ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (1174-1204)

ΟΡ. φεῦ φεῦ, τί λέξω; ποῖ λόγων ἀμηχανῶν

1175 ἔλθω; κρατεῖν γὰρ οὐκέτι γλώσσης σθένω.
ΗΛ. τί δ᾽ ἔσχες ἄλγος; πρὸς τί τοῦτ᾽ εἰπὼν κυρεῖς;
ΟΡ. ἦ σὸν τὸ κλεινὸν εἶδος Ἠλέκτρας τόδε;
ΗΛ. τόδ᾽ ἔστ᾽ ἐκεῖνο, καὶ μάλ᾽ ἀθλίως ἔχον.
ΟΡ. οἴμοι ταλαίνης ἆρα τῆσδε συμφορᾶς.
1180 ΗΛ. οὐ δή ποτ᾽, ὦ ξέν᾽, ἀμφ᾽ ἐμοὶ στένεις τάδε;
ΟΡ. ὦ σῶμ᾽ ἀτίμως κἀθέως ἐφθαρμένον.
ΗΛ. οὔτοι ποτ᾽ ἄλλην ἢ ᾽μὲ δυσφημεῖς, ξένε.
ΟΡ. φεῦ τῆς ἀνύμφου δυσμόρου τε σῆς τροφῆς.
ΗΛ. τί δή ποτ᾽, ὦ ξέν᾽, ὧδ᾽ ἐπισκοπῶν στένεις;
1185 ΟΡ. ὡς οὐκ ἄρ᾽ ᾔδη τῶν ἐμῶν οὐδὲν κακῶν.
ΗΛ. ἐν τῷ διέγνως τοῦτο τῶν εἰρημένων;
ΟΡ. ὁρῶν σε πολλοῖς ἐμπρέπουσαν ἄλγεσιν.
ΗΛ. καὶ μὴν ὁρᾷς γε παῦρα τῶν ἐμῶν κακῶν.
ΟΡ. καὶ πῶς γένοιτ᾽ ἂν τῶνδ᾽ ἔτ᾽ ἐχθίω βλέπειν;
1190 ΗΛ. ὁθούνεκ᾽ εἰμὶ τοῖς φονεῦσι σύντροφος.
ΟΡ. τοῖς τοῦ; πόθεν τοῦτ᾽ ἐξεσήμηνας κακόν;
ΗΛ. τοῖς πατρός. εἶτα τοῖσδε δουλεύω βίᾳ.
ΟΡ. τίς γάρ σ᾽ ἀνάγκῃ τῇδε προτρέπει βροτῶν;
ΗΛ. μήτηρ καλεῖται· μητρὶ δ᾽ οὐδὲν ἐξισοῖ.
1195 ΟΡ. τί δρῶσα; πότερα χερσίν, ἢ λύμῃ βίου;
ΗΛ. καὶ χερσὶ καὶ λύμαισι καὶ πᾶσιν κακοῖς.
ΟΡ. οὐδ᾽ οὑπαρήξων οὐδ᾽ ὁ κωλύσων πάρα;
ΗΛ. οὐ δῆθ᾽· ὃς ἦν γάρ μοι σὺ προύθηκας σποδόν.
ΟΡ. ὦ δύσποτμ᾽, ὡς ὁρῶν σ᾽ ἐποικτίρω πάλαι.
1200 ΗΛ. μόνος βροτῶν νυν ἴσθ᾽ ἐποικτίρας ποτέ.
ΟΡ. μόνος γὰρ ἥκω τοῖσι σοῖς ἀλγῶν κακοῖς.
ΗΛ. οὐ δή ποθ᾽ ἡμῖν ξυγγενὴς ἥκεις ποθέν;
ΟΡ. ἐγὼ φράσαιμ᾽ ἄν, εἰ τὸ τῶνδ᾽ εὔνουν πάρα.
ΗΛ. ἀλλ᾽ ἔστιν εὔνουν, ὥστε πρὸς πιστὰς ἐρεῖς.

***

ΟΡΕ. Αχ, τί να πω; βρίσκομαι σ᾽ απορία
με τι λόγια ν᾽ αρχίσω· γιατί πια
δε μπορώ να κρατήσω τη γλώσσα μου.
ΗΛΕ. Γιατί η λύπη σου αυτή; τί θέλουν, ξένε,
να πουν αυτά τα λόγια σου; ΟΡΕ. Αλήθεια,
εσύ ᾽σαι η ξακουσμέν᾽ Ηλέκτρα εκείνη,
εσύ που βλέπω εμπρός μου; ΗΛΕ. Όλη κι όλη,
σ᾽ αυτά τα χάλια, να την κλαις. ΟΡΕ. Οϊμένα,
τί μαύρη συφορά! ΗΛΕ. Δε θα ᾽ναι βέβαια
1180 για μένα, ξένε, που στενάζεις έτσι.
ΟΡΕ. Ω κορμί, πόσο ανάξια κι άθεα έχεις
ρημάξει! ΗΛΕ. Ώστε όχι γι᾽ άλλη, μα για μένα
τα πικρά αυτά σου λόγια. ΟΡΕ. Αλίμονό σου,
δίχως άντρα να ζεις και μες στον πόνο!
ΗΛΕ. Γιατί με βλέπεις έτσι και στενάζεις,
ξένε; ΟΡΕ. Γιατί δεν ήξερα κανένα
απ᾽ τα κακά σου. ΗΛΕ. Και τί απ᾽ όλα πού ειπα
σ᾽ έκαμε να μάθεις; ΟΡΕ. Μου έφτασε
να δω τα τόσα βάσανα που δείχνεις
απάνω σου. ΗΛΕ. Και μολοντούτο βλέπεις
πολύ λίγ᾽ απ᾽ τα πάθη μου. ΟΡΕ. Και θα ᾽χε
να δει κανείς και πιο σκληρά άλλ᾽ ακόμα;
1190 ΗΛΕ. Αφού πρέπει να ζω με τους φονιάδες…
ΟΡΕ. Τίνος; για ποιούς φονιάδες κάνεις λόγο;
ΗΛΕ. …του πατέρα μου· κι όχι μόνο, πάρα
να ᾽μαι κι υπόδουλή των με τη βία.
ΟΡΕ. Και ποιός αυτός που με τη βία σ᾽ έχει
στη θέση αυτή; ΗΛΕ. Μητέρα τηνε λένε,
μα τίποτα δεν έχει από μητέρα!
ΟΡΕ. Και τί σου κάνει; με τα χέρια μήπως,
ή μ᾽ άλλες ταπεινώσεις; ΗΛΕ. Με τα χέρια,
με ταπεινώσεις, μ᾽ ό,τι βάλει ο νους σου.
ΟΡΕ. Και κανένας δε βρίσκεται να πάρει
το μέρος σου και να την εμποδίσει;
ΗΛΕ. Όχι, κανένας· γιατί ο μόνος που είχα,
μου έφερες συ την τέφρα του. ΟΡΕ. Ω πόσο
σε συμπονώ, βαριόμοιρη, απ᾽ την ώρα
που σ᾽ αντίκρισα! ΗΛΕ. Κι είσαι ο μόνος, ξέρε,
1200 που με συμπόνεσ᾽ άνθρωπος ως τώρα.
ΟΡΕ. Γιατ᾽ είμαι ο μόνος που ήρθα με τις ίδιες
στο στήθος μου πληγές. ΗΛΕ. Μα δεν πιστεύω
συγγενής να μας ήρθες από κάπου.
ΟΡΕ. Θα σ᾽ απαντούσα, αν ήξερα πως είναι
πιστές σου αυτές. ΗΛΕ. Και βέβαια πιστές μού ειναι,
ώστε μπορείς μπροστά των να μιλήσεις.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια

1.6. Η πρόσληψη της επικής διήγησης

Το αφηγηματικό υλικό της προφορικής επικής ποίησης απαρτίζεται σε μεγάλο μέρος της από παραδοσιακά θέματα, τα οποία ήταν ήδη γνωστά στον ακροατή. Οικείο και επίσης γνωστό ήταν το μέσο, η λογοτυπική δηλαδή γλώσσα του εξάμετρου στίχου. Το ερώτημα κατ᾽ επέκταση που τίθεται είναι με ποια κριτήρια το ακροατήριο εκτιμούσε ως εξαιρετική ή υψηλή την επίδοση ενός αοιδού, ο οποίος χειριζόταν ένα θέμα γνωστό και οικείο ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή του.

Από τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν οι εσωτερικοί ακροατές της Οδύσσειας τα τραγούδια των αοιδών, κυρίως του Δημοδόκου, διαπιστώνεται ότι βασικό κριτήριο ήταν ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο χειριζόταν ο αοιδός το παραδοσιακό του υλικό. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ένας δεξιοτέχνης αοιδός, προκειμένου να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των ακροατών στην παρακολούθηση της διήγησης, μπορούσε, και έπρεπε, να χειρίζεται με άνεση και ευελιξία την παραδοσιακή γλώσσα· να παρουσιάζει δικαιολογημένη την εξέλιξη της επικής δράσης και να οργανώνει με οικονομημένο τρόπο τα ιστορούμενα γεγονότα· ακόμη, να είναι σε θέση να συντάσσει τη διήγηση με ενάργεια, παραστατικότητα και αληθοφάνεια· τέλος, να προκαλεί την ένταση και την αδημονία του ακροατή για το πώς θα εξελιχθούν τα δρώμενα.

Στη σύνθεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας αναγνωρίζονται τα προηγούμενα χαρακτηριστικά σε σημαντικό βαθμό. Και στα δύο έπη εντοπίζονται ίχνη από μυθολογικά ή νοβελιστικά θέματα, συνδεδεμένα σε άλλα έργα με διαφορετικούς ήρωες (θέμα της οργής, νόστοι, κατάβαση στον Άδη). Απαντούν επίσης υπαινιγμοί σε μυθολογικά κατορθώματα ηρώων (λ.χ. η Αργοναυτική εκστρατεία) ή παλαιές έριδες των ολυμπίων θεών, προκειμένου να αποκαταστήσουν τη θεϊκή τάξη και να εδραιώσουν την ιεραρχία τους. Γίνονται τέλος αναφορές σε θέματα του τρωικού πολέμου και των γεγονότων που τον ακολούθησαν (στην κρίση του Πάρη, στη συγκέντρωση του στόλου και των αρχηγών στην Αυλίδα, στην άλωση της Τροίας, στον θάνατο του Αχιλλέα, στη μελλοντική αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ιθάκη). Όλα αυτά τα θέματα σε μεγάλο μέρος τους φιλοξενούνται στο κύριο υλικό των μεταγενέστερων αποσπασμάτων του επικού κύκλου (Κύπρια, Αιθιοπίς, Νόστοι, Τηλεγόνεια).

Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι το πλούσιο αυτό παραδοσιακό υλικό δεν περνάει στα δύο έπη αυτούσιο, αλλά με υπαινικτικό και άκρως επιλεκτικό τρόπο, προκειμένου να εξυπηρετήσει, σε μια νέα πλέον προοπτική, τις ανάγκες της αφηγηματικής πλοκής των δύο επών. Προπάντων, το παραδοσιακό υλικό στα ομηρικά έπη (σε αντίθεση προς τα αποσπάσματα του επικού κύκλου όπου τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο, δίχως η αφήγηση να επικεντρώνεται σ᾽ έναν ξεχωριστό ήρωα) οργανώνεται γύρω από έναν κεντρικό θεματικό άξονα (τη μῆνιν στην Ιλιάδα και τον νόστο στην Οδύσσεια) και έναν βασικό πρωταγωνιστή (τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα). Την άρτια οργάνωση του υλικού των δύο ομηρικών επών έναντι των υπολοίπων του επικού κύκλου τονίζει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του (23.1): «Και σε τούτο ο Όμηρος είναι θεσπέσιος, όταν τον συγκρίνουμε με τους άλλους. Δηλαδή δεν καταπιάστηκε να κάμει ποίημα ολόκληρο τον τρωικό πόλεμο, αν και έχει αρχή και τέλος. Αν το έκαμε, ο μύθος θα ήταν μεγάλος και όχι ευσύνοπτος. Αν πάλι είχε μικρότερο μέγεθος ο πόλεμος, τότε θα ήταν πάρα πολύ περίπλοκος εξαιτίας της ποικιλίας των γεγονότων. Τώρα όμως, αφού ο Όμηρος διάλεξε ένα μέρος, από τα υπόλοιπα χρησιμοποιεί πολλά σαν επεισόδια, όπως τον κατάλογο των πλοίων [ραψ. Β] και άλλα επεισόδια με τα οποία ποικίλλει το ποίημα.». Η «πρωτοτυπία» έτσι στη σύνθεση της αφηγηματικής ύλης των δύο ομηρικών επών έγκειται όχι, όπως συμβαίνει λίγο πολύ σήμερα, στην απομάκρυνση του ποιητή από την παράδοση, αλλά ακριβώς στον συνεχή και δραστήριο συναγωνισμό του με αυτήν, την οποία και εξελίσσει με την περίτεχνη αναδιαμόρφωση των παραδοσιακών θεμάτων.

Τέλος, από τη στιγμή που ο ακροατής γνωρίζει λίγο πολύ την εξέλιξη του μύθου των δύο επών, το ενδιαφέρον του μετατοπίζεται από την ίδια την έκβαση των συμβάντων στον τρόπο εξέλιξης της αφηγηματικής πλοκής. Συγκεκριμένα, πώς θα εξελιχθεί η ιλιαδική βουλή του Δία ή ποια μέσα θα χρησιμοποιήσει ο Οδυσσέας για να επιστρέψει στην πατρίδα του και να εξοντώσει τους μνηστήρες της γυναίκας του. Ο επιδέξιος χειρισμός του αφηγηματικού προγράμματος προϋποθέτει τη χρήση διηγητικών τεχνικών όπως είναι η επιβράδυνση, η αναδρομή, η προοικονομία, η έκπληξη και η αγωνία για ό,τι πρόκειται να συμβεί. Ο ποιητής όμως ποτέ δεν αποκαλύπτει με πληρότητα τους στόχους της αφήγησής του. Έτσι, την ίδια στιγμή που ένα στοιχείο αποκαλύπτεται, ένα άλλο με έξυπνο τρόπο αποκρύπτεται. Αποτέλεσμα: ο ακροατής γνωρίζει το γενικό σχέδιο της δράσης, όχι όμως και τη συγκεκριμένη πορεία της.

