Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΔΡΑΜΑ - ΤΡΑΓΩΔΙΑ, ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας

Πορεία προς την έβδομη πύλη

Το 467 π.Χ. ο Αισχύλος κατέλαβε την πρώτη θέση στους δραματικούς αγώνες με την θεματικώς συνεχόμενη τετραλογία Λάιος, Οἰδίπους, Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας, Σφὶγξ (σατυρικό δράμα). Από τα τέσσερα έργα σώζονται μόνο οι Επτά, που έχουν ως θέμα τη σύγκρουση ανάμεσα στους δυο γιους του Οιδίποδα, που καταλήγει στην αλληλοκτονία. Το έργο ξεκινά με το δεδομένο ότι ο Ετεοκλής είναι βασιλιάς στη Θήβα και ότι ο Πολυνείκης, ως ένας από τους επτά αρχηγούς του στρατού των Αργείων, βρίσκεται προ των πυλών, έτοιμος για την τελική επίθεση. Πουθενά δεν αποσαφηνίζεται ποιος από τους δύο έχει την αρχική ευθύνη για τη διαμάχη. Ο Ετεοκλής, που στο βάθος ελαύνεται και αυτός από τη δίψα για την εξουσία, εμφανίζεται, σε πρώτο επίπεδο, ως ο υπερασπιστής της απειλούμενης πόλης, που έχει να τιθασεύσει τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις των γυναικών της Θήβας (που απαρτίζουν το χορό) και να οργανώσει την άμυνα. Ο Πολυνείκης, ο οποίος δεν εμφανίζεται επί σκηνής, παρουσιάζεται με τα μελανότερα χρώματα. Το ίδιο ισχύει και για τους υπόλοιπους επιδρομείς.

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το εκτενέστατο δεύτερο επεισόδιο (περίπου το 1/3 του έργου), το οποίο, κατά το μέγιστο μέρος, καταλαμβάνεται από τα περίφημα επτά ζεύγη λόγων -εδώ ανθολογούνται τα δύο πρώτα και τα δύο τελευταία: ένας ἄγγελος κατάσκοπος, που παρακολούθησε την κλήρωση των Επτά σχετικά με την πύλη στην οποία θα επιτεθεί καθένας, έχοντας ως στημονικό στοιχείο την περιγραφή των εύγλωττων εμβλημάτων των ασπίδων, ενημερώνει τον Ετεοκλή για τους επιτιθέμενους και εκείνος επιλέγει για κάθε πύλη τον κατάλληλο υπερασπιστή. Έτσι, στο τέλος θα βρεθεί ο ίδιος -ποιος άλλος θα ᾽ταν καταλληλότερος; -στην έβδομη πύλη, απέναντι στον αδελφό του Πολυνείκη, που θα τον σκοτώσει και θα σκοτωθεί απ᾽ αυτόν.

Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας 375-456, 568-676

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

375 λέγοιμ᾽ ἂν εἰδὼς εὖ τὰ τῶν ἐναντίων,
ὥς τ᾽ ἐν πύλαις ἕκαστος εἴληχεν πάλον.
Τυδεὺς μὲν ἤδη πρὸς πύλησι Προιτίσιν
βρέμει· πόρον δ᾽ Ἰσμηνὸν οὐκ ἐᾷ περᾶν
ὁ μάντις· οὐ γὰρ σφάγια γίγνεται καλά.
380 Τυδεὺς δὲ μαργῶν καὶ μάχης λελιμμένος
μεσημβριναῖς κλαγγῆσιν ὡς δράκων βοᾷ·
θείνει δ᾽ ὀνείδει μάντιν Οἰκλείδην σοφόν,
σαίνειν μόρον τε καὶ μάχην ἀψυχίᾳ.
τοιαῦτ᾽ ἀϋτῶν τρεῖς κατασκίους λόφους
385 σείει, κράνους χαίτωμ᾽, ὑπ᾽ ἀσπίδος δὲ τῷ
χαλκήλατοι κλάζουσι κώδωνες φόβον·
ἔχει δ᾽ ὑπέρφρον σῆμ᾽ ἐπ᾽ ἀσπίδος τόδε,
φλέγονθ᾽ ὑπ᾽ ἄστροις οὐρανὸν τετυγμένον·
λαμπρὰ δὲ πανσέληνος ἐν μέσῳ σάκει,
390 πρέσβιστον ἄστρων, νυκτὸς ὀφθαλμός, πρέπει.
τοιαῦτ᾽ ἀλύων ταῖς ὑπερκόμποις σαγαῖς
βοᾷ παρ᾽ ὄχθαις ποταμίαις, μάχης ἐρῶν,
ἵππος χαλινῶν ὣς κατασθμαίνων μένει,
ὅστις βοὴν σάλπιγγος ὁρμαίνει μένων.
395 τίν᾽ ἀντιτάξεις τῷδε; τίς Προίτου πυλῶν
κλῄθρων λυθέντων προστατεῖν φερέγγυος;

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

κόσμον μὲν ἀνδρὸς οὔτιν᾽ ἂν τρέσαιμ᾽ ἐγώ,
οὐδ᾽ ἑλκοποιὰ γίγνεται τὰ σήματα·
λόφοι δὲ κώδων τ᾽ οὐ δάκνουσ᾽ ἄνευ δορός,
400 καὶ νύκτα ταύτην ἣν λέγεις ἐπ᾽ ἀσπίδος
ἄστροισι μαρμαίρουσαν οὐρανοῦ κυρεῖν,
τάχ᾽ ἂν γένοιτο μάντις ἁνοία τινί.
εἰ γὰρ θανόντι νὺξ ἐπ᾽ ὄμμασιν πέσοι,
τῷ τοι φέροντι σῆμ᾽ ὑπέρκομπον τόδε
405 γένοιτ᾽ ἂν ὀρθῶς ἐνδίκως τ᾽ ἐπώνυμον,
καὐτὸς κατ᾽ αὐτοῦ τήνδ᾽ ὕβριν μαντεύσεται.
ἐγὼ δὲ Τυδεῖ κεδνὸν Ἀστακοῦ τόκον
τῶνδ᾽ ἀντιτάξω προστάτην πυλωμάτων,
μάλ᾽ εὐγενῆ τε καὶ τὸν Αἰσχύνης θρόνον
410 τιμῶντα καὶ στυγοῦνθ᾽ ὑπέρφρονας λόγους.
αἰσχρῶν γὰρ ἀργός, μὴ κακὸς δ᾽ εἶναι φιλεῖ.
σπαρτῶν δ᾽ ἀπ᾽ ἀνδρῶν, ὧν Ἄρης ἐφείσατο,
ῥίζωμ᾽ ἀνεῖται, κάρτα δ᾽ ἔστ᾽ ἐγχώριος,
Μελάνιππος· ἔργον δ᾽ ἐν κύβοις Ἄρης κρινεῖ·
415 Δίκη δ᾽ ὁμαίμων κάρτά νιν προστέλλεται
εἴργειν τεκούσῃ μητρὶ πολέμιον δόρυ.

ΧΟΡΟΣ

τὸν ἁμόν νυν ἀντίπαλον εὐτυχεῖν
θεοὶ δοῖεν, ὡς δικαίως πόλεως
πρόμαχος ὄρνυται· τρέμω δ᾽ αἱματη-
420 φόρους μόρους ὑπὲρ φίλων
ὀλομένων ἰδέσθαι.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

τούτῳ μὲν οὕτως εὐτυχεῖν δοῖεν θεοί.
Καπανεὺς δ᾽ ἐπ᾽ Ἠλέκτρασιν εἴληχεν πύλαις
γίγας ὅδ᾽ ἄλλος, τοῦ πάρος λελεγμένου
425 μείζων, ὁ κόμπος δ᾽ οὐ κατ᾽ ἄνθρωπον φρονεῖ·
{πύργοις δ᾽ ἀπειλεῖ δείν᾽, ἃ μὴ κραίνοι τύχη·}
θεοῦ τε γὰρ θέλοντος ἐκπέρσειν πόλιν
καὶ μὴ θέλοντός φησιν, οὐδὲ τὴν Διός
ἔριν πέδοι σκήψασαν ἐμποδὼν σχεθεῖν·
430 τὰς δ᾽ ἀστραπάς τε καὶ κεραυνίους βολάς
μεσημβρινοῖσι θάλπεσιν προσῄκασεν.
ἔχει δὲ σῆμα γυμνὸν ἄνδρα πυρφόρον,
φλέγει δὲ λαμπὰς διὰ χερῶν ὡπλισμένη·
χρυσοῖς δὲ φωνεῖ γράμμασιν «πρήσω πόλιν».
435 τοιῷδε φωτὶ, πέμπε, τίς ξυστήσεται,
τίς ἄνδρα κομπάζοντα μὴ τρέσας μενεῖ;

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

καὶ τῷδε κόμπῳ κέρδος ἄλλο τίκτεται.
τῶν τοι ματαίων ἀνδράσιν φρονημάτων
ἡ γλῶσσ᾽ ἀληθὴς γίγνεται κατήγορος.
440 Καπανεὺς δ᾽ ἀπειλεῖ δρᾶν παρεσκευασμένος·
θεοὺς ἀτίζων κἀπογυμνάζων στόμα
χαρᾷ ματαίᾳ θνητὸς ὢν εἰς οὐρανὸν
πέμπει γεγωνὰ Ζηνὶ κυμαίνοντ᾽ ἔπη·
πέποιθα δ᾽ αὐτῷ ξὺν δίκῃ τὸν πυρφόρον
445 ἥξειν κεραυνόν, οὐδὲν ἐξεικασμένον.
μεσημβρινοῖσι θάλπεσιν τοῖς ἡλίου.
ἀνὴρ δ᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ, κεἰ στόμαργός ἐστ᾽ ἄγαν,
αἴθων τέτακται λῆμα, Πολυφόντου βία,
φερέγγυον φρούρημα, προστατηρίας
450 Ἀρτέμιδος εὐνοίασι σὺν τ᾽ ἄλλοις θεοῖς.
λέγ᾽ ἄλλον ἄλλαις ἐν πύλαις εἰληχότα.

ΧΟΡΟΣ

ὄλοιθ᾽ ὃς πόλει μεγάλ᾽ ἐπεύχεται,
κεραυνοῦ δέ νιν βέλος ἐπισχέθοι
πρὶν ἐμὸν εἰσθορεῖν δόμον πωλικῶν θ᾽
455 ἑδωλίων ὑπερκόπῳ
δορί ποτ᾽ ἐκλαπάξαι.

…

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

ἕκτον λέγοιμ᾽ ἂν ἄνδρα σωφρονέστατον,
ἀλκὴν ἄριστον μάντιν, Ἀμφιάρεω βίαν·
570 Ὁμολωΐσιν δὲ πρὸς πύλαις τεταγμένος
κακοῖσι βάζει πολλὰ Τυδέως βίαν,
τὸν ἀνδροφόντην, τὸν πόλεως ταράκτορα,
μέγιστον Ἄργει τῶν κακῶν διδάσκαλον,
Ἐρινύος κλητῆρα, πρόσπολον Φόνου,
575 κακῶν δ᾽ Ἀδράστῳ τῶνδε βουλευτήριον·
καὶ τὸν σὸν αὖθις † πρὸς μόραν ἀδελφεόν†,
ἐξυπτιάζων ὄνομα, Πολυνείκους βίαν
δισσῇ τελευτῇ τοὔνομ᾽ ἐνδατούμενος
καλεῖ· λέγει δὲ τοῦτ᾽ ἔπος διὰ στόμα·
580 «ἦ τοῖον ἔργον καὶ θεοῖσι προσφιλὲς
καλόν τ᾽ ἀκοῦσαι καὶ λέγειν μεθυστέροις,
πόλιν πατρῴαν καὶ θεοὺς τοὺς ἐγγενεῖς
πορθεῖν, στράτευμ᾽ ἐπακτὸν ἐμβεβληκότα;
μητρός τε πηγὴν τίς κατασβέσει δίκη,
585 πατρίς τε γαῖα σῆς ὑπὸ σπουδῆς δορὶ
ἁλοῦσα πῶς σοι ξύμμαχος γενήσεται;
ἔγωγε μὲν δὴ τήνδε πιανῶ χθόνα,
μάντις κεκευθὼς πολεμίας ὑπὸ χθονός·
μαχώμεθ᾽· οὐκ ἄτιμον ἐλπίζω μόρον.»
590 τοιαῦθ᾽ ὁ μάντις ἀσπίδ᾽ εὔκηλος νέμων
πάγχαλκον ηὔδα. σῆμα δ᾽ οὐκ ἐπῆν κύκλῳ·
οὐ γὰρ δοκεῖν ἄριστος ἀλλ᾽ εἶναι θέλει,
βαθεῖαν ἄλοκα διὰ φρενὸς καρπούμενος,
ἐξ ἧς τὰ κεδνὰ βλαστάνει βουλεύματα.
595 τούτῳ σοφούς τε κἀγαθοὺς ἀντηρέτας
πέμπειν ἐπαινῶ· δεινός, ὃς θεοὺς σέβει.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

φεῦ τοῦ ξυναλλάσσοντος ὄρνιθος βροτοῖς
δίκαιον ἄνδρα τοῖσι δυσσεβεστέροις.
ἐν παντὶ πράγει δ᾽ ἔσθ᾽ ὁμιλίας κακῆς
600 κάκιον οὐδέν, καρπὸς οὐ κομιστέος·
{ἄτης ἄρουρα θάνατον ἐκκαρπίζεται.}
ἢ γὰρ ξυνεισβὰς πλοῖον εὐσεβὴς ἀνὴρ
ναύτησι θερμοῖς καὶ πανουργίᾳ τινὶ
ὄλωλεν ἀνδρῶν ξὺν θεοπτύστῳ γένει,
605 ἢ ξὺν πολίταις ἀνδράσιν δίκαιος ὢν
ἐχθροξένοις τε καὶ θεῶν ἀμνήμοσιν
ταὐτοῦ κυρήσας ἐκδίκως ἀγρεύματος
πληγεὶς θεοῦ μάστιγι παγκοίνῳ δάμη.
οὕτω δ᾽ ὁ μάντις, υἱὸν Οἰκλέους λέγω,
610 σώφρων δίκαιος ἀγαθὸς εὐσεβὴς ἀνήρ,
μέγας προφήτης, ἀνοσίοισι συμμιγεὶς
θρασυστόμοισιν ἀνδράσιν βίᾳ φρενῶν
τείνουσι πομπὴν τὴν μακρὰν πάλιν μολεῖν
Διὸς θέλοντος ξυγκαθελκυσθήσεται.
615 δοκῶ μὲν οὖν σφε μηδὲ προσβαλεῖν πύλαις,
οὐχ ὡς ἄθυμον οὐδὲ λήματος κάκῃ,
ἀλλ᾽ οἶδεν ὥς σφε χρὴ τελευτῆσαι μάχῃ,
εἰ καρπὸς ἔσται θεσφάτοισι Λοξίου·
φιλεῖ δὲ σιγᾶν ἢ λέγειν τὰ καίρια.
620 ὅμως δ᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ φῶτα, Λασθένους βίαν,
ἐχθρόξενον πυλωρὸν ἀντιτάξομεν·
γέροντα τὸν νοῦν, σάρκα δ᾽ ἡβῶσαν φύει·
ποδῶκες ὄμμα, χεῖρα δ᾽ οὐ βραδύνεται
παρ᾽ ἀσπίδος γυμνωθὲν ἁρπάσαι δορί·
625 θεοῦ δὲ δῶρόν ἐστιν εὐτυχεῖν βροτούς.

