται τόσο πολύ να διατηρήσουν συνεπείς, διαρκείς, στενές σχέσεις; Γιατί τείνουμε να αναστέλλουμε την ηδονή μας;

Ευτυχώς ο Σίγκμουν Φρόυντ μάς πρόσφερε μερικές σπουδαίες ιδέες σχετικά με τους τρόπους που υπονομεύουμε τη σεξουαλική μας ζωή και τις συζυγικές μας σχέσεις. Ο Φρόυντ είχε καλό λόγο να βρει απαντήσεις σε αυτά τα ζητήματα. Όχι μόνο ήρθε αντιμέτωπος με περιπτώσεις μάλλον παρόμοιες με τις δικές μου στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής κλινικής πρακτικής, αλλά πάσχισε επίσης να βρει απαντήσεις εν μέρει λόγω της περίπλοκης κατάστασης μες στο ίδιο του το σπίτι. Όντας παντρεμένος επί πολλά χρόνια με την αγαπημένη του Μάρθα, μητέρα των έξι παιδιών του, ο Φρόυντ, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος, διέκοψε κάθε σεξουαλική επαφή μαζί της. Στη συνέχεια ενδέχεται να είχε μια μακροχρόνια σχέση με τη νεότερη αδερφή της γυναίκας του, τη Μίννα Μπέρναϋς, μια ανύπαντρη γυναίκα που ζούσε στην οικία του Φρόυντ και είχε αφιερώσει πολύ χρόνο στην ανατροφή των παιδιών του.

Ο Φρόυντ υποστήριζε πως πολλοί άνδρες ερεθίζονται αν εμπλακούν σε μια σχέση είτε με μια παντρεμένη γυναίκα είτε με μια γυναίκα-ταμπού (για παράδειγμα, η κουνιάδα του Φρόυντ), επειδή, όταν το κάνουν αυτό, αποκομίζουν κάποια κρυφή, μη συνειδητή ηδονή από το γεγονός ότι κάποιοι θα πληγωθούν, είτε ο κερατωμένος σύζυγος είτε η σύζυγος του μοιχού, είτε ο ίδιος ο μοιχός, που διακινδυνεύει να γίνει μισητός από όλους.Ο Φρόυντ εξέφρασε επίσης την άποψη πως όχι μόνο πολλοί άνδρες απολαμβάνουν το σεξ με τις συζύγους των άλλων ανδρών, αλλά και ότι πολλοί θα σαγηνευτούν από γυναίκες εξώλης και προώλης.Όταν κοιμάται με μια πόρνη, ένας άνδρας μπορεί να λαμβάνει την κρυφή ικανοποίηση ότι παίρνει την «κακόφημη» γυναίκα από όλους τους άλλους άνδρες με τους οποίους αυτή είχε σεξουαλική επαφή. Με αυτό τον τρόπο ο εν λόγω άνδρας γίνεται, όπως νομίζει ο ίδιος, αυτό που θα αποκαλούσαμε «κυρίαρχο αρσενικό».

Τι μπορούμε να μάθουμε λοιπόν από τις παρατηρήσεις του Φρόυντ για την ψυχολογία του έρωτα; Πρώτον, θα πρέπει να ανακαλύψουμε, άλλη μια φορά, την ασυνείδητη ροπή μας προς την καταστροφή και τον σαδισμό στις στενότερες σχέσεις μας. Ως μικρά παιδιά, ο καθένας από μας λαχταρούσε την αποκλειστική προσοχή της μητέρας, ή του πατέρα, ή όποιου άλλου προσώπου μας φρόντιζε. Στην κλασική κατάσταση ποθούσαμε να είμαστε ο αγαπημένος στρατιώτης της μαμάς ή το αγαπημένο κορίτσι του μπαμπά. Έπρεπε όμως να μοιραζόμαστε την περιορισμένη γονική στοργή με τα ενοχλητικά αδέρφια μας και, ακόμα χειρότερα, με τον σύντροφο της μαμάς —γενικά, τον πατέρα— ή με τον σύντροφο του μπαμπά — γενικά, τη μητέρα. Στην ενήλικη ζωή προσπαθούμε να επαναλαμβάνουμε αυτή την κατάσταση -συνήθως ασυνείδητα— χωρίζοντας ζευγάρια.

Ο Φρόυντ θα υπέθετε πως όταν παντρευόμαστε όχι μόνο εκπληρώνουμε την παλιά επιθυμία να έχουμε έναν ιδιαίτερο σεξουαλικό σύντροφο, όπως είχαν η μαμά και ο μπαμπάς, αλλά συνάμα νιώθουμε θλίψη και ενοχή ότι παντρευτήκαμε το λάθος πρόσωπο, κάποιον άλλο από τη μαμά ή τον μπαμπά που υπεραγαπούσαμε όταν ήμασταν μωρά και παιδιά. Πολλοί άνθρωποι, λοιπόν, όταν ανταλλάσσουν βέρες, έχουν ένα συνειδητό αίσθημα ευχαρίστησης και επιτυχίας, αλλά και έναν ασυνείδητο φόβο ότι έχουν προδώσει τους γονείς- μοιάζει σαν να τους λένε: «Κοίτα, μαμά, βρήκα μια γυναίκα πολύ καλύτερη από σένα», ή «Κοίτα, μπαμπά, ο άντρας μου βγάζει περισσότερα λεφτά από σένα». Οι ψυχοθεραπευτές έχουν συνειδητοποιήσει πως για να διαχειριστούν τα ζευγάρια αυτή την ενοχή συχνά αποφεύγουν το σεξ στον γάμο τους ως τρόπο να παραμένουν κρυφά πιστοί στους γονείς τους. Παρότι τέτοιες παρατηρήσεις μπορεί να μοιάζουν πολύπλοκες, ακόμα και παράδοξες, οι σύγχρονοι επαγγελματίες ψυχοθεραπευτές αντιμετωπίζουν επανειλημμένα αυτή την τάση στη δουλειά τους.

Με τον δείκτη διαζυγίων στη Βρετανία να φτάνει το 40%, ξέρουμε πολύ καλά πόσο οδυνηρός και τρωτός μπορεί να είναι ο γάμος. Ο Φρόυντ σίγουρα μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι οι εκρήξεις και οι αναστολές που καταστρέφουν τις πιο στενές μας σχέσεις μπορεί συχνά να συμβαίνουν χωρίς τη συνειδητή μας επίγνωση ή τον συνειδητό μας έλεγχο. Όταν όμως αναγνωρίζουμε πως το να είμαστε σε ένα ζευγάρι —κάτι που οι περισσότεροι ποθούμε— μπορεί επίσης να είναι κάτι που μας τρομοκρατεί βαθιά, έχουμε την ευκαιρία να αναζητήσουμε βοήθεια αν βρεθούμε σε δυσκολία.

Επιπλέον, όσα έγραψε ο Φρόυντ για την ψυχολογία του έρωτα μπορούν να μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε τις κρυφές επιθυμίες που μπορεί να λανθάνουν κάτω από τον συνειδητό μας πόθο. Ευτυχώς, την επόμενη φορά που θα μας σαγηνεύσει ερωτικά η θέα ενός παντρεμένου ατόμου που φορά μια αστραφτερή χρυσή βέρα, θα μπορούμε να το προσεγγίσουμε πιο επιφυλαχτικά, έχοντας συνείδηση του γεγονότος ότι μπορείς να μας σαγηνεύσει η βέρα (και αυτό που αντιπροσωπεύει, δηλαδή την επιθυμία να πληγώσουμε έναν ανταγωνιστή), καθώς και η δυνατότητά μας να προκαλούμε πόνο, αντί για τις καμπλύλες του στήθους ή τα γυμνασμένα μπράτσα. Και την επόμενη φορά που θα χάσουμε το ενδιαφέρον μας για τον άνθρωπο που έχουμε παντρευτεί, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ίσως τον μπερδέψαμε κρυφά με τους γονείς μας που μας φρόντιζαν στην πρώιμη παιδική ηλικία.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡΟΫΝΤ

Κατάλαβα ότι το να προσπαθώ να το κάνω τέλειο, ήταν η αιτία που δεν ήταν τέλειο

Εσύ γνωρίζεις το κέντρο σου; Αν δεν το γνωρίζεις, τότε συνεχώς θα φοβάσαι. Γι’ αυτό και η συνείδηση τού εαυτού πάντοτε φοβάται, πάντοτε τρέμει. Και πάντοτε χρειάζεσαι υποστήριξη από τους άλλους, κάποιον να σε χειροκροτήσει, κάποιον να σε αναγνωρίσει, κάποιον να σου πει πόσο όμορφος είσαι και πόσο ευφυής. Χρειάζεσαι κάποιον να σου τα πει όλα αυτά, σαν υπνωτιστική υποβολή, ώστε να μπορέσεις να πιστέψεις ότι ναι, είσαι όμορφος, είσαι δυνατός. Βλέπεις όμως ότι έτσι εξαρτάσαι από τους άλλους;

Ένας ανόητος έρχεται και σου λέει πως είσαι ευφυής. Και στην πραγματικότητα, φαίνεσαι ευφυής μόνο σε έναν ανόητο. Αν εκείνος είναι πιο ευφυής από σένα, ασφαλώς και δεν θα του φαίνεσαι ευφυής. Έτσι, έρχεται ένας ανόητος και πιστοποιεί την ευφυΐα σου κι εσύ είσαι πολύ ευτυχής. Μπορείς να φαίνεσαι όμορφος μόνο σε έναν άσχημο άνθρωπο. Αν εκείνος είναι πιο όμορφος από σένα, θα του φαίνεσαι άσχημος, επειδή όλα είναι σχετικά. Κι όταν άσχημοι άνθρωποι πιστοποιούν πως είσαι όμορφος, εσύ είσαι τρομερά ευτυχής.

Τί είδους ευφυΐα είναι αυτή, που χρειάζεται να πιστοποιηθεί από ανόητους ανθρώπους; Τί είδους ομορφιά είναι αυτή, που χρειάζεται να πιστοποιηθεί από άσχημους ανθρώπους; Αυτό είναι τελείως ψεύτικο, είναι ανόητο! Εμείς όμως αναζητούμε συνεχώς στον έξω κόσμο, να βρούμε κάποια υποστήριξη για το εγώ μας, κάποιον να μας υποστηρίξει λίγο, ένα στήριγμα. Διαφορετικά, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να καταρρεύσει το εγώ μας. Έτσι, πρέπει να το υποστηρίζουμε από όλες τις πλευρές και συνεχώς εμφανίζεται ανησυχία.

Γι’ αυτό έχεις περισσότερη χάρη όταν είσαι μόνος — επειδή δεν έχεις ανησυχίες. Κανένας δεν βρίσκεται εκεί για να σε δει. Είσαι πιο αθώος όταν είσαι μόνος. Μέσα στο μπάνιο σου, είσαι πιο αθώος — είσαι και πάλι παιδί. Στέκεσαι μπροστά στον καθρέφτη και κάνεις γκριμάτσες και το απολαμβάνεις. Αν όμως αντιληφθείς ότι το παιδί σου σε βλέπει από την κλειδαρότρυπα, αμέσως γίνεσαι τελείως διαφορετικός. Τώρα διακυβεύεται το εγώ. Γι αυτό, οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ τους άλλους. Όταν είσαι μόνος, δεν έχεις καμία αγωνία.

Υπάρχει μια διάσημη ιστορία από το Ζεν:
Ένας δάσκαλος τού Ζεν ζωγράφιζε και είχε πει στον επικεφαλής των μαθητών του να καθίσει δίπλα του και να του πει όταν ο πίνακας θα ήταν τέλειος. Ο μαθητής ανησυχούσε κι ο δάσκαλος ανησυχούσε επίσης, επειδή κανένας δεν είχε δει ποτέ τον δάσκαλο να κάνει κάτι που δεν ήταν τέλειο. Εκείνη την ημέρα όμως, τα πράγματα πήγαιναν στραβά. Ο δάσκαλος προσπαθούσε. Κι όσο περισσότερο προσπαθούσε, τόσο χειρότερα πήγαιναν τα πράγματα.

Στην Ιαπωνία και στην Κίνα, όλη η τέχνη της καλλιγραφίας γίνεται πάνω σε ριζόχαρτο, σε ένα πολύ ευαίσθητο χαρτί, πολύ εύθραυστο. Αν διστάσεις έστω και λίγο, αυτό θα φανεί στην καλλιγραφία — επειδή χύνεται περισσότερο μελάνι πάνω στο χαρτί κι απλώνεται και γίνεται μουτζούρα. Πρέπει να έχεις συνεχή ροή και να μη διστάσεις ούτε στιγμή.

Αν διστάσεις έστω και για μια στιγμή, για ένα κλάσμα τού δευτερολέπτου, τι να κάνεις; — την πάτησες. Κι εκείνος που έχει διαπεραστικό μάτι, θα πει αμέσως; «Αυτή δεν είναι Ζεν ζωγραφική!» Επειδή η Ζεν ζωγραφική πρέπει να είναι αυθόρμητη, ρευστή.

Ο δάσκαλος προσπαθούσε και προσπαθούσε. Κι όσο περισσότερο προσπαθούσε… Άρχισε να ιδρώνει. Ο μαθητής καθόταν εκεί και κουνούσε ξανά και ξανά το κεφάλι του αρνητικά: «Όχι, αυτό δεν είναι τέλειο.» Κι ο δάσκαλος έκανε ολοένα και περισσότερα λάθη.

Ύστερα τέλειωνε το μελάνι, οπότε ο δάσκαλος είπε: «Πήγαινε να ετοιμάσεις κι άλλο μελάνι.» Όσο ο μαθητής βρισκόταν έξω και ετοίμαζε το μελάνι, ο δάσκαλος έφτιαξε ένα αριστούργημα. Όταν ήρθε ο μαθητής, είπε: «Δάσκαλε, αυτό είναι τέλειο! Τί συνέβη;»

Ο δάσκαλος γέλασε. Είπε: «Κατάλαβα ένα πράγμα: Η παρουσία σου, η ίδια η ιδέα ότι κάποιος βρισκόταν εδώ για να παινέσει ή για να επικρίνει, για να πει ναι ή όχι, τάραξε την εσωτερική μου ηρεμία. Κατάλαβα ότι το να προσπαθώ να το κάνω τέλειο, ήταν η αιτία που δεν ήταν τέλειο.»

Αυτογνωσία και ψυχής επιμέλεια

Εγώ, Αθηναίοι, σας εκτιμώ και σας αγαπώ, αλλά θα υπακούσω στον θεό και όχι σε σας· και όσο θα αναπνέω και θα έχω τη δύναμη, δε θα σταματήσω να φιλοσοφώ και να σας παρακινώ και να κάνω υποδείξεις σε οποίον από σας τύχει να συναντήσω, λέγοντας αυτά που συνηθίζω: «Άνθρωπε σπουδαίε, ενώ είσαι Αθηναίος, πολίτης της μεγαλύτερης και της πιο φημισμένης πόλης για τη σοφία και την ισχύ της, δεν ντρέπεσαι από τη μια να πασχίζεις να αποκτήσεις όσο γίνεται περισσότερα χρήματα, φήμη και τιμές, ενώ από την άλλη για τη φρόνηση και την αλήθεια και το πώς η ψυχή σου θα γίνει όσο το δυνατόν καλύτερη ούτε φροντίζεις ούτε μεριμνάς».

Γιατί, να το ξέρετε καλά, αυτά διατάζει ο θεός και εγώ νομίζω ότι ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερο καλό για την πόλη από τη δική μου δραστηριότητα στην υπηρεσία του θεού. Γιατί εγώ δεν κάνω τίποτε άλλο από το να τριγυρίζω και να προσπαθώ να σας πείσω όλους, νέους και γέρους, να μη φροντίζετε πρώτα από όλα και με τόσο ζήλο για το σώμα σας και τα χρήματα, αλλά για το πώς θα κάνετε την ψυχή σας όσο το δυνατόν καλύτερη. Σας λέω ότι «δε δημιουργείται από τα χρήματα η αρετή, αλλά από την αρετή τα χρήματα και όλα τα άλλα αγαθά των ανθρώπων, και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή».

Πλάτων, Απολογία Σωκράτους

Οι κούφιοι άνθρωποι

Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι

Είμαστε οι παραγεμισμένοι άνθρωποι

Που σκύβουμε μαζί

Καύκαλα μ’ άχερα γεμάτα, αλίμονο!

Οι στεγνές μας φωνές

Σαν να ψιθυρίζουμε μαζί

Είναι ήσυχες κι ασήμαντες

Σαν τον αγέρα στο ξερό χορτάρι

Ή σε σπασμένα γυαλικά των ποντικών το ποδάρι

Μες στο ξερό μας το κελάρι.

Μορφή χωρίς σχήμα, σκιά δίχως χρώμα,

Παραλυμένη δύναμη, γνέψιμο χωρίς κίνηση·

Εκείνοι που ταξίδεψαν

Με ίσιες ματιές στου θανάτου την άλλη Βασιλεία

Μας θυμούνται –α θυμούνται- όχι σα να ‘μαστε

χαμένες

Παράφορες ψυχές, μα μοναχά

Οι κούφιοι άνθρωποι

Οι παραγεμισμένοι άνθρωποι.

Τ.Σ. ΕΛΙΟΤ, Οι κούφιοι άνθρωποι

Η ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΓΚΑΙΤΕ

Το ότι μετά τους γνωστούς τρεις μεγάλους τραγικούς [Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης] δεν εμφανίστηκε κάποιος μεγάλος τέταρτος, πέμπτος και έκτος είναι ένα ζήτημα στο οποίο δεν μπορεί να δοθεί εύκολα απάντηση. Μπορεί πάντως να κάνει κάποιος υποθέσεις και να προσπαθήσει να το εξιχνιάσει.

Ο άνθρωπος είναι ένα απλό ον. Και όσο πλούσιος, πολυσχιδής και ανεξιχνίαστος κι αν είναι, ο κύκλος των ενδεχόμενων καταστάσεων στις οποίες μπορεί να βρεθεί εξαντλείται σύντομα. Αν υπήρχαν συνθήκες ανάλογες με αυτές που επικρατούν σε μας τους φτωχούς Γερμανούς, όπου έχουμε γράψει ο Λέσσινγκ δύο ή τρία, εγώ ο ίδιος τρία τέσσερα και ο Σίλλερ πέντε ή έξι υποφερτά θεατρικά έργα, τότε θα υπήρχε και εκεί χώρος για έναν τέταρτο, πέμπτο και έκτο τραγικό ποιητή.

Με την πληθώρα όμως έργων στην Αρχαία Ελλάδα, όπου ο καθένας από τους τρεις μεγάλους τραγωδούς είχε γράψει πάνω από εκατό ή σχεδόν εκατό έργα, όπου τα τραγικά θέματα του Ομήρου και της μυθολογίας είχαν συχνά χρησιμοποιηθεί ως υλικό τρεις και τέσσερις φορές, με μια τέτοια λοιπόν δημιουργική αφθονία μπορεί, νομίζω, να υποθέσει κανείς ότι με τον καιρό είχαν εξαντληθεί τα θέματα και ότι ένας διάδοχος των τριών στην Τραγική Τέχνη έστεκε αμήχανος, μη βλέποντας κάποιο δρόμο να πάρει…

Και στο κάτω κάτω, για ποιο λόγο; Δεν είχαν γραφεί επιτέλους αρκετά για ένα χρονικό διάστημα; Και δεν διέθεταν τα έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη τέτοιον πλούτο και τέτοιο βάθος, που να μπορεί κανείς να τα παρακολουθεί ξανά και ξανά, χωρίς να φθείρονται ούτε κατά το ελάχιστο; Αφού και μόνο τα λίγα αυτά μεγαλειώδη απομεινάρια που έφτασαν ως εμάς διαθέτουν τέτοιο εύρος και τόση ουσία, που εμείς οι φουκαράδες Ευρωπαίοι ασχολούμαστε αιώνες και αιώνες μαζί τους και θα ξημεροβραδιαζόμαστε μ’ αυτά και θα τρεφόμαστε απ’ αυτά για μερικούς ακόμη αιώνες.

Κυριακή 1η Μαΐου 1825

Σωκράτης: ουδείς εκών κακός

«Ας ονομάσουμε νόσο οποιοδήποτε από τα δύο πάθη έχει ο πάσχων, και ας δεχτούμε τις υπερβολικές ηδονές και λύπες ως μέγιστες ψυχικές νόσους, γιατί ο περιχαρής και ο περίλυπος άνθρωπος – σπεύδοντας ακαίρως ν’ αποκτήσει την χαρά και ν’ αποφύγει την λύπη – δεν δύναται ούτε να δει ούτε ν’ ακούσει τίποτε ορθό, αλλά λυσσά και ελάχιστα δύναται να φανεί λογικός.

Όταν το σπέρμα γίνεται πολύ και ορμητικό στον μυελό ενός ανθρώπου – όπως στο δέντρο που παράγει περισσότερο καρπό απ’ ότι ορίζει η φύση του – αυτός δοκιμάζει κάθε φορά πολλές ωδίνες και πολλές ηδονές εξαιτίας των επιθυμιών του και των επιπτώσεών τους. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του βίου του είναι μανιακός, λόγω των μεγίστων ηδονών και λυπών, ενώ έχει νοσούσα και άφρονα ψυχή, εξαιτίας του σώματός του. Τότε, από τους άλλους δεν θεωρείται ασθενής, αλλά εκούσια κακός.

Όμως, η αλήθεια είναι ότι η αφροδίσια ακολασία είναι νόσος ψυχική και οφείλεται κυρίως σε μία ουσία, που ρέει μέσα στο σώμα και το υγραίνει, λόγω της πορώδους υφής των οστών. Άρα, όλες σχεδόν οι κατηγορίες, περί ακράτειας στις ηδονές και εκούσιας κλίσης προς το κακό, δεν είναι ορθές, γιατί κανείς δεν είναι εκούσια κακός, αλλά ο κακός γίνεται κακός εξαιτίας κάποιου σωματικού ελαττώματος και της κακής ανατροφής του, πράγματα που ακούσια έρχονται στον καθένα και του είναι εχθρικά. Έτσι και στις λύπες».

Πλάτων: Τίμαιος

H Συναισθηματική Εκμετάλλευση

Πολλές φορές οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ζητήσουν καθαρά αυτό που θέλουν. Μερικοί ντρέπονται, άλλοι δεν ξέρουν με ποιο τρόπο να το ζητήσουν και άλλοι πάλι ξέρουν εκ των προτέρων πως αυτά που θέλουν είναι παράλογα και τελικά δεν τολμούν να το ζητήσουν. Έτσι, καθένας σκαρφίζεται μερικούς πλάγιους τρόπους για να πετύχει τους σκοπούς του.

Οι τρόποι αυτοί είναι συνήθως μια σειρά από καμουφλαρισμένες μανούβρες στη συμπεριφορά μας και είναι τόσοι πολλοί που είναι αδύνατο να μπορέσει κανείς να τους περιγράψει και να τους εντοπίσει όλους. Έτσι, θα ήταν αφελές εκ μέρους μου να ισχυριστώ ότι με το κεφάλαιο αυτό θα καλύψω πλήρως τη συναισθηματική εκμετάλλευση. Οι άνθρωποι είμαστε πολύ δημιουργικοί στους τρόπους που επινοούμε για να “μανουβράρουμε” συναισθηματικά ο ένας τον άλλο. Καθένας από μας έχει και το προσωπικό του στύλ.

Απ΄ όλα τα στύλ συναισθηματικής εκμετάλλευσης που είναι δυνατόν να υπάρξουν, διαλέγω εδώ τρία που, κατά τη γνώμη μου, εμφανίζονται συχνότερα. Το πρώτο χρησιμοποιεί σαν μέσο στην αγάπη και γενικά κάθε μορφή επιβράβευσης. Το δεύτερο βασίζεται στην εκμετάλλευση του οίκτου που μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος για κάποιον άλλο.

Το τρίτο είναι μια προσπάθεια να επηρεάσει κάποιος τη συμπεριφορά μας προσπαθώντας να μας εμφυσήσει ενοχές. Ας τα δούμε το καθένα ξεχωριστά.

“Ποιο καλό παιδάκι θ’ ανοίξει το παράθυρο”; λέει η δασκάλα και τα παιδάκια σκοτώνονται ποιο απ’ όλα θα προλάβει να είναι το “καλό παιδάκι”. Όταν μιλούσαμε πιο πριν για τα θετικά μας συναισθήματα, είχαμε πει πως όταν κάποιος συμπεριφέρεται μ’ έναν τρόπο, αν του δείξουμε ότι η συμπεριφορά του αυτή μας αρέσει. Μ΄ άλλα λόγια, όταν μια συμπεριφορά ακολουθείται από μια επιβράβευση, τότε τείνει να επαναληφθεί και τελικά να εδραιωθεί.

Μια πολύ λεπτή γραμμή ξεχωρίζει πότε η επιβράβευση είναι και πότε δεν είναι τρόπος συναισθηματικής εκμετάλλευσης. Όταν κάποιος αυθόρμητα φερθεί με τρόπο που μ’ αρέσει, το να εκφράσω την ικανοποίηση μου, είναι μεν επιβράβευση, δεν είναι όμως η εκμετάλλευση, αλλά απλή αναγνώριση. Στην περίπτωση αυτή, η επιβράβευση ακολουθεί μια αυθόρμητη πράξη και παράλληλα τα συναισθήματα που έχω είναι αληθινά, οπότε και η έκφραση τους είναι ειλικρινής.

Για να είναι η επιβράβευση μέθοδος συναισθηματικής εκμετάλλευσης, χρειάζεται να υπάρχουν τουλάχιστον δυό στοιχεία. Πρώτα απ’ όλα η επιβράβευση δεν ακολουθεί, αλλά προηγείται της πράξης που θέλω να προκαλέσω από τον άλλον. Για παράδειγμα: ‘Όταν η δασκάλα λέει “Ποιο καλό παιδάκι θ’ ανοίξει το παράθυρο”, αυτό που πραγματικά εννοεί είναι ότι το παιδάκι πρέπει νά ανοίξει το παράθυρο για να είναι “καλό” παιδάκι.

Ένα δεύτερο στοιχείο που κάνει την επιβράβευση μέθοδο εκμετάλλευσης, είναι ότι εκφράζουμε θετικά συναισθήματα στον άλλο χωρίς να τα νιώθουμε. Στην περίπτωση αυτή η έκφραση των συναισθημάτων μας δεν είναι αυθόρμητη αλλά έχει σκοπιμότητα. Αυτή ακριβώς η σκοπιμότητα είναι που συνθέτει το στοιχείο της εκμετάλλευσης.

Πλάτων: Ο έρωτας είναι μίγμα από μέλι και χολή.

Έρωτας:
Γλυκό είναι το στόμα σου και γλυκές νότες βγαίνουν από τα χείλη σου, ώ Δάφνη. Το τραγούδι σου είναι πιο γλυκό κι από το μέλι.
Θεόκριτος

Θα ήθελα νά 'μουν μέλισσα και να μπορούσα να πετάξω στην αγκαλιά σου, τρυπώνοντας μέσα στον κισσό και στη φτέρη που σε σκεπάζουν.
Τώρα ξέρω πόσο δυνατός ΘΕΟΣ είναι ο Έρωτας.
Θεόκριτος

Ώ Αφροδίτη, το κράτος σου το αιώνιο κυβερνάει ολόκληρο το γένος των ανδρών.
Ευριπίδης

Κάθε άνθρωπος γίνεται ποιητής, όταν έρθει σ' επαφή με τον έρωτα, κι αν ακόμα πρώτα δεν αγαπούσε τις Μούσες.
Πλάτων

Οι άνθρωποι ονόμασαν τον Έρωτα φτερωτόν, γιατί έχει φτερά. Οι θεοί τον ονόμασαν έτσι, γιατί έχει τη δύναμη να δίνει φτερά.
Πλάτων

Εφόσον ένα πράγμα γίνεται μ' όμορφο τρόπο και με σωστή δικαιολογία είναι και λέγεται ωραίο. Αυτό ισχύει και για τον έρωτα.
Πλάτων

Ο έρωτας είναι μίγμα από μέλι και χολή.
Μερικές φορές είναι γλυκός, αλλά τις πιο πολλές φαρμάκι.
Πλάτων

Έρωτα ονομάζουμε μια δυνατή επιθυμία.
Σωκράτης

Ίσως ονομάζονται τοξότες και οι έρωτες, γιατί από μακριά οι ωραίοι πληγώνουν.
Σωκράτης

Στους ερωτευμένους είναι απαραίτητη η υπομονή. Με τον καιρό και την υπομονή υποκύπτουν κι αυτές οι Πηνελόπες.
Οβίδιος

Έρως ανίκατε μάχαν.
Σοφοκλής

Όλοι έχουμε έναν φίλο που μας κάνει να δακρύζουμε και μόνο με το γέλιο του

Οι φίλοι είναι δίπλα μας για να μας συμβουλεύουν, να συζητάμε ώρες ατελείωτες, να μας στηρίζουν, να μας ανυψώνουν τις δύσκολες ώρες, να περνάμε καλά και κυρίως να γελάμε!

Άλλωστε, το παν στη ζωή είναι να προσπαθούμε να είμαστε χαρούμενοι, ακόμα κι αν βιώνουμε άσχημες καταστάσεις. Είναι ευλογία λοιπόν να έχουμε στο πλευρό μας φίλους που μας κάνουν να κλαίμε από τα γέλια, χωρίς να το προσπαθούν ιδιαίτερα!

Nαι, υπάρχουν άνθρωποι που και μόνο ο τρόπος που γελούν δε μας αφήνει άλλη επιλογή από το να κάνουμε το ίδιο, και σίγουρα όλοι έχουμε από έναν τέτοιο στη ζωή μας!

Είναι η ψυχή της παρέας, αφού ακόμα και στο πιο κρύο ανέκδοτο, μας κάνει να γελάμε μόνο και μόνο με το κακάρισμά του... Και δεν σταματάει εκεί! Μπορεί να μετατρέψει την πιο βαρετή μέρα, αλλά και την πιο αποτυχημένη έξοδο, στην πιο αστεία εμπειρία. Δε χρειάζεται πολλά για να το πετύχει. Ένα δικό του γελάκι αρκεί για να πυροδοτήσει στιγμές νευρικού γέλιου σε όλους τους υπόλοιπους.

Κι ας μη μιλήσουμε για τις στιγμές που είμαστε στα κάτω μας! Ο φίλος αυτός μας κάνει να ξεχνάμε όλα τα προβλήματα και τις στεναχώριες μας σε δευτερόλεπτα! Εκεί που κλαίμε, χτυπιόμαστε στα πατώματα και νομίζουμε πως τέλειωσε η ζωή μας, πετάει κάτι εντελώς άσχετο και αρχίζει να γελάει μόνος του. Είναι μετά να μην κλαίμε, αλλά αυτή τη φορά από τα γέλια;

Αυτός ο φίλος είναι το φάρμακο σε κάθε λύπη μας και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτόν!

To άλλο πού το πας; Δεν υπάρχει μέρα που να μην έχουμε γίνει ρεζίλι εξαιτίας του, με αποτέλεσμα να μας κοιτάζει όλος ο κόσμος τριγύρω, λες και είμαστε τίποτα απροσάρμοστα!

Αλλά δεν φταίμε εμείς, που αρπάζει κάθε ευκαιρία, ακόμα κι αν αυτό έχει να κάνει με τον πόνο του άλλου. Άνθρωπο να δει να σαβουριάζεται στο δρόμο, υποκύπτει στο πιο δυνατό και νευρικό του γέλιο και εμείς προσπαθούμε μάταια να συγκρατηθούμε, μήπως καταφέρουμε να κάνουμε το ίδιο και μ' αυτόν. Ποτέ όμως;! Τα δάκρυα αρχίζουν να τρέχουν από τα μάτια μας και κάνουμε αέρα για να ηρεμήσουμε! Αχ, σε καλό να μας βγει... ζήσαμε άλλη μία μέρα να θυμόμαστε!

Φυσικά δε γινόμαστε ρεζίλι μαζί του μόνο στους δρόμους, αλλά και σε κάθε δημόσιο χώρο που θα τύχει να βρεθούμε και δη σε εκείνους που απαιτούν άκρα του τάφου σιωπή. Η βιβλιοθήκη, το σινεμά, το θέατρο, είναι μερικά από τα μέρη που λατρεύουμε, γιατί ξέρουμε ότι θα περάσουμε καλά. Ίσως να φταίνε το βρίσιμο κι οι φωνές που τρώμε από τους γύρω, δεν ξέρω. Πάντως αυτά τα μέρη έχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας.

Να μη μιλήσω για τα μέσα μεταφοράς, όπου ο κόσμος γυρίζει κουρασμένος από τις δουλειές του και είναι αναγκασμένος να ακούει τα δυνατά γέλια μας. Για εμάς μπορεί πλέον να φαίνεται συνηθισμένο, για τους υπόλοιπους επιβάτες όμως είναι κάτι το άγνωστο και ενοχλητικό, αν κρίνουμε από τα βλέμματα που μας ρίχνουν. Γι' αυτό και προσπαθούμε να κλείσουμε το ρημάδι το στόμα του φίλου μας, μήπως κι αποφύγουμε την παρατήρηση. Ωστόσο, αυτό που καταφέρνουμε είναι να τον κάνουμε να γελάει ακόμα περισσότερο και το χέρι μας να αποκτάει σημάδι από δάγκωμα.

Και μιας και το ανέφερα, σου θυμίζει και τίποτα άλλο όλη αυτή η κατάσταση;

Ναι, πολύ σωστά. Τα ίδια ακριβώς περνάμε καθ' όλη τη διάρκεια του μαθήματος στη σχολή. Δεν πα να μας κάνουν τη μία παρατήρηση μετά την άλλη οι καθηγητές, εκείνος περνάει καλά (κι εμείς μαζί του, δυστυχώς) και το δείχνει.

Πολλοί λένε πως πραγματικοί φίλοι είστε με κάποιον αν μπορείς να τον ξεχωρίσεις από μακριά και εμείς τον φίλο μας μπορούμε να τον διακρίνουμε ακούσουμε από χιλιόμετρα!

Εκτός των άλλων, με το μοναδικό αυτό γέλιο του, μας κάνει και famous! Μονάχα ένα instastory αρκεί, για να μας στείλουν οι ακόλουθοι μας άπειρες απαντήσεις με ατελείωτα «χαχαχαχαχαχαχαχαχ». Και εννοείται πως οι followers ανεβαίνουν, αφού δε θέλουν να χάνουν τέτοιο θέαμα! Γιατί περί θεάματος πρόκειται. Τσίρκο συγκεκριμένα.

Σας συμβαίνει κι εσάς να μην μπορείτε να μαλώσετε με τον συγκεκριμένο άνθρωπο, γιατί πολύ απλά δε σας αφήνει;! Πώς να του κρατήσεις κακία, όταν ο ίδιος μέσα σε λίγα λεπτά ξεχνάει το λόγο που τσακωθήκατε και συνεχίζει να κάνει... τα δικά του;

Κι όταν ο φίλος μας είναι μακριά, η απουσία του γίνεται αισθητή κάθε στιγμή της μέρας μας. Μας λείπει αυτό το χαζό γέλιο!

Μετράμε αντίστροφα τις μέρες και για να νιώθουμε λιγότερο μακριά του, τον παίρνουμε τηλέφωνο και τα υπόλοιπα τα αφήνουμε στα χέρια του ή μάλλον στα γέλια του...

Οι Πέντε Τρόποι να Γνωρίσουμε τα Όντα Σύμφωνα με τον Πρόκλο

Αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής γίνεται ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να «δούμε» ή να «αναγνωρίσουμε» τα όντα. Έτσι ο Πρόκλος, μελέτησε το θέμα και μας δείχνει σκαλί-σκαλί, το πως θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε ζητήματα που διαφεύγουν από τις πέντε αισθήσεις μας. Μελετώντας τα παρακάτω, θα καταλάβετε και εσείς σε ποιό επίπεδο μπορεί να βρίσκεστε.

 1. Δοξασία
Αρχικώς λοιπόν θα αναφέρουμε ότι όπως εξηγεί ο Πρόκλος, στο «Περί πρόνοιας και ειμαρμένης και του εφ ημί, 27 – 32», η γνώση που οι παλαιοί συνήθιζαν να αποδίδουν πρώτη στις ψυχές που αρχίζουν να καθαίρονται ήταν : η δοξασία [δόξα], που χαρακτηρίζει όσους μέσα από την εμπειρία τους εκπαιδεύονται στις πράξεις, και όσους ξεκινούν να απελευθερώνονται από τα ανθρώπινα και να ασχολούνται με τα όντως Όντα. Γιατί και η εκπαίδευση είναι κάθαρση της αμετρίας των παθών, και πολύ περισσότερο η πορεία από τη μετριοπάθεια στην απάθεια, όταν η λογική θέλει ακόμα να συμπάσχει, αλλά με μέτρο, και αποτινάσσει όλα τα δεσμά των παθών.

2. Εικασία
Η επόμενη μορφή γνώσης, υψηλότερη, ξεκινάει από κάποιες αρχές που εκλαμβάνονται ως δεδομένες [εικασίες], γνωρίζει τις αιτίες και καταλήγει πάντα στα αναγκαία συμπεράσματα. Τέτοιος είναι ο συλλογισμός που ξεκινώντας από αναπόδεικτες αρχές ανακάλυψε την αριθμητική και τη γεωμετρία, οι οποίες είναι ανώτερες από την γνώση που στηρίζεται μόνο στην δοξασία, επειδή αυτές συλλογίζονται και καταλήγουν σε συμπεράσματα ξεκινώντας από αναπόδεικτες αρχές. Επειδή όμως σταματούν στις δικές τους αρχές παραλείπουν τις υψηλότερες αιτίες αυτών των αρχών, για αυτό λοιπόν αποδεικνύουν ότι υπολείπονται από την τελειότατη γνώση.

3. Διαλεκτική
Ανεβαίνοντας σε ένα ανώτερο επίπεδο, βρίσκεται η τρίτη μορφή γνώσης που ανεβαίνει μέχρι το ανυπόθετο Ένα μέσα από όλα τα είδη, διαιρώντας κάποια, αναλύοντας κάποια άλλα, δημιουργώντας πολλά από το ένα και ένα από τα πολλά. Αυτή την γνώση ο Σωκράτης στην Πλατωνική «Πολιτεία, 534.e» την ονομάζει διαλεκτική ή διάνοια και την τοποθετεί πριν την νόηση – την όρισε δε ως το «επιστέγασμα των μαθηματικών – θριγκὸς τοῖς μαθή μασιν ἡ διαλεκτικὴ», ενώ στην «Επινομίδα, 992.a» την αποκαλεί κοινό δεσμό τους – «δεσμὸς γὰρ πεφυκὼς πάντων τούτων εἷς ἀναφανήσεται διανοουμένοις».

Γιατί από αυτή και ο γεωμέτρης και οποιοσδήποτε άλλος επιστήμονας θα πάρει την θεωρία για τις δικές του αρχές, θεωρία η οποία ξαναενώνει τις πολλές αρχές που διαιρέθηκαν από την μία αρχή των πάντων. Ότι το Ένα υπάρχει σε όλα τα όντα και ότι αντιστοιχεί στο σημείο της γεωμετρίας, στη μονάδα της αριθμητικής και στο πιο απλό στοιχείο κάθε επιστήμης, το αποδεικνύει κάθε επιστήμη παράγοντας από το απλό στοιχείο της όσο εμπίπτουν στον τομέα της. Όμως καθένα από αυτά τα απλά στοιχεία λέγεται και είναι μια συγκεκριμένη αρχή, ενώ η αρχή όλων των όντων είναι η γενική αρχή. Και μέχρι αυτό ανεβαίνει η ύψιστη των επιστημών.

4. Νόηση
Ανεβαίνοντας ένα ακόμη επίπεδο, βρίσκεται η τέταρτη μορφή γνώσης, πιο απλή από την προηγούμενη. Την γνώση αυτή, η οποία δεν χρησιμοποιεί πλέον συλλογιστικές μεθόδους, όπως τις αναλύσεις, τις συνθέσεις, τις διαιρέσεις ή τις αποδείξεις, αλλά ατενίζει τα όντως Όντα με απλές συλλήψεις και ενοράσεις, την εξυμνούν όσοι μπορούν να ενεργούν σύμφωνα με αυτήν, αποκαλώντας την πλέον με σεβασμό Νόηση και όχι επιστήμη.

Άλλωστε, ο σταγειρίτης Αριστοτέλης, στα έργο του «Αναλυτικά Ύστερα, Α’ 3, 72.b 24», λέγει ότι η εντός μας νόηση είναι ανώτερη από την επιστήμη, μιας και είναι εκείνη με την οποία γνωρίζουμε τους «Όρους» για τους οποίους ο ίδιος ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια, Ζ’ 8, 1142.a 25-30» λέγει ότι είναι εκείνες οι αρχές «ὧν οὐκ ἔστι λόγος», είναι δηλαδή εκείνες οι αρχές οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές από τον συλλογισμό και την λογική απόδειξη αλλά από την νοητική ενόραση – μάλιστα οι Όροι διαφέρουν από τις υποθέσεις, στον βαθμό που οι υποθέσεις θεωρούνται ως δεδομένες από την ανθρώπινη σκέψη για να αποτελούν την αρχή του συλλογισμού, ενώ οι Όροι είναι από μόνοι τους δεδομένοι.

Ο Πλάτων επίσης στον «Τίμαιο, 37.c» δηλώνει πως η νόηση και η επιστήμη είναι γνώσεις της ψυχής για τα όντα – «ὅταν δὲ αὖ περὶ τὸ λογιστικὸν ᾖ καὶ ὁ τοῦ ταὐτοῦ κύκλος εὔτροχος ὢν αὐτὰ μηνύσῃ, νοῦς ἐπιστήμη τε ἐξ ἀνάγκης ἀποτελεῖται». Γιατί φαίνεται πως υπάρχει επιστήμη της ψυχής, εφόσον η ψυχή είναι γνώση. Και βέβαια υπάρχει και νόηση της ψυχής, εφόσον η ψυχή είναι εικόνα της όντως νοήσεως. Γιατί ο νους με το να ορά ή ορθά με το να είναι τα νοητά, μέσω μιας σύλληψης και επαφής με τα αντικείμενα της νόησής του γνωρίζει τόσο τον εαυτό του ως υποκείμενό που νοεί όσο και εκείνα που βρίσκονται εντός του, και για αυτό νοεί τι είναι εκείνα, και ταυτόχρονα νοεί ότι ο ίδιος τα νοεί, και έτσι γνωρίζει ποιος είναι ο ίδιος.

Με το να μιμείται, λοιπόν, η ψυχή αυτόν όσο μπορεί, γίνεται και η ίδια νους, υπερβαίνονται την επιστήμη και αφήνοντας τις ποικιλόμορφες μεθόδους με τις οποίες διακοσμείτο προηγουμένως. Και ανυψώνοντας μόνο το όμμα της στα όντας Όντα, τα νοεί και η ίδια με την επαφή, όπως ο Νους. Όμως η ψυχή έρχεται σε επαφή με διαφορετικό ον κάθε φορά, ενώ ο νους έρχεται σε επαφή με όλα ταυτόχρονα. Γιατί «ο πατέρας των πάντων έδεσε την ψυχή με το πεπρωμένο», συνεπώς και για τον λόγο ότι η ψυχή είναι συνδεδεμένη με το πεπρωμένο, δεν δύναται να φτάσει πλήρως τον νου και να γίνει η ίδια νους, έτσι η νόησή της δεν είναι ταυτόχρονη και υπερ-χονική, όπως του νου, αλλά πάντα χρονική.

5. Άρρητη γνώση
Ανεβαίνοντας ένα ακόμη επίπεδο, το ύστατο, βρίσκεται η πέμπτη μορφή γνώσης, η οποία επαινείται από τους θεολόγους των Ελλήνων που συνηθίζουν να επαινούν την γνώση που βρίσκεται πάνω από τον νου και να την κατονομάζουν ως μια μανία αληθινά ένθεη – βλέπε και «Συμπόσιο, 218.b» αλλά και «Φαίδρο, 245.b-c». Στο πέμπτο αυτό επίπεδο ανέβηκαν πολλοί λίγοι φιλόσοφοι και θεολόγοι (Πλάτων, Πυθαγόρας, Ορφέας κ.λπ). Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, ανέβηκε μέχρι τη νοητική ενέργεια (τέταρτο επίπεδο) και θέλησε να μας πείσει ότι δεν υπάρχει τίποτα πάνω από αυτήν (κάθε φιλόσοφος ανάλογα με την διανοητικότητα και πνευματικότητά του ανεβαίνει σε ένα ορισμένο ύψος).

Λένε, οι μεγάλοι θεολόγοι, λοιπόν, ότι αυτή είναι το «Ένα» της ψυχής και ότι δεν διεγείρει πλέον την νοητική δύναμη της ψυχής αλλά συνδέει την ψυχή άμεσα με το Ένα. Γιατί τα πάντα αναγνωρίζονται από το όμοιό τους : το αισθητό από το αισθητό, το επιστητό από την επιστήμη, το νοητό από τον νου, το Ένα από το ενιαίο. Γιατί, όπως είπαμε, όταν η ψυχή νοεί ακόμα, γνωρίζει τον εαυτό της και επίσης γνωρίζει μέσω της επαφής όσα νοεί. Όταν όμως υπερ-νοεί, αγνοεί και τον εαυτό της και εκείνα, και απολαμβάνει την ηρεμία που της παρέχει η σύνδεσή της με το Ένα, κλείνοντας τα όμματα στις γνώσεις, μένοντας άφωνη και σιωπηλή με μία εσωτερική σιωπή. Γιατί πως αλλιώς μπορεί να συνδεθεί με εκείνο που είναι το πιο ανέκφραστο από όλα, αν όχι κοιμίζοντας τους λόγους που έχει εντός της;

Γίνεται, λοιπόν, Ένα για να ορά το Ένα ή ορθά για να μην ορά το Ένα. Γιατί όταν ορά, θα δει το νοητό Ένα και ότι το Ένα που βρίσκεται πάνω από τον Νου, και θα νοήσει κάποιο Ένα και όχι το «αὐτοέν». Όταν, λοιπόν, πραγματοποιεί αυτή την όντως θεϊκή ενέργεια της η ψυχής και πιστέψει μόνο στον ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή στο «άνθος του νου», και εξασφαλίσει στον εαυτό του μια ηρεμία όχι μόνο από τις εξωτερικές κινήσεις αλλά και από τις εσωτερικές και γίνει θεός όσο αυτό είναι δυνατόν στην ψυχή, τότε μόνο θα γνωρίσει όπως γνωρίζουν ου Θεοί τα πάντα με τρόπο άρρητο.

Όσο, όμως, (περί)στρεφόμαστε γύρω από αυτά που βρίσκονται εδώ κάτω, θα έχουμε δυσκολίες στο να πειστούμε ότι το θείο γνωρίζει τα πάντα αδιαίρετα και υπεραιωνίως, ότι τα όντως Όντα είναι αιώνια, ότι όσα γεννιούνται εξελίσσονται μέσα στον χρόνο και ότι μέσα στο Ένα δεν υπάρχει ούτε χρόνος ούτε αιώνας (αιωνιότητα)!
------------------
Πηγές

Πρόκλος:
Περί Πρόνοιας και Ειμαρμένης και του εφ ημήν, κεφάλαιο 27.1 – 32.21.
Κατά Πλάτωνος Θεολογία, Βιβλίο Α, 12.1 – 32.15, 104.20 – 106.1, 114.25 – 125.2.
Σχόλια εις τον Κρατύλο του Πλάτωνος, 16. 1 – 23, 51.45 – 52.7, 71. 1 – 172, 88. 1 – 17.
Εις τας Πλάτωνος Πολιτείας Υπόμνημα, βιβλίο Α’ [συνέχεια], 91.1 – 92.30 & 147. 1 – 25.
Εις τον Πλάτωνος πρώτον Αλκιβιάδη, 69.1.

Yareta – Παράξενη ζωή στις Άνδεις

Στο αφιλόξενο περιβάλλον των Άνδεων, αναπτύσσεται ένα μακραίων ο είδος φυτού, το Yareta, που δίνει μια παράξενη μορφή στο χώρο, σα να πρόκειται για κάποιο μακρινό πλανήτη. Το Yareta (γνωστό και ως «Llareta» στα ισπανικά) είναι ένας συμπαγής σχηματισμός που αναπτύσσεται στα λιβάδια Puna των Άνδεων στο Περού, τη Βολιβία, τη Χιλή και την Αργεντινή σε υψόμετρο μεταξύ 3200 και 4500 μέτρων.

Είναι αειθαλές υπεραιωνόβιο φυτό με έντονο πράσινο χρώμα όλόκληρο το χρόνο. Το φυτό προτιμά φως, αμμώδη και καλά στραγγιζόμενα εδάφη. Μπορεί να αυξηθεί σε θρεπτικά φτωχό περιβάλλον και δεν έχει σημασία αν το έδαφος είναι όξινο, ουδέτερο ή αλκαλικό. Το Yareta είναι καλά προσαρμοσμένο σε υψηλά ποσοστά ηλιοφάνειας οι οποία είναι χαρακτηριστική των ορεινών περιοχών και δεν μπορεί να αναπτυχθεί στη σκιά.

Το φυτό ευδοκιμεί με ένα πολύ συμπαγή τρόπο, προκειμένου να αποφευχθούν οι θερμικές απώλειες και πολύ κοντά στο επίπεδο του εδάφους όπου η θερμοκρασία του αέρα είναι ένα ή δύο βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από τη μέση θερμοκρασία. Ο ρυθμός ανάπτυξης των φυτών έχει πρόσφατα εκτιμηθεί σε περίπου 1,5 εκατοστά ανά έτος. Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλά yaretas είναι πάνω από 3.000 ετών!

Οι Αστρονόμοι αναζητούν απαντήσεις: Είναι η σκοτεινή ύλη φτιαγμένη από Αρχέγονες Μαύρες Τρύπες;

Οι αστρονόμοι μελετώντας τις κινήσεις των γαλαξιών και το χαρακτήρα της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου συνειδητοποίησαν τον προηγούμενο αιώνα ότι η περισσότερη ύλη στο σύμπαν δεν ήταν ορατή. Περίπου 84% της ύλης στον Κόσμο είναι σκοτεινή ύλη, η περισσότερη από την οποία τοποθετείται στην άλω γύρω από τους γαλαξίες. Αποκαλέστηκε σκοτεινή ύλη επειδή δεν εκπέμπει φως, όμως είναι επίσης μυστήρια: δεν συντίθεται από άτομα ή τα συνήθη τους συστατικά όπως ηλεκτρόνια και πρωτόνια.

Εν τω μεταξύ, οι αστρονόμοι έχουν παρατηρήσει τα αποτελέσματα των μελανών οπών και πρόσφατα ακόμη ανίχνευσαν βαρυτικά κύματα από ένα ζευγάρι μελανών οπών που συγχωνεύτηκαν. Οι μαύρες τρύπες συνήθως διαμορφώνονται στον εκρηκτικό θάνατο άστρων μεγάλης μάζας, μια διαδικασία που μπορεί να πάρει πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια καθώς ένα άστρο συμπυκνώνεται από το περιβάλλον αέριο, εξελίσσεται και τελικά πεθαίνει. Ορισμένες μελανές οπές συνάγεται ότι υπήρχαν στο πρώιμο σύμπαν, όμως δεν υπήρχε πιθανώς αρκετός χρόνος στο πρώιμο σύμπαν για να συμβεί η κανονική διαδικασία σχηματισμού τους. Έχουν προταθεί μερικές εναλλακτικές μέθοδοι, όπως η άμεση κατάρρευση αρχέγονου αερίου ή διαδικασίες που συνδυάζονται με τον κοσμικό πληθωρισμό και πολλές από αυτές τις αρχέγονες μαύρες τρύπες θα μπορούσαν να έχουν σχηματιστεί.

Ο αστρονόμος του CfA Qirong Zhu οδήγησε μια ομάδα τεσσάρων επιστημόνων να ερευνήσουν την δυνατότητα η σημερινή σκοτεινή ύλη συντίθεται από αρχέγονες μαύρες τρύπες, ακολουθώντας προηγούμενες δημοσιευμένες προτάσεις. Εάν η γαλαξιακή άλως αποτελείται από μαύρες τρύπες, θα πρέπει να έχει μια διαφορετική κατανομή πυκνότητας από το αν η άλως συνίσταται από εξωτικά σωματίδια. Υπάρχουν επίσης ορισμένες άλλες διαφορές – η άλως με μαύρες τρύπες αναμένεται να σχηματίστηκε νωρίτερα στην εξέλιξη του γαλαξία από ότι άλλα είδη της άλω. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι εξετάζοντας τα άστρα στην άλω αδύναμων νάνων γαλαξιών μπορούν να ερευνήσουν τα φαινόμενα αυτά επειδή οι νάνοι γαλαξίες είναι μικροί και αδύναμοι (λάμπουν με φωτεινότητα μόνο λίγων Ήλιων) όπου μη-έντονα φαινόμενα μπορούν να εντοπιστούν ευκολότερα. Η ομάδα έτρεξε ένα σύνολο από προσομοιώσεις υπολογιστή για να ελέγξει εάν η άλως ενός νάνου γαλαξία μπορεί να αποκαλύψει την παρουσία αρχέγονων μελανών οπών και βρήκαν ότι θα μπορούσε: οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ άστρων και αρχέγονης άλω μελανών οπών θα έπρεπε να αλλάξει ελαφρά τις διαστάσεις αστρικών κατανομών. Οι αστρονόμοι συμπέραναν επίσης ότι τέτοιες μαύρες τρύπες θα χρειάζεται να έχουν μάζες μεταξύ περίπου δυο και δεκατέσσερις ηλιακές μάζες, ακριβώς στο αναμενόμενο εύρος για αυτά τα εξωτικά αντικείμενα (αν και μικρότερα από τις μαύρες τρύπες που πρόσφατα εντοπίστηκαν από τους ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων) και συγκρίσιμα με τα συμπεράσματα άλλων μελετών. Η ομάδα υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι όλα τα μοντέλα είναι ακόμη ασαφή και η φύση της σκοτεινής ύλης παραμένει ασύλληπτη.

Πόσο κοντά θα μπορούσαν να έρθουν δύο εξωγήινοι πολιτισμοί;

Εδώ στη Γη, ο πλησιέστερος κόσμος για μας είναι το άγονο, ακατοίκητο φεγγάρι μας. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούσε να υπάρχει ένας άλλος κατοικημένος κόσμος κοντά μας, ίσως ακόμη και μέσα στο Ηλιακό μας Σύστημα. Πόσο κοντά θα μπορούσε να είναι κάποιος τέτοιος κόσμος;

Εδώ στον πλανήτη Γη, σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, είμαστε ο μόνος τόπος έξυπνης ζωής. Μπορεί να υπάρχουν δυνατότητες ύπαρξης για μικροβιακή ζωή σε άλλα μέρη του Ηλιακού Συστήματος, αλλά όσον αφορά την έξυπνη, πολύπλοκη, διαφοροποιημένη και πολυκυτταρική ζωή, αυτό που συμβαίνει στον δικό μας κόσμο, είναι πολύ πιο προηγμένο από οτιδήποτε άλλο θα μπορούσαμε να ελπίζουμε να βρούμε στην πλανητική γειτονιά μας. Οι ευφυείς εξωγήινοι, αν βρίσκονται εκεί έξω που να κατοικούν σε έναν άλλο κόσμο, απέχουν τουλάχιστον τέσσερα έτη φωτός. Αλλά πρέπει να συμβαίνει αυτό για τους εξωγήινους οπουδήποτε αλλού μέσα στον Γαλαξία μας; Και αυτό που θέλουμε είναι να μάθουμε τα εξής:

 

Ποιοί είναι οι δύο πλησιέστεροι, ανεξάρτητοι έξυπνοι πολιτισμοί, αγνοώντας τα διαστρικά ταξίδια και υποθέτοντας ότι αναπτύσσονται σε διαφορετικά συστήματα αστέρων και ακολουθούν κατά προσέγγιση αυτό που γνωρίζουμε ως «ζωή»;

 

Τα σφαιρικά σμήνη μπορούν να έχουν υψηλή πυκνότητα άστρων, αλλά η υπερβολική πυκνότητα αποκλείει την κατοίκηση; Ένας αστροφυσικός σε ένα πυκνό σμήνος θα είχε μια πολύ διαφορετική άποψη του σύμπαντος και την αναζήτηση για εξωπλανήτες.

 

Υπάρχουν βέβαια πολλά βήματα που πρέπει να συμβούν για να κάνουν πιθανή τη ζωή, αλλά τα συστατικά για αυτήν είναι κυριολεκτικά παντού. Ακόμα κι αν περιορίζεστε για να ψάχνετε για ζωή που να μοιάζει (χημικά) σαν εμάς, το Σύμπαν είναι γεμάτο από τέτοιες πιθανότητες.

 

Τα άτομα μπορούν να συνδεθούν για να σχηματίσουν μόρια, συμπεριλαμβανομένων των οργανικών μορίων και των βιολογικών διεργασιών, στον διαστρικό χώρο καθώς και στους πλανήτες. Είναι δυνατόν η ζωή να άρχισε πριν από τη Γη αλλά όχι σε έναν πλανήτη;

 

Πρέπει να σχηματιστούν αρκετά βαριά στοιχεία ώστε να μπορέσετε να έχετε βραχώδεις πλανήτες, οργανικά μόρια και τα δομικά στοιχεία της ζωής. Το Σύμπαν δεν γεννιέται με αυτά! Μετά την Μεγάλη Έκρηξη, το Σύμπαν ήταν 99,999999% υδρογόνο και ήλιο, χωρίς άνθρακα, χωρίς οξυγόνο, χωρίς άζωτο, φωσφόρο, ασβέστιο, σίδηρο ή οποιοδήποτε από τα άλλα σύνθετα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη ζωή. Για να φτάσουμε εκεί, πρέπει να έχουμε ζωντανές πολλαπλές γενιές αστέρων, να κάψουν τα καύσιμα τους, να πεθάνουν με μια έκρηξη σουπερνόβα και να ανακυκλώνουν αυτά τα νεοδημιουργημένα βαριά στοιχεία στην επόμενη γενιά των άστρων. Χρειαζόμαστε συγχωνεύσεις μεταξύ τους άστρων νετρονίων για να δημιουργήσουμε τα βαρύτερα στοιχεία, πολλά από τα οποία είναι απαραίτητα για τις διαδικασίες της ζωής εδώ στη Γη και στο σώμα μας, σε άφθονες ποσότητες. Αυτό απαιτεί πολλή αστροφυσική για να  φτιαχτούν.

 

Παρόλο που η Γη σχηματίστηκε πάνω από 9 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, το Σύμπαν δεν έπρεπε να περιμένει τόσο πολύ γι' αυτό. Κατατάσσουμε τα αστέρια σε τρεις πληθυσμούς:

• Πληθυσμός I : αστέρια όπως ο ήλιος, με 1-2% των στοιχείων του να είναι βαρύτερα από το υδρογόνο και το ήλιο. Αυτό το υλικό είναι πολύ επεξεργασμένο και οδηγεί σε ηλιακά συστήματα με ένα μείγμα γιγάντιων αερίων καθώς και βραχωδών πλανητών, που μπορούν να φιλοξενούν τη ζωή.
• Πληθυσμός ΙΙ : αυτά είναι ως επί το πλείστον παλαιότερα, πιο παρθένα αστέρια. Μπορούν να έχουν μόνο 0.001-0.1% από βαριά στοιχεία που έχει ο Ήλιος και οι περισσότεροι από τους κόσμους τους (πλανήτες) είναι διάχυτοι, αέριοι κόσμοι. Αυτά μπορεί να είναι πολύ πρωτόγονα και πολύ χαμηλά σε βαριά στοιχεία για την ύπαρξη ζωής..
• Πληθυσμός ΙΙΙ : τα πρώτα αστέρια στο Σύμπαν, που πρέπει να είναι εντελώς αμόλυντα από βαριά στοιχεία. Αυτά δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί, αλλά είναι θεωρητικά τα πρώτα πρώτα αστέρια..

Όταν κοιτάμε τους πρώτους γαλαξίες, είναι γεμάτοι με σχεδόν όλα αστέρια του Πληθυσμού II. Αλλά σε κοντινή απόσταση, έχουμε ένα μίγμα νεαρών και παλαιών, πλούσιων σε μέταλλα και φτωχών σε μέταλλα αστέρων. 

 

Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα προέρχεται από την αποστολή Kepler, και συγκεκριμένα το σύστημα Kepler-444. Αυτό είναι ένα αστέρι του πληθυσμού Ι (με πλανήτες γύρω του), αλλά είναι πολύ, πολύ παλαιότερο από τη Γη. Ενώ ο δικός μας κόσμος είναι περίπου 4,5 δισεκατομμύρια ετών, το Kepler-444 έχει  ηλικία 11,2 δισεκατομμυρίων ετών , πράγμα που σημαίνει ότι το Σύμπαν θα μπορούσε να σχηματίσει έναν κόσμο σαν τη Γη πολύ νωρίς, τουλάχιστον ~ 7 δισεκατομμύρια χρόνια νωρίτερα από ό, τι σχηματίστηκε η Γη. Με δεδομένη αυτή την πιθανότητα και το γεγονός ότι περιοχές όπως το κέντρο του Γαλαξία μας έγιναν ακόμα πιο πλούσια σε μέταλλα από την περιοχή μας, πολύ γρήγορα, είναι πιθανό να υπάρχουν τοποθεσίες στο Σύμπαν (και ίσως ακόμη και στο Γαλαξία) που είναι ακόμη πιο ευνοϊκές για την επίτευξη έξυπνης ζωής από το σύστημα Ήλιου-Γης.

 

Τα ακατέργαστα συστατικά για τη ζωή μπορεί να υπάρχουν παντού, αλλά κάθε πλανήτης που τα περιέχει δεν θα αναπτύξει σίγουρα ζωή.

 

Έτσι δίνοντας όλα όσα γνωρίζουμε για το πού μπορούν να είναι τα αστέρια που είναι καλοί υποψήφιοι για τη ζωή, ποιοί θα είναι οι δύο πιο κοντινοί εξωγήινοι πολιτισμοί μεταξύ τους; Πού θα ήταν τα μέρη για να κοιτάξουμε; Και ποιες θα ήταν οι απαντήσεις κάτω από διαφορετικές συνθήκες; Ας δούμε πέντε μεγάλες δυνατότητες.

 

1.) Στο ίδιο ηλιακό σύστημα. Αυτό είναι το πραγματικό όνειρο. Στις πρώτες ημέρες του Ηλιακού μας Συστήματος, είναι πιθανό ότι η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης (και ενδεχομένως και η Θεία, ο υποθετικός πλανήτης που συγκρούστηκε με τη Γη για να δημιουργήσει τη Σελήνη) είχαν όλοι τις ίδιες συνθήκες φιλικές προς τη ζωή. Έχουν πιθανώς ένα φλοιό και μια ατμόσφαιρα γεμάτη από συστατικά για τη ζωή, μαζί με ένα παρελθόν ιστορικό υγρού νερού στην επιφάνεια τους. Η Αφροδίτη και ο Άρης, που είναι πλησιέστερα στη Γη, βρίσκονται σε μια μεταξύ τους απόσταση μερικές δεκάδες εκατομμύρια χιλιόμετρα: 38 εκατομμύρια για την Αφροδίτη και 54 εκατομμύρια για τον Άρη. Αλλά γύρω από ένα αστέρι τύπου M (ερυθρό νάνο), οι αποστάσεις πλανητικού διαχωρισμού είναι πολύ μικρότερες: οι αποστάσεις διαχωρισμού είναι περίπου 1 εκατομμύριο χιλιόμετρα μεταξύ δυνητικά κατοικήσιμων κόσμων στο σύστημα TRAPPIST-1. Τα δίδυμα φεγγάρια γύρω από έναν γιγαντιαίο κόσμο, ή έναν δυαδικό πλανήτη, θα μπορούσαν να είναι ακόμα πιο κοντά. Εάν η ζωή κατορθώσει κάποτε να υπάρχει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, γιατί όχι δύο φορές σε σχεδόν ακριβώς τον ίδιο τόπο;

  

2.) Μέσα σε ένα σφαιρικό σμήνος. Τα σφαιρικά σμήνη είναι μεγάλες συλλογές κάποιων εκατοντάδων χιλιάδων αστέρων που περιέχονται μέσα σε μια σφαίρα ακτίνας ίσως μερικών δωδεκάδων ετών φωτός. Στις εξωτερικές περιοχές, τα αστέρια συνήθως διαχωρίζονται μεταξύ τους με ένα έτος φωτός, αλλά στις πιο εσωτερικές περιοχές των πυκνότερων σμηνών, οι διαχωρισμοί των αστεριών μπορεί να είναι τόσο μικρότεροι όσο και η απόσταση από τον Ήλιο μέχρι τη ζώνη Kuiper. Οι τροχιές των πλανητών μέσα σε αυτά τα αστρικά συστήματα θα πρέπει να είναι σταθερές ακόμα και σε αυτά τα πυκνά περιβάλλοντα και δεδομένου ότι γνωρίζουμε σφαιρικά σμήνη πολύ νεώτερα από τα 11,2 δισεκατομμύρια χρόνια που είναι το Kepler-444, θα πρέπει να υπάρξουν καλοί υποψήφιοι για τη ζωή. Μερικές εκατοντάδες αστρονομικές μονάδες, αν και αυτή η απόσταση θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου καθώς κινούνται τα αστέρια, θα μπορούσε να είναι μια συναρπαστική στενή συνάντηση μεταξύ δύο εξωγήινων πολιτισμών. 

 

3.) Κοντά στο γαλαξιακό κέντρο. Όσο πιο κοντά φτάνετε στο κέντρο του Γαλαξία, τόσο πιο πυκνά γίνονται τα αστέρια. Μέσα στα κεντρικά τμήματα λίγων ετών φωτός, έχουμε εξαιρετικά υψηλές πυκνότητες αστεριών, ανταγωνιζόμενες αυτό που βλέπουμε στους πυρήνες των σφαιρικών σμηνών. Με κάποιο τρόπο,, το γαλαξιακό κέντρο είναι ένα ακόμη πιο πυκνό περιβάλλον, με μεγάλες μαύρες τρύπες, εξαιρετικά τεράστια αστέρια και σμήνη που σχηματίζουν νέα αστέρια, όλα αυτά που τα σφαιρικά σμήνη δεν έχουν. Αλλά το πρόβλημα με τα αστέρια που βλέπουμε στον πυρήνα του Γαλαξία μας είναι ότι είναι όλα σχετικά μικρά. Ίσως λόγω της αστάθειας του περιβάλλοντος εκεί, τα αστέρια σπάνια φτάνουν σε ηλικία μέχρι και ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Παρά την αυξημένη πυκνότητα, αυτά τα αστέρια είναι απίθανο να έχουν προχωρημένους πολιτισμούς. Απλά δεν ζουν αρκετά για να έχουν

Τα αστέρια σχηματίζονται με μια μεγάλη ποικιλία μεγεθών, χρωμάτων και μαζών, συμπεριλαμβανομένων πολλών φωτεινών, αυτών που είναι δεκάδες ή ακόμα και εκατοντάδες φορές πιο μεγάλα από όσο ο ήλιος. Αυτό αποδεικνύεται εδώ στο ανοιχτό σμήνος αστέρων NGC 3766, στον αστερισμό του Κενταύρου.

 

4.) Σε ένα πυκνό σμήνος αστέρων ή σε ένα σπειροειδή βραχίονα. Εντάξει, λοιπόν, τι γίνεται με τα αστέρια που σχηματίζονται στο γαλαξιακό επίπεδο; Οι σπειροειδείς βραχίονες ενός γαλαξία είναι πυκνότεροι από τις τυπικές περιοχές του και εκεί είναι πιθανόν να σχηματιστούν νέα αστέρια. Τα αστρικά σμήνη που παραμένουν από εκείνες τις εποχές περιέχουν συχνά χιλιάδες αστέρια που βρίσκονται σε μια περιοχή πλάτους μόλις λίγα έτη φωτός. Αλλά και πάλι, τα αστέρια δεν παραμένουν σε αυτά τα περιβάλλοντα για πολύ καιρό. Το τυπικό ανοιχτό αστρικό σμήνος διασπάται μετά από μερικά  εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, με μόνο ένα μικρό κλάσμα να έχει διάρκεια δισεκατομμύρια χρόνια. Τα αστέρια μετακινούνται μέσα και έξω από τους σπειροειδείς βραχίονες όλο τον χρόνο, συμπεριλαμβανομένου του Ήλιου. Συνολικά, παρόλο που τα αστέρια μπορούν να έχουν τυπικές αποστάσεις μεταξύ τους μεταξύ 0,1 και 1 έτη φωτός, είναι απίθανο να είναι καλοί υποψήφιοι για τη ζωή.

 

5.) Κατανομή σε διαστρικό χώρο. Διαφορετικά, επιστρέφουμε σε αυτό που βλέπουμε στη γειτονιά μας: αποστάσεις που είναι συνήθως λίγα έτη φωτός. Καθώς πλησιάζετε στο κέντρο ενός γαλαξία, μπορείτε να το μειώσετε στην ίδια απόσταση που βλέπετε σε ένα ανοικτό σμήνος: μεταξύ 0,1-1 ετών φωτός. Αλλά αν προσπαθήσετε να πλησιάσετε περισσότερο από αυτό, αντιμετωπίζετε το πρόβλημα που έχουμε δει πολύ κοντά στο γαλαξιακό κέντρο: οι συγχωνεύσεις, οι αλληλεπιδράσεις και άλλες καταστροφές είναι πιθανό να καταστρέψουν το σταθερό σας περιβάλλον. Μπορείτε να πλησιάσετε, αλλά ο χαρακτηριστικός διαστρικό χώρος δεν είναι ο τρόπος για να πάτε εκεί. Αν επιμείνετε σε αυτό, το καλύτερο στοίχημά σας είναι να περιμένετε για ένα άλλο αστέρι να περάσει κοντά, κάτι που συμβαίνει περίπου μία φορά για ένα  εκατομμύριο χρόνια για ένα τυπικό αστέρι.  

 

Ενώ δεν περιμένουμε ότι η έξυπνη εξωγήινη ζωή θα είναι πανταχού παρούσα και άφθονη σε όλο το Σύμπαν όπως είναι οι πλανήτες και τα αστέρια, κάθε τέτοιος εξωγήινος κόσμος που συναντά τις σωστές συνθήκες είναι μια ευκαιρία. Και κάθε φορά που έχετε μια ευκαιρία, αυτή είναι μια ευκαιρία, με πεπερασμένες αποδόσεις, για την επιτυχία εμφάνισης ζωής. Κάθε μία από αυτές τις δυνατότητες μπορεί να είναι πραγματική! Μπορεί να μην είναι πιθανή, αλλά μέχρι να βγούμε έξω και να βρούμε αυτό που είναι (και δεν είναι) εκεί έξω, είναι ζωτικής σημασίας να κρατάμε ανοιχτό το μυαλό μας για το τι θα μπορούσε να μας φέρει το Σύμπαν όσον αφορά την εξωγήινη νοημοσύνη. Η αλήθεια είναι αναμφισβήτητα εκεί έξω, αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αν είχαμε πολύ τύχη, θα μπορούσαμε να είμαστε πιο κοντά από ό, τι τολμάμε να φανταστούμε σήμερα.

Παναγιώτης Κονδύλης: Το πολιτικό και ο άνθρωπος

«Ταυτότητα, Ισχύς, Πολιτισμός» – 50 «σημειώσεις, δελτία ή αποσπάσματα» από τον ανολοκλήρωτο και ακυκλοφόρητο τρίτο τόμο του έργου του Παναγιώτη Κονδύλη «Το πολιτικό και ο άνθρωπος – Βασικά στοιχεία της κοινωνικής οντολογίας»

 

1

Όσο περισσότερο αναλύουμε τις σχέσεις ανθρώπινου και ζωικού βασιλείου, τόσο καθαρότερα βλέπουμε ότι η ειδοποιός διαφορά έγκειται στην αποδοχή ενός νοήματος. Αυτό φαίνεται αν πάρουμε στα σοβαρά τις προόδους στην έρευνα της συμπεριφοράς και συνειδητοποιήσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος των ζωικών και κοινωνικών λειτουργιών ή συμπεριφορών είναι κοινό στον άνθρωπο και στα ζώα. Τώρα, η ειδοποιός διαφορά γίνεται απολύτως κατανοητή, αν σκεφτούμε πόσα πράγματα περιλαμβάνει το νόημα: ως κορυφαία αφαίρεση εμπεριέχει και τις δευτερεύουσες αφαιρέσεις που αναφέρονται στις εργαλειακές ικανότητες (εργαλεία, γλώσσα). Η επιδίωξη ισχύος συναρτάται ακριβώς με αυτήν την ειδοποιό διαφορά.

 

2

Αν ως επιδίωξη ισχύος ορίσουμε την προσπάθεια διατήρησης της σχετικής θέσης ισχύος, τότε στην επιδίωξη ισχύος θα πρέπει να εντάξουμε ό,τι κατατείνει στη διατήρηση των υπαρχουσών θέσεων ισχύος, ό,τι δηλαδή παρουσιάζεται ως προσπάθεια διαφύλαξης της κοινωνικής ισορροπίας. Από την άποψη αυτή, (συλλογική) επιδίωξη ισχύος είναι ο κομφορμισμός (ό,τι δεν έχω εγώ δεν θα το έχει κανένας) και παρόμοια φαινόμενα.

 

3

Η σκέψη προσανατολίζεται στον διαχωρισμό φίλου-εχθρού ανεξάρτητα από το αν η πράξη φτάνει σε αντιπαραθέσεις και σε απτές αντιθέσεις. Γιατί κάθε πράξη κάνει τη διάκριση καλού-κακού, ενώ δεν φτάνει κάθε πράξη σε σύγκρουση.

 

4

Η κοινωνία διδάσκει το χωρισμό σε φίλους και εχθρούς την ίδια στιγμή και με τον ίδιο τρόπο που μαθαίνει κάποιον να ξεχωρίζει το καλό από το κακό (πράγμα άλλωστε απαραίτητο για την επιβίωση της). Τα δύο αυτά αντιθετικά ζεύγη συναρτώνται ευθέως (ο «κακός» είναι ο εχθρός), αλλά και εμμέσως: μαθαίνοντας να ταυτίζει κανείς κακό και εχθρικό, μαθαίνοντας να εκλογικεύει την έχθρα του και να βαφτίζει το εχθρικό «κακό».

 

5

Αν η επιδίωξη ισχύος έτσι ή αλλιώς συνδέεται με τη σπάνη ορισμένων αγαθών, τότε σε τελευταία ανάλυση έχει να κάνει με το πεπερασμένο του ανθρώπου και του κόσμου του. Αν αναλογιστούμε ακριβώς τι σημαίνει αυτό το πεπερασμένο, τότε θα καταλάβουμε γιατί η επιδίωξη ισχύος είναι αναπόδραστη και γιατί το αίτημα της υπέρβασης της ισοδυναμεί με το αίτημα υπέρβασης του πεπερασμένου, δηλαδή με το αίτημα της οικοδόμησης του Παραδείσου.

 

6

Για όσους τονίζουν την «κοινωνικότητα»: ο άνθρωπος δεν δημιούργησε πολιτισμό μόνον επειδή είναι κοινωνικό ζώο’ αν αυτός ήταν ο μόνος όρος, τότε πολιτισμό θα είχαν αναπτύξει και πολλά άλλα ζωικά είδη.

 

7

Η πρωτόγονη κοινωνία παρουσιάζει μια εκπληκτική ποικιλία δοξασιών, ιεροτελεστιών και άπειρες παραλλαγές στη χρήση, την εξάπλωση τους κ.λπ. Η ποικιλία αυτή ξεπερνά κατά πολύ οικονομικούς-κοινοτικούς ή και γενικούς ανθρωπολογικούς καθορισμούς, και μαρτυρά μια πνευματική δημιουργικότητα πολύ ανώτερη από το λειτουργικά αναγκαίο.

 

8

Το παλαιό πρόβλημα της αντίθεσης οργανικού ή φύσης και πολιτισμού η δική μου θέση το λύνει παρακολουθώντας την ιδεατή μετατροπή των βιολογικών μεγεθών. Πόσο γόνιμος και ευρύς είναι αυτός ο τρόπος προσέγγισης φαίνεται από τη σύνδεση αυτοσυντήρησης και νοήματος της ζωής.

 

9

Ουσιώδες δεν είναι μόνο ότι η συμβολική αξία ξεπερνά τη βιολογική, αλλά και ότι διατηρεί εντός της τις τυπικές κανονικότητες της βιολογικής. Μόνον έτσι εξηγείται το φαινόμενο ότι ο άνθρωπος μπορεί να θυσιάζει βιολογικές αξίες για χάρη συμβολικών αξιών!! Η συμβολική αξία μπορεί δηλαδή να προτιμηθεί απέναντι στη βιολογική γιατί έχει γίνει η ίδια όχημα της φυσικής επιλογής – ήτοι υπό τις συνθήκες της κοινωνίας είναι ισχυρότεροι όσοι είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν για ένα σύμβολο ή μιαν αξία, παρά όσοι φοβούνται για τη ζωή τους.

 

10

Όταν συνδέουμε το νόημα με τους μηχανισμούς της φυσικής επιλογής, τότε ξεπερνάμε συγχρόνως και μονομιάς τόσο τον βιολογισμό όσο και την ηθικολογία.

 

11

Η θεολογία λέει με τον τρόπο της ότι πνεύμα και επιθυμία ισχύος συνδέονται: ο Σατανάς είναι καθαρό πνεύμα, και στην εξέγερση του εναντίον του Θεού ωθείται από καθαρώς πνευματικά κίνητρα· εδώ δεν διακυβεύονται υλικά αγαθά!

 

12

Αν το πνεύμα γεννιέται από την υποπλασία των ενστίκτων, τότε η επιδίωξη ισχύος, η οποία ενοικεί στο πνεύμα και χάρη στο πνεύμα γνωρίζει την πλήρη της εκδίπλωση, γεννιέται ακριβώς από την υποπλασία των ενστίκτων και την διάχυση των ορμών. Ακριβώς η εγκατάλειψη της ψυχολογίας των ορμών μας φέρνει στον παράγοντας της ισχύος! Η ισχύς δεν είναι ορμή, παρά ως μέγεθος ανθρωπολογικά διάχυτο αναμιγνύεται με ό,τι κάνει ο άνθρωπος.

 

13

Η γέφυρα ανάμεσα στην ισχύ ως διασφάλιση της αυτοσυντήρησης και την ισχύ ως καθορισμό του φίλου ρίχνεται με κατασκευές που εν τελευταία αναλύσει σημαίνουν ότι οι άλλοι οφείλουν να είναι όπως εμείς, ήτοι να έχουν τις ίδιες αντιλήψεις και να σωθούν με τον ίδιο τρόπο. Εδώ συγκλίνει το ατομικό με το γενικό, η σύγκλιση αυτή αποτελεί ακριβώς το ενοποιητικό στοιχείο όλων των μορφών της ισχύος – και αυτό εξηγεί γιατί ο Λόγος, η λύτρωση κ.λπ. μπορεί να είναι εξίσου ισχύς όσο και η κυριαρχία.

 

14

Για να συμπεριληφθεί στον ορισμό της ισχύος ο παράγοντας της διασφάλισης της αυτοσυντήρησης, πρέπει να πούμε ότι ισχύς είναι η δυνατότητα να επηρεάζεις τη συμπεριφορά όχι μόνο των άλλων αλλά και του εαυτού σου. Πράγματι, την έσχατη αδυναμία την αισθάνεται κανείς όχι μόνο όταν δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτε ενάντια σε άλλους, παρά γενικά όταν αισθάνεται ότι δεν ελέγχει τις πράξεις του, που ή δεν θα έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα ή δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα, ότι δηλαδή η συμπεριφορά μας δεν ελέγχεται από -εμάς- τους ίδιους και δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τότε αισθανόμαστε ανίσχυροι – πριν ακόμα τεθεί οποιοδήποτε θέμα ελέγχου της συμπεριφοράς των άλλων.

 

15

Μέχρι τώρα πιστευόταν ότι η επιδίωξη ισχύος συνδεόταν με την παλιά θεωρία των ορμών, δηλαδή εντοπιζόταν σε μια ξεχωριστή ορμή. Εμείς θα δείξουμε ότι η επιδίωξη ισχύος υφίσταται ακριβώς λόγω της μη ύπαρξης ξεχωριστών ορμών, ήτοι της ενότητας της δυναμικής των ορμών.

 

16

Το ότι ο άνθρωπος είναι συμβολικό ζώο του επιτρέπει να διαστέλλει τη βία από την ισχύ και να απολαμβάνει την ισχύ στο επίπεδο της αναγνώρισης. Αυτό σημαίνει παράλληλα μια δυναμοποίηση του παράγοντα της ισχύος, γιατί, καθώς η ισχύς αποκτά πολλές όψεις και καθώς η πολλαπλότητα των όψεων δημιουργεί αντιστοιχίες με τις προδιαθέσεις και τις ροπές των υποκειμένων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι την αποζητούν. Για να την αποζητήσει κανείς δεν χρειάζεται να είναι σωματικά ισχυρότερος από τους άλλους, δεν χρειάζεται καν να ασκεί κυριαρχία. (Στο υπόλοιπο ζωικό βασίλειο δεν υπάρχει ισχύς χωρίς κυριαρχία – τουλάχιστον, αν όχι και βία.)

 

17

Ακριβώς η αναστοχαστική δομή του εαυτού με κάνει να επιζητώ ισχύ, γιατί αυτή με αναγκάζει να αναρωτιέμαι κάθε τόσο ποιός είμαι – σε σχέση με τους άλλους. (Και στο κρίσιμο αυτό σημείο βλέπουμε ότι η ισχύς φωλιάζει εκεί όπου οι ηθικολόγοι εντοπίζουν τον ηθικό πυρήνα του ανθρώπου.)

 

18

Η επιδίωξη ισχύος ως συνεχής προσπάθεια του υποκειμένου να αποκτήσει εκείνο που δεν πρόκειται να έχει ποτέ: σταθερή και αδιατάρακτη ταυτότητα. Όποιος θα είχε κάτι τέτοιο δεν θα ήθελε ισχύ γιατί θα ήταν Θεός, δηλαδή απόλυτα γαλήνιος και αυτάρκης.

 

19

Προς απάντηση των μεγάλων αποριών οι φιλόσοφοι θα εφευρίσκουν όλο και περισσότερα σοφίσματα. Αλλά αυτά χρησιμεύουν απλώς για τη διεξαγωγή των μεταξύ τους αγώνων γοήτρου και ισχύος – όχι για τη λύση πρακτικών προβλημάτων.

 

20

Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε τα επίπεδα της ισχύος και να πούμε ότι οι μορφές του αγώνα για ισχύ στο επίπεδο προσώπων παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη ανθρωπολογικά δεδομένη σταθερότητα απ’ ό,τι οι θεσμικές μορφές, οι οποίες παραλλάσσουν ριζικά από κοινωνία σε κοινωνία. Έτσι, ενώ οι θεσμικά παγιωμένες σχέσεις ισχύος είναι ριζικά διαφορετικές στον Μεσαίωνα και σήμερα, ωστόσο στο προσωπικό επίπεδο το παιχνίδι της ισχύος διατηρεί λίγο πολύ τις ίδιες δομές. Το παιχνίδι της ισχύος μεταξύ θεσμών διατηρεί και αυτό πάγια γνωρίσματα στο βαθμό που οι θεσμοί εκπροσωπούνται από ανθρώπους. Πάπας και Αυτοκράτορας μπορούν να πολεμούν με βάση τους ίδιους τυπικούς κανόνες του παιχνιδιού όπως οι Τσώρτσιλ και Χίτλερ, μολονότι εκπροσωπούν toto coelo [(αντι)διαμετρικά] διαφορετικούς θεσμούς.

 

21

Βεβαίως δεν υπάρχει μια ορμή της ισχύος χωριστά και δίπλα στη σεξουαλική ορμή ή την β, γ, δ ορμή. Η επιδίωξη ισχύος πηγάζει από κάθε επιδίωξη χωριστά, όταν αυτή συναντά εμπόδια στην ικανοποίηση της, ενοικεί δηλαδή σε κάθε επιδίωξη και θα μπορούσε να θεωρηθεί η δυναμική της επιδίωξης. Ο ψυχισμός συγκεντρώνεται στην εκάστοτε ενεργή επιδίωξη, στην οποία υποτάσσονται οι υπόλοιπες (ποτέ δεν είναι όλες οι επιδιώξεις εξίσου ενεργές). Η επιδίωξη ισχύος εμφανίζεται τότε ως η συγκέντρωση του ψυχισμού σε ένα σημείο, και με αυτή την έννοια ενοποιεί το υποκείμενο γύρω από μια θεμελιώδη επιδίωξη.

 

22

Θα ήταν ανόητο να λεχθεί ότι η πολιτική (που διαφέρει από τον πόλεμο) δεν είναι αγώνας ισχύος επειδή εδώ αναζητούμε και έχουμε και φίλους, όχι μόνο εχθρούς. Γιατί α) και η έχθρα είναι διεύρυνση της οικείας ισχύος, μέχρι τώρα υπήρξε φιλία μόνο σε έναν κόσμο όπου υπήρχε και έχθρα. Και β) συνάπτεται σε έναν κόσμο όπου υπάρχει και έχθρα. Χωρίς τους κινδύνους του κόσμου και χωρίς την επιδίωξη της αναγνώρισης μας από μέρους άλλων δεν έχει νόημα η φιλία. Απόδειξη: ακριβώς στον πόλεμο εναντίον ενός εχθρού ψάχνει κανείς παντού γύρω του για φίλους!

 

23

Αν μέσα στη λεγόμενη επιθετικότητα κρύβεται απλώς φόβος ότι οι άλλοι θα κάνουν πρώτοι κάτι εις βάρος μας, τότε για να εξαλειφθεί αυτός πρέπει να δημιουργηθεί ένας κόσμος όπου καθένας μπορεί να έχει τα πάντα – ακόμα και εκείνα που τα θέλει ταυτόχρονα κάποιος άλλος. Ένας τέτοιος κόσμος είναι αδύνατος.

 

24

Ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα, γιατί μόνος αυτός θέτει προβλήματα στα οποία δεν υπάρχει λύση – ενώ τα άλλα ζώα θέτουν στον εαυτό τους μόνο προβλήματα που μπορούν να λύσουν. Και πέρα από αυτό: ο άνθρωπος δεν κρατά σε δύο χωριστές σφαίρες τα προβλήματα που επιδέχονται λύση από όσα δεν επιδέχονται, παρά αντιμετωπίζει τα επιλύσιμα από τη σκοπιά των μη επιλύσιμων, βλέπει δηλαδή τα πρώτα από τη σκοπιά του νοήματος και των αξιών.

 

25

Ο έρωτας ως σχέση όπου και τα δύο μέρη βρίσκουν την απόλυτη αναγνώριση και όπου μάλιστα μπορούν να απαιτήσουν αμοιβαία την αποκλειστική αναγνώριση (πίστη).

 

26

Όποιος πιστεύει ότι κατέχει όλα τα αγαθά, πιστεύει και ότι «μὴ ἐνδέχεσθαι παθεῖν μηδὲν κακόν’ καὶ γὰρ τοῦτο τῶν ἀγαθῶν» (Αριστοτέλης, Ρητορική, 1385b 22-24). Ήτοι: όποιος επιδιώκει μια κατάσταση όπου δεν θα κινδυνεύει επιδιώκει ένα συγκεκριμένο αγαθό, χωριστό από τα άλλα. Ενόψει του υπαρκτού, αυτοτελούς αγαθού της ασφάλειας κινητοποιούνται δυνάμεις οι οποίες δεν θα αναφαίνονταν, αν δεν ήταν συνειδητό ότι αποτελεί αγαθό το να αποκλείσεις και να παραμερίσεις εκ των προτέρων του κινδύνους, φτάνοντας σε μια κατάσταση που δεν περιέχει κανένα κίνδυνο. Η επιδίωξη αυτής της κατάστασης θέτει σε κίνηση την ατελείωτη επιδίωξη ισχύος.

 

27

Η ψυχολογία δεν μπορεί να εξηγήσει τον ατομικό χαρακτήρα. Μπορεί να αναλύσει μόνιμες και γενικές τάσεις κάθε συμπεριφοράς, όμως δεν μπορεί να προσδιορίσει τη συγκεκριμένη εκείνη εκάστοτε δοσολογία και μίξη τους, η οποία συνιστά τον ατομικό χαρακτήρα. Μπορεί να πει τι είναι ζήλια, όχι όμως γιατί ο ένας ζηλεύει περισσότερο από κάποιον άλλον.

 

28

Πράξεις θυσίας και αυτοκαταστροφής είναι το αντίτιμο που πρέπει να πληρώσει κάποιος προκειμένου να παραμείνει σε συμφωνία με το ιδεατό εγώ του. Η αλλαγή ταυτότητας προκαλεί ασύγκριτα μεγαλύτερες δυσκολίες – εκτός αυτού είναι η ίδια μια πράξη αυτοκαταστροφής, οπότε προτιμάται εκείνη η αυτοκαταστροφή που γίνεται απευθείας και επιρρωνύει [ενισχύει] το υπάρχον ιδεατό εγώ, επιρρωνύοντας συνάμα την ως τώρα βιοπορεία.

 

29

Δυο βασικές σχολές για την υφή του εαυτού: α) υπάρχουν τόσοι εαυτοί στον καθένα όσα κοινωνικά πρόσωπα ή ομάδες. β) Ο εαυτός είναι ενιαίος, μια ιδιαίτερη αυτοτελής εξελικτική διεργασία.

Ανάλογα εκτιμάται ο ρόλος του κοινωνικού ελέγχου, του αυτοελέγχου, του εκκοινωνισμού κ.λπ. Η προσπάθεια να αποδείξει κανείς τη μια από τις δύο αυτές αντιλήψεις ισοδυναμεί με τετραγωνισμό του κύκλου. Τα πολλά πρόσωπα τα υποδύεται κανείς ακριβώς επιδή ζητά ένα πράγμα: την αναγνώριση. Για να είναι ένας, πρέπει να είναι πολλοί. Συχνά το ίδιο πρόσωπο ξέρει ότι υποδύεται πολλά. Το αντίτιμο για να είναι επιτυχής προς τα έξω είναι να εξασθενίζει προς τα μέσα – μπορεί όμως να κάνει και το αντίθετο.

 

30

Η σχέση μεταξύ υποκειμένων είναι διαπραγμάτευση των ταυτοτήτων τους. Αν δεν είναι δυνατό να αποδεχτεί το ένα ολότελα την αυτοκατανόηση του άλλου (γιατί αυτό θα συνεπαγόταν την υιοθέτηση μιας κλίμακας αξιών επικίνδυνης για τη δική του ταυτότητα), τότε εξετάζεται -εφόσον θεωρείται πλεονεκτικότερη η διατήρηση των σχέσεων- ποια σημεία θα εξουδετερωθούν-αγνοηθούν και ποια θα μεταβληθούν εκατέρωθεν (είτε νόμιμα είτε ad hoc, δηλαδή ενόψει αυτής της σχέσης, μολονότι μπορούν να παραμείνουν ενεργά ως προς μιαν άλλη). Αλλά ακόμα και όταν επιτευχθεί μια πρώτη ισορροπία, είναι δυνατό, στη βάση των κεκτημένων θέσεων, να επιχειρηθεί ανακατάληψη του εδάφους που χαρίστηκε αρχικά. Έτσι γεννιέται σε ένα κατοπινό στάδιο η σύγκρουση που αποφεύχθηκε αρχικά.

 

31

Πρέπει να απαλλαγούμε από τις απλοϊκές αντιλήψεις για την έννοια της αναγνώρισης, η οποία συχνότατα γίνεται αντιληπτή ως επιδειξιομανία κ.λπ. Κάθε άλλο: Στήνοντας το σκηνικό της αναγνώρισης, κάθε άτομο στήνει ολόκληρο τον κόσμο της, ήτοι τις εκάστοτε καθοριστικές γι’ αυτή βαθμίδες δικαιοδοσίας, οι οποίες διόλου δεν είναι υποχρεωτικά εκείνες που ευνοούν την επιδειξιομανία. Επίσης, ορισμένες υπάρξεις, που φοβούνται τις δοκιμασίες, αρνούνται εντελώς την αναγνώριση, ζητούν την ταπείνωση κ.λπ – στην πραγματικότητα τοποθετούν την ανάγκη τους για προσωπική καταξίωση σε τόσο κρυφή μεριά, ώστε να μην μπορεί να τη βρει κανείς για να την προσβάλει.

 

32

Το εγώ παραμένει θολό και άγνωστο. Τα περιγράμματα του δίνονται πλασματικά, με συμβατικές λέξεις ή σε στιγμές ισορροπίας με τον περίγυρο και τους άλλους – στιγμές όμως που δεν οφείλονται αναγκαστικά στο ότι βρέθηκε η βαθύτερη ουσία του: η ισορροπία και η ευαρέσκεια δεν οφείλεται στην αυτογνωσία, παρά στην ανταπόκριση των αισθημάτων μας με την εικόνα περί εγώ, που ανακύπτει σε τέτοιες στιγμές. Κατ’ ουσίαν ίδια είναι η λεγόμενη αυτογνωσία, που φαίνονται μερικοί να πετυχαίνουν. Εδώ συμπίπτει η εικόνα περί εγώ με τα αισθήματα μας, και αυτό δημιουργεί μιαν αδιατάρακτη ενότητα· μιας και είναι αδιατάρακτη, φαίνεται ότι δεν περιέχει άγνωστους συντελεστές. Όμως το γεγονός ότι οι άγνωστοι συντελεστές ισορρόπησαν (είτε συναισθηματικά είτε στην εικόνα μας για το εγώ μας είτε και ανάμεσα σε αυτά τα δύο) δεν σημαίνει ότι άγνωστοι δεν υπάρχουν.

 

33

Η ορμή (Trieb) είναι μια ενέργεια ενιαία, ένα ρεύμα ενέργειας και δυναμικότητας. Η εκάστοτε διοχέτευση της την κάνει να διαφέρει, να παίρνει μορφές και να παρουσιάζεται σαν το ένα ή το άλλο (ποια είναι η πρώτη ορμή; Βούληση; Αυτοσυντήρηση; Κυριαρχία; Όλα είναι το ίδιο). Αυτή η ίδια υπάρχει πέραν του καλού και του κακού, και μόνο το ετικετάρισμα σύμφωνα με αυτές τις έννοιες της δίνει την αντίστοιχη εικόνα, όπως δίνει και στο φορέα της το αίσθημα της ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας (αναγνώρισης ή τύψεων). Η ίδια ορμή υπόκειται σε όλες τις περιπτώσεις, η ίδια παρουσιάζεται άλλοτε σαν επιθετικότητα και άλλοτε σαν ηθική.