Ευγένιος Ιονέσκο: Το Παιχνίδι της Σφαγής

Υπαίθρια ομιλία. Ένας Προεστός της πόλης απευθύνεται στο κοινό.

«Συμπολίτες μου και ξένοι επισκέπτες, ένα άγνωστο κακό έχει πρόσφατα χτυπήσει την πόλη μας. Δεν είναι πόλεμος, δεν είναι γενοκτονία και η ζωή συνεχίζεται για πολλούς από σας ανέφελη κι ευτυχισμένη όπως πριν. Όμως πρέπει να ξέρετε πως έτσι, στα ξαφνικά, άνθρωποι αρχίζουν να πεθαίνουν μέσα στα σπίτια, μέσα στις εκκλησίες, στις γωνίες των δρόμων, στις πλατείες, χωρίς να εμφανίσουν συμπτώματα αρρώστιας και χωρίς καμία φανερή αιτία.

Άνθρωποι πέφτουν νεκροί απότομα -το καταλαβαίνετε αυτό; Και το χειρότερο: δεν μιλάμε για μεμονωμένες περιπτώσεις, διότι αυτό θα ήταν ένα θέμα που ενδεχομένως θα ρυθμίζαμε. Στην περίπτωσή μας οι θάνατοι αυξάνονται συνεχώς, θα έλεγα με γεωμετρική πρόοδο. Οι γιατροί, οι ιστορικοί, οι θεολόγοι και οι κοινωνιολόγοι μάς πληροφορούν πως πρόκειται για ένα είδος μάστιγας που επανέρχεται σε σπάνια διαστήματα, ένα είδος επιδημίας που είχε χαθεί τους τελευταίους αιώνες, αλλά σίγουρα είχε εμφανιστεί στο παρελθόν σε κάποιο άλλο σημείο του πλανήτη.

Αυτή η μάστιγα κάνει τον γύρο της γης και, όταν αποφασίσει να χτυπήσει, επιλέγει την πιο ευημερούσα χώρα ή πόλη στην καλύτερη στιγμή της, όταν δηλαδή όλοι έχουν πιστέψει πως δεν έχουν κανένα λόγο να φοβούνται. Τις τελευταίες δύο φορές που αυτό το φοβερό φαινόμενο χτύπησε ήταν σε δύο πόλεις μακρινές όσο και αρχαίες: στο Παρίσι και στο Βερολίνο. Υπάρχει πιθανότητα να επισκεφτεί κάποτε και την Σικελία, όμως οι ιστορικές πηγές δεν διευκρινίζουν αν πρόκειται για την Σικελία ή την Αργεντινή.

Στην δική μας πόλη υπάρχουν σπίτια όπου έχει ξεκληριστεί ολόκληρη η οικογένεια. Άτομα που έχουν μεταξύ τους συγγένεια προσβάλλονται την ίδια ακριβώς στιγμή από την νόσο, παρουσιάζουν ίδια συμπτώματα, ίδιους πόνους και ίδια επιθανάτια αγωνία, παρ’ όλο που ζουν σε διαφορετικές συνοικίες. Κάποια στιγμή θεωρήθηκε πιθανόν ότι επρόκειτο για «ξεκαθάρισμα λογαριασμών», ένα είδος «βεντέτας» που υπήρχε παλιότερα μέσα στις οικογένειες, αλλά τελευταία ατόνησε στις ειρηνικές, σύγχρονες κοινωνίες μας. Όμως ο θάνατος συνέχισε να χτυπάει ανεξάρτητα από οικογένειες, και χτύπησε ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση μεταξύ τους. Υπήρχε πιθανότητα η βεντέτα να εξαπλώθηκε και μεταξύ αγνώστων; Όχι, διότι τόσο πολλές συμπτώσεις μας κάνουν ν’ απορρίπτουμε την θεωρία του τυχαίου συμβάντος.

Οι άνθρωποι πεθαίνουν όποτε και όπου!

Σας συγκέντρωσα για τελευταία φορά εδώ, στην πλατεία της πόλης μας, για να σας ενημερώσω: Μας συμβαίνει κάτι εντελώς ανεξήγητο. Δεχτήκαμε επίθεση από ένα λοιμό αγνώστων αιτίων. Οι γειτονικές πόλεις και χώρες μάς έχουν κλείσει τα σύνορά τους. Στρατός έχει κυκλώσει την πόλη μας. Κάθε είσοδος και έξοδος απαγορεύεται. Μέχρι χτες ήμασταν ελεύθεροι, όμως από σήμερα είμαστε σε καραντίνα.

Συμπολίτες κι επισκέπτες της πόλης μας, μην επιχειρήσετε να δραπετεύσετε, γιατί θ’ αντιμετωπίσετε τα πυρά των στρατιωτών που καραδοκούν σε κάθε έξοδο της πόλεως.

Χρειάζεται να οπλιστούμε με όλο το θάρρος που διαθέτουμε.

Επίσης, χρειάζονται γερά χέρια ν’ ανοίγουν τάφους.

Τα οικόπεδα, οι ακάλυπτοι χώροι, οι αυλές, τα γήπεδα, όλα επιτάσσονται, γιατί τα νεκροταφεία γέμισαν. Επίσης, ζητώ εθελοντές να επιτηρούν τα μολυσμένα σπίτια, μήπως κάποιος μπει ή βγει.

Θα ορίσουμε ορκωτούς επόπτες που θα επισκέπτονται τα σπίτια και θα γνωματεύουν εάν κάθε θάνατος οφείλεται στη μοιραία μάστιγα ή όχι.

Θα αναθέσουμε σε γυναίκες εθελόντριες να προσδιορίζουν κάθε αιτία θανάτου, να ανακρίνουν τους επιζώντες σε κάθε σπίτι και να ανιχνεύουν ύποπτα συμπτώματα, δηλαδή ογκίδια, δερματικές κηλίδες, ύποπτα εξανθήματα και τα λοιπά, για να τ’ αναφέρουν στις Αρχές, προκειμένου ν’ απομονωθούν οι πιθανοί φορείς.

Όποιος μπαίνει σε μολυσμένο σπίτι θα θεωρείται ύποπτος και θ’ απομονώνεται εκεί μέσα.

Φυλαχτείτε από τους υπόπτους.

Καταγγείλατέ τους για το καλό του συνόλου!

Ζητάμε γιατρούς, νεκροθάφτες, σαβανωτές και κάθε χρήσιμη για την περίσταση ειδικότητα. Κάθε πολίτης οφείλει να προσφέρει στον συνάνθρωπό του: να τον επιτηρήσει ή να του κλείσει τα μάτια.

Το σύνθημά μας είναι, «Θάψε τον πλησίον σου, μπορείς»!

Αντίδοτο για τον λοιμό δεν έχουμε βρει.

Προσπαθούμε να τον περιορίσουμε, μήπως μερικοί τυχεροί επιβιώσουν.

Όμως κι αυτό άγνωστο.

Πάντως, απαγορεύεται η επαιτεία και η αλητεία.

Απαγορεύονται οι συνεστιάσεις και όλα τα θεάματα.

Τα καταστήματα, τα εστιατόρια και τα καφενεία θα λειτουργούν ελάχιστες ώρες, για να περιοριστεί η εξάπλωση ψευδών ειδήσεων. Διότι υπάρχει η υποψία πως το κακό που μας βρήκε προέρχεται από κάτι ανώτερο μας, από τον ουρανό, και καθετί από τον ουρανό διαβρώνει σαν αόρατη βροχή τις στέγες, τους τοίχους και τις ψυχές μας.

Όπως σας είπα, αυτή είναι η τελευταία δημόσια συγκέντρωση.

Ομάδες πάνω από τρία άτομα θα διαλύονται.

Επίσης, απαγορεύεται να περιφέρεστε άσκοπα.

Όλοι οι πολίτες επιβάλλεται να κυκλοφορείτε ανά δύο, για να επιτηρείτε ο ένας τον άλλο και για να ειδοποιείτε όποτε μένετε ο ένας χωρίς τον άλλο.

Τώρα γυρίστε στα σπίτια σας και μείνετε εκεί. Θα βγείτε μόνο σε περίπτωση μεγάλης ανάγκης.

Ειδικά συνεργεία θα στιγματίζουν την πόρτα κάθε μολυσμένου σπιτιού: θα κάνουν έναν μεγάλο κόκκινο σταυρό με μπογιά στην πόρτα και θα γράφουν, «Ελέησον με, Κύριε!»

Ευγένιος Ιονέσκο, Το Παιχνίδι της Σφαγής

* * *
«Το κωμικό είναι η βαθύτερη γνώση του παραλόγου, γι’ αυτό νομίζω ότι προξενεί μεγαλύτερη απόγνωση από το τραγικό. Το κωμικό είναι τραγικό και η τραγωδία του ανθρώπου είναι μια κωμωδία». - Ευγένιος Ιονέσκο

Το παιχνίδι της σφαγής γράφτηκε το 1970, ενώ στην Ελλάδα πρωτοπαίχτηκε το 1971 από το «Θέατρο Τέχνης» σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν.

Μια ξαφνική επιδημία αφανίζει μια πόλη. Οι κάτοικοί της έρχονται ο ένας μετά τον άλλον αντιμέτωποι με το θάνατο.

Το παιχνίδι της σφαγής του επίκαιρου Ευγένιου Ιονέσκο, θυμίζει έντονα τα παιχνίδια που παίζει η σημερινή κοινωνία στον εαυτό της. Άνθρωποι που πεθαίνουν ή ζουν κατά τύχη, που δεν ξέρουν να ζουν, που δεν ξέρουν γιατί πεθαίνουν.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Σχεδόν καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με το παράλογο. Οργή και απόγνωση όταν ακόμα και η επιστήμη ή η τέχνη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Το παιχνίδι της σφαγής μιλάει για το συμβολικό και τον πραγματικό θάνατο, αυτόν που ενώ κάνουμε τα πάντα για να πραγματοποιείται, εκ των υστέρων αναρωτιόμαστε (και όχι όλοι) για τα αίτια.

Πώς προκύπτουν τα «δύο μέτρα και δύο σταθμά» στις σχέσεις

Ένας συνηθισμένος τρόπος σκέψης είναι πως πιστεύουμε ότι όλοι οι άνθρωποι βλέπουν τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο και επομένως αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο. Με άλλα λόγια, τείνουμε να πιστεύουμε ότι οι άλλοι σκέφτονται όπως εμείς. Επιπροσθέτως, ισχυριζόμαστε ότι σχετιζόμαστε με τον ίδιο τρόπο με όλους όσους γνωρίζουμε και αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο μαζί τους.

Όμως, η πραγματικότητα είναι διαφορετική· συχνά λειτουργούμε με δύο μέτρα και δύο σταθμά στις σχέσεις μας – ένα σύνολο προσδοκιών για κάποιους ανθρώπους και ένα εντελώς διαφορετικό σύνολο για άλλους. Τα double standards, όπως ονομάζονται στα αγγλικά, είναι συνηθισμένα και καταστροφικά για τις σχέσεις.

Για δεκαετίες, οι γονείς μου έλεγαν: «Φερόμαστε σε όλα τα παιδιά μας το ίδιο». Όμως μαζί ανακαλύψαμε κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας ότι δεν διαχειρίζονταν τα παιδιά τους με τον ίδιο τρόπο. Αντίθετα, χρησιμοποιούσαν ξεχωριστές και αντίθετες μεθόδους για να σχετίζονται με το κάθε παιδί της οικογένειας.

Τα δύο μέτρα και δύο σταθμά δεν είναι υγιή ή χρήσιμα, αλλά είναι συνηθισμένα. Λαμβάνουν χώρα σε πολλούς τομείς της ζωής – στα οικονομικά, στους οικογενειακούς ρόλους, στην ανατροφή των παιδιών, στις δουλειές του σπιτιού, στη δουλειά και με τους φίλους και τους συγγενείς. Γιατί υπάρχουν όμως; Γιατί είμαστε γενναιόδωροι με κάποιους ανθρώπους και τσιγκούνηδες με άλλους; Γιατί είμαστε πλουσιοπάροχοι και επιεικείς με ένα παιδί και σκληρά αρνητικοί με ένα άλλο;

Φαίνεται ότι οι προηγούμενες εμπειρίες της ζωής οδηγούν στη θέσπιση «διπλών προτύπων» στις σχέσεις. Αυτές οι εμπειρίες λαμβάνουν χώρα χωρίς επίγνωση και συμβαίνουν αυτόματα. Ένα μέρος της απάντησης βρίσκεται στην πρώιμη συναισθηματική μας προετοιμασία μέσα στην οικογένειά μας. Ο τρόπος με τον οποίο διαμορφωνόμαστε από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των γονέων μας προς εμάς καθορίζει το πώς εμείς, με τη σειρά μας, διαμορφώνουμε συναισθηματικά τα παιδιά μας. Η συναισθηματική διαμόρφωση λαμβάνει χώρα ασυνείδητα μέσα στα τρία πρώτα χρόνια της ζωής. Μας κάνει να θεσπίζουμε αυτόματα δύο πρότυπα συμπεριφοράς στις σχέσεις μας.

Η συναισθηματική διαμόρφωση δημιουργεί δύο ρόλους/προσωπικότητες

Οι γονείς, λοιπόν, ή οι πρώτοι φροντιστές μάς διαμορφώνουν συναισθηματικά γύρω από το να δίνουμε και να λαμβάνουμε συναισθηματική υποστήριξη στις σχέσεις. Ως αποτέλεσμα, κάποιοι από εμάς είναι συναισθηματικά «προγραμματισμένοι» να είναι καλοί συναισθηματικοί φροντιστές για τους άλλους. Λέμε ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν παντοδύναμες προσωπικότητες. Συμπεριφέρονται και σκέφτονται σαν η ικανότητά τους να παρέχουν φροντίδα να είναι εξαιρετικά ισχυρή.

Άλλοι άνθρωποι δέχονται πρώιμη συναισθηματική διαμόρφωση που τους οδηγεί στο να γίνουν αριστοτέχνες στο να αντλούν συναισθηματική τροφή από τους άλλους. Τους ονομάζουμε αδύναμες προσωπικότητες. Συμπεριφέρονται και σκέφτονται σαν να είναι εξαιρετικά αδύναμοι και ανίκανοι να δώσουν φροντίδα στους άλλους.

Η «παντοδύναμη» προσωπικότητα

Όταν είμαστε συναισθηματικά προετοιμασμένοι να έχουμε μια «παντοδύναμη» προσωπικότητα και να προσφέρουμε υπερβολική συναισθηματική στήριξη και φροντίδα στους άλλους, δεν θεωρούμε ότι ο εαυτός μας χρειάζεται φροντίδα. Ως εκ τούτου, εύκολα κακοποιούμαστε και μας εκμεταλλεύονται. Μπορεί να έχουμε εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση παρά τα τρομερά επιτεύγματα.

Επίσης, δεν βλέπουμε ότι οι άλλοι άνθρωποι με παντοδύναμες προσωπικότητες φροντίδας χρειάζονται φροντίδα και στήριξη – έτσι τους συμπεριφερόμαστε εν αγνοία μας με τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στον εαυτό μας. Παρακρατούμε τη φροντίδα και την υποστήριξη. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε άλλους ανθρώπους με παντοδύναμες προσωπικότητες πέρα από αυτό που μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας.

Αυτό το μοτίβο διαστρεβλώνει τους τρόπους με τους οποίους αξιολογούμε τους εαυτούς μας και διαστρεβλώνει τους τρόπους με τους οποίους βλέπουμε τους άλλους. Οδηγεί αυτόματα σε συμπεριφορές και σκέψεις που διαιωνίζουν τα «δύο μέτρα και δύο σταθμά» στις σχέσεις μας – ένα για ανθρώπους σαν εμάς και ένα για ανθρώπους που δεν μας μοιάζουν.

Όταν μια παντοδύναμη προσωπικότητα συναντά μια πιο αδύναμη προσωπικότητα, παρέχει αμέριστη συναισθηματική υποστήριξη. Είναι σα να έχουμε ένα εσωτερικό σύστημα ραντάρ που διακρίνει τους ανθρώπους με βάση το είδος της πρώιμης συναισθηματικής τους διαμόρφωσης. Αυτό οδηγεί τις παντοδύναμες προσωπικότητες να βλέπουν τους άλλους μέσα από δύο διαφορετικά πρίσματα.

Η ανίσχυρη προσωπικότητα

Αν διαμορφωθήκαμε συναισθηματικά ως παιδιά να έχουμε μια πιο «αδύναμη» προσωπικότητα και να περιμένουμε συναισθηματική στήριξη από τους άλλους, δείχνουμε αβοήθητοι μέσα στις σχέσεις μας. Οι ανίσχυρες προσωπικότητες δεν είναι καλές στο να παρέχουν συναισθηματική στήριξη, ειδικά σε παντοδύναμους ανθρώπους. Εύκολα κυριαρχούμε πάνω σε παντοδύναμες προσωπικότητες. Έχουμε διογκωμένη αυτοεκτίμηση παρά τα λίγα επιτεύγματα.

Όταν συναντάμε ένα άλλο άτομο ανίσχυρης προσωπικότητας, δεν περιμένουμε καμία φροντίδα. Τους αξιολογούμε, όπως αξιολογούμε τον εαυτό μας, περιμένοντας να μην καταβάλλεται καμία προσπάθεια για προσφορά φροντίδας. Έτσι, ο ανίσχυρος διατηρεί επίσης τα δικά του δύο μέτρα και δύο σταθμά, ένα για τους «όμοιούς» του και ένα άλλο για εκείνους με παντοδύναμες προσωπικότητες, από τους οποίους αναμένει στήριξη.

Οικογενειακά «δύο μέτρα και δύο σταθμά»

Όλοι έχουμε γίνει μέρος του να λαμβάνουμε και να μοιράζουμε δύο μέτρα και δύο σταθμά στους τρόπους με τους οποίους σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους στην οικογένειά μας. Κάποια νεαρά παιδιά με παντοδύναμη προσωπικότητα εξοργίζονται με τα αδέρφια που τυγχάνουν σταθερά ευνοϊκής μεταχείρισης. Αυτό εκλογικεύεται από τους γονείς επειδή ένα αδελφάκι είναι το μικρότερο, το μεγαλύτερο, το αγόρι, το κορίτσι κ.ο.κ. Τα παιδιά με αδύναμη προσωπικότητα μπορεί να θυμώσουν αν ένα αδελφάκι δέχεται ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή, πιστεύοντας ότι μόνο αυτά θα πρέπει να καρπώνονται όλη την οικογενειακή στήριξη.

Αντιμετώπιση του προβλήματος

Αν αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση του τρόπου με τον οποίο η συναισθηματική διαμόρφωση διαστρεβλώνει εμάς και με τη σειρά τους τα παιδιά μας, τότε μπορούμε να κόψουμε τα δεσμά που μας κάνουν να σκεφτόμαστε με τέτοιο τρόπο. Αυτό θα μειώσει τα δύο μέτρα και δύο σταθμά, καθώς και θα μας επιτρέψει να δίνουμε και να δεχόμαστε συναισθηματική στήριξη στις σχέσεις μας με αμοιβαίο τρόπο. Οι ισορροπημένες και μη εξαρτημένες σχέσεις ευδοκιμούν αξιολογώντας τι χρειάζεται το κάθε άτομο τη συγκεκριμένη στιγμή και παρέχοντάς το. Τα άκαμπτα δύο μέτρα και δύο σταθμά το μόνο που καταφέρνουν είναι να δημιουργούν εμπόδια.

Τσακισμένες ψυχές: η πραγματικότητα των ψυχολογικά κακοποιημένων ανθρώπων

Οι τσακισμένες ψυχές μπορούν να παίξουν δύο πολύ διαφορετικούς ρόλους, όμως το σημαντικό είναι να ξέρουμε πώς να τις αναγνωρίζουμε έτσι ώστε να τις βοηθήσουμε να θεραπευτούν.

Οι άνθρωποι με τσακισμένες ψυχές είναι έτσι εδώ και πολύ καιρό, αφού η ψυχή τους τραυματίστηκε κατά την πρώιμη παιδική ηλικία.

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι με τσακισμένες ψυχές μπορεί να κακοποιούνταν από τους γονείς τους, ίσως να μη δέχονταν αρκετή στοργή ή ακόμα και να είχαν γονείς που αδιαφορούσαν για αυτούς.

Καθώς τα χρόνια περνούν, τα παιδιά αυτά, που πλέον έχουν μεγαλώσει, ξεκινούν τις «ώριμες» σχέσεις. Ωστόσο οι σχέσεις αυτές δεν είναι όπως εκείνες που βρίσκουμε στα βιβλία ή στις ρομαντικές ταινίες.

Όλα ξεκίνησαν στην παιδική ηλικία και συνεχίστηκαν κατά την εφηβεία. Το μεγάλο ερώτημα είναι: μπορούν οι τσακισμένες ψυχές να θεραπευτούν;

Γνωρίζετε πώς θέλετε να ζήσετε;

Όταν ξεκινάει η κακοποίηση σε μια σχέση, υπάρχει ένας κακοποιητής και ένα θύμα. Πολλοί άνθρωποι που αγαπούν το θύμα προσπαθούν να το κάνουν να δει την αλήθεια. Όμως το θύμα δεν ανοίγει τα μάτια του.

Λόγω της παραμέλησης και της κακοποίησης που υπέφεραν κατά την παιδική τους ηλικία, οι τσακισμένες ψυχές έχουν εσωτερικεύσει ορισμένες επιθετικές συμπεριφορές. Μια προσβολή, ένα χαστούκι, μια άσχημη λέξη ή μια στάση που ταπεινώνει αποτελούν παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών.

Οι τσακισμένες ψυχές δεν βιώνουν κάτι καινούργιο, αν και η κατάσταση είναι διαφορετική και μπορεί να διαθέτουν άλλα είδη στρατηγικών για να τη διαχειριστούν.

Όταν αρχίσουν να συνειδητοποιούν ότι τίποτα δεν πάει καλά, τότε αρχίζουν να φοβούνται.

Αρχίζουν να επαναστατούν και να δέχονται μεγαλύτερη σωματική κακοποίηση, ενώ προσπαθούν να κρύψουν το γεγονός με δικαιολογίες ή ψεύτικες ιστορίες, όπως λέγοντας ότι έπεσαν.

Συνειδητοποιούν ότι αυτό που κάποτε θεωρούσαν «φυσιολογικό» έχει βγει εκτός ελέγχου. Τώρα δεν θέλουν να συνεχίσουν να ζουν έτσι, όμως δεν ξέρουν πώς να ξεφύγουν από αυτήν την κατάσταση.

Οι άνθρωποι αυτοί αισθάνονται μπερδεμένοι, φοβισμένοι και αβοήθητοι. Χωρίς να το συνειδητοποιούν, έτρεφαν το κτήνος για μια μεγάλη χρονική περίοδο. Τώρα δεν ξέρουν πώς να ξεφύγουν από αυτό.

Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Αν και δυσκολευόμαστε να το πιστέψουμε, τόσο ο κακοποιητής όσο και το θύμα αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Και οι δύο υπέφεραν κατά την παιδική τους ηλικία, αν και ο τρόπος που εκφράζουν τον πόνο τους είναι πολύ διαφορετικός.

Προσπάθεια απόκτησης δύναμης πάνω στον άλλον: ο κακοποιητής ασκεί τη δύναμη που στερήθηκε όταν ήταν παιδί. Δεν θέλει να πληγωθεί και δεν θέλει να αισθάνεται αδύναμος. Έτσι βλάπτει το πρόσωπο που αγαπάει περισσότερο, το οποίο όμως είναι ένα από τα πιο ευάλωτα πρόσωπα που γνωρίζει.

Ανάγκη του ατόμου να ευχαριστεί τον άλλον: το θύμα, από την άλλη πλευρά, επιθυμεί να ευχαριστεί το άλλο άτομο με το να το αποδέχεται και να του μιλάει στοργικά. Αισθάνεται ότι πρέπει να κάνει τα πάντα σωστά και να μην αποτύχει. Αν το παιδί δεν το κάνει αυτό, μπορεί να το μαλώσουν.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι κάθε θύμα γίνεται μια τσακισμένη ψυχή. Έπειτα βρίσκει κάποιον να συντρίψει, να χρησιμοποιήσει, να πληγώσει με τη μεγαλύτερη κακία, να απειλήσει και μερικές φορές ακόμα και να σκοτώσει.

Το θύμα δεν διαθέτει πόρους για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αφού δεν έμαθε ποτέ να κάνει κάτι τέτοιο. Αυτό που έχει μάθει πολύ καλά είναι να κρύβει να συναισθήματά του και να υποφέρει μέσα του.

Ευτυχώς αυτός ο κύκλος μπορεί να σπάσει με υπομονή και σταθερότητα.

Θεραπεύοντας τις τσακισμένες ψυχές

Δεν αρνούμαστε ότι πολλές τσακισμένες ψυχές δεν μπορούν να θεραπευτούν ποτέ. Όλα όσα μας συμβαίνουν όταν είμαστε μικροί μας επηρεάζουν σημαντικά σε μεταγενέστερες περιόδους στη ζωή μας.

Ωστόσο, αν είχατε τους κατάλληλους ανθρώπους στη ζωή σας και καταφέρατε να αντλήσετε δύναμη από κάπου που δεν περιμένατε και να αμφισβητήσετε όλα όσα είχατε μάθει, συμπεριλαμβανομένου του πόνου που αισθανόσασταν, τότε υπάρχει ελπίδα.

Βγαίνετε από την κακοποιητική σχέση, που ήταν καταστροφική και οδυνηρή και άφησε ένα βαθύ τραύμα στην καρδιά και στην ψυχή σας.

Βγήκατε από αυτήν την κατάσταση και τώρα είναι καιρός να βαδίσετε ένα καινούργιο μονοπάτι. Το να έχετε γύρω σας ανθρώπους που σας αγαπούν αποτελεί ένα σημαντικό κίνητρο.

Βήμα-βήμα, ήρεμα και αργά, οι τσακισμένες ψυχές μαζεύουν τα κομμάτια τους, που άλλοι έσπασαν, και μπορούν πάντα να τα συναρμολογήσουν.

Σαφώς θα υπάρχουν ρωγμές και βαθιά σημάδια σε όσους κακοποιήθηκαν στη ζωή τους, επειδή αυτά τα πράγματα είναι δύσκολο να ξεχαστούν. Επιπλέον, όλα όσα έχουμε βιώσει μας κάνουν αυτό που είμαστε σήμερα.

Ωστόσο το θετικό είναι ότι αυτή είναι η ευκαιρία μας να νιώσουμε καλύτερα, να μάθουμε κάτι από αυτήν την εμπειρία και να προχωρήσουμε μπροστά ακόμα και με όλες μας τις ουλές, που είναι αποτέλεσμα θεραπευμένων πληγών.

Οι άνθρωποι με τσακισμένες ψυχές μπορούν να προχωρήσουν μπροστά. Δεν κάνουν τα ίδια λάθη. Αλλάζουν την αντίληψη αυτού που κάποτε θεωρούσαν σωστό και λάθος.

Υπάρχει ένα «πριν» και ένα «κατά τη διάρκεια» σε κάθε κακοποιητική σχέση. Μην ξεχνάτε ότι υπάρχει επίσης και ένα «μετά» -και αυτή είναι η ευκαιρία σας να αλλάξετε τα πάντα.

Η Μάσκα

Μια φορά ήταν ένας άνθρωπος που φορούσε μάσκα. Δεν την έβγαζε ποτέ. Κοιμόταν και ξυπνούσε μ’ αυτήν στο πρόσωπό του. Οι άλλοι δεν μπορούσαν να τη δουν, εκείνος όμως πίστευε πως καταλάβαιναν την παρουσία της.

Ο ίδιος ήταν λάτρης της αλήθειας. Έτσι, παρόλο που το γεγονός ότι φορούσε μάσκα δεν ήταν απαραίτητα κακό αφού κανείς δεν το γνώριζε και κανέναν δεν έβλαπτε, κάθε φορά που βρισκόταν μαζί με άλλους ανθρώπους, τον κατέκλυζαν κακές σκέψεις. Αισθανόταν ψεύτικος και σκεφτόταν πως τους κοροϊδεύει.

Ένα βράδυ πήρε την απόφαση να απαλλαγεί απ’ αυτήν. Στάθηκε μπροστά στον καθρέφτη και έβαλε τα χέρια στο μέτωπό του. Την τράβηξε αποφασιστικά με όλη του τη δύναμη αλλά με μεγάλη του έκπληξη διαπίστωσε πως η μάσκα είχε κολλήσει στο δέρμα του. Αυτό τον άγχωσε και τον πείσμωσε και συνέχισε να προσπαθεί με μανία μέχρι που είδε να τρέχει αίμα από τους κροτάφους του. Κοντοστάθηκε και κοίταξε το είδωλό του. Από πότε άραγε τη φορούσε; Δεν μπορούσε να θυμηθεί αν ήταν μια συγκεκριμένη στιγμή ή κάποιο γεγονός που τον έκανε να θέλει να καλύψει το πρόσωπό του. Μήπως όμως η μάσκα υπήρχε γιατί εκείνος δεν είχε πρόσωπο; Ανατρίχιασε στη σκέψη αυτή και πανικόβλητος άρχισε ξανά να την τραβάει με μανία για να την ξεκολλήσει χωρίς να λογαριάζει πόσο πολύ πονούσε. Μετά από ώρες, κατάκοπος και απελπισμένος παραιτήθηκε από την προσπάθεια, δίνοντας όμως υπόσχεση στον εαυτό του ότι θα συνεχίσει μέχρι να τα καταφέρει.

Κάθε νύχτα πάλευε μπροστά στον καθρέφτη να απαλλαγεί από το ξένο αυτό σώμα που τον είχε φυλακίσει και που ήταν η αιτία για τις δυστυχίες του. Αυτό πίστευε, πως αυτή η μάσκα ήταν υπεύθυνη για όλα τα δεινά και κυρίως για τη μοναξιά του.

Ένα πρωί παρατήρησε με τρόμο πως η μάσκα είχε σκληρύνει και δεν μπορούσε πια να εκφραστεί όπως πριν. Μάταια προσπαθούσε να κουνήσει τα χείλια ή να ζαρώσει το μέτωπο. Το πρόσωπό του θύμιζε κούκλα σαν αυτές στις βιτρίνες που έχουν όλες το ίδιο πρόσωπο. Το μόνο που σκεφτόταν τώρα ήταν πως ήθελε να κρυφτεί για πάντα. Ντρεπόταν και απέφευγε τους ανθρώπους μέχρι που τελικά κλείστηκε στο σπίτι του και απομονώθηκε εντελώς. Τουλάχιστον έτσι κανείς δεν θα μάθαινε τί του είχε συμβεί.

Ένα βράδυ που παρατηρούσε το είδωλό του στον καθρέφτη, αποφάσισε να του μιλήσει σαν να μιλούσε σε κάποιον άλλο. Δεν θυμόταν από πότε είχε να ανταλλάξει κουβέντα με άνθρωπο. Του μίλησε για το φόβο του, το θυμό και την απέραντη μοναξιά του. Του είπε για τον πόνο που ένιωθε από παιδί και για τη μεγάλη ντροπή του. Τότε, κάτι παράξενο συνέβη. Τα μάτια του έλαμψαν και κύλησαν δάκρυα. Καθώς οι σταγόνες κυλούσαν αργά στα μάγουλά του, αυλάκωναν τη μάσκα. Μέσα σε λίγα λεπτά, τα δάκρυα έδωσαν τη θέση στους σε ένα ασυγκράτητο γοερό κλάμα.

Την άλλη μέρα καλημέρισε το είδωλό του και του υποσχέθηκε πως από δω και πέρα, κάθε βράδυ θα το ακούει και θα του μιλάει.

Έτσι πέρασαν πολλά βράδια μέχρι που ήρθε η στιγμή που δεν είχε πια άλλα δάκρυα. Μία λέξη βγήκε τότε από τα χείλη του, «σ’ ευχαριστώ».

Το επόμενο πρωί μόλις άνοιξε τα μάτια, είδε στο προσκέφαλό του πολλά μικρά κομμάτια που όλα μαζί ενωμένα σχημάτιζαν το περίβλημα του προσώπου του. Αμέσως σηκώθηκε και έτρεξε να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Τότε είδε για πρώτη φορά το πρόσωπό του. Δεν ήταν όμορφο ούτε άσχημο. Δεν ήταν σωστό ή λάθος. Ήταν το δικό του πρόσωπο. Μάζεψε ένα ένα τα κομμάτια από το μαξιλάρι με μεγάλη προσοχή και τα τοποθέτησε ευλαβικά μέσα σε ένα κουτί δίπλα στα παιδικά του ενθύμια.

Πλύθηκε, ντύθηκε και βγήκε έξω. Περπάτησε στην πλατεία και στην αγορά. Περιπλανήθηκε ανάμεσα στον κόσμο. Όπου κι αν γύριζε να κοιτάξει, έβλεπε ανθρώπους με μάσκες. Άλλες πετρωμένες και σκληρές, άλλες λεπτές και ραγισμένες. Μόνο τα παιδιά δεν φορούσαν μάσκες. Παρατήρησε και κάτι ακόμα. Πολλά μικρά κομμάτια σαν αυτά που είχε φυλάξει το πρωί στο κουτί του, βρίσκονταν πεσμένα σαν φθινοπωρινά φύλλα γύρω από τα πόδια αγκαλιασμένων ανθρώπων.

ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

Ο όρος «σωματική νοημοσύνη» ή «σωματική ευφυΐα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1983 στο βιβλίο “Frames of Mind: Η Θεωρία των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης” του Χάουαρντ Γκάρντνερ. Χάρη στη δουλειά του, έγινε αρχικά κατανοητό πως υπάρχουν διαφορετικά είδη νοημοσύνης και διαφορετικά στιλ μάθησης. Ο Γκάρντνερ πρότεινε την ιδέα ότι η «σωματική-κιναισθητική νοημοσύνη» (νοημοσύνη που πηγάζει από σωματική, πρακτική μάθηση, η οποία επιδεικνύεται, για παράδειγμα, από τα άτομα που διαπρέπουν στον αθλητισμό ή στον χορό) είναι εξίσου σημαντική με άλλα είδη “νοημοσύνης”. Ο Γκάρντνερ υποστήριξε επίσης ότι η «ενδοπροσωπική» νοημοσύνη (κατανόηση του εαυτού) και η «διαπροσωπική νοημοσύνην (κατανόηση των άλλων) είναι εξίσου σημαντικές με το είδος της ευφυΐας που μετριέται τυπικά με το IQ.

Κατόπιν, το 1990, διαμορφώθηκε η έννοια της «συναισθηματικής vonμοσύνης» (EQ ή ΕΠ) από δύο ερευνητές, τον Πίτερ Σαλοβέι και τον Τζον Μάγερ, και το 1995 ο Ντάνιελ Γκόλμαν εξέδωσε το ιδιαίτερα επιδραστικό βιβλίο του Συναισθηματική Νοημοσύνη”. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να ελέγχουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, καθώς και να διαχειριζόμαστε διαπροσωπικές σχέσεις με καλή κριτική ικανότητα και ενσυναίσθηση, προκειμένου να πετύχουμε προσωπική και επαγγελματική επιτυχία για εμάς και τους άλλους.

Για να είναι κανείς συναισθηματικά ευφυής, πρέπει να έχει υψηλό βαθμό Σωματικής Νοημοσύνης, επειδή σε μεγάλο βαθμό βιώνουμε τα συναισθήματα στο σώμα μας σαν αλλαγές στη βιολογία μας. Τα συναισθήματα είναι στην πραγματικότητα νευροπεπτίδια – χημικές ουσίες που εκκρίνονται στο αίμα, φτάνουν σε κύτταρα-υποδοχείς και ενεργοποιούν κυκλώματα αντιδράσεων που οδηγούν σε κάποια συμπεριφορά. Κάθε συναίσθημα, όπως η θλίψη, η χαρά, η απογοήτευση και η περηφάνια, έχουν διαφορετική χημεία και προξενούν μια διαφορετική αίσθηση. Για παράδειγμα, η περηφάνια κινείται αργά προς τα πάνω και προς τα κάτω μέσα στο στήθος, ενώ η απογοήτευση συχνά κινείται γρήγορα προς τα μέσα και προς τα κάτω, σχηματίζοντας από μονωμένους κόμπους έντασης.

Ωστόσο, το να είναι κανείς σωματικά ευφυής είναι περισσότερα από αυτό.

Η εσωτερική κατάσταση του σώματός μας μας παρακινεί να περπατάμε στη σκιερή πλευρά του δρόμου μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα, να συνεχίσουμε να διαβάζουμε ένα βιβλίο που απολαμβάνουμε, να μειώσουμε την κοινωνική δραστηριότητα όταν δεν αισθανόμαστε καλά, να αποφύγουμε την επαφή με κάποιο άνθρωπο που δεν χαμογελάει, να συνεταιριστούμε με κάποιον που εμπιστευόμαστε και ούτω καθεξής. Τα σπλάχνα μας (τα εσωτερικά όργανα στο σώμα μας), τα άκρα και τα δάχτυλα (πόδια, χέρια, δάχτυλα), οι αισθήσεις (ακοή, όραση, γεύση, όσφρηση και αφή) και το μυοσκελετικό σύστημα (στάση και προσανατολισμός) βρίσκονται σε διαρκή, αμφίδρομη επικοινωνία με τον νησιωτικό φλοιό του εγκεφάλου, μια κεντρική δομή που βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλο και συνδέει τις σωματικές εμπειρίες με τις σκέψεις και τα συναισθήματα και το αντίστροφο.

Δύο δεκαετίες νευρολογικών ερευνών μάς δείχνουν, για παράδειγμα, ότι έχουμε σαράντα πέντε τοις εκατό περισσότερες πιθανότητες να σκεφτούμε μια καταπληκτική, πρωτοποριακή ιδέα όταν περπατάμε παρά όταν είμαστε καθιστοί. Επίσης, ότι μια ανοιχτή στάση σώματος βελτιώνει την αυτοπεποίθησή μας και την αντοχή μας στο ρίσκο και ότι η ρυθμική αναπνοή τονώνει τη γνωστική λειτουργία κατά εξήντα δύο τοις εκατό. Επιπλέον, υπάρχουν περισσότερες από εκατό μελέτες που δείχνουν ότι η σωματική άσκηση βελτιώνει την ευφυΐα, συμπεριλαμβανομένου του IQ και της αποτελεσματικότητας στην επίτευξη σκοπού.

Τα δεδομένα αυτά δείχνουν όλο και περισσότερο ότι η Σωματική Νοημοσύνη μας όχι μόνο λειτουργεί παράλληλα με τη γνωστική και συναισθηματική μας επίδοση, αλλά τις στηρίζει. Η τόνωση της σωματικής ευφυΐας μας θα μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε επαγγελματικούς χώρους δράσης και κοινωνίες όπου οι άνθρωποι θα παίρνουν ευθύνη για τον εαυτό τους, θα είναι πιο ενημερωμένοι, θα σκέφτονται περισσότερο πώς θα χρησιμοποιήσουν τις δυνατότητές τους και θα είναι εξοπλισμένοι με τεχνικές που προωθούν την αρμονία και βοηθούν τους ίδιους και τους οργανισμούς στους οποίους ανήκουν να επιτυγχάνουν και να διατηρούν την καλύτερη δυνατή επίδοση.

Η σχέση ανάμεσα στον υπαρξισμό και τον ανατολικό τρόπο σκέψης

Σημειώνουμε παρακάτω την σχέση ανάμεσα στον υπαρξισμό και τον ανατολικό τρόπο σκέψης, όπως τον βρίσκουμε στα κείμενα του Λάο Τσε και του Ζεν βουδισμού. Οι ομοιότητες είναι εντυπωσιακές. Τις διαπιστώνει κανείς αμέσως, με μια ματιά σε κάποια αποφθέγματα από τον Δρόμο της Ζωής του Λάο Τσέ: «Η ύπαρξη είναι πέρα από την δυνατότητα των λέξεων να την ορίσουν: από τους όρους που μπορείς να χρησιμοποιήσεις, κανένας δεν είναι απόλυτος». «Η ύπαρξη, ενώ δεν γεννιέται από κάτι, γεννάει τα πάντα, είναι ο γεννήτορας του κόσμου». «Η ύπαρξη είναι άπειρη, δεν υπόκειται σε ορισμό όσο κι αν φαίνεται ένα απλό ξυλαράκι στην χούφτα σου, που μπορείς να το σκαλίσεις όπως θέλεις, δεν είναι να παίξεις μαζί της και να την αφήσεις χάμω», «Ο τρόπος να πράττεις είναι να είσαι», «Καλύτερα να επιμείνεις στο κέντρο της ύπαρξής σου όσο απομακρύνεσαι από αυτό, τόσο λιγότερο μαθαίνεις».

