Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας

Αρχαίες διάλεκτοι

Στα κείμενα που ακολουθούν,  = ει και η·  = ου και ω. Έχουν συμπληρωθεί σιωπηλά κάποια κενά στις επιγραφές και τους παπύρους.

Μυκηναϊκή

Κεφαλίδα ενός καταλόγου αντικειμένων. Πύλος· περ. 1200 π.Χ.

o-wi-de pu2-ke-qi-ri o-te wa-na-ka te-ke au-ke-wa da-mo-ko-ro.

= Ὣς ϝῖδε Φυγέβρις, ὅτε ϝάναξ θῆκε Αὐγέϝαν δαμοκόρον.

Όπως είδε ο Φυγέβρις, όταν ο «άναξ» έκανε τον Αυγέα «δημοκόρον».

Μία από τις αρχαιότερες ελληνικές αλφαβητικές επιγραφές

Επιγραφή στο «ποτήρι του Νέστορα». Πιθηκούσες· περ. 700 π.Χ.

Νέστορός εἰμι εὒποτον ποτριον.

Hὸs δ' ἂν τδε πίσι ποτρί, αὐτίκα κνον

hίμερος hαιρσει καλλιστεφάν Ἀφροδίτς.

Είμαι το γλυκόπιοτο ποτήρι του Νέστορα. Όποιος πιει από τούτο το ποτήρι, αυτόν αμέσως θα τον κυριέψει ο πόθος της Αφροδίτης με το όμορφο στεφάνι.

Αττική και ιωνική

Ηρόδοτος. Τα ιωνικά ιδιώματα της Μ. Ασίας.

Γλῶσσαν δὲ οὐ τὴν αὐτὴν οὗτοι νενομίκασι, ἀλλὰ τρόπους τέσσερας παραγωγέων. Μίλητος μὲν αὐτέων πρώτη κέεται πόλις πρòς μεσαμβρίην, μετὰ δὲ Μυοῦς τε καὶ Πριήνη. Αὗται μὲν ἐν τῇ Καρίῃ κατοίκηνται κατὰ ταὐτὰ διαλεγόμεναι σφίσι, αἵδε δὲ ἐν τῇ Λυδίῃ, Ἔφεσος, Κολοφών, Λέβεδος, Τέως, Κλαζομεναί, Φώκαια· αὗται δὲ αἱ πόλιες τῇσι πρότερον λεχθείσῃσι ὁμολογέουσι κατὰ γλῶσσαν οὐδέν, σφίσι δὲ ὁμοφωνέουσι. Ἔτι δὲ τρεῖς ὑπόλοιποι Ἰάδες πόλιες, τῶν αἱ δύο μὲν νήσους οἰκέαται, Σάμον τε καὶ Χίον, ἡ δὲ μία ἐν τῇ ἠπείρῳ ἵδρυται, Ἐρυθραί. Χῖοι μὲν νῦν καὶ Ἐρυθραῖοι κατὰ τὠυτò διαλέγονται, Σάμιοι δὲ ἐπ' ἑωυτῶν μοῦνοι. Οὗτοι χαρακτῆρες γλώσσης τέσσερες γίνονται.

Δε χρησιμοποιούν όλοι οι Ίωνες την ίδια γλώσσα αλλά τέσσερα διαφορετικά ιδιώματα. Προς νότο η πρώτη πόλη στη σειρά είναι η Μίλητος, ύστερα έρχονται η Μυούς και η Πριήνη· αυτές βρίσκονται στην Καρία και μιλούν το ίδιο ιδίωμα μεταξύ τους. Οι πόλεις πάλι στη Λυδία είναι η Έφεσος, η Κολοφών, Λέβεδος, Τέως, Κλαζομεναί και η Φώκαια· αυτές οι πόλεις δε συμφωνούν καθόλου ως προς τη γλώσσα τους με εκείνες που αναφέραμε πρωτύτερα, ενώ μεταξύ τους έχουν το ίδιο ιδίωμα. Υπολείπονται άλλες τρεις ιωνικές πόλεις, που οι δύο είναι χτισμένες σε νησιά, στη Σάμο και στη Χίο, ενώ η τρίτη βρίσκεται στη στεριά, δηλαδή οι Ερυθραί· Χίοι και Ερυθραίοι μιλούν το ίδιο ιδίωμα, ενώ οι Σάμιοι το ιδιαίτερο δικό τους. Έτσι τα γλωσσικά ιδιώματα γίνονται τέσσερα.

Τιμητικό ψήφισμα σε αττικό αλφάβητο. Ακρόπολη Αθηνών· 421-420 π.Χ.

Προκλές Ἀτάρβ Εὐνυμεὺς ἐγραμμάτευε. Ἔδοχσεν τι βλι καὶ τι δμι, hιπποθντὶς ἐπρυτάνευε, Προκλς ἐγραμμάτευε, Τιμίας ἐπεστάτ, Ἀριστίν ρχε. Θρασυκλές εἶπε· ἐπαινέσαι Ἀστέαν τòν Ἀλεòν hότι εὖ ποεῖ Ἀθναίς καὶ ἰδίαι καὶ δμοσίαι τòν ἀφικνμενον καὶ νῦν καὶ ἐν τι πρόσθεν χρόνι· καὶ ἀναγραφσάτ πρόχσενον καὶ εὐεργέτν Ἀθναίν καθάπερ Πολύστρατον τòν Φλειάσιον ἐστλει λιθίνι ὁ γραμματεὺς ho τς βλς καὶ καταθέτ ἐν πόλει· τò δὲ ἀργύριον δόντν hοι κλακρέται.

Ο Προκλής του Ατάρβου από τον Ευώνυμο δήμο ήταν γραμματέας. Η βουλή και ο δήμος αποφάσισαν, η Ιπποθωντίδα (φυλή) είχε την πρυτανεία, ο Προκλής ήταν γραμματέας, ο Τιμίας πρόεδρος, ο Αριστίων άρχοντας. Ο Θρασυκλής είπε: να επαινεθεί ο Αστέας από την Αλέα, επειδή ευεργετεί τους Αθηναίους, και ιδιωτικά και δημόσια, τον καθένα που πηγαίνει εκεί, και τώρα και στο παρελθόν· και ο γραμματέας της βουλής να τον αναγράψει πρόξενο και ευεργέτη των Αθηναίων, όπως τον Πολύστρατο από τον Φλειούντα, σε λίθινη στήλη, και να την τοποθετήσει στην ακρόπολη· τα (αναγκαία) χρήματα να τα δώσουν οι ταμίες.

Αρκαδοκυπριακή

Επιτύμβιο μνημείο με επιγραφή σε κυπριακό συλλαβάριο. Μάριο (πόλη στη βορειοδυτική ακτή της Κύπρου)· 6ος αι. π.Χ.

ti-mo-ku-po-ro-se o-ti-mo-ke-re-te-o-se e-pe-se-ta-se ki-li-ka-wi to-i ka-si- ke-ne-to-i.

= Τιμόκυπρος ὀ Τιμοκρέτεος ἐπέστασε Κιλικᾶϝι τι κασιγντι.

O Τιμόκυπρος του Τιμοκρέτη το έστησε στον τάφο του Κιλικά, του αδελφού του.

Δωρικές διάλεκτοι

Λακωνική: Επιγραφή από το μαντείο της Πασιφάης στις Θαλάμες (πόλη στο Ταίναρο)· 4ος αι. π.Χ.

Νικοσθενίδας τᾶι Παhιφᾶι γεροντεύων ἀνέσηκε, αὐτός τε καὶ ho τῶ πατρòς πατὴρ Νικοσθενίδας, προβειπάhας τᾶ σιῶ ποτ' Ἀνδρίαν συνεφορεύοντα ἀνιστάμεν Νικοσθενίδαν ἐν τῶι ἱερῶι, hòν καὶ σὺν καλῶι χρῆσται.

Ο Νικοσθενίδης, μέλος της γερουσίας, το πρόσφερε αυτό στην Πασιφά, ο ίδιος και ο πατέρας του πατέρα του, ο Νικοσθενίδης, μια και η θεά είχε διακηρύξει ότι ο (παππούς) Νικοσθενίδης πρέπει να προσφέρει στο ιερό ένα άγαλμα προς τιμήν του Ανδρία, που ήταν μαζί του έφορος, κι έτσι όταν ρωτήσει το μαντείο θα έχει καλή απάντηση.

Ηρακλεωτική:Πινακίδα από την Ηράκλεια (πόλη της Κάτω Ιταλίας, κοντά στον Τάραντα)· τέλη του 4ου αι. π.Χ.

Ἐργαξόνται δὲ κὰτ τάδε· ho μὲν τòν πρᾶτον χῶρον μισθωσάμενος ἀμπέλων μὲν φυτευσεῖ μὴ μεῖον ἢ δέκα σχοίνως, ἐλαιᾶν δὲ φυτὰἐμβαλεῖ ἐς τὰν σχοῖνον hεκάσταν μὴμεῖον ἢ τέτορα ἐς τὰν δυνατὰν γᾶν ἐλαίας ἔχεν· αἰ δὲ κα μὴ φᾶντι τοὶ μεμισθωμένοι δυνατὰν ἦμεν ἐλαίας ἔχεν, τοὶ πολιανόμοι τοὶ ἀεὶ ἐπὶ τῶν ϝετέων ἔντες καὶ αἴ τινάς κα ἄλλως τοὶ πολιανόμοι ποθέλωνται ἀπὸ τῶ δάμω, ὀμόσαντες δοκιμαξόντι καὶ ἀνανγελίοντι ἐν ἀλίαι θασάμενοι τὰν γᾶν πòτ τὰν τῶν ἐπιχωρίων.

(Οι μισθωτές των χωραφιών) θα τα καλλιεργήσουν ως εξής: αυτός που μίσθωσε το πρώτο χωράφι θα φυτέψει τουλάχιστον δέκα σχοίνους αμπέλι και θα φυτέψει τουλάχιστον τέσσερα ελαιόδεντρα σε κάθε σχοίνο γης που είναι κατάλληλη για ελιές. Αν κάποιοι μισθωτές ισχυριστούν ότι το χωράφι τους δεν είναι κατάλληλο για ελαιόδεντρα, τότε οι πολιανόμοι της κάθε χρονιάς και όποιοι άλλοι πολίτες θέλουν οι πολιανόμοι, αφού πάρουν όρκο, θα εξετάσουν (το θέμα) και θα δώσουν αναφορά στη δημόσια συνέλευση, αφού δουν το χωράφι σε σχέση με τα διπλανά.

Ροδιακή: Ψήφισμα της Καμίρου (πόλης στη δυτική ακτή της Ρόδου)· 4ος-3ος αι. π.Χ.

Ἔδοξε Καμιρεῦσι τὰς κτοίνας τὰς Καμιρέων τὰς ἐν τᾶι νάσωι καὶ τὰς ἐν τᾶι ἀπείρωι ἀναγράψαι πάσας καὶ ἐχθέμειν ἐς τò ἱερòν τὰς Αθαναίας ἐ στάλαι λιθίναι χωρὶς Χαλκῆς· ἐξήμειν δὲ καὶ Χαλκήταις ἀναγραφήμειν, αἴ κα χρήιζωντι. Ἑλέσθαιδὲ ἄνδρας τρεῖς αὐτίκα μάλα, οἵτινες ἐπιμεληθησεῦντι ταύτας τᾶςπράξιος ὡς τάχιστα καὶ ἀποδωσεῦνται τῶι χρήιζοντι ἐλαχίστου παρασχεῖν τὰν στάλαν.

Οι Καμιρείς αποφάσισαν να καταγράψουν σε λίθινη στήλη όλες τις κτήσεις τους στο νησί και στην (απέναντι) στεριά, εκτός από αυτές της Χάλκης , και να την τοποθετήσουν στο ιερό της Αθηνάς. Επιτρέπεται να καταγραφούν και οι Χαλκήτες, αν θέλουν: να εκλέξουν αμέσως τρεις άνδρες, οι οποίοι θα φροντίσουν την υπόθεση ταχύτατα και θα αναθέσουν τη στήλη σε όποιον ζητά τη μικρότερη αμοιβή.

Αιολικές διάλεκτοι

Λεσβιακή: Συμφωνία με εξόριστους πολίτες που επέστρεψαν στην πόλη. Μυτιλήνη· λίγο μετά το 324 π.Χ.

Αἰ δέ κε ὀ δᾶμος ἄγηται τὰ ὀμολογήμενα πρòς ἀλλάλοις συμφέροντα, ψαφίσασθαι καὶ τοῖς κατελθόντεσσι ἐπὶ Σμιθίνα προτάνιος ὄσσα κε τοῖς λοίποισι ψαφίσθη. Αἰ δέ κέ τι ἐνδεύη τῶ ψαφίσματος, περὶ τούτω ἀ κρίσις ἔστω ἐπὶ τᾶι βόλλαι. Κυρώθεντος δὲ τῶ ψαφίσματος ὑπò τῶ δάμω, σύμπαντα τòν δᾶμον ἐν τᾶι εἰκοίσται τῶ μῆννος πεδὰ τὰν θυσίαν εὔξασθαι τοῖς θέοισι ἐπὶ σωτηρίαι καὶ εὐδαιμονίαι τῶμ πολίταν πάντων γένεσθαι τὰν διάλυσιν τοῖς κατελθόντεσσι καὶ τοῖς πρόσθε ἐν τᾶι πόλι ἐόντεσσι· τοὶς δὲ ἴρηας τοὶς δαμοσίοις ἄπαντας καὶ ταὶς ἰρείαις ὀείγην τοὶς ναύοις καὶ τòν δᾶμον πρòς εὐχὰν συνέλθην.