 

34

Κατά πόσο το εγώ του δεκάχρονου ανθρώπου είναι το ίδιο με του πενηντάχρονου; Μήπως αλλάζει ολοκληρωτικά, όπως το πλοίο, που κάθε τόσο αντικαθίσταται ένα μέρος του και στο τέλος δεν κρατά παρά το όνομα – οπότε είναι το ίδιο μόνο και μόνο γιατί κάποιοι το θεωρούν ίδιο; Αν η κοινωνία δεν θεωρούσε ένα άτομο ως ταυτόσημο με τον εαυτό του μέσα στην διαδοχή του χρόνου, κατά πόσο θα είχε το ίδιο συναίσθηση της ταυτότητας αυτής; Ήτοι: αν ο πενηντάχρονος δει τον δεκάχρονο εαυτό του σε ποιόν βαθμό θα επαναγνωρίσει ένα συνεχές εγώ; Και ακόμη περισσότερο: αν μπορούσα να δω τον τωρινό μου εαυτό να φέρεται και κινείται, θα τον αναγνώριζα, σε περίπτωση που δεν τον είχα δει στον καθρέφτη;

Γιατί μερικές φορές φαίνεται το παρελθόν σαν όνειρο, δηλαδή ποιος είναι ο βαθμός αλήθειας στην ανάπλαση περασμένων βιωμάτων; Μήπως η έλλειψη πάγιου εγώ δεν επιτρέπει παρά σκόρπιες διασταυρούμενες παραστάσεις από το παρελθόν; Κατά πόσο το παρελθόν ως οργανωμένη ιστορία βίου είναι αναγκαία μυθοπλασία, που την χρειαζόμαστε στο παρόν;

 

35

Αποφεύγουμε να γνωρίσουμε τον άλλον: η ανιδιοτελής ανάλυση των κινήτρων του δεν μας επιτρέπει να πάρουμε απέναντι του τη θέση που θέλουμε – προπαντός μπορεί να κλονίσει το αίσθημα ανωτερότητας ή επιείκειας απέναντι σε αυτόν. Προτιμάμε τη συμβατική του εικόνα που εξυπηρετεί τις ανάγκες του θυμικού μας.

 

36

Η επιτυχία συμφιλιώνει με τον κόσμο, όπως αυτός είναι. Γιατί οι δομές του παρουσιάζονται τότε προϋπόθεση, ή, έστω, συμβιβάσιμες με την επιτυχία μας. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι ο επιτυχημένος παραιτείται από κάθε κριτική. (Ιδιαίτερα, αν η κριτική αυτή είχε υφανθεί και στερεωθεί στην προ της επιτυχίας περίοδο της αφάνειας και των συναφών συμπλεγμάτων). Γιατί η κριτική δίνει το αίσθημα της ισχύος και αυτό θέλει να απολαύσει τώρα ο επιτυχημένος, στερεώνοντας την παλιά του κριτική με την τωρινή του επιτυχία και δίνοντας έτσι την επιθυμητή συνέχεια στην εξέλιξη του.

 

37

Ο άνθρωπος αγωνίζεται αδιάκοπα για να παρουσιάζει προς τα έξω μια προσωπικότητα συνεπή και ολοκληρωμένη. Συνεχώς απατά τον εαυτό για τον εαυτό του. Η συμπεριφορά του ρυθμίζεται ανάλογα με την εικόνα που θέλει να δώσει, γι’ αυτό και ανάμεσα στη συμπεριφορά και στον πραγματικό εαυτό υπάρχει ένα χάσμα (η ευγένεια συνίσταται στο να το παραβλέπεις – στους άλλους). Η επιθετικότητα αυξάνεται όταν οι άλλοι βλέπουν το χάσμα και προπαντός όταν εμείς ξέρουμε πως το βλέπουν. Τότε προσπαθούμε να βρούμε τι ποταπά κίνητρα έχει η συμπεριφορά του άλλου απέναντι μας.

 

38

Η αδράνεια, νόμος της ψυχικής οικονομίας: Είναι αδύνατο να ζει κανείς στο ύψος των βιωματικά εντονότερων στιγμών. Αυτές είναι στη πραγματικότητα λίγες, και αν φαίνονται περισσότερες αυτό συμβαίνει γιατί σε κάθε παραπλήσια αφορμή αναπλάθουμε τα αισθήματα της μεγάλης, έντονης στιγμής (χώρια που τα αισθήματα μας στυλιζάρονται προκαταβολικά, λόγω της κουλτούρας: έρωτας, θαυμασμός της φύσης κ.λπ. είναι πράγματα πολιτισμικώς καθιερωμένα).

Ο νόμος τούτος ισχύει και για ανθρώπους ιδιαίτερα δημιουργικούς. Μεγάλοι καλλιτέχνες δημιουργούν, αφού εγκυμονήσουν πολλά χρόνια και ζυμώσουν το έργο τους σε στιγμές κάθε άλλο παρά ουρανοβάμονες: λέξη λέξη ή νότα νότα, από χίλιες αφορμές καθημερινές, από άπειρους, λίγο πολύ τυχαίους συνειρμούς κ.α. επηρεασμούς. Η εικόνα της μεγαλοφυΐας, που ζει σε συνεχή πυρετό, είναι πλασματική – απόδειξη ότι όλοι οι μεγάλοι ήσαν πολύ εργατικοί. Μεγαλοφυΐα σημαίνει: να είσαι τόσο δοσμένος σε κάτι, ώστε να εργάζεσαι συνεχώς γι’ αυτό. Λίγη εργασία σημαίνει συνεπώς έλλειψη μεγαλοφυΐας. Αλλά η πολύ εργασία σημαίνει με τη σειρά της έλλειψη της μεγαλοφυΐας ως συνεχούς ανορθολογικού πυρετού.

 

39

Ακριβώς επειδή το εγώ δεν είναι κάποια σταθερή ταυτότητα παρά ένα ενεργειακό ρευστό, που μορφοποιείται χεόμενο σε διάφορα αγγεία, χρειάζεται απολύτως ορισμένους πόλους με βάση τους οποίους συγκροτείται εκάστοτε. Οι δύο θεμελιώδεις πόλοι είναι ο φίλος και ο εχθρός που ικανοποιούν τις δύο θεμελιώδεις ανάγκες του ενεργειακού ρευστού: να διαστέλλεται και να συστέλλεται.

 

40

Στη σοφιστική ανάγεται η σύνοψη των βασικών παθών σε τέσσερα (χαρά-λύπη, επιθυμία-φόβος) και των ελαττωμάτων σε τρία (δοξομανία-φιλοχρηματία-φιληδονία). Ας σημειωθεί ότι τα ελαττώματα είναι όλα μορφές επιθυμίας – και την επιθυμία τη μετριάζει μόνον ο φόβος.

 

41

Τα αισθήματα δεν είναι πολύ διαφορετικά ανάμεσα στα ζώα και τους ανθρώπους. Εκείνο που τους προσδίδει «βάθος» και τα διαφορίζει (εκλεπτύνει) είναι η νοημοσύνη – και αυτή είναι προνόμιο του ανθρώπου απέναντι στα ζώα και προνόμιο μερικών ανθρώπων απέναντι σε άλλους. Τίποτα δεν γίνεται άμεσα αισθητό παρά μόνο διαμέσου μιας νοητικής πράξης. Ακριβώς καθώς η νόηση φέρνει στη συνείδηση ένα αίσθημα το κάνει περίπλοκο, δηλαδή το ερμηνεύει και το εμπλουτίζει συνειρμικά κ.λπ., δηλαδή με όλα τα δικά της μέσα.

 

42

Το γεγονός ότι ο άνθρωπος ενεργεί στη σκιά του θανάτου δεν σημαίνει ότι δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να τον σκέφτεται (δεν σκέφτεται όπως οι υπαρξιστές φιλόσοφοι). Όμως οι μερικότεροι κίνδυνοι, στους οποίους συγκεντρώνει την προσοχή του, αυτοί στέκουν υπό τη σκιά του θανάτου και είναι ενδεχόμενο να κορυφωθούν με αυτήν την έννοια. Ο άνθρωπος δεν ζει στη σκιά του θανάτου με την έννοια ότι η σκέψη του θανάτου τον παραλύει’ αντίθετα, επιδιώκει τους στόχους του σαν να είναι αθάνατος, δηλαδή σαν οι στόχοι του να ήσαν απόλυτοι. Όμως ο θάνατος εμφανίζεται στη ζωή του ως κίνδυνος, ως εχθρός, ως φόβος.

 

43

Για την πολυμορφία και συνάμα τη θεμελιώδη ενότητα του ανθρώπου (γύρω από τις βασικές ορμές): το ότι ένα δέντρο έχει μια ρίζα δεν το εμποδίζει να έχει πολλά κλαδιά – ούτε εμποδίζει τα κλαδιά να καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη έκταση από τη ρίζα.

 

44

Καθώς τα ένστικτα χάνουν στον άνθρωπο την ειδοποιό τους εντόπιση και λειτουργία, χαλαρώνουν, απλώνουν και συμφύρονται. Εκεί όπου είχαμε χωριστά ερείσματα και λειτουργίες, τώρα έχουμε έναν ανάκατο χυλό, μια κυμαινόμενη ενέργεια. Μόνο αυτός ο χυλός μπορεί να έχει πλαστικότητα και γι’ αυτό μπορεί να πλάθεται εκ των έξω από τη μορφοποιό δύναμη του πολιτισμού. Όμως η απώλεια της ειδοποιού αναφοράς δεν σημαίνει καθόλου μείωση της έντασης της ψυχικής ενέργειας. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Ο πολιτισμός καλείται τώρα να δώσει μορφή με μια μεγαλύτερη ένταση, και γι’ αυτό είναι προγραμματισμένη η σύγκρουση μεταξύ κανόνα και ψυχής.

 

45

Ο άνθρωπος δεν είναι απλώς το ζώο που δημιουργεί σύμβολα. Είναι το ζώο που κάνει τα σύμβολα μέρος του πραγματικού του περιβάλλοντος και που συμπεριφέρεται απέναντι τους όπως και απέναντι στα υπόλοιπα μέρη του πραγματικού περιβάλλοντος. Ήτοι: στη συμπεριφορά αυτή συμμετέχει ολόκληρος, με τους μηχανισμούς που κινούν οι ασύνειδες ενορμήσεις του. Μόνο γι’ αυτόν το λόγο μπορούν οι υποθέσεις του πνεύματος να γίνουν υποθέσεις ζωής και θανάτου.

 

46

Εάν δεν υπήρχαν τα μικρά κβάντα της ισχύος, η κοινωνία δεν θα γνώριζε ούτε τα μεγάλα – έστω και αν η μετάβαση από τα πρώτα στα δεύτερα δεν γίνεται γραμμικά. Μικρά κβάντα είναι ακόμα και όσα μου επιτρέπουν να κινούμαι και να ενεργώ, καταρχήν χωρίς αναγκαία σύνδεση με άλλους. Η δυνατότητα μου για κίνηση και ενέργεια με φέρνει σε επαφή -άρα ενδεχομένως και σε σύγκρουση- με άλλους.

 

47

Ακόμα και η πλήρης ταύτιση της οικείας συμπεριφοράς με τη συμπεριφορά ενός άλλου αποσκοπεί στην ενίσχυση του εγώ και της αυτοπεποίθησης. Γιατί αυτός ο άλλος κατά κανόνα είναι μεγαλύτερος και ισχυρότερος, αυτές τις ιδιότητες θέλει να πάρει το παιδί όταν ταυτίζεται μαζί του.

 

48

Σε σχέση με τους ιστορικούς ιδεότυπους («καπιταλισμός»), στους οποίους κρυσταλλώνεται η συλλογική πράξη, πρέπει να επισημανθεί η εξής οπτική απάτη: μολονότι οι τύποι αυτοί γεννιούνται ιστορικά από την ετερογονία των σκοπών, ωστόσο η καθαρότητα τους υποβάλλει την εντύπωση ότι βγήκαν από μια καθαρά ορθολογική σκοποθεσία ως προς αυτόν το σκοπό, ότι δηλαδή η πράξη που τους δημιούργησε είχε (υποκειμενικά) αυτό το νόημα. Όμως αυτό το νόημα το έχουν μόνον αντικειμενικά (σκοπιά του παρατηρητή, ο οποίος τώρα κινδυνεύει να θεωρήσει ως υποκειμενικό νόημα ό,τι υφίσταται ως ιστορικό μόρφωμα). Στο επίπεδο της ετερογονίας η οπτική απάτη είναι αναπόφευκτη αν αυτή η ορθολογική σκοποθεσία νοηθεί ευθύγραμμα.

 

49

Αν δεχτούμε έναν ορθολογισμό της ταυτότητας ίσως ξεφεύγουμε από τον φαύλο κύκλο εγωισμού-αλτρουισμού: μπορώ να συνδέσω την ταυτότητα μου με τη διάπραξη αλτρουιστικών πράξεων. Η ταυτότητα βρίσκεται καθ’ αυτή πάνω από το εννοιολογικό ζεύγος. Ήτοι μπορεί να είναι εγωιστική ή αλτρουιστική. Αλλά και στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει ένα εγώ προκειμένου να είναι αλτρουιστικό. Δεν υπάρχει αλτρουισμός που να μην έχει φορέα του ένα εγώ, το οποίο κατά τη διάπραξη μιας αλτρουιστικής πράξεως αισθάνεται πλήρωση.

Αλτρουισμός χωρίς υπαρξιακή πλήρωση, δηλαδή συνοδευόμενος από αποστροφή, δεν είναι παρά εξαναγκασμός του εγώ, άρα όχι αλτρουισμός.

 

50

Στη συμπεριφορά των άλλων ο εαυτός βλέπει τι του είναι χρήσιμο. Ακόμα και αν πρόκειται να στραφεί εναντίον άλλων, πρέπει να υιοθετήσει ουσιώδη μέρη της συμπεριφοράς τους (αρχίζοντας από τη γλώσσα) προκειμένου να αποκτήσει τη δυνατότητα να κινηθεί κοινωνικά. Πρέπει να κοινωνικοποιηθεί για να επιτύχει τους ατομικούς του σκοπούς.