Την ίδια έκπληξη βιώνει κανείς από τις ομοιότητες με τον βουδισμό Ζέν. Οι ομοιότητες ανάμεσα σε αυτές τις ανατολικές φιλοσοφίες και τον υπαρξισμό φτάνουν πολύ βαθύτερα από μια συμπτωματική ομοιότητα στις λέξεις. Και οι δύο νοιάζονται για την οντολογία, την μελέτη του όντος. Και οι δύο αναζητούν μια σχέση με την πραγματικότητα που να διαρρηγνύει την διπολικότητα υποκειμένου και αντικειμένου. Και οι δύο επιμένουν ότι η προσήλωση της Δύσης στην κατάκτηση και την εξουσία πάνω στην φύση έχει οδηγήσει όχι μόνο στην αποξένωση του ανθρώπου από την φύση, αλλά και, εμμέσως, στην αποξένωση του ανθρώπου από τον εαυτό του. Ο βασικός λόγος αυτών των ομοιοτήτων είναι ότι η ανατολική σκέψη δεν υπέστη ποτέ τον ριζικό χωρισμό ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο, ο οποίος χαρακτηρίζει την Δυτική σκέψη – και αυτή η διχοτόμηση είναι ακριβώς εκείνο που επιδιώκει να υπερβεί ο υπαρξισμός.

Οι δύο προσεγγίσεις, βέβαια, δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω να ταυτίζονται είναι διαφορετικού επιπέδου. Ο υπαρξισμός δεν είναι πλήρης κοσμοθεωρία ή τρόπος ζωής, αλλά απόπειρα να συλλάβουμε την πραγματικότητα. Η κύρια ειδοποιός διαφορά ανάμεσά τους, τουλάχιστον για τις ανάγκες της μελέτης μας, είναι ότι ο υπαρξισμός βουτιέται κατευθείαν στο άγχος του Δυτικού ανθρώπου και αναδύεται απ’ αυτό, από την αποξένωσή του και τις συγκρούσεις του, άρα είναι εγγενής στον δικό μας πολιτισμό.

Όπως και η ψυχανάλυση, ο υπαρξισμός δεν ψάχνει να φέρει έτοιμες απαντήσεις από άλλους πολιτισμούς, αλλά να χρησιμοποιήσει αυτές ακριβώς τις συγκρούσεις της σύγχρονης προσωπικότητας ως λεωφόρους για την βαθύτερη αυτο-κατανόηση του Δυτικού ανθρώπου και να βρει τις λύσεις στα προβλήματά μας σε άμεση σχέση με τις ιστορικές και πολιτισμικές κρίσεις που τα γέννησαν. Από αυτή την άποψη, η ιδιαίτερη αξία της ανατολικής σκέψης δεν είναι ότι μπορεί να μεταφερθεί και να γεννηθεί πάνοπλη σαν την Αθηνά στον Δυτικό νού, αλλά μάλλον ότι παίζει ρόλο διορθωτή των προκαταλήψεών μας και φωτίζει τις λανθασμένες παραδοχές που έφτασαν την εξέλιξη της Δύσης στα σημερινά προβλήματα. Το σημερινό ευρύ ενδιαφέρον για την ανατολική σκέψη στον Δυτικό κόσμο είναι, κατά την γνώμη μου, αντανάκλαση της ίδιας πολιτισμικής κρίσης, της ίδιας αίσθησης αποξένωσης, της ίδιας λαχτάρας να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο των διχοτομήσεων που προκάλεσαν το κίνημα του υπαρξισμού.

Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος

«Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος», και «μέγιστος καρπός της αυτάρκειας είναι η ελευθερία». Οι βασικές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν μ’ ένα μέτριο εισόδημα, αλλά και η ικανοποίηση που προσφέρουν σε όποιον ξέρει να εκτιμά τα πράγματα δεν είναι διόλου μικρότερη από εκείνη που έχουν να μας προσφέρουν τα ψυχοφθόρα εγχειρήματα που μας εμπλέκουν σε ανταγωνισμούς, και που οι κοινοί άνθρωποι θεωρούν ως απαραίτητα για τη συναισθηματική τους πληρότητα. Γιατί ακριβώς όπως είναι πιο εύκολο και βολικό το να αναπροσαρμόζουμε τα έξοδά μας παρά το εισόδημά μας, το ίδιο εύκολο και βολικό είναι να αναπροσαρμόζουμε τη στάση μας: «Αν θέλεις να κάνεις πλούσιο τον Πυθοκλή», συμβούλευε κάποτε ο Επίκουρος, «μη του δίνεις περισσότερα λεφτά` μείωσε τις επιθυμίες του». Γιατί η ευδαιμονία είναι μια εσωτερική νίκη που υπερβαίνει τις εξωτερικές περιστάσεις. Επομένως, το θέμα δεν είναι να ξεπερνά κανείς τις νίκες των άλλων, αλλά να παρατείνει τη νίκη μέσα του:

Αν θέλεις να κυβερνάς τη ζωή σου σύμφωνα με την ανθρώπινη λογική, μάθε πως πραγματικός πλούτος σημαίνει το να αρκούμαστε στα λίγα. Το λίγο ποτέ δε λείπει. Οι άνθρωποι επιθύμησαν τη δύναμη και τη δόξα για να στηρίξουν το έχει τους σε στέρεα θεμέλια και να μπορούν να ζουν τη ζωή τους ήσυχα μες στα πλούτη. Μάταιος κόπος. Στον αγώνα τους να φτάσουν ψηλά, σπέρνουν το δρόμο της ζωής με δυσκολίες και κινδύνους. Κι από την κορυφή, σαν κεραυνός ο φθόνος τους χτυπά και τους γκρεμίζει με καταφρόνια μες σε τρομερά Τάρταρα. Γιατί από το φθόνο, όπως κι από τον κεραυνό, καίγονται οι ψηλές κορφές και κάθε τι που ξεχωρίζει πάνω από τα’ άλλα. Αξίζει περισσότερο να προσαρμόζεται κανείς ήσυχα παρά να θέλει να υποτάξει τον κόσμο στη εξουσία του και να κυβερνά βασίλεια. Ασ’ τους να χύνουν άσκοπα ματωμένο ιδρώτα εξουθενωμένοι, καθώς παλεύουν στο στενό μονοπάτι της φιλοδοξίας, αφού οι γνώσεις τους υπαγορεύονται από ξένα χείλη, κι οι επιθυμίες τους καθορίζονται από αυτά που ακούν από άλλους κι όχι απ’ τα δικά τους αισθήματα.

Λουκρήτιος, Για τη φύση των πραγμάτων

Είστε φτιαγμένοι από υλικό που είναι παλιό όσο ο πλανήτης κι έχει το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος

«Είστε φτιαγμένοι από υλικό που είναι παλιό όσο ο πλανήτης κι έχει το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος, αλλά πρώτη φορά αυτά τα άτομα έχουν συνδυαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να πιστεύουν πως είναι εσείς». -ΦΡΑΝΚ ΚΛΟΟΥΖ, ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΩΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΩΝ (1945)

Διάβασα αυτή τη φράση πρόσφατα, στο βιβλίο Φυσική στοιχειωδών σωματιδίων: Μια πολύ σύντομη εισαγωγή [Particle Physics: A Very Short Introduction] του Φρανκ Κλόουζ κι ένιωσα να κρούει μέσα μου μια χορδή θρησκευτικού δέους.

Είναι παράδοξο, αφού πιο υλιστική ρήση από αυτή του Κλόουζ δεν υπάρχει. Από την σκοπιά του, όπως και των περισσότερων φυσικών, μόνο ύλη (σε θεμελιώδες επίπεδο, τα άτομα και τα σωματίδια που τα αποτελούν) υπάρχει, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Υπό το πρίσμα μιας τέτοιας κοσμοθεωρίας, δεν υφίσταται άυλος κόσμος, ούτε θεοί ούτε ψυχές ή ανεξάρτητοι νόες που δεν μπορούν να αναχθούν στη δραστηριότητα των ατόμων της ύλης. Και ούτε λόγος για ελεύθερη βούληση – όλα όσα κάνουμε καθορίζονται από άτομα που χοροπηδούν εδώ κι εκεί.

Οπότε τι έκρουσε τη θρησκευτική χορδή μου;

Η μονιμότητα των πάντων στο σύμπαν. Όλο το βασικό υλικό του σύμπαντος υπάρχει ήδη από τη Μεγάλη Έκρηξη και θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υφίσταται Χρόνος. Αυτό που εκλαμβάνουμε ως εξέλιξη του σύμπαντος ή, σε πολύ μικρότερη κλίμακα, ως ιστορία κι εξέλιξη των ανθρώπινων όντων στον πλανήτη μας, είναι απλώς η συναρμολόγηση και η ανασυναρμολόγηση των στοιχείων του εν λόγω υλικού, με διάφορους συνδυασμούς, σε διάφορα χρονικά σημεία. Αυτό προκαλεί δέος σε εκείνο που ενδεχομένως εσφαλμένα εκλαμβάνω ως νου μου.

Το γεγονός ότι αποτελώ κομμάτι αυτής της μονιμότητας μου προσφέρει μια μεγαλόπρεπη παρηγοριά. Κάτι αρχέγονο μέσα μου αντλεί αγαλλίαση από αυτόν τον δεσμό μου με την αιωνιότητα. Συνειδητοποιώ, φυσικά, πως όταν ο υφιστάμενος συνδυασμός ατόμων μου διαλυθεί (κάποιοι το ονομάζουν “θάνατο”) τα αποσυναρμολογημένα άτομά μου δε θα έχουν καμία συναίσθηση ότι υπήρξαν ποτέ εγώ.

Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι αυτά τα άτομα, που τώρα, συνδυασμένα μεταξύ τους, είναι “εγώ” στο μέλλον θα διασκορπιστούν αλλά θα παραμείνουν παντοτινά εκεί έξω μου προσφέρει κάποια ηθική ικανοποίηση.

Ίσως ένας υλιστής σαν εμένα βιώνει έτσι, όντας αξιότιμο μέλος της κοινωνίας των ατόμων, τη δική του εκδοχή της ανατολίτικης θρησκευτικής ιδέας ότι “είμαστε ένα με τα πάντα”.

Ο Φρανκ Κλόουζ και άλλοι θεωρητικοί φυσικοί μιλούν για τη δυνατότητα ύπαρξης διαστάσεων πέρα από τις τρεις χωρικές διαστάσεις και τη μια χρονική που γνωρίζουμε. Αφήνουν ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο γιατί δεν μπορούν να εξηγήσουν διαφορετικά κάποια νέα φαινόμενα που έχουν παρατηρηθεί. Πρόσφατα, φυσικοί στο Fermilab διαπίστωσαν ένα αινιγματικό χαρακτηριστικό των υποατομικών σωματιδίων που ονομάζονται νετρίνα – σωματίδια χωρίς ηλεκτρικό φορτίο που δεν διαθέτουν σχεδόν καθόλου μάζα. Υπό ορισμένες συνθήκες, μεγάλος αριθμός αυτών των σωματιδίων μετατρέπονται σε φορτισμένα νετρίνα ηλεκτρονίου. Μέχρι στιγμής κανένας δεν έχει δώσει μια εύλογη εξήγηση αυτού του φαινομένου, που το αποκαλούν “περίσσευμα χαμηλής ενέργειας”. Οπότε οι εν λόγω επιστήμονες εικάζουν ότι υπάρχει ένα νέο είδος νετρίνου, το οποίο, όπως λένε, “μπαινοβγαίνει σε επιπλέον διαστάσεις”.

Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι κάνουν αυτοί οι φυσικοί στο Fermilab, πόσο μάλλον τι τους προβληματίζει, και ασφαλώς δεν είμαι σε θέση να φανταστώ τι θα μπορούσε να είναι μια “επιπλέον διάσταση”. Όμως, μου προκαλεί θαυμασμό το γεγονός ότι θεωρούν πως θα μπορούσαν να υπάρχουν τέτοιες διαστάσεις και ότι θεωρούν ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο επειδή δεν καταφέρνουν να εξηγήσουν διαφορετικά τα εν λόγω νεοανακαλυφθέντα σωματίδια. Ποιος ξέρει, λοιπόν, τι θα μπορούσε να συμβαίνει σε αυτή την επιπλέον διάσταση; Ίσως – εδώ απογειώνομαι· για το τρελιάρικο άλμα μου – να υπάρχει το ενδεχόμενο οι επιστήμονες να συναντήσουν εκεί έξω, σε μια επιπλέον διάσταση, ένα Θεϊκό Ον.

Ένα εκπληκτικό χαρακτηριστικό αυτών των νεοανακαλυφθέντων νετρίνων είναι ότι κινούνται ταχύτερα από το φως.

Εδώ πρόκειται για τη θεωρία του Άλμπερτ Αϊνστάιν ότι αν κάποιος κινηθεί ταχύτερα από το φως, κινείται αντίστροφα στον χρόνο.

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει

Εδώ και πενήντα χρόνια ζούμε μια παράξενη περιπέτεια των ηθών: μια χειραφέτηση που απελευθερώνει και ταυτοχρόνως καταπιέζει.

Πολλά ταμπού έχουν ξεπεραστεί, καινούργιες επιταγές και απαιτήσεις έχουν συσσωρευτεί. Αυτές χαρακτηρίζονται από το ότι δεν απαγορεύουν κάτι· εκβιάζουν όμως πολλά και δημιουργούν μια συνεχή τάση μεγιστοποίησης. Πρέπει να απολαμβάνουμε περισσότερο, να αγαπάμε περισσότερο, να κερδίζουμε περισσότερο, να καταναλώνουμε περισσότερο, να στοχαζόμαστε περισσότερο, να παίζουμε περισσότερο, να ζούμε περισσότερο χωρίς νεκρούς χρόνους.

Σε όλα αυτά τα πεδία, η υπερβολή οφείλεται σε μια λογική του κέρδους που είναι γνώρισμα του συστήματος της αγοράς.

Παντού οι θεωρητικοί του παροξυσμού μετράνε, θα έλεγε κανείς, με το “παροξυσμόμετρο”.

Παράξενη αυτή η ατυχία για τη γενιά μας, που παρασύρθηκε από το μυθιστορηματικό στοιχείο της ζωής, που αγάπησε τη δικαιοσύνη για να διαπιστώσει – λίγο αργά – ότι οι επαναστατικές λέξεις – ο πυρετός στο αίμα, η ένταση, η έκσταση – έγιναν διαφημιστικά συνθήματα και ότι ο ηδονισμός εξελίχθηκε στο έσχατο στάδιο του καταναλωτισμού.

Αυτό που πρέπει να επινοήσουμε σήμερα είναι ένας ηδονισμός μη αγοραίος, που περικλείει την έκπληξη, την ισορροπία, τη σκέψη και το μέτρο και που είναι κατ’ αρχήν μια τέχνη της ζωής ανάμεσα σε άλλες και όχι αυτοσκοπός.

Καλούμαστε λοιπόν διαρκώς να μην είμαστε ικανοποιημένοι από όσα αισθανόμαστε και να πρέπει να προχωρούμε πιο πέρα.

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει, δηλητηριάζει τις μικρότερες χαρές μας, μας παραδίδει σε μια αχόρταγη αναζήτηση. Η αντίσταση σ’ αυτές τις πλάνες πρέπει να γίνει η φρόνηση του σήμερα.

Μια αχαλίνωτη απελευθέρωση αντιφάσκει εξαρχής και στήνει το σκηνικό της ίδιας της της ήττας: χρειάζονται λοιπόν όρια.

Στις εποχές της λογοκρισίας των ηθών πρέπει να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην επιθυμία, στις εποχές της “επιτρεπτικότητας” πρέπει να υπερασπιζόμαστε την αρχή της ευγένειας και της ευπρέπειας.
Εφόσον η κοινωνία έπαψε να μας περιορίζει αλλά επιμένει να μας χειρίζεται, ο καθένας μας πρέπει να τοποθετήσει τους κανόνες του.

Τα καλύτερα όπλα μας είναι η επιείκεια και η αβρότητα: να συγχωρούμε τις αδυναμίες των άλλων και να μην πληγώνουμε εκείνους που αγαπάμε.

Ας τους αφήσουμε να ζουν τη ζωή τους κι ας μας δέχονται κι εκείνοι όπως είμαστε.

Αυτό σημαίνει γλυκύτητα της ζωής, τέχνη της διαβίωσης.

Διότι δεν έχω κανέναν λόγο να προσποιούμαι

Νιώθω μια αίσθηση ικανοποίησης όταν έχω τη δυνατότητα να τολμώ να μεταδώσω την αυθεντικότητα που υπάρχει μέσα μου σε κάποιον άλλο. Κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο, εν μέρει γιατί αυτό που βιώνω αλλάζει συνεχώς. Συνήθως υπάρχει μια χρονική καθυστέρηση -μερικές φορές στιγμών, μερικές φορές ημερών, εβδομάδων ή μηνών- μεταξύ της εμπειρίας και της επικοινωνίας: βιώνω κάτι, νιώθω κάτι, αλλά δεν τολμώ να το μεταδώσω παρά μόνο αργότερα, όταν θα έχει καταλαγιάσει τόσο, ώστε αντέχω να διακινδυνεύσω να το μοιραστώ με κάποιον άλλο. Όταν, όμως, μπορώ να μεταδώσω αυτό που είναι αληθινό μέσα μου τη στιγμή που συμβαίνει, νιώθω αυθεντικός, αυθόρμητος και ζωντανός.

Είναι εκπληκτική εμπειρία να συναντάς την αυθεντικότητα σε άλλα πρόσωπα. Μερικές φορές στις βασικές ομάδες συνάντησης, που αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέρας της εμπειρίας μου τα τελευταία χρόνια, κάποιος λέει κάτι που φαίνεται ολοκληρωμένο και με ειλικρίνεια. Είναι τόσο προφανείς οι περιπτώσεις που ένα άτομο δεν κρύβεται πίσω από κάποιο προσωπείο, αλλά μιλά βαθιά από μέσα του. Όταν συμβαίνει αυτό, κάνω υπέρβαση για να το συναντήσω. Θέλω να συναντήσω αυτό το αληθινό πρόσωπο. Ορισμένες φορές τα συναισθήματα που εκφράζονται είναι πολύ θετικά, ενώ κάποιες άλλες είναι αναμφισβήτητα αρνητικά. Θυμάμαι έναν άντρα που κατείχε μια πολύ υπεύθυνη θέση, έναν επιστήμονα, επικεφαλής ενός μεγάλου ερευνητικού τμήματος σε μια τεράστια εταιρεία ηλεκτρονικών. Μια μέρα σε μια τέτοια ομάδα συνάντησης βρήκε το θάρρος να μιλήσει για την απομόνωσή του. Μας ανέφερε ότι δεν είχε ποτέ ούτε ένα φίλο. Παρότι γνώριζε πολλούς ανθρώπους, δεν θεωρούσε κανέναν απ’ αυτούς φίλο του. «Για την ακρίβεια», πρόσθεσε, «υπάρχουν μόνο δύο άτομα στον κόσμο με τα οποία έχω μια έστω λογική σχέση επικοινωνίας. Είναι τα παιδιά μου». Πριν προλάβει να τελειώσει, δάκρυζε από λύπη για τον εαυτό του, και είμαι βέβαιος ότι κρατούσε αυτά τα δάκρυά του για χρόνια. Αυτή η ειλικρίνεια και η αυθεντικότητα της μοναξιάς του οδήγησε κάθε μέλος της ομάδας να τον πλησιάσει από ψυχολογική πλευρά. Το πιο σημαντικό ήταν, επίσης, ότι το κουράγιο του να είναι αληθινός μάς έκανε όλους μας να είμαστε πιο αυθεντικοί στην επικοινωνία μας, να βγάλουμε τα προσωπεία που συνήθως χρησιμοποιούμε.

Απογοητεύομαι όταν συνειδητοποιώ -και φυσικά αυτή η συνειδητοποίηση πάντα έρχεται μετά, με χρονική καθυστέρηση – ότι ένιωσα υπερβολικό φόβο ή απειλή για να αφήσω τον εαυτό μου να προσεγγίσει εκείνο που βιώνει κάποιος, και κατ’ επέκταση δεν ήμουν αυθεντικός ή σύμφωνος. Αμέσως μου έρχεται στο νου μια περίπτωση που μου είναι κάπως οδυνηρό να την αποκαλύψω. Πριν από χρόνια προσκλήθηκα να γίνω εταίρος στο Κέντρο Προηγμένων Ερευνών στις Επιστήμες Συμπεριφοράς (Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences) στο Στάνφορντ. Οι εταίροι είναι μια ομάδα λαμπρών επιστημόνων. Υποθέτω ότι είναι αναπόφευκτο αυτοί να εξυψώνουν αρκετά τον εαυτό τους και να επιδεικνύουν τις γνώσεις και τα κατορθώματά τους. Φαίνεται σημαντικό για κάθε εταίρο να εντυπωσιάζει τους άλλους, να είναι λίγο περισσότερο σίγουρος, λίγο περισσότερο γνώστης των πραγμάτων από ό,τι πραγματικά είναι. Διαπίστωσα ότι έκανα ακριβώς το ίδιο — υιοθέτησα το ρόλο ενός ανθρώπου που διαθέτει μεγαλύτερη βεβαιότητα και περισσότερες ικανότητες από ό,τι στην πραγματικότητα διαθέτει Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο αηδιασμένος ένιωσα με τον εαυτό μου όταν συνειδητοποίησα τι έκανα: δεν ήμουν εγώ, έπαιζα ένα ρόλο.

Μετανιώνω όταν καταπιέζω τα συναισθήματά μου για πολύ καιρό κι έπειτα βγαίνουν στην επιφάνεια με τρόπο που τελικά στρεβλώνονται ή γίνονται επιθετικά, ή ακόμη και πληγώνουν. Έχω ένα φίλο που τον συμπαθώ πολύ, αλλά έχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς το οποίο με ενοχλεί βαθύτατα. Λόγω της συνήθους τάσης να είμαστε καλοί, ευγενικοί κι ευχάριστοι, δεν εξέφραζα την ενόχλησή μου για πολύ καιρό και, όταν τελικά ξέσπασα, η ενόχλησή μου βγήκε στην επιφάνεια όχι μόνο ως ενόχληση αλλά και ως επίθεση σε αυτόν. Ήταν επίπονο και χρειάστηκε κάποιο διάστημα για να επανέλθει η σχέση μας σε φυσιολογικά επίπεδα.

Είμαι μέσα μου ευχαριστημένος όταν έχω τη δύναμη να επιτρέπω στο άλλο πρόσωπο να έχει τη δική του αυθεντικότητα και να είναι διαφορετικό από μένα. Νομίζω ότι συχνά αυτό αποτελεί αρκετά απειλητική πιθανότητα. Κατά κάποιον τρόπο το θεωρώ την υπέρτατη δοκιμασία για όποιον βρίσκεται στην ηγεσία του προσωπικού μιας ομάδας ή έχει το ρόλο του γονέα. Μπορώ ελεύθερα να επιτρέπω σε αυτό το μέλος του προσωπικού ή στον γιο μου ή στην κόρη μου να γίνει ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδέες, σκοπούς και αξίες που μπορεί να μην είναι ίδιες με τις δικές μου; Σκέφτομαι κάποιο μέλος του προσωπικού αυτόν το χρόνο που πέρασε το οποίο επέδειξε πολλές στιγμές ευφυΐας, αλλά σαφώς είχε αξίες διαφορετικές από τις δικές μου και συμπεριφερόταν με τρόπους πολύ διαφορετικούς από τους δικούς μου. Ήταν ένας πραγματικός αγώνας, στον οποίο πέτυχα μόνο εν μέρει να του επιτρέψω να είναι ο εαυτός του, να τον αφήσω να εξελιχθεί ως πρόσωπο τελείως διαφορετικά από μένα, τις ιδέες μου και τις αξίες μου. Όμως, στο βαθμό που το πέτυχα, ήμουν ευχαριστημένος με τον εαυτό μου, γιατί νομίζω ότι το να επιτρέπεται να είναι κανείς ξεχωριστό πρόσωπο συμβάλλει στην αυτόνομη ανάπτυξή του.

Θυμώνω με τον εαυτό μου όταν ανακαλύπτω ότι ελέγχω διακριτικά και προσαρμόζω ένα άλλο πρόσωπο στη δική μου εικόνα. Αυτό αποτελεί οδυνηρό κομμάτι της επαγγελματικής μου εμπειρίας. Απεχθάνομαι να έχω «οπαδούς», δηλαδή μαθητές που έχουν προσαρμόσει επιμελώς τον εαυτό τους στο πρότυπο που πιστεύουν ότι επιθυμώ. Μέρος της ευθύνης έχουν και οι ίδιοι, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω την πιθανότητα -που με κάνει να νιώθω άβολα- ότι με κάποιον άγνωστο τρόπο έχω ελέγξει διακριτικά αυτά τα άτομα και τα έχω μετατρέψει σε ακριβή αντίγραφα του εαυτού μου, αντί για ξεχωριστούς επαγγελματίες, που έχουν κάθε δικαίωμα να γίνουν.

Με βάση όσα έχω αναφέρει, πιστεύω πως είναι σαφές ότι, όταν μπορώ να επιτρέπω στον εαυτό μου να είναι αληθινός ή να αντιλαμβάνομαι την αυθεντικότητα ή να την επιτρέπω στους άλλους, είμαι πολύ ικανοποιημένος. Όταν δεν μπορώ να την επιτρέπω στον εαυτό μου ή αποτυγχάνω να την επιτρέπω στους άλλους, θλίβομαι βαθύτατα. Όταν είμαι σε θέση να αφήνω τον εαυτό μου να είναι σύμφωνος και αυθεντικός, συχνά βοηθώ το άλλο πρόσωπο. Όταν το άλλο πρόσωπο είναι εμφανώς σύμφωνο και αυθεντικό, συχνά βοηθά εμένα. Στις σπάνιες αυτές στιγμές, όπου η βαθιά αυθεντικότητα του ενός συναντά την αυθεντικότητα του άλλου, δημιουργείται μια μοναδική «σχέση Εγώ-Εσύ», όπως την αποκαλεί ο Manin Buber. Τέτοια βαθιά και αμοιβαία προσωπική συνάντηση δεν συμβαίνει συχνά, αλλά είμαι πεισμένος ότι δεν ζούμε ανθρώπινα αν δεν συμβαίνει ούτε καν περιστασιακά.

Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ περ.55-120 (135;)μ.Χ.

ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

Διατριβαί Γ’ 7.2-6

Κανείς σχεδόν δεν αντιλέγει ότι τρία πράγματα αφορούν τον άνθρωπο, η ψυχή, το σώμα και τα εξωτερικά πράγματα- δικό σας έργο, λοιπόν, είναι ν’ απαντήσετε ποιο είναι το καλύτερο. Τι θα πούμε στους ανθρώπους; Η σάρκα; Γι’ αυτήν έπλευσε ο Μάξιμος μέχρι την Κασσιόπη, χειμωνιάτικα, με τον γιο του στο πηδάλιο; Για την ηδονή της σάρκας;

Εκείνος αρνήθηκε και είπε: Κάθε άλλο.

Οπότε ο Επίκτητος συνέχισε: —Δεν πρέπει ν’ αναζητούμε το καλύτερο;

—Πάνω απ’ όλα αυτό πρέπει.

—Τι καλύτερο, λοιπόν, έχουμε από τη σάρκα;

—Την ψυχή, είπε.

—Και ποια είναι καλύτερα, τα αγαθά του καλύτερου ή του χειρότερου;

— Του καλύτερου.

-Τα αγαθά της ψυχής εξαρτώνται από την ελεύθερη βούλησή μας ή όχι; –

Εξαρτώνται.

— Άρα η ηδονή της ψυχής εξαρτάται από την ελεύθερη βούλησή μας;

-Το παραδέχτηκε.

-Και η ηδονή αυτή πως δημιουργείται; Αφ’ εαυτού της; Αυτό είναι αδιανόητο, προηγούμενη αυτής πρέπει να υπάρχει η ουσία του καλού που, άμα την έχουμε, θα νιώσουμε την ηδονή στην ψυχή μας.

Διατριβαί Δ’ 11. 5-8

Πρώτη, λοιπόν, και πάνω απ’ όλα εμφανίζεται στην ψυχή η καθαρότητα- το ίδιο και η ακαθαρσία. Στην ψυχή, βέβαια, δεν θα βρεις την ίδια ακαθαρσία που βρίσκεις στο σώμα και, προκειμένου για την ψυχή, ποιαν άλλη θα έβρισκες παρά αυτή που την καθιστά ρυπαρή ως προς την επιτέλεση των έργων της; Τα έργα της ψυχής είναι οι επιλογές ή οι αρνήσεις, οι επιθυμίες η οι αποστροφές, η προπαρασκευή, οι προθέσεις, οι συγκαταθέσεις. Στα παραπάνω έργα, λοιπόν, ποιο είναι εκείνο που την κάνει ρυπαρή και ακάθαρτη; Τίποτε άλλο από τις κακές κρίσεις. Ώστε ακαθαρσία για την ψυχή είναι οι λανθασμένες κρίσεις, και κάθαρση η πρόσκτηση των κρίσεων που πρέπει. Καθαρή ψυχή είναι αυτή που έχει τις πρέπουσες κρίσεις, διότι μόνο αυτή μπορεί ν’ αποφύγει τη σύγχυση και τη ρυπαρότητα στα έργα της.

Απόσπ. 20

Όσοι έχουν σώμα σε καλή κατάσταση, αντέχουν τις ζέστες και τα κρύα· με τον ίδιο τρόπο, όσοι έχουν ψυχή σε καλή κατάσταση, αντέχουν και την οργή και τη λύπη και τη μεγάλη χαρά και τα άλλα πάθη.

Απόσπ. (Στοβαίου) 2

Η ψυχή που συνδέεται στενά με την αρετή μοιάζει με πηγή που συνεχώς αναβλύζει· το νερό της, δηλαδή, είναι καθαρό, ατάραχο, πόσιμο, νόστιμο, άφθονο, πλούσιο, αβλαβές, άκακο.

Απόσπ. (Στοβαίου) 32-33

Είναι κακά δεσμά για το σώμα η τύχη και για την ψυχή η κακία. Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος. Όποιος πάλι είναι δέσμιος στο σώμα αλλά λυτρωμένος στην ψυχή είναι ελεύθερος.

Όσο πιο πολύ μαθαίνουμε, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιούμε ότι δεν ξέρουμε

Ο Πλάτωνας θα έλεγε ότι όποιος αδυνατεί να καταλάβει τα μικρά ερωτήματα – όπως “Πόσο κάνει 1+1;” – έχει μικρές πιθανότητες για τα μεγαλύτερα.

Είναι επίσης αληθινό ότι όσο πιο πολύ μαθαίνουμε, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιούμε ότι δεν ξέρουμε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ξέρουμε τίποτα! Ο ανθρώπινος κόσμος είναι ένα αυξανόμενα σύνθετο πράγμα, όλο και πιο δύσκολο να το καταλάβεις.

Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι παλεύουν ακατάπαυστα να καταλάβουν πώς έχουν τα πράγματα. Πώς το κάνουμε αυτό;

– Αρχικά στηριζόμενοι πάνω σε αξιόπιστη γνώση. Ο Πλάτωνας είχε μια διάσημη επιγραφή τοποθετημένη έξω από την Ακαδημία του (το πρώτο πανεπιστήμιο), που έλεγε “Κανείς στερούμενος της γεωμετρίας να μην εισέλθει”. Γιατί; Επειδή ο Πλάτωνας πίστευε ότι οι μαθηματικές αλήθειες ήταν τα πιο σίγουρα πράγματα και έπρεπε να μαθαίνονται, πριν κάποιος πλησιάσει πιο αβέβαια θέματα όπως η ηθική και η πολιτική.

Πίστευε ότι τα μεγαλύτερα ερωτήματα στη ζωή (όπως αυτά για την ορθότητα και τη δικαιοσύνη) δεν θα μπορούσαν καν να διατυπωθούν προτού τα μικρότερα (όπως αυτά στη γεωμετρία) απαντηθούν.

Εκατομμύρια άνθρωποι καταπιάνονται με πολλά θέματα στο πλανητικό χωριό, θέματα που μας αφορούν όλους και μπορούν να μας προκαλέσουν σημαντική δυσαρέσκεια: από την οικονομία μέχρι την οικολογία, από το σύστημα υγείας μέχρι την έλλειψη στέγης, από την ανεκτικότητα μέχρι την τρομοκρατία.

Ο Πλάτωνας θα έλεγε ότι όποιος αδυνατεί να καταλάβει τα μικρά ερωτήματα – όπως “Πόσο κάνει 1+1;” – έχει μικρές πιθανότητες για τα μεγαλύτερα. Εάν δεν μπορείτε να κάνετε αριθμητική, που είναι εύκολη, πώς μπορείτε ακόμη και να αρχίσετε να διακρίνετε το σωστό από το λάθος, κάτι που μπορεί να είναι πολύ δύσκολο ορισμένες φορές;

Ο Πλάτωνας θα έλεγε ακόμη ότι κάθε σύστημα εκπαίδευσης που αποτυγχάνει να οδηγήσει τους μαθητές του έξω από τη σπηλιά πρέπει είτε να αναμορφωθεί είτε να αντιμετωπίσει τη διάλυση.

Ένας πολιτισμός που μπορεί κατ’ αυτόν τον τρόπο να παραδοθεί στον ηττημένο εχθρό του πρέπει πρώτα να υποστεί τέτοιον εκφυλισμό που ούτε οι διορισμένοι του ιερείς και δάσκαλοι ούτε κανείς άλλος να έχει την ικανότητα ή να αναλαμβάνει την ευθύνη να τον υπερασπίσει.

Σωκράτης: Ο άνδρας που έθετε ερωτήματα

Φιλόσοφοι υπήρχαν και πριν απ’ αυτόν, αλλά με το Σωκράτη η φιλοσοφία πραγματικά απογειώθηκε. Αν η φιλοσοφία έχει ένα προστάτη άγιο, αυτός είναι ο Σωκράτης.

Πλακουτσομύτης, κοντόχοντρος, ατημέλητος και κάπως παράξενος ο Σωκράτης δεν ταίριαζε στο περιβάλλον του. Ήταν άσχημος και συχνά άπλυτος, αλλά είχε μεγάλο χάρισμα και λαμπρό μυαλό. Ήταν μοναδικός. Ήταν όμως και τρομερά ενοχλητικός. Έβλεπε τον εαυτό του σαν μια αλογόμυγα που τσιμπάει άσχημα –σαν ένα τσιμπούρι που ενοχλεί, αλλά δεν προκαλεί σοβαρή ζημιά. Κάποιοι τον αγαπούσαν, ενώ άλλοι θεωρούσαν την επιρροή του επικίνδυνη. Περιφερόταν στην αγορά, σταματούσε τους ανθρώπους και τους έθετε παράξενα ερωτήματα. Λίγο πολύ, αυτό έκανε.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τη συνομιλία του με τον Ευθύδημο. Ο Σωκράτης τον ρώτησε αν η εξαπάτηση θεωρείτε ανήθικη. Φυσικά, απάντησε ο Ευθύδημος. Το θεώρησε προφανές. Τι γίνεται όμως, ρώτησε ο Σωκράτης, αν ένας φίλος σου νιώθει χάλια και θέλει να αυτοκτονήσει, και εσύ του κλέψεις το μαχαίρι; Έτσι δεν τον εξαπατάς; Ασφαλώς. Δεν είναι όμως άραγε ηθικό, και όχι ανήθικο, να το κάνεις; Είναι κάτι καλό, όχι κακό – παρ’ ότι συνιστά εξαπάτηση. Ναι, λέει ο Ευθύδημος, που έχει πλέον δεθεί κόμπος. Ο Σωκράτης, έχοντας χρησιμοποιήσει ένα ευφυές αντιπαράδειγμα, έδειξε πως το γενικό σχόλιο του Ευθύδημου ότι η εξαπάτηση είναι ανήθικη δε βρίσκει εφαρμογή σε κάθε περίπτωση. Ο Ευθύδημος δεν το είχε συνειδητοποιήσει.

Ο Σωκράτης αποδείκνυε συνέχεια ότι οι άνθρωποι που συναντούσε στην αγορά δε γνώριζαν πραγματικά αυτό που νόμιζαν ότι γνώριζαν.

Η δυτική φιλοσοφική παράδοση εξαπλώθηκε από την αρχαία Ελλάδα σε μεγάλα τμήματα του κόσμου. Αποδίδει αξία στη σοφία που βασίζεται στην επιχειρηματολογία, τη λογική σκέψη και την ερωτηματοθεσία, όχι στην πίστη σε πράγματα απλώς επειδή κάποιος σπουδαίος έχει πει ότι είναι αληθινά. Η σοφία για το Σωκράτη δεν έγκειται στη γνώση πολλών πραγμάτων ή στη γνώση του πώς να κάνουμε κάτι. Σημαίνει κατανόηση της αληθινής φύσης της ύπαρξης μας, περιλαμβανομένων των ορίων όσων μπορούμε να κάνουμε. Η ζωή, όπως έλεγε. Είναι άξια να τη ζει κανείς μόνο αν στοχάζεται όσα κάνει. Η ανεξέταστη ύπαρξη είναι μια χαρά για τα βόδια, αλλά όχι για τους ανθρώπους.

Σε αντίθεση με τους περισσότερους φιλοσόφους, ο Σωκράτης αρνιόταν να γράψει. Προτιμούσε την ομιλία από την γραφή. Οι γραπτές λέξεις δεν μπορούν να απαντήσουν, δεν μπορούν να σας εξηγήσουν κάτι όταν δεν τις κατανοείτε. Ο διάλογος ενώπιος ενωπίω είναι πολύ καλύτερος, επιμένει ο Σωκράτης. Στον διάλογο μπορούμε να λάβουμε υπόψιν το πρόσωπο με το οποίο συζητάμε· μπορούμε να προσαρμόζουμε τα λόγια μας ώστε το μήνυμα να φτάσει στον άλλο. Καθώς αρνιόταν να γράψει, σήμερα γνωρίζουμε τι πίστευε και υποστήριζε αυτός ο σπουδαίος άνδρας κυρίως μέσα από το έργο του λαμπρότερου μαθητή του, του Πλάτωνα. Ο Πλάτων κατέγραψε μια σειρά συνομιλιών ανάμεσα στον Σωκράτη και τους ανθρώπους με τους οποίους συζητούσε. Οι συνομιλίες αυτές είναι γνωστοί ως Πλατωνικοί Διάλογοι και αποτελούν σπουδαία έργα της λογοτεχνίας, πέραν της φιλοσοφίας. Όταν διαβάζουμε αυτούς τους Διαλόγους, παίρνουμε μια καλή ιδέα για το πώς έμοιαζε ο Σωκράτης, πόσο ευφυής και πόσο εξοργιστικός ήταν.

Βέβαια δεν είναι όλα τόσο ξεκάθαρα, αφού δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πάντα αν ο Πλάτων κατέγραφε ότι πραγματικά έλεγε ο Σωκράτης ή αν έβαζε ιδέες στο στόμα του χαρακτήρα που αποκαλεί «Σωκράτη», ιδέες του ίδιου του Πλάτωνα.

Η Αθήνα δεν εκτίμησε στο σύνολό της τον Σωκράτη τόσο πολύ όσο ο Πλάτων. Πολλοί Αθηναίοι ένιωθαν ότι ο Σωκράτης είναι επικίνδυνος και υπονομεύει εσκεμμένα την Κυβέρνηση. Το 399 π. Χ., όταν ο Σωκράτης ήταν 70 ετών, ένας Αθηναίος, ο Μέλητος, τον πήγε στα δικαστήρια. Ισχυρίστηκε ότι ο Σωκράτης παραμελούσε τους θεούς της Αθήνας και εισηγούνταν νέες, δικές του θεότητες. Υποστήριζε ακόμα ότι ο Σωκράτης δίδασκε τους νεαρούς Αθηναίους να συμπεριφέρονται άσχημα/

Ψήφισαν λοιπόν για το αν είναι αθώος ή ένοχος. Λίγο πάνω από το μισό των 501 πολιτών που συγκροτούσαν το τεράστιο σώμα των δικαστών πίστευε πως είναι ένοχος και τον καταδίκασε σε θάνατο. Ο Σωκράτης θανατώθηκε αναγκασμένος να πιει ένα δηλητήριο φτιαγμένο από κώνειο.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.20.1-3.21.5)

[3.20.1] Αὐτὸς δὲ ἀναλαβὼν τήν τε ἵππον τῶν ἑταίρων καὶ τοὺς προδρόμους καὶ τοὺς μισθοφόρους ἱππέας, ὧν Ἐριγύϊος ἡγεῖτο, καὶ τὴν φάλαγγα τὴν Μακεδονικὴν ἔξω τῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι ταχθέντων καὶ τοὺς τοξότας καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας ἤλαυνεν ὡς ἐπὶ Δαρεῖον. καὶ αὐτῷ κατὰ τὴν ὁδὸν σπουδῇ γιγνομένην τῶν τε στρατιωτῶν πολλοὶ κάμνοντες ὑπελείποντο καὶ ἵπποι ἀπέθνησκον· [3.20.2] ἀλλὰ καὶ ὣς ἦγε, καὶ ἀφικνεῖται ἐς Ῥάγας ἑνδεκάτῃ ἡμέρᾳ. διέχει δὲ ὁ χῶρος οὗτος ἀπὸ τῶν Κασπίων πυλῶν ὁδὸν ἡμέρας μιᾶς ἐλαύνοντι ὡς Ἀλέξανδρος ἦγε. Δαρεῖος δὲ ἐφθάκει ἤδη παρεληλυθὼς εἴσω τῶν πυλῶν τῶν Κασπίων. τῶν δὲ συμφευγόντων Δαρείῳ πολλοὶ μὲν ἀπολιπόντες αὐτὸν ἐν τῇ φυγῇ ἐπὶ τὰ αὑτῶν ἕκαστοι ἀπεχώρουν, οὐκ ὀλίγοι δὲ καὶ Ἀλεξάνδρῳ σφᾶς ἐνεδίδοσαν. [3.20.3] Ἀλέξανδρος δὲ ὡς ἀπέγνω κατὰ πόδας αἱρήσειν Δαρεῖον, μείνας αὐτοῦ πέντε ἡμέρας καὶ ἀναπαύσας τὸν στρατὸν Μηδίας μὲν σατράπην ἀπέδειξεν Ὀξυδάτην Πέρσην ἄνδρα, ὃς ἐτύγχανε πρὸς Δαρείου ξυνειλημμένος καὶ ἐν Σούσοις εἰργόμενος· τοῦτο αὐτῷ ἐς πίστιν ἦν πρὸς Ἀλέξανδρον· αὐτὸς δὲ ὡς ἐπὶ Παρθυαίους ἦγε. [3.20.4] καὶ τῇ μὲν πρώτῃ πρὸς ταῖς Κασπίαις πύλαις ἐστρατοπέδευσε, τῇ δευτέρᾳ δὲ εἴσω παρῆλθε τῶν πυλῶν ἔστε οἰκούμενα ἦν. ἐπισιτισάμενος δὲ αὐτόθεν, ὅτι ἔρημον τὴν πρόσω χώραν ἤκουεν, ἐς προνομὴν ἐκπέμπει Κοῖνον ξὺν ἱππεῦσί τε καὶ τῶν πεζῶν ὀλίγοις.
[3.21.1] Καὶ ἐν τούτῳ ἀφικνεῖται παρ᾽ αὐτὸν ἀπὸ τοῦ Δαρείου στρατοπέδου Βαγιστάνης Βαβυλώνιος ἀνὴρ τῶν γνωρίμων καὶ ξὺν τούτῳ Ἀντίβηλος τῶν Μαζαίου παίδων. οὗτοι ἀπήγγειλαν ὅτι Ναβαρζάνης τε, χιλιάρχης τῶν ξὺν Δαρείῳ φευγόντων ἱππέων, καὶ Βῆσσος ὁ Βακτρίων σατράπης καὶ Βαρσαέντης ὁ Ἀραχωτῶν καὶ Δραγγῶν σατράπης ξυνειληφότες εἶεν Δαρεῖον. [3.21.2] ταῦτα ἀκούσας Ἀλέξανδρος ἔτι μᾶλλον ἦγε σπουδῇ, τοὺς ἑταίρους μόνους ἔχων ἀμφ᾽ αὑτὸν καὶ τοὺς προδρόμους ἱππέας καὶ τῶν πεζῶν τοὺς εὐρωστοτάτους τε καὶ κουφοτάτους ἐπιλεξάμενος, οὐδὲ τοὺς ἀμφὶ Κοῖνον προσμείνας ἐκ τῆς προνομῆς ἐπανελθεῖν. τοῖς δὲ ὑπολειπομένοις ἐπιστήσας Κρατερὸν προστάττει ‹ἕπεσθαι› μὴ μακρὰς ὁδοὺς ἄγοντα. [3.21.3] οἱ δὲ ἀμφ᾽ αὐτὸν τὰ ὅπλα εἶχον μόνον καὶ δύο ἡμερῶν σιτία. ἐλθὼν δὲ τήν τε νύκτα ὅλην καὶ τῆς ἐπιούσης ἡμέρας μέχρι μεσημβρίας ὀλίγον χρόνον ἀναπαύσας τὸν στρατὸν αὖθις ᾔει ὅλην νύκτα, καὶ ἅμα ἡμέρᾳ ὑποφαινούσῃ παρῆν εἰς τὸ στρατόπεδον, ὅθεν ἀφωρμήκει ὀπίσω Βαγιστάνης. [3.21.4] καὶ τοὺς μὲν πολεμίους οὐ κατέλαβε, Δαρείου δὲ πέρι ἐπύθετο αὐτὸν μὲν συνειλημμένον ἄγεσθαι ἐφ᾽ ἁρμαμάξης, Βήσσῳ δὲ ἀντὶ Δαρείου εἶναι τὸ κράτος καὶ ἡγεμόνα ὠνομάσθαι Βῆσσον πρός τε τῶν Βακτρίων ἱππέων καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι βάρβαροι ξυνέφευγον Δαρείῳ, πλὴν Ἀρταβάζου καὶ τῶν Ἀρταβάζου παίδων καὶ τῶν Ἑλλήνων τῶν μισθοφόρων· τούτους δὲ πιστοὺς εἶναι Δαρείῳ, καὶ εἴργειν μὲν τὰ γιγνόμενα οὐ δυνατοὺς εἶναι, ἐκτραπέντας δὲ ἔξω τῆς λεωφόρου ὁδοῦ ὡς ἐπὶ τὰ ὄρη ἰέναι κατὰ σφᾶς, οὐ μετέχοντας τοῖς ἀμφὶ Βῆσσον τοῦ ἔργου. [3.21.5] γνώμην δὲ πεποιῆσθαι τοὺς ξυλλαβόντας Δαρεῖον, εἰ μὲν διώκοντα σφᾶς Ἀλέξανδρον πυνθάνοιντο, παραδοῦναι Δαρεῖον Ἀλεξάνδρῳ καὶ σφίσι τι ἀγαθὸν εὑρίσκεσθαι· εἰ δὲ τὸ ἔμπαλιν ἐπανεληλυθότα μάθοιεν, τοὺς δὲ στρατιάν τε ξυλλέγειν ὅσην πλείστην δύναιντο καὶ διασώζειν ἐς τὸ κοινὸν τὴν ἀρχήν. Βῆσσον δὲ ἐν τῷ παρόντι ἐξηγεῖσθαι κατ᾽ οἰκειότητά τε τὴν Δαρείου καὶ ὅτι ἐν τῇ αὐτοῦ σατραπείᾳ τὸ ἔργον ἐγίγνετο.

***

[3.20.1] Ο Αλέξανδρος πήρε μαζί του το ιππικό των εταίρων, τους ανιχνευτές και τους μισθοφόρους ιππείς που διοικούσε ο Εριγύιος, τη μακεδονική φάλαγγα, εκτός από εκείνους που είχαν ορισθεί για τη φρούρηση των χρημάτων, καθώς και τους τοξότες και τους Αγριάνες και προχώρησε εναντίον του Δαρείου. Επειδή όμως η πορεία γινόταν με μεγάλη βιασύνη, πολλοί στρατιώτες έμεναν πίσω από κόπωση και πολλά άλογα πέθαιναν. [3.20.2] Παρ᾽ όλα αυτά ο Αλέξανδρος προχωρούσε και την ενδέκατη μέρα έφθασε στις Ράγες. Ο τόπος αυτός απέχει από τις πύλες της Κασπίας μιας ημέρας πορεία για όποιον βαδίζει όπως ο Αλέξανδρος. Ο Δαρείος όμως είχε προλάβει ήδη να περάσει μέσα στις πύλες της Κασπίας. Πολλοί από αυτούς που έφευγαν μαζί με τον Δαρείο τον εγκατέλειψαν κατά τη φυγή και επήγαν στις χώρες τους, πολλοί όμως άλλοι παραδόθηκαν στον Αλέξανδρο. [3.20.3] Επειδή ο Αλέξανδρος έχασε κάθε ελπίδα να συλλάβει τον Δαρείο με καταδίωξη, έμεινε εκεί πέντε μέρες και ξεκούρασε τον στρατό του· διόρισε σατράπη της Μηδίας τον Οξυδάτη, έναν Πέρση που συνέβαινε να τον έχει συλλάβει και φυλακίσει ο Δαρείος στα Σούσα, γεγονός που έκανε τον Αλέξανδρο να του έχει εμπιστοσύνη. Ύστερα προχώρησε προς την Παρθία. [3.20.4] Την πρώτη μέρα στρατοπέδευσε κοντά στις πύλες της Κασπίας και τη δεύτερη πέρασε μέσα στις πύλες και προχώρησε ως εκεί όπου υπήρχαν κατοικημένες περιοχές. Αφού εφοδιάστηκε από εδώ με τρόφιμα, επειδή πληροφορήθηκε ότι η παραπέρα περιοχή ήταν έρημη, έστειλε τον Κοίνο με ιππείς και λίγους πεζούς, για να συγκεντρώσει προμήθειες.
[3.21.1] Στο μεταξύ παρουσιάστηκε στον Αλέξανδρο από το στρατόπεδο του Δαρείου ο Βαγιστάνης, ένας Βαβυλώνιος από τους ευγενείς, και μαζί του ο Αντίβηλος, ένας από τους γιους του Μαζαίου. Αυτοί του ανήγγειλαν ότι ο Ναβαρζάνης, ο χιλίαρχος του ιππικού που είχε ακολουθήσει τον Δαρείο στη φυγή του, ο Βήσσος, ο σατράπης της Βακτριανής, και ο Βαρσαέντης, ο σατράπης των Αραχωσίων και των Δραγγών, είχαν συλλάβει τον Δαρείο. [3.21.2] Όταν πληροφορήθηκε αυτά ο Αλέξανδρος, προχώρησε με ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα έχοντας μαζί του μόνον τους εταίρους, τους ανιχνευτές ιππείς, καθώς και τους πιο δυνατούς και πιο ελαφρά οπλισμένους από τους πεζούς, χωρίς να περιμένει καν την επιστροφή των ανδρών του Κοίνου, που είχαν σταλεί για να συγκεντρώσουν τρόφιμα. Αρχηγό όσων άφησε πίσω όρισε τον Κρατερό και τον διέταξε να ακολουθήσει, όχι όμως με μεγάλες πορείες. [3.21.3] Οι στρατιώτες είχαν μονάχα τα όπλα τους και τροφή για δυο μέρες. Αφού λοιπόν βάδισε όλη τη νύχτα και την άλλη μέρα ως το μεσημέρι, ξεκούρασε για λίγο τον στρατό του και προχώρησε πάλι όλη τη νύχτα ώσπου, όταν πια άρχιζε να χαράζει, έφθασε στο στρατόπεδο, από όπου είχε ξεκινήσει ο Βαγιστάνης. [3.21.4] Τους εχθρούς δεν τους πρόλαβε, έμαθε όμως για τον Δαρείο ότι τον είχαν συλλάβει και τον μετέφεραν με αρμάμαξα και ότι την εξουσία είχε τώρα αντί για τον Δαρείο ο Βήσσος, που τον είχαν ανακηρύξει αρχηγό τους οι ιππείς της Βακτριανής και όλοι οι άλλοι βάρβαροι που ακολούθησαν τον Δαρείο στη φυγή του, εκτός από τον Αρτάβαζο, τους γιους του και τους Έλληνες μισθοφόρους· αυτοί παρέμειναν πιστοί στον Δαρείο, αλλά, επειδή δεν μπορούσαν να εμποδίσουν όσα γίνονταν, άφησαν τον κεντρικό δρόμο και στράφηκαν προς τα βουνά, χωρίς να αναμιχθούν στο πραξικόπημα των ανθρώπων του Βήσσου. [3.21.5] Αυτοί που συνέλαβαν τον Δαρείο είχαν αποφασίσει τα εξής: αν μάθαιναν ότι ο Αλέξανδρος τους καταδιώκει, να του παραδώσουν τον Δαρείο και να αποκομίσουν κάποιαν ωφέλεια για τον εαυτό τους· αν πάλι πληροφορηθούν ότι ο Αλέξανδρος έχει επιστρέψει πίσω, τότε αυτοί να συγκεντρώσουν όσο περισσότερο στρατό μπορούσαν και να προσπαθήσουν να διατηρήσουν συλλογικά την εξουσία. Προς το παρόν όμως να αναλάβει την αρχηγία ο Βήσσος, επειδή και συγγενής του Δαρείου ήταν και το πραξικόπημα είχε γίνει στην περιοχή της σατραπείας του.