Αν η συνέλευση αποφασίσει ότι τα συμφωνηθέντα ανάμεσα στα δύο μέρη είναι συμφέροντα, να ψηφίσει και για τους εξόριστους που επέστρεψαν κατά την πρυτανεία του Σμινθίνα όσα ψηφίστηκαν και για τους υπόλοιπους. Και αν το ψήφισμα χρειάζεται κάτι ακόμη, να κρίνει το θέμα αυτό η βουλή. Εφόσον επικυρωθεί το ψήφισμα από τη συνέλευση, στις είκοσι του μηνός όλος ο λαός, μετά τη θυσία, να προσευχηθεί στους θεούς να είναι για τη σωτηρία και την ευτυχία όλων των πολιτών η συμφωνία ανάμεσα στους εξόριστους που επέστρεψαν και σε αυτούς που είχαν παραμείνει στην πόλη. Και όλοι οι δημόσιοι ιερείς και οι ιέρειες να ανοίξουν τους ναούς και ο λαός να συγκεντρωθεί για προσευχή.

Θεσσαλική: Τιμητικό ψήφισμα. Θητώνιο (πόλη της Θεσσαλίας, νοτιοδυτικά των Φαρσάλων)· 5ος αι. π.Χ.

Θτνιοι ἒδκαν Σταίρι τι Κορινθίι καὐτι καὶ γένει καὶ ϝοικιάταις καὶ χρμασιν ἀσυλίαν κἀτέλειαν κὐϝεργέταν ἐποίσαν κν ταγᾶ κν ἀταγίαι. Αἴ τις παρβαίνοι, τὸν ταγὸν τὸν ἐπεστάκοντα ἐξξανακάδν. Τὰ χρυσία καὶ τὰ ἀργύρια τς Βελφαί ἀπολόμενα ἔσσε Ὀρέσταο Φερεκράτς hυλρέοντος Φιλονίκ hυῖος.

Οι Θητώνιοι παραχώρησαν ασυλία και φορολογική ατέλεια στον Σώταιρο τον Κορίνθιο, τόσο στον ίδιο όσο και στη γενιά του και στους δούλους του και στην περιουσία του, και τον ανακήρυξαν ευεργέτη τόσο σε καιρό πολέμου όσο και σε καιρό ειρήνης. Αν κάποιος παραβαίνει (αυτό το ψήφισμα), ο εν ενεργεία ταγός να του το επιβάλει. (Ο Σώταιρος) διέσωσε τα χρυσά και αργυρά (σκεύη) που είχαν χαθεί από (τον ναό) του Δέλφιου (Απόλλωνα), όταν δασοφύλακας ήταν ο Ορέστης του Φερεκράτη, του γιου του Φιλονίκου.

Βοιωτική: Ψήφισμα για στρατιωτικό εκπαιδευτή. Θεσπιές· περίπου 240 π.Χ.

Ἐπειδεὶ νόμος ἐστὶ ἐν τοῖ κοινοῖ Βοιωτῶν τὰς πόλις παρεχέμεν διδασκάλως οἵτινες διδάξονθι τώς τε παῖδας κὴ τὼς νιανίσκως τοξευέμεν κὴ ἀκοντιδδέμεν κὴ τάδδεσθη συντάξις τὰς περὶ τὸν πόλεμον, κὴ Σώστρατος φιλοτίμως ἐπιμεμέλειτη τῶν τε παίδων κὴ τῶν νεανίσκων, ὑπαρχέμεν Σωστράτοι τὸ ϝέργον πὰρ τᾶς πόλιος ἅως κα βείλειτη, ἐπιμελομένοι τῶν τε παίδων κὴ τῶν νεανίσκων κὴ διδάσκοντι καθὰ ὁ νόμος κέλετη· μισθὸν δ' εἶμεν αὐτοῖ τῶ ἐνιαυτῶ πέτταρας μνᾶς.

Επειδή υπάρχει νόμος στην ομοσπονδία των Βοιωτών οι πόλεις να παρέχουν δασκάλους που θα διδάσκουν τα παιδιά και τους νέους να τοξεύουν και να ρίχνουν το ακόντιο και να σχηματίζουν παρατάξεις μάχης, και επειδή ο Σώστρατος έχει επιμεληθεί φιλότιμα τα παιδιά και τους νέους, η πόλη αναθέτει στον Σώστρατο αυτό το έργο για όσο καιρό αυτός θέλει, να έχει την επιμέλεια των παιδιών και των νέων και να τους διδάσκει όπως ορίζει ο νόμος. Ο μισθός του θα είναι τέσσερις μνες τον χρόνο.