JEAN-PAUL SARTRE: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ

Όταν λέμε (οι υπαρξιστές) “δεν είσαι τίποτ’ άλλο παρά η ζωή σου” αυτό δεν σημαίνει πως ο καλλιτέχνης θα κριθεί αποκλειστικά και μόνο με βάση τα έργα τέχνης που θα έχει κάνει, χίλιοι άλλοι παράγοντες συμβάλλουν το ίδιο για να τον κατατάξουν. Αυτό που θέλουμε να πούμε είναι πως ο άνθρωπος δεν είναι άλλο από μια σειρά εγχειρημάτων, πως είναι το άθροισμα, η οργάνωση, το σύνολο των σχέσεων που συνθέτουν αυτά τα εγχειρήματα.

Ο υπαρξιστής, όταν περιγράφει έναν δειλό, λέει πως ο δειλός αυτός είναι υπεύθυνος για τη δειλία του. Δεν είναι έτσι γιατί τάχα έχει δειλή καρδιά ή δειλούς πνεύμονες ή δειλό εγκέφαλο- δεν είναι έτσι εξαιτίας μιας δειλής φυσιολογικής σύστασης, αλλά γιατί φτιάχτηκε έτσι, δειλός, με τις πράξεις του.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, δειλή ιδιοσυγκρασία υπάρχουν άνθρωποι με νευρική ιδιοσυγκρασία, με “φτωχό αίμα” που λέει ο κόσμος κι υπάρχουν άνθρωποι με πλούσια ιδιοσυγκρασία. Ο άνθρωπος, όμως που συμβαίνει να έχει “φτωχό αίμα” δεν είναι αυτόματα δειλός, γιατί αυτό που συνιστά τη δειλία του είναι η πράξη παραίτησης ή υποταγής που κάνει. Μια ιδιοσυγκρασία δεν είναι πράξη- ο δειλός γίνεται δειλός απ’ τις πράξεις που κάνει. Αυτό που θέλουν οι άνθρωποι είναι να γεννιέται κανείς δειλός ή ήρωας.

Και στο βάθος, οι άνθρωποι αυτό επιθυμούν να σκέφτονται: αν γεννιόμαστε δειλοί, μπορούμε να είμαστε απόλυτα ήσυχοι, αφού έτσι είναι, τίποτα δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε, θα είμαστε δειλοί σ’ όλη μας τη ζωή, ό,τι και να κάνουμε αν, πάλι, συμβεί να γεννηθούμε ήρωες, θα είμαστε το ίδιο ήσυχοι, θα είμαστε ήρωες όλη μας τη ζωή, θα πίνουμε σαν ήρωες, θα τρώμε σαν ήρωες.

Ο υπαρξιστής, όμως, λέει πως ο δειλός δεν γεννιέται αλλά γίνεται δειλός, πως ο ήρωας δεν γεννιέται αλλά γίνεται ήρωας- υπάρχει πάντα μια δυνατότητα για τον δειλό, να πάψει να είναι δειλός και για τον ήρωα, να πάψει να είναι ήρωας. Αυτό που έχει σημασία είναι η ολοκληρωτική στράτευση- μια ιδιαίτερη περίπτωση, μια ιδιαίτερη ενέργεια δεν σε δεσμεύουν ολοκληρωτικά. Έτσι, απαντήσαμε -πιστεύω-σε ορισμένες μομφές που απευθύνονται στον υπαρξισμό. Όπως βλέπετε, δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν φιλοσοφία του εφησυχασμού, αφού προσδιορίζει τον άνθρωπο με βάση τη δράση- ούτε και σαν μια απαισιόδοξη περιγραφή του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί: δεν υπάρχει πιο αισιόδοξη κοσμοθεωρία, αφού το πεπρωμένο του ανθρώπου το τοποθετεί στα ίδια του τα χέρια, τέλος. Ο υπαρξισμός δεν είναι μια απόπειρα αποθάρρυνσης του ανθρώπου, αφού του λέει πως δεν υπάρχει ελπίδα παρά μόνο στη δράση του και πως το μόνο πράγμα που επιτρέπει στον άνθρωπο να ζει είναι η πράξη.

ΣΑΡΤΡ, Ο ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