Η σημασία της μόδας

Γιατί δεν μπορούμε και δεν θέλουμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν;
Στις 16 Δεκεμβρίου του 1946, στο σαλόνι ενός σπιτιού στον αριθμό 30 της λεωφόρου Montaigne στο Παρίσι, ιδρύθηκε ο οίκος Dior. Αν θέλει κάποιος να εντοπίσει την απαρχή της εντατικοποίησης της έννοιας «μόδα», πρέπει να γυρίσει τον χρόνο πίσω, στην εποχή του λανσαρίσματος του «New Look» (1947) από τον ίδιο τον Ντιόρ, στην εποχή της μαζικότητας της παραγωγής και της ευρείας απήχησης του prêt-à-porter σε όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Σε εκείνη τη μεταπολεμική περίοδο η μόδα αποτέλεσε μια ισχυρή παράμετρο της ανάπτυξης και αντικατόπτρισε με την πολυμέρεια, την ονειρική της φιλοδοξία, τον ατομικισμό και τους κώδικες του ταξικού status το ίδιο το πρόσωπο του καπιταλισμού.
Αναζητώντας μερικούς από τους υπόλοιπους πρωτεργάτες της έννοιας «μόδα», εντοπίζουμε την Νταϊάνα Βρίλαντ, η οποία εργάστηκε στη «Vogue» και στο ινστιτούτο κοστουμιών του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης στη Νέα Υόρκη, τον Ρίτσαρντ Αβεντον, έναν από τους πιο διάσημους, παγκόσμιου βεληνεκούς φωτογράφους μόδας, και ασφαλώς τον άνθρωπο που πήρε τη σοβαροφάνεια και την ξεχείλωσε, θεωρητικοποιώντας την, τον Αντι Γουόρχολ.
Τι είναι όμως στην πραγματικότητα η μόδα και ποια η σημασία της για τη ζωή του ανθρώπου; Τι βρίσκεται κάτω από τα χρώματα και τα υφάσματα, πίσω από τους διάφορους στυλιστικούς συνδυασμούς και προτιμήσεις; Συμβάλλει ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και αν ναι πώς επιτυγχάνει τον στόχο της;
Πολλά είναι τα ερωτήματα που εγείρονται στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε και να συλλάβουμε την ιδιάζουσα υπόσταση της μόδας. Γιατί πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη πρακτική. Βρισκόταν πάντοτε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και λειτουργούσε σαν μαγνήτης θετικών και αρνητικών κρίσεων. Ηταν, και είναι, ο αντίκτυπος του ανθρώπινου ψυχισμού, προσαρμοζόμενος στα εκάστοτε κοινωνικοοικονομικά συμφραζόμενα.
Οι ιδέες αυτές επομένως και οι ανάγκες των ανθρώπων μεταγγίζονταν στην ενδυμασία και στον τρόπο με τον οποίο αυτοί αντιλαμβάνονταν την πραγματικότητα. Και κάπου εκεί, στη διοχέτευση πληροφοριών, απόψεων και γούστων, δημιουργήθηκε ένα «ρινγκ» προβαλλόμενων ενδυματολογικών προτάσεων και ξεκίνησε ένας άτυπος αγώνας κυριαρχίας και επικράτησης του καλύτερου. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως «η μόδα, μαζί με τον κινηματογράφο, είναι ένα από τα μεγαλύτερα θεάματα που προσφέρονται στον άνθρωπο», όπως μας επισήμανε ο διακεκριμένος στυλίστας και window dresser των πολυκαταστημάτων Attica Στέφανος Ζαούσης.

Η επικοινωνιακή διάσταση της μόδας
Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που μιλούν για επιπολαιότητα και ρηχότητα της μόδας, που τη χαρακτηρίζουν ως κάτι ανούσιο και ανώφελο, μια περιττή πολυτέλεια, αδυνατώντας να κατανοήσουν την υπόστασή της καθώς και τις ιδιότητες που αυτή φέρει. Ωστόσο οι υπέρμαχοι της άποψης ότι η μόδα είναι άχρηστη, δίχως ουσία και περιεχόμενο, μάλλον δεν έχουν διερευνήσει τις πτυχές του φαινομένου σε βάθος.
«Η μόδα είναι κάτι που έρχεται από μέσα μας» λέει χαρακτηριστικά ο διάσημος σχεδιαστής Ραλφ Λόρεν. Είναι ένας τρόπος εξωτερίκευσης των συναισθημάτων, των διαθέσεων και των προθέσεών μας. Ενα είδος τέχνης που μας βοηθάει να επικοινωνήσουμε με τους άλλους, δίχως να χρειάζεται να μιλήσουμε! Γιατί τα ρούχα που επιλέγουμε για να φορέσουμε κάθε πρωί, προτού βγούμε από το σπίτι μας, είναι η αντανάκλαση της διάθεσης με την οποία ξυπνήσαμε.
Η εμφάνισή μας, η όψη μας, δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια εικόνα, την οποία βλέπουν και καθορίζουν τα μάτια, τα οποία είναι ο καθρέφτης της ψυχής μας. Οποιοδήποτε συναίσθημα και να επικρατεί στην ψυχή μας διαγράφεται στο βλέμμα και εν συνεχεία μεταδίδεται στο ντύσιμο και στις στυλιστικές επιλογές μας. Με άλλα λόγια, ο συναισθηματικός μας κόσμος, μέσω της μόδας, βρίσκει μια διέξοδο εκδήλωσης, αποκτά υπόσταση και πρακτικό χαρακτήρα!
«Η μόδα δεν είναι φιλοσοφία ή κίνημα αλλά τρόπος ζωής. Και σημειολογικά είναι ο τρόπος που εκφραζόμαστε και διαχωρίζουμε τη θέση μας από τα πράγματα» εξηγεί η Βίκυ Καγιά, η οποία ξεχώρισε στον κόσμο του modeling και σήμερα διδάσκει τα μυστικά της μόδας στη σχολή της, Fashion Workshop by Vicky Kaya. «Για παράδειγμα, το μαύρο χρώμα, πέρα από το γεγονός ότι είναι κλασικό και διαχρονικό, έχει και ενεργειακή λειτουργία, και ένας από τους λόγους που οι ιερείς φορούν μαύρα είναι για να περικλείουν την ενέργειά τους» περιγράφει χαρακτηριστικά.

Κάθε ρούχο μια ιστορία
Δεν είναι λίγες οι φορές που συνδέουμε ορισμένα ρούχα με συγκεκριμένα περιστατικά. Ενίοτε δηλαδή ορισμένα συναισθηματικά ερεθίσματα που δεχόμαστε, κάποιες εμπειρίες που βιώνουμε, αποτυπώνονται – προσκολλώνται στην ενδυμασία που εμείς φέρουμε τη δεδομένη στιγμή, «στιγματίζοντας» κατά τέτοιον τρόπο τα ρούχα, ώστε κάθε φορά που τα φοράμε να ανακαλούμε στη μνήμη μας εκείνα τα μεμονωμένα περιστατικά.
Επομένως τα ρούχα γίνονται φορείς νοήματος για τη ζωή μας και αποκτούν συναισθηματική αξία. Εχουν να μας διηγηθούν ιστορίες από το παρελθόν και μπορούν να μας ξυπνήσουν ξεχασμένες αναμνήσεις. Και για όσους ισχυρίζονται ότι η μόδα δημιουργεί κλώνους και τυποποιημένα μοντέλα ανθρώπων, συμβάλλοντας στη μαζικοποίηση και στην αλλοτρίωση, αυτό είναι ένα επιχείρημα προς υπεράσπισή της.
Μπορεί τα υλικά από τα οποία φτιάχνονται τα κομμάτια να είναι ίδια, μπορεί να κατασκευάζονται με την ίδια ακριβώς τεχνοτροπία και σχεδιασμό, ωστόσο οι διαφορετικές εμπειρίες και τα περιστατικά που αυτά κουβαλούν, καθώς οι ζωές των ανθρώπων είναι διαφορετικές, τα καθιστούν μοναδικά και ανεπανάληπτα.
Το ίδιο και ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται από τους εκάστοτε κατόχους τους. «Και πέραν αυτού, η μόδα φέρνει χαρά στον κόσμο και επιδρά θετικά στην ψυχολογία του ανθρώπου. Τον ανανεώνει και του δίνει τη δυνατότητα της αυτοδημιουργίας» επισημαίνει ο γνωστός φωτογράφος Βαγγέλης Κύρης.
Ο,τι φορούμε λέει μια ιστορία για το ποιοι είμαστε ή το ποιοι θέλουμε να γίνουμε, γρηγορότερα από οποιονδήποτε άλλον τρόπο. Γι’ αυτόν τον λόγο «σε ορισμένα στρατιωτικά καθεστώτα έντυναν τους ανθρώπους με τα ίδια ρούχα, για να μην εκδηλώνουν τον χαρακτήρα, τη συμπεριφορά και τη μοναδικότητά τους».
Από την εμφάνιση ενός ανθρώπου μπορείς επίσης να καταλάβεις την οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται, χωρίς να απαιτείται επεξήγηση ή επιβεβαίωση από τον ίδιο. Γιατί τα ρούχα, αποτελώντας μέρος του υλικού πολιτισμού, βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση (και) με τα χρήματα. Ακόμη και την καταγωγή κάποιου μπορούμε να διακρίνουμε, και μάλιστα με σχετική ευκολία, καθώς ένα εθνικό ένδυμα είναι πιο ευδιάκριτο και από μια εθνική σημαία!

Η τέχνη του ονείρου
Συνακόλουθα, η μόδα, ως έκφανση της ανθρώπινης καλλιτεχνικής φύσης και δημιουργικότητας, έχει βάθος, στόχους και σκοπούς. Εχει ορισμένες προϋποθέσεις και στηρίζεται, όπως κάθε τέχνη άλλωστε, επάνω στους δικούς της πυλώνες δεδομένων και συστατικών στοιχείων, «βασιζόμενη στην παιδεία και στην κατάλληλη κατάρτιση», όπως μας είπε και η Βίκυ Καγιά.
Η Κοκό Σανέλ, ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα στο παγκόσμιο στερέωμα της μόδας, είχε πει πως «Η μόδα δεν είναι κάτι που βρίσκεται μόνο στα φορέματα. Η μόδα βρίσκεται στον ουρανό, στους δρόμους, έχει να κάνει με ιδέες, με τον τρόπο που ζούμε, με όσα συμβαίνουν», καταδεικνύοντας τη σημασία και την πολυμέρεια του όρου.
Πριν από μερικά χρόνια θα ήταν δύσκολο να φανταστούμε τη σύνδεση της μόδας με την πολιτική. Σήμερα όμως οι πολιτικοί διαλέγουν τα ρούχα τους βασιζόμενοι σε χρώματα που πείθουν, για να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους και να εξασφαλίσουν την εμπιστοσύνη τους.
Ακόμη, έχει ζητηθεί από μοντέλα να απευθυνθούν σε διεθνείς οργανισμούς θίγοντας φλέγοντα ζητήματα (από το εμπόριο ματωμένων διαμαντιών μέχρι τη μάστιγα της κλειτοριδεκτομής στην υποσαχάρεια Αφρική) και να ηγηθούν δημόσιων εκστρατειών υγείας. Ενδεικτικά τον ερχόμενο Φεβρουάριο η Ναόμι Κάμπελ θα πραγματοποιήσει δύο φιλανθρωπικές επιδείξεις μόδας, ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα τα οποία θα διοχετευθούν στην καταπολέμηση του φονικού ιού Εμπολα.
Η μόδα, «είναι το όνειρο, κόντρα στις δυσκολίες της καθημερινότητας», και πρωτοστατούσε πάντοτε σε φιλανθρωπικά και ακτιβιστικά κινήματα.

Οι «σχολές» που κινούν τις διεθνείς πασαρέλες
Ο Στέφανος Ζαούσης μιλώντας μας για τη μόδα διέκρινε τέσσερις σχολές, οι οποίες και επηρεάζουν τις παγκόσμιες τάσεις στο στυλ. «Πρώτη είναι η ιαπωνική, στην οποία επικρατεί η πειθαρχία, είναι αποδομητική και avant garde, δεύτερη είναι η βρετανική, η οποία διακρίνεται για το edgy street style της, τρίτη είναι η γαλλική, η οποία εμφανίζει πολλά κοινά σημεία με την αμερικανική και υπηρετεί την υψηλή μόδα (η ειδοποιός διαφορά τους είναι ότι η γαλλική σχολή απευθύνεται σε estet κοινό και το Παρίσι έχει πάντα την πρωτοκαθεδρία στην haute couture, ενώ η αμερικανική είναι πιο εμπορική), και τέταρτη είναι η ιταλική, η οποία είναι προσαρμοστική, επιδεικτική, πατάει γερά στις καλές τέχνες και επηρεάζει περισσότερο από κάθε άλλη την Ελλάδα».
«Ενδεικτικά, ως κυριότερους αντιπροσώπους από κάθε σχολή αναφέρουμε τους οίκους Gareth Pugh και Alexander McQueen από τη Βρετανία, τους Versace και Prada από την Ιταλία, Chanel και Yves Saint Laurent από τη Γαλλία, Ralph Lauren και Marc Jacobs από τις ΗΠΑ, και Comme des Garçons (της Ρέι Καβακούμπο) και Issey Miyake από την Ιαπωνία.
Υπάρχει βέβαια και η βελγική σχολή, με εκπροσώπους τα labels Maison Martin Margiela και Raf Simons, που παρότι δεν ανήκει στις μητροπόλεις της μόδας έχει σημαντικό αντίκτυπο παγκοσμίως».
Ωστόσο οι προβαλλόμενες τάσεις που κυριαρχούν επιβάλλονται από άλλους, σημαντικότερους παράγοντες, όπως πολιτικούς, οικονομικούς, ακόμη και πολεμικούς. «Υπήρξαν φορές που ήταν στη μόδα το ολόλευκο σύνολο και το μετάξι, και πήγαιναν όλοι να ντυθούν με αυτή την τάση. Ομως πίσω από αυτό η βιομηχανία της μόδας, οι fashion managers και οι trend forecasters διάλεγαν τα λευκά τόπια γιατί είχε καεί ο Αμαζόνιος και το βαμβάκι ήταν πολύ ακριβό», περιγράφει η Βίκυ Καγιά. Και συνεχίζει λέγοντας: «Οταν οι άνδρες έφυγαν για τον πόλεμο και οι γυναίκες έμειναν μόνες τους, περάσαμε στη μητριαρχική κοινωνία, και οι γυναίκες πήγαιναν στα μπαρ, φορούσαν πιο χαλαρά ρούχα, κάπνιζαν όπιο… Με άλλα λόγια, τα εκάστοτε συμφραζόμενα ήταν αυτά που συνέθεταν το προφίλ της μόδας στο πέρασμα των χρόνων».

Ο αστρονομικός τζίρος
Στην προσπάθειά μας να ανακαλύψουμε την υπόσταση και τη σημασία της μόδας, αναμφίβολα θα υπάρξουν κάποιοι που θα πουν: «Γιατί γράφετε σχετικά με τη μόδα όταν υπάρχουν σημαντικότερα προβλήματα στον κόσμο, όπως οι πόλεμοι, οι ασθένειες, η πείνα και η φτώχεια;». Η απάντηση είναι ότι η μόδα, και ακριβέστερα το στυλ, διεισδύει σε κάθε ζωή, κάθε εποχή, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, όπου και αν ζούμε, ό,τι και αν κάνουμε. Συνέβαινε πάντα.
Από τα περίτεχνα γιαννιώτικα δείγματα αργυροχοΐας και τον σχηματισμό αγγείων σε κάποιο εργαστήρι τέχνης του Αιγαίου ως τη δημιουργία υψηλής μόδας σε γαλλικά ατελιέ και τα θεατρικά κοστούμια στο Χόλιγουντ, η μόδα, ο σχεδιασμός, το στυλ και η τέχνη, όλα συνδέονται μεταξύ τους. Ο Υβ Σεν Λοράν, για παράδειγμα, το 1965 εμπνεύστηκε μια συλλογή του από τους πίνακες του Πιτ Μόντριαν.
Ολα αυτά ενισχύουν τη θέση ότι «οι διάφορες εκφάνσεις της δημιουργίας μπορούν να υπάρξουν παντού, αρκεί να υποστηριχθούν αναλόγως, και όλα έρχονται σε μια ισορροπία μεταξύ τους, και βρίσκουν ένα κοινό σημείο σύγκλισης ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής», λέει η Βίκυ Καγιά.
Μάλιστα η μόδα δημιουργεί ετησίως έναν τζίρο εκατομμυρίων στερλινών, δολαρίων, ευρώ και γεν, σε έναν ατέρμονο κύκλο καταναλωτισμού, και προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργασίας. Για να γίνει αντιληπτός ο κολοσσιαίος παγκόσμιος κύκλος εργασιών της μόδας ανά έτος, αρκεί να ανατρέξουμε στους αριθμούς: η βιομηχανία της ανδρικής ένδυσης υπερέβη το 2014 τα 402 δισ. δολάρια, και της γυναικείας ένδυσης τα 621 δισ. δολάρια, ενώ οι αγορές νυφικών σε διεθνές επίπεδο αναμένεται να αγγίξουν το αστρονομικό ποσό των 57 δισ. δολαρίων ως το 2015. Ο οίκος μόδας μάλιστα που φαίνεται να διατηρεί τη μερίδα του λέοντος στα κέρδη είναι ο Louis Vuitton (ενδεικτικά, ο μητρικός όμιλος LVMH σημείωσε κύκλο εργασιών 29,1 δισ. ευρώ το 2013).

Το ερώτημα «τι είναι μόδα;» δεν έχει μία μόνο απάντηση. «Η μεγαλύτερη κομψότητα των ανθρώπων πηγάζει από μέσα τους. Η ευγένεια και οι καλοί μας τρόποι είναι το πρώτο βήμα για να είμαστε κομψοί και μέσα στη μόδα. Γιατί το να είσαι μοντέρνος δεν έχει να κάνει μόνο με τα ρούχα που φοράς αλλά και με τον τρόπο που φέρεσαι», σημειώνει η Βίκυ Καγιά. «Η μόδα κυνηγά την ωραιοποίηση, επηρεάζει και επηρεάζεται, βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τον περίγυρο και αντικατοπτρίζει την ανάγκη του ανθρώπου για αλλαγή, για πρόοδο και εξέλιξη. Πατάει στο παρελθόν για να σχεδιάσει το μέλλον και να υπάρξει στο τώρα» συμπληρώνει ο Βαγγέλης Κύρης.
Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα διαπιστώνουμε ότι η μόδα είναι κάτι με το οποίο μπορούμε να συνδέσουμε τον εαυτό μας και μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης να συλλάβουμε το νόημα της γέννησής της. Είναι μια αιώνια ανθρώπινη περιπέτεια στις άγνωστες περιοχές της ταυτότητάς μας και η επ’ άπειρον εξερεύνηση εννοιολογικών και πνευματικών οντοτήτων που δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη.