ΣΤΟΒΑΙΟΣ - Ἀνθολόγιον ζ'

Περίανδρος Κυψέλου Κορίνθιος ἔφη·
Μελέτα τὸ πᾶν. Καλὸν ἡσυχία· ἐπισφαλὲς προπέτεια. Κέρδος αἰσχρὸν. Δημοκρατία κρεῖττον τυραννίδος. Αἱ μὲν ἡδοναὶ θνηταί, αἱ δ᾽ ἀρεταὶ ἀθάνατοι. Εὐτυχῶν μὲν μέτριος ἴσθι, ἀτυχῶν δὲ φρόνιμος. Φειδόμενον κρεῖττον ἀποθανεῖν ἢ ζῶντα ἐνδεῖσθαι. Σεαυτὸν ἄξιον παρασκεύαζε τῶν γονέων. Ζῶν μὲν ἐπαινοῦ, ἀποθανὼν δὲ μακαρίζου. Φίλοις εὐτυχοῦσι καὶ ἀτυχοῦσιν ὁ αὐτὸς ἴσθι. Ὃν ἂν ἑκὼν ὁμολογήσῃς πονηρόν, παράβαινε. Λόγων ἀπορρήτων ἐκφορὰν μὴ ποιοῦ. Λοιδοροῦ ὡς ταχὺ φίλος ἐσόμενος. Τοῖς μὲν νόμοις παλαιοῖς χρῶ, τοῖς δ᾽ ὄψοις προσφάτοις. Μὴ μόνον τοὺς ἁμαρτάνοντας κόλαζε, ἀλλὰ καὶ τοὺς μέλλοντας κώλυε. Δυστυχῶν κρύπτε, ἵνα μὴ τοὺς ἐχθροὺς εὐφράνῃς.

***
Ο Περίανδρος, γιος του Κύψελου, από την Κόρινθο είπε:
Η άσκηση είναι το παν. Ωραίο πράγμα η ησυχία, επικίνδυνο πράγμα η προπέτεια. Το κέρδος φέρνει ντροπή. Η δημοκρατία είναι καλύτερη από την τυραννίδα. Οι ηδονές είναι εφήμερες, οι αρετές όμως αθάνατες. Όταν ευτυχείς, να είσαι μετρημένος· όταν δυστυχείς, φρόνιμος. Αν είναι κανείς να τσιγκουνεύεται, καλύτερα να πεθάνει παρά να ζήσει στερημένος. Φρόντιζε να κάνεις τον εαυτό σου άξιο των γονέων σου. Όσο ζεις, να σε επαινούν· όταν πεθάνεις, να σε μακαρίζουν. Με τους φίλους σου να είσαι ίδιος, στις ευτυχίες και στις δυστυχίες τους. Όποιον παραδεχτείς με τη θέλησή σου ως κακόν, προσπέρνα τον. Μη κοινολογείς τα μυστικά. Να κατηγορείς τον άλλον με την ιδέα ότι γρήγορα θα γίνεις φίλος του. Οι νόμοι σου να είναι παλιοί, τα φαγητά σου φρέσκα. Να μην αρκείσαι στο να τιμωρείς αυτούς που κάνουν σφάλματα, αλλά και αυτούς που πρόκειται να κάνουν να τους εμποδίζεις. Κρύβε τη δυστυχία σου, για να μη δώσεις χαρά στους εχθρούς σου.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΕΣ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ – που είναι συνάμα και η γοητεία της-, είναι η ισορροπία μεταξύ συνέχειας και αλλαγής. Οι άθλοι της προσωκρατικής περιόδου της ελληνικής σκέψης, όπως και τα επιτεύγματα που είχε να επιδείξει ο τέταρτος αιώνας (προπάντων το έργο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη), ουδέποτε βρέθηκαν μακριά από το ενδιαφέρον των μεγάλων στοχαστών της ελληνιστικής εποχής. Κάθε τόσο ανακαλύπτουμε αδιάσειστες μαρτυρίες ότι ο Επίκουρος, ο Ζήνων και οι άλλοι εργάζονταν πάνω σε προβλήματα που έθεσαν οι προκάτοχοί τους, και έβρισκαν τα εννοιολογικά εργαλεία τους στις ιδέες των προηγούμενων φιλοσόφων. Εντούτοις η πρωτοτυπία τους παραμένει αδιαμφισβήτητη. Μετά από τις φιλότιμες διερευνήσεις του ιδεαλισμού του Πλάτωνα και της εργώδους αναθεώρησης της πλατωνικής σκέψης από τον Αριστοτέλη, οι Ελληνιστές φιλόσοφοι χάραξαν ένα καινούργιο μονοπάτι. Για να μπορέσουμε να περιγράψουμε αυτή την ισορροπία μεταξύ συνέχειας και αλλαγής, θα ήταν ίσως αποτελεσματικό να καταφύγουμε στο παραδοσιακό εκείνο δεκανίκι των ιστοριογράφων της φιλοσοφίας, τους -ισμούς.

Είναι πάντα επικίνδυνο να σχηματοποιούμε έτσι τις φιλοσοφικές ιδέες, στριμώχνοντάς τες κάτω από γενικές και επομένως παραπλανητικές ταμπέλες. Ελάχιστα φωτίζει τον πλούτο της σκέψης του Πλάτωνα, για παράδειγμα, το να την περιγράψουμε ως «μια μορφή ιδεαλισμού»’ με τίποτα δεν αναπληρώνει την εκ του σύνεγγυς μελέτη της ζωντανής ανάπτυξης του λόγου, που κάνει την θεωρία των Ιδεών να είναι αυτό που είναι. Όμως τέτοιες γενικεύσεις έχουν πράγματι ένα ρόλο να παίξουν, όταν χρειάζεται να δοθούν κατευθύνσεις στον μελετητή που θέλει να βρει τον προσανατολισμό του μέσα σε νέο υλικό. Έχοντας λοιπόν υπ’ όψη τις συστηματικές τάσεις της ίδιας της ελληνιστικής περιόδου, μπορούμε να πούμε ότι τρεις -ισμοί οριοθετούν καλύτερα την συνέχεια και την πρωτοτυπία της περιόδου εκείνης: υλισμός, εμπειρισμός, νατουραλισμός.

 

Αυτές οι τρεις ταμπέλες αντιστοιχούν στις τρεις υποδιαιρέσεις της φιλοσοφίας, όπως καθιερώθηκαν στον ελληνιστικό κόσμο: φυσική, λογική και ηθική. Πρώτος ο Ακαδημεικός Ξενοκράτης ισχυρίστηκε πως τούτη η τριμερής διαίρεση περιγράφει τη δομή της φιλοσοφίας με τον καλύτερο τρόπο. Η παραδοσιακή κατάταξη των έργων του Αριστοτέλη σε: Όργανον, Φυσικά, Μεταφυσικά και Ηθική/πολιτική φιλοσοφία (που ως παραρτήματα της είχε πρακτικά θέματα όπως η ποιητική και η ρητορική), οφείλεται τόσο στη συστηματικότητα του ίδιου του έργου του όσο και στις διαθέσεις των Περιπατητικών επιγόνων του που οργάνωσαν το αριστοτελικό corpus όπως το έχουμε σήμερα. Οι Στωικοί υιοθέτησαν την ξενοκράτεια διαίρεση, ενώ οι Επικούρειοι απάλειψαν την λογική εν ονόματι αυτού που ονόμαζαν «κανονική» (μελέτη της αισθητηριακής αντίληψης και της επιστημονικής μεθοδολογίας)· αρχικά υπέταξαν την κανονική στην φυσική’ όμως κατοπινά, Επικούρειοι και Περιπατητικοί υποχρεώθηκαν να δεχτούν την καθιερωμένη τριμερή διαίρεση. Οι Σκεπτικοί (τόσο οι Ακαδημεικοί όσο και οι Πυρρώνειοι), φυσικά δεν προώθησαν δικές τους θεωρίες, κι έτσι η διαίρεση της φιλοσοφίας δεν παίζει κανένα σοβαρό ρόλο ως προς το έργο τους’ όμως στην κριτική τους προς τους μη σκεπτικούς, τους οποίους ονόμαζαν «δογματικούς» (που σημαίνει «αυτούς που ασπάζονται συγκεκριμένες πεποιθήσεις»), οι Σκεπτικοί φυσικά ακολουθούσαν το οργανωτικό σχήμα των αντιπάλων τους. Αποτέλεσμα: ουσιαστικά, όλη η ελληνιστική φιλοσοφία μπορεί κατά ένα χρήσιμο τρόπο να διαιρεθεί σε Λογική (που συμπεριλαμβάνει επιστημολογία και μελέτη της ερευνητικής μεθόδου), Φυσική (όπου συμπεριλαμβάνεται η λεγάμενη «μεταφυσική» του Αριστοτέλη), και Ηθική (μια κατηγορία αρκετά ευρεία ώστε να αγκαλιάζει όλες τις λεγόμενες «πρακτικές επιστήμες», και ιδιαίτερα την πολιτική).

 

Για να επιστρέφουμε στους τρεις -ισμούς:

Η γενική τάση της ελληνιστικής φυσικής είναι καταφανώς ο υλισμός. η απόρριψη, με τη μία ή την άλλη μορφή της πίστης στην ύπαρξη ασώματων οντοτήτων. Η απόρριψη, φυσικά, δεν είναι απόλυτη· οι Επικούρειοι υποστήριζαν ότι υπάρχει το «κενόν»· ot Στωικοί βρήκαν ότι χρειάζονταν τέσσερα είδη ασώματης οντότητας: το κενό, τον χώρο, τον χρόνο και τα «λεκτά», ένα νέο ασώματο είδος, απαραίτητο για τη στωική φιλοσοφία του νου, τη θεωρία τους για τη γλώσσα και την ανάλυση της αιτιότητας. Τούτος ο πολλαπλασιασμός των ασωμάτων ίσως κάνει τον «υλισμό» να μοιάζει φτωχός ως όρος που, υποτίθεται, προσανατολίζει τον μελετητή της ελληνιστικής φυσικής και μεταφυσικής^– όμως μια τέτοια εντύπωση θα ήταν εσφαλμένη – αν μη τι άλλο, οι ίδιοι οι Στωικοί όρισαν ρητά πως μόνο ενσώματες οντότητες υπάρχουν, και ότι τα ασώματα, αν και «υφίστανται» δεν είναι – υπό την αυστηρή έννοια της λέξης – υπαρκτά.

 

Έπειτα, στα κρίσιμα ζητήματα, Στωικοί και Επικούρειοι, συνειδητά και ηθελημένα, τοποθετούνταν ενάντια σε ό,τι εκλάμβαναν ως απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Τον τέταρτο αιώνα, κύριοι «εκπρόσωποι» της ασώματης κατάστασης ήταν οι Ιδέες (στη θεωρία του Πλάτωνα, ίσως και του Αριστοτέλη), το Κινούν Ακίνη­τον του Αριστοτέλη, και η ψυχή (ή νους). Και ακριβώς επειδή Στωικοί και Επικούρειοι απορρίπτουν την ιδέα ότι είναι άυλες αυτές οι οντότητες, δικαιούνται να ονομάζονται υλιστές.

 

Επικούρειοι και Στωικοί σταθερά και ψύχραιμα απέρριψαν την ασώματη κατάσταση των Ιδεών και της ψυχής. Άμεσες μαρτυρίες για την απόρριψη του Κινούντος Ακινήτου δεν υπάρχουν πολλές, όμως είναι σχεδόν βέβαιο πως αυτό είναι αποτέλεσμα της γενικότερης απόρριψης της θεωρίας αυτής ακόμα και από οπαδούς του Αριστοτέλη. Σε όλη την πορεία της μετα-αριστοτελικής φιλοσοφίας, η δογματική ένταξη ενός φιλοσόφου κρινόταν από τη θέση που έπαιρνε στο ζήτημα περί ασώματης Ιδέας και ψυχής – ήταν η Λυδία λίθος. Επομένως, η ολοκληρωτική απόρριψη της ασώματης ψυχής και των άυλων Μορφών από τις σχολές αυτές είναι ένα καθαρό σημάδι του «υλισμού» τους, με τη σημερινή έννοια της λέξης.

 

Αυτή ήταν η καινοτομία σε σχέση με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη -αν και πριν από τους Στωικούς και τους Επικούρειους υπήρξαν και αρκετοί άλλοι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν υλιστές. Αυτό που διακρίνει τις δύο σχολές από τους προκατόχους τους είναι, νομίζουμε, η συστηματικότητα με την οποία υπερασπίστηκαν τον υλισμό από την αντι-υλιστική επιχειρηματολογία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

 

Ο εμπειρισμός των ελληνιστικών σχολών είναι πιο σύνθετος. Βεβαίως βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την επιστημολογία (γνωσιολογία) του Πλάτωνα· όμως, εξίσου ξεκάθαρα, αποτελεί εξέλιξη του – μάλλον διατακτικού και αβέβαιου – εμπειρισμού του Αριστοτέλη. Ο τελευταίος πίστευε, για να χρησιμοποιήσουμε την κοινότοπη φράση, πως «τίποτα δεν μπορεί να υπάρχει στο νου αν δεν έχει υπάρξει προηγουμένως στις αισθήσεις»’ όμως θεωρούσε επίσης πως, σε ό,τι αφορά στη διαμόρφωση αφηρημένων εννοιών, ο εμπειρισμός του παρέμενε ατελής χωρίς ένα απαραίτητο τελικό στάδιο κατά το οποίο θα προσδιοριστούν με επάρκεια και ακρίβεια οι επαγωγικά συναγόμενες έννοιες, ώστε να χρησιμεύσουν ως βασικές αρχές των επιστημών. Η εύλογη αυτή πεποίθηση, που δείχνει πως ο Αριστοτέλης είχε επίγνωση των περιορισμών από τους οποίους πάσχει η εμπειριοκρατική μέθοδος θεμελίωσης σταθερής και αδιαμφισβήτητης γνώσης, απορρίφθηκε από τις ελληνιστικές σχολές. Ο εμπειρισμός των τελευταίων, επομένως, είναι πολύ πιο αδιάλλακτος και πιο ευάλωτος στις επιθέσεις των Σκεπτικών. Μπαίνουμε στον πειρασμό να φανταστούμε πως τούτη η ακαμψία του ελληνιστικού εμπειρισμού υπήρξε ένας από τους παράγοντες που πυροδότησαν τον σκεπτικισμό.

 

Στην ηθική σκέψη, η συνέχεια των Ελληνιστών φιλοσόφων με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη είναι ακόμα πιο εντυπωσιακή. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι ο «νατουραλισμός»: η πεποίθηση ότι μια ορθή σύλληψη περί του ευ ζην πρέπει να βασίζεται σε μια σαφή και ακριβή κατανόηση της φύσης του ανθρώπου. Τούτη η πεποίθηση θεωρείται δεδομένο πως ήδη επικρατούσε και στην προ-φιλοσοφική ελληνική ηθική, και πως εκφράστηκε με σαφήνεια και από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Στην ελληνική σκέψη ανέκαθεν η άποψη για την ανθρώπινη ψυχή και τις φυσικές λειτουργίες της ήταν στενά δεμένη με την ιδέα της ανωτερότητας των δραστηριοτήτων της. Και οι Επικούρειοι και οι Στωικοί όχι μόνο διατήρησαν αυτήν την ιδέα αλλά και την υποστήριξαν θεωρητικά με πολύ πιο συγκεκριμένη επιχειρηματολογία.

 

Οι απόψεις των ελληνιστικών σχολών για τη φύση της ανθρώπινης ψυχής σηματοδοτούν ακόμα μία πολύ σημαντική αντίθεση με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Και για να αποτολμήσουμε έναν ακόμα -ισμό, ας τις ονοματίσουμε σωκρατισμό του Επίκουρου και των Στωικών. Στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, εκείνους που συμβατικά θεωρούμε πως εκφράζουν πολύ πιο ξεκάθαρα τις απόψεις του ίδιου του Σωκράτη, ο τελευταίος πιστεύει σοβαρά ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι θεμελιωδώς και αποκλειστικά μια λογική οντότητα. Για λόγους ηθικούς, στους πρώιμους διαλόγους εκλαμβάνεται ως δεδομένο ότι ο λόγος κυριαρχεί στη ζωή της ψυχής, σε τέτοιο βαθμό που οι έλλογες αποφάσεις για τον άριστο βίο καθορίζουν πλήρως την συμπεριφορά του ανθρώπου. Αυτή η άποψη απορρίφθηκε τελικά από τους Πλάτωνα και Αριστοτέλη: και οι δύο επέμειναν πως υπάρχουν στην ψυχή επιθυμητικές δυνάμεις θεμελιωδώς ά-λογες, οι οποίες δρουν σχεδόν αυτόνομα, έστω κι αν επιδέχονται τον έλεγχο του λόγου. Ο αγώνας για τον άριστο βίο, επομένως, δεν ήταν απλά θέμα λογικής απόφασης για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος συμπεριφοράς και ζωής για τον άνθρωπο· η επιτυχία του εξαρτάται από την καθυπόταξη ή την εξημέρωση των ά­λογων μερών της ψυχής· αν δεν καταστούν υπάκουες στον ανθρώπινο λόγο, παρεμβαίνουν και αλλοιώνουν λογικές αποφάσεις και σχέδια. Πάντα υπάρχει απειλητική η προοπτική αυτού που ο Πλάτων ονόμαζε «εμφύλιος πόλεμος μες στην ψυχή».

 

Οι Επικούρειοι και οι ορθόδοξοι Στωικοί επανήλθαν στην άποψη του Σωκράτη: συνολικά η ανθρώπινη ψυχή είναι έλλογη, όλες οι επιθυμητικές καταστάσεις και δυνάμεις είναι κατά κάποιο τρόπο εκφράσεις πεποιθήσεων, επιλογών και αποφάσεων. Κατά συνέπεια, η αδύναμη βούληση, «ο εμφύλιος πόλεμος μες στην ψυχή», είναι κάτι το αδύνατο. Τα ηθικά σφάλματα, επομένως, είναι ακριβώς αυτό: λάθη του νου σχετικά με το τι συνιστά τον άριστο βίο. Τούτη είναι μια πολύ πιο αισιόδοξη άποψη για τη φύση της ανθρώπινης ζωής. Ο λόγος και μόνον ο λόγος είναι υπεύθυνος για την ευτυχία ή τη δυστυχία μας. Αυτή η κατά βάση σωκρατική πεποίθηση, η οποία ίσως να μην είναι σωστή, δεν χωρά αμφιβολία πως καθορίζει το γενικό χαρακτήρα της ελληνιστικής ηθικής σκέψης. Επαναλαμβάνεται συχνά πως Επικούρειοι και Στωικοί επιδίωκαν την ευδαιμονία του ανθρώπου μέσα από μια τυφλή άρνηση της σπουδαιότητας σημαντικών εξωτερικών περιστάσεων και συνθηκών, κι αυτό ως συνέπεια μιας γενικότερης απόγνωσης, που είχε να κάνει με την αδύναμη θέση του ατόμου στις νέες κοινωνικές συνθήκες της ελληνιστικής εποχής. Εμείς, ωστόσο, θεωρούμε πολύ πιθανότερο πως η αδιάλλακτη και ίσως υπερβολική έμφαση στην αυτονομία του ανθρώπινου λόγου όσον αφορά στην ευδαιμονία, εί­ναι αποτέλεσμα ενός πολύ προσγειωμένου σωκρατισμού στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τη φύση της ανθρώπινης ψυχής.
 

ΟΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ του ελληνιστικού κόσμου απέρριπταν κάθε απόπειρα εξήγησης του μη προφανούς μέσω του προφανούς (πράγμα που δεν είναι παρά μια γενικευμένη απόρριψη κάθε απόπειρας να εξηγηθεί το υλικό δια του μη υλικού). Και οι δύο σκεπτικισμοί, ο Ακαδημεικός και ο Πυρρώνειος, έστρεφαν τα πυρά τους ενάντια στις πρωτοπόρες δογματικές σχολές του καιρού τους, και πρώτα και κύρια ενάντια στους Στωικούς φυσικά, επιθέσεις δέχονταν και οι Επικούρειοι, και ο Σέξτος στα εκτενέστατα συγγράμματά του αφιερώνει αρκετό χώρο σε επιθέσεις ενάντια στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη αλλά και προγενέστερους. Όμως η ίδια η επιτυχία των ελληνιστικών δογματικών σχολών, που κατόρθωσαν να εκτοπίσουν από τη σκηνή τους γίγαντες του 4°υ αιώνα, ώθησε τους Σκεπτικούς και των δύο τάσεων να εστιάσουν πάνω στις θεωρίες των συγκαιρινών τους.

 

Παρά τη μεγάλη ομοιότητα μεταξύ των δύο Σκεπτικών σχολών που παρουσιάζονται στο βιβλίο, θα πρέπει να γίνει προσεκτική διάκριση. Οι Ακαδημεικοί, που στράφηκαν στο σκεπτικισμό την εποχή που διευθυντής της Ακαδημίας ήταν ο Αρκεσίλαος (στις αρχές του 3ου αι. π.Χ.), είχαν ως κύρια πηγή έμπνευσης τον Σωκράτη. Για τον Αρκεσίλαο και τον Καρνεάδη (που ήταν και ο σημαντικότερος διάδοχός του), το πνεύμα του σωκρατισμού θα πρέπει να αναζητηθεί στην ίδια την ανατρεπτική πρακτική του Σωκράτη. Η προσπάθειά του να υποβάλει σε έλεγχο τις κάθε λογής πεποιθήσεις των συνομιλητών του και ο τρόπος που τις ανασκεύαζε, έδωσαν έμπνευση στους Ακαδημεικούς, οι οποίοι έκτοτε επιδόθηκαν στην αναζήτηση της απόλυτης πνευματικής καθαρότητας με όπλο την επιχειρηματολογία ενάντια στα κύρια φιλοσοφικά δόγματα του καιρού τους. Η διαλεκτική δύναμη ενός Αρκεσίλαου και ενός Καρνεάδη έβρισκε διέξοδο αποκλειστικά μέσα από τον προφορικό λόγο· όπως και ο Σωκράτης, κανείς από τους δυο δεν καταπιάστηκε με τη συγγραφή έργων -θαρρείς και η ίδια η πράξη του παγώματος του ζωντανού διαλόγου σε γραπτή μορφή θα πρόδιδε τον διαλεκτικό του χαρακτήρα. Όλη αυτή η δραστηριότητα εξασκούνταν προς χάριν του εαυτού της· όσοι αναφέρονται στους Ακαδημεικούς σκεπτικούς αφήνουν να εννοηθεί ότι πιστεύουν πως οι τελευταίοι δεν ενδιαφέρονταν για κανένα σκοπό πέρα από την άσκηση της διαλεκτικής. Δεν είναι διόλου ξεκάθαρο αν οι Ακαδημεικοί στην πραγματικότητα έκρυβαν κάποιο μυστηριώδη ηθικό ή μεταφυσικό σκοπό πίσω από την ανατρεπτική τους δραστηριότητα. Φυσικά, στον υπόλοιπο κόσμο δεν εμφάνιζαν παρά το αινιγματικό πρόσωπο διαλεκτικών έτοιμων να επιχειρηματολογήσουν υπέρ ή κατά οποιασδήποτε δεδομένης θέσης. Μ’ αυτή την πρακτική τους βοήθησαν να αποκαλυφθούν οι λανθάνουσες αδυναμίες του δογματισμού των άλλων ελληνιστικών σχολών και τις υποχρέωσαν να ενισχύσουν τις θεωρίες τους με πιο ακριβή επιχειρηματολογία και πιο προσεκτικές διατυπώσεις. Το λεπτό παιχνίδι ανάμεσα στη δογματική θεωρητικολογία και στον διαλεκτικό έλεγχο -παλιό όσο και η ελληνική φιλοσοφία-, ζει και βασιλεύει στον ελληνιστικό κόσμο.

 

Με τον Πυρρώνειο σκεπτικισμό τα πράγματα διαφέρουν κατά ένα πολύ σημαντικό τρόπο. Ο Πυρρωνισμός όπως τον γνωρίζουμε ξεκίνησε, καταπώς φαίνεται, τον πρώτο αιώνα π.Χ., με τον Αινησίδημο, έναν Ακαδημεικό που αντέδρασε στον αυξανόμενο δογματισμό της ίδιας του της σχολής. (Υπέρμαχος και εκφραστής της νέας εκείνης ακαδημεικής τάσης ήταν ο Αντίοχος ο Ασκαλωνίτης). Για να καταδείξουν τον ανανεωμένο χαρακτήρα του σκεπτικισμού τους, οι Πυρρωνιστές στράφηκαν έξω από την σωκρατική/ακαδημεική παράδοση προς ανεύρεση του αρχαίου «ιδρυτή», τον οποίο κάθε σχολή ευχόταν να έχει ώστε να διαθέτει κύρος. Στην περίπτωση αυτή, ο ιδρυτής που επιλέχθηκε ήταν ο Πύρρων από την Ηλεία, μια θολή φυσιογνωμία του τέταρτου αιώνα. Η ζωή και η σκέψη του Πύρρωνα εξακολουθούν να παραμένουν ένα μυστήριο· ο ίδιος δεν έγραψε τίποτα, και οι μόνες πηγές μας για τη δράση του είναι οι ύστεροι Πυρρωνιστές και ο διανοούμενος σατιρικός Τίμων ο Φλιάσιος, συγκαιρινός του Πύρρωνα και νεώτερός του, ποιήματα του οποίου σώζονται σε αποσπασματική μορφή. Όσο βέβαιο είναι ότι ο Πύρρων υπήρξε ένας Σκεπτικός, άλλο τόσο είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ο ακριβής χαρακτήρας και η πρακτική διάσταση του σκεπτικισμού του. Όμως αυτό που είναι ξεκάθαρο, είναι ότι οι ύστεροι Πυρρωνιστές διέφεραν σημαντικά από τους Ακαδημεικούς σκεπτικούς: η σκεπτική τους δραστηριότητα είχε έναν σαφή ηθικό στόχο. Ο χαλκέντερος και πολυγραφότατος γιατρός Σέξτος Εμπειρικός – η κύρια πηγή μας για τον Πυρρωνισμό όλων των εποχών -, ξεκαθαρίζει ότι σκοπός του σκεπτικισμού είναι η ελευθερία από κάθε ψυχική ταραχή. Κι έτσι το κίνητρο για τη διαφύλαξη της ελευθερίας από τα δογματικά δεσμά έγινε πολύ πιο σαφές απ’ ό,τι ήταν για τους Ακαδημεικούς. Και ίσως μια από τις συνέπειες αυτού είναι η – ουσιωδώς διαφορετική από των Ακαδημεικών – επιστημολογική στάση των Πυρρώνειων σκεπτικών. Παύει να είναι απλώς η άρνηση κάθε συγκατάθεσης^– ο νους του Σκεπτικού ισορροπεί προσεκτικά πάνω στις λογικά ισοδύναμες όμως αντιτιθέμενες απόψεις -και εδώ βρίσκεται το κλειδί της ψυχικής αταραξίας του Πυρρώνειου σκεπτικού.

 

Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας στην ελληνιστική περίοδο είναι ένα θέμα μεγάλης ιστορικής σπουδαιότητας· όμως τελικά θα πρέπει επίσης να σχηματίσουμε μια άποψη για τη φιλοσοφική της αξία’ και αυτό αναπόφευκτα θα εξαρτηθεί από το πώς θα κρίνουμε τη σχέση ανάμεσα στην ελληνιστική και στην κλασική ελληνική φιλοσοφία, και από το πώς θα αποτιμήσουμε τα προτερήματα της συνέχειας και των καινοτομιών της.

Αχαριστία: Η αρρώστια της ψυχής

Μια από τις πιο κοινές μορφές ψυχασθένειας είναι η αχαριστία.

Όσοι θεωρούν υπερβολικό τον χαρακτηρισμό ας σκεφτούν πόσο λογική και φυσιολογική συμπεριφορά μπορεί να είναι, να τσακίζεις το χέρι που σε αγκάλιασε και σου πρόσφερε βοήθεια.

Τα πολλά πρόσωπα της αγνωμοσύνης εκδηλώνονται με το να μην εκτιμάς κάτι που σου έχει χαριστεί να απολαύσεις και το καταστρέφεις, όπως το περιβάλλον. Όταν σου έχει δοθεί κάτι σε αφθονία και δεν μοιράζεσαι τίποτα με τους λιγότερο ευνοημένους που βρίσκονται σε ανάγκη και έλλειψη. Όταν δεν αναγνωρίζεις τίποτα σε όσους έχουν συμβάλλει στην επιτυχία σου, πάρα μόνο στον εαυτό σου.

Αχάριστος είναι και εκείνος που ό,τι και να κάνεις γι’ αυτόν δεν ικανοποιείται ποτέ. Εκείνος που διαγράφει όσα οι άλλοι έκαναν για εκείνον και να στρέφεται εναντίον τους όταν γίνεται κάποιο σφάλμα. Παραμένει πάντα δύσκολο και επώδυνο να δεχτούμε ότι ένας δικός μας άνθρωπος θα βρεθεί απέναντι μας ως εχθρός.

Δύσκολα αποδεχόμαστε ότι ο συγγενής, ο σύντροφος, ο συνάδελφος, ο φίλος μπορεί να μας προδώσει, να μας εξαπατήσει και να μας πληγώσει, ξεχνώντας την εμπιστοσύνη, την αγάπη, την δοτικότητα, τον χρόνο που αφιερώσαμε ή ακόμα και τις θυσίες που κάναμε για εκείνον.

Η αχαριστία και η αγνωμοσύνη δεν είναι άπλα κακές συμπεριφορές και σημάδι των καιρών μας. Το να μην εκτιμάς είναι ψυχική αναπηρία. Το να μην έχεις την καλή διάθεση να ανταποδώσεις την αγάπη η την βοήθεια σε κάποια βαθμό, σε κάποια μορφή, υποδηλώνει ψυχική φτώχεια και ναρκισσισμό. Το να βλάπτεις χωρίς ενδοιασμούς κάποιον που σου έχει φερθεί καλά, θεωρείται μια άσχημη ασθένεια της ψυχής που χρειάζεται θεραπεία.

Ο άνθρωπος που έχει απενεργοποιημένη συνείδηση βρίσκει δικαιολογίες για κάθε του πράξη. Η έλλειψη ενσυναίσθησης για τον συνάνθρωπο τον καθιστά αδίστακτο, εγωκεντρικό, τοξικό.

Είναι θέμα γονιδίων, βιωμάτων η έλλειψη παιδείας; Αναμφίβολα, το περιβάλλον μπορεί να παίξει ρόλο στον ψυχισμό και στις αξίες του ατόμου. Ο τρόπος που σε έχουν γαλουχήσει και σου έχουν φερθεί, επηρεάζουν τις μελλοντικές συμπεριφορές και επιλογές μέχρι ένα σημείο. Οι αιτίες πολλές και οι δικαιολογίες ακόμα περισσότερες. Πέρα από την περιγραφή του φαινομένου, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αναλάβουμε προσωπική ευθύνη των πράξεων μας στο εδώ και τώρα.

Ο καθένας από εμάς καλείται να βελτιώσει και να εξελίξει τον εαυτό του με κάθε μέσο που διαθέτει. Το κλειδί της μεταστροφής είναι η ενδοσκόπηση, η αυτογνωσία και η πνευματικότητα. O άνθρωπος αλλάζει και προχωρά πέρα από γονίδια, ταμπέλες και βιώματα αν το θέλει και προσπαθεί. Η ζωή αποκτά νόημα μόνο όταν αρχίζουμε να εξημερώνουμε ένστικτα και να φωτίζουμε σκοτεινές γωνίες της ύπαρξης μας.

Το Φάντασμα του Στρες

Αν θέλουμε να ζούμε χωρίς το στρες πρέπει να μάθουμε να μην κολλάμε με την δική μας κατάσταση της ζωής. Αντί να σκεφτόμαστε τη ζωή μας, καλά θα είναι να τη ζούμε, να κάνουμε τα πράγματα που μας αρέσουν και μας κάνουν ευτυχισμένους, εμάς και τους άλλους γύρω μας. Τη ζωή μας όλοι την έχουμε από μια (δεν ξέρουμε όμως για πόσο).

Είναι βλαβερή η αναβίωση με το μυαλό μας των στιγμών που συνήθως πέρασαν ή των υποτιθέμενων καταστάσεων που θα έρθουν και οι οποίες συνήθως μας προκαλούν ή το άγχος ή το φόβο. Η ζωή μας, όπως τη σκεφτόμαστε, είναι οι μορφές των σκέψεων, ή το παρελθόν ή το μέλλον, ποτέ το παρόν. Είμαστε συνήθως χαμένοι στις ιστορίες διάφορων καταστάσεων που νομίζουμε ότι είναι η ζωή μας, ενώ η πραγματική ζωή συμβαίνει τώρα, αυτή τη στιγμή χωρίς εμάς να την παρατηρήσουμε. Οι καταστάσεις που τις σκεφτόμαστε και μας κλέβουν τις πραγματικές στιγμές πρέπει να τις δουλέψουμε όταν έρθει η ώρα τους.

 

Οι σκέψεις φόβου και άγχους είναι σαν φαντάσματα που μας στοιχειώνουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν πως και πότε πέρασε η ζωή τους τόσο γρήγορα, αφού ποτέ δεν είναι καν παρόντες στη ζωή τους! Για να αποφύγουμε αυτά τα λάθη καλά είναι πάντα να ελέγχουμε και να αναρωτιόμαστε «ποια είναι η πραγματικότητα εδώ και τώρα;» και να ξεχωρίζουμε την πραγματικότητα από τις σκέψεις μας, γιατί οι σκέψεις μας είναι συνήθως υποκειμενικές και δεν είναι απαραίτητο να είναι και αληθινές. Πρέπει να δούμε ποιο είναι το πρόβλημα εδώ και τώρα. Τι μπορώ να κάνω τώρα που θα με οδηγήσει στο καλύτερο αύριο… Για παράδειγμα κάποιος είναι άρρωστος. Ακόμη και η συμβατική ιατρική έχει παραδεχτεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις της ίασης με «θαυματουργό τρόπο». Κανένας δεν έχει θεραπευτεί από καμία βαριά αρρώστια ενώ βίωνε έντονα το στρες. Όσοι έχουν θεραπευτεί είναι εκείνοι που βρήκανε την γαλήνη τους, γιατί μόνο ο ήρεμος νους θεραπεύει…

Η δυστυχία πάντα έρχεται από τις σκέψεις, η δυστυχία είναι δημιούργημα των σκέψεων. Υπάρχει και φυσικός πόνος φυσικά, όμως η δυστυχία μπορεί να τελειώσει πριν τελειώσει ο φυσικός πόνος. Η δυστυχία μπορεί να τελειώσει πριν έρθει ο θάνατος. Μπορεί να φτάσετε στο τέλος του πόνου και να νιώσετε την ολοκλήρωση και το σκοπό της ζωής σας να απλώνεται μπροστά σας. Η απελευθέρωση έχει γίνει όταν είστε εκτός της ταύτισης με τις σκέψεις σας, όταν βρίσκεστε ΕΔΩ και ΤΩΡΑ βαθιά μέσα στο είναι σας και είστε έτοιμοι να συνεχίσετε το ταξίδι σας, χωρίς φόβο, για να εξερευνήσετε το Σύμπαν.

Κι η απόρριψη είναι μέρος του παιχνιδιού

Αν μας ζητούσαν να παρομοιάσουμε την ερωτική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων με ένα παιχνίδι, ποιο θα ήταν αυτό;

Σίγουρα ένα παιχνίδι για δύο, κατά προτίμηση πάντα. Η εμφάνιση τρίτου παίχτη είναι πιθανή και μπορεί να συμβεί σε ανύποπτο χρόνο κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Βέβαια, είναι κάτι που δε θα επιθυμούσαμε σε καμία περίπτωση. Αλλά σε κάθε παιχνίδι –όπως και σε αυτό– υπάρχουν οι κανόνες, αλλά υπάρχουν κι οι εξαιρέσεις. Οπότε διαβάζουμε τους κανόνες, ρίχνουμε μία γρήγορη ματιά στις εξαιρέσεις, δίνουμε τα χέρια και το παιχνίδι ξεκινάει.

Στην αρχή όλα βαίνουν καλώς. Αργά και σταθερά, πάντα με τη δικλείδα ασφαλείας μας να μας ακολουθεί γιατί το παιχνίδι μόλις ξεκίνησε. Δεν ξέρουμε πολλά για τον συμπαίκτη μας οπότε οι κινήσεις μας είναι προσεκτικές και τα λόγια μας μετρημένα. Καλά, για τα συναισθήματα, δεν το συζητώ. Τα έχουμε κλειδαμπαρώσει μέσα μας και δεν υπάρχει περίπτωση να τα αφήσουμε ελεύθερα αν δε μας έρθει το κατάλληλο ζάρι. Κι όπου ζάρι – προτιμάμε πάντα εξάρες– εννοούμε μία κίνηση, μία πράξη, κάτι τέλος πάντων που να μπορεί να διώξει απ’ το μυαλό μας τη σκέψη πως ίσως φάμε τα μούτρα μας και να μας επιτρέψει να αφεθούμε.

Όμως στις σχέσεις -όπως και στο τάβλι– εκεί που είμαστε έτοιμοι να κάνουμε πόρτες, ξαφνικά βλέπουμε τα ωραία μας όνειρα να φεύγουν απ’ το παράθυρο. Και τα λόγια και τα σχέδια και τον άνθρωπο με τον οποίο τα καταστρώναμε μαζί επίσης.

Αυτή η τρομακτική εξαίρεση, λοιπόν, στους κανόνες του παιχνιδιού είναι η απόρριψη. Και μας πέφτει πολύ βαριά και κάνει την καρδιά μας να πονάει και το μυαλό να απορεί. Αφού διαβάσαμε τους κανόνες του παιχνιδιού τόσο καλά, τους τηρήσαμε κατά γράμμα κι ήμασταν άψογοι παίχτες. Γιατί να πέσουμε πάνω στην εξαίρεση; Γιατί ο συμπαίκτης μας αποφάσισε να εγκαταλείψει το παιχνίδι όταν στα μάτια μας φαινόταν πως όλα πήγαιναν βάσει σχεδίου;

Γιατί δυστυχώς οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων –και κυρίως των καινούριων ανθρώπων που επιτρέπουμε να μπουν στη ζωή μας– είναι σαν το Taboo. Προσπαθούμε να περιγράψουμε με λέξεις τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας, αλλά πολλές φορές δεν μπορούμε να βρούμε τις κατάλληλες. Απαγορεύουμε στον εαυτό μας να χρησιμοποιήσει κάποιες –γιατί η άμυνα πριν αφεθούμε στο οτιδήποτε είναι κατεξοχήν ανθρώπινο ένστικτο– και καταλήγουμε να χανόμαστε στη μετάφραση. Μπερδεμένα τα λόγια του συμπαίκτη κι η επικοινωνία χάνεται. Άλλα θέλει, άλλα δείχνει, σε άλλη φάση βρίσκεται και σε άλλη φάση παρουσιάζεται να είναι.

Είναι σαν να παίζουμε το χαλασμένο τηλέφωνο. Φτάνουν συνεχώς στα αφτιά μας λάθος πληροφορίες που λογικό είναι να τις ερμηνεύουμε λανθασμένα. Κι ο συμπαίκτης μας υποχωρεί. Γιατί κουράστηκε, γιατί θέλει κάτι διαφορετικό, γιατί επιμένει πως δεν είναι αρκετά καλός για εμάς; Όποιος και να είναι ο λόγος, απομακρύνθηκε κι εμείς μείναμε να κρατάμε το ακουστικό απ’ το χαλασμένο τηλέφωνο της σχεδόν σχέσης μας. Ένα τηλέφωνο που δε χτυπάει πια όσο και να περιμένουμε από πάνω του.

Η «αγαπημένη» απόρριψη μας χτύπησε την πόρτα. Για πρώτη, για δέκατη, για χιλιοστή φορά; Δεν έχει σημασία γιατί τώρα στέκεται εδώ μπροστά μας. Μπροστά στα «θέλω» που είχαμε αναπτύξει για εκείνον τον άνθρωπο. Κοιτάει το πυργάκι με τα σχέδια που είχαμε φτιάξει, προσθέτοντας ένα τουβλάκι τη φορά όσο πιο προσεκτικά μπορούσαμε όλο αυτό το διάστημα πριν εμφανιστεί εκείνη. Εντοπίζει ένα απ’ τα τουβλάκια στη βάση του πύργου, το τραβάει και μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου γκρεμίζεται.

Σαν το Jenga, λοιπόν, συνειδητοποιούμε πως τσάμπα καθόμασταν και χτίζαμε όλο αυτό τον καιρό αν είναι να γκρεμίζονται όλα τόσο απλά και με μία κίνηση. Συμπεραίνουμε πως η απόρριψη ήταν μέρος του παιχνιδιού. Αυτό δε σημαίνει πως κάναμε εμείς απαραίτητα κάποιο λάθος ή πως δεν παίξαμε σωστά τον ρόλο μας. Πολλές φορές εμφανίζεται απλά για να τερματίσει μία ώρα νωρίτερα καταστάσεις και σχέσεις που οδηγούν σε αδιέξοδο.

Ας βλέπουμε, λοιπόν, από εδώ και πέρα την απόρριψη σαν ένα μέσο ανάκτησης του χαμένου χρόνου. Του χρόνου που θα χαρίζαμε ολόψυχα σε κάποιον που τελικά δεν τον ήθελε.

Κάπως έτσι το παιχνίδι φτάνει στο τέλος του. Τα χαρτιά ξαναμοιράζονται και ξεκινάει πάλι απ’ την αρχή.

Επιτρέψτε στο παιδί σας να θυμώνει

Το συναίσθημα του θυμού είναι ίσως το πιο παρεξηγημένο συναίσθημα. Προκαλεί φόβο, ίσως και πανικό τόσο στα παιδιά και στους γονείς. Αυτό συμβαίνει επειδή ο θυμός συνοδεύει μια σύγκρουση, μια κρίση, ένα περιστατικό που δυσκολεύονται όλοι να το διαχειριστούν. Έτσι, ο θυμός ταυτίζεται και συνδέεται με φωνές, φασαρίες, ανυπακοή και παραπέμπει σε «κακό παιδί», «επιθετικό παιδί», «νευρικό παιδί», «δύσκολο παιδί», «μη συνεργάσιμο παιδί».

Σε ένα πρώτο επίπεδο, η παρεξήγηση έγκειται στο γεγονός ότι έχουμε ταυτίσει το θυμό με το ξέσπασμα και την ένταση. Ένα παιδί δεν μπορεί και δεν ξέρει να εκφραστεί όπως ένας ενήλικας. Έχουμε να του δείξουμε και να του μάθουμε τι σημαίνει το καθετί που νοιώθει και να το συνδέσουμε με το αντίστοιχο ερέθισμα. Αν όμως ο γονιός φοβάται, νοιώθει αμήχανα ή απειλή μπροστά σε ένα ξέσπασμα του παιδιού του, τότε θα αρχίσει να κάνει χαρακτηρισμούς όπως «νευρικό» ή «επιθετικό» παιδί. Έτσι, με κάθε περισσότερο έντονη αντίδραση από αυτή που θα περίμενε, θα του φέρεται σαν να είναι ένα «νευρικό» ή «επιθετικό» παιδί, ώσπου θα γίνει. Οι χαρακτηρισμοί μπορούν να κάνουν περισσότερο κακό στο παιδί, απ’ ότι μια κακή συμπεριφορά και οι συνέπειές της.

Μια εξίσου σημαντική «παρεξήγηση» ή «μύθος» σε σχέση με το θυμό είναι η αντιστοιχία της έκφρασης του θυμού με το πρόσωπο και όχι με τη συμπεριφορά. Η έκφραση του θυμού δεν αφορά στο πρόσωπο με το οποίο θυμώνω, αλλά σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Στην περίπτωση του παιδιού, ο θυμός αποτελεί κάτι διαφορετικό από μια πρόκληση της εξουσίας  ή αμφισβήτησης προς τους γονείς. Ο θυμός τους είναι πραγματικός και αφορά ένα συγκεκριμένο περιστατικό. Δεν αποτελεί μια απόδειξη της ανικανότητας του γονιού, ούτε αντιπροσωπεύει απλώς «μια ακόμη ένταση που πρέπει να τακτοποιήσουμε». Αν καταγραφεί με αυτό τον τρόπο, αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι πολύ πιο δύσκολο να διαχειριστεί από το γεγονός που το πυροδότησε.

Το να μην επιτρέπεται σε ένα παιδί να εκφράσει τα δυσάρεστα ή αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι ο θυμός, η ζήλεια, η οργή, η λύπη, η απογοήτευση είναι σαν να του στερούμε ένα κομμάτι ζωής. Όταν καταπιέζουμε ένα συναίσθημα, αυτομάτως καταστέλλουμε και όλα τα υπόλοιπα, είτε αυτά είναι θετικά, είτε αρνητικά. Όταν εκπαιδεύουμε ή ενισχύουμε ένα παιδί να «μη θυμώνει», να «μην στεναχωριέται», να «μην ζηλεύει» είναι σαν να του υποδεικνύουμε πώς πρέπει ή δεν πρέπει να νοιώθει και σαν να του λέμε ότι αυτό που νοιώθει δεν είναι σωστό. Κανένα συναίσθημα δεν μπορεί να είναι μη επιτρεπτό, κακό ή λάθος.

Τα παιδιά χρειάζεται να καταλάβουν ότι το πρόβλημα δεν είναι τα συναισθήματα τους, αλλά η κακή συμπεριφορά τους. Το παιδί πρέπει να γνωρίζει και να κατανοεί σαφέστατα τις συνέπειες της κακής συμπεριφοράς. Όμως, είναι σημαντικό να ξεχωρίσουν ότι το να είναι θυμωμένα δε σημαίνει ότι έχουν κακό χαρακτήρα ή ότι μισούν το πρόσωπο με το οποίο έχουν θυμώσει. Τα παιδιά θεωρούν ότι η κακή διάθεση είναι συνώνυμη του κακού παιδιού.

Η διαπαιδαγώγηση του παιδιού θα γίνει με αφορμή κάτι δύσκολο. Και το συναίσθημα του θυμού των παιδιών μπορεί πραγματικά να αποτελέσει μια ευκαιρία για σωστή διαπαιδαγώγηση.

Είναι ένα από τα πιο λειτουργικά συναισθήματα όταν αξιοποιηθεί με τον κατάλληλο τρόπο. Έτσι, προχωρώντας οι γονείς πέρα από την αποδοχή, βάζουν όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά και διδάσκουν στα παιδιά πώς να χειρίζονται τα συναισθήματά τους, πώς να βρίσκουν τις κατάλληλες διεξόδους και πώς να λύνουν τα προβλήματά τους.

Τα σημάδια της αυτογνωσίας

Το να γνωρίσετε τον εαυτό σας είναι κάτι δύσκολο, όμως είναι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε. Υπάρχουν κάποια σημάδια που υποδεικνύουν αν ξέρετε καλά τον εαυτό σας ή όχι. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να πετύχει την απόλυτη αυτογνωσία, δεδομένου ότι η διαδικασία είναι εξαιρετικά υποκειμενική. Το να είστε αυτός που μαθαίνει και ταυτόχρονα να είστε και αυτό για το οποίο μαθαίνετε, κάνει πολύ δύσκολη την επίτευξη.

Το να αποδέχεστε και να δίνετε αξία στον εαυτό σας είναι ένα σημάδι ότι έχετε καλή αυτογνωσία. Μόνο αυτοί που αποδέχονται και εκτιμούν τον εαυτό τους μπορούν να έχουν μια ικανοποιητική ζωή. Γι' αυτό η αυτογνωσία είναι τόσο σημαντική καθώς οι πράξεις και οι στόχοι σας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από αυτή.

«Νομίζω πως κάπως μαθαίνουμε το ποιοι πραγματικά είμαστε και τότε ζούμε με αυτή την απόφαση». -Eleanor Roosevelt

Η εκπαίδευση και το περιβάλλον μπορεί να δυσκολέψουν την διαδικασία. Ο καθένας ερμηνεύεται αναπόφευκτα από τους άλλους γύρω του από τη στιγμή που γεννιέται. Με άλλα λόγια, οι άλλοι ορίζουν το ποιοι είμαστε και το τι κάνουμε στη ζωή μας.

Αυτή η ερμηνεία δεν είναι σχεδόν ποτέ ακριβής. Έχει να κάνει περισσότερο με τους ανθρώπους γύρω σας παρά με τον εαυτό σας. Η διαδικασία της αυτογνωσίας ξεκινά με τον διαχωρισμό του εαυτού σας από τον τρόπο με τον οποίο σας βλέπουν οι άλλοι. Οπότε πως ξέρετε ότι δεν γνωρίζετε τον εαυτό σας αρκετά; θα μοιράσουμε κάποια σημάδια μαζί σας παρακάτω.

Αναζητάτε την αλήθεια έξω από τον εαυτό σας

Ένα από τα σημάδια ότι δεν γνωρίζετε καλά τον εαυτό σας είναι ότι αναζητάτε απαντήσεις, λόγους ή κίνητρα σε εξωτερικούς παράγοντες. Δεν πιστεύετε πως έχετε σοφία. Υποτιμάτε αυτό που βρίσκεσαι μέσα σας και δίνετε κύρος στα πράγματα έξω από εσάς.

Μπορεί να έχετε ή να μην έχετε συνειδητοποιήσει πως οι απαντήσεις στα συναισθήματα σας και στο πεπρωμένο σας μπορούν να βρεθούν μόνο από εσάς. Και αν προέλθουν από κάποιον άλλον είναι πάντα μερικές και πιθανώς λάθος. Κάνεις και τίποτα δεν έχει το δικαίωμα να σας πει τι θα έπρεπε και τι δε θα έπρεπε να νιώθετε. Η απάντηση σε όλα αυτά είναι μέσα σας.

Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους

Το να συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους είναι ένας λανθασμένος τρόπος να απαντήσετε στις ερωτήσεις για το ποιοι είστε και για το τι είστε ικανοί να κάνετε. Δεν μπορείτε να κάνετε κάτι, επειδή απλώς μπορείτε. Αν πολλοί άνθρωποι κάνουν κάτι συγκεκριμένο, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι βρίσκονται στον σωστό δρόμο.

Όταν συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους, πέφτετε σε μια παγίδα. Είναι λογικό να συγκρίνετε το κίτρινο με το μπλε; θα έβγαζε νόημα το να σχεδιάσετε παράλληλες ευθείες ανάμεσα στη γη και στο νερό; η σύγκριση οδηγεί μόνο στην απογοήτευση και στην αποτυχία να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, ειδικά όταν γίνεται νευρωτική.

Μετανιώνετε να λέτε «ναι» ή «όχι»

Είναι ακόμα ένα τυπικό σημάδι έλλειψης αυτογνωσίας. Αμφιβάλλετε για όλες τις αποφάσεις που παίρνετε. Δεν έχει σημασία αν είναι μεγάλες ή μικρές, πάντα αμφιβάλλετε. Και συχνά καταλήγετε αυτό που δε θέλετε.

Λέτε «ναι» ή «όχι» επειδή νιώθετε πιεσμένοι από τις περιστάσεις ή από κάποιο άλλο άτομο. Λέτε «όχι» επειδή φοβάστε ότι είστε πολύ ριψοκίνδυνοι και «ναι» για να ακολουθήσετε την πλειοψηφία. Δεν ακούτε την καρδιά, το μυαλό ή τις εμπειρίες σας πριν δεσμευτείτε με ένα «ναι» ή ένα «όχι» και καταλήγετε να το μετανιώνετε αργότερα.

Αναζητάτε την επιδοκιμασία από ισχυρά πρόσωπα

Οι άνθρωποι που δε γνωρίζουν τον εαυτό τους γοητεύονται από τα ισχυρά πρόσωπα. Στην πραγματικότητα δεν αξιολογούν την ποιότητα αυτών των ανθρώπων αλλά τους βλέπουν ως σημαντικούς και αναζητούν την έγκριση τους ανεξάρτητα από τις αξίες που αντιπροσωπεύουν. Το να δέχονται την επιδοκιμασία ενός ισχυρού προσώπου δημιουργεί την αβεβαιότητα που προκαλείται επειδή δεν γνωρίζουν τον εαυτό της. Είναι ένας τρόπος για να αντικαταστήσουν τον δεσμό με τον εαυτό τους με ένα άλλο άτομο που έχει αρκετή δύναμη να κάνει τις ανασφάλειες του να ξεθωριάσουν.

Επηρεάζεστε πολύ από την κριτική και τη γελοιοποίηση

Επειδή δεν έχετε αναπτύξει τα δικά σας κριτήρια ώστε να αξιολογήσετε τις πράξεις σας, δίνετε πολύ αξία στην γνώμη των άλλων. Αν η γνώμη τους είναι επιδοκιμαστική σας ηρεμεί. Αν είναι κριτική ή αποδοκιμαστική, ο κόσμος σας διαλύεται.

Το να εξαρτάστε από την γνώμη των άλλων είναι ένας σίγουρος τρόπος να διαστρεβλώσετε την εικόνα του εαυτού σας. Φυσικά, όλοι θέλουμε οι άλλοι άνθρωποι να μας αποδέχονται και να σκέφτονται καλά για εμάς. Αλλά αυτό μπορεί να έχει κόστος στην ταυτότητα σας επειδή σε αυτό το σημείο, αυτό θα ήταν πλεονασμός.

Αν κάνετε ένα λάθος, θέλετε να πεθάνετε

Όταν δεν γνωρίζετε καλά τον εαυτό σας, τον κρίνετε σκληρά. Η γνώση είναι θέμα κατανόησης και μόλις κατανοήσετε τον εαυτό σας η κρίση σας είναι περισσότερο αντικειμενική. Όχι μόνο κοιτάτε τα αποτελέσματα, αλλά επίσης την διαδικασία, τις αιτίες και τις συνέπειες.

Το να κατανοήσετε τον εαυτό σας οδηγεί στην αξιολόγηση του εαυτού σας. Αν κάνετε ένα λάθος, μπορείτε να σας το συγχωρήσετε εύκολα επειδή κατανοείτε πως μαθαίνετε μια εμπειρία. Αν δεν γνωρίζετε τον εαυτό σας, τότε βλέπετε το λάθος ως απειλή. Φοβάστε ότι ίσως καταστρέψετε τον εαυτό σας και χαθείτε.

Αντιδράτε παρορμητικά στις συγκρούσεις

Οι άνθρωποι που έχουν αυτογνωσία δεν έλκονται από τις συγκρούσεις. Ξέρουν πως έχουν περιορισμένο ποσοστό συναισθηματικής ενέργειας και δεν μπορούν να τον ξοδέψουν σε περιττά πράγματα. Το αντίθετο συμβαίνει με τους ανθρώπους που δεν έχουν αυτογνωσία: αναζητούν τις συγκρούσεις ως ένα τρόπο να επιβεβαιώσουν τον εαυτό τους. Αλλά ποτέ συγκρούσεις που είναι πολύ μεγάλες.

Ένα σημάδι καλής αυτογνωσίας είναι ο αυτοέλεγχος. Αν γνωρίζετε τον εαυτό σας, ξέρετε πως να διαχειριστείτε τα συναισθήματα σας και σπάνια αντιδράτε από άμεσα ερεθίσματα. Αν δεν γνωρίζετε καλά τον εαυτό σας αντιδράτε υπερβολικά ακόμα και σε ασήμαντες καταστάσεις επειδή νιώθετε ότι απειλήστε από τα πάντα.

Η αυτογνωσία είναι μια διαδικασία που διαρκεί μια ολόκληρη ζωή αλλά κάθε προσπάθεια που κάνετε αξίζει επειδή επιτρέπετε στον εαυτό σας να πετύχει ένα ανώτερο επίπεδο επίγνωσης, ανεξαρτησίας, ελευθερίας και ασφάλειας. Μην αρνείστε από τον εαυτό σας την ευκαιρία να περιηγηθείτε στα αινίγματα και στα θαύματα του πιο σημαντικού ανθρώπου της ζωή σας: του εαυτού σας.

Εσύ έχεις τον δρόμο σου. Εγώ έχω τον δρόμο μου. Όσο για τον σωστό και μοναδικό δρόμο, είναι κάτι που δεν υπάρχει

Υπάρχει ένα διάσημο ποίημα του Ρόμπερτ Φροστ που λέει:
Δυο δρόμοι ανοίγονταν μες σε ένα δάσος, κι εγώ, πήρα εκείνον που ‘χε πατηθεί πιο λίγο, κι αυτό τα άλλαξε όλα.

Στην ίδια γραμμή μιλάει και ο Σκοτ Πεκ στο « Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδευμένος», όπου προειδοποιεί τον αναζητητή ότι τίποτα δεν είναι εύκολο όταν βγαίνει από την πεπατημένη: «Είναι ανθρώπινο —και σοφό – να φοβόμαστε το άγνωστο τουλάχιστον, να είμαστε λιγάκι επιφυλακτικοί όταν προχωράμε σε μια περιπέτεια όμως, μόνο από τις περιπέτειες μαθαίνουμε σπουδαία πράγματα».

Το βιβλίο του εξηγεί ότι η προσωπική εξέλιξη είναι πολύ σκληρή και πολύπλοκη δουλειά, που διαρκεί όλη τη ζωή, ένας δρόμος όπου δεν υπάρχουν αρκετά μονοπάτια, κυρίως επειδή τον ανοίγουν, βήμα βήμα, οι πατημασιές του ίδιου του οδοιπόρου. Ωστόσο, σε αυτό τον τρόπο μετάβασης προς το άγνωστο υπάρχει πολλή σοφία και αποτελεσματικότητα: «Οι εξαιρετικότερες στιγμές μας είναι πιο πιθανό να λαμβάνουν χώρα όταν αισθανόμαστε βαθιά καταρρακωμένοι, δυστυχείς και ανικανοποίητοι. Αφού είναι μόνο σε αυτές τις στιγμές που, ωθούμενοι από το ανικανοποίητο, είμαστε ικανοί να βγούμε από τον δρόμο τον περπατημένο και να αρχίσουμε να ψάχνουμε πιο αληθινές απαντήσεις σε άλλα μονοπάτια».

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΟΙΑΣ

Να πάμε στην Ελλάδα, στο Πήλιο, στην Τρωάδα, στην Ίδη και στη Σπάρτη στον Ταΰγετο. Είναι βουνά πολύ ψηλά, είναι δηλαδή τόποι όπου η απόσταση ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους σχετικά μειώνεται, όπου τα όρια ανάμεσα σε θνητούς και αθανάτους δεν καταλύονται βέβαια, γίνονται όμως λιγότερο αδιαπέραστα. Εκεί πάνω παρατηρείται μια αλληλοδιείσδυση του θεϊκού και του ανθρώπινου κόσμου. Κάποιες φορές, όπως θα συμβεί και με τον πόλεμο της Τροίας, οι θεοί επωφελούνται από αυτή την εγγύτητα για να μεταφέρουν στους ανθρώπους τα κακά, τις καταστροφές που θέλουν να ξεφορτωθούν, εξαποστέλλοντάς τες από την ολόφωτη επικράτεια όπου κατοικοεδρεύουν και συγκεντρώνοντάς τες στην επιφάνεια της γης.

Όλα αρχίζουν λοιπόν στο Πήλιο, με τους γάμους του Πηλέα, του βασιλιά της Φθίας, και της Νηρηίδας Θέτιδας. Όπως πενήντα αδελφές της, παρουσίες ευμενείς και χαριτωμένες που ενδημούν στην επιφάνεια των νερών και στα βάθη της θάλασσας, η Θέτις είναι κόρη του Νηρέα. του επονομαζόμενου «γέροντα της θάλασσας». Ο Νηρέας με τη σειρά του είναι γιος του Πόντου, του Πέλαγους, τον οποίο η Γαία γέννησε ταυτόχρονα με τον Ουρανό, στις απαρχές του σύμπαντος. Από τη Δωρίδα τη μητέρα τους, οι Νηρηίδες ανήκουν στη γενιά του Ωκεανού, του αρχέγονου κοσμικού ποταμού που περιβάλλει το σύμπαν και το περισφίγγει μέσα στο κυκλικό υδάτινο δίχτυ του. Η Θέτις μαζί με την Αμφιτρίτη είναι από τις πιο αντιπροσωπευτικές Νηρηίδες. Όπως και άλλες θαλάσσιες θεές, διαθέτει το φοβερό χάρισμα των μεταμορφώσεων. Μπορεί να μεταμορφωθεί σε οτιδήποτε, μπορεί να γίνει λιοντάρι, φλόγα, φοίνικας, πουλί, ψάρι. Διαθέτει ένα ευρύ φάσμα μεταμορφώσεων. Θαλάσσια θεά. είναι ρευστή σαν το νερό, καμιά μορφή δεν μπορεί να τη φυλακίσει. Μπορεί και αλλάζει όψεις συνεχώς, ξεφεύγει από την ίδια της την παρουσία, όπως το νερό που κυλάει μέσα από τα δάχτυλά μας και δεν μπορούμε να το συγκρατήσουμε. Η θεά αυτή, εξαιτίας ίσως της τεράστιας ευελιξίας της, της ασύλληπτης ρευστότητάς της, συμβολίζει για τους Έλληνες μια συγκεκριμένη δύναμη που διαθέτουν ορισμένες θεότητες μόνο. Και κυρίως η πρώτη γυναίκα που παντρεύτηκε ο Δίας, η θεά Μήτις. Είδαμε προηγουμένως ότι ο Δίας δεν παντρεύτηκε απλώς μεταξύ άλλων και τη Μήτιδα, αλλά αυτή υπήρξε η πρώτη του γυναίκα, επειδή ακριβώς ήξερε ότι εξαιτίας των φοβερών ικανοτήτων της, της ευελιξίας, της ευστροφίας, της ρευστότητάς της, το παιδί που θα έκανε με τη Μήτιδα και αυτή θα έφερνε στον κόσμο θα τον ξεπερνούσε μια μέρα σε πονηριά και δύναμη. Για το λόγο αυτό, μόλις άφησε έγκυο τη θεά, έσπευσε με διάφορα τερτίπια να την καταπιεί, ώστε η Μήτις να γίνει εγγενής του ιδιότητα. Το παιδί που θα γεννηθεί θα είναι η Αθηνά και άλλο δε θα υπάρξει.

Έκτοτε, ο Δίας έχει αφομοιώσει πλήρως την ευμετάβλητη και επιτήδεια δύναμη που αντιπροσωπεύει η Μήτις. Δεν υπάρχει λοιπόν αγόρι που θα νικήσει τον πατέρα του, όταν έρθει εκείνη η ώρα. Έτσι, ο κλήρος που βαραίνει τους ανθρώπους αντιστρέφεται: όσο δυνατής και αν είναι ένας άνθρωπος, όσο ισχυρός, έξυπνος, βασιλιάς και κυρίαρχος, έρχεται μια μέρα που ο χρόνος τον νικάει, που η ηλικία τον βαραίνει και τότε λοιπόν το βρέφος που έφερε στον κόσμο, το νήπιο που χόρευε στα γόνατά του, που το προστάτευε και το τάιζε, γίνεται άντρας πιο δυνατός από τον πατέρα του και μοιραία παίρνει τη θέση του. Ενώ στον κόσμο των θεών, από τη στιγμή που ο Δίας εγκαθίδρυσε και στερέωσε την εξουσία του, τίποτα και κανένας δε θα μπορέσει πια να τον παραμερίσει και να του πάρει το θρόνο.

Η Θέτις λοιπόν, με το χάρισμά της, τη μαγική δύναμη της μεταμόρφωσης που κατέχει, είναι ένα πλάσμα συναρπαστικό, όλο γοητεία. Δυο μεγάλοι θεοί είναι ερωτευμένοι μαζί της: ο Δίας και ο Ποσειδώνας. Ερίζουν για χάρη της και σχεδιάζει ο καθένας χωριστά να την παντρευτεί. Στο θεϊκό κόσμο, στη διαμάχη που φέρνει αντιμέτωπους το Δία και τον Προμηθέα, ο Τιτάνας κρατάει για ώρα ανάγκης ένα όπλο, έναν κρυφό άσο στο μανίκι του, ένα μυστικό που μόνο αυτός γνωρίζει: αν ευοδωθούν οι επιθυμίες του Δία, αν τα καταφέρει να σμίξει με τη Θέτιδα, θα πάθει μια μέρα από το παιδί τους όσα έπαθε ο πατέρας του ο Κρόνος από αυτόν, και προηγουμένου ο Ουρανός από τον Κρόνο. Η πάλη των γενεών, η αντιπαλότητα που φέρνει αντιμέτωπους τους νέους με τους γέρους, το γιο με τον πατέρα, θα διεισδύσει εσαεί πλέον στο θεϊκό κόσμο και θα θέτει μονίμους σε αμφισβήτηση την αμετακίνητη τάξη που θέλησε να θεμελιώσει ο Δίας ως κυρίαρχος του σύμπαντος.

Πώς τα καταφέρνει ο Δίας και μαθαίνει το μυστικό αυτό; Κατά μία εκδοχή, ο Προμηθέας συμφιλιώνεται με το Δία και ο Ηρακλής πηγαίνει να ελευθερώσει τον Τιτάνα με τον όρο να φανερώσει το μυστικό του. Ο Δίας ενημερώνεται λοιπόν για τον κίνδυνο, το ίδιο και ο Ποσειδώνας. Οι θεοί αρνούνται συνεπώς να σμίξουν με τη Θέτιδα. Θα μείνει λοιπόν παρθένος για πάντα και δε θα γνωρίσει τον έρωτα; Όχι, οι θεοί είναι μεγαλόψυχοι, θα ξεφορτωθούν το ριζικό αυτό στέλνοντας το στους ανθρώπους, οι οποίοι σε μια δεδομένη στιγμή θα παραχωρούν τη θέση τους στους νέους. Η Θέτις θα γεννήσει ένα παιδί θνητό, εντελώς ξεχωριστό, το οποίο θα ξεπεράσει σε όλα τα επίπεδα το γεννήτορα του: ένα πρότυπο ήρωα, που αντιπροσωπεύει στον κόσμο των ανθρώπων το αποκορύφωμα των πολεμικών αρετών, θα είναι ο άριστος, ο ανυπέρβλητος. Ποιο θα είναι το παιδί αυτό; Ο γιος της Θέτιδας και του Πηλέα, ο Αχιλλέας. Ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα στον πόλεμο της Τροίας, που ξεσπάει για κάποιους λόγους σχετικούς με την ιστορία αυτή.

Γιατί κάποιοι ξεπερνούν πιο εύκολα τις δυσκολίες και κάποιοι άλλοι όχι;

Συχνά είμαστε εκτεθειμένοι σε καταστάσεις ζωής οι οποίες ξεπερνούν την ικανότητα προσαρμογής μας. Ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως μια σωματική ασθένεια, ένας χωρισμός, μια οικονομική καταστροφή, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, συγκρούσεις στην οικογένεια μπορούν να μας αποδιοργανώσουν.

Οι δραματικές αλλαγές στη ζωή μας αλλά και οι λιγότερο στρεσογόνες καταστάσεις που διαταράσσουν την καθημερινότητά μας όπως μια μετακόμιση, νέες υποχρεώσεις, μια απογοήτευση στον επαγγελματικό τομέα, μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθήματα ανασφάλειας και άγχους.

Πως θα μπορέσουμε να βρούμε ξανά την ισορροπία μας; Τι είναι αυτό που θα μας βοηθήσει να βρούμε το κουράγιο και τη δύναμη να αντιμετωπίσουμε τις αντιξοότητες και να συνεχίσουμε να εξελισσόμαστε;

Οι έρευνες έχουν δείξει πως τα άτομα που προσαρμόζονται θετικά στις σημαντικές αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή τους και διαχειρίζονται το στρες αποτελεσματικά έχουν τρία χαρακτηριστικά:
την πεποίθηση πως μπορούν να ελέγξουν τα στρεσογόνα γεγονότα και να επηρεάσουν το αποτέλεσμα την ικανότητα να δεσμεύονται και να αφοσιώνονται σε διάφορους τομείς της ζωής τους
την αντιμετώπιση των αλλαγών ως ευκαιρίες για πρόκληση και μάθηση καθώς και περεταίρω προσωπική εξέλιξη.

Ας δούμε πώς αυτοί οι προστατευτικοί παράγοντες – ο έλεγχος, η δέσμευση, και η πρόκληση – βοηθούν το άτομο να προσεγγίζει τις νέες καταστάσεις

Έλεγχος
Ενώ μπορεί το στρες να αφορά σε εξωτερικά ερεθίσματα, το άτομο πιστεύει πως μπορεί να επηρεάσει την νέα εμπειρία του και το αποτέλεσμα. Δεν αρνείται το πρόβλημα και δεν μένει παθητικό, ούτε νιώθει έρμαιο των επιλογών των άλλων. Το πώς θα εξελιχτούν τα πράγματα είναι στο χέρι του. Αποδέχεται τις συνθήκες που δεν μπορεί να αλλάξει, κι αυτό του επιτρέπει να παρεμβαίνει σε πράγματα που μπορεί να διορθώσει ή να βελτιώσει. Βάζει ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους και κάνει μικρά, σταδιακά βήματα για να τους επιτύχει. Υποδιαιρεί τους στόχους σε μικρότερους, πιο επιτεύξιμους. «Τι μπορώ να κάνω σήμερα – ένα πράγμα – που θα με πάει εκεί που θέλω»; Τα μικρά επιτεύγματα τον βοηθούν να αισθάνεται επαρκής και αποτελεσματικός και τον οδηγούν σε πιο μακροπρόθεσμους στόχους.

Το άτομο με εσωτερικό σημείο ελέγχου έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να επηρεάσει το πεπρωμένο του ενώ αποδίδει τις επιτυχίες του και τις αποτυχίες του σε εσωτερικούς παράγοντες δηλ. τις δικές του δυνάμεις και ικανότητες. Η αίσθηση του προσωπικού ελέγχου αφορά στην ιδέα πως συμβάλλει στα γεγονότα και τις εξελίξεις. Και τότε αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του και ορίζει ο ίδιος τη ζωή του.

Δέσμευση
Το άτομο γνωρίζει ποιες είναι οι αρχές του και οι προτεραιότητές του. Οι επιλογές του βασίζονται στο αξιακό του σύστημα, και αγωνίζεται γι’ αυτό που έχει νόημα για τον ίδιο. Αφοσιώνεται σ’ ένα σκοπό που είναι μέρος ενός γενικότερου πλάνου ζωής. Είτε είναι μια καριέρα, είτε προσωπική ωρίμανση, ή διαπροσωπικές σχέσεις ή μια καλύτερη ζωή για τον ίδιο και την οικογένειά του. Ο σκοπός αυτός του παρέχει μια εσωτερική ισορροπία και μια δομή ώστε να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατάσταση που του αλλάζει τη ζωή. Και δεσμεύεται να βρει ένα νέο νόημα στην αλλαγή αυτή.

Απευθύνεται στο υποστηρικτικό δίκτυο που έχει – οικογένεια, φίλους, κοινότητα – ώστε να αναζητήσει βοήθεια όταν χρειάζεται. Το ότι δέχεται στήριξη από ανθρώπους που τον νοιάζονται τον ενδυναμώνει, του ενισχύει την ελπίδα, την αίσθηση ασφάλειας στο καινούριο. Σε μια περίοδο ανασφάλειας και άγχους η δέσμευση και η αφοσίωση στις σχέσεις αποτελεί μια εξαιρετική αντίσταση στο στρες. Κι αυτό του δίνει το κίνητρο να εμπλακεί στο νέο περιβάλλον με ζωντάνια και ενεργητικότητα παρά να μένει παθητικός και ανήμπορος.

Πρόκληση
Το άτομο προσεγγίζει την αλλαγή στη ζωή του περισσότερο σαν ευκαιρία για μάθηση, σαν πρόκληση, παρά σαν απειλή. Πιστεύει πως μέσα από αυτή την εμπειρία θα μάθει κάτι χρήσιμο. Είτε είναι θετική εμπειρία είτε αρνητική. Ακόμα και μέσα από τα λάθη του και τις αποτυχίες του μαθαίνει. Αισθάνεται ότι θα μπορέσει να εξελιχθεί μέσα από την αλλαγή, και παίρνει ρίσκα. Δεν αποφεύγει καταστάσεις προκειμένου να μη βγει από τη ζώνη ασφαλείας του.

Έχει συνειδητοποιήσει τις ικανότητες του και τις δυνάμεις του και πιστεύει στη σπουδαιότητα αυτών. Και τις εφαρμόζει. Αντί να αποσυρθεί από το πρόβλημα ή να το αρνηθεί, περνά στη δράση αποφασιστικά. Ένα βήμα τη φορά. Η θετική στάση απέναντι στις αλλαγές και τις νέες εμπειρίες καθώς και μια ψυχολογική ευελιξία που τον βοηθά να επικεντρώνεται στο παρόν – παρά στα λάθη του παρελθόντος ή τις εμμονές που αφορούν στο μέλλον – τον οδηγεί να πάρει τη ζωή στα χέρια του. Και η αλλαγή μπορεί να είναι τελικά ενδιαφέρουσα και χρήσιμη.

Γιατί ποτέ δεν θα δραπετεύσετε από μια μαύρη τρύπα

Οι μαύρες τρύπες είναι μερικά από τα πιο πολύπλοκα αντικείμενα σε ολόκληρο το Σύμπαν. Αντικείμενα τόσο πυκνά και με τόσο ισχυρή βαρύτητα, ώστε τίποτα ούτε καν το φως μπορεί να ξεφύγει από αυτά.  Αλλά υπάρχει και μια σειρά από πολύ αντιφατικό πράγματα που συμβαίνουν σε αυτά τα αντικείμενα, καθώς θα πλησιάζετε στον ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας, και μόλις τον διασχίσετε δεν θα μπορείτε ποτέ να βγείτε έξω! Δεν έχει σημασία τι είδους μαύρη τρύπα συναντάται, έστω και αν είχατε ένα διαστημόπλοιο ικανό να επιταχύνει προς οποιαδήποτε διεύθυνση και με ένα τεράστιο ρυθμό.

 

Αποδεικνύεται ότι η Γενική Σχετικότητα είναι μια πολύ σκληρή ερωμένη, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μαύρες τρύπες. Κι όλα όσα συμβαίνουν βαθειά μέσα τους οφείλεται στον τρόπο που μια μαύρη τρύπα κάμπτει τον χωροχρόνο.

 

Όλα όσα αναφερθούν εδώ αφορούν τις μη περιστρεφόμενες ή Schwarzschild μαύρες τρύπες. Για τις άλλες η ανάλυση είναι παρόμοια αλλά λίγο διαφορετική και πολύ πιο περίπλοκη ποσοτικά.

Όταν είστε πολύ μακριά από μια μαύρη τρύπα, ο χωροχρόνος είναι λιγότερο κυρτός. Στην πραγματικότητα, όταν είστε πολύ μακριά από μια μαύρη τρύπα, η βαρύτητά της είναι δυσδιάκριτη από οποιαδήποτε άλλη μάζα, είτε πρόκειται για ένα άστρο νετρονίων, ένα κανονικό αστέρι, ή απλά ένα διάχυτο νέφος αερίου.

 

Η μόνη διαφορά είναι ότι αντί για ένα αέριο νέφος, ένα αστέρι, ή ένα αστέρι νετρονίων θα υπάρχει μια εντελώς μαύρη σφαίρα στο κέντρο, από όπου το φως δεν θα είναι ορατό. Εξ ου και η «μαύρη» στο όνομα «μαύρες τρύπες».

Η σφαίρα αυτή, γνωστή ως ορίζοντας γεγονότων, δεν είναι μια φυσική οντότητα, αλλά μάλλον μια περιοχή του διαστήματος – με ένα ορισμένο μέγεθος – από τα οποία κανένα φως δεν μπορεί να δραπετεύσει. Από πολύ μακριά, φαίνεται να είναι το μέγεθος που είναι στην πραγματικότητα, όπως θα περιμένατε.

 

Αν η Γη ήταν μαύρη τρύπα θα ήταν μια σφαίρα διαμέτρου 1 cm, ενώ ο Ήλιος θα ήταν μια σφαίρα κοντά στο 3 χλμ, η δε υπερβαρέα μαύρη τρύπα – όπως αυτή στο κέντρο του Γαλαξία μας – έχει μέγεθος μιας πλανητικής τροχιάς!

 

Από μια μεγάλη απόσταση, η γεωμετρία λειτουργεί ακριβώς όπως θα περιμένατε. Αλλά καθώς θα πλησιάζατε προς μία μαύρη τρύπα, μέσα σε ένα άρτια εξοπλισμένο διαστημόπλοιο, θα αρχίσετε να παρατηρείτε κάτι περίεργο. Σε αντίθεση με όλα τα άλλα αντικείμενα που έχετε συνηθίσει, όπου φαίνεται να έχουν μέγεθος ανάλογο με την απόσταση που τα παρατηρείτε, αυτή η μαύρη τρύπα φαίνεται να μεγαλώνει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι αναμένατε.

Την ώρα που ο ορίζοντας γεγονότων θα πρέπει να έχει το μέγεθος του γεμάτου φεγγαριού στον ουρανό, στην πραγματικότητα είναι πάνω από το 4-πλάσιο αυτού! Ο λόγος, φυσικά, είναι ότι ο χωροχρόνος καμπυλώνει όλο και περισσότερο, καθώς πλησιάζετε προς την μαύρη τρύπα, και έτσι οι «τροχιές του φωτός» που μπορείτε να δείτε από τα αστέρια που σας περιβάλλουν, κάμπτουν καταστροφικά.

 

Αντίθετα, η φαινομενική περιοχή της μαύρης τρύπας φαίνεται να μεγαλώνει δραματικά. Στον χρόνο που είστε μερικές μόνο (ίσως 10) ακτίνες Schwarzschild μακριά από αυτήν, η μαύρη τρύπα έχει αυξηθεί σε τέτοιο φαινόμενο μέγεθος που καλύπτει σχεδόν όλη την πρόσοψη του διαστημοπλοίου σας.

 

Μόλις αρχίσετε να πλησιάζετε ολοένα και πιο κοντά στον ορίζοντα γεγονότων, θα παρατηρήσετε ότι η μπροστινή θέα από το διαστημόπλοιο σας γίνεται εντελώς μαύρη, και ότι ακόμη και η πίσω κατεύθυνση, μακριά από τη μαύρη τρύπα, αρχίζει να καλύπτεται από το σκοτάδι. Το σύνολο του Σύμπαντος που είναι ορατό σε σας αρχίζει να κλείνει σε ένα συρρικνούμενο κύκλο πίσω σας.

 

Και πάλι, αυτό οφείλεται στον τρόπο που οι τροχιές του φωτός από διάφορα σημεία ταξιδεύουν σε αυτόν τον εξαιρετικά ‘λυγισμένο’ χωροχρόνο. Για όσους από εσάς (τους λάτρεις της φυσικής), οι οποίοι θέλουν μια ποιοτική αναλογία, αυτό αρχίζει να μοιάζει αρκετά με τις γραμμές του ηλεκτρικού πεδίου όταν φέρνετε ένα σημειακό φορτίο κοντά σε μια αγώγιμη σφαίρα.

 

Σε αυτό το σημείο, δεν έχετε περάσει ακόμη τον ορίζοντα γεγονότος, κι έτσι μπορείτε ακόμα να βγείτε. Εάν έχετε αρκετή επιτάχυνση αντίθετη της κατεύθυνσης του ορίζοντα γεγονότων, θα μπορούσατε να ξεφύγετε από την βαρύτητα και να φτάσετε στο υπόλοιπο Σύμπαν, προς τον ασφαλή (ασυμπτωτικά) επίπεδο χωροχρόνο. Οι βαρυτικοί αισθητήρες μπορεί να σας πουν ότι υπάρχει μία καθορισμένη κατηφορική κλίση προς το κέντρο του σκοταδιού και μακριά από τις περιοχές όπου μπορείτε να δείτε ακόμα το φως των άστρων.

 

Αλλά αν συνεχίσετε την πτώση σας προς τον ορίζοντα γεγονότων, θα δείτε τελικά το φως των άστρων να συμπιέζεται προς μία μικρή τελεία πίσω σας, να αλλάζει το χρώμα σε μπλε λόγω της βαρυτικής μετατόπισης προς το μπλε. Την τελευταία στιγμή, πριν περάσετε τον ορίζοντα γεγονότων, αυτή η κηλίδα θα γίνει κόκκινη, λευκή, και μετά μπλε, καθώς η κοσμική μικροκυματική ακτινοβολία  μετατοπίζεται στο ορατό μέρος του φάσματος στην τελευταία, τελική ματιά σας στο εξωτερικό Σύμπαν.

Και τότε … μαυρίλα. Τίποτα. Από το εσωτερικό του ορίζοντα γεγονότων, κανένα φως από το εξωτερικό Σύμπαν δεν χτυπά το διαστημόπλοιο σας. Μπορεί τώρα να σκεφτείτε την υπέροχη μηχανή του διαστημόπλοιου σας και πώς θα βγείτε από εκεί. Θυμάστε μάλιστα προς ποια κατεύθυνση ήταν η ανωμαλία και με αρκετή σιγουριά ότι υπάρχει μια κατηφορική βαρυτική  κλίση προς αυτή την κατεύθυνση.

 

Αλλά οι αισθητήρες σας λένε κάτι ακόμα πιο παράξενο: υπάρχει μια βαρυτική ‘κατηφορική’ κλίση προς μία ανωμαλία, σε όλες όμως τις κατευθύνσεις! Η κλίση φαίνεται ακόμη να κλίνει προς την ιδιομορφία ακριβώς πίσω σας, στην κατεύθυνση που ξέρατε ότι είναι αντίθετη με την ανωμαλία! Πώς είναι αυτό δυνατόν να συμβαίνει;

Επειδή είστε στο εσωτερικό του ορίζοντα γεγονότων, ακόμη και κάθε ακτίνα φωτός (την οποία ποτέ δεν μπορέσατε να συλλάβετε) που εσείς τώρα εκπέμπεται θα καταλήξει να πέφτει προς την ανωμαλία. Είστε πάρα πολύ βαθιά στο λαιμό της μαύρης τρύπας! Το χειρότερο είναι ότι οποιαδήποτε επιτάχυνση κάνετε θα σας φέρει πιο κοντά στην ανωμαλία με ολοένα ταχύτερο ρυθμό. Ο τρόπος για να μεγιστοποιήσετε τον χρόνο επιβίωσής σας σε αυτό το σημείο δεν είναι να προσπαθήσετε να ξεφύγετε! Η ιδιομορφία υπάρχει σε όλες τις κατευθύνσεις, και όπου κι αν κοιτάξετε, τα πάντα οδηγούν προς την μαύρη τρύπα.

 

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η Γενική Σχετικότητα είναι μια σκληρή ερωμένη, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μαύρες τρύπες.

Ο Θαλής από την Μίλητο της Μικράς Ασίας

Ο Θαλής από την Μίλητο της Μικράς Ασίας ήταν ο Εφευρέτης της Φιλοσοφίας. Γεννήθηκε γύρω στα 624 π.Χ. και πέθανε περί το 546 π.Χ. και ήταν από τους πρώτους στοχαστές που είχαν την περιέργεια να μάθουν ποια είναι η αρχή του κόσμου και ποιο είναι το στοιχείο εκείνο από το οποίο δημιουργήθηκαν τα πάντα. Ο Θαλής επιχείρησε να ικανοποιήσει την περιέργειά του υιοθετώντας έναν νέο τρόπο προσέγγισης διαφορετικό από την θρησκεία και την μυθολογία. Κι ο νέος αυτός τρόπος προσέγγισης των πραγμάτων, που εισηγήθηκε, είναι η φιλοσοφία, η οποία βασίζεται στην λογική και την παρατήρηση. Ακολουθώντας την φιλοσοφία, λοιπόν, ο Θαλής οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι αρχή των πάντων είναι το νερό, πράγμα που δικαιολογεί και τον ισχυρισμό του ότι η γη στηρίζεται στο νερό.

Με την επισήμανσή του αυτή σχετικά με το νερό ικανοποίησε την περιέργειά του ως προς το ποιο θα μπορούσε να είναι το στοιχείο από το οποίο δημιουργήθηκε ο κόσμος. Η περιέργεια, όμως, παρακίνησε τον Θαλή να σκεφτεί κι άλλα πράγματα, όπως ότι ο μαγνήτης έχει ψυχή και, ως εκ τούτου, μπορεί να συμπεριφέρεται όπως εμείς οι άνθρωποι. Η άποψη αυτή δεν είναι τόσο εξωπραγματική όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται, αν σκεφτούμε ότι σήμερα πολλοί επιστήμονες διατείνονται ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές –οι οποίοι, για την  κοινή γνώμη, όπως οι μαγνήτες, δεν μπορούν να εξισωθούν με τους ανθρώπους– διαθέτουν ψυχή και, κατ’ επέκταση, έχουν την  ικανότητα να προβαίνουν σε ανάλογες προς τις δικές μας νοητικού και συναισθηματικού χαρακτήρα ενέργειες. Ο Θαλής ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό και ασχολήθηκε με την Γεωμετρία.

Η αφοσίωσή του στην έρευνα, ωστόσο, προκειμένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του προκαλούσε τον περίγυρό του. Λένε πως κάποτε, καθώς, περπατώντας, κοιτούσε πάνω προς τον ουρανό για να μελετήσει τι κινήσεις των άστρων, σκόνταψε σε ένα πηγάδι και κινδύνεψε να πέσει μέσα. Μια υπηρέτρια από την  Θράκη που έτυχε να βρίσκεται εκεί τον ειρωνεύτηκε που έψαχνε να βρει τι συμβαίνει στον ουρανό ενώ δεν μπορούσε να δει τι γίνεται μπροστά στα πόδια του. Τον κορόιδευαν, επίσης,  για την φτώχεια του. Στους επικριτές του που ήταν φτωχός  και αδιαφορούσε για τα πιο προφανή πράγματα απάντησε αποστομωτικά.

Κάποια χρονιά που κανείς δεν υπολόγιζε ότι θα υπήρχε μεγάλη σοδιά ελιών, αυτός, χάρη στις αστρολογικές παρατηρήσεις του, πρόβλεψε το αντίθετο φροντίζοντας, παράλληλα, να καπαρώσει όλα τα ελαιοτριβεία της περιοχής. Όταν, λοιπόν, επιβεβαιώθηκαν οι προβλέψεις του και όλοι οι συμπολίτες του έτρεχαν σαν τρελοί να βρουν ελαιοτριβεία για να βγάλουν λάδι, αυτός, εκμεταλλευόμενος  την ανάγκη τους, τους  τα νοίκιασε σε πολύ υψηλή τιμή, γεγονός που του απέφερε πολλά χρήματα. Αν  λοιπόν οι φιλόσοφοι, θέλησε να δείξει ο Θαλής με την ενέργειά του, δεν ενδιαφέρονται για τα καθημερινά και τα προφανή και αδιαφορούν για τον πλούτο, δεν είναι γιατί είναι ανίκανοι, αλλά γιατί, απλώς, έχουν άλλο στόχο –να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του πνεύματός τους τις οποίες δημιουργεί η περιέργειά τους.