ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις (540-577)

540 ΟΡ. τίς εἶ ποθ᾽; ὡς εὖ πυνθάνει τἀφ᾽ Ἑλλάδος.

ΙΦ. ἐκεῖθέν εἰμι· παῖς ἔτ᾽ οὖσ᾽ ἀπῳλόμην.
ΟΡ. ὀρθῶς ποθεῖς ἄρ᾽ εἰδέναι τἀκεῖ, γύναι.
ΙΦ. τί δ᾽ ὁ στρατηγός, ὃν λέγουσ᾽ εὐδαιμονεῖν;
ΟΡ. τίς; οὐ γὰρ ὅν γ᾽ ἐγᾦδα τῶν εὐδαιμόνων.
545 ΙΦ. Ἀτρέως ἐλέγετο δή τις Ἀγαμέμνων ἄναξ.
ΟΡ. οὐκ οἶδ᾽· ἄπελθε τοῦ λόγου τούτου, γύναι.
ΙΦ. μὴ πρὸς θεῶν, ἀλλ᾽ εἴφ᾽, ἵν᾽ εὐφρανθῶ, ξένε.
ΟΡ. τέθνηχ᾽ ὁ τλήμων, πρὸς δ᾽ ἀπώλεσέν τινα.
ΙΦ. τέθνηκε; ποίᾳ συμφορᾷ; τάλαιν᾽ ἐγώ.
550 ΟΡ. τί δ᾽ ἐστέναξας τοῦτο; μῶν προσῆκέ σοι;
ΙΦ. τὸν ὄλβον αὐτοῦ τὸν πάροιθ᾽ ἀναστένω.
ΟΡ. δεινῶς γὰρ ἐκ γυναικὸς οἴχεται σφαγείς.
ΙΦ. ὦ πανδάκρυτος ἡ κτανοῦσα … χὡ κτανών.
ΟΡ. παῦσαί νυν ἤδη μηδ᾽ ἐρωτήσῃς πέρα.
555 ΙΦ. τοσόνδε γ᾽, εἰ ζῇ τοῦ ταλαιπώρου δάμαρ.
ΟΡ. οὐκ ἔστι· παῖς νιν ὃν ἔτεχ᾽, οὗτος ὤλεσεν.
ΙΦ. ὦ συνταραχθεὶς οἶκος. ὡς τί δὴ θέλων;
ΟΡ. πατρὸς θανόντος τήνδε τιμωρούμενος.
ΙΦ. φεῦ· ὡς εὖ κακὸν δίκαιον εἰσεπράξατο.
560 ΟΡ. ἀλλ᾽ οὐ τὰ πρὸς θεῶν εὐτυχεῖ δίκαιος ὤν.
ΙΦ. λείπει δ᾽ ἐν οἴκοις ἄλλον Ἀγαμέμνων γόνον;
ΟΡ. λέλοιπεν Ἠλέκτραν γε παρθένον μίαν.
ΙΦ. τί δέ; σφαγείσης θυγατρὸς ἔστι τις λόγος;
ΟΡ. οὐδείς γε, πλὴν θανοῦσαν οὐχ ὁρᾶν φάος.
565 ΙΦ. τάλαιν᾽ ἐκείνη χὡ κτανὼν αὐτὴν πατήρ.
ΟΡ. κακῆς γυναικὸς χάριν ἄχαριν ἀπώλετο.
ΙΦ. ὁ τοῦ θανόντος δ᾽ ἔστι παῖς Ἄργει πατρός;
ΟΡ. ἔστ᾽, ἄθλιός γε, κοὐδαμοῦ καὶ πανταχοῦ.
ΙΦ. ψευδεῖς ὄνειροι, χαίρετ᾽· οὐδὲν ἦτ᾽ ἄρα.
570 ΟΡ. οὐδ᾽ οἱ σοφοί γε δαίμονες κεκλημένοι
πτηνῶν ὀνείρων εἰσὶν ἀψευδέστεροι.
πολὺς ταραγμὸς ἔν τε τοῖς θείοις ἔνι
κἀν τοῖς βροτείοις· ἓν δὲ λυπεῖται μόνον,
ὅς οὐκ ἄφρων ὢν μάντεων πεισθεὶς λόγοις
575 ὄλωλεν — ὡς ὄλωλε τοῖσιν εἰδόσιν.
ΧΟ. φεῦ φεῦ· τί δ᾽ ἡμεῖς οἵ τ᾽ ἐμοὶ γεννήτορες;
ἆρ᾽ εἰσίν; ἆρ᾽ οὐκ εἰσί; τίς φράσειεν ἄν;

***

540 ΟΡΕ. Τί ωραία ρωτάς για την Ελλάδα! Ποιά είσαι;
ΙΦΙ. Είμαι από κει, μα χάθηκα, μικρούλα.
ΟΡΕ. Τότε, σωστό να θέλεις να μαθαίνεις.
ΙΦΙ. Πώς είν᾽ ο, ως λεν, καλότυχος στρατάρχης;
ΟΡΕ. Καλότυχος δεν είναι αυτός που ξέρω.
ΙΦΙ. Για κάποιον Αγαμέμνονα έχω ακούσει...
ΟΡΕ. Δεν ξέρω· άσ᾽ την κουβέντα αυτή, κυρά μου.
ΙΦΙ. Μη! Θα μ᾽ ευχαριστήσεις· πες μου, ξένε.
ΟΡΕ. Δε ζει· καί πήρε κι άλλον στο χαμό του.
ΙΦΙ. Πέθανε; με ποιόν τρόπο; Συφορά μου!
550 ΟΡΕ. Τί αναστενάζεις; Ήταν συγγενής σου;
ΙΦΙ. Θρηνώ την περασμένη του ευτυχία.
ΟΡΕ. Τέλος φριχτό! τον έσφαξε η γυναίκα...
ΙΦΙ. Κι η φόνισσα για κλάψες και το θύμα.
ΟΡΕ. Φτάνει ως εδώ, και για άλλο μη ρωτήσεις.
ΙΦΙ. Μόνο ένα: ζει του δύστυχου η γυναίκα;
ΟΡΕ. Τη σκότωσε το σπλάχνο της, ο γιος της.
ΙΦΙ. Ω ανταριασμένο σπίτι! Για ποιό λόγο;
ΟΡΕ. Γιατί είχε κείνη σφάξει το γονιό του.
ΙΦΙ. Αλί!
Η τιμωρία φριχτή, μα πόσο δίκια!
560 ΟΡΕ. Δίκια, μα αυτόν κακά οι θεοί τον πάνε.
ΙΦΙ. Άλλο παιδί δεν άφησ᾽ ο Αγαμέμνονας;
ΟΡΕ. Μια μόνο θυγατέρα, την Ηλέκτρα.
ΙΦΙ. Για τη σφαγμένη κόρη δε μιλούνε;
ΟΡΕ. Πως πέθανε και πάει πια· τίποτ᾽ άλλο.
ΙΦΙ. Δόλια κι αυτή κι ο που την είχε σφάξει.
ΟΡΕ. Για μια γυναίκα ανάξια αδικοχάθηκε.
ΙΦΙ. Κι ο γιος του σκοτωμένου υπάρχει στο Άργος;
ΟΡΕ. Πουθενά και παντού· ζει μαύρος κι έρμος.
ΙΦΙ. Άι στο καλό, όνειρό μου· ψεύτικο ήσουν.
570 ΟΡΕ.Μα κι οι θεοί, που αυτούς σοφούς τους λένε,
ψεύτες σαν τα πετούμενα όνειρα είναι.
Και μες στα θεία και μες στ᾽ ανθρώπινα όλα
πολλή θολούρα· αυτόν ένα τον θλίβει:
αν κι έχει γνώση, πίστεψε μαντείες
και χάθηκε· όσοι ξέρουν, ξέρουν πώς.
ΚΟΡ. Αλίμονο! Εμείς πάλι; κι οι γονιοί μας;
Ζούνε; δε ζούνε; ποιός θα μας το πει;

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ: Εικοστός αιώνας: Γλυπτική, ζωγραφική, σύγχρονες τάσεις και αρχαιότητα

13.2. Η περίπτωση του Πικάσο

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973), η πιο πολύπλοκη, πολύπλευρη, ανήσυχη και δημιουργική μορφή του 20ού αιώνα, αντιμετώπισε την Αρχαιότητα, ή τουλάχιστον την κλασικιστική απόδοση με διάφορους τρόπους. Μπορεί οι ιστορικοί της τέχνης να ξεχωρίζουν τα χρόνια 1905-1906 και 1917-1925 σαν τις «κλασικές» περιόδους στο έργο του, ωστόσο, το ενδιαφέρον του για αρχαία θέματα και στιλ διακρίνεται σε όλο του το έργο. Ήδη το 1894 πολύ νεαρός στη Βαρκελώνη σχεδιάζει με κάρβουνο έναν Φαύνο, ενώ πολύ αργότερα το 1963 στο Παρίσι τον ενδιαφέρει να μεταγράψει ζωγραφικά την Αρπαγή των Σαβίνων του Νταβίντ. Ο Πικάσο γνώρισε την ελληνική αναβίωση και στην Καταλονία και στο Παρίσι. Από αντίδραση στον Βάγκνερ, στον Νίτσε, στο παρακμιακό κλίμα του fin de siècle "τέλος του αιώνα", αισθητό εν μέρει και στο νέο στιλ, καθώς και στους θεωρητικούς Μορίς Ντενί, στον πρώην συμβολιστή Ζαν Μορεάς, στον Αντρέ Σαλμόν κ.ά. ο Πικάσο ανέπτυξε μια δική του ανανεωτική προσέγγιση της "πραγματικής" μεσογειακής παράδοσης. 

Ο Πικάσο αγνοούσε πιθανότατα τη μεγάλη αύξηση των επιστημονικών αρχαιολογικών εκδόσεων της εποχής, πολλά σχέδιά του, ωστόσο, μαρτυρούν ότι μελετούσε την τέχνη της Αρχαιότητας στις μεγάλες συλλογές του Λούβρου στο πρωτότυπο. Τον ενδιέφεραν τα πάντα: ελληνικά, ετρουσκικά, ρωμαϊκά, ζωγραφική, γλυπτική, χάλκινα κτλ. Του άρεσαν και τα μελετούσε. Επίσης τον ενδιέφεραν έργα καλλιτεχνών του παρελθόντος που είχαν με τη σειρά τους επηρεαστεί από την ελληνική τέχνη, όπως του Ραφαήλ, του Πουσέν και του Ενγκρ. Τον ενέπνεαν ακόμη νεότεροι καλλιτέχνες που είχαν επηρεαστεί ιδιότυπα από την Αρχαιότητα, όπως ο Πυβί ντε Σαβάν, ο Σεζάν κ.ά. Σε αντίθεση με όλους τους προηγούμενους, ο Πικάσο ποτέ δεν περιορίστηκε από τις αρχαίες φόρμες. Απέφευγε πάντα τον ακαδημαϊσμό και προσπαθούσε να ανταποκριθεί στο πνεύμα και την εξωτερική μορφή των αρχαίων προτύπων. Η σχέση του με την Αρχαιότητα ενισχύθηκε το 1917 στη Ρώμη, όταν δούλευε εκεί με τον Ντιάγκιλεφ για τα Ρωσικά Μπαλέτα. Μελέτησε τα αρχαία στο Βατικανό, τα μνημεία στη Νάπολη και στην Πομπηία. Ωστόσο, στο πορτρέτο της γυναίκας του, της Όλγας Κοκλόβα, ακολουθεί αυτή την εποχή το στιλ του Ενγκρ. Τα χρόνια 1920-1924 περνάει μια ρεαλιστική φάση με επιδράσεις από την αρχαία αγγειογραφία (Μητέρα και παιδί). Το 1925 ζωγραφίζει τη Νεκρή φύση με αρχαίο κεφάλι. 

Ένα αρχαϊκό μοτίβο που τον απασχόλησε επίσης είναι το θέμα της γλαύκας (κουκουβάγιας) που έχει θηλυκές ιδιότητες, με μιαν αντίστοιχη αμφισημία που δηλώνεται με την παράσταση της Αθηνάς και της γλαύκας σε αρχαία νομίσματα. Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με το θέμα του Μινώταυρου. Καθώς είχε συνδεθεί με τον σουρεαλισμό ήδη από το 1920, το 1933 ο Μπρετόν τον παρακάλεσε να σχεδιάσει το εξώφυλλο για το σουρεαλιστικό περιοδικό Minotaure "Μινώταυρος" του Τεριάντ. Ο Πικάσο δεν περιορίστηκε μόνον στις ταυρομαχίες και στις ρίζες τους στον μεσογειακό πολιτισμό, αλλά διερεύνησε και άλλες διαστάσεις του θέματος του ταύρου, αναζήτησε τις αρχαϊκές εικόνες του και τους σημασιολογικούς του υπαινιγμούς, το αντιμετώπισε σαν σύγκρουση του συνειδητού με το ασυνείδητο. Η Μινωταυρομαχία και οι παραλλαγές της τον οδήγησαν στην περίφημη Γκουέρνικα το 1937, ενώ τα χρόνια 1945-1946 πραγματοποίησε μια μεγάλη σειρά λιθογραφιών με το θέμα του ταύρου.

Γιατί δυσκολευόμαστε να ζητήσουμε συγγνώμη

Όλοι κάνουμε λάθη. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Αυτό που δεν είναι τόσο συνηθισμένο είναι το να παραδεχόμαστε τα λάθη μας και να ζητάμε συγγνώμη.

Λογικά σκεπτόμενοι, θα έλεγε κανείς ότι το καλύτερο που μπορεί να κάνει κάποιος όταν φέρεται λάθος είναι να απολογηθεί για τη συμπεριφορά του, αλλά κάτι τέτοιο δεν το βλέπουμε να συμβαίνει συχνά.

Η αποστροφή που έχουμε στην απολογία μπορεί να οφείλεται σε νευροβιολογικούς παράγοντες και στην θετική άποψη που όλοι τείνουν να έχουν για τον εαυτό τους. Ο εγκέφαλός μας πιστεύει πάντα ότι κάνει το σωστό, ανεξάρτητα με το αν η συμπεριφορά μας δείχνει το αντίθετο.

Το γεγονός ότι οι πράξεις μας δεν συνάδουν με τις απόψεις μας, μερικές φορές, δημιουργεί πνευματική ένταση. Παρόμοιος είναι και ο τρόπος που λειτουργούν οι καπνιστές, οι οποίοι γνωρίζουν ότι το τσιγάρο είναι βλαβερό, αλλά εξακολουθούν να καπνίζουν δύο πακέτα την ημέρα.

Πολλοί συμπεριφέρονται με τρόπο που συμμορφώνεται με τον τρόπο που σκέφτονται για τον εαυτό τους. Η παραδοχή ότι δεν είμαστε συνεπείς με τον εαυτό μας, δεν γίνεται εύκολα ανεκτή.

Αλλά δεν χρειάζεται να είναι έτσι τα πράγματα. Το μυστικό για να γίνετε καλύτεροι στο να ζητάτε «συγγνώμη» είναι να απελευθερωθείτε από τις ταμπέλες που βάζετε.

Ακολουθούν μερικές συμβουλές για να μία σωστή «συγγνώμη»:

– Πάρτε την ευθύνη. Εάν απολογείστε για κάτι, παραδεχτείτε ότι το κάνατε.

– Δώστε μία ειλικρινή εξήγηση. «Πρέπει να είστε ειλικρινής γιατί οι άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν όταν κάποιος λέει ψέματα».

– Αποφασίστε ότι θα τα πάτε καλύτερα στο μέλλον. Μία συγγνώμη δεν σημαίνει τίποτα, αν δεν σας γίνει μάθημα.

– Προχωρήστε. Απολογηθείτε και συνεχίστε τη ζωή σας. Μη μείνετε κολλημένοι στο λάθος που κάνατε.

Όταν απολογούμαστε για κάτι που ξέρουμε ότι κάναμε λάθος, μας βοηθά να νιώσουμε καλύτερα.

Richard Dawkins: Μύθοι και η Αφετηρία τους

Ένας μύθος μπορεί να εξελιχθεί ραγδαία, όπως ξέρουμε από συναρπαστικές περιπτώσεις που ξεκίνησαν στα χρόνια μας, κι έτσι μπορέσαμε να παρακολουθήσουμε τη γέννηση και την εξέλιξή τους. Λόγου χάρη, κυκλοφορούν πολλοί μύθοι σύμφωνα με τους οποίους ο Έλβις Πρίσλεϊ είναι ζωντανός.

Το αγαπημένο μου παράδειγμα σύγχρονου μύθου είναι η «λατρεία του φορτίου» της Νέας Γουινέας και διαφόρων νησιών της Μελανησίας, στον Ειρηνικό.

Οι λατρείες των φορτίων εμφανίστηκαν πολλές φορές ανεξάρτητα, σε πολλά νησιά αρκετά απομακρυσμένα μεταξύ τους. Σε μερικά από αυτά, συνεχίζουν σταθερά. Στο νησί Τάνα (Βανουάτου), υπάρχει ακόμα η συναφής λατρεία του «Τζον Φραμ». Ο Τζον Φραμ είναι μια μυθική μεσσιανική μορφή, που οι κάτοικοι του νησιού πιστεύουν ότι μια μέρα θα επιστρέψει για να φροντίσει τον λαό του. Όπως ο Ιησούς. Το όνομα μάλλον προέρχεται από έναν Αμερικανό στρατιώτη, γνωστό ως «ο Τζον από την Αμερική1». Ένα άλλο παρακλάδι της λατρείας προσεύχεται στον «Τομ Νέιβι». Σε κάθε περίπτωση, το όνομα μπορεί να μπολιάστηκε πάνω σε μια μορφή κάποιου παλαιότερου θεού της φυλής - όπως ακριβώς ο «Ουτναπιστίμ» έγινε «Νώε».

Ωστόσο, μια άλλη κάστα, επίσης στην Τάνα, λατρεύει τον πρίγκιπα Φίλιππο ως θεό. Εδώ δεν πρόκειται για κάποιο θεόσταλτο φορτίο, αλλά για έναν ψηλό, όμορφο αξιωματικό του Ναυτικού, ο οποίος δείχνει εκτυφλωτικός μέσα στη λευκή στολή του και αρκούντως θεϊκός ώστε να τον ζητωκραυγάζουν τα πλήθη όπου τον δουν. Αυτό, όπως φαίνεται, έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα στη διαδικασία των «Κινέζικων Ψιθύρων2». Ο μύθος του πρίγκιπα Φιλίππου μεγαλώνει από το 1974 (τότε που επισκέφτηκε το νησί) και έχει φτάσει στο σημείο να κάνει κάποιους ντόπιους να ανυπομονούν, σήμερα, το 2019, για τη Δευτέρα Παρουσία του.

Αυτές οι σύγχρονες θρησκευτικές λατρείες μάς δίνουν μια καλή ιδέα για το πόσο εύκολα μπορούν να δημιουργηθούν οι μύθοι. Ίσως έχετε δει την ταινία των Μόντι Πάιθον: Η ζωή του Μπράιαν. Ο ήρωας, ο Μπράιαν, θεωρείται κατά λάθος ότι είναι ο Μεσσίας. Καθώς τρέχει φρενιασμένα για να ξεφύγει από τα φανατισμένα πλήθη, του πέφτει μια νεροκολοκύθα και χάνει ένα από τα σανδάλια του. Στη στιγμή σχεδόν δημιουργείται ένα «σχίσμα», με τους πιστούς να χωρίζονται σε δύο αντίπαλες ομάδες. Η μία ακολουθεί το ιερό σανδάλι και η άλλη την ιερή νεροκολοκύθα. Αν σας δοθεί η ευκαιρία, δείτε την ταινία — είναι πραγματικά πολύ αστεία και μια τέλεια σάτιρα για τον τρόπο με τον οποίο ξεκινούν οι θρησκείες.

Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο, ένας από τους αγαπημένους μου ανθρώπους (σίγουρα ένας από τους αγαπημένους κάθε ανθρώπου) αφηγείται τη συζήτηση που είχε στο νησί Τάνα με κάποιον Σαμ, οπαδό του Τζον Φραμ. Επισήμανε στον Σαμ ότι έπειτα από 19 χρόνια η «δευτέρα παρουσία» του Τζον Φραμ δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί.

Ο Σαμ σήκωσε τα μάτια του από το έδαφος και με κοίταξε. «Αν μπορείτε να περιμένετε δυο χιλιάδες χρόνια για τον Ιησού Χριστό να έρθει, κι εκείνος δεν έρχεται, τότε μπορώ κι εγώ να περιμένω τον Τζον περισσότερο από δεκαεννιά χρόνια».

Ο Σαμ είχε ένα δίκιο (το λάθος ήταν ότι πίστευε πως ο Ατένμπορο είναι ένας πιστός χριστιανός). Οι πρώτοι χριστιανοί πίστευαν ότι η Δευτέρα Παρουσία του Ιησού θα γινόταν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ τα ίδια τα λόγια του, όπως αναφέρονται στα ευαγγέλια, υπαινίσσονται ότι το ίδιο πίστευε και ο Ιησούς - ή, τουλάχιστον, οι άνθρωποι που κατέγραψαν τη διδασκαλία του.

Οι Μορμόνοι είναι μια άλλη, σχετικά νέα, πλούσια και ισχυρή λατρευτική ομάδα η οποία, σε αντίθεση μ’ εκείνη του Τζον Φραμ, ή τις λατρείες των φορτίων, ή την ομάδα «ο Έλβις Αναστήθηκε», έχει εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο. Ο ιδρυτής της, Τζόζεφ Σμιθ, ένας άντρας από την πολιτεία της Νέας Υόρκης, ισχυρίστηκε ότι το 1823 ένας άγγελος με το όνομα Μορόνι του υπέδειξε πού να σκάψει για να βρει κάποιες χρυσές πλάκες που πάνω τους υπήρχε χαραγμένη μια αρχαία γραφή. Ο Σμιθ είπε ότι το έκανε και στη συνέχεια μετέφρασε το κείμενο από κάποια αρχαία αιγυπτιακή διάλεκτο στα αγγλικά — κάτι που πραγματοποίησε με τη βοήθεια ενός μαγικού λίθου σε ένα μαγικό καπέλο. Όταν κοίταξε μέσα στο καπέλο, ο λίθος τού αποκάλυψε το νόημα των κειμένων. Εξέδωσε την αγγλική «μετάφρασή» του το 1830. Το περίεργο ήταν ότι τα αγγλικά δεν ήταν τα αγγλικά της εποχής του, αλλά δύο αιώνων πίσω - τα αγγλικά της Βίβλου του βασιλιά Ιακώβου. Ο Μαρκ Τουέιν αστειεύτηκε κάποτε λέγοντας ότι αν αφαιρέσει κανείς όλες τις επαναλήψεις της φράσης «και έτσι έγινε», το Βιβλίο των Μορμόνων θα συρρικνωθεί σε φυλλάδιο.

Γιατί; Τι πίστευε ο Σμιθ ότι έκανε; Πίστευε πως ο Θεός μιλούσε αγγλικά; Και μάλιστα αγγλικά του 16ου αιώνα; Μου θυμίζει την ιστορία (μπορεί να είναι ψεύτικη αλλά κυκλοφορεί ευρέως, όπως η ιστορία μ’ εκείνες τις κούκλες που ήταν φουσκωμένες με ήλιον) μιας πρώην Κυβερνήτριας του Τέξας, της Μίριαμ Α. Φέργκιουσον. Καθώς δεν της άρεσε η ιδέα να γίνουν τα ισπανικά επίσημη γλώσσα του Τέξας, φέρεται πως είπε: «Αν τα αγγλικά ήταν αρκετά καλά για τον Ιησού, τότε είναι αρκετά καλά και για μένα».

Θα πίστευε κάποιος ότι και μόνο η χρήση αρχαϊκής γλώσσας από τον Τζόζεφ Σμιθ, θα έφτανε για να κινήσει υποψίες πως ήταν απατεώνας - αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ένα δικαστήριο, λίγο καιρό νωρίτερα, τον είχε πράγματι κρίνει ένοχο για απάτη. Παρ’ όλα αυτά, γρήγορα συγκέντρωσε πολλούς οπαδούς, που σήμερα μετριούνται σε εκατομμύρια. Λίγο μετά τη δολοφονία του, το 1844, η κάστα του εξελίχθηκε σε σημαντική νέα θρησκεία, υπό τον χαρισματικό ηγέτη Μπρίγκαμ Γιανγκ. Όμοια με τον Μωυσή (βλέπετε πώς δανείζονται οι μύθοι από προηγούμενους μύθους), ο Μπρίγκαμ Γιανγκ οδήγησε τους οπαδούς του σε ένα προσκύνημα περιπλάνησης, για να βρουν τη γη της επαγγελίας. Τελικά, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Γιούτα. Σήμερα σχεδόν διοικούν την πολιτεία. Και ο Μορμονισμός έχει τώρα εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο με το όνομα «Εκκλησία των Αγίων των Τελευταίων Ημερών» («Church of Later Day Saints»), ή «LDS». Πέρα από τον κολοσσιαίο ναό των Μορμόνων στο Σολτ Λέικ Σίτι, υπάρχουν τουλάχιστον εκατό ακόμα ναοί σε όλη την Αμερική και στον κόσμο. Ο Μορμονισμός δεν είναι πια μια τοπική λατρεία, όπως αυτή του Τζον Φραμ στο Βανουάτου. Στους Μορμόνους συγκαταλέγονται εύποροι ηγέτες της Αμερικανικής Βιομηχανίας, διπλωματούχοι πανεπιστημίων, ένας άντρας που παραλίγο να γίνει Πρόεδρος της Αμερικής. Οι Μορμόνοι πρέπει να δίνουν το 10% του εισοδήματος τους στην εκκλησία, γεγονός που την έχει κάνει εξαιρετικά πλούσια — όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς κοιτάζοντας αυτούς τους απίστευτους ναούς.

Κι όμως, αυτοί οι εύποροι κύριοι Μορμόνοι πιστεύουν πράγματα που η επιστήμη έχει ξεκάθαρα αποδείξει πως είναι παράλογα: απόλυτες και εντελώς επινοημένες ανοησίες. Για παράδειγμα, το Βιβλίο των Μορμόνων εξηγεί με λεπτομέρειες ότι οι γηγενείς Αμερικανοί ήταν απόγονοι των Ισραηλιτών που μετοίκησαν στη Νότια Αμερική, γύρω στο 600 π.Χ. Πέρα από το οφθαλμοφανές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει, εμφανίστηκαν και στοιχεία DNA που αποδεικνύουν το μέγεθος του ψέματος. Για άλλη μια φορά, θα πίστευε κανείς ότι αυτό και μόνο αρκούσε για να πεισθούν οι Μορμόνοι ότι ο Σμιθ ήταν ένας τσαρλατάνος. Όμως, ούτε καν τους πέρασε από το μυαλό.

Και η ιστορία γίνεται χειρότερη. Λίγα χρόνια μετά την εμφάνιση του Βιβλίου των Μορμόνων, ο Σμιθ ισχυρίστηκε πως είχε μεταφράσει αρχαία αιγυπτιακά έγγραφα τα οποία αγόρασε από έναν συλλέκτη που τα ανακάλυψε στις Θήβες της Αιγύπτου. Εξέδωσε τη «μετάφρασή» του με τίτλο «Το βιβλίο του Αβραάμ» το 1842, υποστηρίζοντας ότι είναι η ζωή του Αβραάμ και το ταξίδι του στην Αίγυπτο. Υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες, σελίδες επί σελίδων για τα νεανικά χρόνια του Αβραάμ και για την αιγυπτιακή ιστορία και αστρονομία. Το 1880, η Εκκλησία των Μορμόνων συμπεριέλαβε επισήμως στον κανόνα της «το Βιβλίο του Αβραάμ», του Σμιθ.

Οι ειδικοί στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά υποψιάστηκαν πως η «μετάφραση» Σμιθ ήταν ψεύτικη. Σε επιστολή του, το 1912, ένας επιμελητής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης χαρακτηρίζει το Βιβλίο του Αβραάμ ως «ξεκάθαρο προϊόν χάλκευσης... ένα συνονθύλευμα ανοησιών από την αρχή ως το τέλος». Κι όμως, οι φανατικοί Μορμόνοι συνέχισαν να πιστεύουν σε αυτό, καθώς οι αρχικοί πάπυροι υποτίθεται ότι χάθηκαν στην πυρκαγιά του 1871, στο μουσείο του Σικάγου, όπου φυλάσσονταν. Όταν μεταφράστηκαν σωστά, από Μορμόνους και μη Μορμόνους επιστήμονες οι οποίοι όντως γνώριζαν τη γλώσσα, αποδείχτηκε ότι αναφέρονταν σε κάτι τελείως διαφορετικό. Δεν είχαν καμιά σχέση με τον Αβραάμ. Η «μετάφραση» του Τζόζεφ Σμιθ ήταν μια περίτεχνη και προφανώς μελετημένη απάτη.

Έτσι γνωρίζουμε σίγουρα ότι το Βιβλίο του Σμιθ για τον Αβραάμ ήταν μια ψεύτικη μετάφραση υπαρκτών χειρογράφων. Άραγε, δεν φαντάζει πολύ πιθανό, να είναι εξίσου ψεύτικη η προγενέστερη «μετάφραση» του Βιβλίου των Μορμόνων, με τη χρήση μιας μαγικής πέτρας σε ένα μαγικό καπέλο, η οποία στηριζόταν σε «χρυσές πλάκες» που «εξαφανίστηκαν» μυστηριωδώς ώστε να μην τις δει κανένας άλλος; Θα περιμέναμε να το καταλάβουν οι Μορμόνοι. Αλλά ακόμα και η ολοφάνερη απάτη του «Βιβλίου του Αβραάμ», δεν κατάφερε να κλονίσει την πίστη των οπαδών.

