Στα ομηρικά έπη συχνές είναι οι σκηνές καθαρμού πριν από την προσευχή, τη σπονδή, τη θυσία. Στην Ιλιάδα κυριαρχούν οι αναφορές που αφορούν στο λουτρό νεκρών και ακολουθούν οι αναφορές στον καθαρμό πριν τη σπονδή, την προσευχή και τη θυσία. Στην Οδύσσεια υπάρχει μία μόνο αναφορά σε πλύσιμο νεκρού, όταν ο Ερμής κατεβάζει τις ψυχές των μνηστήρων στον Άδη και ο Αγαμέμνων συνομιλεί με την ψυχή του Αχιλλέα, οπότε και του αναφέρει τη μάχη που έδωσαν για να πάρουν το σώμα του που στη συνέχεια έπλυναν (Οδ. ω, 45). Κυριαρχούν οι αναφορές στην καθαριότητα, το λούσιμο και το πλύσιμο των χεριών πριν το φαγητό (α, 138-140, 148. δ 49-56*. η 177-178. θ 442-443. κ 362-373. ο 135-136. ρ 87-93. ψ 157-167. ω 360-366) (Στην Οδύσσεια υπάρχουν έξι τυποποιημένες περιγραφές λουτρού. Με εξαίρεση το λουτρό στο ψ 135-167 σε όλες τις άλλες ακολουθεί ευωχία), ενώ στην Ιλιάδα το πλύσιμο είναι συνυφασμένο και με τη σπονδή, την προσευχή, τον όρκο, τη θυσία (Γ 268-270. Ι, 171-178. Κ 569-579**, Ω 299-307***). O Ησίοδος, από την πλευρά του, εφιστά την προσοχή να μην προσφέρει κανείς σπονδές στον Δία και στους άλλους θεούς «με τα χέρια άνιφτα» (Έργα, 724-726). Ο μεγάλος αριθμός των υδριοφόρων μορφών και των μικρών πήλινων υδριών στο μικρό ιερό της Δήμητρας στη ΒΑ περιοχή της αρχαίας Πέλλας είναι ενδεικτικός μιας τελετής εξαγνισμού των προσκυνητών, με τη χρησιμοποίηση νερού που θα μεταφερόταν με υδρίες στην περιοχή του ιερού.
Αναγκαίος είναι ο καθαρμός των χεριών στο περιρραντήριο πριν από την είσοδο στον ναό και πριν από τη θυσία, τόσο αυτού που την τελεί (Αισχ., Πέρσαι, 201-204) όσο και των συμμετεχόντων, και μάλιστα στην πρώτη της φάση (άρχεσθαι). Η περιφορά του κάνιστρου με τις προσφορές και του δοχείου με το νερό σηματοδοτεί την οριοθέτηση του ιερού στον τόπο της θυσίας αλλά και τη συγκρότηση μιας κοινότητας που αποδέχεται συγκεκριμένους κανόνες με τον σχηματισμό ενός κύκλου που εγκλείει το ζώο και τους συμμετέχοντες. Οι πιστοί ρίχνουν στα χέρια τους νερό από το δοχείο, ενώ η εξαγνιστική δύναμη της φωτιάς συνδυάζεται με του νερού, καθώς ένα κούτσουρο από τη φωτιά βυθίζεται στο νερό και με αυτό ραντίζεται το Ιερό, ο βωμός, οι συμμετέχοντες (Το νερό αυτό ονομάζεται χέρνιψ (Αθήναιος, ΙΧ, 409 b), είναι αγιασμένο (Αισχ., Ευμεν., 655-56· Σοφ.., Οιδ. Τ., 240· Ευρ., Ορ., 1602) και απαγορεύεται να δίδεται στους μιασμένους (Δημ., π. Λεπτ., 158· Σοφ.., Οιδ. Τ., 240)). Με το νερό του δοχείου ραντίζεται και το ζώο, η απότομη αντίδραση του οποίου εκλαμβάνεται ως συναίνεση για τη θυσία****. Κάποιες φορές ο εξαγνισμός του ζώου***** γινόταν σε ιδιαίτερη πηγή.
-----------------------
*Λουτρό 1
Οι παρακώτα στίχοι από την επίσκεψη του Τηλέμαχου στο παλάτι του Μενέλαου συνδυάζουν το λουτρό μετά από κοπιαστικό ταξίδι με το πλύσιμο των χεριών πριν το φαγητό:
σε μαρμαρένιο μπήκανε λουτρό για να λουστούνε.
Κι οι σκλάβες σαν τους έλουσαν, τους έτριψαν με λάδι
και με σγουρές τους έντυσαν χλαμύδες και χιτώνες,
πήγαν να κάτσουν σε θρονιά κοντά στο γιο τ' Ατρέα.
Μια παρακόρη με χρυσό πεντάμορφο λαγήνι
νερό τους χύνει να νιφτούν σε μια αργυρή λεκάνη,
κι εμπρός του μάκρου σκαλιστό τους έστρωσε τραπέζι.
(δ 49-56)
**Λουτρό 2
Πολύ χαρακτηριστική είναι η σκηνή λουτρού που περιγράφεται στους στίχους Κ 569-579 της Ιλιάδας, γι' αυτό και τους παραθέτουμε:
Και απέθεσε στην πρύμνην
ο Οδυσσεύς του Δόλωνος τα όπλα αιματωμένα
ώσπου θυσίαν της θεάς κατόπιν ετοιμάσουν.
Και αυτοί μέσα στη θάλασσα εμπήκαν ν' αποπλύνουν
σκέλη, μεριά και τράχηλον απ' τον πολύν τον ίδρο.
Και αφού τον ίδρο τον πολύν το κύμα της θαλάσσης
ένιψε από το σώμα τους κι εδροσολογηθήκαν,
κατέβηκαν κι ελούσθηκαν στους σκαλιστούς λουτήρες.
Και αφού λουσθήκαν και άλειμμα το σώμα τους εχρίσαν,
εις το τραπέζι εκάθισαν και το κρασί, που ευφραίνει,
από κρατήρα ολόγεμον της Αθηνάς σπονδίζαν.
***Καθαρμός πριν την προσευχή και τη σπονδή
Και απάντησεν ο Πρίαμος: «Προθύμως, ω γυναίκα,
θα κάμω αυτό που επιθυμείς. Καλό'ναι προς τον Δία
τα χέρια μας να υψώσωμε για να μας ελεήσει.».
Και ο γέρος επαράγγειλεν ευθύς την οικονόμα
νερό να φέρει αμίαντο στα χέρια να του ρίξει.
Και με λεκάνην ήλθε αυτή στα χέρια και προχύτην.
Ενίφθη και απ' την σύντροφον επήρε το ποτήρι
και ορθός στην μέσην της αυλής εσπόνδιζε κι ευχόταν
τα μάτια προς τον ουρανόν, και αυτούς τους λόγους είπε:
«Δία πατέρα, δοξαστέ, που από την Ίδην βλέπεις,
δώσ' μου να μ' έβρη ελεεινόν ο άσπονδος Πηλείδης,
ευδόκησε το αγαπητό πτηνό σου να μου στείλεις
που είναι γοργός σου μηνυτής, με δύναμην μεγάλην
στα δεξιά μου να το ιδώ ο ίδιος και σ' εκείνο
θαρρώντας να πορεύομαι στων Δαναών τα πλοία.».
****Ζωοθυσία
Εξαιρετική είναι η περιγραφή στην Οδύσσεια της θυσίας που προσφέρει ο Νέστορας στην Παλλάδα, όταν έφτασε στο παλάτι του ο Τηλέμαχος (γ 437-472). Ο Νέστορας έταξε στη θεά ενός χρονού δαμάλι κουτελάτο, / αμέρωτο, / που σε ζυγό δεν το 'βαλαν ακόμα, αφού πρώτα θα του χρύσωνε τα κέρατα. Και ζήτησε από τις δούλες να ετοιμάσουν το τραπέζι, να φέρουν τα θρονιά κι αγνό νερό απ' τη βρύση.
….ο γέρος
αλογολάτης Νέστορας το μάλαμα του δίνει [του χρυσοχού],
κι αυτός με τέχνη του σφαχτού τα κέρατα χρυσώνει,
ν' αναγαλλιάσει η Αθηνά όταν θα ιδεί το τάμα.
Το βόδι φέρνουν ο θεϊκός Εχέφρος με το Στράτη,
κρατώντας το απ' τα κέρατα, κι ο Άρητος κατόπι
ήρθε λαγήνι σκαλιστό κρατώντας στο 'να χέρι
και στ' άλλο κριθαρόσπειρα σ' ένα πλεχτό πανέρι.
Στεκόντανε κι ο άφοβος στη μέση ο Θρασυμήδης
κρατώντας κοφτερό μπαλτά να κόψει το σφαχτάρι.
Νά, κι ο Περσέας με σταμνί. Κι ο γεροαλογολάτης
άρχισε πρώτος να νιφτεί και πήρε το κριθάρι.
Κι απ' την καρδιά του ευχόντανε στην Αθηνά, πετώντας
τρίχες στη φλόγα, απ' του σφαχτού κομμένες το κεφάλι.
Σα δεηθήκανε έπειτα κι έχυσαν τα κριθάρια,
σίμωσε ο ψυχωμένος γιος του γέρου, ο Θρασυμήδης,
κι ευτύς το βόδι χτύπησε. Κόβει ο μπαλτάς τα νεύρα,
στο ζνίχι απάνω και μεμιάς παράλυσε η ζωή του.
Βάλανε οι κόρες τις φωνές του Νέστορα κι οι νύφες
κι η λατρευτή γυναίκα του η θεϊκιά Ευρυδίκη
απ' όλες μεγαλύτερη τις κόρες του Κλυμένη.
Τότε άλλοι απ' την πλατειά τη γη σηκώσανε το βόδι
και το 'σφαξε ο Πεισίστρατος ο πολεμοθρεμμένος.
Το αίμα του άμα στράγγισε και βγήκε πια η ψυχή του,
το γδέρνουν, κόβουν τα μηριά και τα διπλοτυλίγουν
με σκέπη, και τα συγυρνούν μ' από παντού κομμάτια.
Κι απάνω ο γέρος τα 'καιγε σε σκέζες περιχώντας
ξανθό κρασί. Κι οι νιοι πάντα πεντάσουβλα κρατούσαν
Και τα μηριά σαν κάηκαν και φάγανε τα σπλάχνα,
λιανίζουν τ' άλλα κρέατα και τα περνούν στις σούβλες
και τα 'ψηναν, τις μυτερές τις σούβλες τους κρατώντας.
…
Και τα ψαχνά σαν έβγαλαν ψημένα πια απ' τις σούβλες,
να φάνε τότε κάθισαν και με χρυσά ποτήρια
κοντά τους νιοί τους κέρναγαν αρχοντογεννημένοι.
*****Εξαγνισμός ζώου
[Ενδεικτική αναφορά] Ο Ηρακλής πρόσφερε θυσίες στη Δήμητρα και την Κόρη των Συρακουσών και αφιέρωσε τον ωραιότερο ταύρο της αγέλης, αφού πρώτα τον εξάγνισε στην πηγή Κυάνη, την οποία ανέβλυσε ο Πλούτωνας στο σημείο που άνοιξε τη γη στην Έννα της Σικελίας για να κατεβεί με την Κόρη στον Άδη. Μάλιστα, ο Ηρακλής πρόσταξε τους ντόπιους κάθε χρόνο να θυσιάζουν στην Κόρη και να τελούν πανήγυρι στην Κυάνη με όλη τη λαμπρότητα (Διόδωρος, IV, 24, 4), συγκεκριμένα, να βυθίζουν ταύρους μέσα στη λίμνη (ό.π. V, 4).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου