Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (945-976)

945 ΠΕ. ἆρ᾽ ἂν δυναίμην τὰς Κιθαιρῶνος πτυχὰς
αὐταῖσι βάκχαις τοῖς ἐμοῖς ὤμοις φέρειν;
ΔΙ. δύναι᾽ ἄν, εἰ βούλοιο· τὰς δὲ πρὶν φρένας
οὐκ εἶχες ὑγιεῖς, νῦν δ᾽ ἔχεις οἵας σε δεῖ.
ΠΕ. μοχλοὺς φέρωμεν ἢ χεροῖν ἀνασπάσω
950 κορυφαῖς ὑποβαλὼν ὦμον ἢ βραχίονα;
ΔΙ. μὴ σύ γε τὰ Νυμφῶν διολέσηις ἱδρύματα
καὶ Πανὸς ἕδρας ἔνθ᾽ ἔχει συρίγματα.
ΠΕ. καλῶς ἔλεξας· οὐ σθένει νικητέον
γυναῖκας· ‹ὑπ᾽› ἐλάταις δ᾽ ἐμὸν κρύψω δέμας.
955 ΔΙ. κρύψηι σὺ κρύψιν ἥν σε κρυφθῆναι χρεών,
ἐλθόντα δόλιον μαινάδων κατάσκοπον.
ΠΕ. καὶ μὴν δοκῶ σφας ἐν λόχμαις ὄρνιθας ὣς
λέκτρων ἔχεσθαι φιλτάτοις ἐν ἕρκεσιν.
ΔΙ. οὔκουν ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτ᾽ ἀποστέλληι φύλαξ;
960 λήψηι δ᾽ ἴσως σφας, ἢν σὺ μὴ ληφθῆις πάρος.
ΠΕ. κόμιζε διὰ μέσης με Θηβαίας χθονός·
μόνος γὰρ αὐτῶν εἰμ᾽ ἀνὴρ τολμῶν τόδε.
ΔΙ. μόνος σὺ πόλεως τῆσδ᾽ ὑπερκάμνεις, μόνος·
τοιγάρ σ᾽ ἀγῶνες ἀναμένουσιν οὓς ἐχρῆν.
965 ἕπου δέ· πομπὸς εἶμ᾽ ἐγὼ σωτήριος,
κεῖθεν δ᾽ ἀπάξει σ᾽ ἄλλος ... ΠΕ. ἡ τεκοῦσά γε.
ΔΙ. ἐπίσημον ὄντα πᾶσιν. ΠΕ. ἐπὶ τόδ᾽ ἔρχομαι.
ΔΙ. φερόμενος ἥξεις ... ΠΕ. ἁβρότητ᾽ ἐμὴν λέγεις.
ΔΙ. ἐν χερσὶ μητρός. ΠΕ. καὶ τρυφᾶν μ᾽ ἀναγκάσεις.
970 ΔΙ. τρυφάς γε τοιάσδ᾽. ΠΕ. ἀξίων μὲν ἅπτομαι.
ΔΙ. δεινὸς σὺ δεινὸς κἀπὶ δείν᾽ ἔρχηι πάθη,
ὥστ᾽ οὐρανῶι στηρίζον εὑρήσεις κλέος.
ἔκτειν᾽, Ἀγαυή, χεῖρας αἵ θ᾽ ὁμόσποροι
Κάδμου θυγατέρες· τὸν νεανίαν ἄγω
975 τόνδ᾽ εἰς ἀγῶνα μέγαν, ὁ νικήσων δ᾽ ἐγὼ
καὶ Βρόμιος ἔσται. τἄλλα δ᾽ αὐτὸ σημανεῖ.

***
ΠΕΝΘΕΑΣ
945 Άραγε θα μπορούσα να σηκώσω στους ώμους
τα φαράγγια του Κιθαιρώνα με τις βάκχες μαζί;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Μπορείς, φτάνει να θέλεις.
Τα μυαλά που είχες πριν ήσαν άρρωστα.
Τώρα έχεις αυτά που πρέπει.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Να πάρουμε μαζί μας λοστούς;
950 Ή να βάλω κάτω από τις κορυφές του τον ώμο ή το μπράτσο
και να τον σηκώσω με τα χέρια;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όχι και να ισοπεδώσεις τα ιερά των νυμφών
και τους τόπους όπου κάθεται ο Παν και παίζει τη σύριγγα.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Έχεις δίκιο. Δεν πρέπει να νικηθούν οι γυναίκες με τη βία.
Θα κρύψω το κορμί μου στα έλατα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
955 Θα κρυφτείς στην κρύπτη που σου πρέπει να κρυφτείς,
έτσι που πας με δόλο να κατασκοπεύσεις τις μαινάδες.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Τις βλέπω μέσα στους θάμνους, σαν τα πουλιά, πιασμένες
στις ηδονικές ιξόβεργες του πόθου.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Γι᾽ αυτό ακριβώς και πηγαίνεις, για να τις παρακολουθήσεις.
960 Και ίσως θα τις πιάσεις, αν δεν πιαστείς πρώτα εσύ.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Οδήγησέ με μέσα από την πόλη της Θήβας.
Εγώ είμαι ο μόνος Θηβαίος άνδρας που το τολμώ αυτό.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Μόνος εσύ πάσχεις γι᾽ αυτή την πόλη, μόνος.
Γι᾽ αυτό και σε περιμένουν αγώνες που σου πρέπουν.
965 Ακολούθησέ με. Θα σε οδηγήσω εγώ, συνοδός και σωτήρας.
Από εκεί θα σε φέρει πίσω κάποιος άλλος.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Ναι, η μητέρα μου.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Τα βλέμματα όλων θα πέφτουν επάνω σου.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Γι᾽ αυτό και πηγαίνω.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Στο γυρισμό θα σε φέρουν στα χέρια…
ΠΕΝΘΕΑΣ
Με περιμένουν μεγαλεία.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
στα χέρια της μητέρας σου.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Με κάνεις χαϊδεμένο.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
970 Τέτοιο χάδι.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Πάντως, ξεκινώ για κάτι που μου αξίζει.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Φοβερός είσαι, φοβερός,
και πορεύεσαι σε πάθη φοβερά.
Γι᾽ αυτό και η δόξα σου θα υψωθεί ως τον ουρανό.
Άπλωσε τα χέρια σου, Αγαύη.
Απλώστε τα, ομοαίματες κόρες του Κάδμου.
975 Τον νέο αυτόν τον οδηγώ σε αγώνα μέγα.
Θα νικήσω εγώ
και ο Διόνυσος.
Τα άλλα θα τα φανερώσει μόνη της η πράξη.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΧΕΙΡΩΝ

ΧΕΙΡΩΝ
(αστερισμός)

Καταγωγή

Ο Χείρωνας είναι γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας, ανήκει δηλαδή στην ίδια γενιά με τον Δία. Η διπλή μορφή του Κένταυρου εξηγείται από το γεγονός ότι ο πατέρας του πήρε τη μορφή αλόγου, για να κρυφτεί από τη γυναίκα του Ρέα, και έτσι έσμιξε με τη Φιλύρα, που δεν μπόρεσε να ξεφύγει από το αγκάλιασμα του θεού. Την πρόλαβε στο Πήλιο, στη λίμνη Βοιβιάδα. Ο διφυής Χείρωνας ξεχώριζε από όλους τους Κενταύρους για τη σοφία και τη φρόνησή του, τη φιλανθρωπία και την αγαθοεργία του, το αίσθημα δικαίου και την παιδευτική του ικανότητα, αλλά και επειδή, μόνος αυτός από τους υπόλοιπους Κενταύρους, ήταν αθάνατος. Στους πολλούς διάσημους μαθητευόμενούς του δίδασκε μουσική, την τέχνη του πολέμου, την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική (μάλιστα και τη χειρουργική), την ηθική.

Ο φιλάνθρωπος, ο παιδαγωγός, ο γιατρός

1. Προφύλαξε τον Πηλέα από τις βιαιότητες των υπολοίπων Κενταύρων φανερώνοντάς του πού είχε κρύψει το μαχαίρι του ο βασιλιάς Άκαστος. Έτσι μπόρεσε να αμυνθεί και να σωθεί.

2. Συμβούλευσε τον Πηλέα τι να κάνει, για να πιάσει τη Θέτιδα που διαρκώς μεταμορφωνόταν, άλλοτε σε φωτιά, άλλοτε σε νερό, άλλοτε σε αγρίμι· να την πιάσει και να την κρατήσει μέχρι να πάρει την αρχική της μορφή.

3. Ως γαμήλιο δώρο πρόσφερε στον Πηλέα ένα δόρυ από ξύλο μελιάς, που αργότερα χρησιμοποίησε ο Αχιλλέας στην Τροία.

4. Ανέθρεψε τον Αχιλλέα που του τον εμπιστεύτηκε ο Πηλέας, όταν η Θέτιδα έφυγε πίσω στις αδελφές της τις Νηρηίδες, αφήνοντας ημιτελή τη διεργασία που έκανε για να κερδίσει το παιδί τους την αθανασία. Και ο Χείρωνας τον δέχτηκε και τον έτρεφε με σπλάχνα λιονταριών και αγριόχοιρων και με μυαλά αρκούδας, και το ονόμασε Αχιλλέα (πρώτα ονομαζόταν Λιγύρων), επειδή τα χείλη του δεν άγγιξαν μαστό.

5. Αντικατέστησε το κόκαλο που έλειπε από τον αστράγαλο του Αχιλλέα εξαιτίας της τελετουργίας πυράς από τη μητέρα του, με την οποία επιδίωξε να κάνει τον γιο της από τον θνητό Πηλέα αθάνατο· το αντικατέστησε με κόκαλο από σκελετό Γίγαντα.

6. Ανέθρεψε και δίδαξε την τέχνη του κυνηγιού στον Ακταίωνα, γιο της Αυτονόης και του Αρισταίου. Επιπλέον, έφτιαξε ένα ομοίωμα του νέου και το τοποθέτησε στη σπηλιά του, για να το βλέπουν τα σκυλιά του και να καταπραΰνεται η λύπη τους για τον χαμό του αφεντικού τους.

7. Ανέθρεψε και δίδαξε την ιατρική -κυρίως τὴν διὰ τῶν χειρῶν ἐπιμέλειαν- και την τέχνη του κυνηγιού στον Ασκληπιό, γιο του Απόλλωνα και της Κορωνίδας.

8. Ανέθρεψε τον Ιάσονα και του δίδαξε την ιατρική τέχνη. Ίσως και να τον ονόμασε από την ἴασιν (=γιατρειά).

9. Δίδαξε την τέχνη του κυνηγιού και στον Ιππόλυτο, τον Κέφαλο, τον Μελανίωνα, τον Αμφιάραο, τον Κάστορα, τον Πολυδεύκη, τον Μελέαγρο, τον Νέστορα, τον Τελαμώνα, τον Θησέα.

10. Μαθητές του στην τέχνη του πολέμου ήταν φημισμένοι αρχηγοί των Αχαιών στον Τρωικό πόλεμο: ο Οδυσσέας, ο Αντίλοχος, ο Διομήδης, ο Μενεσθέας, ο Παλαμήδης, ο Πρωτεσίλαος.

11. Δίδαξε την ιατρική και στον Ποδαλείριο και τον Μαχάονα, φημισμένοι γιατροί στην αρχαιότητα.

12. Γιάτρεψε τα μάτια του Φοίνικα, γιου του Αμύντορα, που τον τύφλωσε, όταν η Φθία, η παλλακίδα του, τον κατηγόρησε ότι τάχα πήγε να τη βιάσει. Και ο Πηλέας έφερε τον Φοίνικα στον Χείρωνα που τον θεράπευσε.

13. Λεγόταν ότι ως και ο Απόλλωνας είχε πάρει μαθήματα από τον σοφό Κένταυρο, μορφή αντίστοιχη -και σε σωματικές ιδιαιτερότητες- με τον σοφό Σειληνό.

Η φιλανθρωπία του υμνήθηκε από τον Πίνδαρο*.

Γάμος και απόγονοι

Από μια Ναϊάδα Νύμφη ή από τη Χαρικλώ απέκτησε τον Κάριστο και την Ωκυρόη. Ως παιδιά του αναφέρονται και ο Αρισταίος, η Ενδηίδα, η Ίππη ή Ιππώ ή Ευίππη, ενώ, σε μια εκδοχή, κόρη του λογίζεται και η Θέτιδα.

Θάνατος και καταστερισμός

Πώς επέρχεται ο θάνατος ενός αθάνατου; Αυτό υπήρξε μεγάλο πρόβλημα για τον Χείρωνα, γιατί μπορεί να ήταν αθάνατος, δεν ήταν όμως άτρωτος. Ο Απολλόδωρος διηγείται ως εξής την ιστορία του τέλους του Χείρωνα, στο οποίο εμπλέκεται ο Ηρακλής:

Τέταρτο άθλο του επέβαλε [ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή] να φέρει ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο· αυτό το θηρίο, έχοντας για ορμητήριο το βουνό που ονομάζεται Ερύμανθος [στην Αρκαδία], κατέβαινε και προκαλούσε πολλές καταστροφές στην Ψωφίδα. Καθώς διέσχιζε τη Φολόη, φιλοξενήθηκε από τον Κένταυρο Φόλο, γιο του Σειληνού και μιας Νύμφης των μελιών [των δέντρων]. Αυτός προσέφερε ψημένα τα κρέατα στον Ηρακλή, ενώ ο ίδιος τα έτρωγε ωμά. Όταν ο Ηρακλής ζήτησε κρασί, απάντησε ότι φοβόταν να ανοίξει πιθάρι που ανήκε σε όλους τους Κενταύρους· με παρότρυνση του Ηρακλή να μην φοβάται, το άνοιξε. Αλλά οι Κένταυροι ένιωσαν τη μυρωδιά και μετά από λίγο έφτασαν στη σπηλιά του Φόλου, οπλισμένοι με πέτρες και έλατα. Τους πρώτους που τόλμησαν να μπουν μέσα, τον Άγχιο και τον Άγριο, ο Ηρακλής τους έτρεψε σε φυγή χτυπώντας τους με δαυλούς, ενώ τους υπόλοιπους τους κυνήγησε τοξεύοντάς τους μέχρι τον Μαλέα. Από εκεί κατέφυγαν στον Χείρωνα που, διωγμένος από τους Λαπίθες από το Πήλιο, κατοικούσε στον Μαλέα. Και καθώς οι Κένταυροι μαζεύτηκαν γύρω του, ο Ηρακλής τους σημάδεψε με το τόξο του και έριξε ένα βέλος που διαπέρασε το μπράτσο του Έλατου και σφηνώθηκε στο γόνατο του Χείρωνα. Φαρμακωμένος ο Ηρακλής από το γεγονός, έτρεξε να τραβήξει το βέλος και έβαλε επάνω στην πληγή ένα φάρμακο που του έδωσε ο Χείρωνας. Επειδή όμως το τραύμα ήταν ανίατο [τα βέλη του Ηρακλή ήταν φαρμακερά], εκείνος αποτραβήχτηκε στο σπήλαιο. Και εκεί, μη μπορώντας να πεθάνει, επειδή ήταν αθάνατος, ο Προμηθέας [που παλιά ήταν θνητός] προσφέρθηκε στον Δία να τον κάνει αθάνατο στη θέση εκείνου· και έτσι πέθανε ο Χείρωνας. Οι υπόλοιποι Κένταυροι σκόρπισαν· κάποιοι έφτασαν στο όρος Μαλέα, ο Ευρυτίωνας στη Φολόη, ο Νέσσος στον ποταμό Εύηνο. Τους υπόλοιπους τους δέχθηκε ο Ποσειδώνας στην Ελευσίνα και τους σκέπασε με ένα βουνό. Όσο για τον Φόλο, καθώς τράβηξε από ένα σκοτωμένο Κένταυρο το βέλος, απορούσε πώς κάτι τόσο μικρό σκότωσε αυτούς που ήταν τόσο γιγαντόσωμοι· γλίστρησε όμως από το χέρι του, έπεσε στο πόδι του και τον σκότωσε αμέσως. Όταν ο Ηρακλής επέστρεψε στη Φολόη και αντίκρισε νεκρό τον Φόλο, τον έθαψε και στη συνέχεια καταπιάστηκε με το κυνήγι του αγριογούρουνου· (Απολλόδωρος 2.5.4)

Ο Ερατοσθένης (1.40)** αποδίδει τον θάνατο του Χείρωνα σε τυχαίο γεγονός. Την ώρα που μιλούσαν έπεσε κατά λάθος ένα βέλος από τη φαρέτρα του Ηρακλή στο πόδι του Χείρωνα, που τον πλήγωσε θανάσιμα. Οι αλοιφές που έβαλε ο Κένταυρος στην πληγή του δεν μπόρεσαν να ιάσουν την πληγή, καθώς τα βέλη του Ηρακλή ήταν φαρμακερά. Για την ευσέβειά του τον τοποθέτησε στον ουρανό ως τον αστερισμό του Κενταύρου· μάλιστα, μοιάζει σαν να κρατά στα χέρια του τον αστερισμό του Θηρίου, τετράγωνο από τέσσερα αστέρια και να πλησιάζει στον αστερισμό του Θυτηρίου, προκειμένου να το θυσιάσει, δείγμα της ευσέβειάς του. Κατά άλλους, αυτό που κρατά στο δεξί του χέρι είναι ασκός γεμάτος οίνος (έτσι μπορεί καλύτερα να σχετιστεί με τον μύθο του θανάτου του) και στο αριστερό θύρσο (και αυτό το διονυσιακό σύμβολο συνιστά δείγμα της ευσεβείας του).

Υπάρχει, επίσης, η παράδοση ότι ο Δίας δεν τίμησε τον Χείρωνα μεταμορφώνοντάς τον σε αστερισμό αλλά ότι τον κεραυνοβόλησε, γιατί επιμήκυνε τον χρόνο παραμονής των θνητών επί της γης διαταράσσοντας την κοσμική ισορροπία, την ορισμένη από τους θεούς.

Καταστερισμένη εμφανίζεται και η κόρη του Ίππη, μάλιστα σε μια περίεργη θέση στον ουρανό*** μεταξύ τους -να μην είναι ορατοί ο ένας από τον άλλον.

Κατά άλλους ο αστερισμός του Κενταύρου (ή του Τοξότη****) είναι ο Κένταυρος Φόλος.
----------------------------
*Η φιλανθρωπία του Χείρωνα
 
Ο Χίρωνας θα ήθελα, το τέκνο της Φιλύρας
-αν πρέπει να πουν τα χείλη μου την ευχή που όλος ο κόσμος λέει-
να ζούσε, του Κρόνου του Ουρανίδη ο πανίσχυρος γόνος
που έχει αποδημήσει,
και να βασίλευε στου Πηλίου τα λαγκάδια το άγριο θεριό
που 'χε για τους θνητούς καρδιά γεμάτη αγάπη.
(Πίνδ. Πυθιονίκαις III - Ἱέρωνι Συρακοσίῳ, στ. 1-6)
 
**Αστερισμός του Κένταυρου
 
Οὗτος δοκεῖ Χείρων εἶναι ὁ ἐν τῷ Πηλίῳ οἰκήσαι, δικαιοσύνῃ δὲ ὑπερενέγκας πάντας ἀνθρώπους καὶ παιδεύσας Ἀσκληπιόν τε καὶ Ἀχιλλέα· ἐφ' ὃν Ἡρακλῆς δοκεῖ ἐλθεῖν δι' ἔρωτα, ᾧ καὶ συνεῖναι ἐν τῷ ἄντρῳ τιμῶν τὸν Πᾶνα. μόνον δὲ τῶν Κενταύρων οὐκ ἀνεῖλεν, ἀλλ' ἤκουεν αὐτοῦ, καθάπερ Ἀντισθένης φησὶν ὁ Σωκρατικὸς ἐν τῷ Ἡρακλεῖ. χρόνον δὲ ἱκανὸν ὁμιλούντων αὐτῶν ἐκ τῆς φαρέτρας αὐτοῦ βέλος ἐξέπεσεν εἰς τὸν πόδα τοῦ Χείρωνος καὶ οὕτως ἀποθανόντος αὐτοῦ ὁ Ζεὺς διὰ τὴν εὐσέβειαν καὶ τὸ σύμπτωμα ἐν τοῖς ἄστροις ἔθηκεν αὐτόν. ἔστι δὲ τὸ Θηρίον ἐν ταῖς χερσὶ πλησίον τοῦ Θυτηρίου· ὃ δοκεῖ προσφέρειν θύσων, ὅ ἐστι μέγιστον σημεῖον τῆς εὐσεβείας αὐτοῦ.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,40
 
***Η Ίππη στον ουρανό
 
Εὐριπίδης δέ φησιν ἐν Μελανίππῃ Ἵππην εἶναι τὴν τοῦ Χείρωνος θυγατέρα, ὑπ᾽ Αἰόλου δὲ ἀπατηθεῖσαν φθαρῆναι καὶ διὰ τὸν ὄγκον τῆς γαστρὸς φυγεῖν εἰς τὰ ὄρη, κἀκεῖ ὠδινούσης αὐτῆς τὸν πατέρα ἐλθεῖν κατὰ ζήτησιν, τὴν δ᾽ εὔξασθαι καταλαμβανομένην πρὸς τὸ μὴ γνωσθῆναι μεταμορφωθῆναι καὶ γενέσθαι ἵππον. διὰ γοῦν τὴν εὐσέβειαν αὐτῆς τε καὶ τοῦ πατρὸς ὑπ᾽ Ἀρτέμιδος εἰς τὰ ἄστρα τεθῆναι, ὅθεν τῷ Κενταύρῳ οὐχ ὁρατή ἐστιν· Χείρων γὰρ λέγεται εἶναι ἐκεῖνος. τὰ δὲ ὀπίσθια μέρη αὐτῆς ἀφανῆ ἐστι πρὸς τὸ μὴ γινώσκεσθαι θήλειαν οὖσαν.
(Ερατ., Κατ. 1.18.8-1.18.19)
 
****Αστερισμός του Τοξότη
 
Οὗτός ἐστιν ὁ Τοξότης, ὃν οἱ πλεῖστοι λέγουσι Κένταυρον εἶναι, ἕτεροι δ' οὔ φασι διὰ τὸ μὴ τετρασκελῆ αὐτὸν ὁρᾶσθαι, ἀλλ' ἑστηκότα καὶ τοξεύοντα· Κενταύρων δὲ οὐδεὶς τόξῳ κέχρηται· οὗτος δ' ἀνὴρ ὢν σκέλη ἔχει ἵππου καὶ κέρκον καθάπερ οἱ Σάτυροι· διόπερ αὐτοῖς ἀπίθανον ἐδόκει εἶναι, ἀλλὰ μᾶλλον Κρότον τὸν Εὐφήμης τῆς τῶν Μουσῶν τροφοῦ υἱόν· οἰκεῖν δ' αὐτὸν καὶ διαιτᾶσθαι ἐν τῷ ῾Ελικῶνι· ὃν καὶ αἱ Μοῦσαι τὴν τοξείαν εὑράμενον τὴν τροφὴν ἀπὸ τῶν ἀγρίων ἔχειν ἐποίησαν, καθάπερ φησὶ Σωσίθεος· συμμίσγοντα δὲ ταῖς Μούσαις καὶ ἀκούοντα αὐτῶν ἐπισημασίαις ἐπαινέσαι κρότον ποιοῦντα· τὸ γὰρ τῆς φωνῆς ἀσαφὲς ἦν ὑπὸ ἑνὸς κρότου σημαινόμενον, ὅθεν ὁρῶντες τοῦτον καὶ οἱ ἄλλοι ἔπραττον τὸ αὐτό· διόπερ αἱ Μοῦσαι δόξης χάριν τυχοῦσαι τῇ τούτου βουλήσει ἠξίωσαν τὸν Δία ἐπιφανῆ αὐτὸν ποιῆσαι ὅσιον ὄντα, καὶ οὕτως ἐν τοῖς ἄστροις ἐτέθη τῇ τῶν χειρῶν χρήσει, τὴν τοξείαν προσλαβὼν σύσσημον· ἐν δὲ τοῖς ἀνθρώποις ἔμεινεν ἡ ἐκείνου πρᾶξις· ὅ ἐστι καὶ <τὸ> πλοῖον αὐτοῦ μαρτύριον ὅτι ἔσται σαφὴς οὐ μόνον τοῖς ἐν χέρσῳ ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐν πελάγει. διόπερ οἱ γράφοντες αὐτὸν Κένταυρον διαμαρτάνουσιν.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,28

Βοηθήστε αυτόν που κουτσαίνει, να πετάξει

Στην εποχή του Πλάτωνα δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε ξεκάθαρα την επιστήμη από τη φιλοσοφία. Μετά τον μεσαίωνα όμως γεννήθηκαν δύο πόλοι. Η επιστήμη και η πνευματικότητα. Με αποτέλεσμα να έχουμε δύο ακραία πρότυπα. Τον υλιστή επιστήμονα που αναγνώριζε μόνο όσα έβλεπε ή αντιλαμβανόταν με τις αισθήσεις ή τα όργανά του. Και τον πνευματικό αναζητητή ο οποίος αντιλαμβανόταν τα πάντα από μία δογματική τοποθέτηση που πολλές φορές η λογική επιχειρηματολογία δεν έβρισκε χώρο. Τα τελευταία 80 χρόνια όμως αυτό έχει ανατραπεί οριστικά και αμετάκλητα.

Στη ραγδαία αλλαγή παραδείγματος συνετέλεσαν οι ανακαλύψεις στην σύγχρονη φυσική και βιολογία, η θεωρεία των συστημάτων, καθώς και η διεύρυνση της χαρτογράφησης της Ψυχής από την υπέρ-προσωπική ψυχολογία και την ψυχολογία του βάθους. Ανακαλύψεις που ξαναέθεσαν επιτακτικά το ζήτημα της σύνθεσης και σύζευξης του πνεύματος και της συνείδησης με την ύλη.

Η επιστήμη και ο ορθολογισμός ήταν ένα καθοριστικό βήμα απογαλακτισμού από τις δεισιδαιμονίες, τις θεοκρατικές πεποιθήσεις και την ‘μαγική σκέψη’ που επικρατούσαν στον μεσαίωνα. Ήταν η εφηβική επανάσταση της ανθρώπινης σκέψης, που μην ξεχνάμε προέκυψε και σαν αντίδραση στις ακρότητες της ιεράς εξέτασης, που είχε φτάσει να πουλάει κυριολεκτικά «άφεση αμαρτιών» με συγχωροχάρτια και να καίει ανθρώπους που είχαν αρχετυπικές ή προσωπικές πνευματικές εμπειρίες. Σαν εφηβική όμως επανάσταση έκαψε και πολλά χλωρά μαζί με τα ξερά. Απαξίωσε αξίες που η σοφία και η ενορατική εμπειρία αρχαίων πολιτισμών είχε κατακτήσει και εγκαθίδρυσε ένα Υλο-τροπικό «παράδειγμα» (με την έννοια του κοσμοειδώλου που η φιλοσοφία της επιστήμης προσδίδει στον όρο). Δεν διαχώρισε απλά το πνεύμα ή την συνειδητότητα από την ύλη, αλλά μάλλον αυθαίρετα υπονόησε ότι η συνειδητότητα ή το πνεύμα δεν είναι παρά παράγωγο της ύλης.

Βέβαια το υλοτροπικό αυτό «παράδειγμα», έχει φτάσει σήμερα στα όρια του. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι το υλοτροπικό ‘παράδειγμα’ σκέψης δεν είναι άμοιρο ευθυνών για την σημερινή κρίση, που είναι οικονομική, οικολογική, κοινωνική, κρίση αξιών και νοήματος, ακόμη και ιατρική κρίση με την ραγδαία αύξηση στις ψυχοσωματικές και τις αυτοάνοσες παθήσεις όπως και στις ψυχικές διαταραχές. Βέβαια κάθε κρίση είναι και μια χρυσή ευκαιρία για ωρίμανση και διεύρυνση. Έτσι στις μέρες μας βλέπουμε στην επιστήμη να προτείνονται θεωρίες ολοένα και περισσότερο ολιστικές για την εξήγηση της πραγματικότητας. Θεωρίες που προσπαθούν να συμπεριλάβουν τις ιδιότητες που αναδύονται σε συστήματα με υψηλή πολυπλοκότητα και υπερβαίνουν το άθροισμα των μερών τους. Τέτοιες ενοποιητικές θεωρίες προτείνονται όλο και περισσότερο στις μέρες μας. Στο πεδίο της ιατρικής παραδοσιακές πρακτικές όπως η ομοιοπαθητική, ο βελονισμός και η ενεργειακή ιατρική με την κλινική τους αποτελεσματικότητα στις ψυχοσωματικές και χρόνιες παθήσεις καθώς και με την σύγχρονή εξέλιξη της θεωρίας τους, επιχειρούν να υπερβούν αλλά και να εμπλουτίσουν το μηχανιστικό, ύλο-τροπικό, νόσο-κεντρικό ¨παράδειγμα¨ της δυτικής ιατρικής με ένα πλέον ολιστικό άνθρωπο-κεντρικό και όλο-τροπικό ιατρικό ‘παράδειγμα’, που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως μια ψυχο-σωματική-κοινωνική-πνευματική οντότητα, στην οποία επιπρόσθετα προκύπτει το φαινόμενο της συνείδησης.

Πολλές φορές η εποχή μας μοιάζει παράδοξη. Ο δυτικός κόσμος φαίνεται να ζει σε μία περίοδο αφθονίας. Ταυτόχρονα όμως με αυτή την αφθονία συναντάμε και μια τεράστια αύξηση ψυχολογικών συμπτωμάτων. Δεν σας κρύβω ότι πριν από πολλά χρόνια η κρίση πανικού, έμοιαζε σαν μια απόκοσμη κατάσταση που τη βίωναν ελάχιστοι άνθρωποι. Σήμερα η κρίση πανικού τείνει να γίνει καθημερινότητα.

Η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη αν και συχνά βοηθάει δεν οδηγεί απαραίτητα στην ψυχική υγεία, στην ευτυχία και στην ευεξία. Μπορεί η ανάπτυξη της επιστήμης, της τεχνολογίας, ο ελεύθερος χρόνος, το διαδίκτυο, τα κινητά, η ευκολία στην επικοινωνία, να έκανε τον κόσμο μας μια γειτονιά, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο κόσμος έγινε πιο ευτυχισμένος από τις προηγούμενες γενιές. Οι ρυθμοί ζωής έχουν ανέβει υπερβολικά και ο άνθρωπος έχει αποξενωθεί από θεμελιακές και ουσιαστικές ανθρώπινες αξίες όπως η συμπόνια, η αλληλεγγύη, ο αλληλοσεβασμός, η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η ανιδιοτέλεια, η αθωότητα, η αξιοπρέπεια, το φιλότιμο, η ευλάβεια, η χαρά, η άνεση η αγάπη, η φιλία. Αξίες που δεν καταμετρούνται με χρήματα. Αυτή η θεοποίηση του κέρδους και των οικονομικών μεγεθών οδηγεί σταθερά στην καταστροφή της φύσης αλλά και στην αποξένωση μας από τους φυσικούς μας εσωτερικούς ρυθμούς. Η απομάκρυνση μας αυτή από τη φύση, από το περιβάλλον μας, από τον εαυτό μας, έστρωσαν το δρόμο για την ραγδαία αύξηση σε αυτές τις ψυχολογικές διαταραχές. Μπορεί τώρα εμείς να το λέμε κρίση πανικού ή βαριά κατάθλιψη, σε παλαιότερους, πριν την βιομηχανική επανάσταση πολιτισμούς, το ονόμαζαν απώλεια ψυχής. Το να μπορέσει κάποιος να ησυχάσει, να γαληνεύσει την ασίγαστη φλυαρία του νου του και να έλθει σε επαφή με μια πιο ουσιαστική πλευρά της ύπαρξης του, δυσκόλεψε πολύ στις μέρες μας.

Περίσσεψαν οι περισπασμοί που δρουν σαν κλέφτες της προσοχής μας και αφορούν πλαστές και έξωθεν επιβαλλόμενες «ανάγκες» που αποστραγγίζουν την ενέργεια μας και μας αποσπούν από την ικανότητα να αφουγκραστούμε την εσωτερική μας αναγκαιότητα και νομοτέλεια . Υπάρχει και κάτι άλλο: η εποχή μας, εάν δούμε την πορεία της ανθρωπότητας σαν οργανισμό, είναι σαν να βρίσκεται στην εφηβική της φάση. Όπου έκανε την επανάσταση της σε σχέση με την πραγματικότητα και τη πατερναλιστική θρησκευτική ηγεμονία αλλά το έκανε με τρόπο ακραίο και εν μέρει ναρκισσιστικό. Επικρατεί ένας ακραίος εξοβελισμός κάθε δυσφορίας και με κάθε κόστος. Δηλαδή υπάρχει μία μανιακή προδιάθεση να εξαλείψουμε οτιδήποτε προκαλεί δυσφορία. Είτε αυτό είναι σύμπτωμα μιας αρρώστιας, είτε συναισθήματα πιο δύσκολα και απαιτητικά, όπως η θλίψη αλλά και ο θυμός και ο φόβος. Για να συμβεί μία μεταμόρφωση, οποιαδήποτε, χρειάζεται να περάσουμε από κάποια στάδια. Εάν εμείς εξοβελίσουμε, αρνηθούμε ή και καταπιέσουμε τα πιο δύσκολα και δυσάρεστα στάδια, απλά απομακρύνουμε τη δυνατότητα αυτής της μεταμόρφωσης. Απομακρύνουμε την δυνατότητα, να φτάσει η κατάσταση στο στάδιο της ωριμότητας της.

Στην παλέτα των συναισθημάτων η μετεξέλιξη και μεταμόρφωση της επιθετικότητας και του φόβου (που στην ακραία δυσανάλογη του μορφή, γίνετε πανικός) καθώς και των κάθε λογής αντιστάσεων που προκαλεί, σε εσωτερική γαλήνη και αγάπη, είναι κομβική και καθοριστική, είναι στοίχημα Ζωής. Μιας Ζωής που εκτός από αγώνας για την επιβίωση και επικράτηση, είναι και μια περιπέτεια, ένα ταξίδι προς την ωριμότητα, την ψυχολογική ανάπτυξη και την εσωτερική ενοποίηση. Στο ταξίδι αυτό η ψυχολογική και πνευματική μας μεταμόρφωση, προϋποθέτει την συνάντησή μας με την τραυματική μας περιοχή, την αναβίωση, την ενσωμάτωση και την μετουσίωση της.

Η Ψυχή μας, ο εσωτερικός μας θεραπευτής, δηλαδή η εσωτερική θεραπευτική μας νομοτέλεια, συνήθως ξέρει και τον τρόπο και τον δρόμο. Το στοίχημα είναι το πώς επανασυνδεόμαστε μαζί του, ώστε να τον αφουγκραστούμε, γαληνεύοντας τις αναταράξεις του νου μας και παίρνοντας απόσταση από τον μηχανικό και προγραμματισμένο μας, τρόπο σκέψης και αντίδρασης.

Ένα σύμπτωμα ή ένα συναίσθημα αποτελεί ένα μέρος μιας ευρύτερης διεργασίας που ο οργανισμός μας επέλεξε για να επαναφέρει την ομοιόσταση του, την ισορροπία του και εν τέλει την υγεία του. Αν σε αυτόν τον κύκλο επέμβουμε καταστέλλοντας και καταπιέζοντας το, ανακόπτουμε και διαταράσσουμε την εγγενή θεραπευτική πορεία, τον δρόμο, τον κύκλο, που ο ίδιος οργανισμός έχει επιλέξει, για να θεραπεύσει μία κατάσταση σε βάθος. Αν για παράδειγμα στην πορεία ενός πένθους καταστείλουμε το στάδιο του θυμού ή της θλίψης, αναστέλλουμε και την θεραπευτική πορεία προς την αποδοχή και την αναγέννηση. Ένα άλλο απλό παράδειγμα από την σωματική σφαίρα είναι αυτό της δηλητηρίασης. Σε μια δηλητηρίαση έχουμε εμετούς και διάρροιες. Αν χορηγήσουμε αντιεμετικό και αντιδιαρροϊκό φάρμακο ενδέχεται να καταστέλλουμε την θεραπευτική προσπάθεια του οργανισμού να απομακρύνει το δηλητήριο άμεσα.

Ο Γιουνγκ έλεγε ότι η κατάθλιψη είναι σαν μια μαυροφόρα γριά που σου χτυπά την πόρτα. Είναι καλό να της ανοίξεις και να ρωτήσεις τι ακριβώς θέλει. Γιατί για κάποιο λόγο είναι εκεί. Σημαίνει ότι η εσωτερική οικονομία επέλεξε το σύμπτωμα της κατάστασης σαν ένα alarm ότι κάτι δεν πάει καλά. Τώρα εάν εσύ απομακρύνεις βίαια το σύμπτωμα, μπορεί να προκύψει μια χρόνια κατάσταση δυσλειτουργία.

Γιατί ενώ φαινομενικά έχουμε καλύψει τις βασικές και όχι μόνο ανάγκες μας δεν φαίνεται να είμαστε πιο ευτυχισμένοι;

Υπάρχει στην υπαρξιακή ψυχολογία η πυραμίδα των αναγκών. Όπου στην βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι φυσικές ανάγκες. Να έχεις στέγη και τροφή να μπορείς να πληρώσεις τις υποχρεώσεις σου, να νιώθεις ασφαλής. Το πόσο θεμελιακές και προαπαιτούμενες είναι αυτές οι ανάγκες το βιώσαμε έντονα τα χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και το βιώνουν καθημερινά οι λαοί στον τρίτο κόσμο. Από εκεί και πάνω υπάρχουν άλλες ανάγκες. Όπως το να ανήκεις κάπου, να αγαπάς και να αγαπιέσαι αλλά και να βιώνεις τις εμπειρίες της κορύφωσης που αφορούν την εξατομίκευση και την αυτοπραγμάτωσή σου. Ανάλογα λοιπόν με τις δυνατότητες και τα χαρίσματα που διαθέτει κάποιος, έχει αντίστοιχες δυνατότητες να ανθίσει και να καρποφορήσει ως Ψυχή και ως οντότητα. Όταν συντελεστεί αυτή η πραγμάτωση, η Ζωή του αποκτά αυτόματα νόημα και πληρότητα. Έχει εκπληρώσει τον προορισμό του, τη δυνατότητά του.

Αυτές οι πιο απαιτητικές ανάγκες δεν ικανοποιούνται στη σημερινή εποχή. Εάν δεν σκύψει κανείς να ασχοληθεί με τις πνευματικές του ανάγκες, τότε χάνει την επαφή με τη ρίζα του, είναι σαν να ξεριζώνεται και να ξεραίνεται. Και ο υπέρ-καταναλωτισμός της εποχής μας δεν αφορά μόνο τα υλικά αγαθά. Δηλαδή κάποιος μπορεί να είναι καταναλωτής σε ταξίδια, σε γνωστούς, σε σεμινάρια, σε πνευματικότητα. Είναι άλλος αυτός που καταναλώνει, άλλος αυτός που «εμπειριώνει». Μπορείς να καταναλώνεις συνεχώς χωρίς να έχεις καμία εμπειρία από αυτή την κατανάλωση αν δεν αφήνεις χρόνο να την μεταβολίσεις, να την αφομοιώσεις και να την μετουσιώσεις . Ένας από τους λόγους που υφίσταται αυτό, είναι ότι κερδίσαμε σε παροχές και σε υπηρεσίες και χάσαμε σε ποιοτικό χρόνο. Αλλά επειδή ο ποιοτικός χρόνος είναι απαραίτητος για να φτάσουν τα πράγματα και η κατανόηση τους, στο στάδιο της ωριμότητας, η απώλεια του έχει μεγάλο κόστος.

Είναι η φαρμακευτική αγωγή η πρώτη γραμμή απάντησης σε αυτή την κατάσταση; Αδιαμφισβήτητα πολλοί άνθρωποι βοηθιούνται από αυτή. Αδιαμφισβήτητα όμως πολλοί επίσης αποκτούν δεκανίκια τα οποία δεν τους βοηθούν μακροπρόθεσμα ενώ κάποιοι βιώνουν καταστροφικά αποτελέσματα.

Σύμφωνα με την εμπειρία μας τα τελευταία 30 χρόνια, θεωρώ ότι στον χώρο της ψυχικής υγείας γίνονται δύο, αντιδιαμετρικά αντίθετα, λάθη. Το πρώτο είναι η αντίσταση στην ψυχική διαταραχή και η άρνησή της. Σε αυτό συνεισφέρει σημαντικά το ‘στίγμα’ της ψυχικής νόσου που δυστυχώς επικρατεί εκτεταμένα στην Ελλάδα και ειδικότερα στην ελληνική επαρχία, ακόμα και σήμερα. Επίσης εδώ συνεισφέρει και η απώλεια της επαφής με την πραγματικότητα, που εξ ορισμού χαρακτηρίζει τις ψυχωτικές διαταραχές. Εδώ η λελογισμένη και ενδεικνυόμενη χρήση της χημικής φαρμακευτικής αγωγής μπορεί κυριολεκτικά να σώσει Ζωές και να ξεμπλέξει συστήματα από ανούσια επαναλαμβανόμενα και ατελέσφορα οικογενειακά δράματα. Μπορεί να βοηθήσει αποδιοργανωμένες ψυχές που υποφέρουν μες την κόλαση των νοητικών τους ψευδαισθήσεων να αποκτήσουν μια λειτουργική, ήρεμη ζωή μέσα στο κοινωνικό τους περιβάλλον μακριά από εγκλεισμούς και ψυχιατρικά ιδρύματα. . Ότι μπορούν να παίρνουν την αγωγή τους και να βρίσκονται στο σπίτι τους όντας λειτουργικοί, είναι πολύ σημαντικό.

Το δεύτερο λάθος είναι η τάση να ψυχιατρικοποιούνται υγιείς δυσφορικές αντιδράσεις σε αρρωστημένες καταστάσεις, σχέσεις και συνθήκες και να καταλήγουν σε χρόνια λήψη ψυχοφαρμάκων. Μία ψυχική αρρώστια είναι πολύ-παραγοντική. Ο άνθρωπος στη ζωή του περνά κάποιες εποικοδομητικές κρίσεις. Αυτές συχνά είναι απλά το έναυσμα για να απελευθερωθεί από νοσογόνους περιοριστικούς προγραμματισμούς, σχέσεις και συνθήκες που τον καθηλώνουν και εμποδίζουν την ψυχική και πνευματική του ανάπτυξη και ολοκλήρωση. Εάν αυτές τις κρίσεις τις ονομάσουμε αρρώστια και τις αντιμετωπίσουμε σαν τέτοια, τότε δυστυχώς αυτή τη μεταμορφωτική διαδικασία μπορούμε να τη σταματήσουμε. Και αυτό είναι ένας από τους κινδύνους της οργανικής ψυχιατρικής. Από την άλλη έχουμε και τις καταστάσεις που στην υπερπροσωπική ψυχολογία ονομάζουμε «κρίσεις πνευματικού συναγερμού», εμφανίζονται στο ζενίθ μιας πνευματικής και συνειδησιακής μεταμόρφωσης χαρακτηρίζονται από την αποδόμηση (παροδική) πολλών μηχανισμών του «εγώ», μπορεί να είναι πολύ έντονες και να προσομοιάζουν με ψυχωτικές καταστάσεις.

Η διαφορική διάγνωση από τα αποδιοργανωτικά ψυχωτικά επεισόδια στα πλαίσια μιας σχιζοφρένειας ή μιας διπολικής διαταραχής είναι συχνά δύσκολη και η φαρμακευτική αγωγή έχει και εδώ τη θέση της, γιατί πρωταρχικό μέλημα είναι η ασφάλεια και η ζωή του ανθρώπου. Εάν όμως, έστω και αφού καταλαγιάσει η κρίση, δεν τις αναγνωρίσουμε ως τέτοιες, μπορεί να καταδικάσουμε το προς μεταμόρφωση άτομο, στην εφ’ όρου ζωής λήψη αντιψυχωτικών που θα ανακόψει δια παντός την πνευματική και συνειδησιακή μεταμορφωτική του πορεία. Επίσης συχνά μια κατάσταση κατάθλιψης ή μια κρίση πανικού, σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει επιτακτικά να κάνει αλλαγές στη ζωή του. Εάν εδώ παρέμβουμε φαρμακευτικά και μάλιστα δια βίου, απομακρύνουμε το κίνητρο των αλλαγών που αυτές θα ήταν η ουσιαστική θεραπεία και απελευθέρωση στη ζωή του. Και βέβαια ένας άλλος πυλώνας είναι οι παρενέργειες των φαρμάκων αυτών. Εδώ εντάσσεται ο εξοβελισμός της δυσφορίας με κάθε κόστος που αναφέραμε παραπάνω. Σε μία κατάθλιψη μπορεί την αλλαγή που προσπαθούσε να εκμαιεύσει από τον άνθρωπο, να μην την πετύχει. Ότι με τα φάρμακα τον κάνουμε πιο παραγωγικό δεν σημαίνει ότι τον κάνουμε υγιή. Με αυτή την έννοια ναι, μπορεί τα φάρμακα να γίνουν δεκανίκια. Να βοηθήσουν κάποιον να κουτσαίνει ενώ θα μπορούσε να πετάει.
Γνωρίζουμε ότι πέρα από την ψυχιατρική, συνεχίζετε την έρευνα της θεραπείας και σε άλλους χώρους. Τι είναι αυτό που σας ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση;

Το ότι στα πανεπιστήμια, η έμφαση δίνονταν κυρίως στη διάγνωση και στην νοσολογία και δευτερεύοντος στην θεραπεία που θεωρούνταν κυρίως αρμοδιότητα και πεδίο της έρευνας των φαρμακευτικών εταιριών με ενοχλούσε,δημιουργούσε δεύτερες σκέψεις και μια καταθλιπτική αμφιθυμία.

Τώρα, μιλώντας κανείς ειδικά για την ψυχιατρική, έχει να παρουσιάσει πολλές σχολές με διαφορετικές αφετηρίες και ερμηνευτικά εργαλεία. Κάθε σχολή λέει άλλα πράγματα. Προσεγγίζει την πραγματικότητα από διαφορετικές αφετηρίες και οπτικές. Προσεγγίζει τον «ελέφαντα» από άλλες γωνίες. Βέβαια αυτό που μετρά είναι το αποτέλεσμα και όλες ανάλογα με τις ενδείξεις τους, έχουν θεραπευτικά αποτελέσματα. Και δεν εννοούμε να φύγουν μόνο τα συμπτώματα, αλλά να βοηθηθούμε να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας και να ζήσουμε μία ζωή με ευεξία και πληρότητα. Που να έχει νόημα για εμάς και όπου θα μπορούμε να πάρουμε την ευθύνη να καλύπτουμε τις ανάγκες μας, υλικές, πνευματικές, εξέλιξης και ωρίμανσης.

Η πιο πολύτιμη πέτρα είναι αυτή που ρίχνουμε πίσω μας

Ο άνθρωπος γεννιέται με σκοπό να χαίρεται τη ζωή. Δυστυχώς, οι περισσότεροι από εμάς δεν το αντιλαμβανόμαστε νωρίς κι αναμοχλεύουμε τις στάχτες μας για καιρό. Έρμαια των ανασφαλειών και του εγωισμού μας κατατρώμε το μέσα μας και χάνουμε το νόημα της ζωής, που είναι να προχωράμε. Ό,τι και να συμβαίνει, όπως κι αν έρθουν τα πράγματα, έχουμε υποχρέωση στον εαυτό μας να προχωράμε. Γιατί η ζωή συνεχίζεται.

Είναι δύσκολη η απόφαση να κάνεις την αυτοκριτική σου και να δώσεις ένα τέλος στην αδηφάγα, αυτοκαταστροφική τάση σου να γυρίζεις στο παρελθόν και να αποζητάς δικαίωση. Καμιά δικαίωση αγάπη μου δεν έρχεται για τον κολασμένο. Πόσο μάλλον για τον ερωτευμένο.

Μόνος σου πρέπει να ζήσεις τη δοκιμασία σου στο έπακρον για να βγεις νικητής. Το μόνο που χρειάζεσαι είναι ένα πράγμα· να ρίξεις μαύρη πέτρα πίσω σου. Να μην επιτρέψεις σε κανένα «αν» να φωλιάσει μέσα σου και σε καμία αμφιβολία να βρει έδαφος ν’ αναπτυχθεί.

Αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, δε θα ήσουν εδώ που είσαι σήμερα, δε θα έκανες αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα στον εαυτό σου. Θα ήσουν προφανώς ευτυχισμένος κι όχι ένας άνθρωπος που προσπαθεί. Όσο προχωράς θα νιώθεις τη μικρότητα όλων όσων άφησες πίσω και θα νιώθεις όλο και πιο δυνατός, όλο και πιο σίγουρος για την απόφασή σου.

Όποιος σε έφερε εδώ που είσαι σήμερα, δεν πρόκειται να σε βγάλει απ’ το αδιέξοδο. Αν δεν τον αφήσεις για πάντα πίσω σου, δεν πρόκειται ποτέ να ξεφύγεις απ’ το παρελθόν. Πού είναι τόσο καιρό αυτός ο άνθρωπος; Ζει τη ζωή του με τις επιλογές του κι εσύ δεν είσαι μέσα σ’ αυτές.

Σεβάσου την απόφασή του και φύγε. Για σένα το κάνεις, όχι για ‘κεινον. Εκείνος έχασε έναν άνθρωπο που τον ήθελε και τον αγάπησε πολύ. Ήταν λίγος για το πολύ σου. Δε θέλησε ούτε μια στιγμή να μπει στα παπούτσια σου, να σε νιώσει. Τι περιμένεις; Ρίξε την πέτρα και προχώρα. Μη γυρίσεις ποτέ να την ψάξεις. Δε θα τη βρεις μέσα στις λάσπες και στα χόρτα που την έχουν καλύψει.

Οι αναμνήσεις είναι κακοί σύμβουλοι της λογικής. Εικόνες, φίλοι, μυρωδιές μπορεί να σου φέρνουν μνήμες. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να σηκώσεις αυτό το φορτίο, να ευχαριστήσεις τη μοίρα για την εμπειρία που σου έδωσε και να ξεκινήσεις για το επόμενο ταξίδι. Μη γυρίσεις να κοιτάξεις ποτέ πίσω. Να κοιτάς μόνο μπροστά.

Να στέφεις τον εαυτό σου με αισιοδοξία για την επόμενη μέρα. Ν’ ανοίγεις τα πανιά σου για νέες περιπέτειες, ν’ αδημονείς να γνωρίσεις ανθρώπους άξιους να σ’ ολοκληρώσουν, εκείνους που θα σεβαστούν αυτό που είσαι και δε θα σκεφτούν ποτέ να σε πληγώσουν.

Κι αν καμιά φορά υπερέβαλαν θα είναι ικανοί να ζητήσουν «συγγνώμη». Εκείνοι που θα σε πάνε κάθε φορά ένα βήμα παραπέρα, γιατί θ’ αγαπήσουν αυτό που είσαι χωρίς να ζητιανεύεις, να παρακαλάς, να το απαιτείς. Θα το κάνουν με δική τους βούληση κι αυτό θα σε κάνει να συνειδητοποιήσεις, ότι τόσο καιρό έψαχνες σε λάθος μέρος.

Η απελευθέρωση της ψυχής μας απ’ τα δεσμά του παρελθόντος είναι λύτρωση. Ο χρόνος που απαιτείται για να τα καταφέρεις δεν είναι ίδιος για όλους. Ανέβα στο σκαλοπάτι της αυτοεκτίμησης και ξεφορτώσου ανθρώπους που σε γεμίζουν ανασφάλειες. Η πολυτιμότητά σου θα ειδωθεί από εκείνον που είναι άξιος να σ’ αγαπήσει.

Φόρα το πιο όμορφο χαμόγελό σου, άφησε το φως σου να κατακλύσει τους άλλους και να ‘σαι σίγουρος πως μία νέα σελίδα γεμάτη υποσχέσεις σε περιμένει. Ρίξε μια πέτρα πίσω σου και πίστεψε στο θαύμα της ζωής. Αυτό που περιμένεις ίσως να κρύβεται στο επόμενο βήμα, ίσως και παρακάτω.

Άντε, μη στέκεις. Ξεκίνα να προχωράς.

Κάρλος Καστανέντα: Μάγοι, πολεμιστές και άνθρωποι της γνώσης

Όταν ένας Πολεμιστής αντιμετωπίζει το απύθμενο, είτε αστειεύεται μαζί του, είτε το παίρνει στα σοβαρά και καταστρέφεται από αυτό. -Δον Χουάν
Ο αντικειμενικός στόχος της μυστικής αυτής παράδοσης σύμφωνα με τον Καστανέντα λοιπόν είναι η απόδραση από το ζωντανό κόσμο. Να φύγεις δηλαδή με ό,τι είσαι, αλλά με τίποτα παραπάνω από αυτό που είσαι:

Αυτό σημαίνει, να μην πάρεις τίποτα και να μην αφήσεις τίποτα. 0 Δον Χουάν έφυγε τελείως από αυτόν τον κόσμο. Ο Δον Χουάν δεν πέθανε, γιατί οι Τολτέκοι δεν πεθαίνουν. Όταν οι μάγοι μαθαίνουν να ονειρεύονται, συνδέουν τέλεια τα δυο πεδία της προσοχής τους -αυτό του Τονάλ κι αυτό του Ναγκουάλ— και παύουν να είναι συγκεκριμένα, άκαμπτα όντα.

Δεν είναι στ’ αλήθεια «εδώ». Η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, είναι μια γελοία παραίσθηση. Είμαστε δεσμευμένοι από τον κόσμο. Πρέπει να υπάρχει κάτι παραπάνω από ένα απλό πέρασμά μας από τη Γη, κάτι παραπάνω από το φαΐ, τα πάρτι, τη δουλειά και την αναπαραγωγή. Η τέχνη των μάγων σαν τον Δον Χουάν συνίσταται στο να σε ωθήσει σε μια ύστατη εξερεύνηση και να καταστρέψει ολοκληρωτικά την προκατάληψη της αντίληψης…

Ο αντικειμενικός σκοπός του Πολεμιστή είναι να περάσει συνειδητά το ενεργειακό του σώμα στην «άλλη όχθη», στο «επέκεινα» μέσα από την «Αριστερή Πλευρά του Σύμπαντος»:

Πρέπει να προσπαθήσεις να έρθεις όσο πιο κοντά γίνεται στον Αετό και να αγωνιστείς να δραπετεύσεις προς τα αριστερά του, χωρίς να σε καταβροχθίσει. Ο αντικειμενικός μας σκοπός είναι να περάσουμε στις μύτες των ποδιών μας από την αριστερή πλευρά του Αετού…

Και φτάνουμε έτσι στην καρδιά της μυστικής παράδοσης της γραμμής των Τολτέκων μάγων. Τι είναι ο Αετός; Μια λέξη, ένα σύμβολο, μια μυστικιστική μορφή ή ένα παραισθησιογόνο όραμα των ναρκωτικών ουσιών που χρησιμοποιούν οι σαμάνοι μάγοι;

Ο ίδιος ο Καστανέντα υποστήριζε πως υπάρχει κάτι που έχει καταλάβει το γνωστό σύμπαν, κάτι που βρίσκεται εκεί έξω και καταβροχθίζει τις συνειδήσεις που φεύγουν από τη ζωή. Κάθε άνθρωπος που «πεθαίνει» ή -για να το πούμε αλλιώς- που φεύγει από τον κόσμο αυτόν, είναι μια συνείδηση που ταξιδεύει ελεύθερη από τα δεσμά της στο σύμπαν. Κι η ελευθερία δεν αποτελεί πάντοτε πλεονέκτημα.

Η απελευθερωμένη αυτή συνείδηση, είναι καταδικασμένη να συναντήσει κάποτε τη μεγάλη σκοτεινιά και να χαθεί. Οι οραματιστές βλέπουν αυτήν την τεράστια οντότητα σαν ένα απέραντο σκοτάδι, που επεκτείνεται στο άπειρο και τη διατρέχει μια λαμπερή αστραπή. Έχει μαύρα φτερά και πλάτη και το στήθος του είναι λαμπερό.

Την αδιανόητη αυτήν οντότητα λοιπόν οι μάγοι Τολτέκοι την ονομάζουν Αετό και παρουσιάζεται μέσα από τη διδασκαλία του Δον Χουάν, που ονομαζόταν Το Δώρο του Αετού. Η κεντρική ιδέα; Δεν είμαστε παρά τα «μεζεδάκια» του Αετού, τα απορρίμματά του είναι αυτά που συνθέτουν και αναδιαρθρώνουν το σύμπαν ξανά και ξανά, κι η δύναμή του είναι τόσο ισχυρή, που προσελκύει τη συνείδησή μας όπως ο μαγνήτης προσελκύει τα ρινίσματα του σιδήρου.

Η αλήθεια είναι πως απ’ όσα γνωρίζουμε, δεν υπάρχει απολύτως κανενός είδους θρησκεία ή λατρεία του Αετού: πρόκειται για ένα απλό γεγονός και μια πραγματικότητα, μια απερίγραπτη κι αδιανόητη Δύναμη που οι μάγοι περιέγραψαν σαν αρπακτικό, η τροφή του οποίου είναι η ανθρώπινη συνείδηση.

Η εικόνα αυτή δεν είναι άγνωστη στην παράδοση των αυτοχθόνων Μεξικανών: όταν οι Αζτέκοι και οι προκάτοχοι της Γνώσης τους θυσίαζαν ανθρώπους στον Χουιτζιλοπότσιτλις -στον πολεμιστή πολεμικό θεό- πίστευαν πως οι καρδιές και το αίμα των θυμάτων τους «έτρεφαν τον Ήλιο».

Το παράξενο είναι πως, αν και η μετάφραση του ονόματος του θεού αυτού ήταν «Κολίμπρι-Δεξιά», υπήρχε στο συμβολισμό του η μορφή ενός Αετού, πράγμα που μας κάνει να πιστεύουμε πως εκείνο που πραγματικά τρεφόταν μέσα από τις ανθρωποθυσίες, δεν ήταν τελικά ο Ήλιος αλλά… ο Αετός, ακριβώς αυτό που υποστήριζε μεταφορικά (;) ο Δον Χουάν.

Οι έννοιες του Μάγου, του Πολεμιστή και του Ανθρώπου της Γνώσης είναι στην πραγματικότητα μια και μοναδική, αλληλένδετη και άρρηκτη και -σύμφωνα με έναν ορισμό- πρόκειται για τον άνθρωπο ο οποίος γνωρίζει και μπορεί να «βλέπει».

Θα συμπλήρωνα επίσης, είπε χαμογελώντας η μορφή με το βιβλίο στο χέρι, πως είναι ο άνθρωπος εκείνος που δεν σταματάει ποτέ του την προσπάθεια να γίνει ολοένα και καλύτερος σ’ αυτό που κάνει κι ονειρεύεται.

Σύμφωνα με τον Δον Χουάν, ο άνθρωπος της Γνώσης είναι εκείνος που υπομένει με πίστη τις κακουχίες που ακολουθούν τη διαδικασία της μάθησης. Για να το πετύχει κανείς αυτό και να μπορέσει να ξεσκεπάσει τα μυστικά της Γνώσης και της Δύναμης, θα πρέπει να αντιμετωπίσει και να κατατροπώσει τους τέσσερις φυσικούς εχθρούς.

Ο πρώτος εχθρός είναι ο Φόβος. Ένας φοβερός εχθρός που πολύ δύσκολα μπορεί να καταπολεμηθεί. Ο Φόβος παραφυλάει και σε περιμένει σε κάθε στροφή του δρόμου κι αν τρομοκρατηθείς και τρέξεις μακριά του, τότε σ’ έχει κερδίσει. Από τη στιγμή όμως που ένας άνθρωπος τον ξεπεράσει μια φορά, τότε ο άνθρωπος αυτός είναι ελεύθερος για την υπόλοιπη ζωή του γιατί θα έχει αντικαταστήσει το Φόβο με τη Διαύγεια. Κι αυτό ακριβώς -η Διαύγεια- αποτελεί το δεύτερο εχθρό του ανθρώπου.

Η πνευματική Διαύγεια που έχει την ικανότητα να διώχνει το Φόβο από την ψυχή του ανθρώπου, μπορεί ακόμα και να τον τυφλώσει. Όταν ο άνθρωπος ενδίδει στη δύναμη της πνευματικής Διαύγειας, υποκύπτει στην πραγματικότητα στο δεύτερο αυτόν εχθρό.

Ο καινούριος κίνδυνος που τώρα γεννιέται μέσα του, είναι να αρνηθεί τη δράση και να παραμείνει αδρανής, όταν έρθει η ώρα της δράσης. Γιατί πάντα έρχεται μια στιγμή που θα πρέπει να δρούμε με ταχύτητα και πίστη. Όταν συνειδητοποιήσει πως ακόμα και η Διαύγεια δεν είναι παρά ένα εμπόδιο μπροστά στα μάτια του, τότε έχει ξεπεράσει και το δεύτερο αυτόν εχθρό.

Στο σημείο αυτό τίποτα δεν μπορεί να πληγώσει τον άνθρωπο της Γνώσης. Θα έχει αποκτήσει Δύναμη, κι αυτή ακριβώς είναι ο τρίτος εχθρός. Ο άνθρωπος της Γνώσης είναι σε θέση να αναγνωρίζει τη Δύναμη που τον πλησιάζει και ξαφνικά, δίχως καν να καταλάβει με ποιο τρόπο, θα έχει χάσει τη μάχη. Ο εχθρός του θα τον μετατρέψει σ’ ένα σκληρό, γεμάτο παραξενιές άνθρωπο. Μα κι αυτός ο εχθρός θα κατατροπωθεί, όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει πως η Δύναμη που φαινομενικά απέκτησε, δεν είναι στην πραγματικότητα δική του.

Έτσι ο άνθρωπος της Γνώσης θα φτάσει κάποτε σ’ ένα σημείο, από όπου θα γνωρίζει πότε και με ποιο τρόπο θα πρέπει να χρησιμοποιεί τη Δύναμή του. Με τον τρόπο αυτόν θα καταφέρει να νικήσει και τον τρίτο εχθρό του.

Και όπως θα πλησιάζει στο τέλος του ταξιδιού της Γνώσης, ο άνθρωπος θα βρεθεί απροειδοποίητα απέναντι στον τέταρτο εχθρό του: τα Γηρατειά. Πρόκειται για το χειρότερο και πιο σκληρό από τους εχθρούς του ανθρώπου, ο οποίος ποτέ δεν μπορεί να νικηθεί ολοκληρωτικά. Ο μόνος τρόπος δράσης είναι να πολεμήσεις και να τον διώξεις μακριά σου. Ο αντικειμενικός σκοπός του εχθρού αυτού, είναι να διεκδικήσει και να ηγεμονεύσει όλη την ανθρώπινη Διαύγεια, Δύναμη και Γνώση.

Αν όμως ο άνθρωπος αποβάλλει την κούρασή του κι ακολουθήσει τη μοίρα του, τότε θα μπορεί πλέον να ονομάζεται πραγματικός άνθρωπος της Γνώσης. Και θα του είναι αρκετό να καταφέρει να πολεμήσει τον αόρατο αυτόν εχθρό για μια μόνο στιγμή. Κι εκείνη ακριβώς η στιγμή θα είναι η μεγάλη του νίκη!

TENSEGRITY: Η ΤΕΧΝΙΚΗ TΩN ΜΑΓΙΚΩΝ ΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ

To Tensegrity είναι η σύγχρονη εκδοχή μιας ακολουθίας κινήσεων, που χρησιμοποιούσαν οι Σαμάνοι που ζούσαν στο Μεξικό κατά την αρχαιότητα και ονόμαζαν «μαγικά περάσματα», εξαιτίας της αποτελεσματικότητάς τους στη διεύρυνση της συνείδησης και της Γνώσης και προωθούσαν το φυσικό και πνευματικό ηρωισμό. Οι Σαμάνοι ονόμαζαν τις κινήσεις αυτές Μαγικά Περάσματα, εξαιτίας των ασυνήθιστων αποτελεσμάτων που είχαν στο σώμα και στο μυαλό.

Σύμφωνα με την Κάρολ Τιγκς, τα Μαγικά Περάσματα διδάσκονταν στους Σαμάνους και περνούσαν από γενιά σε γενιά με απόλυτη μυστικότητα και μέσα από πολύπλοκες τελετουργίες, κατά τη διάρκεια χιλιάδων χρόνων. Ο Δον Χουάν Μάτους που δίδαξε τα Μαγικά Περάσματα στον Καστανέντα, στην Τάισα Αμπελάρ, στη Φλορίντα Ντόνερ-Γκράου και στην Κάρολ Τιγκς, υποστήριζε πως ανήκε στη γραμμή αυτήν, μια γραμμή που αποτελούνταν από 27 γενιές.

Η λέξη Tensegrity προήλθε από τους μαθητές του Δον Χουάν, οι οποίοι προσπάθησαν να μεταμορφώσουν τα μαγικά αυτά περάσματα από αυστηρά προσωπικές κινήσεις σε γενικές κινήσεις, που μπορούν να είναι προσιτές σε όλους τους ανθρώπους. Γράψει ο Καστανέντα:

Το σετ με τα 12 βασικά Μαγικά Περάσματα μπορεί να εξασκηθεί κατά βούληση, γιατί ουσιαστικά είναι ένας χορός. Πρόκειται για το Χορό του Τζον Τούμα (John Tumafc Dance), προς το Θάνατο του. Ο Τζον Τούμα ήταν ένας άψογος Πολεμιστής που χόρεψε μπροστά στο Θάνατο του, και όπως γίνεται με κάθε Πολεμιστή που κάνει αυτόν το Χορό, ο Θάνατος στάθηκε ακίνητος και δεν επιτέθηκε αμέσως, για να θαυμάσει το Χορό του Πολεμιστή.

Κατά τη διάρκεια αυτής της αναμονής και του θαυμασμού του Θανάτου, ο Πολεμιστής συλλέγει μέσω του Χορού όλη τη διαθέσιμη ενέργειά του, καθώς και όλη τη διαθέσιμη που μπορεί να έχει από το σύμπαν, για να επιχειρήσει το άλμα προς το Άπειρο. Είναι ένας πολεμικός χορός ενάντια στο Θάνατο. Γι’ αυτόν το λόγο, για όσους μπορούν να το κατανοήσουν αυτό, είναι ένας συγκλονιστικός χορός.

Και ο Χορός κάποιου προς το Θάνατο δεν μπορεί να είναι μια νοσηρή τελετουργική πρακτική, αλλά μια πολύ ανοιχτή και ελεύθερη έκφραση του ανθρώπινου δέους μπροστά στο Άπειρο. Ο Τζον Τούμα μαζεύει όλες του τις δυνάμεις και ανοίγει ολόκληρος, συγκλονισμένος από το δέος του μπροστά στο Άπειρο, αντικρίζοντας το Αδιανόητο…

Οι μάγοι αποκαλούν το σετ αυτών των κινήσεων που οργανώθηκαν από τον Τζον Τούμα, Οπλισμό των Μαγικών Περασμάτων. Οι μάγοι δεν βλέπουν το θάνατο σαν μια καταστροφική δύναμη αλλά περισσότερο σαν μια Δύναμη, που ενοποιεί όλα τα πεδία ενέργειας από τα οποία αποτελούμαστε και οργανώνουμε μια μοναδική ενότητα. Οι μάγοι μιλούν για την ενοποιητική αυτή Δύναμη, ως το τέλος της βασιλείας του θρυμματισμού.

Ο θάνατος εξαφανίζει τα όρια από αυτά που οι μάγοι αποκαλούν «επιρροή του συκωτιού», «επιρροή του στομαχιού», «επιρροή του εγκεφάλου» κτλ., και μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε καθαρή συνείδηση. Οι μάγοι πιστεύουν πως στο τέλος της ζωής μας γινόμαστε ανόργανα όντα: κάτοχοι της επίγνωσης αλλά χωρίς κάποιον οργανισμό να μας υποστηρίζει και να μας δίνει μορφή. Η επίγνωση αυτή που βασίζεται στην πειθαρχία, κρατάει για μια μόνο στιγμή στους απλούς ανθρώπους ή για εκατομμύρια χρόνια στην περίπτωση των μάγων που έχουν πετύχει την αναζήτηση της ελευθερίας.

Για να μπορέσει κανείς να εκτελέσει το Χορό αυτόν, θα πρέπει πρώτα να ασκηθεί στο Westwood Series, μια σειρά από Μαγικά Περάσματα που δημιουργεί αυτό που ο Καστανέντα ονόμαζε Kinesthetic Consensus (Κιναισθητική Ενεργειακή Ομοφωνία). Η κατάσταση αυτή ενδυναμώνει την Πρόθεση του Πολεμιστή για Ελευθερία, δίχως να τον εμπλέκει σε διανοητικές προσπάθειες.

Το πρώτο σετ των 12 βασικών κινήσεων στοχεύει στη συγκέντρωση της ενέργειας και στην προώθηση της ευεξίας και της δύναμης. Ο σκοπός των κινήσεων αυτών είναι να προετοιμάσουν τους μύες και τους τένοντες, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν γρηγορότερα και πιο αποτελεσματικά σε άλλες αλληλουχίες κινήσεων που απαιτούν μεγαλύτερη αυτοσυγκέντρωση και κιναισθητική μνήμη.

Μια δεύτερη αλληλουχία Μαγικών Περασμάτων αποτελούν μια ομάδα γύρω από την ιδέα πως η ενέργεια δεν μπορεί να μπει ούτε να βγει από το ανθρώπινο σώμα, το οποίο οι αρχαίοι μάγοι του Μεξικού αντιλαμβάνονταν σαν μια συμπαγή ενεργειακή ενότητα, που δεν επιτρέπει στην ενέργεια να περάσει τα σύνορά της, ούτε από μέσα προς τα έξω μα ούτε και από έξω προς τα μέσα.

Η μόνη πιθανότητα, που μπορεί να συμβεί μέσα στο σφραγισμένο ενεργειακό αυτό «κουκούλι» -σύμφωνα με τους μάγους-, είναι να διασκορπιστεί η εσωτερική του ενέργεια από κάποια φυσικά κέντρα Δύναμης που έχουμε στο σώμα μας: το συκώτι και τη χοληδόχο κύστη, το πάγκρεας και τη σπλήνα, τα νεφρά και τα επινεφρίδια.

Ο σκοπός των κινήσεων αυτών είναι η ανακατανομή της ενέργειας που οι συνθήκες της καθημερινής μας ζωής, οδηγούν μακριά από τρία αυτά ενεργειακά κέντρα.

Τέλος μια τρίτη ομάδα Μαγικών Περασμάτων αποτελεί το μεσουράνημα από το απλό στο σύνθετο. Είναι μια σειρά κινήσεων που οι Σαμάνοι του αρχαίου Μεξικού χρησιμοποιούσαν σαν όχημα για ένα ταξίδι μέσα από διάφορα επίπεδα συνείδησης. Σύμφωνα με την πίστη των μάγων, η ανθρώπινη συνείδηση μπορεί να μεταπηδήσει τα όρια των ειδών -ή κι ακόμα των φύλων- και να εισέλθει στους αδιανόητους κόσμους μέσω της αντίληψης.

Το μυστικό μας ως φωτεινά όντα είναι πως έχουμε αντίληψη, είμαστε μια συνείδηση δίχως όρια και σταθερότητα. Ο κόσμος που νομίζουμε πως βλέπουμε, αποτελεί μια περιγραφή του κόσμου για τον οποίο μας πληροφορεί ο Εσωτερικός μας Διάλογος, μια περιγραφή που έχουμε διδαχθεί από άλλους. Είμαστε αιχμάλωτοι μέσα στη Φυσαλίδα της Αντίληψης κι εκείνο που διακρίνουμε στους τοίχους της, δεν είναι παρά η αντανάκλαση του εσωτερικού μας κόσμου.

Σαν φωτεινά όντα, η αντίληψή μας ρυθμίζεται από το Σημείο Προσαρμογής μας -το σημείο εκείνο όπου η φωτεινή μας ύπαρξη εστιάζει την προσοχή της στα ενεργειακά νήματα του σύμπαντος. Υπάρχουν αμέτρητοι κόσμοι που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε εξαιτίας της καθημερινότητάς μας. Με το σταμάτημα του Εσωτερικού μας Διαλόγου όμως ξεπερνάμε τα όρια της ολότητας του εαυτού μας.

Οι μάγοι χρησιμοποιούν για το λόγο αυτόν «το δεξιό τρόπο βαδίσματος» σαν έναν πρακτικό σκοπό: ο Πολεμιστής συστρέφει τα δάχτυλά του και προσέχει το χέρι του, μετά κοιτάζει -χωρίς να εστιάζει τη ματιά του- σε οποιοδήποτε σημείο μπροστά του, σε μια ακτίνα, που ξεκινάει από το πάνω μέρος των ποδιών του και φτάνει μέχρι τον ορίζοντα. Με τον τρόπο αυτόν υπερχειλίζει το Τονάλ με πλήθος πληροφοριών και του στερεί τη δυνατότητα απεικόνισης των εσωτερικών του στοιχείων, καθιστώντας το με τον τρόπο αυτόν σιωπηλό.

Άλλοι πρακτικοί τρόποι, που χρησιμοποιούνται από τους μάγους, είναι η Δράση Δίχως Πίστη ή Προσμονή Ανταμοιβής, η Διαγραφή της Προσωπικής Μνήμης και το Ονείρεμα. Για τη Διαγραφή της Προσωπικής Μνήμης χρησιμοποιούνται οι τεχνικές της εξαφάνισης της αυτοεκτίμησης, που προϋποθέτει μεγάλη υπευθυνότητα και τη χρήση του Θανάτου ως συμβούλου.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΕΜΑΤΟΣ

Το μυστικό του Ονειρευτή και του Ονείρου, είναι πως το Όνειρο ονειρεύεται τον Ονειρευτή, όπως ο Ονειρευτής ονειρεύεται το Όνειρο.

Στην τέχνη του Ονειρέματος χρησιμοποιούνται τρεις βασικές τεχνικές: η Διάρρηξη της Καθημερινότητας, η Μη-Δράση και τα Περάσματα της Δύναμης. Οι τεχνικές αυτές συνθέτονται από τον Πολεμιστή, έτσι ώστε να του δώσουν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση και τη δύναμη να αντέξει στο μονοπάτι της Γνώσης.

Το Ονείρεμα μοιάζει με παράξενη «εξερευνητική αποστολή» στο Άγνωστο. Ένα Άγνωστο για το οποίο δεν έχουμε καμία ειδική πληροφόρηση από τους μάγους της παράδοσης για την οποία μιλάμε. Ένα Άγνωστο, που ο άνθρωπος της Γνώσης προσπαθεί κατά κάποιο τρόπο να ανακαλύψει, να συνθέσει και να διατηρήσει ακέραιο μπροστά στα μάτια του.

Σύμφωνα με τη Φλόριντα Ντόνερ, οι άνθρωποι περιβάλλονται από ένα φωτεινό αυγό, ένα αυγό φτιαγμένο με φωτεινές ενεργειακές ίνες. Κι οι άνθρωποι μέσα σ’ αυτό κατακλύζονται από την αρχή της ζωής τους με πληροφορίες που συνθέτουν -ή αν θέλετε συναρμολογούν- τελικά την πραγματικότητα την οποία αντιλαμβάνονται -ή αν θέλετε την πραγματικότητα που τους επιβάλλεται να αντιλαμβάνονται.

Κι όλα αυτά εξαιτίας του Σημείου Συναρμολόγησης που είναι «κλειδωμένο» σ’ αυτήν την πραγματικότητα. Το Σημείο αυτό βρίσκεται πίσω από τον άνθρωπο: βρίσκεται σε απόσταση περίπου ενός χεριού, ανάμεσα στις ωμοπλάτες προς τα αριστερά και μοιάζει με φωτεινή γροθιά. Κάθε φορά που το σημείο αυτό μετατοπίζει τη θέση του, αλλάζει κι ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε, αλλάζουν δηλαδή οι πληροφορίες που θα πρέπει να συνθέσουμε και το τελικό αποτέλεσμα αυτής της σύνθεσης.

Ο μόνος τρόπος για να μετακινηθεί φυσιολογικά το Σημείο Συναρμολόγησης είναι: με το βαθύ διαλογισμό, τα ναρκωτικά, τον πολύ υψηλό πυρετό, τα γηρατειά, τη στέρηση ύπνου, την απώλεια των αισθητηρίων, την ασιτία και με τον ύπνο.

Κατά τη διάρκεια του Ονειρέματος, ο Πολεμιστής περνάει μέσα από κάποιες πύλες που έχουν αναλυθεί από τον ίδιο τον Καστανέντα:

Πρώτη Πύλη.

Στην Πρώτη Πύλη φτάνεις, όταν συνειδητοποιείς πως αρχίζεις να κοιμάσαι ή όταν βιώνεις ένα εξαιρετικά αληθινό όνειρο. Περνάς την Πρώτη Πύλη, όταν είσαι σε θέση να διατηρήσεις αναλλοίωτα μέσα σου όλα τα αντικείμενα του ονείρου σου.

Δεύτερη Πύλη.

Για να διατηρηθεί η μεταβλητή ποιότητα των ονείρων, οι μάγοι έχουν επινοήσει τη χρήση ενός αντικειμένου το οποίο θεωρείται σαν αρχικό σημείο. Κάθε φορά που το απομονώνεις και το κοιτάς, δέχεσαι ένα μεγάλο κύμα ενέργειας. Το πιο βολικό πράγμα που μπορείς να χρησιμοποιήσεις στο Ονείρεμα, είναι τα χέρια σου -αφού πρώτα προσπαθήσεις να τα εντοπίσεις μέσα στο όνειρο.

Τρίτη Πύλη.

Εδώ φτάνεις, όταν μπορείς να ονειρευτείς τον εαυτό σου που κοιμάται. Περνάς την

Τρίτη Πύλη μετακινώντας το ενεργειακό σου σώμα. Εκεί αρχίζεις να μπλέκεις την ονειρική σου πραγματικότητα με την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής.

Τέταρτη Πύλη.

Στην Τέταρτη Πύλη, το ενεργειακό σώμα ταξιδεύει σε συγκεκριμένα, υπαρκτά μέρη, είτε αυτού του κόσμου είτε του άλλου κόσμου: «Πέσε να κοιμηθείς σε μια συγκεκριμένη θέση και μέσα στο όνειρο σου ονειρέψου, πως ξαπλώνεις στην ίδια θέση όπου έχεις πέσει να κοιμηθείς. Αυτό λέγεται Διπλή Θέση και σταθεροποιεί την ονειρική σου προσοχή. Το δεύτερο όνειρο έρχεται με τη δεύτερη προσοχή σου: αυτός είναι και ο τρόπος για να περάσεις την Τέταρτη Πύλη».

Η Ανακεφαλαίωση και ία Μαγικά Περάσματα ίων μάγων είναι και ία δυο πρακτικές που χρησιμοποιούνται για την αύξηση της Προσοχής και την προετοιμασία για την τελική φυγή. Η Ανακεφαλαίωση αποτελεί μια εξάσκηση της μνήμης, έτσι ώστε να συγκρατήσει ολοένα και περισσότερες πληροφορίες για τις σχέσεις και τις καταστάσεις τις ζωής από την ηλικία των τριών ετών. Πρόκειται για ένα χείμαρρο πληροφοριών, που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά.

Ο σκοπός της Ανακεφαλαίωσης είναι η ανάκτηση της ενέργειας, που χάθηκε μέσα στα χρόνια. Οι κινήσεις των μαγικών αυτών περασμάτων έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, που να αυξάνουν ολοένα την ενέργεια προς την κατεύθυνση της αύξησης της επίγνωσης του ενεργειακού μας σώματος. Από τη στιγμή που αρχίζει η ανάκτηση αυτής της ενέργειας, αρχίζει να μειώνεται σταδιακά το εξαιρετικά ασήμαντο ενδιαφέρον που έχουμε για τον εαυτό μας και καταλήγουμε τέλος στην παύση του Εσωτερικού Διαλόγου. Με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται η ενέργεια της τελικής φυγής.

Το σύμπαν είναι γεμάτο από αφηρημένη, απρόσωπη Δύναμη. Η πραγματικότητα που μας περιμένει εκεί έξω -σύμφωνα με τον τρόπο που το έθεσε ο Δον Χουάν στον Καστανέντα- είναι «τελείως απρόσωπη». Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει κανείς να φοβηθεί από αυτό. Η ενέργεια, είτε αυτή είναι προσωπική είτε είναι απρόσωπη, είναι ενέργεια.

Πολλά από τα 12 βασικά περάσματα του Tensegrity, ασχολούνται συγκεκριμένα με την επίγνωση της ασημαντότητάς μας και τη συλλογή ενέργειας από κρυμμένες και παράδοξες πηγές, όπως είναι για παράδειγμα η ενέργεια των νεκρών άστρων που υπάρχει στο σύμπαν. Τα Περάσματα ασχολούνται επίσης και με την πρόκληση των Διπλών μας -σύμφωνα με τους μάγους, μπορεί να βρισκόμαστε εδώ, το ενεργειακό Διπλό μας όμως μπορεί να βρίσκεται μακριά μας. To Tensegrity και η Ανακεφαλαίωση αποτελούν τις λεωφόρους, που προσφέρουν τη νέα ενέργεια και την κατεύθυνση.

Στο πρακτικό μέρος της διδασκαλίας των Σαμάνων, διακρίνουμε ακόμα τη χρήση κάποιων αντικειμένων που τις περισσότερες φορές είναι απλά αντικείμενα του καθημερινού μας κόσμου, που η αξία τους είναι καθαρά χρηστική. Συνήθως οι Σαμάνοι χρησιμοποιούν πέτρες ή βαριά κομμάτια από ξύλο ή μέταλλο, που τις τοποθετούν πάνω στην κοιλιακή περιοχή για να τους βοηθήσει στην επίτευξη της Εσωτερικής Σιωπής -παύση του Εσωτερικού Διαλόγου.

Σύμφωνα με τον Δον Χουάν, υπάρχουν τρεις περιοχές πάνω στο ανθρώπινο σώμα, πάνω στις οποίες μπορούν να τοποθετηθούν τα αντικείμενα αυτά την ώρα που κάποιος είναι ξαπλωμένος στο έδαφος: πάνω στον αφαλό, γύρω από την περιοχή της ουροδόχου κύστης ή της κοιλιάς και στην περιοχή του ηλιακού πλέγματος. Ο Δον Χουάν έβαζε τους μαθητές του να τοποθετούν τις πέτρες αυτές στον αφαλό τους. Οι πέτρες αυτές -που έπρεπε να είναι λείες και στρόγγυλες- θα έπρεπε πρώτα να ζεσταίνονται ή να κρυώνουν, έτσι ώστε να προσεγγίζουν τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.

Οι πρακτικοί που εφαρμόζουν τα Περάσματα του Tensegrity, θεωρούν τα βαριά αυτά αντικείμενα σαν τα τελειότερα εργαλεία για την επίτευξη της Εσωτερικής Σιωπής, γιατί είναι ιδανικά για να προσαρμόζονται στο σχήμα του σώματος. Οι δερμάτινες θήκες όπου τοποθετούνται, είναι ιδανικές για να προσαρμόσουν τη θερμοκρασία των αντικειμένων με τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος, δίχως να χρειάζονται να ζεσταθούν ή να ψυχθούν για να το καταφέρουν.

Η αξιοθαύμαστη όμως ιδιότητα τους έχει να κάνει με το βάρος τους: είναι αρκετά ελαφριά για να μην προκαλούν δυσφορία και αρκετά βαριά για να δημιουργήσουν την κατάλληλη πίεση, που είναι απαραίτητη για να τραβήξει την Προσοχή του σώματος στο σημείο εκείνο όπου βρίσκεται.

Σύμφωνα με τον Δον Χουάν, ένα βάρος που τοποθετείται πάνω σε κάποιο από τα τρία αυτά σημεία προκαλεί ολόκληρη την ενέργεια του ενεργειακού πεδίου, γεγονός που αποτελεί και το πρώτο βήμα για την επίτευξη της Εσωτερικής Σιωπής. Υπάρχουν δυο Μαγικά Περάσματα, που συνδέονται με τη χρήση των αντικειμένων αυτών. Τα ένα από αυτά λέγεται «τα πέντε σημεία της σιωπής γύρω από το στήθος» και το άλλο «πιέζοντας το σημείο του κέντρου ανάμεσα στα πλευρά και την κορυφή του λαγόνιου οστού»…

Το δωμάτιο άρχισε να τρέμει γύρω μου και τελικά εξαφανίστηκε. Βρέθηκα να περπατώ στο δρόμο, ανάμεσα στα αυτοκίνητα και τους ανθρώπους που πηγαινοέρχονταν γύρω μου. Έψαξα γύρω μου για να αντικρίσω τη μορφή με το βιβλίο στα χέρια. Είχε χαθεί. Θυμάμαι (;) πως ο τίτλος πάνω στο εξώφυλλο του βιβλίου εκείνου ήταν: The Book of Clear Green (To Βιβλίο του Καθαρού Πράσινου).

Θυμήθηκα την εταιρία Cleargreen του Καστανέντα και πως η απάντηση των υπευθύνων της εταιρίας κάθε φορά που τους ρωτάς είναι: «Το όνομα Clergreen προερχόταν από την ιδέα που είχαν οι μάγοι του αρχαίου Μεξικού για τη διαμόρφωση της ανθρώπινης ενέργειας. Πίστευαν πως τα διαφορετικά είδη ενέργειας έχουν διαφορετικές αποχρώσεις, και ότι η ανθρώπινη ενέργεια τώρα έχει ένα ξεθωριασμένο λευκό χρώμα, αλλά κάποτε ήταν καθαρό πράσινο. Κι επειδή το μονοπάτι του Σαμανισμού είναι μια επιστροφή στις ρίζες μας, είναι μια επιστροφή στο καθαρό πράσινο».

Θυμήθηκα ακόμη πως το βιβλίο αυτό, ίσως να ήταν εκείνο το παράξενο βιβλίο του Καστανέντα με τον ίδιο τίτλο που κανείς δεν έχει δει μέχρι τώρα. Θυμήθηκα ακόμη, πως εκείνη η μορφή μιλούσε ακατάσχετα και με παρότρυνε να αποστηθίσω τα λόγια της. Κι όταν της είπα πως οι λέξεις ανήκουν στο Τονάλ κι υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να μαγευτώ από αυτό, η μορφή μου απάντησε: «Γράψε λοιπόν με την καρδιά, αφού δεν μπορείς να γράψεις με το κεφάλι».

Προσπάθησα να θυμηθώ τα πρώτα λόγια που μου είχε πει, γυρνώντας την πρώτη σελίδα που κρατούσε στα χέρια του, κι όταν τα θυμήθηκα χαμογέλασα:

Κάθε φορά που θέλουμε να φτάσουμε σ’ ένα μέρος, θέλουμε ένα χάρτη με συγκεκριμένα και καθαρά σημεία αναφοράς, για να μη χαθούμε. Δεν μπορούμε να βρούμε τίποτα χωρίς τη βοήθεια του χάρτη. Αυτό που συμβαίνει τελικά είναι ότι το μόνο πράγμα που βλέπουμε είναι ο χάρτης. Αντί να δούμε αυτό που υπάρχει για να δούμε, εγκαταλείπουμε κοιτώντας το χάρτη που μεταφέρουμε μέσα μας. Άρα η ύστατη διδασκαλία του Δον Χουάν είναι να σπάσουμε αυτή μας τη βεβαιότητα που μας παρέχει ο χάρτης, να κόψουμε επισταμένα τα δεσμά που μας κρατούν στα γνωστά σημεία αναφοράς…

Το καλό με την ιστορία αυτήν, είναι πως κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για σπείρα κι όχι για κύκλο…

Τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει την αγάπη, γιατί διαλύονται μέσα σ’ αυτήν τα πάντα

Να είσαι πνευματικά ευέλικτος. Η δύναμη δεν βρίσκεται στο να είναι κανείς άκαμπτος και σταθερός, αλλά στο να είναι ευλύγιστος. Το ευλύγιστο δέντρο αντέχει στη θύελλα. Μάζεψε όλη τη δύναμη που δίνει ένας γρήγορος νους.

Η ζωή είναι παράξενη·
συμβαίνουν τόσα πράγματα εκεί που δεν τα περιμένει κανείς, ώστε απλώς με το ν’ αντιστέκεται σ’ αυτά δεν πρόκειται να λύσεις κανένα πρόβλημα. Χρειάζεται να έχει κανείς τεράστια ευλυγισία και σταθερή καρδιά.

Η ζωή είναι σαν μια κόψη ξυραφιού και πρέπει να περπατήσει κανείς πάνω σ’ αυτό το μονοπάτι με εξαιρετική προσοχή και ευέλικτη σοφία.

Η ζωή είναι πολύ πλούσια, έχει τόσους πολλούς θησαυρούς κι εμείς την πλησιάζουμε με άδειες καρδιές· δεν ξέρουμε πώς να γεμίσουμε τις καρδιές μας με την αφθονία της ζωής. Ενώ είμαστε φτωχοί μέσα μας, όταν μας προσφέρονται τα πλούτη της τ’ αρνιόμαστε. Πάμε στο πηγάδι για νερό κρατώντας δαχτυλήθρα κι έτσι η ζωή καταντάει μια κακόγουστη υπόθεση, ασήμαντη και μικρή.

Η αγάπη είναι επικίνδυνο πράγμα· φέρνει τη μόνη επανάσταση που δίνει απόλυτη ευτυχία. Είναι τόσο λίγοι εκείνοι από μας που μπορούν ν’ αγαπούν· τόσο λίγοι εκείνοι που θέλουν ν’ αγαπούν.

Αγαπάμε βάζοντας όρους, κάνοντας την αγάπη ένα εμπορεύσιμο πράγμα. Έχουμε νοοτροπία παζαριού, αλλά η αγάπη δεν είναι εμπορεύσιμη, δεν είναι ένα απλό «πάρε-δώσε». Είναι μια κατάσταση ύπαρξης όπου όλα τα ανθρώπινα προβλήματα είναι λυμένα.

Τι υπέροχο μέρος που θα μπορούσε να είναι η γη με τόση πολλή ομορφιά που υπάρχει, τόσο μεγαλείο, τόση άφθαρτη ομορφιά! Είμαστε παγιδευμένοι στον πόνο και δεν νοιαζόμαστε να ξεφύγουμε απ’ αυτόν ακόμα κι όταν κάποιος μας δείχνει το δρόμο.

Δεν ξέρω, αλλά νιώθει κανείς να φλέγεται από αγάπη· υπάρχει μια άσβηστη φλόγα· νιώθει ότι έχει τόση πολλή απ’ αυτήν μέσα του, που θέλει να τη δώσει σε όλους· και το κάνει. Είναι σαν ένα ποτάμι που κυλάει με ορμή, που ποτίζει και δίνει ζωή σε κάθε πόλη και χωριό· μολύνεται από τις ανθρώπινες βρωμιές που πέφτουν σ’ αυτό, αλλά σύντομα τα νερά καθαρίζονται από μόνα τους και συνεχίζουν να τρέχουν.

Τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει την αγάπη γιατί διαλύονται μέσα σ’ αυτήν τα πάντα: το καλό και το κακό· το άσχημο και το όμορφο.

Είναι το μοναδικό πράγμα που είναι αυτό το ίδιο αιωνιότητα.

Οι λέξεις που πρέπει να μας συντροφεύουν στη ζωή

10 λέξεις οδηγός για να μας συντροφεύουν στο ταξίδι της ζωής μας.

1) Ορθή γνώση, για να μας δώσει τα απαραίτητα εργαλεία για το ταξίδι.

2) Σοφία, για να χρησιμοποιήσουμε τη συσσωρευμένη γνώση του παρελθόντος με τρόπο που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε την παρουσία μας, το «τώρα».

3) Κατανόηση, για να δεχόμαστε τους άλλους που έχουν ίσως διαφορετικό τρόπο από το δικό μας, με λεπτότητα και κατανόηση, καθώς προχωράμε μαζί τους ή αναμεσά τους ή γύρω τους στο δρόμο της ζωής μας.

4) Αρμονία, για να μπορούμε να δεχόμαστε τη φυσική ροή της ζωής.

5) Δημιουργικότητα, για να συνειδητοποιήσουμε και να αναγνωρίσουμε νέες λύσεις και άγνωστα μονοπάτια στο δρόμο μας.

6) Δύναμη, για να αντισταθούμε στο φόβο και να προχωρήσουμε μπροστά, παρά την αβεβαιότητα, χωρίς εγγυήσεις ή πληρωμή.

7) Γαλήνη, για να στεκόμαστε γερά στα πόδια μας.

8) Χαρά, για να είμαστε πάντα γεμάτοι τραγούδια, γέλια και χορούς.

9) Αγάπη, ο σίγουρος οδηγός προς το υψηλότερο επίπεδο συνειδητότητας που είναι ικανός να φτάσει ο άνθρωπος.

10) Ενότητα, κι αυτό μας ξαναφέρνει εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε, τη θέση όπου είμαστε ένα με τον εαυτό μας και με όλα τα άλλα πράγματα.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Ο φίλος, αν χρειαστεί να μιλήσει, ανακοινώνει το πράγμα με μετριοπάθεια, χωρίς να λέει τίποτα για τον εαυτό του

Η χάρη εκ μέρους του φίλου, σαν ζωντανό, κρύβει στο βάθος την ουσία της, δεν τη συνοδεύει καμία επίδειξη και κανένας στόμφος, αλλά συχνά, όπως ο γιατρός θεραπεύει τους ανθρώπους χωρίς να γίνεται αντιληπτός, έτσι και ο φίλος ωφελεί με παρέμβαση ή συμφιλίωση, δείχνοντας φροντίδα χωρίς να τον πάρει είδηση αυτός που ωφελήθηκε.

Τέτοιος ήταν και ο Αρκεσίλαος σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά και τον καιρό που ο Απελλής ο Χίος ήταν άρρωστος, όταν κατάλαβε τη φτώχεια του, επέστρεψε με είκοσι τετράδραχμα, κάθισε στο προσκεφάλι του και του είπε: “Εδώ δεν υπάρχουν παρά τα στοιχεία του Εμπεδοκλή,

φωτιά, νερό και γη και το οικείο ύψος του αιθέρα.

Δεν είσαι όμως ξαπλωμένος καλά”

και, τακτοποιώντας του το μαξιλάρι, έβαλε κρυφά από κάτω τα κέρματα.

Όταν, λοιπόν, η γριά που τον περιποιούνταν τα βρήκε, απόρησε και ειδοποίησε τον Απελλή, εκείνος γέλασε και είπε:

“Του Αρκεσίλαου είναι το κόλπο”.

Ωστόσο μοιάζουν με τους γονείς τους τα τέκνα που γεννιούνται μέσα στη φιλοσοφία.

Ο Λακύδης, λοιπόν, μαθητής του Αρκεσιλάου, παραστεκόταν μαζί με άλλους φίλους στον Κηφισοκράτη, που είχε παραπεμφθεί σε δίκη εισαγγελίας.

Όταν ο κατήγορος του ζήτησε το δαχτυλίδι, εκείνος το άφησε να πέσει χωρίς να κινηθεί, και ο Λακύδης το πήρε είδηση, το πάτησε με το πόδι του και το έκρυψε, διότι συνιστούσε πράγματι επιβαρυντικό στοιχείο.

Μετά την απόφαση, ενώ ο Κηφισοκράτης χαιρετούσε τους δικαστές, ένας, που, καθώς φαίνεται, είχε δει το συμβάν, του είπε ότι χρωστάει χάρη στον Λακύδη και του διηγήθηκε το περιστατικό, χωρίς ο Λακύδης να το έχει πει σε κανέναν.

Έτσι, νομίζω, και οι θεοί ευεργετούν τις περισσότερες φορές χωρίς να γίνονται αντιληπτοί, διότι από την φύση τους χαίρονται και τους αρέσει να κάνουν χάρη και το καλό για την ίδια την πράξη.

Του κόλακα η συμπεριφορά δεν έχει τίποτα το δίκαιο, το αληθινό, το απλό και το μεγαλόψυχο, αλλά ιδρώτα, φωνές, πήγαινε έλα, συσπάσεις του προσώπου που εκδηλώνουν και δίνουν την εντύπωση ότι προσφέρει υπηρεσίες με μεγάλο κόπο και φροντίδα, σαν ζωγραφιά εκκεντρική, που δημιουργεί την εντύπωση της ενάργειας με χτυπητά χρώματα, τσαλακωμένες πτυχές, ρυτίδες και γωνιώδη χαρακτηριστικά. Αλλά και όταν διηγείται το πώς έδρασε είναι φορτικός, αναφέροντας τις περιπλανήσεις του, τις φροντίδες, τις αντιπάθειες που προκάλεσε στους άλλους, έπειτα χίλια δυο προβλήματα και μεγάλες συμφορές, που σε κάνουν να λες πως δεν άξιζε τόσο κόπο.

Κάθε χάρη, βέβαια, που καταλογίζεται σε κάποιον είναι αντιπαθητική, δεν είναι πια χάρη ούτε γίνεται αποδεκτή, στις χάρες όμως των κολάκων ενυπάρχει ευθύς εξαρχής τη στιγμή που γίνονται και όχι αργότερα κάτι που φέρνει ντροπή και είναι ενοχλητικό.

Ο φίλος, αν χρειαστεί να μιλήσει, ανακοινώνει το πράγμα με μετριοπάθεια, χωρίς να λέει τίποτα για τον εαυτό του.

Η χάρη του είδους δεν είναι μόνο γενναιόδωρη, αλλά και πιο ευχάριστη για εκείνους που τη δέχονται, επειδή μένουν με την εντύπωση ότι δεν προκαλούν μεγάλη βλάβη στους ευεργέτες τους.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

SENECA: Εκείνο που βλάπτει είναι η υπερβολή της ηδονής

Όποιος έχει κάνει βήματα προς την αρετή έχει δώσει δείγματα του ευγενικού του χαρακτήρα· όποιος όμως ακολουθεί την ηδονή φαίνεται απονευρωμένος, συντριμμένος, εκθηλυμένος, επιρρεπής προς την ακολασία, εκτός πια αν κάποιος του μάθει να ξεχωρίζει τις ηδονές, έτσι ώστε να ξέρει ποιες από αυτές βρίσκονται μέσα στα όρια των φυσικών επιθυμιών και ποιες ορμούν ασυγκράτητες μπροστά και, όσο περισσότερο τις ικανοποιείς, τόσο πιο ακόρεστες γίνονται. Έλα λοιπόν, άφησε την αρετή να σου δείξει το δρόμο, και τότε κάθε σου βήμα θα είναι ασφαλές. Εκείνο επίσης που βλάπτει εξίσου είναι η υπερβολή της ηδονής· στην περίπτωση όμως της αρετής δεν υπάρχει φόβος κάποιας υπερβολής, μια και το μέτρο είναι στοιχείο αυτής της ίδιας της αρετής. Δεν υπάρχει αγαθό που να δοκιμάζεται από το δικό του μέγεθος. Και πέρα απ’ αυτό, ποιος καλύτερος οδηγός υπάρχει από τον λόγο σε πλάσματα προικισμένα με φύση λογική; Αν τώρα αυτός ο συνδυασμός αρετής και ηδονής σε ευχαριστεί, αν σε ευχαριστεί να επιδιώκεις μια ευτυχισμένη ζωή έχοντας τέτοια συνοδεία, άφησε τουλάχιστον την αρετή να προηγείται και την ηδονή να έπεται και να παρακολουθεί το σώμα σαν σκιά του. Το να παραδώσεις την αρετή, την πιο υπέροχη δέσποινα, στην υπηρεσία της ηδονής μαρτυρεί άνθρωπο που τίποτε μεγάλο δεν κλείνει μέσα του.

Ας πηγαίνει μπροστά η αρετή, αυτή ας κρατεί τη σημαία. Φυσικά, θα είναι μαζί μας και η ηδονή, αλλά εμείς θα είμαστε τα αφεντικά της, εμείς θα την ελέγχουμε. Μπορεί σε κάποια υπόδειξή της να μας πείθει, ουδέποτε όμως θα μας εξαναγκάζει. Εκείνοι πάντως που παραδίνουν τα ηνία στην ηδονή στερούνται και τις δύο- γιατί και την αρετή χάνουν και στην ηδονή δεν κυριαρχούν αλλά, αντίθετα, εκείνη είναι που τους κάνει ό,τι θέλει και ή υποφέρουν από την έλλειψή της ή πνίγονται από την πληθωρική της παρουσία, δυστυχείς αν τους εγκαταλείψει, ακόμη δυστυχέστεροι αν τους κατακυριεύσει. Μοιάζουν, πράγματι, με τους ναύτες που τους έχουν κατακλύσει τα νερά γύρω από τις Σύρτεις, και τη μια τούς αφήνουν στη στεγνή αμμουδιά, την άλλη τούς σκεπάζουν με το αφρισμένο κύμα. Αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής έλλειψης αυτοελέγχου και της υπερβολικής αφοσίωσης σε ένα μόνο πράγμα· γιατί, αν κάποιος επιδιώκει το κακό αντί για το καλό, η επιτυχία του γίνεται επικίνδυνη. Όπως συμβαίνει όταν κυνηγάμε άγρια θηρία με κόπο και με κίνδυνο και, ακόμη και μετά τη σύλληψή τους, η κατοχή τους καταλήγει να είναι πολύ δύσκολη -αφού συχνά ξεσκίζουν τα αφεντικά τους-, έτσι συμβαίνει και με τις μεγάλες απολαύσεις: εξελίσσονται σε μεγάλο κακό και από αιχμάλωτες γίνονται κυρίαρχες. Όσο μάλιστα πιο πολλές και μεγάλες είναι αυτές οι απολαύσεις, τόσο πιο χαμηλά πέφτει και τόσο πιο πολλών δούλος γίνεται εκείνος που το πλήθος ονομάζει ευτυχή. Εγώ τουλάχιστον θα ήθελα να είμαι όσο γίνεται πιο μακριά από τέτοιες καταστάσεις. Όπως συμβαίνει μ’ εκείνον που, στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τα ίχνη των θηρίων μέχρι τις φωλιές τους -επειδή το νομίζει μεγάλη του επιτυχία,

με τη θηλιά τα άγρια θηρία να τ’ αρπάζει
και
με σκυλιά το ισκιερό το δάσος να το ζώνει,

ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει τα ίχνη τους- αφήνει στην άκρη σημαντικότερα πράγματα και αναβάλλει πολλά από τα καθήκοντα του, έτσι και εκείνος που επιδιώκει την ηδονή μεταθέτει τα πάντα και, πριν απ’ όλα, αψηφά την ελευθερία του, κι αυτό το κάνει υπακούοντας στην κοιλιά του και μόνο. Δεν αγοράζει όμως ηδονές για τον εαυτό του, αλλά πουλάει τον εαυτό του στις ηδονές.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Για μια ευτυχισμένη ζωή

Baruch Spinoza: Τα θεμελιώδη ερωτήματα

Ο Σπινόζα έγραψε στα λατινικά, εφήρμοσε καρτεσιανές και μεσαιωνικές τεχνικές και καλλιέργησε το προσωπικό του στυλ το οποίο ήταν λιτό αλλά επιβλητικό. Οι εκάστοτε αφορισμοί ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες με ορμή γιατί βασίζονται σε επιχειρήματα τα οποία παρουσιάζονται με μαθηματική ακρίβεια. Εδώ μπορούμε να εξετάσουμε μόνο το μεγαλύτερο έργο του Σπινόζα, την Ηθική γιατί τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ισχύουν ακόμα και για μας που ζούμε τρεις αιώνες μετά τη δημοσίευσή τους ώστε όλοι οι σύγχρονοι σκεπτόμενοι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να δεχθούν τις έννοιες που εισάγει όπως ακριβώς έκαναν και οι διανοούμενοι της εποχής του.

Η Ηθική χωρίζεται σε πέντε μέρη, το καθένα από τα οποία παρουσιάζεται με βάση τη γεωμετρία του Ευκλείδη, ξεκινώντας με ορισμούς και αξιώματα και συνάγοντας θεωρήματα από αόριστες αποδείξεις. Τα αξιώματα υποτίθεται ότι είναι αυταπόδεικτα και τα θεωρήματα συμπεράσματα που ισχύουν. Αν αυτό ίσχυε βέβαια, τότε η φιλοσοφία δεν θα ήταν αληθινή εν μέρει αλλά αναγκαία αληθινή – όπως και τα μαθηματικά είναι κατ’ ανάγκην αληθή. Η απιθανότητα αυτού δεν θα πρέπει να μας αποθαρρύνει. Ακόμα κι αν οι αποδείξεις μπορούν να κλονισθούν, ακόμη και αν τα αξιώματα είναι ασαφή, ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει ένας ολόκληρος πνευματικός θησαυρός που μπορούμε να εξαγάγουμε από αυτά -αν κριθούν στο σύνολό τους και με βάση αυτά που υποδηλώνουν- και η φιλοσοφία του Σπινόζα είναι πιο κοντά στην αλήθεια από οποιαδήποτε φιλοσοφία η οποία έχει θέσει τα ίδια απλά ερωτήματα. Τα ερωτήματα αυτά είναι εξίσου σημαντικά για μας όσο ήταν και για τον Σπινόζα. Η διαφορά είναι ότι σπανίως τα συνειδητοποιούμε. Να ποια είναι:

1. Γιατί υπάρχει ό,τι υπάρχει;
2. Πώς συντίθεται ο κόσμος;
3. Γιατί κινούμαστε μέσα στο πλαίσιο των πραγμάτων;
4. Είμαστε ελεύθεροι;
5. Πώς θα έπρεπε να ζούμε;

Η δυσκολία του σημερινού ανθρώπου να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά έγκειται στο γεγονός ότι ουσιαστικά δεν θέλει να τα αντιμετωπίσει, πράγμα βεβαίως που ευθύνεται και για τον βαθύ αποπροσανατολισμό του. Αυτό που έγινε της μόδας να ονομάζουμε τελευταία «μεταμοντέρνο» είναι η κατάσταση των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι θεωρούν πιο εύκολο να κρύβουν τα θεμελιώδη άγχη τους παρά να τα αντιμετωπίζουν. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ξέρουν πια τι να ελπίζουν ή πώς. Για την κατάστασή τους δεν υπάρχει καλύτερος θεραπευτής από τον Σπινόζα ούτε καλύτερος συνήγορος της πνευματικής ζωής όλων όσοι έχουν χάσει κάθε επιθυμία να την κατακτήσουν και πάλι.

Τα πέντε ερωτήματα που έθεσα είναι φιλοσοφικά και δεν μπορούν να απαντηθούν ούτε με την παρατήρηση ούτε με τα πειράματα αλλά μόνο με τη χρήση της λογικής. Ο Κοσμολόγοι διατυπώνουν διάφορες και συχνά αντιμαχόμενες απόψεις για την «προέλευση του Σύμπαντος». Μερικοί υποστηρίζουν ότι υπήρξε μια μεγάλη έκρηξη κι άλλοι ότι το σύμπαν προήλθε από μια αργή διαδικασία συμπύκνωσης. Και οι δύο θεωρίες, όμως, αφήνουν αναπάντητο το βασικό ερώτημα. Ακόμα κι αν καταλήξουμε στο ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε κάποια στιγμή από το τίποτα, πρέπει να απαντήσουμε σε κάτι άλλο: ποια ήταν «η αρχική του κατάσταση». Θα πρέπει να υπήρχε μια αλήθεια όταν το Σύμπαν βρισκόταν σε μηδενικό ακόμα σημείο – δηλαδή, ότι αυτό το μεγάλο γεγονός επρόκειτο να γίνει οντότητα και να δημιουργήσει αποτελέσματα σύμφωνα με προϋπάρχοντες, κατά τη αρχική εκείνη στιγμή, νόμους. Και πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό:

Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα το οποίο ανέφερα πιο πάνω. Καμία επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε αυτό. Παρ’ όλα αυτά, αν δεν υπάρχει απάντηση, τότε τίποτα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να ερμηνευθεί. Μπορούμε να περιγράψουμε πώς λειτουργεί το Σύμπαν, αλλά όχι γιατί υπάρχει. Η αλήθεια είναι ότι η ύπαρξη ενός σύμπαντος που λειτουργεί, ενός σύμπαντος που επιδέχεται επιστημονικών ερμηνειών αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο από την ύπαρξη του τυχαίου χάους. Ποιο είναι το αθάνατο χέρι ή μάτι που θα μπορέσει να οριοθετήσει αυτήν την τρομακτική συμμετρία; Συνέβη, έτσι απλά; Κι αν έγινε αυτό, πώς και γιατί;

Ο Σπινόζα έζησε σε μια εποχή όπου από τον θεολογικό διαλογισμό άρχισε να αναδύεται η επιστήμη. Ήταν ένας στοχαστής που όσον αφορά στις σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής και της Κοσμολογίας επροηγείτο της εποχής του από πολλές απόψεις. Δεν δεχόταν, όμως, τη σαφή διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Γι’ αυτόν, όπως και για τον Ντεκάρτ, η Φυσική έχει να κάνει με τη μεταφυσική κι ένας επιστήμονας ο οποίος αγνοεί τα θεμελιώδη ερωτήματα, στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνει τι κάνει. Αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα δεν μπορούν να απαντηθούν με τα πειράματα. Η λογική και όχι το πείραμα μπορεί να μας καθοδηγήσει προς την υπέρτατη πραγματικότητα. Ακριβώς επειδή σκεφτόταν κατά τον τρόπο αυτόν ο Σπινόζα περιγράφεται ως ορθολογικής (κι όχι ως εμπειριστής, δηλαδή κάποιος που εντοπίζει τη γνώση στο σύνολό της στην εμπειρία). Γι' αυτό ακριβώς εφήρμοσε την «γεωμετρική μέθοδο», εφ’ όσον η λογική δεν αναγνωρίζει καμία άλλη μέθοδο. Κάθε αλήθεια που προέρχεται από τη λογική είναι είτε αυταπόδεικτη είτε προέρχεται από αυταπόδεικτες αλήθειες που συνάγονται αλυσιδωτά από κάποια επιχειρήματα.

Η εφαρμογή της γεωμετρικής μεθόδου σημαίνει ότι η φιλοσοφία του Σπινόζα φαίνεται υπερβολικά αυστηρή εκ πρώτης όψεως. Είναι φυσικό για τους φιλοσόφους να αρχίζουν από επιμέρους ζητήματα και μετά να προχωρούν σιγά-σιγά προς μια πιο αφηρημένη εικόνα της πραγματικότητας. Κι έτσι ο Ντεκάρτ άρχισε ρωτώντας τον εαυτό του κατά πόσο υπάρχει κάτι για το οποίο θα μπορούσε να μην αμφιβάλλει και προχώρησε για να φτιάξει μια μεταφυσική θεωρία η οποία θα μπορούσε να θέσει τέλος στις αμφιβολίες του. Ο Σπινόζα αρχίζει από το σημείο όπου καταλήγουν οι άλλοι στοχαστές – δηλαδή από τα αξιώματα μιας αφηρημένης θεωρίας. Μετά κατεβαίνει σταδιακά στην ανθρώπινη πραγματικότητα και στο πρόβλημα το οποίο υποτίθεται ότι λύνει η θεωρία του. Το να καταφέρει κανείς κάτι τέτοιο είναι έτσι κι αλλιώς μεγάλο επίτευγμα αλλά το να το καταφέρει κανείς με τον τρόπο του Σπινόζα έτσι ώστε να βρει απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα, είναι σχεδόν θαύμα.

Για ένα καρφί… χάθηκε το βασίλειο

Για ένα καρφί χάθηκε το πέταλο
Για ένα πέταλο χάθηκε το άλογο
Για ένα άλογο χάθηκε ο καβαλάρης
Για έναν καβαλάρη χάθηκε η μάχη
Για μια μάχη χάθηκε το βασίλειο.

Η δύναμη της ελεύθερης βούλησης μοιάζει μ’ εκείνο το παροιμιώδες καρφί μέσα στο βασίλειο. Χρησιμοποιείστε την, και θα σας είναι δυνατό να διασφαλίσετε το μέλλον. Πάψετε να τη χρησιμοποιείτε, και όλα θα πηγαίνουν κατά διαόλου. ‘Εστω και αν οι περισσότερες πράξεις ή παραλείψεις μας γίνονται από συνήθεια μάλλον παρά συνειδητή επιλογή, οι ίδιες οι συνήθειες εγκαινιάσθηκαν αρχικά με την επιλογή, και μπορούν να αλλάξουν τελικά με την επιλογή. Όσο πιο υπεύθυνα αποτιμούμε και προσαρμόζουμε τις συνήθειές μας, τόσο περισσότερο η πορεία της ζωής μας θα ευθυγραμμίζεται με τους υψηλότερους σκοπούς μας. Μόνο χειραγωγώντας αυτές τις ευαίσθητες θέσεις-κλειδιά, θα σύρουμε τη σκοπιμότητα από το κβαντικό βασίλειο της σκέψης στον ευρύτερο κόσμο της δράσης.

Τα πάθη από μόνα τους, καθώς λειτουργούν με παραμέτρους που έχουν τεθεί από την άσκοπη πορεία της εξέλιξης, απειλούν βέβαια να μας παρασύρουν μακριά από την σκόπιμη πορεία που χαράζει η συνειδητή πρόθεση. Αλλά τα κεντρίσματα των παθών, όπως κι η δύναμη της βούλησης, δεν είναι παντοδύναμα. Στην πραγματικότητα, και οι δυο δυνάμεις μπορούν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ποικίλους βαθμούς έντασης, και να γεννούν ποικίλα αποτελέσματα. ‘Ενα ανερμάτιστο πνεύμα μπορεί να παρασύρεται απ’ το πάθος σαν φύλλο που στροβιλίζεται στο παραμικρό αεράκι- κι ένα πεισματάρικο πνεύμα, όμοια με βράχο, δεν εγκαταλείπει το έδαφός του ακόμη και στην πιο άγρια θύελλα. Ωστόσο, το πνεύμα που ακολουθεί ένα σκοπό μοιάζει περισσότερο μ’ ένα ιστιοφόρο που προσαρμόζεται δυναμικά στις καταστάσεις, αντλώντας το μεγαλύτερο όφελος κάθε φορά: μπορεί να υψώνει πανιά και ν’ αρμενίζει όταν οι άνεμοι του πάθους φυσούν προς μια ευνοϊκή κατεύθυνση, ή να ρίχνει άγκυρα όταν οι άνεμοι δεν είναι καθόλου ευνοϊκοί. Κάπου στο ενδιάμεσο, μεταξύ της αιτιοκρατίας που υποστηρίζει πως ο άνεμος είναι ο αδιαμφισβήτητος υποκινητής κάθε συμπεριφοράς, και του υπαρξισμού που διαβεβαιώνει πως ο άνεμος πνέει όπου θέλουμε εμείς, βρίσκεται τούτη η αλήθεια: πως αυτεξούσιο και πάθος συνυπάρχουν. Δεν υπηρετούμε τα συμφέροντά μας αν αρνηθούμε απερίσκεπτα το πρώτο ή το δεύτερο. Μόνο κατευθύνοντας τα πάθη μας μέσω της βούλησης μπορούμε κάποτε να ελπίσουμε πως θα αρμενίσουμε μες στις προκλήσεις της ζωής με κάποια επιτυχία.

Hegel: τι είναι Αυτονομία;

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770-1831

Πώς κατανοείται η αυτονομία;

§1. Η έννοια της αυτονομίας ‒γερμ. Autonomie, Eigengesetzlichkeit, Selbstgesetzlichkeit‒ έλκει την καταγωγή της από την αρχαία ελληνική λέξη: αυτο-νομία, που με τη σειρά της προέρχεται από το επίθετο: αυτό-νομος, που πρωταρχικά δήλωνε την ελευθερία μιας πόλεως, μιας κοινότητας πολιτών, να ζει σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, δηλαδή να νομοθετεί η ίδια και να οργανώνει τη ζωή της με βάση αυτή τη νομοθέτηση. Επομένως, η αυτονομία παραπέμπει στην αυτονομοθέτηση και υποδηλώνει: αυτοκαθορισμό, αυτοπροσδιορισμό, σε αντίθεση με την ετερονομία (γερμ. Fremdgesetzlichkeit) και τον ετεροκαθορισμό, ετεροπροσδιορισμό. Στην αρχαιότητα, η εν λόγω έννοια χρησιμοποιούνταν συνήθως ως όρος της πολιτικής φιλοσοφίας, ενώ στη νεότερη εποχή, κατά κύριο λόγο από τον Καντ και ύστερα, προσέλαβε ηθικό χαρακτήρα και μετατοπίστηκε βασικά στην περιοχή της ηθικής φιλοσοφίας.

§2. Η έννοια της αυτονομίας στον Καντ συνδέεται με τον αυτοπροσδιορισμό της βούλησης και διακρίνεται ρητά από τη θεωρία του ευδαιμονισμού και του ωφελιμισμού του Διαφωτισμού. Σημαίνει την αυτονομοθέτηση /αυτονομοθεσία του Λόγου (Selbstgesetzgebung der Vernunft), την αυτενέργεια, ως αυτο-αναφορά, του νομοθετούντος Λόγου: την ενέργεια του Λόγου, που τον θέτει απέναντι στη φύση.

§3. Στον Χέγκελ, η αυτονομία νοείται ως αυτοπραγμάτωση του απόλυτου πνεύματος και πάντοτε όχι χωριστά ή κατ’ απόλυτη αντίθεση προς τη φύση, όπως στον Καντ. Τούτο σημαίνει πως η έννοια της αυτονομίας, στον Χέγκελ, δεν είναι παρά αυτή τούτη η έννοια του Λόγου, που έχει αναιρέσει διαλεκτικά μέσα της τη φύση και τη διατηρεί εσωτερικά ανηρημένη. Έτσι προκύπτει μια αληθινή αυτονομία, υπό το νόημα ότι δεν υπάρχει απόλυτη αυτονομία από τη φύση, καθώς η τελευταία αποτελεί πλέον πτυχή ή βαθμίδα της διαλεκτικής διεργασίας εν όλω, δυνάμει της οποίας συντελείται η αυτοπραγμάτωση του απόλυτου πνεύματος.

§4. Χαρακτηριστική είναι η εν λόγω διαλεκτική διεργασία στη Φαινομενολογία του πνεύματος. Η φυσική συνείδηση, ως άμεση παρουσία του πνεύματος, οδηγείται στο βάραθρο, όταν επιχειρεί να αναπτυχθεί σε αυτονομία από τη φύση. Η πράξη αυτονόμησής της είναι μια ενέργεια ή διεργασία στο επίπεδο του κόσμου των φαινομένων και κάθε φορά που η ίδια η συνείδηση τείνει να επιτύχει την αυτονομία της μεταπίπτει από τη δεδομένη, γνωσιο-οντο-λογική της κατάσταση σε μια άλλη. Για παράδειγμα, στο τμήμα Β: Αυτοσυνείδηση, ο στωικισμός μεταπίπτει σε σκεπτικισμό, ευθύς ως αποκτά την εμπειρία πως η νομοτελειακή του κίνηση δεν μπορεί να συντελεστεί ερήμην της φύσης. Το ίδιο συμβαίνει και κατά την κίνηση του νομοθέτη Λόγου και του Λόγου που ελέγχει τους νόμους. Παρόμοια, στη Νομική κατάσταση, η ελευθερία του προσώπου καταβαραθρώνεται, όταν αποκτά την εμπειρία της αυθαιρεσίας εκ μέρους του Κυρίου του κόσμου. Σε κάθε περίπτωση, η πράξη, που εκτυλίσσεται ως ενεργείν υπό τον αστερισμό της απόλυτης ελευθερίας, αποδεικνύεται στο τέλος μια άκρως υποκειμενική διεργασία, που δεν μπορεί να σταθεί αυτόνομα έξω ή ενάντια στο ενεργείν ενός άλλου υποκειμένου, μιας άλλης υποκειμενικής διεργασίας, δηλαδή ως απόλυτη ελευθερία.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1372b-1373a)

Αὐτοὶ μὲν οὖν οὕτως ἔχοντες ἐπιχειροῦσιν ‹ἀδικεῖν›, ἀδικοῦσι δὲ τοὺς τοιούτους καὶ τὰ τοιαῦτα, τοὺς ἔχοντας ὧν αὐτοὶ ἐνδεεῖς ἢ εἰς τἀναγκαῖα ἢ εἰς ὑπεροχὴν ἢ εἰς ἀπόλαυσιν, καὶ τοὺς πόρρω καὶ τοὺς ἐγγύς· τῶν μὲν γὰρ ἡ λῆψις ταχεῖα, τῶν δ᾽ ἡ τιμωρία βραδεῖα, οἷον οἱ συλῶντες τοὺς Καρχηδονίους. καὶ τοὺς μὴ εὐλαβεῖς μηδὲ φυλακτικοὺς ἀλλὰ πιστευτικούς· ῥᾴδιον γὰρ πάντας λαθεῖν. καὶ τοὺς ῥαθύμους· ἐπιμελοῦς γὰρ τὸ ἐπεξελθεῖν. καὶ τοὺς αἰσχυντηλούς· οὐ γὰρ μαχητικοὶ περὶ κέρδους. καὶ τοὺς ὑπὸ πολλῶν ἀδικηθέντας καὶ μὴ ἐπεξελθόντας, ὡς ὄντας κατὰ τὴν παροιμίαν τούτους Μυσῶν λείαν. καὶ τοὺς μηδεπώποτε καὶ τοὺς πολλάκις· ἀμφότεροι γὰρ ἀφύλακτοι, οἱ μὲν ὡς οὐδέποτε, οἱ δ᾽ ὡς οὐκ ἂν ἔτι. καὶ τοὺς διαβεβλημένους ἢ εὐδιαβόλους· οἱ τοιοῦτοι γὰρ οὔτε προαιροῦνται, φοβούμενοι τοὺς κριτάς, οὔτε δύνανται πείθειν, ὡς μισούμενοι καὶ φθονούμενοι. καὶ πρὸς οὓς

[1373a] ἔχουσι πρόφασιν ἢ προγόνων ἢ αὐτῶν ἢ φίλων ἢ ποιησάντων κακῶς ἢ μελλησάντων, ἢ αὐτοὺς ἢ προγόνους ἢ ὧν κήδονται· ὥσπερ γὰρ ἡ παροιμία, προφάσεως δεῖται μόνον ἡ πονηρία. καὶ τοὺς ἐχθροὺς καὶ τοὺς φίλους· τοὺς μὲν γὰρ ῥᾴδιον, τοὺς δὲ ἡδύ. καὶ τοὺς ἀφίλους, καὶ τοὺς μὴ δεινοὺς εἰπεῖν ἢ πρᾶξαι· ἢ γὰρ οὐκ ἐγχειροῦσιν ἐπεξιέναι, ἢ καταλλάττονται, ἢ οὐδὲν περαίνουσιν. καὶ οἷς μὴ λυσιτελεῖ διατρίβειν ἐπιτηροῦσιν ἢ δίκην ἢ ἔκτισιν, οἷον οἱ ξένοι καὶ αὐτουργοί· ἐπὶ μικρῷ τε γὰρ διαλύονται καὶ ῥᾳδίως καταπαύονται. καὶ τοὺς πολλὰ ἠδικηκότας, ἢ τοιαῦτα οἷα ἀδικοῦνται· ἐγγὺς γάρ τι δοκεῖ τοῦ μὴ ἀδικεῖν εἶναι ὅταν τι τοιοῦτον ἀδικηθῇ τις οἷον εἰώθει καὶ αὐτὸς ἀδικεῖν· λέγω δ᾽ οἷον εἴ τις τὸν εἰωθότα ὑβρίζειν αἰκίσαιτο. καὶ τοὺς ἢ πεποιηκότας κακῶς ἢ βουληθέντας ἢ βουλομένους ἢ ποιήσοντας· ἔχει γὰρ καὶ τὸ ἡδὺ καὶ τὸ καλόν, καὶ ἐγγὺς τοῦ μὴ ἀδικεῖν φαίνεται. καὶ οἷς χαριοῦνται ἢ φίλοις ἢ θαυμαζομένοις ἢ ἐρωμένοις ἢ κυρίοις ἢ ὅλως πρὸς οὓς ζῶσιν αὐτοί. καὶ πρὸς οὓς ἔστιν ἐπιεικείας τυχεῖν. καὶ οἷς ἂν ἐγκεκληκότες ὦσιν καὶ προδιακεχωρηκότες, οἷον Κάλλιππος ἐποίησεν τὰ περὶ Δίωνα· καὶ γὰρ τὰ τοιαῦτα ἐγγὺς τοῦ μὴ ἀδικεῖν φαίνεται. καὶ τοὺς ὑπ᾽ ἄλλων μέλλοντας, ἂν μὴ αὐτοί, ὡς οὐκέτι ἐνδεχόμενον βουλεύσασθαι, ὥσπερ λέγεται Αἰνεσίδημος Γέλωνι πέμψαι κοττάβια ἀνδραποδισαμένῳ ‹ ›, ὅτι ἔφθασεν, ὡς καὶ αὐτὸς μέλλων. καὶ οὓς ἀδικήσαντες δυνήσονται πολλὰ δίκαια πράττειν, ὡς ῥᾳδίως ἰασόμενοι, ὥσπερ ἔφη Ἰάσων ὁ Θετταλὸς δεῖν ἀδικεῖν ἔνια, ὅπως δύνηται καὶ δίκαια πολλὰ ποιεῖν. καὶ ἃ πάντες ἢ πολλοὶ ἀδικεῖν εἰώθασιν· συγγνώμης γὰρ οἴονται τεύξεσθαι. καὶ τὰ ῥᾴδια κρύψαι· τοιαῦτα δὲ ὅσα ταχὺ ἀναλίσκεται, οἷον τὰ ἐδώδιμα, ἢ τὰ εὐμετάβλητα σχήμασιν ἢ χρώμασιν ἢ κράσεσιν, ἢ ἃ πολλαχοῦ ἀφανίσαι εὔπορον· τοιαῦτα δὲ τὰ εὐβάστακτα καὶ ἐν μικροῖς τόποις ἀφανιζόμενα. καὶ οἷς ἀδιάφορα καὶ ὅμοια πολλὰ προϋπῆρχεν τῷ ἀδικοῦντι. καὶ ὅσα αἰσχύνονται οἱ ἀδικηθέντες λέγειν, οἷον γυναικῶν οἰκείων ὕβρεις ἢ εἰς αὑτοὺς ἢ εἰς υἱεῖς. καὶ ὅσα φιλοδικεῖν δόξειεν ἂν ὁ ἐπεξιών· τοιαῦτα δὲ τὰ μικρὰ καὶ ἐφ᾽ οἷς συγγνώμη. ὡς μὲν οὖν ἔχοντες ἀδικοῦσι, καὶ ποῖα καὶ ποίους καὶ διὰ τί, σχεδὸν ταῦτ᾽ ἐστίν.

***
Σε τέτοια λοιπόν ψυχική κατάσταση ευρισκόμενοι οι άνθρωποι επιχειρούν άδικες πράξεις. Από την άλλη, αδικούν ανθρώπους των εξής κατηγοριών και διαπράττουν αδικήματα των εξής κατηγοριών: Αυτούς που έχουν όσα στερούνται οι ίδιοι (πράγματα καθημερινής ανάγκης, πράγματα περιττά, κάποια απόλαυση), είτε πρόκειται για ανθρώπους που βρίσκονται μακριά είτε για ανθρώπους που βρίσκονται κοντά τους: στη δεύτερη περίπτωση το κέρδος εξασφαλίζεται γρήγορα, στην πρώτη η τιμωρία έρχεται με καθυστέρηση, όπως π.χ. στην περίπτωση πειρατείας σε βάρος των Καρχηδονίων. Αδικούν επίσης αυτούς που δεν δείχνουν καμιά επιφύλαξη και δεν παίρνουν καμιά προφύλαξη, αλλά χαρίζουν εύκολα την εμπιστοσύνη τους: όλων αυτών των ανθρώπων εύκολα μπορεί κανείς να διαφύγει την προσοχή. Επίσης τους ράθυμους· γιατί μόνο ο άνθρωπος που δεν φοβάται τους κόπους κυνηγάει το δίκιο του στα δικαστήρια. Επίσης τους ντροπαλούς· γιατί αυτοί δεν μπαίνουν σε μάχες για το κέρδος. Αδικούν επίσης αυτούς που έχουν αδικηθεί από πολλούς και δεν προσέφυγαν στα δικαστήρια: οι άνθρωποι αυτοί είναι, όπως το λέει και η παροιμία, «λεία των Μυσών». Επίσης αυτούς που δεν αδικήθηκαν ποτέ και αυτούς που αδικήθηκαν πολλές φορές· γιατί και οι μεν και οι δε δεν παίρνουν προφυλάξεις: οι πρώτοι γιατί βασίζονται στο ότι ποτέ δεν αδικήθηκαν, οι δεύτεροι με την ιδέα ότι δεν πρόκειται να τους ξανασυμβεί. Αδικούν επίσης αυτούς που έχουν διαβληθεί ή εύκολα μπορούν να διαβληθούν· γιατί οι άνθρωποι αυτοί ούτε έχουν διάθεση να πάνε στο δικαστήριο, επειδή φοβούνται τους δικαστές, ούτε μπορούν να πείσουν, καθώς έχουν ήδη προκαλέσει το μίσος και τον φθόνο. Επίσης αυτούς εναντίον των οποίων

[1373a] μπορούν να προβάλουν τον ισχυρισμό ότι οι προγονοί τους ή οι ίδιοι ή οι φίλοι τους έκαναν ή είχαν την πρόθεση να κάνουν κάποιο κακό στους ίδιους ή στους προγόνους τους ή σε πρόσωπα για τα οποία οι ίδιοι νοιάζονται· γιατί όπως το λέει και η παροιμία «άλλο δεν θέλει η κακία παρά μόνο μια αφορμή». Αδικούν επίσης τους εχθρούς και τους φίλους: τους φίλους γιατί είναι εύκολο, τους εχθρούς γιατί είναι ευχάριστο. Επίσης τους άφιλους, όπως και όσους δεν είναι ικανοί στους λόγους ή στις πράξεις· γιατί αυτοί ή δεν δοκιμάζουν καθόλου να προσφύγουν στο δικαστήριο, ή συμβιβάζονται, ή είναι ανίκανοι να φέρουν σε πέρας οτιδήποτε. Ακόμη, αυτούς που δεν τους συμφέρει καθόλου να χάνουν τον χρόνο τους για να παρακολουθήσουν μια δικαστική διαδικασία ή για να πληρώσουν ένα πρόστιμο (τέτοιοι είναι π.χ. οι ξένοι και οι άνθρωποι που κερδίζουν τη ζωή τους με τα ίδια τους τα χέρια): οι άνθρωποι αυτοί συμβιβάζονται με μικρά ανταλλάγματα και σταματούν εύκολα τη δίωξη. Επίσης αυτούς που έχουν διαπράξει πολλές αδικίες, ή αδικίες σαν αυτές που οι ίδιοι υφίστανται· ο λόγος είναι ότι μοιάζει σχεδόν να μην είναι αδικία όταν κανείς αδικηθεί με τον τρόπο που ο ίδιος συνηθίζει να αδικεί τους άλλους· εννοώ π.χ. αν χτυπήσει κανείς έναν άνθρωπο που συνηθίζει να προσβάλλει τους άλλους. Αδικούν επίσης αυτούς που τους έκαναν κακό, ή θέλησαν —ή θέλουν— να τους κάνουν κακό, ή πρόκειται να τους κάνουν κακό· γιατί η περίπτωση αυτή έχει μέσα της και το στοιχείο του ευχάριστου και το στοιχείο του ωραίου, και σχεδόν μοιάζει να μην είναι αδικία. Επίσης αυτούς που, αν αδικηθούν, το πράγμα θα ευχαριστήσει φίλους, άτομα που τα θαυμάζουν, εραστές, αφεντικά ή, γενικά, άτομα από τα οποία εξαρτάται η δική τους ζωή. Επίσης αυτούς των οποίων μπορεί να έχουν την επιείκεια. Επίσης αυτούς εναντίον των οποίων έχουν ήδη διατυπώσει συγκεκριμένες κατηγορίες ή με τους οποίους είχαν ήδη κάποιες διαφορές, όπως π.χ. ενήργησε ο Κάλλιππος στην υπόθεση τη σχετική με τον Δίωνα· γιατί αυτού του είδους οι πράξεις σχεδόν δεν φαίνεται να αποτελούν αδικία. Επίσης αυτούς που, αν δεν προλάβουν να τους αδικήσουν οι ίδιοι, θα αδικηθούν από άλλους, μια και δεν μένει πια δυνατότητα για σκέψη· έτσι ακριβώς λένε ότι έστειλε ο Αινεσίδημος στον Γέλωνα το βραβείο του κότταβου, όταν εκείνος κυρίεψε «...», επειδή ο Γέλωνας τον πρόλαβε σε κάτι που και ο ίδιος σχεδίαζε. Επίσης αυτούς στους οποίους, αφού πρώτα τους αδικήσουν, θα μπορέσουν να κάνουν πολλά δίκαια πράγματα, με την ιδέα ότι θα θεραπεύσουν εύκολα το κακό που τους έκαναν, όπως ακριβώς το είπε ο Ιάσονας ο Θεσσαλός, ότι έπρεπε να κάνει πότε πότε άδικες πράξεις, για να μπορεί να κάνει και πολλές δίκαιες πράξεις.

Κάνουν επίσης τις αδικίες που κάνουν συνήθως όλοι οι άνθρωποι ή πολλοί από αυτούς· γιατί πιστεύουν ότι τότε θα έχουν σίγουρη τη συγγνώμη. Επίσης κλέβουν πράγματα που εύκολα μπορούν να τα κρύψουν· τέτοια είναι όσα μπορούν να καταναλωθούν γρήγορα (π.χ. τα φαγώσιμα) ή αυτά που εύκολα μπορεί να μεταβληθεί το σχήμα, το χρώμα ή η σύνθεσή τους· επίσης αυτά που εύκολα μπορούν να κρυφτούν σε πολλά μέρη· τέτοια είναι όσα κουβαλιούνται εύκολα στα χέρια και μπορούν να κρυφτούν σε μικρούς χώρους. Επίσης πράγματα απολύτως όμοια ή γενικά όμοια με πολλά άλλα που είχε ήδη δικά του ο κλέφτης. Επίσης αυτά για τα οποία ντρέπονται να μιλήσουν τα θύματα, όπως είναι η ατίμωση γυναικών της δικής τους οικογένειας ή της οικογένειας των γιων τους. Αυτά επίσης για τα οποία η προσφυγή στα δικαστήρια θα μπορούσε να δημιουργήσει την εντύπωση ότι τα θύματα είναι άτομα φιλόδικα· τέτοια είναι τα ασήμαντα πράγματα και τα συγχωρητέα.

Περίπου αυτά είναι λοιπόν τα σχετικά α) με την ψυχική κατάσταση αυτών που αδικούν, β) με το είδος των αδικημάτων που διαπράττουν, γ) με τις κατηγορίες των ανθρώπων τους οποίους αδικούν, και δ) με τους λόγους για τους οποίους αδικούν.