Υποψιάζομαι ότι αυτό δείχνει την απίστευτη δύναμη της κατήχησης κατά την παιδική ηλικία. Άνθρωποι που ανατρέφονται στο πλαίσιο μιας θρησκείας, είναι δύσκολο να την αποτινάξουν από πάνω τους. Κι έπειτα την περνούν στην επόμενη γενιά. Και ούτω καθεξής. Η Εκκλησία των Αγίων των Τελευταίων Ημερών είναι σήμερα μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες θρησκείες στον κόσμο. Σκεφτείτε το, και ίσως μπορέσετε τώρα να καταλάβετε πώς, σε μια παλαιότερη εποχή, όταν δεν υπήρχαν εφημερίδες, διαδίκτυο, ούτε καν βιβλία, τίποτε πέρα από προφορική αναμετάδοση, δεκαετίες αργότερα, κάποιες λατρείες κατόρθωναν να απογειωθούν.

Σε αντίθεση με τους μύθους των Μορμόνων και του Τζον Φραμ, οι μύθοι της Παλαιάς Διαθήκης όπως, λόγου χάρη, ο Κήπος της Εδέμ, πηγαίνουν πολύ πίσω στον χρόνο για να γνωρίζουμε πώς πρωτοξεκίνησαν. Κάθε φυλή γαλουχείται με μύθους για την καταγωγή της — διόλου παράξενο, αφού οι άνθρωποι έχουν τη φυσική περιέργεια να μάθουν από πού προήλθαν, από πού προήλθαν όλα τα ζώα, πώς δημιουργήθηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα.
-----------------------------------
1. Στα αγγλικά παραπέμπει στην προέλευση του στρατιώτη-/φραμ/(from) και ομοιοκαταληκτεί με την αναμενόμενη έλευσή του-/καμ/(come).

2. Ένα παιχνίδι που συνήθως παίζεται στα πάρτι και ονομάζεται Κινέζικοι Ψίθυροι στη Βρετανία ή Χαλασμένο/Σπασμένο Τηλέφωνο σε άλλες χώρες.

Richard Dawkins, Ξεπερνώντας τον Θεό

Σε σκοτεινούς καιρούς

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας έχουμε αρκετό ταλέντο για να ρισκάρουμε να πετάμε μες στη νύχτα σαν τις νυχτερίδες.

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας είμαστε αρκετά υγιείς για να κάνουμε εμετό τα ψέματα που μας αναγκάζουν να καταπίνουμε κάθε μέρα.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά γενναίοι για να έχουμε το θάρρος να είμαστε μόνοι και αρκετά γενναίοι για να ρισκάρουμε να είμαστε μαζί.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά ώριμοι ώστε να ξέρουμε πως μπορούμε να είμαστε συμπατριώτες και σύγχρονοι με όλους εκείνους που έχουν τη θέληση για ομορφιά και τη θέληση για δικαιοσύνη, επειδή δεν πιστεύουμε στα σύνορα του χάρτη ούτε του χρόνου.

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας είμαστε αρκετά ξεροκέφαλοι ώστε να συνεχίζουμε να πιστεύουμε σε πείσμα των γεγονότων, ότι το να είσαι άνθρωπος αξίζει τον κόπο.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά τρελοί ώστε να μας λένε τρελούς.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά έξυπνοι ώστε να είμαστε ανυπάκουοι όταν δεχόμαστε εντολές αντίθετες προς τη συνείδησή μας και αντίθετες προς την κοινή λογική μας.

Ελάχιστοι νικούν… Οι πλείστοι πεθαίνουν χωρίς να γνωρίσουν το αληθινό πρόσωπό τους

Ψεύδος και νοθεία στην έκφραση δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μολονότι και η μία και η άλλη εκτροπή παρατηρείται όχι μόνο στη συγκινησιακή, αλλά και στη νοητική και στη βουλητική σφαίρα του ψυχικού είναι, ευκολότερη γίνεται η διαστολή στις συναισθηματικές παρορμήσεις. Άλλα είναι τα αναληθή, τα ψεύτικα συναισθήματα και άλλα τα νόθα. Όταν λ.χ. σκόπιμα παίρνω την εξωτερική πρόσοψη της λύπης, για ν’ αποκρύψω τα αληθινά εσωτερικά γεγονότα του ψυχικού μου κόσμου, υποκρίνομαι, και η έκφρασή μου είναι ένα ψεύδος, που μπορεί να μου προσφέρει πολλές υπηρεσίες: να προσθέσει στην υπόληψή μου, ή στην τσέπη μου. Ούτε λυπούμαι ούτε θέλω να λυπηθώ∙ προσποιούμαι τον λυπημένο, για να επιτύχω σ’ αυτήν ή σ’ εκείνη την επιδίωξή μου. —Στην περίπτωση του νόθου συναισθήματος η κατάσταση είναι διαφορετική. Εδώ είμαι τίμιος στις προθέσεις μου και προσπαθώ με ειλικρίνεια να λυπηθώ για ένα περιστατικό (για το ατύχημα π.χ. ενός συναδέλφου μου), αλλά δεν το κατορθώνω∙ το «εσωτερικό» μου, το βάθος της ψυχής μου δεν παρακολουθεί (είτε γιατί άλλα, συνειδητά ή ασύνειδα, ελατήρια εμποδίζουν, είτε γιατί η φιλαλληλία ως αληθινό βίωμα είναι μέσα στον ψυχικό μου κόσμο μια φτωχή και ασήμαντη φλέβα). Ντύνομαι λοιπόν εξωτερικά τη λύπη, επειδή ντρέπομαι, φοβούμαι να προδοθώ, αλλά όλη η συμπεριφορά μου είναι απλούστατα μια ηθοποιία. Και στις δύο λοιπόν περιπτώσεις (του ψεύδους και της νοθείας) φορώ μια μάσκα, παρουσιάζομαι εξωτερικά διαφορετικός από κείνον που είμαι εσωτερικά. Αλλά στο ψεύδος έχω στην ψυχή μου ένα γεγονός που με την πλαστή έκφραση το κρύβω, ενώ στη νοθεία μέσα μου υπάρχει κενό∙ η εξωτερική συμπεριφορά είναι μια φόρμα αδειανή.

Με τη μικρή αυτή ανάλυση καταλαβαίνομε, νομίζω, καλύτερα τι είναι στην υπόσταση του ανθρώπου το πρόσωπο, και τι το προσωπείο. Όπου η φανέρωση (έκφραση, λόγος, ζωή) αναβλύζει από τον μέσα μας κόσμο με αλήθεια και γνησιότητα, αυθόρμητα και ειλικρινά, με ακρίβεια και συνέπεια, εκεί είμαστε και για τους άλλους αυτοί που είμαστε για τον εαυτό μας, καθαροί και ακέραιοι∙ επομένως αυτό που δείχνομε προς τα έξω είναι το πρόσωπό μας. Όπου όμως καμιά αντιστοιχία δεν υπάρχει μεταξύ της εξωτερικής μας επιφάνειας και του εσωτερικού μας είναι, αλλά η φανέρωσή μας είναι μια κατασκευή που έγινε για να κρύψει στους άλλους ό,τι είμαστε για τον εαυτό μας ή για να σκεπάζει το μέσα μας κενό, εκεί αυτό που δείχνομε δεν είναι το πρόσωπο αλλά το προσωπείο μας.

—Κατά βάθος συμβατικός, ψεύτικος και νόθος είναι ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχική πενία, από έλλειψη δημιουργικότητας, από δειλία ή οκνηρία, από αδυναμία (με μια λέξη) να προχωρήσει έως τις πηγές της αληθινής ζωής και εκεί μέσα να καθαρίσει και ν’ ανανεώσει τον εαυτό του.

Ο Nietzsche διατύπωσε επιγραμματικά αυτή τη μεγάλη αλήθεια. «Όσο μεγαλύτερη» γράφει «είναι η ουσία της πραγματικότητας και η δημιουργική δύναμη του ανθρώπου, τόσο περισσότερο αναπηδάει από τα μέσα προς τα έξω η φυσιογνωμία του∙ όταν είναι μικρή η δημιουργική δύναμη, η προσωπικότητα διαπλάσσεται από τα έξω προς τα μέσα και διαμορφώνεται κάτω από την επίδραση της παράδοσης, του ειδώλου του παρελθόντος, της κοινωνίας και της κοινής γνώμης».

Ο άνθρωπος είναι απ’ όλα τα ζώα το εφευρετικότερο και το ικανότερο να ψευτίζει και τα πράγματα γύρω του και τον ίδιο τον εαυτό του. Για τούτο η αλήθεια έγινε ανέκαθεν ο μεγάλος καημός, το ιδανικό και η αρετή του. Από τα πρώτα βήματα της ζωής το ψεύδος μας πολιορκεί και προσπαθεί να μας υποτάξει. Αδύνατοι καθώς είμαστε στην αρχή, πριν γνωρίσομε το αληθινό μας πρόσωπο, κατασκευάζομε σιγά ‐ σιγά το προσωπείο μας — για να αμυνόμαστε με τις περισσότερες ελπίδες και να κάνομε τις επιθέσεις μας με τις λιγότερες απώλειες. Όσο δυναμώνομε και πλουτίζομε τον εσωτερικό μας κόσμο, όσο γινόμαστε στερεώτεροι, τόσο η «ηθοποιία» μάς στενοχωρεί και μας ντροπιάζει και αναζητούμε στην αλήθεια την ελευθερία μας, το φανέρωμα και την πραγμάτωση του γνήσιου εαυτού μας. Η αναζήτηση αυτή είναι ένας θανάσιμος, τραχύς και επικίνδυνος αγώνας, όπου ελάχιστοι νικούν και σώζονται. Οι πλείστοι πεθαίνουν χωρίς ούτε οι άλλοι, ούτε οι ίδιοι να γνωρίσουν το αληθινό πρόσωπό τους.

Η διασκέδαση είναι ένα αποτελεσματικό παυσίπονο, γιατί μιμείται την ευτυχία

Στην “πλάκα” που είναι η αγαπημένη ενασχόληση του σύγχρονου κόσμου, επικρατεί μια μεγάλη παρανόηση που μας απομακρύνει από την ευτυχία που ψάχνουμε: Συχνά, κάτι που μοιάζει με ευτυχία, στην πραγματικότητα δεν είναι!

Μπορούμε να παραβλέψουμε τη διαφορά ανάμεσα στην ευτυχία και στη διασκέδαση. Ανταλλάσσουμε την πραγματική ευτυχία με όπλα μαζικού περισπασμού: πάρτι, ποτό, φαγητό, ψώνια ή σεξ.

Βιολογικά μιλώντας, το να νιώθουμε καλά παίζει σημαντικό ρόλο στον μηχανισμό επιβίωσής μας. Τα μυαλά μας το χρησιμοποιούν σε συμπεριφορές επιβίωσης που δεν σχετίζονται με άμεσες απειλές. Για να το πετύχουμε αυτό, οι εγκέφαλοί μας πλημμυρίζουν τα σώματά μας με σεροτονίνη, ωκυτοκίνη και άλλα χημικά που μας κάνουν να νιώθουμε όμορφα στη διάρκεια δραστηριοτήτων που θέλουν να μας ενθαρρύνουν να τις κάνουμε συχνότερα. Η αναπαραγωγή, ας πούμε, είναι θεμελιώδης για το είδος μας, αλλά το να ζεις χωρίς παιδιά δεν αποτελεί άμεσα κίνδυνο για τους μελλοντικούς γονείς. Χωρίς την απόλαυση που σχετίζεται μι το σεξ μια τόσο σημαντική λειτουργία επιβίωσης θα περνούσε απαρατήρητη. Το ζευγάρωμα μας δίνει απόλαυση – και αυτό κάνει το είδος μας να αναπαράγεται και να πολλαπλασιάζεται.

Η διασκέδαση, λοιπόν, είναι χρήσιμη, αλλά κάποιοι άνθρωποι την αποζητούν απεγνωσμένα, για να ξεφύγουν, γιατί φοβούνται τις δύσκολες σκέψεις τους. Υπ’ αυτήν την έννοια, η διασκέδαση που επιδιώκουν είναι σαν ένα παυσίπονο, για να απαλύνουν πόνο. Η διασκέδαση είναι ένα αποτελεσματικό παυσίπονο, γιατί μιμείται την ευτυχία, διακόπτοντας την αδιάκοπη σκέψη που πλημμυρίζει τους εγκεφάλους μας – για λίγο.

Μόλις η προσωρινή χαρά μας, όμως, εξασθενήσει, οι αρνητικές σκέψεις επιστρέφουν και μας κάνουν πάλι να υποφέρουμε. Έτσι, συνεχίζουμε, λοιπόν, να ζητάμε κι άλλη.

Ακριβώς όπως και με τα παυσίπονα, όταν η επήρεια του πρώτου πέφτει, πίνουμε ακόμα ένα, μέχρι, τελικά, η απλή λήψη παυσίπονων να μην μπορεί πια να αντιμετωπίσει τον πόνο. Τότε προσπαθούμε να βάλουμε πιο υπερβολικές απολαύσεις στη ζωή μας: εξτρίμ σπορ, πιο άγρια πάρτι και κάθε είδους διασκέδαση. Όσο περισσότερη η αδρεναλίνη, τόσο πιο γρήγορα εξασθενούν τα αποτελέσματα και τόσο πιο βαθιά βυθιζόμαστε στον πόνο. Όταν αυτός ο κύκλος γίνεται ανυπόφορος, κάποιοι καταφεύγουν σε μέτρα απελπισίας και αντιμετωπίζουν τον πόνο τους χημικά, χρησιμοποιώντας πραγματικά φάρμακα ή αλκοόλ, σε μια ύστατη προσπάθεια να βρουν γαλήνη στο μυαλό τους.

Καταφεύγοντας σε αυτή τη διασκέδαση για να ξεφύγουμε, αφήνουμε άλυτη την Εξίσωση της Ευτυχίας μας και αγνοούμε τα θεμελιώδη ζητήματα που μας κάνουν δυστυχισμένους. Η διασκέδαση, τότε, παρά τη βραχυπρόθεσμη χαρά που μας δίνει, ουσιαστικά μετατρέπεται σε εμπόδιο για την αυθεντική ευτυχία μας.

Η διασκέδαση, ωστόσο, δεν είναι μόνο κάτι κακό. Για την ακρίβεια, η διασκέδαση δεν είναι καθόλου κακή.

Μια συνετή χρήση της ευχαρίστησης είναι ένας διακόπτης έκτακτης ανάγκης που μας χαρίζει προσωρινά διαλείμματα γαλήνης, ώστε να μπορούμε να κάνουμε τη φωνή στο κεφάλι μας να χαλαρώσει. Όποτε νιώθετε τις σκέψεις στο κεφάλι σας να γίνονται αρνητικές, απολαύστε μια υγιή διασκέδαση – γυμναστείτε, ακούστε μουσική ή κάντε ένα μασάζ. Αυτό πάντα θα κλείσει για λίγο τον διακόπτη.

Μια ακόμα πιο συνετή χρήση της διασκέδασης είναι όταν προγραμματίζετε σταθερές δόσεις υγιών απολαύσεων, τις οποίες εγώ ορίζω ως απολαύσεις που δεν πληγώνουν τους άλλους ή τον ίδιο μας τον εαυτό. Η διασκέδαση, τότε, δεν είναι απλώς ένα παυσίπονο, είναι περισσότερο ένα συμπλήρωμα ευτυχίας που παίρνετε συστηματικά για να παραμείνετε υγιείς. Ως επιχειρηματίας, έμαθα ότι μπορούμε να βελτιώσουμε μονάχα ό,τι μπορούμε να μετρήσουμε. Έτσι, θέστε ως στόχο ένα ποσοστό διασκέδασης. Εγώ το κάνω! Έχω έναν καθημερινό στόχο ως προς τη μουσική κι έναν εβδομαδιαίο στόχο για τη γυμναστική μα και για άλλες ευχάριστες δραστηριότητες. Με αρκετή ευχαρίστηση στη ζωή σας, τα παρατεταμένα διαλείμματα γαλήνης εμποδίζουν το μυαλό σας να κυριεύει τις μέρες σας με αδιάκοπες αρνητικές σκέψεις.

Μην ξεχνάτε, όμως: Η διασκέδαση και οι απολαύσεις κάθε είδους είναι μια προσωρινή υπεκφυγή – μια κατάσταση άγνοιας. Μη μένετε ποτέ εκεί για μεγάλο διάστημα. Περάστε, όσο πιο γρήγορα γίνεται, στην πορεία σας για την αυθεντική, μακροχρόνια ευτυχία.

Σε έναν τέτοιο κόσμο είναι η ευτυχία δυνατή;

Η ευτυχία είναι 2 ειδών, με όλο που υπάρχουν και ενδιάμεσες διαβαθμίσεις. Τα 2 βασικά είδη που εννοώ θα μπορούσαν να καθοριστούν ως η γνήσια και η ψεύτικη ευτυχία, ή ως η πνευματική και κτηνώδης, ή ως η ευτυχία του πνεύματος και η ευτυχία της σάρκας….. Ίσως ο απλούστερος τρόπος να περιγράψει κανείς τη διαφορά ανάμεσα στα 2 βασικά είδη ευτυχίας είναι να πει ότι το ένα είναι προσιτό για κάθε άνθρωπο και το άλλο για κείνους που ξέρουν να διαβάζουν και να γράφουν. 

Όσο περισσότερα είναι τα ενδιαφέροντα ενός ανθρώπου, τόσο περισσότερες δυνατότητες ευτυχίας έχει και τόσο λιγότερο βρίσκεται στο έλεος της μοίρας, αφού μπροστά του ανοίγεται πλήθος επιλογών. 

Η συντροφικότητα κι η συνεργασία είναι ουσιώδεις παράγοντες για την ευτυχία του μέσου ανθρώπου.. Η πίστη σε κάτι είναι μία πηγή ευτυχίας για μεγάλο αριθμό ανθρώπων.

Το μυστικό της ευτυχίας είναι αυτό: πλάτυνε όσο μπορείς περισσότερο τα ενδιαφέροντά σου και κάνε τις αντιδράσεις σου προς τα πράγματα και τα πρόσωπα που σ’ ενδιαφέρουν όσο γίνεται φιλικές παρά εχθρικές.

Εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, η ευτυχία δεν είναι κάτι που πέφτει μέσα στο στόμα μας σαν ώριμο φρούτο, χάρη στην απλή συνδρομή ευνοϊκών περιστάσεων. Να γιατί τιτλοφόρησα το βιβλίο αυτό «Η κατάκτηση της ευτυχίας». Γιατί σε έναν κόσμο τόσο πλούσιο σε δυστυχίες, αποφευκτές και αναπόφευκτες, σε αρρώστιες και ψυχολογικές συγκρούσεις, σε αγώνες, σε μιζέριες και σε κακή θέληση, ο άνδρας ή η γυναίκα που θέλει να είναι ευτυχισμένος, οφείλει να βρει τρόπους για να παλέψει ενάντια στις πολλαπλές αιτίες της δυστυχίας, στις οποίες κάθε άτομο είναι εκτεθειμένο. Σε μερικές σπάνιες περιπτώσεις δεν απαιτείται μεγάλη προσπάθεια. Ένας άνθρωπος προικισμένος με καλόβολο χαρακτήρα, που κληρονομεί μια μεγάλη περιουσία και έχει καλή υγεία και απλά γούστα, μπορεί να περάσει άνετα από την ζωή αναρωτώμενος γιατί οι άλλοι κάνουν τόσες ιστορίες. Αν μια όμορφη γυναίκα με ανεκτικό χαρακτήρα τύχει να παντρευτεί έναν πλούσιο σύζυγο που δε ζητά από αυτή τίποτε το εξαιρετικό, και αν, ύστερα από τον γάμο τους, η κυρία δεν φοβάται μήπως παχύνει, θα μπορέσει να χαρεί μια άνετη ζωή, με την προϋπόθεση πως θα σταθεί τυχερή με τα παιδιά της. Αλλά αυτές οι περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι πλούσιοι, οι περισσότεροι δεν γεννιούνται με καλόβολο χαρακτήρα. Πολλοί έχουν βίαια πάθη που τους κάνουν να βλέπουν σαν αληθινό μαρτύριο μια ζωή ήσυχη και τακτική. Η υγεία είναι μια ευλογία που κανείς άνθρωπος δεν είναι βέβαιος ότι θα διατηρηθεί. Και ο γάμος δεν είναι μια πηγή αυτόματης ευτυχίας. Για όλους αυτούς τους λόγους η ευτυχία για τους ανθρώπους είναι μια κατάκτηση μάλλον παρά ένα δώρο των ανύπαρκτων Θεών, και σ' αυτή την κατάκτηση η προσπάθεια, εσωτερική και εξωτερική, παίζει μεγάλο ρόλο.

Η πλειονότητα των ανθρώπων δεν είναι φτιαγμένη για να βρίσκει την ευτυχία στη φυλακή, και τα πάθη που μας κλείνουν στον εαυτό μας είναι η χειρότερη φυλακή. Ανάμεσα στα πιο κοινά πάθη είναι ο φόβος, ο φθόνος, το αίσθημα της ενοχής, ο οίκτος για τον εαυτό μας και ο αυτοθαυμασμός. Σ όλα αυτά τα πάθη οι επιθυμίες μας είναι συγκεντρωμένες στον εαυτό μας: δεν ενδιαφερόμαστε αληθινά για τον εξωτερικό κόσμο, παρά μόνο μας ανησυχεί η σκέψη μήπως μας θίξει ή δεν ικανοποιήσει το εγώ μας. Ο φόβος είναι ο κύριος υπεύθυνος για το ότι οι άνθρωποι αρνούνται τόσο πολύ να παραδεχθούν την πραγματικότητα και για το ότι φροντίζουν τόσο πολύ να τυλιχθούν μέσα στο ζεστό ρούχο του μύθου. 

Ευτυχισμένος είναι εκείνος που δεν υποφέρει από καμιά από τις ελλείψεις ενότητας, που η προσωπικότητά του δεν είναι διχασμένη ούτε βρίσκεται σε σύγκρουση με τον κόσμο. Ένας τέτοιος άνθρωπος νιώθει πως είναι πολίτης του κόσμου και απολαμβάνει ελεύθερα το θέαμα που του προσφέρει και τις χαρές που του παρέχει, χωρίς να τον ταράζει η σκέψη του θανάτου, γιατί νιώθει πως πραγματικά δεν είναι κάτι το χωριστό από αυτούς που θα ‘ρθουν ύστερα από αυτόν. Και ακριβώς μέσα σ’ αυτή τη βαθιά και ενστικτώδη ένωση με το ρεύμα της ζωής θα βρούμε τις πιο μεγάλες χαρές.

Η πληροφορία είναι το θεμέλιο της λειτουργίας του κόσμου μας

Η πληροφορία είναι το θεμέλιο της λειτουργίας του κόσμου μας: το αίμα και το καύσιμο, η ζωτική αρχή. Διαπερνά τις επιστήμες από πάνω μέχρι κάτω, μεταμορφώνοντας κάθε κλάδο της γνώσης. Αρχικά η θεωρία της πληροφορίας εμφανίστηκε σαν μια γέφυρα από τα μαθηματικά στην ηλεκτρολογία, και από εκεί στους υπολογιστές. Αυτό που οι αγγλόφωνοι ονομάζουν «επιστήμη των υπολογιστών», οι Ευρωπαίοι το γνωρίζουν ως πληροφορική, informatique, informatica και Informatik. Τώρα, ακόμη και η βιολογία έχει γίνει μια επιστήμη της πληροφορίας, ένα γνωστικό αντικείμενο από μηνύματα, εντολές και κώδικα. Τα γονίδια περιέχουν πληροφορία και επιτρέπουν διαδικασίες για την ανάγνωση και την αντιγραφή της. Η ζωή εξαπλώνεται με τη δικτύωση. Το ίδιο το σώμα είναι ένας επεξεργαστής πληροφορίας. Η μνήμη δεν βρίσκεται μόνο στους εγκεφάλους, αλλά σε κάθε κύτταρο. Διόλου περίεργο που η γενετική γνώρισε άνθηση παράλληλα με τη θεωρία της πληροφορίας. Το DNA είναι το κατεξοχήν μόριο πληροφορίας, ο πιο προηγμένος επεξεργαστής μηνυμάτων στο κυτταρικό επίπεδο — ένα αλφάβητο και ένας κώδικας, έξι δισεκατομμύρια bit για τον σχηματισμό ενός ανθρώπινου όντος. «Εκείνο που βρίσκεται στον πυρήνα κάθε έμβιου αντικειμένου δεν είναι κάποια εσωτερική «φωτιά”, ούτε η ζεστή ανάσα, ούτε η “σπίθα της ζωής”», διακηρύσσει ο θεωρητικός της εξέλιξης Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins). «Είναι πληροφορίες, λέξεις, εντολές… Αν θέλετε να κατανοήσετε τη ζωή, μη σκέφτεστε μια παλλόμενη και δονούμενη γέλη ή ιλύ- σκεφτείτε την τεχνολογία πληροφοριών». Τα κύτταρα ενός οργανισμού είναι κόμβοι σε ένα εξαιρετικά περίπλοκο δίκτυο επικοινωνιών, όπου μεταδίδουν και λαμβάνουν, κωδικοποιούν και αποκωδικοποιούν. Η ίδια η εξέλιξη εμπεριέχει μια συνεχή ανταλλαγή πληροφορίας μεταξύ του οργανισμού και τον περιβάλλοντος.

«Ο κύκλος της πληροφορίας γίνεται η μονάδα της ζωής», λέει ο Βέρνερ Λεβενσταϊν (Werner Loewenstein) έπειτα από τριάντα χρόνια μελέτης της διακυτταρικής επικοινωνίας. Μας θυμίζει ότι τώρα η πληροφορία έχει μια βαθύτερη έννοια: «Σημαίνει μια κοσμική αρχή οργάνωσης και τάξης, και προσφέρει ένα ακριβές μέτρο της». Επίσης, το γονίδιο έχει το ανάλογό του στον πολιτισμό: το μιμίδιο. Στην πολιτισμική εξέλιξη, το μιμίδιο είναι αντιγραφέας και διασπορέας — μια ιδέα, μια μόδα, μια αλυσιδωτή επιστολή . Σε ατυχείς περιπτώσεις, ένα μιμίδιο είναι ένας ιός.

Η οικονομική επιστήμη αναγνωρίζει τον εαυτό της ως μια επιστήμη της πληροφορίας, τώρα που το ίδιο το χρήμα διαγράφει ένα πλήρες τόξο εξέλιξης, από την ύλη στα bit και αποθηκεύεται στη μνήμη υπολογιστών και σε μαγνητικές ταινίες, ενώ το παγκόσμιο εμπόριο διαπερνά το νευρικό σύστημα της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Ακόμη και την εποχή που το χρήμα φαινόταν να είναι ένας υλικός θησαυρός, και βάραινε στις τσέπες και στα αμπάρια των πλοίων και στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών, ήταν πάντα πληροφορία. Τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα, οι σίκλοι και τα κοχύλια που χρησιμοποιούνταν σαν νομίσματα, όλα αυτά αποτελούσαν απλώς βραχύβιες τεχνολογίες που αναπαριστούσαν πληροφορίες σχετικά με το ποιος κατέχει τι.

Και τα άτομα; Η ύλη έχει τους δικούς της νεολογισμούς, και η δυσκολότερη από όλες τις επιστήμες, η φυσική, φαινόταν να έχει φτάσει στην ωριμότητα. Αλλά η φυσική, επίσης, επηρεάστηκε βαθύτατα από το νέο διανοητικό μοντέλο. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο της μεγάλης άνθησης της φυσικής, τα σπουδαία νέα φαινόταν πως ήταν η διάσπαση του ατόμου και ο έλεγχος της πυρηνικής ενέργειας. Οι θεωρητικοί επένδυσαν το κύρος και τους πόρους τους στην έρευνα των στοιχειωδών σωματιδίων και στους νόμους που διέπουν την αλληλεπίδρασή τους, στην κατασκευή γιγαντιαίων επιταχυντών και στην ανακάλυψή των κουάρκ και των γλοιονίων. Η υπόθεση της έρευνας των επικοινωνιών δεν θα μπορούσε να φαίνεται περισσότερο απομακρυσμένη από το υψηλό εγχείρημα. Οι ειδικοί της σωματιδιακής φυσικής δεν χρειάζονταν bit.

Αλλά τότε, ξαφνικά, αποδείχτηκε ότι χρειάζονταν. Σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό, οι φυσικοί και οι θεωρητικοί της πληροφορίας γίνονται ένα και το αυτό. Το bit είναι ένα θεμελιώδες σωματίδιο διαφορετικού είδους: όχι ακριβώς μικροσκοπικό, αλλά αφηρημένο — ένα δυαδικό ψηφίο, ένα flip-flop (δισταθής πολυδονητής), ένα ναι-ή-όχι. Είναι άυλο, αλλά, καθώς οι επιστήμονες κατανοούν τελικά την πληροφορία, αναρωτιούνται μήπως είναι πρωταρχικό: πιο θεμελιώδες από την ίδια την ύλη. Εικάζουν ότι το bit είναι ο μη αναγώγιμος πυρήνας και πως η πληροφορία διαμορφώνει το ίδιο το κέντρο της ύπαρξης. Γεφυρώνοντας τη φυσική του 20ού και του 21ου αιώνα, ο Τζον Άρτσιμπαλντ Γουίλερ (Hohn Archibald Wheeler), συνεργάτης τόσο του Αϊνστάιν άσο και του Μπαρ, διατύπωσε αυτό το μανιφέστο σε αινιγματικά μονοσύλλαβα: «It from Bit». Η πληροφορία δημιουργεί «κάθε “αυτό” — κάθε σωματίδιο, κάθε πεδίο δύναμης, ακόμη και το ίδιο το χωροχρονικό συvεχές.» Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος για να κατανοήσουμε το παράδοξο του παρατηρητή: ότι δηλαδή το αποτέλεσμα ενός πειράματος επηρεάζεται, ή ακόμη και καθορίζεται, όταν παρατηρείται. Ο παρατηρητής όχι μόνο παρατηρεί, αλλά θέτει ερωτήματα και διατυπώνει προτάσεις που πρέπει εντέλει να εκφραστούν σε διακριτά bit. «Αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα», έγραψε με περίσκεψη ο Γουίλερ, «προκύπτει σε τελική ανάλυση από τη διατύπωση ερωτήσεων που απαντιούνται με ναι ή όχι». Και πρόσθεσε: «Η προέλευση όλων των φυσικών πραγμάτων βρίσκεται στη θεωρία της πληροφορίας, και το Σύμπαν είναι συμμετοχικό». Έτσι, ολόκληρο το Σύμπαν θεωρείται ως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής —μια κοσμική μηχανή επεξεργασίας της πληροφορίας.

Το κλειδί για τη λύση του αινίγματος μας δίνει ένας τύπος σχέσης που δεν είχε θέση στην κλασική φυσική: το φαινόμενο που είναι γνωστά ως εμπλοκή (ή σύμπλεξη) [entanglement]. ‘Όταν τα σωματίδια ή τα κβαντικά συστήματα συμπλέκονται, οι ιδιότητές τους παραμένουν συσχετισμένες σε τεράστιες αποστάσεις και σε τεράστιους χρόνους. Σε αποστάσεις ετών φωτός, μοιράζονται κάτι που είναι φυσικό, αλλά όχι μόνο φυσικό. Προκύπτουν απόκοσμα παράδοξα, που δεν επιλύονται ώσπου να κατανοήσει κανείς πώς η σύμπλεξη κωδικοποιεί την πληροφορία, μετρημένη σε bit ή στο κβαντικό τους αντίστοιχο, με το αλλόκοτο όνομα qubit (κβαντικά bit).

Όταν τα φωτόνια και τα ηλεκτρόνια αλληλεπιδρούν, τι κάνουν πραγματικά; Ανταλλάσσουν (ή μεταδίδουν κβαντικές καταστάσεις, επεξεργάζονται πληροφορία. Οι νόμοι της φυσικής είναι οι αλγόριθμοι. Κάθε φλεγόμενο άστρο, κάθε σιωπηλό νεφέλωμα, κάθε σωματίδιο που αφήνει το φευγαλέο ίχνος του σε έναν θάλαμο νέφωσης, είναι ένας επεξεργαστής πληροφορίας. Το Σύμπαν «υπολογίζει» το πεπρωμένο του σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής. Πόσο υπολογίζει; Πόσο γρήγορα; Πόση είναι η συνολική χωρητικότητα της πληροφορίας, πόσος είναι ο χώρος της μνήμης του; Ποιος είναι ο δεσμός ανάμεσα στην ενέργεια και στην πληροφορία; Τι κόστος ενέργειας έχει η μετάδοση ενός bit; Αυτά είναι δύσκολα ερωτήματα, αλλά όχι τόσο απόκρυφα ή μεταφορικά όσο ακούγονται. Οι φυσικοί, μαζί με τους ειδικούς της κβαντικής θεωρίας της πληροφορίας -μια νέα ειδικότητα- καταπιάνονται με αυτά. Κάνουν τους μαθηματικούς συλλογισμούς και παράγουν πιθανές απαντήσεις. («Η μέτρηση των bit του Σύμπαντος, όπως κι αν υπολογίζεται, εκφράζεται με το δέκα υψωμένο σε μια πολύ μεγάλη δύναμη», σύμφωνα με τον Γουίλερ. Σύμφωνα με τον Σεθ Λόιντ (Seth Lloyd): «Δεν είναι περισσότερο από 10^120 λογικές πράξεις σε 10^90 bit»). Μελετούν εξαρχής τα μυστήρια της εντροπίας της θερμοδυναμικής, και εκείνους τους διαβόητους αφανιστές πληροφορίας, τις μαύρες τρύπες. «Αύριο», διακηρύσσει ο Γουίλερ, «θα έχουμε μάθει να κατανοούμε και να εκφράζουμε όλη τη φυσική στη γλώσσα της πληροφορίας».

Καθώς ο ρόλος της πληροφορίας διευρύνεται πέρα από κάθε φαντασία, καταλήγει στην υπερβολή. «Καταιγισμός πληροφοριών», λένε τώρα οι άνθρωποι. Η πληθώρα των πληροφοριών προκαλεί κόπωση, άγχος και κορεσμό. “Έχουμε συναντήσει τον Διάβολο του Υπερβολικού Φόρτου Πληροφοριών, και τους ενοχλητικούς ακολούθους του, τον ιό των υπολογιστών, το σήμα φραγής, τον ανενεργό σύνδεσμο και την παρουσίαση με Power Point. Τα πάντα άλλαξαν τόσο γρήγορα. Ο Τζον Ρόμπινσον Πιρς (Jοhn Robinson Pierce) -ο τεχνικός των Εργαστηρίων Μπελ που επινόησε τη λέξη τρανζίστορ-αναλογιζόταν αργότερα: «Είναι δύσκολο να φανταστούμε τον κόσμο πριν από τον Σάνον όπως φαινόταν σε όσους ζούσαν σ’ αυτόν. Είναι δύσκολο να ανακτήσουμε την αθωότητα, την άγνοια και την έλλειψη κατανόησης».

Ωστόσο, το παρελθόν επανέρχεται στο επίκεντρο τον ενδιαφέροντος. «Εν αρχή ην ο Λόγος», σύμφωνα με το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο. Είμαστε το είδος που ονόμασε τον εαυτό του Homo sapiens, ο άνθρωπος που γνωρίζει – και κατόπιν, έπειτα από σκέψη, τροποποίησε τον όρο σε Homo sapiens sapiens. Σε τελική ανάλυση, το σπουδαιότερο δώρο του Προμηθέα στην ανθρωπότητα δεν ήταν η φωτιά: «Τους αριθμούς επίσης, τη σπουδαιότερη σοφία, επινόησα γι’ αυτούς, και τη σύνθεση των γραμμάτων, μητέρα των τεχνών των Μουσών, για να κρατούν τα πάντα στη μνήμη τους». Το αλφάβητο ήταν μια θεμελιώδης τεχνολογία πληροφορίας. Το τηλέφωνο, η συσκευή του φαξ, η αριθμομηχανή, και, τελικά, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, είναι απλώς οι πιο πρόσφατες καινοτομίες που επινοήθηκαν για την αποθήκευση, την επεξεργασία και τη μετάδοση της γνώσης.

Η ΔΑΝΑΗ ΦΥΛΑΚΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΑΛΙ

Οι μύθοι δεν είναι απλά και τυχαία αφηγήματα, είναι χρησμοί! Που λειτουργούν πολλαπλά ως δείκτες ζωής, αλλά και πρόβλεψης, στο χώρο και στο χρόνο.

Είναι γνωστός ο μύθος της Δανάης και του Περσέα, και για όσους δεν τον γνωρίζουν ή δεν τον θυμούνται, τον παραθέτω πιο κάτω εν συντομία, αφού το ζητούμενο εδώ δεν είναι άλλη μια αναδημοσίευση του μύθου, αλλά η σημασία του για το δικό μας τώρα: το μήνυμα που αυτός μας στέλνει μες από τα βάθη του χρόνου και της σοφίας.

Ο μύθος

Η Δανάη ήταν κόρη του Ακρίσιου, του βασιλιά του Άργους, και της Ευρυδίκης (όχι της γνωστής Ευρυδίκης, της γυναίκας του Ορφέα, αλλά κάποιας άλλης συνονόματής της). Ο Ακρίσιος, απελπισμένος που δεν είχε κάνει γιο, έστειλε στο μαντείο των Δελφών να ρωτήσει τον Θεό Απόλλωνα γιατί δεν μπορούσε να αποκτήσει αρσενικό παιδί. Ο χρησμός που του δόθηκε ήταν, όμως, όχι μόνο απογοητευτικός, αλλά και απειλητικός για την ίδια τη ζωή του, αφού τον προειδοποιούσε ότι ο ίδιος δε θα αποκτούσε ποτέ γιο, αντίθετα η κόρη του, η Δανάη, θα γεννούσε έναν γιο ο οποίος θα τον σκότωνε.

Τρελός από οργή ο βασιλιάς Ακρίσιος έδωσε διαταγή να κατασκευαστεί μια υπόγεια χάλκινη φυλακή, στην οποία έκλεισε τη δύστυχη Δανάη, σίγουρος ότι εκεί κάτω, θαμμένη ζωντανή, δε θα μπορούσε ποτέ να γνωρίσει κανέναν άνδρα και δε θα γεννούσε ποτέ αυτόν τον επίφοβο εγγονό.

Ο Ζευς, όμως, που τα πάνθ’ ορά, που όλα τα βλέπει, ως πανεπόπτης οφθαλμός που είναι, είδε τη Δανάη και άκουσε τους θρήνους της. Την ερωτεύτηκε αμέσως και μεταμορφωμένος σε χρυσή βροχή, διείσδυσε στο χώμα, μπήκε στη φυλακή όπου ήταν κλεισμένη η κόρη και ενώθηκε μαζί της. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ήρωες, ο Περσέας.

Ο Ακρίσιος δεν απέφυγε το μοιραίον. Αφού ο Περσέας σκότωσε τη γοργόνα Μέδουσα και έσωσε την Ανδρομέδα από το θαλάσσιο τέρας για το οποίο την προόριζαν ως θυσία, γύρισε στην Ελλάδα. Ο Ακρίσιος, μαθαίνοντάς το, κατέφυγε στη Λάρισα. Κάποια στιγμή, η πόλη διοργάνωσε αγώνες και ο Περσέας έλαβε μέρος σ’ αυτούς ως δισκοβόλος. Ο αέρας –που θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά δυνατός- εξέτρεψε την πορεία του δίσκου, ο οποίος βρήκε τον Ακρίσιο στο κεφάλι και τον σκότωσε.

Η ερμηνεία του μύθου - χρησμού

Ο μύθος αυτός εμπεριέχει μια σπάνια βαθύτητα νοημάτων και μια εξαιρετική ευαισθησία λήψης και εκπομπής διαχρονικών «σημείων».

Θα εξετάσουμε, λοιπόν, το κρυφό θέσφατο του μύθου, εξετάζοντας και τα ονόματα που παρουσιάζονται ως οι πρωταγωνιστές του:

Ο Ακρίσιος είναι εκείνος που δεν έχει κρίση, άρα δεν μπορεί να διακρίνει το ορθό από το εσφαλμένο, ενώ οι πράξεις του χαρακτηρίζονται από απίστευτη σκληρότητα, αλλά και παραλογία.

Ο μύθος διδάσκει, λοιπόν: Σκληρός και παράλογος είναι ο άνθρωπος εκείνος που δεν έχει κρίση. Είναι ο κάθε τύραννος, ο κάθε εξουσιαστής, παντού και πάντα!

Η Ευρυδίκη είναι η μητέρα της Δανάης, αλλά ο μύθος δε μας λέει τίποτε άλλο γι’ αυτήν. Γιατί; Μα, επειδή ακριβώς δεν υφίσταται καν στον κόσμο του Ακρίσιου, δηλαδή στον κόσμο του χωρίς κρίση θνητού! Η Ευρυδίκη, η ευρεία δίκη, η ευρεία και ανοιχτή αντίληψη περί δικαίου και ορθού είναι ανύπαρκτη σ’ έναν “ακρίσιο” κόσμο.

Ο μύθος με την αναφορά στην Ευρυδίκη διδάσκει: Σ’ έναν άκριτο, άρα τυραννικό κόσμο, δεν υπάρχει καμιά δικαιοσύνη ή ορθή αντίληψη, ενώ, επιπλέον, ο κάθε ορθώς και αγαθώς σκεπτόμενος άνθρωπος διώκεται –γι’ αυτό η Ευρυδίκη εμφανίζεται μεν, αλλά είναι εντελώς απούσα από την όποια συμμετοχή στο μύθο, πλην ίσως από τη «μητρότητα» σε σχέση με τη Δανάη, καθώς η κόρη έχει πάρει κάτι από το πνεύμα της μητέρας της, κι αυτό έχει τη σημασία του.

Όσο για την ίδια τη Δανάη, είναι η… ξερή γη! Από τον αρχαίο δωρικό τύπο που ανευρίσκεται στη γραμμική Β΄ γραφή: Δα - Γα - Γη / + τη λέξη αναή > άνυδρη, δηλαδή, ξερή. Η γη που έχει, λοιπόν, πληγεί από ξηρασία και που δεν μπορεί να καρπίσει, αυτή είναι η Δανάη! Αυτή, και μαζί όλοι οι «γηγενείς» άνθρωποι που κατοικούν στον «τόπο της»!

Ο μύθος διδάσκει: Ο Ακρίσιος, ο κάθε τύραννος, γεννά «ξερή γη», καταστρέφει, δηλαδή, τα πάντα στην επικράτειά του –ακόμα και αν δεν παρέλαβε «καμένη γη»!- και μάλιστα, επιμένει να συντηρεί την καταστροφή, εφαρμόζοντας όλο και πιο σκληρά «μέτρα», από εγκλεισμό των «αντιφρονούντων» ή των κατ’ αυτόν «επικίνδυνων στοιχείων», μέχρι και την απαγόρευση της ίδιας της ερωτικής συνεύρεσης και της χαράς των «υποτακτικών» του, όπως αυτός εννοεί τους πολίτες της χώρας του! Πουθενά δε σταματά! Ακόμα και στη θανάτωση των ανθρώπων φθάνει, χωρίς τύψεις και χωρίς αιδώ! Και όλα αυτά, επειδή έχει τη δική του ιδεοληψία, που είναι η, με κάθε τρόπο, διατήρηση της απόλυτης εξουσίας του! Ο τύραννος είναι παντού και πάντα, ο ίδιος: διώκτης των ιδεών, ανθρωπομάχος και θεομάχος!

Αλλά η φύση έχει τους δικούς της νόμους, κι ακόμα και μέσα στη βαθιά της φυλακή, η «ξερή γη», η βασανισμένη γη, θα βρει τον τρόπο να ξαναφέρει τη ζωή στον άνυδρο και σκοτεινό κόσμο του Ακρίσιου. Και πώς καρπίζει τελικά η Δανάη; Μα, με τη… χρυσή βροχή, που εξασφαλίζει το σπόρο και μέσω της καρποφορίας, εξασφαλίζει, κατά συνέπειαν, τη ζωή των ζώντων, αλλά και την έλευση της επόμενης γενεάς!

Ο μύθος εδώ διδάσκει διπλά: Το αφήγημα για την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του πλανήτη έχει ως αυτουργούς –και όχι μόνο ηθικούς- τους τυράννους αυτής της γης. Όχι μόνο δε θα κάνουν κάτι, όσο κι αν κόπτονται, υποκριτικά, ότι νοιάζονται και κουνούν το δάκτυλο και κατηγορούν τους λαούς ως υπαίτιους, αλλά διαπράττουν ό,τι κακουργία τους έρχεται στο μυαλό –μετά την Τούνμπεργκ και τους Οικολόγους, επεστράτευσαν και τον κορωνοϊό, βεβαίως, που είναι το «αριστούργημά» τους, their masterpiece!!!- ώστε να διατηρήσουν και να ενισχύσουν την εξουσία τους, φυλακίζοντας τους πάντες, απαγορεύοντας τη χαρά, άρα και τη ζωή, και σπέρνοντας τον τρόμο και την απελπισία, ως γνήσιοι άρχοντες του σκότους (παρότι, εμφανίζονται ως «Πεφωτισμένοι»), επί της γης.

Αλλά ένα δεν υπολογίζουν –ποτέ δεν το υπολόγιζαν οι τύραννοι: τον απρόβλεπτο παράγοντα! Που, εν προκειμένω, είναι η χρυσή βροχή! Γιατί, όμως, η βροχή είναι «χρυσή»; Μα επειδή, ακριβώς, αίτιό της είναι ο πραγματικός «χρυσός», το φως, ο λαμπερός ήλιος (ο πανεπόπτης οφθαλμός, ο οφθαλμός του Διός στο μύθο), που εξατμίζει τα ύδατα και μετατρέπει τους υδρατμούς σε βροχή ώστε να καρπίσει η γη! Και να αναγεννηθεί ο πλανήτης! Αλλά τι άλλο κάνει ο Ήλιος: Ζωογονεί και θεραπεύει! Τα έμβια όντα. Και τον άνθρωπο! Γι’ αυτό οι τύραννοι πάντα τον στερούν τον ήλιο από τα θύματά τους! Γιατί φοβούνται μήπως τα θύματά τους, που τα έχουν χτυπήσει στην ψυχή και στο σώμα, ιαθούν, και ύστερα δυναμώσουν… Και τους ρίξουν!

Ο Ακρίσιος, ο χωρίς κρίση άνθρωπος, δεν ενδιαφέρεται ποτέ για το περιβάλλον –πόσο μάλλον για τον άνθρωπο, αφού βλέπει παντού γύρω του μόνο εχθρούς!- τον απασχολεί μόνο το εγώ του, γι’ αυτό μέσω των σκληρών και υβριστικών πράξεών του εναντίον της Δανάης, όχι μόνο αδιαφορεί για την παρούσα και τις επόμενες γενιές, αλλά εμποδίζει και τη γέννησή τους, πλανώμενος ανοήτως ότι αυτός, ως άλλος «Θεός», θα ζήσει αιωνίως! Παρ’ όλ’ αυτά, οι Θεοί εισακούουν πάντα τις προσευχές και τις επικλήσεις των αγαθών ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη, και που υποφέρουν από τις πράξεις των άκριτων ανθρώπων, οι οποίοι πολλές φορές –και τώρα! Τώρα!!!!- βρίσκονται σε θέση ισχύος και χρησιμοποιούν τη δύναμή τους καταχρηστικά και καταστροφικά. Αλλά το άδικο και το κακό ποτέ δεν επικρατούν σε βάθος χρόνου, γι’ αυτό και η Δανάη -η ίδια η γη, αλλά και οι άνθρωποι που τιμούν τη γη, τη μάνα τους- λαμβάνουν τελικά την ευεργεσία της χρυσής βροχής.

Ο μύθος διδάσκει: Ουδείς τύραννος, όσο φαύλος και αν είναι, όσο κι αν σκευωρεί εις βάρος των πάντων, δε θα πετύχει ποτέ –ΠΟΤΕ!!!- τον απόλυτο σκοπό του! Αλλά για να αποτινάξουμε το ζυγό της «υποβολής» και της επιβολής, και να εκδιωχθεί από τη γη και τον αιθέρα το κακό, χρειάζεται ο άνθρωπος να το ευχηθεί και να προσευχηθεί! Με δύναμη, με θέρμη και με σιγουριά! Αποτινάζοντας αποπάνω του την αίσθηση της αποδοχής της φυλακής του, την οποία του έχει επιβάλει και υποβάλει ο τύραννος Ακρίσιος.

Η φύση θα βρίσκει πάντα τον τρόπο, θα βρει και πάλι τον τρόπο, οι άνθρωποι θα βρουν και πάλι τον τρόπο, αψηφώντας, μοιραία, τη δράση και τις σκέψεις των άκριτων εξουσιαστών, που πατούν το Νόμο τον αιώνιο του παντός, και είναι βέβαιο πως θα πληρώσουν γι’ αυτό, αφού η τιμωρία και ο θάνατος θα τους βρει κάποια μέρα, από το νέο φωτεινό και ηρωικό σπόρο που θα γεννηθεί μες στη σκοτεινιά που εκείνοι επέβαλαν!

Κι αυτός δεν είναι άλλος από τον Περσέα, τον εκάστοτε Περσέα, που με τον ηρωισμό, το θάρρος και το ήθος του, θα γίνει το χέρι της τιμωρίας και θα διαπεράσει με το ξίφος του την τυραννία, στέλνοντάς την στο χωνευτήρι του Ταρτάρου… Ακόμα και αν δεν το θέλει ή δεν το επιδιώκει αυτό ο ήρωας, ο Νόμος θα τον καταστήσει το χέρι της μοίρας!

Και πώς είμαστε σίγουροι πως θα έρθει μια νέα γενιά ηρώων, πως θα γεννηθεί, δηλαδή, και πάλι ο ιδεατός Περσεύς; Ο οποίος έχει ήδη γεννηθεί… Μα που ακόμα δεν έχει ανθίσει και ανδρωθεί πλήρως, δεν έχει συνειδητοποιηθεί, αλλά κοντά είναι η ώρα… Το γνωρίζουμε καλά, γιατί αυτό ορίζει η νομοτέλεια. Ο ήρως, ο πολεμιστής, ο ελευθερωτής δε γεννιέται ποτέ μες στην άνεση και την καλοπέραση. Η ανάγκη, η βία, η καταστολή, η ανέχεια, ο φόβος που διατρέχει τις κοινωνίες των ανθρώπων εξαιτίας των ανηλεών βασανιστών τους, αυτά τον γεννούν! Και τώρα είμαστε εδώ! Κι όπως ο αρχαίος Περσέας του μύθου –που δεν είναι ανάγκη να τον φανταζόμαστε πάντα ως σούπερ-ήρωα της Marvel, μόνο με μπράτσα και τρικέφαλους: ξεκολλάτε!!!!- δε φοβήθηκε να τα βάλει με όλους τους τυράννους, τους όμοια με τον Ακρίσιο σκεπτομένους και ενεργούντες, όπως τον Πολυδέκτη στη Σέριφο ή την Κασσιέπεια στην Αιθιοπία, έτσι και τώρα δε θα φοβηθεί να στείλει στο θάνατο ούτε τους ίδιους τους εγχώριους και παγκόσμιους εξουσιαστές, τη σκοτεινή και αιμοσταγή «ελίτ», ούτε και τα τέρατα ,που η δική τους φαυλότητα και ασυδοσία γεννά: τους εκάστοτε «στρατούς» τους, οι οποίοι φυλάνε την ανομία των κυρίων τους, σαν σκυλιά λυσσασμένα και μαινόμενα.

Ο μύθος διδάσκει: Αλλάξτε τα ονόματα του Ακρίσιου, της Δανάης και των υπολοίπων με τα σημερινά, εγχώρια και διεθνή, και θα καταλάβετε πλήρως το νόημα. Μόνο ο Περσέας δεν έχει ακόμα φανεί! Αναμένεται… Στο μεταξύ, κοιτάξτε να μαζέψετε λίγη «χρυσή βροχή», τώρα, μες από τη φυλακή σας… Τι να κάνετε; Να ανελιχθείτε: να ξεκολλήσετε από τη σκόνη της ύλης! Να σκεφθείτε: μετά την τεχνολογία και τη μηχανή, τι; Το χώμα; Να ασχοληθείτε με πνευματικά πράγματα, να διαβάσετε, να ανοίξετε το μυαλό σας, μα και να ερωτευτείτε ξανά το σύντροφό σας, και όσοι δεν έχετε, να ερωτευτείτε και να οραματιστείτε τη ζωή! Η ζωή –ο Ζευς- θα σας ακούσει! Γιατί σας βλέπει, αλλά περιμένει το νεύμα σας! Και θα έρθει κοντά σας! Γιατί για να γεννηθεί μία θεϊκή, μία ηρωική ψυχή, θα πρέπει το πνεύμα να πάρει το προβάδισμα, να αποκτήσει τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην ψυχή και στα ενδιαφέροντα του ανθρώπου. Όχι μόνο «άσκηση», fitness και εμμονές με τη διατροφή, η ενασχόληση, δηλαδή, με το σώμα αποκλειστικά, αλλά τροφή > τροφή ουσιώδη! Άλλωστε, όσο καλογυμνασμένο και τέλειο σώμα κι αν έχει κανείς, χωρίς τον ήλιο, χωρίς το φως, χωρίς τη χαρά, θα μαραζώσει τελικά. Αλλά και για όσο κρατήσει ένα τέτοιο σώμα, ένα κορμί χωρίς πνευματικότητα, θα είναι αυτό ακριβώς: η Δανάη > η άνυδρη, ξερή και άγονη γη! Που δεν έχει ακόμα συναντήσει τη χρυσή βροχή, η οποία θα την καταστήσει γόνιμη! Φροντίστε να καλέσετε τη δική σας χρυσή βροχή, λοιπόν! Αποκαθαρθείτε πνευματικώς και ψυχικώς και επικαλεστείτε το Θείον! Ακούει! Ακόμα και μέσ’ από το πιο βαθύ σκοτάδι!

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος Μίλος επίσκοπος και οι δύο μαθητές αυτού, Ο Άγιος Ορέστης μάρτυς

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων. 

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος Μίλος επίσκοπος και οι δύο μαθητές αυτού (εορτάζουν για την Εκκλησία στις 10 Νοεμβρίου).

“Προς τον οποίον απεκρίθη ο Άγιος. Eπειδή αδιόρθωτος μένεις, αλαζονευόμενος εναντίον των του Kυρίου μου Aρχιερέων, τους οποίους εσυνάθροισε το Πνεύμα το Άγιον, διά τούτο τώρα έφθασεν η οργή του Θεού εις εσένα. Όστις ιδού οπού σε κατασταίνει ημίξηρον, εις χρόνους πολλούς, ίνα διά μέσου της ασθενείας σου ταύτης, σωφρονισθούν οι λοιποί και διορθωθούν. Kαι ω του θαύματος! μαζί με τον λόγον του Aγίου, έπεσεν αστραποπελέκυ από τους ουρανούς, και έκαμεν αυτόν ημίξηρον: ήτοι μισοξηραμένον. Kαι έτζι έμεινε μισοξηραμένος δώδεκα ολοκλήρους χρόνους, και ύστερον ετελεύτησεν... Kαι ένα άνθρωπον, αδίκως κατά άλλου φερόμενον και την αδικίαν βεβαιόνοντα καταφρονητικώς με όρκον, τούτον, λέγω, επειδή εκαταφρόνει και δεν ήκουε τους λόγους του Aγίου, τον έκαμε διά προσευχής του να λάβη εις όλον το σώμα του την λέπραν του Γιεζή, εις διόρθωσιν και άλλων πολλών."
σύνδεσμος 1
σύνδεσμος 2

Ο Άγιος Ορέστης μάρτυς (εορτάζει για την Εκκλησία στις 10 Νοεμβρίου).

“Φυσήσας δε ο Mάρτυς τα είδωλα, ευθύς έπεσον και έγιναν ωσάν κονιορτός."
σύνδεσμος

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Nietzsche: τι είναι το κράτος;

Friedrich Nietzsche: 1844–1900

Το νέο Είδωλο: Ο Λεβιάθαν-το Τέρας

§1 Προ-Κατανοήσεις

Ο σημερινός άνθρωπος είναι τόσο μπερδεμένος, που στην χοντροκομμένη αυταρέσκεια του συνωμοτικού δικαστηρίου της δειλίας, του περιβόητου κράτους, αναζητεί τη δική του ευτυχία. Έτσι θυσιάζει τον εαυτό του για χάρη ενός ειδώλου, που τον απατά και τον ευτελίζει. Συμβαίνει λοιπόν να βασιλεύει πάνω στη γέρικη γη, σύμφωνα με τον Νίτσε, μια τερατώδης πολιτικο-κρατική οντότητα, της οποίας τα κύρια συστατικά συνυφαίνονται με την σκοτεινή φύση των πάσης φύσεως εθνικισμών, δημοκρατιών, σοσιαλισμών και των αντίστοιχων τύπων κυβερνήσεων και διακυβερνήσεων. Αυτή η οντότητα, το σύγχρονο κράτος, είναι στ’ αλήθεια ο Λεβιάθαν, που παρουσιάζεται ως φύλακας των λαών και έτσι αξιώνει να κηδεμονεύει, με τη διαμεσολάβηση των νόμων, τους πάντες και τα πάντα. Αλλά αυτός ο Λεβιάθαν δεν είναι κάποιος θεός, κάποιος σωτήρας ή λυτρωτής των ανθρώπων, παρά ένα τέρας, ένα ψευδολόγο και αρπακτικό θηρίο. Είναι ακριβώς αυτό που διακηρύσσει. Τι διακηρύσσει; Μια ψυχρή λειτουργία και μια απρόσωπη διαχείριση: δρα ύπουλα και δυναστεύει τυφλά τους λαούς, στο όνομα μάλιστα αυτών λαών. Έτσι όπου είναι παρόν το κράτος, ωσεί παρών είναι και ο λαός. Αλλά ποιος λαός; Η αγέλη, που οι αισθήσεις της είναι τυλιγμένες με ψέματα/ψευδαισθήσεις και απάτες αίσθησης.

§2 Κατανοήσεις

Στον Ζαρατούστρα ( πρώτο μέρος-ομιλία 11) ο Νίτσε απεικονίζει ως εξής αυτό τον Λεβιάθαν –το Τέρας:

«Υπάρχουν ακόμα κάπου λαοί και αγέλες, όχι όμως σε μας, αδελφοί μου: εδώ υπάρχουν κράτη. Κράτος; Τι είναι αυτό; Λοιπόν! Ανοίξτε τώρα τα αφτιά σας, γιατί θα σας μιλήσω για το θάνατο των λαών. Κράτος λέγεται το πιο ψυχρό απ’ όλα τα ψυχρά τέρατα. Ψυχρά επίσης ψεύδεται και τούτο το ψέμα σέρνεται από το στόμα του: «Εγώ, το κράτος, είμαι ο λαός». Αυτό κι αν είναι Ψέμα! Δημιουργοί ήταν εκείνοι που δημιούργησαν τους λαούς και που κρέμασαν μια πίστη και μια αγάπη από πάνω τους: έτσι υπηρέτησαν τη ζωή. Εξολοθρευτές είναι εκείνοι που στήνουν παγίδες για τους πολλούς και αποκαλούνται κράτος: κρεμούν ένα σπαθί κι εκατό επιθυμίες από πάνω τους. Όπου υπάρχει ακόμη λαός, δεν καταλαβαίνει το κράτος και το μισεί σαν κακό μάτι και σαν αμαρτία έναντι των ηθών και των δικαιωμάτων».

Τι μας λέει εδώ ο Νίτσε; Πως το κράτος, ως το πιο ψυχρό από όλα τα ψυχρά τέρατα, υπονομεύει την αληθινή ύπαρξη των λαών, ταυτίζοντας τον εαυτό του με την έννοια του λαού. Ετούτη η ταύτιση είναι μια παγίδα για τους λαούς, καθώς το κράτος-καταστροφέας εξολοθρεύει τη δημιουργική τους πνοή και τους μετατρέπει σε μια θλιβερή, αυτο-προδομένη μάζα καταπιεσμένων όντων που «εργάζονται» με όλη τους τη «λαϊκουριά» και με περισσό ζήλο για την ευτυχία των καταστροφέων τους. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει και στη σημερινή ελλαδική πραγματικότητα: τα πιο αδηφάγα τέρατα της κρατικής μηχανής, όσο πιο αδηφάγα είναι –και μάλιστα με «σοσιαλ-αριστερό» μανδύα– τόσο πιο φιλολαϊκά εμφανίζονται. Έτσι αποκοιμίζουν τον λαό με ψευδαισθήσεις παραμυθίας, οι οποίες τελικά αποβαίνουν ολέθριες για την ίδια την ύπαρξή του, βιοτική και πολιτισμική. Και είναι τότε που από δημιουργικός λαός γίνεται ένας ξέπνοος στυλοβάτης των πιο αντιδραστικών-σκοταδιστικών δυνάμεων: γίνεται ένα άβουλο κυβερνώμενο res, που γελοιοποιεί με την ίδια του τη συμπεριφορά τα πιο ευγενικά του συναισθήματα.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (497a-500a)

[497a] Ἀλλά τοι, ἦ δ᾽ ὅς, οὐ τὰ ἐλάχιστα ἂν διαπραξάμενος ἀπαλλάττοιτο.Οὐδέ γε, εἶπον, τὰ μέγιστα, μὴ τυχὼν πολιτείας προσηκούσης· ἐν γὰρ προσηκούσῃ αὐτός τε μᾶλλον αὐξήσεται καὶ μετὰ τῶν ἰδίων τὰ κοινὰ σώσει.
Τὸ μὲν οὖν τῆς φιλοσοφίας ὧν ἕνεκα διαβολὴν εἴληφεν καὶ ὅτι οὐ δικαίως, ἐμοὶ μὲν δοκεῖ μετρίως εἰρῆσθαι, εἰ μὴ ἔτ᾽ ἄλλο λέγεις τι σύ.
Ἀλλ᾽ οὐδέν, ἦ δ᾽ ὅς, ἔτι λέγω περὶ τούτου· ἀλλὰ τὴν προσήκουσαν αὐτῇ τίνα τῶν νῦν λέγεις πολιτειῶν;
[497b] Οὐδ᾽ ἡντινοῦν, εἶπον, ἀλλὰ τοῦτο καὶ ἐπαιτιῶμαι, μηδεμίαν ἀξίαν εἶναι τῶν νῦν κατάστασιν πόλεως φιλοσόφου φύσεως· διὸ καὶ στρέφεσθαί τε καὶ ἀλλοιοῦσθαι αὐτήν, ὥσπερ ξενικὸν σπέρμα ἐν γῇ ἄλλῃ σπειρόμενον ἐξίτηλον εἰς τὸ ἐπιχώριον φιλεῖ κρατούμενον ἰέναι, οὕτω καὶ τοῦτο τὸ γένος νῦν μὲν οὐκ ἴσχειν τὴν αὑτοῦ δύναμιν, ἀλλ᾽ εἰς ἀλλότριον ἦθος ἐκπίπτειν· εἰ δὲ λήψεται τὴν ἀρίστην πολιτείαν, ὥσπερ [497c] καὶ αὐτὸ ἄριστόν ἐστιν, τότε δηλώσει ὅτι τοῦτο μὲν τῷ ὄντι θεῖον ἦν, τὰ δὲ ἄλλα ἀνθρώπινα, τά τε τῶν φύσεων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων. δῆλος δὴ οὖν εἶ ὅτι μετὰ τοῦτο ἐρήσῃ τίς αὕτη ἡ πολιτεία.
Οὐκ ἔγνως, ἔφη· οὐ γὰρ τοῦτο ἔμελλον, ἀλλ᾽ εἰ αὑτὴ ἣν ἡμεῖς διεληλύθαμεν οἰκίζοντες τὴν πόλιν ἢ ἄλλη.
Τὰ μὲν ἄλλα, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὕτη· τοῦτο δὲ αὐτὸ ἐρρήθη μὲν καὶ τότε, ὅτι δεήσοι τι ἀεὶ ἐνεῖναι ἐν τῇ πόλει λόγον [497d] ἔχον τῆς πολιτείας τὸν αὐτὸν ὅνπερ καὶ σὺ ὁ νομοθέτης ἔχων τοὺς νόμους ἐτίθεις.
Ἐρρήθη γάρ, ἔφη.
Ἀλλ᾽ οὐχ ἱκανῶς, εἶπον, ἐδηλώθη, φόβῳ ὧν ὑμεῖς ἀντιλαμβανόμενοι δεδηλώκατε μακρὰν καὶ χαλεπὴν αὐτοῦ τὴν ἀπόδειξιν· ἐπεὶ καὶ τὸ λοιπὸν οὐ πάντων ῥᾷστον διελθεῖν.
Τὸ ποῖον;
Τίνα τρόπον μεταχειριζομένη πόλις φιλοσοφίαν οὐ διολεῖται. τὰ γὰρ δὴ μεγάλα πάντα ἐπισφαλῆ, καὶ τὸ λεγόμενον τὰ καλὰ τῷ ὄντι χαλεπά.
[497e] Ἀλλ᾽ ὅμως, ἔφη, λαβέτω τέλος ἡ ἀπόδειξις τούτου φανεροῦ γενομένου.
Οὐ τὸ μὴ βούλεσθαι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλ᾽ εἴπερ, τὸ μὴ δύνασθαι διακωλύσει· παρὼν δὲ τήν γ᾽ ἐμὴν προθυμίαν εἴσῃ. σκόπει δὲ καὶ νῦν ὡς προθύμως καὶ παρακινδυνευτικῶς μέλλω λέγειν, ὅτι τοὐναντίον ἢ νῦν δεῖ τοῦ ἐπιτηδεύματος τούτου πόλιν ἅπτεσθαι.
Πῶς;
Νῦν μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἱ καὶ ἁπτόμενοι μειράκια ὄντα ἄρτι [498a] ἐκ παίδων τὸ μεταξὺ οἰκονομίας καὶ χρηματισμοῦ πλησιάσαντες αὐτοῦ τῷ χαλεπωτάτῳ ἀπαλλάττονται, οἱ φιλοσοφώτατοι ποιούμενοι —λέγω δὲ χαλεπώτατον τὸ περὶ τοὺς λόγους— ἐν δὲ τῷ ἔπειτα, ἐὰν καὶ ἄλλων τοῦτο πραττόντων παρακαλούμενοι ἐθέλωσιν ἀκροαταὶ γίγνεσθαι, μεγάλα ἡγοῦνται, πάρεργον οἰόμενοι αὐτὸ δεῖν πράττειν· πρὸς δὲ τὸ γῆρας ἐκτὸς δή τινων ὀλίγων ἀποσβέννυνται πολὺ μᾶλλον τοῦ [498b] Ἡρακλειτείου ἡλίου, ὅσον αὖθις οὐκ ἐξάπτονται.
Δεῖ δὲ πῶς; ἔφη.
Πᾶν τοὐναντίον· μειράκια μὲν ὄντα καὶ παῖδας μειρακιώδη παιδείαν καὶ φιλοσοφίαν μεταχειρίζεσθαι, τῶν τε σωμάτων, ἐν ᾧ βλαστάνει τε καὶ ἀνδροῦται, εὖ μάλα ἐπιμελεῖσθαι, ὑπηρεσίαν φιλοσοφίᾳ κτωμένους· προϊούσης δὲ τῆς ἡλικίας, ἐν ᾗ ἡ ψυχὴ τελεοῦσθαι ἄρχεται, ἐπιτείνειν τὰ ἐκείνης γυμνάσια· ὅταν δὲ λήγῃ μὲν ἡ ῥώμη, πολιτικῶν δὲ καὶ [498c] στρατειῶν ἐκτὸς γίγνηται, τότε ἤδη ἀφέτους νέμεσθαι καὶ μηδὲν ἄλλο πράττειν, ὅτι μὴ πάρεργον, τοὺς μέλλοντας εὐδαιμόνως βιώσεσθαι καὶ τελευτήσαντας τῷ βίῳ τῷ βεβιωμένῳ τὴν ἐκεῖ μοῖραν ἐπιστήσειν πρέπουσαν.
Ὡς ἀληθῶς μοι δοκεῖς, ἔφη, λέγειν γε προθύμως, ὦ Σώκρατες· οἶμαι μέντοι τοὺς πολλοὺς τῶν ἀκουόντων προθυμότερον ἔτι ἀντιτείνειν οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν πεισομένους, ἀπὸ Θρασυμάχου ἀρξαμένους.
Μὴ διάβαλλε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐμὲ καὶ Θρασύμαχον ἄρτι [498d] φίλους γεγονότας, οὐδὲ πρὸ τοῦ ἐχθροὺς ὄντας. πείρας γὰρ οὐδὲν ἀνήσομεν, ἕως ἂν ἢ πείσωμεν καὶ τοῦτον καὶ τοὺς ἄλλους, ἢ προὔργου τι ποιήσωμεν εἰς ἐκεῖνον τὸν βίον, ὅταν αὖθις γενόμενοι τοῖς τοιούτοις ἐντύχωσι λόγοις.
Εἰς μικρόν γ᾽, ἔφη, χρόνον εἴρηκας.
Εἰς οὐδὲν μὲν οὖν, ἔφην, ὥς γε πρὸς τὸν ἅπαντα. τὸ μέντοι μὴ πείθεσθαι τοῖς λεγομένοις τοὺς πολλοὺς θαῦμα οὐδέν· οὐ γὰρ πώποτε εἶδον γενόμενον τὸ νῦν λεγόμενον, [498e] ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τοιαῦτ᾽ ἄττα ῥήματα ἐξεπίτηδες ἀλλήλοις ὡμοιωμένα, ἀλλ᾽ οὐκ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου ὥσπερ νῦν συμπεσόντα. ἄνδρα δὲ ἀρετῇ παρισωμένον καὶ ὡμοιωμένον μέχρι τοῦ δυνατοῦ τελέως ἔργῳ τε καὶ λόγῳ, δυναστεύοντα [499a] ἐν πόλει ἑτέρᾳ τοιαύτῃ, οὐ πώποτε ἑωράκασιν, οὔτε ἕνα οὔτε πλείους. ἢ οἴει;
Οὐδαμῶς γε.
Οὐδέ γε αὖ λόγων, ὦ μακάριε, καλῶν τε καὶ ἐλευθέρων ἱκανῶς ἐπήκοοι γεγόνασιν, οἵων ζητεῖν μὲν τὸ ἀληθὲς συντεταμένως ἐκ παντὸς τρόπου τοῦ γνῶναι χάριν, τὰ δὲ κομψά τε καὶ ἐριστικὰ καὶ μηδαμόσε ἄλλοσε τείνοντα ἢ πρὸς δόξαν καὶ ἔριν καὶ ἐν δίκαις καὶ ἐν ἰδίαις συνουσίαις πόρρωθεν ἀσπαζομένων.
Οὐδὲ τούτων, ἔφη.
Τούτων τοι χάριν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ταῦτα προορώμενοι [499b] ἡμεῖς τότε καὶ δεδιότες ὅμως ἐλέγομεν, ὑπὸ τἀληθοῦς ἠναγκασμένοι, ὅτι οὔτε πόλις οὔτε πολιτεία οὐδέ γ᾽ ἀνὴρ ὁμοίως μή ποτε γένηται τέλεος, πρὶν ἂν τοῖς φιλοσόφοις τούτοις τοῖς ὀλίγοις καὶ οὐ πονηροῖς, ἀχρήστοις δὲ νῦν κεκλημένοις, ἀνάγκη τις ἐκ τύχης περιβάλῃ, εἴτε βούλονται εἴτε μή, πόλεως ἐπιμεληθῆναι, καὶ τῇ πόλει κατηκόῳ γενέσθαι, ἢ τῶν νῦν ἐν δυναστείαις ἢ βασιλείαις ὄντων ὑέσιν ἢ αὐτοῖς [499c] ἔκ τινος θείας ἐπιπνοίας ἀληθινῆς φιλοσοφίας ἀληθινὸς ἔρως ἐμπέσῃ. τούτων δὲ πότερα γενέσθαι ἢ ἀμφότερα ὡς ἄρα ἐστὶν ἀδύνατον, ἐγὼ μὲν οὐδένα φημὶ ἔχειν λόγον. οὕτω γὰρ ἂν ἡμεῖς δικαίως καταγελῴμεθα, ὡς ἄλλως εὐχαῖς ὅμοια λέγοντες. ἢ οὐχ οὕτως;
Οὕτως.
Εἰ τοίνυν ἄκροις εἰς φιλοσοφίαν πόλεώς τις ἀνάγκη ἐπιμεληθῆναι ἢ γέγονεν ἐν τῷ ἀπείρῳ τῷ παρεληλυθότι χρόνῳ ἢ καὶ νῦν ἔστιν ἔν τινι βαρβαρικῷ τόπῳ, πόρρω που [499d] ἐκτὸς ὄντι τῆς ἡμετέρας ἐπόψεως, ἢ καὶ ἔπειτα γενήσεται, περὶ τούτου ἕτοιμοι τῷ λόγῳ διαμάχεσθαι, ὡς γέγονεν ἡ εἰρημένη πολιτεία καὶ ἔστιν καὶ γενήσεταί γε, ὅταν αὕτη ἡ Μοῦσα πόλεως ἐγκρατὴς γένηται. οὐ γὰρ ἀδύνατος γενέσθαι, οὐδ᾽ ἡμεῖς ἀδύνατα λέγομεν· χαλεπὰ δὲ καὶ παρ᾽ ἡμῶν ὁμολογεῖται.
Καὶ ἐμοί, ἔφη, οὕτω δοκεῖ.
Τοῖς δὲ πολλοῖς, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οὐκ αὖ δοκεῖ, ἐρεῖς;
Ἴσως, ἔφη.
Ὦ μακάριε, ἦν δ᾽ ἐγώ, μὴ πάνυ οὕτω τῶν πολλῶν [499e] κατηγόρει. ἀλλοίαν τοι δόξαν ἕξουσιν, ἐὰν αὐτοῖς μὴ φιλονικῶν ἀλλὰ παραμυθούμενος καὶ ἀπολυόμενος τὴν τῆς φιλομαθείας διαβολὴν ἐνδεικνύῃ οὓς λέγεις τοὺς φιλοσόφους, καὶ διορίζῃ [500a] ὥσπερ ἄρτι τήν τε φύσιν αὐτῶν καὶ τὴν ἐπιτήδευσιν, ἵνα μὴ ἡγῶνταί σε λέγειν οὓς αὐτοὶ οἴονται. [ἢ καὶ ἐὰν οὕτω θεῶνται, ἀλλοίαν τοι φήσεις αὐτοὺς δόξαν λήψεσθαι καὶ ἄλλα ἀποκρινεῖσθαι.] ἢ οἴει τινὰ χαλεπαίνειν τῷ μὴ χαλεπῷ ἢ φθονεῖν τῷ μὴ φθονερῷ ἄφθονόν τε καὶ πρᾷον ὄντα; ἐγὼ μὲν γάρ σε προφθάσας λέγω ὅτι ἐν ὀλίγοις τισὶν ἡγοῦμαι, ἀλλ᾽ οὐκ ἐν τῷ πλήθει, χαλεπὴν οὕτω φύσιν γίγνεσθαι.
Καὶ ἐγὼ ἀμέλει, ἔφη, συνοίομαι.

***

[499d] δεν πρέπει λοιπόν να παραλείψεις να μας πεις πώς την παραδέχεσαι εσύ· είναι ώρα τώρα που περιμένομε με την ελπίδα πως πάντα κάπου θα το θυμόσουν να κάμεις λόγο και γι᾽ αυτό το ζήτημα, πώς θα γίνεται η τεκνοποίηση, πώς θ᾽ ανατρέφουνται τα παιδιά άμα γεννηθούν και γενικά πώς την θέλεις αυτή που λες την κοινότητα των γυναικών και των παιδιών· γιατί πιστεύομε πως έχει πολύ να κάμει, ή μάλλον πως είναι το παν για το πολίτευμα, να κανονιστεί σωστά ή όχι σωστά το ζήτημ᾽ αυτό. Τώρα λοιπόν, επειδή περνάς εσύ σε άλλο είδος πολίτευμα, πριν να ξεκαθαρίσεις όσο χρειάζεται αυτό το ζήτημα, πήραμε την απόφαση [497a] Αλλά δε θα᾽ τανε μικρό το κατόρθωμά του, αν έβγαινε έτσι από τη ζωή.
Ούτε όμως και πολύ μεγάλο, αφού δεν έτυχε να βρει μια πολιτεία που του ταίριαζε· γιατί σε μια τέτοια κι ο ίδιος θα μπορούσε να πάει πολύ πιο ψηλότερα και να σώσει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και την πολιτεία.
Για ποιές λοιπόν αφορμές, όχι όμως και δίκια, κατασυκοφαντείται η φιλοσοφία αρκετά μου φαίνεται να το έχουμε αναπτύξει, εκτός αν έχεις να προσθέσεις τίποτ᾽ άλλο εσύ.
Μα τίποτα πια δεν έχω να πω απάνω σ᾽ αυτά· ποιό όμως από τα τωρινά πολιτεύματα λες πως της ταιριάζει;
[497b] Απολύτως κανένα, και μ᾽ αυτό ίσα ίσα έχω να κάμω, πως κανένα από τα σημερινά πολιτικά καθεστώτα δεν είναι άξιο για την αληθινή φιλοσοφική φύση· και γι᾽ αυτό τη βλέπουμε να διαστρέφεται και να διαφθείρεται και, όπως ένας ξενικός σπόρος, αν μεταφυτευθεί σε άλλο έδαφος, εκφυλίζεται και αφομοιώνεται στο τέλος με τον εγχώριο, έτσι κι αυτό το γένος των φιλοσόφων δεν μπορεί τώρα να διατηρήσει τη φυσική του δύναμη, αλλά ξεπέφτει στο ξενικό ήθος· αν όμως τύχει να βρει πολίτευμα που να έχει ανάλογη τελειότητα [497c] με τη δική του, τότε θα το δείξει ολοφάνερα πως ήταν κατιτί πραγματικώς θεϊκό αυτό, κι όλα τ᾽ άλλα, και χαρακτήρες και επαγγέλματα, ανθρώπινα. Τώρα χωρίς άλλο είσαι, βλέπω, έτοιμος να μ᾽ αρωτήσεις ποιό είναι αυτό το πολίτευμα.
Δεν το βρήκες· δεν ήθελα να ρωτήσω αυτό, αλλ᾽ αν είναι αυτή η πολιτεία που θεμελιώναμε εμείς ή καμιά άλλη.
Αυτή η ίδια ως προς όλα τα άλλα της· ένα μόνο ακόμη, που το είπαμε όμως κι αυτό τότε: θα χρειαστεί να υπάρχει παντοτινά μες στην πολιτεία κάτι που να διατηρεί [497d] τον ίδιο το λογισμό που είχες και συ ο νομοθέτης, όταν έβαζες τους νόμους της.
Πραγματικώς, το είπαμε.
Δεν το αναπτύξαμε όμως αρκετά, από το φόβο που βρήκατε και σεις πρόφαση κι είχατε δηλώσει πως θα ήταν μακριά και δύσκολη η απόδειξή του· αφού κι ό,τι μένει ακόμα δεν είναι το πιο εύκολο να αναπτυχθεί.
Το ποιό;
Με τί τρόπο πρέπει να χρησιμοποιεί η πολιτεία τη φιλοσοφία, για να μην καταστραφεί. Γιατί όλα τα μεγάλα τρέχουν τον κίνδυνο να γλιστρήσουν και να πέσουν κι, όπως το λέει κι ο λόγος, όλα τα καλά είναι πραγματικώς δύσκολα.
[497e] Ας πάρει μολαταύτα τέλος η απόδειξη, για να βγει απ᾽ τη μέση κι αυτό.

Της πολιτείας σωτήρες οι αληθινοί φιλόσοφοι
Όχι πως δεν έχω τη θέληση, μα η αδυναμία μου να τα καταφέρω ίσως να μ᾽ εμποδίσει· γιατί όσο για την προθυμία μου, εδώ είσαι και θα δεις. Και βλέπε αμέσως πόσο θαρρετά και με πόσο κίνδυνό μου έρχομαι να ισχυριστώ πως με τη φιλοσοφία πρέπει η πολιτεία να ακολουθήσει ολωσδιόλου τον αντίθετο δρόμο απ᾽ αυτόν που ακολουθά τώρα.
Πώς δηλαδή;
Σήμερα, όσοι οπωσδήποτε καταπιάνονται με τη φιλοσοφία αρχίζουν πάρα πολύ μικροί, μόλις σχεδόν [498a] βγουν από την παιδική ηλικία ως να φτάσουν σε ώρα να κοιτάζουν τα νοικοκυριά τους και τις βιοποριστικές των δουλειές· σ᾽ αυτό το μεταξύ την πλησιάζουν και την παρατούν στη μέση, μόλις φτάσουν στο δυσκολότερό της μέρος· κι αυτοί είναι που περνούν για πιο σπουδαίοι φιλόσοφοι· και λέγω δυσκολότερο μέρος τα ζητήματα της διαλεκτικής. Όσο για το κατόπι, το θεωρούν και πολύ αν τ᾽ αποφασίσουν να παρασταθούν σε καμιά φιλοσοφική διάλεξη που τους προσκαλέσουν και το κάνουν μάλλον έτσι για να περάσουν την ώρα τους· κι όταν φτάσουν στα γερατειά, εκτός πάρα πολύ λίγες εξαιρέσεις, σβήνει ολότελα ο ζήλος τους για τη φιλοσοφία, πολύ περισσότερο από τον [498b] ήλιο του Ηρακλείτου, αφού ούτε και ξανανάφτει πια.
Πώς λοιπόν πρέπει να γίνεται;
Ολωσδιόλου το εναντίο: στην πιο μικρή και στην παιδική τους ηλικία να περιορίζεται το πράγμα σε μια παιδιάστικη σπουδή και φιλοσοφία, και σ᾽ αυτό τον καιρό, που βλασταίνουν και αντρειεύουν τα σώματα, να δίνουν σ᾽ αυτά όλη τη μεγαλύτερή τους φροντίδα, για να μπορούν μια μέρα να τους εξυπηρετούν για τη σπουδή της φιλοσοφίας· κι όσο προχωρεί η ηλικία που αρχίζει η ψυχή να τελειοποιείται, με τόσο περισσότερη ένταση να καταγίνουνται με τα γυμνάσματά της· κι όταν πια τελειώνει η δύναμή τους και δεν τους επιτρέπει να λαβαίνουν μέρος στους πολέμους [498c] και στους πολιτικούς αγώνες, τότε πια να τους αφήνουν απολυτούς να βόσκουν και τίποτ᾽ άλλο να μην κάνουν που να χρειάζεται οπωσδήποτε κόπο, αφού προορισμός των είναι να ζήσουν ευδαίμονες τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής των κι αφού πεθάνουν να στεφανώσουν και στον άλλο κόσμο τη ζωή που ζήσανε εδώ κάτω με τη μοίρα που της ταιριάζει.
Αλήθεια, με προθυμία μου φαίνεται, Σωκράτη, να μας τα είπες· νομίζω όμως πως οι περισσότεροι από τους ακροατές σου είναι έτοιμοι με ακόμη μεγαλύτερη προθυμία να φέρουν τις αντιρρήσεις των και με κανένα τρόπο να μην πεισθούν, κάνοντας αρχή από τον Θρασύμαχο.
Μη ζητάς να μου βάλεις ζιζάνια με τον Θρασύμαχο, [498d] μια που έχουμε γίνει τώρα πια φίλοι, αν και πριν δεν ήμαστε εχθροί. Γιατί δεν θ᾽ αφήσομε καμιά προσπάθεια, ώσπου να πείσομε κι αυτόν και τους άλλους, ή κάτι κατορθώσομε να τους ωφελήσομε για κείνη την άλλη ζωή, όταν θα ξαναγεννηθούν και τύχει να βρεθούν σε καμιά παρόμοια συζήτηση.
Πολύ μικρή διορία, βλέπω, τους βάζεις.
Μηδαμινή καλύτερα να λες, μπρος στο άπειρο του χρόνου, το να μη θέλουν όμως οι περισσότεροι να παραδεχτούν όσα είπαμε δεν με παραξενεύει καθόλου· γιατί όλ᾽ αυτά τα ειπωμένα ποτέ βέβαια ως τώρα δεν τα είδαν και γενόμενα, [498e] μόνο που ακούουν κάτι τέτοιες φράσεις επίτηδες φτιασμένες να ομοιοκαταληκτούν, και όχι ποτέ να έρχουνται έτσι από απλή σύμπτωση στο στόμα, όπως εμένα τώρα. Άνθρωπον όμως σωστά μετρημένο και ολόισια κομμένο απάνω στ᾽ αχνάρια της αρετής μ᾽ όση μπορεί περισσότερη τελειότητα και στα έργα και στα λόγια του, που να εξουσιάζει [499a] σε μιαν επίσης όμοια πολιτεία, ποτέ βέβαια ως τώρα δεν έχουν δει στα μάτια τους, ούτε έναν ούτε περισσότερους. Ή εσύ το πιστεύεις;
Καθόλου.
Μα ούτε πάλι αξιώθηκαν ν᾽ ακροαστούν, όσο χρειάζεται, λόγους καλούς και γνήσιους που να ζητούν με κάθε τρόπο και μ᾽ όλο το πάθος την αλήθεια, μόνο και μόνο για την ίδια την αλήθεια, και να χαιρετούν από μακριά εκείνες τις κομψολογίες και σοφιστείες που σε τίποτ᾽ άλλο δεν αποβλέπουν παρά στην επίδειξη και την αντιλογία και στα δικαστήρια και στις ιδιωτικές των συναναστροφές.
Αλήθεια κι αυτό.
Για όλους λοιπόν αυτούς τους λόγους κι αυτά ακριβώς έχοντας υπόψη μας [499b] τότε, και μ᾽ όλον όμως το φόβο μας, αναγκασμένοι από την αλήθεια τολμούσαμε να λέμε πως ούτε πόλη ούτε πολίτευμα ούτε άνθρωπος μπορεί να βρεθεί όμοια τέλειος, πριν αυτούς τους ολίγους κι όχι πονηρούς φιλοσόφους που τους λέγουν άχρηστους τώρα τους σφίξει καμιά ευτυχισμένη ανάγκη να πάρουν, θέλοντας και μη θέλοντας, επάνω τους τη φροντίδα για την πόλη, καθώς και την ίδια την πόλη να υποταχθεί στην εξουσία τους, ή πριν, [499c] από κάποια θεϊκή έμπνευση, έρωτας αληθινός της αληθινής φιλοσοφίας πέσει μες στις ψυχές των παιδιών των σημερινών βασιλιάδων και μοναρχών ή και σ᾽ αυτούς τους ίδιους. Ότι όμως τάχα δεν μπορεί να γίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο απ᾽ αυτά ή ακόμα και τα δύο είναι ισχυρισμός που εγώ τουλάχιστο δε βρίσκω να᾽ χει κανένα λόγο. Γιατί τότε θα ήμαστε καταγέλαστοι εμείς, αν καθόμαστε εδώ να λέμε πράματα όμοια με μάταιες ευχές. Ή δεν είναι έτσι;
Έτσι.
Αν λοιπόν έχει συμβεί στο άπειρό διάστημα του χρόνου που πέρασε ως τώρα να βρέθηκαν τέτοιοι ξεχωριστοί φιλόσοφοι στην ανάγκη να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία και τη φροντίδα της πολιτείας ή και αν γίνεται και σήμερα αυτό το πράγμα σε κανένα βάρβαρο τόπο, μακριά κάπου και [499d] όξω απ᾽ ό,τι φτάνει το μάτι μας, είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε με τα όλα μας πως έχει υπάρξει, πως υπάρχει, πως θα υπάρξει αυτή η πολιτεία, όταν αυτή η Μούσα πάρει στην κατοχή της την πολιτεία. Γιατί δεν είναι πράγμα που να μην μπορεί να γίνει, ούτ᾽ εμείς λέμε πράματα αδύνατα· δύσκολα, μάλιστα· αυτό κι εμείς δεν μπορεί να τ᾽ αρνηθούμε.
Κι εγώ αυτής της ιδέας είμαι.
Θα μου ξαναπείς όμως ίσως πάλι πως δεν είναι αυτής της ιδέας κι οι πολλοί.
Ίσως.
Μα, ω ευλογημένε μου, μην τους αδικείς δα και τόσο τους πολλούς, [499e] αλλά κοίταξε ποιά ιδέα θα σχηματίσουν, αν, αντί να φιλονικάς μαζί τους, κατορθώσεις με τα επιχειρήματά σου να διαλύσεις την κακή ιδέα που έχουν για τη φιλοσοφία και τους δώσεις να καταλάβουν ποιούς εσύ εννοείς φιλοσόφους και καθορίσεις, [500a] όπως το κάμαμε εμείς πριν, τον πραγματικό τους χαρακτήρα καθώς και το πραγματικό τους έργο, για να μη νομίσουν πως τους μιλάς για κείνους που αυτοί φαντάζονται· ή, αν τα ιδούν έτσι τα πράματα, θα μου πεις πάλι πως θα επιμένουν πάντα να έχουν διαφορετική ιδέα και άλλα θα σου αποκρίνουνται; Ή νομίζεις πως μπορεί να τα έχει κανείς μ᾽ έναν άνθρωπο που δε θέλει ποτέ του το κακό ή να φθονεί έναν που δεν είναι φθονερός, όταν ο ίδιος είναι ήμερος και άχολος; Εγώ τουλάχιστο σε προλαβαίνω και σου λέγω πως πιο πολύ μέσα στους ολίγους παρά μες στο πλήθος μπορεί να βρεθεί ένας τόσο δύσκολος χαρακτήρας.
Μα κι εγώ, να σου πω, το παραδέχομαι αυτό.