ΧΟΡΟΣ

κλύοντες θεοὶ δικαίους λιτὰς
ἁμετέρας τελεῖθ᾽, ὡς πόλις εὐτυχῇ,
δορίπονα κάκ᾽ ἐκτρέποντες ‹εἰς› γᾶς
ἐπιμόλους· πύργων δ᾽ ἔκτοθεν βαλὼν
630 Ζεύς σφε κάνοι κεραυνῷ.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

τὸν ἕβδομον δὴ τόνδ᾽ ἐφ᾽ ἑβδόμαις πύλαις
λέξω, τὸν αὐτοῦ σον κασίγνητον, πόλει
οἵας ἀρᾶται καὶ κατεύχεται τύχας
{πύργοις ἐπεμβὰς κἀπικηρυχθεὶς χθονί}
635 ἁλώσιμον παιῶν᾽ ἐπεξιακχάσας·
σοὶ ξυμφέρεσθαι καὶ κτανὼν θανεῖν πέλας
ἢ ζῶντ᾽ ἀτιμαστῆρα τὼς ἀνδρηλάτην
φυγῇ τὸν αὐτὸν τόνδε τείσασθαι τρόπον.
τοιαῦτ᾽ ἀϋτεῖ, καὶ θεοὺς γενεθλίους
640 καλεῖ πατρῴας γῆς ἐποπτῆρας λιτῶν
τῶν ὧν γενέσθαι πάγχυ Πολυνείκους βία.
ἔχει δὲ καινοπηγὲς εὔκυκλον σάκος,
διπλοῦν τε σῆμα προσμεμηχανημένον·
χρυσήλατον γὰρ ἄνδρα τευχηστὴν ἰδεῖν
645 ἄγει γυνή τις σωφρόνως ἡγουμένη·
Δίκη δ᾽ ἄρ᾽ εἶναί φησιν, ὡς τὰ γράμματα
λέγει, «κατάξω δ᾽ ἄνδρα τόνδε, καὶ πόλιν
ἕξει πατρῴαν δωμάτων τ᾽ ἐπιστροφάς».
τοιαῦτ᾽ ἐκείνων ἐστὶ τἀξευρήματα·
650 σὺ δ᾽ αὐτὸς ἤδη γνῶθι τίνα πέμπειν δοκεῖ·
ὡς οὔποτ᾽ ἀνδρὶ τῷδε κηρυκευμάτων
μέμψῃ· σὺ δ᾽ αὐτὸς γνῶθι ναυκληρεῖν πόλιν.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

ὦ θεομανές τε καὶ θεῶν μέγα στύγος,
ὦ πανδάκρυτον ἁμὸν Οἰδίπου γένος·
655 ὤμοι, πατρὸς δὴ νῦν ἀραὶ τελεσφόροι.
ἀλλ᾽ οὔτε κλαίειν οὔτ᾽ ὀδύρεσθαι πρέπει,
μὴ καὶ τεκνωθῇ δυσφορώτερος γόος.
ἐπωνύμῳ δὲ κάρτα, Πολυνείκει λέγω,
τάχ᾽ εἰσόμεσθα τοὐπίσημ᾽ ὅποι τελεῖ,
660 εἴ νιν κατάξει χρυσότευκτα γράμματα
ἐπ᾽ ἀσπίδος φλύοντα σὺν φοίτῳ φρενῶν.
εἰ δ᾽ ἡ Διὸς παῖς παρθένος Δίκη παρῆν
ἔργοις ἐκείνου καὶ φρεσίν, τάχ᾽ ἂν τόδ᾽ ἦν·
ἀλλ᾽ οὔτέ νιν φυγόντα μητρόθεν σκότον
665 οὔτ᾽ ἐν τροφῆσιν οὔτ᾽ ἐφηβήσαντά πω
οὔτ᾽ ἐν γενείου ξυλλογῇ τριχώματος
Δίκη προσεῖδε καὶ κατηξιώσατο·
οὐδ᾽ ἐν πατρῴας μὴν χθονὸς κακουχίᾳ
οἶμαί νιν αὐτῷ νῦν παραστατεῖν πέλας·
670 ἦ δῆτ᾽ ἂν εἴη πανδίκως ψευδώνυμος
Δίκη, ξυνοῦσα φωτὶ παντόλμῳ φρένας.
τούτοις πεποιθὼς εἶμι καὶ ξυστήσομαι
αὐτός· τίς ἄλλος μᾶλλον ἐνδικώτερος;
ἄρχοντί τ᾽ ἄρχων καὶ κασιγνήτῳ κάσις,
675 ἐχθρὸς ξὺν ἐχθρῷ στήσομαι. φέρ᾽ ὡς τάχος
κνημῖδας, αἰχμῆς καὶ πτερῶν προβλήματα.

***

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

Τα πάντα ξέρω για τους εχθρούς και θα στα πω·375
πώς κλήρωσε ο λαχνός για τον καθένα.

Ο Τυδεύς¹ βρυχάται κιόλας στην πύλη εμπρός του Προίτου,²
όμως δεν τον αφήνει, ο μάντης να περάσει τις όχθες του Ισμηνού·³
Ευνοϊκά δεν είναι των θυσιών τα σφάγια.
Ο Τυδεύς φρενιάζει και για μάχη λυσσά,380
ωσάν το φίδι σφυρίζει στον ήλιο του μεσημεριού·
πετάει βρισιές στο μάντη το σοφό τον Αμφιάραο⁴
πως τρέμει τάχα μπρος στο θάνατο
και μπρος στης μάχης την ορμή δειλιάζει.
Κραυγάζει και σειούνται στη χαίτη του κράνους
τρία λοφία με φούντες πυκνές
και κάτω απ᾽ την ασπίδα385
κουδούνια χάλκινα βροντώντας
σκορπούν τον πανικό.
Απάνω στην ασπίδα έχει χαράξει σημεία περήφανα:
ο ουρανός να λιώνει από τις πυρκαγιές των αστεριών,
λαμπρή πανσέληνος στη μέση να φωτίζει,
η παλαιά του στερεώματος, τ᾽ άγρυπνο μάτι της νυκτός.390
Μες στην αγέρωχη σκευή του αλαζονεύεται
στου ποταμού την άκρην αλαλάζει,
σαν άλογο που δεν ακούει γκέμι
κι ορμάει σαν αφουγκράζεται της σάλπιγγας τον ήχο.
Σ᾽ αυτόν ποιον θα τάξεις αντίπαλο;395
όταν στην πύλη του Προίτου αμπάρες και δοκάρια σπάσουν
ποιος θα ᾽ναι εκεί φερέγγυος τα στήθη να προτάξει;

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

Πώς θες να φοβηθώ στολίδια;
Θαρρείς πως μαχαιρώνουνε οι ζωγραφιές;
Λοφία και κουδούνια δε δαγκώνουν
δίχως αιχμή του δόρατος.
Κι αυτή που μολογάς η νύχτα στην ασπίδα400
που λαμπαδιάζει απ᾽ τ᾽ αστέρια τ᾽ ουρανού,
θα γίνει μάντισσα δεινή για κάποιον ελαφρόμυαλο.
Όταν πεθάνει και νύχτα σκοτίσει τα μάτια του
της έπαρσής του το σημάδι ορθά και δίκαια
συνώνυμο θα γίνει της θανής του,405
σα να προφήτευσε την τελεσίδικη της ύβρεως πορεία του.
Θ᾽ αντιτάξω στον Τυδέα παλικάρι συνετό
τον υγιό του Αστακού, των πυλών δεινό προστάτη·
το γένος του βαθύ·
τιμά το θρόνο της Αιδούς, σιχαίνεται την κομπορρημοσύνη.410
Τα έργα της ντροπής μισεί, δεν ξέρει τι θα πει δειλία.
Κρατάει από το γένος των Σπαρτών,⁵
απ᾽ όσους ελυπήθηκε ο Άρης κι επιζήσαν
αυτόχθονας, ρίζα της χώρας και βλαστός,
Μελάνιππος⁶ με τ᾽ όνομα.
Ο Άρης ρίχνει τις ζαριές κι αυτός θα δώσει λύση.
Τον στέλνει στο χρέος το δίκιο της συγγένειας415
και των εχθρών το δόρυ θ᾽ αποδιώξει
απ᾽ τη μητέρα Γη που τον εγέννησε.

ΧΟΡΟΣ

Είθε να δώσουν οι θεοί
ευτυχισμένη νίκη
στο δικό μας αγωνιστή.
Το δίκαιο της πόλεως
ορμά να διαφεντέψει.
Τρέμω για τους αγαπημένους μου,420
μήπως τους δω να χάνονται
στο αίμα βουτηγμένοι του θανάτου.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

Θεός να δώσει και να πετύχει.
Στην πύλη της Ηλέκτρας κληρώθηκεν ο Καπανεύς,⁷
άλλος γίγας αυτός απ᾽ τον πρώτο χειρότερος.
Η έπαρσή του περνά τα όρια τ᾽ ανθρώπινα.425
Απειλεί με φοβερά δεινά τα τείχη μας,
όμως η τύχη του μη σώσει κι αληθέψει.
Θέλει δε θέλει, λέει, ο θεός, την πόλη θα κουρσέψει
και δε θα τον στομώσει ούτε κι αν πέσει από ψηλά
οργή Διός. Τις αστραπές και του Διός τους κεραυνούς430
τους παρομοίωσε με κάψα του καλοκαιριού.
Έχει ως σύμβολο του άντρα γυμνό, πυρφόρο·
κρατεί στα χέρια του πυρσό λαμπαδιασμένο
και τα χρυσά τα γράμματα κομπάζουν:
«Θα πυρπολήσω αυτή την πόλη».
Απέναντι του στείλε -ποιον τάχα θα στείλεις αντίπαλο;435
Ποιος θα σταθεί χωρίς να φοβηθεί τον επηρμένο κομπασμό του;

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

Ο κομπασμός γεννάει κέρδος για μας.
Η ματαιοδοξία των ανθρώπων
υπάρχει μες στη γλώσσα τους
και τους ορίζει.
Ο Καπανεύς απειλεί,440
προετοιμάζεται να μπει στη μάχη,
θεούς περιφρονεί,
ασκεί το στόμα του με καυχησιές
και χαριεντίζεται λεξίλαγνα.
Θνητός αυτός, τον ουρανό κοιτά
κι εξακοντίζει παφλασμούς
και καταιγίδες λέξεων στο Δία.
Πιστεύω βαθιά πως ο πυρφόρος του
θα τον τραβήξει δικαίως τον κεραυνό445
και δε θα μοιάζει βέβαια
στον ήλιο του μεσημεριού η πυρκαγιά του.
Σ᾽ αυτόν τον άντρα
με το στόμα τ᾽ απύλωτο
ανέτειλε κιόλας αντίπαλος
ο Πολυφόντης⁸ ο βίαιος,
φρουρός φερέγγυος,
ευνοημένος των θεών450
και της Αρτέμιδος προστατευόμενος.
Μίλα λοιπόν, στις άλλες πύλες
ποιοι κληρώθηκαν.

ΧΟΡΟΣ

Εκείνος που την πόλη καταριέται,
να χαθεί.
Οι φλογερές του κεραυνού ριπές
να παγώσουν,
πριν κατακάψουν το σπίτι μου
κι απ᾽ το παρθενικό κρεβάτι μου455
ατίθασο το δόρυ να μ᾽ αρπάξει.

...

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

Τώρα τον έκτο θ᾽ αναφέρω το φρόνιμο και το σοφό
το μάντην Αμφιάραο.
Κληρώθηκε στην πύλη Ομολωίδα570
και για πληθώρα συμφορών κακίζει τον Τυδέα.
Τον λέει φονιά και ταραχοποιό,
μεγάλο δάσκαλο των συμφορών στο Άργος
της Ερινύος κήρυκα, του φόνου τελετάρχη
και του Αδράστου⁹ κακό συμβουλάτορα.575
Γυρνώντας ύστερα στον αδερφό σου
κι αναποδογυρίζοντας του τ᾽ όνομα
τονίζοντας καμπανιστά τα δυο συνθετικά του
έτσι μιλά: «Πολυ-Νείκη, θεάρεστον έργο λες κι ωραίο,580
να το ιστορούν και να τ᾽ ακούν τ᾽ αγγόνια σου,
πως κούρσεψες την πόλη τη γενέθλια και τους ναούς των θεών,
φέρνοντας ξένο στράτευμα; Υπάρχει δικαιοσύνη
που θα σφουγγίσει σε μια μητέρα τις πηγές των δακρύων;
Όταν τη γη των πατέρων σου από το στόμα περάσεις μαχαίρας,585
πώς θα ζητήσεις πια να γίνει η γη ετούτη σύμμαχός σου;
Εγώ θα γίνω λίπασμα στο χώμα της,
αφού στη χώρα των εχθρών ως μάντης θα κοιμάμαι.
Ας πολεμήσουμε λοιπόν· ελπίζω να πεθάνω δοξασμένος».
Έτσι μιλούσε δίχως έπαρση
κρατώντας ολοχάλκινην ασπίδα.590
Απάνω της δεν έχει τίποτα χαράξει.
Δε θέλει μοναχά να φαίνεται γενναίος, αλλά και να ᾽ναι πραγματικά.
Να σπέρνει στο βαθύ τ᾽ αυλάκι του μυαλού
και να φυτρώνουν στοχασμοί πολύτιμοι.
Σε συμβουλεύω να του βάλεις ως αντίπαλο595
άνθρωπο γνωστικό και ψυχωμένο.
Όποιος φοβάται τους θεούς τίποτα πια στον κόσμο δε φοβάται.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

Ω μοίρα των ανθρώπων φτερωτή
πώς σμίγεις αδιάκριτα τους δίκαιους με τους ασεβείς
σ᾽ αυτό τον κόσμο.
Κακό μεγάλο με τους κακούς να συνυπάρχεις·
κακή συγκομιδή.600
Στης ανομίας τον αγρό φυτρώνει θάνατος.
Αν μπει σε πλοίο άνδρας τίμιος μαζί με τσούρμο δολοφόνων,
οι θεομπαίχτες θα τον πάρουν στο βυθό μαζί τους.
Αν πάλι δίκαιος άνθρωπος ανάμεσα βρεθεί605
σε κόσμον αφιλόξενο που ζει χωρίς θεό,
στο δίχτυ θα πιαστεί σα θήραμα
και θα χαθεί κακήν κακώς απ᾽ του θεού τη μάστιγα.
Έτσι κι ο γιος του Οικλέους
ο μάντης ο σοφός, ο δίκαιος, ο ευσεβής,610
ο φρόνιμος μέγας προφήτης,
χωρίς τη θέλησή του σμίγοντας
με την αποκοτιά παράνομων ανθρώπων,
που θέλουν να γυρίσουν πίσω
μα θα ᾽χουν τον αγύριστο,
με θέλημα θεού, μαζί μ᾽ αυτούς
θα βυθιστεί στο σκότος του θανάτου.
Δε θα προλάβει, θαρρώ, την πύλη να ζυγώσει·615
δειλός δεν είναι, ψυχή δεν τούλειψε ποτέ.
Όμως γνωρίζει καλά πως μες στη μάχη
την τελευταία του θ᾽ αφήσει την πνοή,
αν του Λοξία¹⁰ καρπίσουν οι μαντείες.
Τ᾽ αρέσει να σωπαίνει κι όταν μιλά
ζυγιάζει τον καιρό.
Αντίπαλο σ᾽ αυτόν θα τάξω,620
φρουρό της πύλης
τον εχθρομίσητο Λασθένη.¹¹
Σ᾽ εφηβικό κορμί γεροντικό μυαλό φυτρώνει.
Το μάτι αστρίτης· το χέρι δεν αργεί να μπήξει το κοντάρι
εκεί που φάνηκε απ᾽ την ασπίδα ξέσκεπο, γυμνό το σώμα.
Όμως τις νίκες στους θνητούς μόνο οι θεοί δωρίζουν.625

ΧΟΡΟΣ

Εισακούστε, θεοί,
τις δίκαιες ικεσίες μας
και χαρίστε τη νίκη στην πόλη.
Ας πέσουν στα κεφάλια
των δεινών επιδρομέων
της άγριας μάχης οι πληγές.
Ας ρίξει ο Ζευς τον κεραυνό
έξω απ᾽ τα τείχη
κι ας αφανίσει το παν.630

ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ

Τώρα τον έβδομο θα πω της έβδομης της πύλης,
τον αδελφό σου
που με κατάρες φοβερίζει
και στολίζει με τις ευχές του
την πόλη μας.
Θ᾽ ανέβει, λέει, στις επάλξεις
και θ᾽ ανακηρυχτεί της χώρας άρχοντας
παιάνα ψάλλοντας635
της άλωσης·
Και ή θα χτυπηθεί μαζί σου
και πλάι σου θα πέσει νεκρός,
αφού σε θανατώσει πρώτα
ή ζωντανό στην εξορία θα σε στείλει
για τιμωρία,
αφού και συ τον ντρόπιασες μ᾽ αυτό τον τρόπο.
Τέτοια διαλαλεί και τους γενέθλιους θεούς
της πατρικής του γης καλεί640
επόπτες να γενούν και παραστάτες
στις προσευχές του,
ο Πολυνείκης,
Ασπίδα κρατεί στρογγυλή και καινούρια
κι έχει φιλοτεχνήσει πάνω της
μια ζωγραφιά με δυο μορφές.
Ολόχρυσος πολεμιστής
οδηγεί μια γυναίκα645
που προπορεύεται σεμνά·
την ονομάζει Δικαιοσύνη
και το πιστοποιούν τα χαραγμένα γράμματα
που γράφουν: «Φέρνω ξανά
τον άντρα αυτόν
στα πατρικά του σπίτια και στην πόλη του».
Σύμβολα τέτοια μηχανεύτηκε.
Εσύ γνωρίζεις τώρα650
ποιον θα του στείλεις αντίπαλο.
Κήρυκας είμαι, μη με κατηγορείς
για το περιεχόμενο των λόγων μου.
Ευθύνομαι για τη μορφή μονάχα.
Εσύ κοίταξε τώρα
της πόλης το καράβι πώς θα κυβερνήσεις.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ

Ω του Οιδίποδος γενιά
γενιά δεινών δακρύων
ω μισημένη των θεών,
ω, συ, που τράβηξες τον κεραυνό
της θεϊκής μανίας.
Αλίμονό μου,655
τώρα τελεσφορούν οι πατρικές κατάρες.
Αλλά δεν πρέπουν εδώ
μοιρολόγια και θρήνοι,
μήπως ο βόγκος γεννήσει τέκνα χειρότερα.
Κι όμως αυτόν, τον Πολυνείκη
τ᾽ όνομα και το πράγμα,
θα μάθεις γρήγορα
αν θα τον ωφελήσουν
τα χαραγμένα σύμβολα,
αν θα τον φέρουν πίσω στην πατρίδα660
τα χρυσωμένα γράμματα
που της ψυχής του τη χολή ξερνάνε.
Μπορεί κι αυτό να γίνει,
αν του παρασταθεί
στο στοχασμό των έργων του
η κόρη του Διός, η αειπάρθενος Δικαιοσύνη.
Όταν από της μάνας του ξεπήδησε
τη σκοτεινή τη μήτρα
κι όταν μεγάλωνε665
κι όταν στην εφηβεία μέστωνε
κι όταν στα γένια πύκνωσαν οι τρίχες,
δεν αξιώθηκε ποτέ
ούτε μια σπλαχνική ματιά
απ᾽ τη Δικαιοσύνη.
Ούτε και τώρα βέβαια
θα του παρασταθεί,
που ήρθε να ρημάξει
την πατρική του γη.
Και θα ᾽τανε ψευδώνυμο670
της αδικίας η Δικαιοσύνη
αν τον αδίστακτο τον άντρα βοηθούσε.
Αυτά πιστεύω εγώ
κι απέναντί του θα σταθώ.
Ποιος άλλος πιο πολύ το δικαιούται;
Άρχων απέναντι στον άρχοντα,
εχθρός στον εχθρό
και αδελφός στον αδελφόν αντίκρυ.
Γρήγορα φέρτε τις κνημίδες μου675
που θα με σώσουν από δόρατα και πέτρες.^{12
---------------------}

¹ Ο Τυδέας είναι γιος του Οινέα, του βασιλιά της Αιτωλίας, και πατέρας του γνωστού από τον Όμηρο Διομήδη. Επειδή σκότωσε κάποιο συγγενή του, εγκατέλειψε την Αιτωλία (Καλυδώνα) και βρέθηκε στο Άργος, όπου παντρεύτηκε τη μία από τις δύο κόρες του Αδράστου, του βασιλιά του Άργους -την άλλη την παντρεύτηκε ο Πολυνείκης.

² Η πύλη του Προίτου, η πύλη της Ηλέκτρας (στ. 423), και η Ομολωίδα (στ. 570) είναι τρεις από τις επτά πύλες της επτάπυλης Θήβας.

³ Το ένα από τα δύο ποτάμια της Θήβας, που χαρακτηρίζεται και διπόταμη πόλη -το άλλο ποτάμι είναι η Δίρκη.

⁴ Στο πρωτότυπο Οἰκλείδην, τον γιο του Οικλέα (και της Υπερμήστρας). Βλ. Κείμενο 86, σχόλ.1.

⁵ Όταν ο Κάδμος, γιος του Αγήνορα, του βασιλιά της Φοινίκης, αναζητώντας την αδερφή του Ευρώπη, έφτασε στη θέση της μετέπειτα Θήβας και ίδρυσε την Καδμεία, την ακρόπολη και τον πυρήνα της πόλης, σκότωσε ένα δράκοντα (φίδι) που καταγόταν από τον Άρη. Μετά τη δρακοντοκτονία, ακολουθώντας την υπόδειξη της Αθηνάς, έσπειρε τα δόντια του δράκοντα και από αυτά φύτρωσαν οι Σπαρτοί, που αλληλοεξοντώνονταν. Τελικά επέζησαν πέντε. Τα αριστοκρατικά γένη της Θήβας ανήγαν την καταγωγή τους στους πέντε Σπαρτούς.

⁶ Γιος του Αστακού, ενός από τους πέντε Σπαρτούς.

⁷ Ο γιγαντόσωμος και αλαζονικός γιος του Ιππόνοου, γνωστός κυρίως από τη συμμετοχή του στην εκστρατεία των Επτά εναντίον της Θήβας.

⁸ Γιος του Αυτόφονου. Σύμφωνα με την Ιλιάδα (Δ 395), ήταν αρχηγός των πενήντα Θηβαίων που, κατά την εκστρατεία των Επτά, είχαν στήσει ενέδρα στον Τυδέα, ο οποίος τους σκότωσε όλους.

⁹ Βασιλιάς του Άργου, γιος του Ταλαού, αδερφός της Εριφύλης, της γυναίκας του Αμφιάραου, πεθερός του Πολυνείκη και του Τυδέα. Ένα βράδυ έφτασαν στην αυλή του σπιτιού του οι περιπλανώμενοι εξόριστοι Πολυνείκης και Τυδέας και άρχισαν να μαλώνουν βίαια. Ο Άδραστος, οδηγημένος είτε από τη βιαιότητα της σύγκρουσης είτε από τα εμβλήματα των ασπίδων τους, αναγνώρισε στα πρόσωπά τους τον κάπρο και τον λέοντα, με τους οποίους , σύμφωνα με κάποιο χρησμό, θα πάντρευε τις δυο κόρες του, και έτσι τους έκανε γαμπρούς του και τους υποσχέθηκε να τους επαναπατρίσει. Έτσι ηγήθηκε της εκστρατείας των Επτά εναντίον της Θήβας. Είναι ο μόνος από τους Επτά που επέζησε. Βλ. και το Εισαγωγικό σημείωμα στο Κείμενο 72.

¹⁰ Του Απόλλωνα, που αποκαλύπτει την αλήθεια με τρόπο πλάγιο (λοξός) και συγκαλυμμένο.

¹¹ Άγνωστος κατά τα άλλα. Εικάζεται ότι μπορεί να προέρχεται από κάποια τοπική παράδοση.

¹² Η μετάφραση προϋποθέτει τη γραφή πέτρων, όχι πτερῶν (πτερά ονομάζονται εδώ τα βέλη).

 

 

ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Στο βιβλίο του «Το γυμνό» (The Nude) ο Κέννεθ Κλαρκ λέει ότι το Γυμνό στην τέχνη δεν είναι ένα θέμα τέχνης, αλλά μια μορφή τέχνης. Μια μορφή τέχνης που γεννήθηκε ή εφευρέθηκε από τους Έλληνες τον 5ο αιώνα π.Χ.. «Μόνο σε χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο», συνεχίζει, «το γυμνό βρίσκεται στο φυσικό του χώρο». Και δεν έχει άδικο· σε ένα ψυχρό κλίμα το γυμνό φαίνεται αφύσικο.

Αν και το γυμνό ανθρώπινο σώμα θεωρείται γενικά ευχάριστο θέαμα, ο στόχος του καλλιτέχνη, γλύπτη ή ζωγράφου, δεν είναι να το απεικονίσει πιστά – γιατί το θέαμα τότε θα μπορούσε να είναι δυσάρεστο με όλες τις μικρές ή μεγάλες ατέλειες που μπορεί να έχει ένα σώμα – ο στόχος του είναι να το αποδώσει στην τέλεια μορφή του. Και αυτό μας οδηγεί στη παλαιά Αριστοτελική αντίληψη ότι: «Η τέχνη συμπληρώνει ό,τι η φύση δεν μπορεί να δώσει στην τέλεια μορφή του» και στην Πλατωνική θεωρία ότι όλα όσα βλέπομε γύρω μας στη φύση δεν είναι παρά φαινόμενα, ατελή αντίγραφα κάποιων τέλειων αρχετύπων που υπάρχουν σε ένα κόσμο ιδεατό, πάνω ή πέρα από εμάς και τις αισθήσεις μας, αλλά ένα κόσμο τον οποίο με τη σοφία και την αρετή προσπαθούμε να πλησιάσουμε.

Σχεδόν όλοι οι ιστορικοί της τέχνης ισχυρίζονται ότι δεν μπορεί τόσοι πολλοί Αρχαίοι Έλληνες (ή και κανένας Έλληνας) να ήταν τόσο ωραίοι όσο ο Έφηβος του Κριτία, ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου ή ο Ερμής του Πραξιτέλη. Αλλά η εξήγηση ότι ο καλλιτέχνης δημιουργούσε αυτές τις τέλειες μορφές απεικονίζοντας το τέλειο χέρι ενός, τα ωραία μάτια του άλλου, τα πόδια ενός τρίτου και άλλου και άλλου, εμένα μου θυμίζει το τέρας του Φρανκενστάιν.

Σωστά παρατηρεί ο Κ.Κλάρκ ότι μπορεί να μην ήταν πολλοί αρχαίοι Έλληνες τόσο ωραίοι αλλά το «κάλλος» το σωματικό στην Ελλάδα του 5ου αιώνα ήταν σημαντική αξία και ήταν αυτή η αξία, η πίστη στην υγεία και την ευρωστία του σώματος που τους οδηγούσε στα γυμναστήρια και τις παλαίστρες. Και ήταν μια αξία όχι ρηχή και κενόδοξη, γιατί κατά τον Σωκράτη ή τον Πλάτωνα και όχι μόνον, το Καλόν και Αγαθόν και το Αληθές ήταν ταυτόσημες έννοιες.

Ένας ωραίος στο σώμα, αλλά ανόητος και απατεώνας, δεν μπορούσε να θεωρείται ωραίος άνθρωπος. Το Κάλλος το σωματικό και το πνευματικό και το ψυχικό, σαν ένα ενιαίο σύνολο ήταν αξία. Το πνεύμα και το σώμα είναι ένα και δεν μπορεί να διαχωρισθούν. Για αυτόν το λόγο και το γυμνό στη ζωή τους, στα στάδια, αλλά αναμφίβολα στην τέχνη, δεν οδηγεί σε αισθητική ή αισθησιακή απόλαυση ή λαγνεία, αλλά στοχεύει σε πνευματική και ψυχική ανάταση.

Και δεν είναι μόνο ο Ερμής του Πραξιτέλη ή η Αφροδίτη της Μήλου που αποπνέουν αυτή την πνευματικότητα και ψυχική ανάταση, όλα τα «κλασικά» γυμνά, και ο Έφηβος του Κριτία και ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου, που δεν απεικονίζουν θεότητες, ήταν και είναι υποβλητικά γι’ αυτήν ακριβώς την «καθολική» πνευματικότητα και ψυχική ανάταση που μπορεί να εκπέμπεται από ένα (ατομικό) άπειρα ωραίο γυμνό σώμα που αγγίζει την τελειότητα.

Ο Κ.Κλάρκ λέει ότι αυτό που διέκρινε περισσότερο απ’ όλα τους Έλληνες ήταν το πάθος τους για τα μαθηματικά – σχεδόν με θρησκευτικό μυστικισμό. «Όλη η τέχνη έχει τα θεμέλια της στην πίστη και η πίστη των Ελλήνων στην αρμονία των αριθμών βρήκε έκφραση στη ζωγραφική και τη γλυπτική».

Πράγματι όποιος επιχειρεί να ζωγραφίσει, σαν άσκηση, τον Ερμή του Πραξιτέλη ή την Αφροδίτη ή κάποιο άλλο αντίγραφο κλασικού γυμνού δεν γοητεύεται μόνο από την άπειρη ομορφιά του κεφαλιού ή του σώματος, τον τρόπο με τον οποίο η μία φόρμα -των ώμων, των λαγόνων, του λαιμού – χάνεται απαλά μέσα σε μια άλλη, τη γεωμετρική ισορροπία (στον Ερμή) π.χ. του τόξου της σπονδυλικής στήλης από το μήλο του Αδάμ μέχρι τον αφαλό και του τόξου αντίθετης φοράς του αριστερού μηρού αλλά και από την πλαστικότητα που σε πείθει αβίαστα ότι αυτό δεν είναι ένα κομμάτι μάρμαρο αλλά ένα ανθρώπινο σώμα, ζωντανό. Εκείνο που ξαφνιάζει και εκπλήσσει είναι η απίθανη όχι γεωμετρική αλλά αριθμητική ισορροπία και αρμονία των αποστάσεων και διαστάσεων η απόσταση από τη βάση της μύτης μέχρι την άκρη της μύτης και το ίδιο σημείο από την εξωτερική κόγχη του ματιού είναι ίδιες, από τη βάση της μύτης μέχρι τις ρίζες των ματιών στο μέτωπο και από την άλλη βάση τη μύτης, πάνω από τα χείλη, μέχρι το πιγούνι είναι ίδιες και οι περισσότερες διαιρετές δια του τρία (3).

Είτε ήταν επιλογή του καλλιτέχνη ή ακολουθούσε κάποιο κανόνα του Πολυκλείτου, η παρατήρηση εκπλήσσει και η αισθητική εμπειρία του θεατή αγγίζει τα ψηλότερα όρια.

Η Υπερλογική του Παρμενίδη

Ο Παρμενίδης ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Ελέα της Μεγάλης Ελλάδας στα τέλη του 6ου αι. π.Χ., σε ένα περιβάλλον επηρεασμένο από τις απόψεις του Πυθαγόρα και του Ξενοφάνη. Θεωρείται η πλέον πρωτότυπη μορφή της προσωκρατικής σκέψης. Σε αντίθεση με τους Ίωνες φυσιολόγους, δεν αναζητά την ενότητα του κόσμου σε μια φυσική ουσία, αλλά την ίδια την «οντότητα» των πραγμάτων που μας περιβάλλουν, στο είναι όλων των όντων και όλων των πραγμάτων. Ο Παρμενίδης ασχολήθηκε με την ανάλυση του Σύμπαντος Κόσμου, του Ενός, τη Δημιουργία των Πάντων, καθώς και με τον Χώρο και Χρόνο. Ανέλυσε διεξοδικά τόσες σημαντικές θεωρίες που έφτασε σε κβαντικό επίπεδο, με μόνο εργαλείο την Υπερλογική του. Οι θεωρίες του μετά από 2.500 χρόνια, παραμένουν κατάρριπτες και ανέγγιχτες από την σύγχρονη επιστήμη που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να αγωνίζεται για ένα βραβείο νόμπελ χάνοντας την ουσία της Γνώσης και της Αλήθειας.

«…Μήπως η κίνηση δεν υπάρχει, αλλά νομίζουμε ότι υπάρχει…» σκέφτηκε ο Σοφός άντρας και συνέχισε… « …η ακινησία δεν είναι προνόμιο των Όντων αλλά του Ενός. Του Απόλυτου Ενός, που είναι αιώνιο άπειρο και όμοιο προς κάθε κατεύθυνση και είναι ακίνητο. Απολύτως ακίνητο επειδή είναι αδύνατον να κινηθεί γιατί είναι πλήρες. Όταν κάτι είναι πλήρες δεν χωράει τίποτα άλλο μέσα του. Δηλαδή δεν υπάρχει χώρος, δεν υπάρχει κενό. Κενό και Χώρος είναι δυο έννοιες που δεν υπάρχουν και δεν έπρεπε να λέγονται ούτε να λαμβάνονται υπόψη, γιατί ο νους του ανθρώπου κινδυνεύει να πλεχτεί σε χαοτική λογική και να λέει ανοησίες…».

Έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες σκέψεις του Παρμενίδη που κατέληξαν σε απίθανα συμπεράσματα για τον Κόσμο μας, το Σύμπαν, το Δημιουργό αλλά κυρίως για την θέση της ψυχής μας μέσα στην Ανυπαρξία και τον αγώνα που κάνει για να βρεθεί κοντά στην Ύπαρξη του Δημιουργού.

Το κυνήγι της αλήθειας

Το παρόν είναι μία ακαριαία στιγμή που συνθλίβεται αιωνίως μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Κάποτε στην παρυφή των αρχαίων Αθηνών έξω από τα τείχη της πόλεως κοντά στον Κεραμεικό, δύο σπουδαίοι άντρες ο Παρμενίδης και ο Ζήνων, δάσκαλος και μαθητής έχοντας 20 χρόνια διαφορά, μίλησαν για πράγματα ανήκουστα. Παρουσία τους ήταν, ο νεαρός τότε Σωκράτης καταγράφοντας έναν από τους φιλοσοφικότερους διαλόγους όλων των εποχών. Ποτέ μέχρι τότε και μέχρι σήμερα κανένας ανθρώπινος νους δεν διείσδυσε τόσο βαθειά στην ύλη και το πνεύμα, ξεχωρίζοντας με την τερατώδη λογική τους τον κόσμο των αισθήσεων από τον κόσμο των ιδεών. Ο Παρμενίδης με τον Ζήνωνα συμφώνησαν ότι ο χώρος και ο χρόνος δεν τέμνονται επ΄ άπειρον. Ότι το σύμπαν είναι αγέννητο και άπειρο.

Η Ουτοπία της κίνησης

 Ο Δάσκαλος Παρμενίδης γνώριζε ότι η κίνηση δεν είναι στην πραγματικότητα κίνηση, αλλά μια σειρά από διαδοχικές ακινησίες. Ουσιαστικά μας λέει ότι ο κόσμος μας (χρόνος-χώρος), δεν έχουν συνεχή ροή αλλά διακοπτόμενη. Ο υλικός κόσμος λειτουργεί δηλαδή όπως η κίνηση της εικόνας στην τηλεόραση, που είναι 24 καρέ το δευτερόλεπτο. Εμάς μας φαίνεται ότι υπάρχει συνεχή κίνηση αλλά στην πραγματικότητα είναι συνδεδεμένες εικόνες (ακινησίες). Έτσι λειτούργει και ο δικός μας χωρο-χρόνος. ¨Αναβοσβήνει¨ τρισεκατομμύρια φορές το δευτερόλεπτο γι΄αυτό δεν γίνεται αντιληπτός από τα αισθητήρια όργανα μας. Ο χώρος (ύλη) και ο χρόνος έλεγε… δεν τέμνονται επ΄άπειρον, αλλά κάποια στιγμή σταματά η διαίρεση τους όταν φτάσουμε στην βάση της δημιουργίας τους. Σήμερα οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το υπο-ατομικό σωματίδιο, top κουάρκ, το μικρότερο σωματίδιο ύλης που δεν τέμνεται άλλο, έχει ζωή ένα τρισεκατομμυριοστό του τρισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου (10^-24 sec)! Συνεπώς η μικρότερη μονάδα ύλης αντιστοιχεί στην μικρότερη μονάδα χρόνου, αρά η ηλικία του χρόνου ζωής του μικρότερου υπο-ατομικού σωματιδίου της ύλης, είναι ταυτόχρονα και η μικρότερη μονάδα χρόνου που δεν τέμνεται άλλο! Από τον Παρμενίδη δεν ξέφυγε η λεπτομέρεια πως ότι στοχαζόμαστε από το παρελθόν, με τη μορφή αναμνήσεων, μας έρχονται σαν ακίνητες – παγωμένες εικόνες και ποτέ σαν συνεχόμενη ροή. Αυτό άλλωστε το γνώριζε και ο Όμηρος και το αναφέρει στη ραψωδία Ο στίχος 80, στην Ιλιάδα.

Την κατάσταση ανάμεσα στις διαδοχικές ακινησίες όπου δεν υπάρχει χώρος και χρόνος, ο Παρμενίδης την ονομάζει ΕΞΑΙΦΝΗΣ ΑΤΟΠΟΣ ΦΥΣΙΣ. Όταν ο Δημιουργός, μακριά από κάθε αδιάκριτο βλέμμα, και όταν η ύλη, στο απειροελάχιστο κλάσμα του χρόνου (όταν αυτός βρίσκεται σε στασιμότητα), πραγματοποιεί το έργο Του. Αυτή η άτοπος φύσις του αιφνιδίου, τοποθετείται ανάμεσα στην κίνηση και στη στάση χωρίς να βρίσκεται μέσα στο χρόνο, διότι μέσα σ αυτή την άχρονη διάσπαση του όντος – σύμπαντος, γίνεται μια μεταβολή που αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του Δημιουργού.

Το Αγέννητο Σύμπαν

Η θεωρία του Παρμενίδη για το Αγέννητο σύμπαν, καταρρίπτει τη θεωρία της μεγάλης έκρηξης του σύμπαντος. Διότι ότι γεννιέται, φθείρεται και πεθαίνει. Δίδασκε ότι το Σύμπαν είναι Ένα, Ενιαίο, Αγέννητο και Αιώνιο. Το ΈΝΑ (Σύμπαν), δεν βρίσκεται σε κάποιον τόπο, επειδή αν βρισκόταν εκεί, ο τόπος αυτός δεν θα ήταν ο ίδιος μέσα στον οποίο βρίσκεται. Αλλά το ΈΝΑ αποκλείεται να υπάρχει τόσο μέσα στον εαυτό του, όσο και μέσα σε οτιδήποτε άλλο. Συνεπώς το ΈΝΑ δεν υπάρχει ποτέ στον ίδιο τόπο. Ούτε ησυχάζει, ούτε στέκεται. Δηλαδή το ΈΝΑ ούτε στέκεται, ούτε κινείται. Και τότε τί κάνει άραγε? Την απάντηση την έχει μόνον ο Δημιουργός.

Αν το ΈΝΑ δεν μετέχει καθόλου σε χρόνο, τότε ούτε στο παρελθόν έχει γίνει, ούτε υπήρχε ποτέ, ούτε στο παρόν έχει γίνει και ούτε στο μέλλον θα υπάρξει. Το ΈΝΑ δεν έχει μέρη, άρα δεν έχει ούτε αρχή ούτε μέση ούτε τέλος. Και αφού λοιπόν είναι άπειρο δεν έχει ούτε σχήμα. Συνεπώς - κατέληξε ο Παρμενίδης – το ΈΝΑ δεν μπορεί να υπάρχει πουθενά. Ούτε μέσα στον εαυτό του , ούτε μέσα σε κάτι άλλο. Δεν υπάρχει ποτέ στον ίδιο τόπο. Και καταλήγει ο Παρμενίδης το μεγαλοφυή συλλογισμό του ως εξής: το ΈΝΑ ήταν και είναι και θα είναι, και γινόταν και γίνεται και θα γίνεται. Το ΈΝΑ είναι πλήρες, ακίνητο, και ολομελές.

Ο Παρμενίδης ταυτίζει το ΈΝΑ με τον Δημιουργό και ότι βρίσκεται εντός του Ενός, είναι σε κατάσταση πληρότητας και ακινησίας. Δεν νιώθει την ανάγκη να κινηθεί γιατί είναι πλήρες, αιώνιο και αέναο.

Η Υπερλογική του Παρμενίδη, μαρτυρεί τη μεγάλη αλήθεια. Οτιδήποτε βρίσκεται εντός του Δημιουργού, είναι ακίνητο λόγω πληρότητας και όχι λόγω στασιμότητας και διακατέχεται από μια συνεχόμενη ροή και ένα αιώνιο παρόν. Ότι βρίσκεται εκτός του Ενός ταυτίζεται με το Μηδέν, που ο φιλόσοφος το ισοδυναμεί με το μη ΟΝ, όπως είναι ο υλικός κόσμος, που βρίσκεται στην απόλυτη ανυπαρξία γι αυτό υπάρχουν και οι διαδοχικές ακινησίες. (Με τον όρο ανυπαρξία δεν εννοεί ο Παρμενίδης κάτι που δεν υπάρχει, αλλά κάτι που βρίσκεται εκτός της πληρότητας και της συνεχούς ροής του Δημιουργού).

Είναι εμφανές ότι είναι ο πρώτος που εισάγει τη θεωρία του εικονικού υλικού κόσμου, άρα το μόνο αληθινό είναι η ψυχή, που μάχεται να επιστρέψει στον Αληθινό κόσμο.

Το σπάσιμο του Ροδιού και ο συμβολισμός του

Το ρόδι είναι σύμβολο της γονιμότητας, της ευημερίας, της ευκαρπίας και της καλοτυχίας. Εδώ και πολλούς αιώνες την ημέρα της Πρωτοχρονιάς η παράδοση θέλει να υποδεχόμαστε τον καινούριο χρόνο σπάζοντας ένα ρόδι στο κατώφλι της πόρτας για καλή τύχη.

Το ρόδι ως αρχετυπικό σύμβολο που υπάρχει στις παραδόσεις πολλών αρχαίων λαών σπάει και στους γάμους για γονιμότητα, ευημερία και καλοτυχία στο νέο ζευγάρι και όχι μόνο στη χώρα μας. Στην Κίνα συνηθίζεται να δίνεται ένα κεραμικό ρόδι ως γαμήλιο δώρο, ενώ οι Βεδουίνοι σπάνε ρόδια και τα ρίχνουν μέσα στη σκηνή των νεόνυμφων για να φέρουν γονιμότητα. Επίσης επειδή το ρόδι - ακόμα και όταν είναι ξηρό εξωτερικά εσωτερικά οι σπόροι του είναι γεμάτοι χυμούς - συμβολίζει και έχει συνδεθεί τόσο με τη ζωή όσο και με το θάνατο.

Καρπός της αιωνιότητας, της αφθονίας, της γονιμότητας, της καλοτυχίας, του πλούτου, του έρωτα, αλλά και των νεκρών ή του θανάτου.

Στην Ελληνική και Περσική μυθολογία το ρόδι αναφέρεται σαν σύμβολο ζωής, αναγέννησης και ζευγαρώματος. Eξ αιτίας του ρόλου του στον Ελληνικό μύθο της Περσεφόνης, το ρόδι έγινε σύμβολο γονιμότητας, θανάτου και αιωνιότητας και ήταν το έμβλημα των Eλευσίνιων Mυστηρίων. Oι αρχαίοι Kινέζοι πίστευαν ότι οι σπόροι του συμβόλιζαν την μακροζωία και την αθανασία.

Στην Eβραϊκή παράδοση συναντούμε τα ρόδια και σε θρησκευτικό και σε πολιτισμικό πλαίσιο. Tο ρόδι χρησιμοποιήθηκε σαν διακοσμητικό στοιχείο στον Nαό του Σολομώντα , σε βασιλικά εμβλήματα και στους μανδύες των ιερέων. Mάλιστα, ένα μικροσκοπικό ρόδι από αλάβαστρο που φέρει επιγραφή στα αρχαία Eβραϊκά, είναι το μόνο εύρημα που ανακτήθηκε ποτέ από τον Nαό του Σολομώντα.

Eίναι επίσης ένα από τα τρία “ευλογημένα φρούτα” του Bουδισμού.

Οι μύθοι γύρω από τη ροδιά στην Αρχαία Ελλάδα είναι πολλοί, καθώς το δένδρο και οι καρποί του ήσαν αφιερωμένα στην Αφροδίτη, στην Περσεφόνη, στη Δήμητρα, στην Αθηνά και στην Ήρα. Η Αφροδίτη συνέδεσε το όνομά της με την καταγωγή του ροδιού μιας και, όπως μας λέει ο μύθος, η ίδια φύτεψε την πρώτη ροδιά στην Κύπρο. Η Ήρα, η μητέρα των Θεών, θεωρείται η προστάτιδα του γάμου και της γονιμότητας και η ίδια κρατάει στο δεξί της χέρι ένα ρόδι. Στο ναό της Ήρας στο ΄Αργος, λέγεται ότι ο Παυσανίας θαύμασε το χρυσελαφάντινο άγαλμα τη θεάς που κρατούσε στο χέρι της ένα ρόδι.

Μ' αυτό το συμβολισμό για τη γονιμότητα συνδέεται και ο μύθος της απαγωγής της Περσεφόνης. Η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας, πανάρχαιας θεάς της γονιμότητας (Δη-τη-Μήτρα), αθώα και έφηβη, μάζευε με τις φιλενάδες της λουλούδια στους αγρούς. Την είδε ο Πλούτωνας, θεός του κάτω κόσμου, την ερωτεύτηκε και την πήρε μαζί του. Με την αρπαγή της Περσεφόνης έπαψε όμως η «Δη-τη-Μήτρα»να καρπίζει και οι άνθρωποι δεν είχαν πια να φάνε.

Έτσι, αναγκάστηκαν οι Θεοί να επέμβουν, ώστε να επιστρέψει η Περσεφόνη. Για να τη δέσει με τον Αδη όμως ο Πλούτωνας, της δίνει να φάει από το Ρόδι. Από τότε η Περσεφόνη, περνάει κάποιους μήνες στον κάτω κόσμο, την εποχή που ησυχάζει η Φύση, για να γυρίσει πάλι πίσω στον πάνω κόσμο, φέρνοντας μαζί της τον πλούτο του Πλούτωνα, τη γονιμότητα και την πανσπερμία. Σε όλους τους λαούς, η προσωρινή απουσία-κρύψιμο θεών και ηρώων κάτω από τη γη, συνδέεται με λατρευτικούς τύπους της βλάστησης και της γονιμότητας. Το ρόδι υποδηλώνει την περιοδική επιστροφή της Άνοιξης και της γονιμότητας πάνω στην Γη. 

Στη διάρκεια των εορτών της Δήμητρας, κατά τα "Θεσμοφόρια", οι Αθηναίες έτρωγαν τα μικροσκοπικά λαμπερά σπόρια για να αποκτήσουν γονιμότητα και ευημερία. Οι ιερείς της Δήμητρας, στην Ελευσίνα, οι Ιεροφάντες, κατά την διάρκεια των μεγάλων μυστηρίων στεφανώνονταν με κλαδιά ροδιάς. Το φρούτο το ίδιο απαγορευόταν στους μύστες γιατί, ως σύμβολο της γονιμότητας, φέρει την ιδιότητα να κάνει να κατεβαίνουν οι ψυχές στη σάρκα.

Το ρόδι είναι ένα από τα 7 αντικείμενα που επεδείκνυε ο Ιεροφάντης σε αυτούς που επρόκειτο να μυηθούν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο Όμηρος αναφέρει στην Οδύσσεια, ότι καλλιεργούσαν ροδιές στους κήπους του Βασιλιά Αλκίνοουστο νησί των Φαιάκων, ενώ ο Θεόφραστος αναφέρει τη ροδιά με τα ονόματα «ροιά» και «ρόα».

Ο πιο παλαιός μύθος είναι ίσως αυτός που συνδέει την Ροδιά με τον Ωρίωνα. Ο Ωρίων, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους και λαμπρότερους αστερισμούς, ήταν ένας πελώριος Γίγας, γιος της Γης και ξακουστός για την ομορφιά του. Ήταν λέει, άξιος κυνηγός και σκότωνε τ’ αγρίμια με χάλκινο ρόπαλο. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ωρίων παντρεύτηκε τη Σίδη, αλλά δεν στάθηκε τυχερός, καθώς η Σίδη παινεύτηκε πως είναι πιο όμορφη από την Ήρα και για τιμωρία η θεά την έστειλε στον κάτω κόσμο όπου μεταμορφώθηκε σε Ροδιά.

Σύμφωνα με άλλους μύθους, η Ροδιά φύτρωσε από το αίμα του Ζαγρέα Διονύσου. Επίσης, λέγεται ότι στον τάφο του Πολυνείκη, του γιού του Οιδίποδα, φύτρωσε, σύμφωνα με τη θέληση των Ερινύων μια ροδιά, που οι καρποί της έσταζαν αίμα όταν τους άνοιγες. Στη διάρκεια των εορτών της Δήμητρας, κατά τα "Θεσμοφόρια", οι Αθηναίες έτρωγαν τα μικροσκοπικά λαμπερά σπόρια για να αποκτήσουν γονιμότητα και ευημερία. 

Οι ιερείς της Δήμητρας, στην Ελευσίνα, οι Ιεροφάντες, κατά την διάρκεια των μεγάλων μυστηρίων στεφανώνονταν με κλαδιά ροδιάς. Το φρούτο το ίδιο απαγορευόταν στους μύστες γιατί, ως σύμβολο της γονιμότητας, φέρει την ιδιότητα να κάνει να κατεβαίνουν ‘’οι ψυχές στη σάρκα’’. Ύστερα από όλα αυτά δεν είναι καθόλου ανεξήγητο γιατί το ρόδι σπάει στο κατώφλι του καινούριου χρόνου, με την προσδοκία μιας καλής χρονιάς.

Τα μοναδικά χαρακτηριστικά που έχει το ρόδι είναι αυτά που το κάνουν σύμβολο. Η ιδιαιτερότητα στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά είναι ο κάλυκας που έχει στην κορυφή του και έχει τη μορφή κορώνας ή στέμματος. Στο εσωτερικό του είναι επίσης μοναδικό, χωρισμένο σε πολλά «διαμερίσματα» με κίτρινα χωρίσματα, που έχουν «θήκες» για τους ζουμερούς κόκκινους καρπούς και διάφανες μεμβράνες που τους προστατεύουν. Το ανοιγμένο ή σπασμένο ρόδι δίνει με το πλούσιο εσωτερικό του μια εικόνα αφθονίας, ενώ το κόκκινο χρώμα των ζουμερών και γευστικών καρπών του συμβολίζει την ευτυχία, τους χυμούς του ‘Ερωτα, αλλά και την αιωνιότητα.

«Το σύμβολο αυτό, είναι πολύ παλιό. Βλέπετε πως δίνεται με δυο διαφορετικές όψεις – παρουσιάσεις. Η πρώτη παρουσίαση δείχνει τον καρπό, το ρόδι ανοιχτό. Η δεύτερη παρουσίαση, δείχνει τον καρπό κλειστό. Η πρώτη παρουσίαση συμβολίζει το υπαρκτό Σύμπαν. Η δεύτερη συμβολίζει την επαναφορά των κόσμων όλων, μέσα στην ίδια αρχική εστία. Ο κάθε σπόρος του ροδιού είναι και ένας ήλιος, που τυλιγμένος στα λεπτά του χιτώνια, κάποτε θα τα αποτινάξει για να σκορπίσει τη ζωή στα όντα που θα κατοικήσουν στους πλανήτες του. Είναι λοιπόν ο κάθε σπόρος του ροδιού, το σύμβολο συγκέντρωσης και αποταμίευσης ζωής.

Μοιάζει στην ίδια τον Παγκόσμια Ψυχή που έχει μέσα του τους κόσμους – ήλιους και που κάποια στιγμή σαν σπέρματα (ροδιάς κόκκους) θα τα εξαπολύσει με τις ακτίνες του να σχηματίσουν τη ζωή στους νέους κόσμους – διαστάσεις – υποστάσεις.

Ακόμη συμβολίζει το σχήμα του, το σχήμα κάθε Σύμπαντος. Όπως το ρόδι είναι στρογγυλό, κατά τον ίδιο τρόπο και το δικό μας Σύμπαν είναι στρογγυλό. Όπως η διάταξη των σπόρων του ροδιού είναι διατεταγμένη κατ’ ευθεία γραμμή από μέσα προς τα έξω, κατά τον ίδιο τρόπο και οι κόσμοι αρχίζουν από τα έσω και βγαίνουν προς τα έξω, με μια μαθηματική ακρίβεια και μια νοήμονα τάξη και διάταξη απόλυτη.

Όπως το ρόδι μέσα εγκλείει τη μέλλουσα ενέργεια ζωής και παρουσίας της αδιάκοπης αναπαράστασης του είδους του, κατά τον ίδιο τρόπο και η Αρχική – Πηγή – Ουσία – Σκέψη – Νους, μέσα της περιέχει όλα τα σπέρματα και όλα θα παρουσιασθούν στα μέλλοντα δημιουργήματα.»

Όποιος κατάλαβε καλά την υπερβατική αποκάλυψη του γέροντα Αρχιερέα, θα μπήκε εύκολα μέσα στο βασικό και αρχικό μυστήριο της πλάσης και της παρουσίασης της πολλαπλότητας των κόσμων.

«Το σύμβολο κλεισμένο ρόδι συμβολίζει το Πρωτοσπέρμα που δεν ανοίχτηκε για το σχηματισμό καινούργιων κόσμων. Αλλά στον άπειρο μέλλοντα χρόνο, κάποια στιγμή θα ανοίξει για να εκχύσει τα νέα ανάτυπα που σύμφωνα με τη σκέψη του και το καινούριο σχέδιο, θα σχηματίσουν τους διαδοχικούς κόσμους.»…

Οι ευεργετικές ιδιότητες του ροδιού εξυμνούνται σε πολλούς παπύρων των φαραωνικών χρόνων της Αιγύπτου, με ιατρικό, φαρμακευτικό ή και άλλο περιεχόμενο (δοξασίες καλοτυχίας και ευγονίας). Οι Αιγύπτιοι των φαραωνικών χρόνων φαίνεται να πιστεύουν ότι το ρόδι μπορεί να τους εξασφαλίσει ακόμη και την αιωνιότητα γι’ αυτό και συνοδεύει τους νεκρούς στους τάφους.

Καρπός ζωής, ζουμερός και νόστιμος στην πραγματικότητα, το ρόδι σκορπάει τους λαμπερούς κόκκινους σπόρους του στο κατώφλι της καινούριας χρονιάς, με την ελπίδα και την προσδοκία να είναι λαμπερή, «νόστιμη», ανέφελη και ευτυχισμένη.

Πλεονεκτήματα στη σχέση ηλικιωμένη γυναίκα-νέος άντρας.

Πριν 2000 χρόνια ίσως και περισσότερα οι ταοϊστές Κινέζοι γιατροί έγραφαν βιβλία για τον έρωτα και την αγάπη. Ήξεραν ότι η καλή ερωτική ζωή ήταν απαραίτητη για την σωματική και ψυχική υγεία και των δυο φύλων. Ο έρωτας δεν ήταν μονάχα απόλαυση. Ήταν το μέσο για τη διατήρηση της μακροζωίας. Το ερωτικό ΤΑΟ η φιλοσοφία των Κινέζων για τον έρωτα έπεσε στα χέρια μας… Οι συμβουλές αυτές δεν είναι ιατρικές και δεν μπορούν να τις υποκαταστήσουν αλλά μπορεί να φανούν χρήσιμες σε κάποια απλά πρακτικά ζητήματα του σεξ.

Μια πιο φωτισμένη στάση θα επιταχυνόταν αν η κοινωνία ήταν λιγότερο σκληρή στη σχέση «ηλικιωμένη γυναίκα-νέος άντρας». Φυσικά, η κοινωνία στη πραγματικότητα καταδικάζει το σχήμα αυτό ακόμη πιο σκληρά. Οι ηλικιωμένες γυναίκες κατηγορούνται για τα πάντα, από παλαβομάρα μέχρι νυμφομανία. Στην ουσία, σε τέτοιες σχέσεις δεν υπάρχει πάντα κάτι το τρελλό ή το ανώμαλο. Το αντίθετο, υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαν να λεχθούν σχετικά μ’ αυτό και για τις δυό πλευρές.

Οπως έχουμε, ήδη, υποδείξει στο κεφάλαιο για τον εκσπερματικό έλεγχο, μια ηλικιωμένη γυναίκα μπορεί να δείξει μεγαλύτερη κατανόηση και συμπάθεια στις ερωτικές δυσκολίες ενός νέου άντρα παρά μια ερωμένη της ηλικίας του. Στην περίπτωση ενός ντροπαλού ή διατακτικού νέου, αυτό μπορεί να είναι πολύ σημαντικό για την ερωτική του ευεξία. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι ο κόλπος μιας ηλικιωμένης γυναίκας, ειδικότερα όταν έχει γεννήσει, είναι συχνά λιγότερο στενός, πράγμα που εξυπηρετεί πολύ ένα νέο άντρα που ακόμα δεν έχει προλάβει ν’ αναπτύξει στην εντέλεια τον εκσπερματικό του έλεγχο. Ένας λιγότερο στενός κόλπος δεν είναι τόσο κατάλληλος για έναν ηλικιωμένο άντρα που κατέχει το ερωτικό Ταό επειδή δε μπορεί να του δώσει αρκετό ερέθισμα.

Νέοι άντρες διεγείρονται σχεδόν αμέσως όταν ερεθίζονται. Αυτό μπορεί να είναι πολύ ερεθιστικό για μερικές πεπειραμένες ηλικιωμένες γυναίκες, όπως ακριβώς ένας νεανικός κόλπος για έναν ηλικιωμένο άντρα. Κοιτάζοντας και χαϊδεύοντας το σε πλήρη στύση σκληρό, κατακόκκινο κι εξογκωμένο yii heng ενός νέου άντρα μπορεί μια ηλικιωμένη γυναίκα να γίνει αρκετά ικανή για μια εμπνευσμένη ερωτική πράξη.

Ενας ηλικιωμένος άντρας δε θα τα κατάφερνε ίσως να τη διεγείρει στον ίδιο βαθμό.

Οι ηλικιωμένες γυναίκες ελκύουν τούς νέους άντρες για τους ίδιους λόγους που οι νέες γυναίκες προτιμούν τους ηλικιωμένους άντρες. Μερικοί άντρες αφυπνίζοντας το μητρικό νστικτο της ηλικιωμένης γυναίκας γίνονται κέντρο προσοχής και το άπολαμβάνουν. Αρκετοί νέοι άντρες βρίσκουν ότι ο Γυνδυασμός ερωτικής και μητρικής αγάπης είναι ακαταμάχητος.

Είναι γι’ αυτό τραγικό τέτοιες σχέσεις να κρατιούνται μυστικές και παράνομες. Αν όλοι μας δείχναμε κάπως μεγαλύτερη κατανόηση θα βλέπαμε ότι τέτοιες σχέσεις δε θα έπρεπε να καταδικάζονται αλλά να ενθαρρύνονται. Και θα μπορούσαμε να είμαστε στο δρόμο για την επίλυση των προβλημάτων πολλών ηλικιωμένων μοναχικών γυναικών καθώς και ντροπαλών νέων αντρών.

Πατέρα θα με πεις...

-Δάσκαλε, σε βλέπω σαν Πατέρα μου.

-Βαρύς είναι ο τίτλος που θέλεις να με συνοδεύει παιδί μου.

Πατέρα θα με πεις, όταν η δημιουργία μου προάγει την ανθρωπότητα, δεν στερεί από αυτή.

Πατέρα θα με πεις, όταν σου έχω ανοίξει τα μάτια για να βλέπεις τις λύσεις, όχι όταν θα σου δίνω τις δικές μου λύσεις.

Πατέρα θα με πεις, όταν θα σου έχω διδάξει ότι η δύναμή σου είναι ίση και μεγαλύτερη από τη δική μου, όχι όταν θα στηρίζεσαι στη δική μου δύναμη.

Πατέρα θα με πεις, όταν θα με δεις στην πρώτη γραμμή να βοηθάω, και όχι στα μετόπισθεν να εξασφαλίζω τα συμφέροντά μου.

Πατέρα θα με πεις, όταν αυξάνεται η πλάση από όπου περνάω, και όχι όταν κλέβω από τη ζωή.

Πατέρα θα με πεις, όταν με δεις να αγωνίζομαι με οποιοδήποτε κόστος για τις λύσεις, και όχι όταν βολεμένος διαιωνίζω τα προβλήματα.

Πατέρα θα με πεις, όταν κανένα παιδάκι δεν θα υποφέρει σε αυτόν τον κόσμο, γιατί ο πατέρας φροντίζει όλα τα παιδιά του.

Μέχρι τότε, ένας άλλος ακόμη άνθρωπος θα είμαι για σένα.

Μέχρι τότε, ταπεινό θα κρατώ το βλέμμα μου προς εσένα, γιατί και εγώ, από τον Πατέρα επιζητώ να με φωτίζει.

Μέχρι τότε, ίσως για Πατέρα να με βλέπεις, γιατί δεν έχω καταφέρει να ξυπνήσω τον Πατέρα που και εσύ είσαι!

Η Επίγνωση των Σκέψεων

Η συνειδητοποίηση του Εαυτού εμπεριέχει ένα βαθμό ελέγχου του νου, ο οποίος περιλαμβάνει την επίγνωση των σκέψεων και τη διάκριση ανάμεσα σε εκείνες που έχουν κάποια αλήθεια και είναι χρήσιμες και σε εκείνες που δεν είναι. Αυτό απαιτεί εξάσκηση της ευαισθησίας όσον αφορά την ποιότητα των σκέψεων. Δεν αρκεί να έχουμε επίγνωση των σκέψεων, αλλά και της επίδρασης τους πάνω μας ενεργειακά, συναισθηματικά και νοητικά.

 Ανεξάρτητα από το πόσο πολύ προσπαθούμε, δεν μπορούμε να ελέγξουμε το πηγαινέλα των σκέψεων. Εμφανίζονται από το πουθενά και εξαφανίζονται στο πουθενά. Ιδιαίτερα όσοι κάνουν σοβαρή εσωτερική εργασία , πολύ συχνά απογοητεύονται έχοντας σκέψεις που δεν θέλουν να έχουν. Όμως αυτό είναι μέρος της κατάστασης άνθρωπος, η οποία περιλαμβάνει την ύπαρξη ενός προγραμματισμένου νου.

 Παρότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις σκέψεις μας, μπορούμε να μάθουμε να έχουμε επίγνωση τους, να τις παρατηρούμε. Κάτι τέτοιο μπορεί να φαίνεται απλό, αλλά στην πραγματικότητα, το να έχουμε επίγνωση των σκέψεων μας αποτελεί ένα πολύ μεγάλο βήμα εξέλιξης. Αυτό που απαιτείται είναι αποταύτιση από τον νου, και αυτός είναι ο λόγος που αποτελεί ένα τόσο μεγάλο βήμα. Όταν δεν έχουμε επίγνωση των σκέψεων μας, το πιο πιθανό είναι να ταυτιζόμαστε μαζί τους και να τις ακολουθούμε χωρίς να τις διερευνούμε και χωρίς να τις αμφισβητούμε. Το αποτέλεσμα είναι αρκετός ψυχικό πόνος και περισσότερες δυσκολίες απ’ όσες είναι αναπόφευκτες.

 Όταν ταυτιζόμαστε με τον νου, πιστεύουμε ότι είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε ότι είμαστε: η αυτοεικόνα μας και οι ιδέες που έχουμε για τον εαυτό μας. Είναι όμως αυτό που είμαστε; Αν όντως είμαστε αυτό, τότε ποιος είναι αυτός που είναι σε θέση να σκέφτεται αυτό το ερώτημα; Τι είναι αυτό που έχει επίγνωση των ιδεών που σχηματίζουν τις αυτοεικόνα μας; Τι είναι αυτό που έχει επίγνωση του πηγαινέλα των σκέψεων;

 Αυτή η ιδέα του εαυτού φαίνεται να εδράζεται στο σώμα ή στον νου ή και στα δυο, αλλά τι είναι αυτό που έχει επίγνωση του σώματος και του νου; Θα μπορούσε αυτό να είναι ο αληθινός εαυτός μας, και το σώμα και ο νους απλά να λειτουργούν μέσα σ’ αυτή την επίγνωση; Σ’ αυτή την περίπτωση, θα ήμασταν περιορισμένοι μόνο στο σώμα και στον νου, ή θα μπορούσαμε να είμαστε αληθινά ένα με κάθε τι που αντιλαμβανόμαστε αυτή εδώ τη στιγμή; Θα μπορούσαν τα πάντα να είμαστε εμείς; Τι θα συνέβαινε αν αυτό ήταν αληθινό; Τι θα σήμαινε αν ήταν αληθινό; Σίγουρα η ζωή θα βιωνόταν μ’ έναν πολύ διαφορετικό τρόπο.

 Τα ερωτήματα αυτά μπορούν να μας αφυπνίσουν από την κατάσταση της εγωικής συνείδησης. Η διερεύνηση των υποθέσεων του νου αποτελεί ένα παντοδύναμο εργαλείο αφύπνισης. Αποκτώντας επίγνωση του νου, των σκέψεων του και της αλήθειας ή της πλάνης τους, μπορεί να μας βοηθήσει να ελευθερωθούμε από το δίχτυ της πλάνης που έχει δημιουργήσει ο νους και το εγώ, και η οποία μας κάνει να νομίζουμε ότι είμαστε διαχωρισμένοι από την υπόλοιπη δημιουργία, όταν στην πραγματικότητα δεν είμαστε.

Η σημασία των παραμυθιών

Τα παραμύθια δεν είναι μόνο ψυχαγωγία για τα παιδιά. Είναι το μέσο που τα βοηθά να αποκαλύψουν την εσωτερική τους φύση, με τις άπειρες ηθικές και πνευματικές της δυνατότητες, αλλά και ο πιο άμεσος τρόπος για να οδηγηθούν με ασφάλεια στην ωριμότητα.

Ο γνωστός σουηδός σκηνοθέτης και μάγος της αφήγησης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν είπε κάποτε πως η διαφορά ανάμεσα στο ψέμα και το παραμύθι είναι ότι το ψέμα (είτε το λες στους άλλους είτε στον εαυτό σου) σε βοηθά να υπεκφεύγεις τις δυσκολίες της ζωής, ενώ το παραμύθι να τις αντιμετωπίζεις. Και δεν είχε άδικο. Τα παραμύθια υπήρξαν για όλους η πρώτη μας επαφή με τη ζωή και τις δυσκολίες της. Από τα αρχαία κιόλας χρόνια οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν, ανέλυαν και κατανοούσαν την πραγματικότητα μέσα από ιστορίες. Ειδικά για τους λαούς της Ανατολής, τα παραμύθια ήταν ένας πολύ καλός τρόπος για να κατανοήσουν το «άγνωστο». Κάθε κοινωνία, από την πιο πρωτόγονη έως την πιο ανεπτυγμένη, έχει τις δικές της φανταστικές ιστορίες, που περιλαμβάνουν περιπέτειες, συμβολισμούς και ηθικά διδάγματα. Οι ψυχολογικές καταβολές των παραμυθιών, μάλιστα, ήταν ανέκαθεν ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα τόσο για τους ψυχολόγους όσο και για τους συγγραφείς. Οι μεν ψυχολόγοι προσπαθούν να βρουν σε αυτά απαντήσεις για το ασυνείδητο, οι δε συγγραφείς να ανακαλύψουν το βαθύτερο μήνυμα της ζωής.

Εκπαιδεύοντας με παραμύθια

Ο ρόλος του παραμυθιού είναι βέβαια ψυχαγωγικός, αλλά όχι μόνο. Τα παραμύθια δημιουργούν στα παιδιά εικόνες, διεγείρουν τη φαντασία τους και τα βοηθάνε να μπουν σε κόσμους μυθικούς και ονειρικούς, σε κόσμους όπου όλα μπορούν να συμβούν. Το παραμύθι καλλιεργεί το πνεύμα και βοηθά τα παιδιά να ξεκαθαρίσουν τα συναισθήματά τους και να αντιληφθούν τις δυσκολίες της ζωής. Ταυτόχρονα, προτείνει λύσεις στα προβλήματά τους. Παράλληλα, όμως, δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να παρακολουθήσει την παρέμβαση του ανθρώπου σε μια κατάσταση που το περιβάλλει, διεγείρει τη φαντασία του, αλλά και ικανοποιεί σε φανταστικό επίπεδο τις πιο βαθιές επιθυμίες του. Έτσι ηρεμεί και γαληνεύει από τις καθημερινές εντάσεις που βιώνει, μαθαίνει ν’ ακούει και να σκέφτεται.

«Ήταν μια φορά και έναν καιρό…»

Το παραμύθι ξεκινά πάντα με μια ήρεμη εισαγωγή και κλείνει με έναν επίσης καθησυχαστικό τρόπο. Από τις πρώτες κιόλας λέξεις, το παιδί μεταφέρεται σε έναν κόσμο μαγικό, εξωπραγματικό. Στο παραμύθι ο χρόνος, όπως και ο τόπος, είναι αόριστος, όλα θίγονται με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, ενώ οι ήρωες είναι σχεδόν πάντα απλοί και αδύναμοι άνθρωποι, χωρίς ιδιαίτερα ταλέντα. Στην ουσία, τα παραμύθια «αφηγούνται» την παιδική ηλικία ενός ανθρώπου μέχρι και την ενηλικίωσή του, και όλες τις περιπέτειες που περιλαμβάνει αυτή η διαδρομή. Ο ήρωας προχωρά μόνος του για κάποιο χρονικό διάστημα, όπως αντίστοιχα μόνο νιώθει και το παιδί στην κοινωνία. Η επαφή με τη φύση (ένα δέντρο ή ένα ζώο) είναι συνήθως καταλυτική, μιας που συνήθως τον βοηθά να βρει το δρόμο του. Ο κυνηγημένος ήρωας μπορεί να πονά ή να περνά μέσα από δυσκολίες, αλλά πάντοτε βρίσκει τελικά το δρόμο του. Αυτό θα συμβεί και στο παιδί κατά τη διάρκεια της ζωής του. Θα πονέσει, θα δυσκολευτεί, αλλά τελικά θα βρει τις λύσεις που ψάχνει. Εκεί βρίσκεται και η γοητεία του παραμυθιού. Στο ότι μπορεί να αποκαλύψει την εσωτερική μας φύση, με τις άπειρες ηθικές, ψυχικές και πνευματικές της δυνατότητες. Είναι η αναζήτηση για το νόημα της ζωής. Γιατί, ως γνωστόν, ο άνθρωπος πάντα αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται μέσα από τις δοκιμασίες.

Η ψυχολογική προσέγγιση

Δεν είναι τυχαίο πως κάθε φορά που διαβάζουμε ένα παραμύθι στα παιδιά μας αρχίζουμε κι εμείς οι ίδιοι να διακρίνουμε μηνύματα που μέχρι τώρα δεν είχαμε προσέξει. Άλλες φορές οι ιστορίες προσπαθούν να μεταδώσουν αξίες, όπως δικαιοσύνη, καλοσύνη ή ισότητα, και άλλες προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον, όπως η σημασία της κοινότητας, οι «αντρικοί» και «γυναικείοι» ρόλοι ή η κοινωνική ιεραρχία. Τα παραμύθια χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από ορισμένους ψυχολόγους – για να βοηθήσουν τους ενηλίκους να ξεπεράσουν κάποια ψυχολογικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον Χανς Ντίκμαν -τον πιο γνωστό υποστηρικτή αυτής της ιδέας-, ένας αποτελεσματικός τρόπος ψυχοθεραπείας είναι να διηγηθεί το άτομο το αγαπημένο του παραμύθι. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το αγαπημένο μας παραμύθι δεν έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας τυχαία, αλλά λόγω της σημαντικής ψυχολογικής βαρύτητας που έχει για την ίδια την ύπαρξή μας και τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όταν συνειδητοποιήσουμε τη βαθύτερη σημασία του νοήματος του παραμυθιού, τότε μπορούμε να μεταφράσουμε ασυνείδητες σκέψεις και φόβους μας και να τα αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.

Η θεματολογία

Το παραμύθι συγκινεί και ψυχαγωγεί όλους τους λαούς της Γης, από τα πανάρχαια χρόνια. Στις ιστορίες τους συναντάμε τα πιο απίθανα και απίστευτα γεγονότα. Αυτά, όμως, που για το σημερινό άνθρωπο είναι φανταστικά, για τον πρωτόγονο αποτελούσαν τον αληθινό του κόσμο, όπως τον έβλεπε ή όπως τον εξηγούσε απλοϊκά. Όλος ο κόσμος του πρωτόγονου ανθρώπου, η θεωρία του για τη γέννηση του κόσμου, ο φόβος του για τα διάφορα φυσικά φαινόμενα, η πίστη του στη μαγεία, στη δεισιδαιμονία, στις υπερφυσικές ικανότητες των μάγων, η στενή του σχέση με τα ζώα, τα οποία θεωρούσε συντρόφους, τα όνειρα που τον μετέφεραν σε άγνωστους τόπους με τρόπο ανεξήγητο, πέρασαν μέσα στα παραμύθια. Η πλοκή εμφανίζεται με μια σειρά ατυχιών στην αρχή, ενώ στο τέλος καταλήγουν όλα τακτοποιημένα και ευτυχισμένα για τους ήρωες. Η πιο γνωστή υπόθεση είναι αυτή του χαμένου παράδεισου που ξανακερδήθηκε, όπως στην ιστορία της Σταχτοπούτας. Υπάρχουν, όμως, και ιστορίες που πραγματεύονται ένα ταμπού και την παραβίασή του – όπως το άνοιγμα μιας απαγορευμένης πόρτας ή ενός δωματίου, ή μια ερώτηση που απαγορεύεται να τη θέσεις. Αυτά τα παραμύθια ανάγονται στο μύθο του Έρωτα και της Ψυχής. Η θεματολογία του Ιάσονα και της Μήδειας, που συναντιέται παντού, εμφανίζεται στη «Βασίλισσα με τα Χρυσά Μαλλιά», ενώ τα απίθανα κατορθώματα που απαιτούνται από τον ήρωα εμφανίζονται σε πολλές παραλλαγές σε όλο τον κόσμο. Τα ζώα που μπορούν να μιλούν, που είναι χρήσιμα στον άνθρωπο, ή αυτά που έχουν μαγικές ιδιότητες εμφανίζονται σε όλα τα παραμύθια του κόσμου και αυτό σχετίζεται με το μύθο του Παραδείσου. Κάποιες φορές το ζώο που βοηθά τον άνθρωπο δεν απαιτεί ανταλλάγματα, απλώς χρησιμοποιεί τις μαγικές δυνάμεις του ή ακόμα και την εξυπνάδα του για να βοηθήσει τον ήρωα και την ηρωίδα, όπως π.χ. στον «Παπουτσωμένο Γάτο», όπου ο γάτος βοηθά τον αφέντη του να γίνει βασιλιάς, ή όπως τα πουλιά ή άλλα ζώα βοηθούν τη Σταχτοπούτα να πάει στο χορό και μετά τη βοηθούν να παντρευτεί τον πρίγκιπά της. Ένα επίσης δημοφιλές θέμα είναι αυτό του άσχημου πλάσματος, που συχνά εμφανίζεται ως ο σύζυγος. Συνήθως ο ήρωας/η ηρωίδα υποφέρει από μια κατάρα, που αργότερα με σύμμαχο την αγάπη ή τη βαθιά αφοσίωση ενός προσώπου λειτουργεί απελευθερωτικά. Για παράδειγμα, «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» και «Ο Βάτραχος – Πρίγκιπας».

Αυτά τα παραμύθια έχουν διπλή μεταμόρφωση, καθώς η ηρωίδα βοηθά τον ήρωα να μεταμορφωθεί από τέρας ή βάτραχο σε πρίγκιπα, αλλά και το αντίστροφο, καθώς ο ήρωας βοηθά την ηρωίδα να εγκαταλείψει ένα μειονέκτημα ή μια αδυναμία του χαρακτήρα της, τη βοηθά στην ουσία να ωριμάσει, να ολοκληρωθεί, να τελειοποιηθεί. Τα θέματα που προέρχονται από αγαπημένα παραμύθια, έχουν πολλά χαρακτηριστικά και συγκεντρώνουν τη γνήσια φύση της παράδοσης. Τα πρότυπα υποδείγματα αποτελούνται από εικόνες και σύμβολα όμοια σε όλο τον κόσμο, αρχέτυπες εικόνες και συμβολισμούς βαθιά ριζωμένους στο ασυνείδητο της ύπαρξης, που βοηθούν τον άνθρωπο να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει, αλλά και το άγνωστο και ανεξήγητο της δημιουργίας και των νόμων της. Τα παραμύθια, οι μύθοι, οι θρύλοι έχουν τις ρίζες τους βαθιά μέσα στην ανθρώπινη φύση, η οποία αναζητά συνεχώς τους λόγους ύπαρξής της.

Ιστορίες γεμάτες συμβολισμούς

Η συμβολική μορφή και ο αρχέτυπος χαρακτήρας τους κάνει τα παραμύθια κατανοητά σε όλους τους ανθρώπους, διαφορετικών ηλικιών, εποχών, πολιτισμών. Ουσιαστικά, αποτελεί τη γέφυρα που ενώνει τη φωτεινή με τη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου. Ο πόλεμος με το καλό και το κακό, η πάλη ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα, ο παράδεισος και η κόλαση είναι τα θέματα που σχεδόν πάντα πραγματεύονται τα παραμύθια. «Η Σταχτοπούτα», για παράδειγμα, ξεκινά ως εξής: «Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένας καλός άντρας και ζούσε μαζί με την καλόκαρδη γυναίκα του και την όμορφη κόρη τους. Ξαφνικά, η γυναίκα αρρώστησε και πέθανε. Ο άντρας παντρεύτηκε μια δεύτερη γυναίκα, που είχε δύο κόρες που μισούσαν την πρώτη όμορφη κόρη». Στο παραμύθι, η ηρωίδα αντιμετωπίζει τον πόνο της απώλειας και βιώνει τη δοκιμασία του Χαμένου Παραδείσου. Η Σταχτοπούτα ήταν αναγκασμένη να καθαρίζει το τζάκι από τις στάχτες. Το τζάκι συμβολίζει την εξορία, τις στάχτες των νεκρών, την ταπείνωση και τη θλίψη. Επίσης, οι στάχτες συμβολίζουν το βραχυπρόθεσμο της ζωής. Το τζάκι, όμως, είναι και το ιερό κέντρο του σπιτιού, εκεί όπου πάντα υπάρχει μια ζεστή εστία. Είναι ένα σημείο ασφαλές που δεν πλησιάζουν ποτέ τα κακά πνεύματα. Η θέση της δίπλα στο τζάκι παραλληλίζει τη Σταχτοπούτα με τη θεά Εστία. Η Σταχτοπούτα περιποιείται τη φωτιά, επομένως είναι το πνεύμα, η ψυχή. Οι αδελφές της Σταχτοπούτας συμβολίζουν ακόμη την εσωτερική και πνευματική ασχήμια, αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις του κακού που βρίσκονται στην απληστία, τη ζήλια και τη ματαιοδοξία. Η μητριά αντιπροσωπεύει τη σκοτεινή και καταστροφική όψη της γυναικείας φύσης, που σε άλλα παραμύθια μεταμορφώνεται σε κακιά μάγισσα. Μεγάλο ρόλο στο παραμύθι παίζει η νεκρή μητέρα της Σταχτοπούτας. Εμφανίζεται σαν άσπρο περιστέρι, σύμβολο της αγνής αγάπης, μιας αγάπης που δίνει δύναμη στην ηρωίδα για να υπομείνει όλα τα βάσανα. Η μεταμόρφωση της Σταχτοπούτας συμβολίζει τις κρυμμένες δυνάμεις της ψυχής, οι οποίες δείχνουν τη διαδρομή της προς τον Παράδεισο. Το γυάλινο γοβάκι έχει μαγικές ιδιότητες, καθώς το γυαλί συμβολίζει την πνευματική τελειότητα, τη λάμψη και την καθαρότητα.

Τέλος, η αναζήτηση του πρίγκιπα με σκοπό να βρει τη Σταχτοπούτα και να παντρευτούν συμβολίζει την ένωση και την κατάκτηση του χαμένου Παραδείσου. Αντίστοιχα, στον «Παπουτσωμένο Γάτο» οι συμβολισμοί αλλάζουν. Τα ζώα στα παραμύθια πάντα βοηθούν τους ανθρώπους. Εδώ, ο γάτος εκτός από κολπατζής είναι παράλληλα και φύλακας των θνητών. Μερικές φορές τα ζώα δρουν από μόνα τους, ενώ άλλες φορές υπάρχει σχέση αμοιβαιότητας. Οι ήρωες σώζουν ή βοηθούν το ζώο, και αυτό από ευγνωμοσύνη τούς ανταποδίδει τη σωτηρία, όταν χρειάζεται η επέμβαση των δυνάμεών τους. Στην «Πεντάμορφη και το Τέρας» συναντάμε μια πανέμορφη κοπέλα η οποία βρίσκεται κάτω από την εξουσία ενός τέρατος. Η ηρωίδα τον βλέπει σαν τέρας, απλά της απαγορεύεται να τον δει τη νύχτα. Όταν παραβιαστούν οι κανόνες και η πεντάμορφη δει το μαγεμένο ήρωα, τότε αυτός εξαφανίζεται ή εκείνη τον εγκαταλείπει. Μετά θα πρέπει να πετύχει γενναία κατορθώματα για να τον ξαναβρεί. Με τη βοήθεια των ζώων τον βρίσκει και τελικά λύνονται τα μάγια και τον παντρεύεται. Σε αυτό το παραμύθι κατανοούμε ότι δεν πρέπει να κρίνουμε σύμφωνα με την εξωτερική εμφάνιση, θα πρέπει να ξεπερνάμε τους φόβους μας, και συνειδητοποιούμε ότι η αληθινή αγάπη επιβάλλεται σε κάθε μορφή μαγείας και βγαίνει πάντα νικήτρια. Η ιστορία της «Κοκκινοσκουφίτσας» αναφέρεται στη σχέση κόρης-μητέρας. Η μητέρα την προειδοποιεί πως στο δάσος υπάρχει λύκος, δηλαδή απειλή.

Εκείνη, όντας απονήρευτη, πέφτει θύμα του και ο λύκος την καταπίνει. Έρχεται θάνατος, αλλά ακολουθεί η Ανάσταση. Εδώ οι συμβολισμοί ποικίλλουν. Από τη μια, το κόκκινο σκουφάκι που παραπέμπει στο κόκκινο της αυγής και το μεσημεριανό ήλιο. Από την άλλη, ο λύκος που συμβολίζει το χειμώνα και το σκοτάδι, κατά τη σκανδιναβική μυθολογία. Τέλος, η ηρωίδα συμβολίζει τη φωτεινή πλευρά της θηλυκότητας, ενώ ο κυνηγός είναι ο ήρωας που σώζει την Κοκκινοσκουφίτσα από το τέρας.

Ξέρατε ότι…
… οι αρχαιότερες γραπτές ιστορίες που ανακαλύφθηκαν ήταν στην Ανατολή και αποτελούνταν από μια συλλογή από σανσκριτικά παραμύθια με πέντε βιβλία, τα «Ινδικά Πανχατάντρα»; Δεν γνωρίζουμε πότε γράφτηκαν, πιστεύεται όμως ότι έφτασαν στην Ελλάδα την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
… η παλαιότερη συλλογή παραμυθιών εμφανίστηκε στην Ευρώπη μετά την εποχή της Αναγέννησης, στη Βενετία, το 1550 και περιελάμβανε αστεία, αινίγματα και ιστορίες.
… σε πολλές χώρες, όπως π.χ. στη Βόρεια Αφρική, πιστεύεται ότι εκείνος που διηγείται παραμύθια, όσο ο ήλιος λάμπει, κινδυνεύει να χάσει τα μαλλιά του.

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία που ενσωματώνει το έθος, το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ως αξιωματική αρχή. Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά το παραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση, μια μυθιστοριογραφία, μια φαντασιακή αφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ή εισάγει στερεότυπους χαρακτήρες, όπως ο κατεργάρης. Πολύ συχνά γίνεται ανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξη, ή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο. Προσωποποιεί και εξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνου και επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τον άνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα, τα λουλούδια, τις πέτρες, τα ρεύματα και τους ανέμους.

Οι ρίζες του παραμυθιού

Ένα ερώτημα που προέκυψε κατά την επιστημονική μελέτη του παραμυθιού, ήταν αυτό που αφορούσε στη γένεσή του. Γύρω από το θέμα διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες, από τις οποίες όμως καμία δεν έδωσε πλήρεις απαντήσεις και όλες αμφισβητήθηκαν υπό το φως κάποιας νέας επιστημονικής οπτικής.

α. Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία: Η πρώτη θεωρία, η οποία ονομάστηκε και μονογενετική, για την προέλευση των παραμυθιών προήλθε από τους αδερφούς Γκριμ το 1819. Διατύπωσαν την άποψη ότι τα παραμύθια –παρότι νεότερα από τους μύθους και τα επικά τραγούδια– προέρχονταν από έναν κοινό χώρο, την κοιτίδα του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού, και από εκεί μετακινήθηκαν μαζί με τα ινδοευρωπαϊκά φύλα. Βασική ιδέα των Grimm ήταν ότι «τα παραμύθια ήταν εκπεπτωκότες μύθοι (δηλαδή μύθοι που απώλεσαν τα βασικά τους στοιχεία και έγιναν απλούστεροι) και μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο μέσα από μια κατάλληλη ερμηνεία των μύθων από τους οποίους προήλθαν». Η θεωρία αυτή δεν τεκμηρίωσε την ινδοευρωπαϊκή προέλευση των παραμυθιών, αφήνοντας αναπάντητα πολλά ερωτήματα.

β. Η μυθολογική θεωρία: Παρόμοια θεωρία με την πρώτη ήταν και αυτή του Μαξ Μόλερ (Max Möller), ο οποίος το 1856 υποστήριξε ότι τα παραμύθια προήλθαν από ηλιακούς μύθους των Ινδοευρωπαίων, που περιλαμβάνονταν στο ιερό βιβλίο Ριγκ Βέντα (Rig-Veda). Ο Möller, στηριζόμενος, όπως φαίνεται, στη θεωρία των εκπεπτωκότων μύθων, ισχυρίστηκε ότι αρχικά οι μύθοι εξέφραζαν αφηρημένες έννοιες, όπως για παράδειγμα οι ιστορίες γύρω από τον ήλιο ως κεντρικό πρόσωπο και πρωταγωνιστές τη Νύχτα, τον Ουρανό, την Αυγή κ.ά. αλλά καθώς διαδόθηκαν από την Ινδία στους λαούς της Ευρώπης και της Ασίας έχασαν το αρχικό τους νόημα. Προσπαθώντας οι λαοί να ερμηνεύσουν τα απομεινάρια αυτής της μυθολογίας έφτιαξαν τα παραμύθια. Οι οπαδοί αυτής της θεωρίας παρέβλεψαν το γεγονός ότι η Ριγκ Βέντα, στην οποία στηρίχθηκαν δεν ήταν δημιούργημα λαϊκής προέλευσης αλλά του ινδικού ιερατείου.

γ. Η ινδική θεωρία: Την ινδική προέλευση των παραμυθιών υποστήριξε ο άγγλος Θίοντορ Μπένφι (Theodor Benfey). Σύμφωνα με τον Μπένφι «οι ινδικοί μύθοι προέρχονται από τη Δύση και κυρίως από τους ελληνικούς μύθους του Αισώπου, σε αντίθεση με τα παραμύθια που προέρχονται από την Ινδία και συγκεκριμένα από την ινδουϊστική-βουδιστική παράδοση, στην οποία στηρίχθηκε». Από αυτά τα παραμύθια ορισμένα διαδόθηκαν πριν από τον 10ο αιώνα μέσω της προφορικής παράδοσης, άλλα, με έντονη την ισλαμική επίδραση, διαδόθηκαν μετά τον 10ο αιώνα, κυρίως μέσω Βυζαντίου, Ιταλίας και Ισπανίας, από τη λογοτεχνική παράδοση και, τέλος, άλλα με βουδιστικό υλικό διαδόθηκαν μέσω της Κίνας και του Θιβέτ στους Μογγόλους και από αυτούς στην Ευρώπη. H άποψη αυτή έχει μόνοn ιστορική αξία σήμερα, καθώς αποδείχθηκε ότι η Ινδία μπορεί να αποτέλεσε μία από τις κυριότερες πηγές δημιουργίας των παραμυθιών, αλλά δεν ήταν η μοναδική.

δ. Η πολυγενετική θεωρία των εθνολόγων: Tο 1873 o Άντριου Λανγκ (Α. Lang), επηρεασμένος από την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, διατύπωσε την πολυγενετική θεωρία, σύμφωνα με την οποία: «μύθοι, παραμύθια, ιστορίες με παρόμοιο περιεχόμενο παρουσιάστηκαν σε διαφορετικούς λαούς, οι οποίοι πολλές φορές απείχαν πολύ τοπικά και χρονικά μεταξύ τους». Ο Λανγκ προσπάθησε μέσα από τις μορφές των ιστοριών, των μύθων και των παραμυθιών να καταδείξει μία ενιαία πορεία εξέλιξης των λαών μέσα στον χρόνο. H εθνογραφική θεωρία του Λσνγκ, εκτός των άλλων, «αποδέχτηκε την ύπαρξη πολύ μεγαλύτερης ομοιομορφίας στους πρωτόγονους λαούς από ό,τι πιθανώς υπάρχει στην πράξη».

ε. Η ιστορικογεωγραφική θεωρία: Μονογενετική θεωρία, που εκφράστηκε από τη Φινλανδική Σχολή, όπως ονομάστηκε, προς τιμή των δύο Φινλανδών εμπνευστών της, του Καρλ Κρον (Karl Krohn) και του Άντι Άαρνε (Antti Aarne). Υποστήριξαν ότι ένα παραμύθι σε μία χώρα μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με ένα σταθερό τρόπο, δηλαδή χωρίς σημαντικές διαφοροποιήσεις. Όταν όμως μεταδίδεται σε άλλη χώρα, αλλάζει και προσαρμόζεται στο νέο πολιτιστικό του περιβάλλον. Εισηγητής της ιστορικογεωγραφικής μεθόδου στην Ελλάδα υπήρξε ο Γ.Α. Μέγας.

στ. Η συμβολιστική θεωρία: Ο γάλλος Σεντύβ (Saintyves) μελέτησε τα παραμύθια του Περρώ και διατύπωσε την άποψη ότι προέρχονταν από παλιές τελετουργίες. Ο γάλλος Βαν Γκένεπ (Van Gennep) σύνδεσε το παραμύθι με τον τοτεμισμό και τις σχετικές τελετές. Ο Γερμανός Νάουμαν (Naumann( υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλά ίχνη λατρευτικών τελετών στο παραμύθι, αλλά πρέπει να διερευνηθούν προσεκτικά. Οι θεωρίες αυτές έχουν συμβάλλει στην κατανόηση των παραμυθιών, αλλά δεν εξηγούν την καταγωγή τους επαρκώς. Όπως στην πολυγενετική θεωρία, έτσι και εδώ οι «συμβολιστές» θεωρούν ότι όλες οι πρωτόγονες κοινωνίες παρουσιάζουν μια ομοιομορφία, πολύ περισσότερο από ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα.

ζ. Η ψυχολογική-ψυχαναλυτική θεωρία: Η ψυχολογική θεωρία προσέγγισε και ερμήνευσε το παραμύθι με τρεις διαφορετικούς τρόπους, με τη κλινική προσέγγιση τη χρήση δηλαδή μαγικών παραμυθιών για τη διάγνωση και την ψυχαναλυτική θεραπεία των ασθενών, τη θεωρητική προσέγγιση, που βασίζεται στη μελέτη του ανθρώπινου ψυχισμού, και τη κειμενοαναλυτική προσέγγιση, η οποία μελετά και αναλύει το παραμύθι με ψυχαναλυτικούς όρους. Η θεωρία αυτή δεν μπόρεσε να δώσει ικανοποιητική απάντηση όσον αφορά στην προέλευση του παραμυθιού, πλην όμως προσέφερε νέα διάσταση στη μελέτη του.

η. Η μορφολογία του παραμυθιού του V. Propp: Σύμφωνα με τη θεωρία του Ρώσου V. Propp θα πρέπει, πριν ασχοληθούμε με τόπο καταγωγής και τον τρόπο διάδοσης των παραμυθιών, να προσδιορίσουμε τι είναι τα παραμύθια, δηλαδή να ορίσουμε το περιεχόμενό τους. Κύριος στόχος του ήταν μέσα από το έργο του Μορφολογία του Παραμυθιού να δώσει μια απάντηση στο θέμα της ομοιότητας μεταξύ των παραμυθιών διάφορων λαών. Έτσι ο Προπ υποστήριξε ότι η κατάτμηση του παραμυθιού στα συστατικά του μέρη και η μεταγενέστερη επεξεργασία του ήταν ο ορθότερος τρόπος μελέτης του.

Να θυμάσαι όποιος νίκησε τον εαυτό του δεν φοβάται τους άλλους

Δε μπορείς να αγαπήσεις άλλους εάν δεν αγαπήσεις πρώτα τον εαυτό σου ούτε μπορείς να αγαπηθείς εάν δεν αγαπήσεις το «εγώ σου».

Κάποιοι το θεωρούν εγωιστικό όμως εγώ δε θα το ονομάσω εγωισμό αλλά αξιοπρέπεια, αυτοεκτίμηση, εμπιστοσύνη σε σένα.

Πρώτα όμως, στην αρχή κάθε ημέρας να αναρωτιέσαι μέσα σου «Ποιος θέλω να είμαι;”, όχι «τι» αλλά «ποιος».

 Μη σε νοιάζει τι γνώμη θα σχηματίσουν οι άλλοι για σένα γιατί εσύ ξέρεις πως έχεις δύναμη μέσα στην καρδιά σου την οποία πρέπει να την παίρνεις από αυτούς που πιστεύουν σε εσένα.

Μην αφήνεις κανέναν να σε αμφισβητήσει διότι μόνο εσύ γνωρίζεις τον εαυτό σας, το χαρακτήρα σας, την προσπάθεια που καταβάλλατε και τα εμπόδια που νικήσατε για να φτάσετε εκεί πού είστε τώρα.

Στη ζωή έχεις δύο επιλογές.
Μπορείς να είσαι εξαιρετικός σε ό,τι κάνεις ή να μην κάνεις τίποτα απολύτως.

Βέβαια, αυτό δε θα είναι εύκολο γιατί η ζωή είναι σκληρή και θα αναγκαστείς να έρθεις αντιμέτωπος με πολλές απογοητεύσεις, πολλές αποτυχίες, πολύ πόνο.

Όμως μερικές αποτυχίες στη ζωή μας είναι αναπόφευκτές γιατί είναι αδύνατον να ζήσεις χωρίς να αποτύχεις σε κάτι, εκτός εάν ζεις τόσο προσεχτικά που τελικά ίσως να μην έχεις ζήσει καθόλου.

Στην όποια περίπτωση έχεις αποτύχει ούτως ή άλλως. Θα υπάρξουν στιγμές που θα αμφισβητήσεις τις δυνατότητες σου όμως μην ξεχάσεις όμως από πού ξεκίνησες, τους στόχους σου, τα όνειρά σου.

Πρέπει να προστατέψεις τα όνειρά σου!

Εάν θέλεις κάτι στη ζωή σου απλά βρες τρόπους πώς θα το πετύχεις και κάνε το!
Φτιάξε από τη ζωή σου ένα όνειρο και από το όνειρο μία πραγματικότητα.

Ο κόσμος δεν είναι όλο λιακάδα και ουράνια τόξα. Είναι ένα κακό και βρώμικο μέρος και δεν τον νοιάζει πόσο σκληρός είσαι.

Θα σε γονατίσει και θα σε αφήσει για πάντα εκεί εάν το επιτρέψεις γιατί εσύ, εγώ, κανείς δε θα χτυπήσει πιο σκληρά όσο η ζωή.

Αλλά δεν έχει σημασία πόσο δυνατά χτυπάς, αλλά πόσο δυνατά μπορείς να χτυπηθείς και να συνεχίσεις να προχωράς μπροστά.

Αν ξέρεις τι αξίζει, βγες έξω και πάρε αυτό που αξίζει! Αλλά πρέπει να μάθεις να αντέχεις τα χτυπήματα και όχι να επιρρίπτεις ευθύνες. Μάθε να διεκδικείς γιατί στο τέλος της ημέρας θα είσαι μόνο εσύ και ο εαυτός σου.

Η αναζήτηση της ευτυχίας

Αν ρωτούσες τους ανθρώπους να σου πουν τι επιθυμούν στη ζωή τους, άλλος θα σου έλεγε μια συντροφική σχέση, άλλος ένα ωραίο σπίτι, άλλος μια δουλειά, άλλος φίλους, κ.τ.λ. Αλλά αν μετά τους ρωτούσες γιατί τα θέλουν αυτά, όλοι θα σου απαντούσαν το ίδιο: για να γίνουν πιο ευτυχισμένοι.

Υπάρχει ποτέ περίπτωση κάποιος να επιθυμεί κάτι αν πιστεύει ότι αυτό το κάτι θα τον κάνει δυστυχισμένο; Φυσικά και όχι. Γι' αυτό εξάλλου οι άνθρωποι αναζητούν και τη φώτιση. Επειδή πιστεύουν ότι η φώτιση θα τους φέρει την ευτυχία που έψαχναν σε όλη τους τη ζωή. Αν ξέραμε ότι η φώτιση θα μας κάνει δυστυχισμένους, θα την επιθυμούσαμε; Όχι.

Η ευτυχία είναι το μοναδικό πράγμα που επιθυμεί κανείς για την ίδια την ευτυχία. Όλα τα υπόλοιπα, τα αντικείμενα, οι καταστάσεις, οι δραστηριότητες, οι σχέσεις, όλα αυτά τα επιθυμεί κάποιος για να τα χρησιμοποιήσει ως μέσα για να γίνει ευτυχισμένος. Στην καθημερινή μας ζωή λοιπόν, τα επιθυμούμε όλα αυτά για να γίνουμε ευτυχισμένοι. Και όταν μας απογοητεύσει αυτός ο τρόπος αναζήτησης της ευτυχίας, στρεφόμαστε προς την πνευματικότητα.

Αλλά χρησιμοποιούμε την πνευματικότητα πάλι με τις ίδιες προθέσεις, για να βρούμε την ευτυχία. Απλά δεν την αναζητούμε στα ίδια πράγματα που την αναζητούσαμε πριν, όπως στο ποτό, το τσιγάρο, το φαγητό ή τα φάρμακα, αλλά σε πιο "εξευγενισμένα" πράγματα, όπως σε ανώτερες καταστάσεις της συνειδητότητας. Οι λόγοι όμως παραμένουν οι ίδιοι: θέλουμε να βρούμε την ευτυχία. Γι' αυτό εξάλλου χρησιμοποιούμε και διάφορες τεχνικές.

Τι συμβαίνει όμως όταν και αυτές οι τεχνικές μάς απογοητεύσουν; Θα έχουμε εξερευνήσει τον υλικό κόσμο, τον νοητικό κόσμο και τον πνευματικό κόσμο. Τι άλλο θα μένει να κάνουμε; Τι άλλο θα μένει να εξερευνήσουμε; Τότε ανακαλύπτουμε τον πιο σύντομο δρόμο. Και ο πιο σύντομος δρόμος μάς οδηγεί στο να εξερευνήσουμε τον εξερευνητή. Ο πιο σύντομος δρόμος δεν μας προσφέρει τεχνικές για να εφαρμόσουμε, αλλά μας λέει το εξής: "Ποιος είναι αυτός που αναζητάει την ευτυχία; Ποιος είναι αυτός που αποκαλείς Εγώ, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται όλη σου η ζωή; Εξερεύνησε και βρες ποιος είναι αυτός και δες τι απογίνεται η επιθυμία σου να βρεις την ευτυχία".

Αυτός είναι ένας απ' τους λόγους που στις συναντήσεις μας δεν συζητάμε πολύ τα προβλήματα που έχουμε στη δουλειά, στις σχέσεις ή στην οικογένειά μας. Δεν είναι ότι αρνούμαστε την ύπαρξη αυτών των προβλημάτων στη ζωή μας, αλλά όλες αυτές οι δυσκολίες δεν αποτελούν την πραγματική αιτία της δυστυχίας μας. Η πραγματική αιτία της δυστυχίας μας, ο πυρήνας όλων των προβλημάτων μας, είναι η ψευδής ταυτότητά μας και μ' αυτήν ασχολούμαστε.

Η επίτευξη των στόχων σας και η ευτυχία στη ζωή

Στη ζωή μας συχνά τοποθετούμε στόχους που θέλουμε να πετύχουμε. Παρά το γεγονός ότι η επίτευξη των στόχων μας είναι βασική προϋπόθεση για να προχωρήσουμε και να προοδεύσουμε, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που για πολλούς λόγους δεν καταφέρνουμε να υλοποιήσουμε τις αποφάσεις μας.

 Είναι λοιπόν απαραίτητο να έχουμε κάποιες βασικές αρχές, ένα τρόπο σκέψης και προσέγγισης που μπορούν να μας βοηθούν να μένουμε στο σωστό δρόμο για την επίτευξη των στόχων μας.

Η διαδικασία επιτυχίας στόχων πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
Έντονη επιθυμία
Προσδιορισμό του στόχου
Νοητική απεικόνιση
Σχέδιο πορείας
Έλεγχο χρονοδιαγράμματος
Αξιολόγηση προόδου
Ας δούμε αναλυτικά την κάθε μια από τις βασικές αυτές αρχές:

1. Έντονη επιθυμία

Η βασική προϋπόθεση από την αρχή για να πετύχουμε το στόχο μας, είναι να έχουμε μια βαθιά έντονη βούληση για την επίτευξη του.

 Ο στόχος πρέπει να βρίσκεται σταθερά στη σκέψη μας. Η αδύναμη επιθυμία φέρνει φτωχά αποτελέσματα.

2. Ο προσδιορισμός του στόχου

Όσο πιο καλά έχουμε στο μυαλό μας το τι είναι ο στόχος τόσο πιο εύκολο είναι να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε τον τρόπο επίτευξης του και κατά συνέπεια να τον πετύχουμε.

 Πρέπει απαραίτητα να καταγράψουμε το στόχο, το σχέδιο δράσης μας, τα στάδια από τα οποία πρέπει να περάσουμε και σίγουρα να καθορίσουμε ένα χρονοδιάγραμμα.

3. Νοητική απεικόνιση

Οι σκέψεις μας του χθες δημιουργούν το παρόν μας. Οι σκέψεις του σήμερα δημιουργούν το μέλλον μας. Μπορούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας και να γίνουμε περισσότερο αποτελεσματικοί τροποποιώντας τον τρόπο σκέψης μας.

 Με τη μέθοδο της νοητικής απεικόνισης, φανταζόμαστε πως θα είναι όταν θα πετύχουμε το στόχο μας. Σχηματίζουμε στο μυαλό μας, την εικόνα αυτών που θέλουμε, είτε αυτά είναι καταστάσεις είτε αντικείμενα. Προσπαθούμε νοητικά να νιώσουμε ότι πετύχαμε και ότι βρισκόμαστε στο στόχο μας. Το κάνουμε αυτό για μερικά δευτερόλεπτα καθημερινά τουλάχιστο μία ή δύο φορές.

 Με αυτόν τον τρόπο υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας τις αποφάσεις και τους στόχους μας. Αποτελεί ένα ισχυρό όπλο σταθερότητας στη διαδικασία επίτευξης αυτών που θέλουμε.

 Μας βοηθά στο να μένουμε προσηλωμένοι στην πραγματοποίηση τους χωρίς να χανόμαστε στο πλήθος των προβλημάτων που καθημερινά προκύπτουν.

4. Σχέδιο πορείας

Για την επιτυχία οποιουδήποτε στόχου χρειαζόμαστε ένα οδικό χάρτη. Πρέπει να καταγράψουμε τα στάδια από τα οποία θα πρέπει να περάσουμε.

 Στην ουσία κάποιος μπορεί να πει ότι τα πάντα δημιουργούνται δύο φορές. Η πρώτη φορά είναι στο μυαλό μας όπου σχεδιάζουμε αυτά που θέλουμε. Η δεύτερη είναι η πραγματοποίηση των στόχων μας.

 Είναι σημαντικό στο πρώτο στάδιο, να σκεφτούμε διεξοδικά όλα όσα χρειάζονται για την επιτυχία. Στη συνέχεια να τα καταγράψουμε για να ξέρουμε όσο το δυνατό πιο συγκεκριμένα αυτό που θέλουμε και το δρόμο που θα ακολουθήσουμε για να φτάσουμε εκεί.

 Έχοντας αυτά στο χέρι, τότε πιο εύκολα, καθημερινά είμαστε σε θέση να εργαζόμαστε προς την ορθή κατεύθυνση για την υλοποίηση του στόχου μας.

 Η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι η αιτία που θα μας κάνει να νιώθουμε υπεύθυνοι και δεσμευμένοι απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μας για την υλοποίηση αυτών που επιθυμούμε. Παράλληλα δεν είναι σπάνιες οι φορές που η προετοιμασία αυτή μπορεί να είναι η αιτία να συμβούν γεγονότα που θα μας βοηθήσουν.

5. Έλεγχος του χρονοδιαγράμματος

Χρησιμοποιείστε οποιαδήποτε μέθοδο για να παρακολουθείτε τη χρονική εξέλιξη του σχεδίου σας. Ένα κομμάτι χαρτί, το ημερολόγιο σας, τον προσωπικό σας υπολογιστή ή ένα άλλο ηλεκτρονικό μέσο.

 Το σημαντικό είναι να έχετε την ορθή εικόνα του τι κάνετε. Αυτό θα σας επιτρέπει να βλέπετε εάν έχετε ξεχαστεί και ατονήσατε στις προσπάθειες σας ή εάν προχωρείτε σύμφωνα με το σχέδιο.

Είναι νόμος απαράβατος ότι θα συμβούν πολλά που θα είναι εμπόδια στην πορεία σας. Προσπαθείτε να τα προβλέπετε και να ενεργοποιείτε εκ των προτέρων μηχανισμούς αντιμετώπισης τους.

 Η παρακολούθηση του χρονοδιαγράμματος επιτρέπει τη διάγνωση των δυσκολιών, την αξιολόγηση της προόδου και είναι βασικός παράγοντας στην υλοποίηση των στόχων μας.

6. Αξιολόγηση προόδου

Η αξιολόγηση της προόδου πρέπει να γίνετε τακτικά στην πορεία προς την επιτυχία. Εάν η πρόοδος είναι η αναμενόμενη, τότε η πόρευα μπορεί να συνεχιστεί όπως είχε σχεδιαστεί.

 Εάν όμως διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει πρόοδος, τότε πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια και οι τρόποι διόρθωσης του σχεδίου ή των δράσεων. Μια διεξοδική ανάλυση του τι δεν παει καλά επιτρέπει την ορθή διάγνωση της καθυστέρησης στην πρόοδο.

 Στην αξιολόγηση πρέπει να γίνεται και ανασκόπηση των προηγούμενων πέντε βασικών αρχών της πορείας μας προς την επιτυχία. Η νέα επιβεβαίωση των προηγουμένων μας δεσμεύσεων προς τον εαυτό μας, είναι ουσιαστικό παράγοντας και κίνητρο για την περαιτέρω πρόοδο.

 Ακολουθώντας τη διαδικασία με τις έξη πιο πάνω βασικές αρχές, δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα καταφέρουμε να πετύχουμε τους στόχους μας. Οι δυσκολίες θα είναι πολλές και τα απρόβλεπτα αρνητικά γεγονότα δεν λείπουν

 Όμως πρόκειται για ένα τρόπο σκέψης, μια μέθοδο εργασίας που συγκεντρώνει όλα όσα χρειάζονται για να φτάσουμε εκεί που θέλουμε. Πρόκειται για διαδικασίες στον σχέδιο δράσης μας που μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά αποδοτικές.

Λόγια για τους στόχους
Ένα όνειρο είναι μονάχα ένα όνειρο. Ένας στόχος είναι ένα όνειρο με σχέδιο και προθεσμία (Harvey Mackay, Αμερικανός συγγραφέας)

Αν θες να είσαι ευτυχισμένος, βάλε ένα στόχο που θα οδηγεί τις σκέψεις σου, θα απελευθερώσει την ενεργητικότητά σου και θα σου δώσει ελπίδες (Andrew Carnegie Αμερικανός μεγιστάνας)

Ο σκοπός της ζωής είναι μια ζωή με σκοπό (Robert Byrne, Αμερικανός σκακιστής)

Να είσαι προσηλωμένος στους στόχους σου. Κανένας δεν μπορεί να βρεθεί τυχαία στο Έβερεστ, περιπλανώμενος άσκοπα (Zig Ziglar, Αμερικανός συγγραφέας)

Υπάρχουν δυο επιδιώξεις στη ζωή: Πρώτον, να πάρουμε αυτά που θέλουμε και δεύτερον, να τα απολαύσουμε. Μόνο οι πιο σοφοί από το ανθρώπινο είδος κατορθώνουν το δεύτερο (Logan Pearsall Smith, Αμερικανός κριτικός & δοκιμιογράφος).

Έρωτας και Θάνατος στη Δραματοθεραπεία

Car l’amour et la mort n’est qu’une seule chose
Pierre de Ronsard

Θα ξεκινήσω με μία φαινομενολογική περιγραφή που βασίζεται στη μελέτη των αναπαραστάσεων που διέπουν αυτές τις δύο πτυχές του ψυχισμού μας μέσα στους αιώνες.

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε εδώ είναι παρμένο από τη μυθολογία και τα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως επίσης κι από την τέχνη.

Στο δεύτερο μέρος θα γίνει αναφορά στην ψυχαναλυτική θεωρία, ιδιαίτερα του Freud που συνέδεσε τον Έρωτα και τον Θάνατο με τα δύο βασικά μας ένστικτα και τέλος θα αναφερθώ στο πώς χειρίζεται η δραματοθεραπεία αυτά τα δύο προκειμένου να πετύχει τους θεραπευτικούς της στόχους.

Όπως θα διαπιστώσουμε και από ένα ταξίδι στο χρόνο μέσα από το οπτικό υλικό, οι φιγούρες του Έρωτα και του Θανάτου μεταμορφώνονται μέσα στους αιώνες. Αυτή η μεταμόρφωση σχετίζεται με το πώς, σε κάθε χρονοπολιτισμική συνθήκη, έγιναν και γίνονται αντιληπτοί αυτοί οι δύο πυλώνες της ανθρώπινης ψυχής.

Στα βάθη των αιώνων, μυθολογικά, ο Έρωτας και ο Θάνατος εμφανίζονται ως Θεοί. Αν δούμε τις απεικονίσεις τους θα αντιληφθούμε ότι έχουν πολλά κοινά. Και οι δύο είναι αρχικά καλοκαμωμένοι άντρες νεαρής ηλικίας. Και οι δύο είναι φτερωτοί. Αρχικά εμφανίζονται να είναι μάλιστα ετεροθαλή αδέλφια από κοινή μητέρα, τη Νύχτα, ένα πουλί που φέρει μαύρα φτερά. Αργότερα μόνο θα αναφερθεί ως μητέρα του Έρωτα η Αφροδίτη.

Η μετατροπή των αναπαραστάσεων ανάμεσα σ’ όλα τα άλλα αφορά και σε αυτή την αρχική ομοιότητα, που ξεκινά από την απόλυτη ταύτιση των δύο μορφών (όπως για να καταλήξει σε μία πόλωση, όπως άλλωστε έγινε και με άλλους Θεούς όπως το Δία και τον Άδη, τον Απόλλωνα και το Διόνυσο κ.ά.

Αλλά ας δούμε πως διαμορφώνονται ιστορικά ο Έρωτας και το Θάνατος.

Ο Έρωτας εμφανίζεται αρχικά ως Πρωτό-γονος, δηλαδή, ο πρώτος, πρωτότοκος από τους θεούς. Παιδί της Νύχτας και του Ανέμου, γεννιέται, άντρας κι όχι βρέφος, από ένα αυγό που έχει αφεθεί στους κόλπους του Ερέβους (του σκότους των βυθών). Ο Ησίοδος αναφέρει ότι είναι γιος του Χάους και της Γαίας, αλλά ο Κερένυι υποστηρίζει ότι αυτή η απόδοση καταγωγής από τον Ησίοδο σχετίζεται με το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ησίοδος ήταν γεωργός κι άρα είχε μία πολύ ιδιαίτερη σχέση με τη γη.

Όπως κι αν έχει, ο φωτεινός θεός (ένα από τα ονόματά του είναι και Φάνης) έχει χρυσά φτερά και προέρχεται από το σκοτάδι. Μόνο πολύ μεταγενέστερα θα μετακινηθούμε από την πρώτη μυθολογική αναφορά σ’αυτούς τους γεννήτορες για να αποδοθεί ο Έρωτας ως γιος της Αφροδίτης και του Ηφαίστου, του Άρη ή ακόμη και του Ουρανού για την Σαπφώ. Μεταομηρικά εμφανίζεται και ως γιος του Πόρου κια της Πενίας. Και φυσικά, όλες αυτές οι αλλαγές της καταγωγής του σχετίζονται και με την ίδια την ταυτότητα του Θεού, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα από τις λαϊκές αναπαραστάσεις.

Ο Έρως, θεός αγαπητός στους μεταομηρικούς χρόνους δεν έχει μόνο τα απολλώνια χαρακτηριστικά του φωτός, αλλά και διονυσιακά, περισσότερο σκοτεινά. Έτσι ο Ευρυπίδης διαχωρίζει τη δύναμη του Έρωτα σε δύο μορφές: Σε αυτή που μπορεί να οδηγήσει στην Αρετή και σε αυτή που μπορεί να οδηγήσει στην Αθλιότητα. Με τον ίδιο αμφίσημο χαρακτήρα εμφανίζεται και στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ως ο «καλός» Έρωτας (γιος της Ουράνιας Αφροδίτης) και ως ο «κακός» Έρωτας (γιος της Αφροδίτης Πανδήμου). Ο Έρωτας υπό αυτήν την αναπαράσταση, εμφανίζεται κοντά στο Γιουγκιανό αρχέτυπο του Κατεργάρη, αυτού που κάνει φάρσες στους ανθρώπους και τους βάζει σε περιπέτειες.

Οι Ρωμαίοι θα συνεχίσουν τη λατρεία προς τον Έρωτα. Τον βλέπουμε κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους συχνά να απεικονίζεται έχοντας μία στενή σχέση με τη θάλασσα και τα στοιχεία της. Ίσως, μέσα από αυτές τις απεικονίσεις του να επανέρχεται ο συμβολισμός και της αρχαϊκής καταγωγής του, αυτής που τον θέλει να προέρχεται και από τα βάθη της αβύσσου (αφού πατέρας του ήταν αρχικά το Έρεβος). Τα ψάρια και ο βυθός της θάλασσας, είναι συμβολισμοί που μας έρχονται συχνά και στις θεραπείες μέσω τέχνης, όπου εκεί αναπαριστούνται το ασυνείδητο και η δυνατότητα κάποιων υλικών του (συνήθως ψαριών) να επέλθουν στη συνείδηση, στην επιφάνεια.

Αυτός ο χθόνιος χαρακτήρας του Έρωτα εμφανίζεται στην ίδια περίοδο και με τη σχέση του με άλλους πιο χθόνιους θεούς, όπως είναι ο Διόνυσος, τον οποίο ακολουθούσε στις οργιώδεις περιπέτειες του, όπως αναφέρεται ήδη από τον 4ο αι. π.Χ., και ο Πάνας, που αν και ο ίδιος δεν εμφανίζεται σε κάποιο έργο της εποχής, εμφανίζεται ο απόγονός του Αιγιπάν, που είναι και στοιχείο της θάλασσας, αφού η ουρά του συγκεκριμένου μυθικού τέρατος είναι αυτή του ψαριού.

Παρόλο που επανέρχεται το θέμα της σύνδεσής του με τον αθέατο, σκοτεινό κόσμο του βυθού, είναι σαφείς οι επιδράσεις που υφίσταται η αναπαράσταση του Έρωτα από την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Κατά τον Χριστιανισμό, η σεξουαλικότητα επενδύεται με ενοχικά συναισθήματα, κάτι που συνεχίζεται και κορυφώνεται κατά το Μεσαίωνα. Αυτή η ενοχική επίδραση πάνω στον Έρωτα είναι ίσως που τον μεταμορφώνει από νεαρό γυμνό άντρα σε μικρό αθώο και α-σεξουαλικό παιδί, ένα παιδί που μοιάζει εξαιρετικά με τους αγγέλους της αναγεννησιακής ζωγραφικής.

Με την επίδραση της αναγέννησης και του διαφωτισμού και καθώς ο Χριστιανισμός είναι καλά εγκαταστημένος στην Ευρώπη, ο Έρωτας, ο παλαιός Θεός δεν εξαφανίζεται από τα αγαπημένα θέματα των ανθρώπων. Από παιδί ξαναμεγαλώνει για να συνδεθεί πια με την εικόνα του εφήβου και να συμβολίσει την έναρξη της σεξουαλικότητας και το ερωτικό άνοιγμα προς τον άλλο.

Μία απεικόνιση του Έρωτα που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αυτή όπου κρατάει έναν καθρέφτη βοηθώντας την Αφροδίτη να δει τον εαυτό της. Αυτή η αναφορά στον καθρέφτη, μας παραπέμπει στην προβληματική του ναρκισσισμού. Ο Νάρκισσος, δεν αγάπησε κανέναν, ούτε κάν τον εαυτό του παρά μόνο το είδωλό του. Στην ερωτική σχέση ο ένας εραστής αντανακλά τον άλλον και το είδωλο αυτής της αντανάκλασης είναι προϊόν εξιδανίκευσης. Είναι άραγε τυχαίο ότι οι άνθρωποι ομορφαίνουν όταν ερωτεύονται;

Τι γίνεται κατά το πέρασμα των αιώνων με τον Θάνατο;

Ο Θάνατος είναι γιος της Νύχτας και αγνώστου πατρός. Έτσι, η σκοτεινή καταγωγή του εντείνεται περισσότερο καθώς όχι μόνο η Νύχτα φέρει αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά και η άγνωστη πατρότητα ενισχύει αυτή την αναπαράσταση. Οι ρίζες είναι σκοτεινές κι άρα και η ίδια η ταυτότητα.
Η πρώτη απεικόνιση του Θανάτου μας έρχεται από ένα μαρμάρινο έργο στο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Εκεί ο Θάνατος είναι επίσης ένας όμορφος νέος με φτερά που μοιάζει εξαιρετικά στην πρώτη μορφή του Έρωτα. 

Παρόλο που κατά την αρχαιότητα ο Θάνατος δεν ήταν αγαπητός θεός και ίσως γιαυτό δεν έχουμε τόσες απεικονίσεις του, δεν του αποδόθηκαν μόνο αρνητικά χαρακτηριστικά. Τον βλέπουμε ενίοτε και ως θεραπευτή που έρχεται να απαλύνει την ταλαιπωρία των ασθενών και να τους απαλλάξει από τον πόνο. Μία τέτοια απόδοση του Θανάτου ως λυτρωτή των δεινών της ασθένειας έχει επιβιώσει ως τις μέρες μας, σε περιπτώσεις ανίατης ασθένειας και πόνου.

Εντούτοις, ο Θάνατος είναι περισσότερο αντιληπτός ως αρνητικός Θεός. Τόσο που δεν του προσφέρονται θυσίες και δώρα όπως στους άλλους, γιατί απεχθάνεται τα δώρα των ανθρώπων.

Δίδυμος αδερφός του είναι ο Ύπνος. Και οι δύο αυτοί σκοτεινοί Θεοί κατοικούν σύμφωνα με τον Ησίοδο στον Τάρταρο, όπου ποτέ δεν τους φωτίζει ο Ήλιος. Όμως ενώ ο Ύπνος ταξιδεύει ειρηνικά πάνω στη γη και στη θάλασσα και είναι ευχάριστος στους ανθρώπους, ο Θάνατος έχει σκληρή και σιδερένια καρδιά ώστε δεν μισείται μόνο από τους ανθρώπους, αλλά και από τους αθάνατους.

Μέσα στην πορεία των χρόνων κι ο Θάνατος αλλάζει μορφή. Πάλι υπό την επίδραση του Χριστιανισμού, από όμορφος νεαρός άντρας με φτερά, γίνεται απόκοσμη και τρομακτική φιγούρα, όμοια με δαίμονα. Αποπροσωποποιείται και αντί προσώπου φέρει νεκροκεφαλή. Χάνει τα φτερά του και αποκτά δρεπάνι. Εμφανίζεται σχεδόν πάντα μαυροφορεμένος.

Δεν είναι τυχαίο αυτό. Η κάθε θρησκεία δικαιολογεί την ύπαρξή της από τη διαχείριση του Θανάτου. ΄Οσο πιο τρομακτικός φαντάζει ο Θάνατος, τόσο περισσότερο χρήσιμη είναι η θρησκευτική δοξασία που υπόσχεται παρηγοριά και συνέχεια σε έναν άλλο κόσμο.

Κατά το Γερμανικό Ρομαντισμό, ο Θάνατος εξιδανικεύεται, όπως άλλωστε και ο Έρωτας. Στις απεικονίσεις του τα χαρακτηριστικά του μαλακώνουν και ξαναγίνεται περισσότερο σαγηνευτικός. Αυτή η μορφή εκφράζεται και σήμερα μέσα από κάποιες υποκουλτούρες του νεορομαντισμού, όπως είναι ένα τμήμα της ροκ, η γκότθικ και η πανκ σκηνή.

Πολλοί όμως φιλόσοφοι, στοχαστές και καλλιτέχνες έχουν διακρίνει την ομοιότητα του Έρωτα και του Θανάτου. Ο Brown υποστηρίζει ότι αρχικά οι δύο μορφές ήταν αδιαφοροποίητες. Μετά απέκτησαν αντίθετα χαρακτηριστικά επειδή ο άνθρωπος θέλησε να απωθήσει τη θνητότητά του. Στο ίδιο ύφος κινήθηκαν και οι σουρεαλιστές πολύ αργότερα. Η μορφή των δύο ως ένα με δύο πλευρές, απεικονίζεται εξαιρετικά στο άγαλμα που μας έρχεται από τον 3ο π.Χ. αιώνα και σήμερα βρίσκεται στη στοά Αττάλου, στην Αθήνα.

Η Φροϋδική θεωρία, και γενικότερα η ψυχανάλυση, επηρεάστηκε πάρα πολύ από την Ελληνική μυθολογία και τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Έτσι ο Φρόυντ, το 1920 με το περίφημο έργο του: «Πέρα από την αρχή της ευχαρίστησης», χρησιμοποίησε μεταφορικά τις δύο μυθικές φιγούρες του Έρωτα και του Θανάτου για να περιγράψει δύο βασικούς τύπους ενστίκτων/παρορμήσεων που διέπουν τον ψυχισμό.

Το έργο αυτό δημιουργείται και δεν είναι τυχαίο μετά το θάνατο, από Ισπανική γρίπη, της αγαπημένης του κόρης Sophie. Η θεωρία των ενστίκτων ξεκινά από την παρατήρηση που είχε προηγηθεί στον εγγονό του Ernst, γιο της Sophie, που όταν ήταν 18 μηνών είχε εφεύρει ένα παιχνίδι με μία κουβαρίστρα δεμένη σε σπάγγο που την εξαφάνιζε και την έφερνε κοντά του αναπαριστώντας την απουσία και την επάνοδο της μητέρας του.

Ο Φρόυντ αναρρωτιέται γιατί το παιδί προτιμά να παίξει αυτό το παιχνίδι, αφού το θέμα της απουσίας της μητέρας είναι ένα θέμα που του φέρει λύπη και άγχος. Υποθέτει ότι η επανάληψη του τραυματικού από το παιδί έχει ως στόχο τον εξαγνισμό του από αυτά τα δύσκολα συναισθήματα. Σε αυτή την επανάληψη το υποκείμενο παύει να είναι παθητικό και γίνεται ενεργητικό. Είναι αυτό, μέσα από την κουβαρίστρα-μητέρα που πότε την πάει μακριά, πότε την φέρνει κοντά, ελέγχει πια και δεν υφίσταται αυτή την κίνηση. Κάτι ανάλογο πράττει, ίσως ασυνείδητα και ο ίδιος ο Φρόυντ, δημιουργώντας μία νέα θεώρηση εκκινούμενη από ένα πένθος Θανάτου.

Τελικά είναι η επανάληψη του οικείου και όχι απαραίτητα του ευχάριστου αυτό που διέπει τον ψυχισμό μας. Το οικείο είναι αυτό που μαθαίνουμε μέσα από τους σημαντικούς άλλους και τις πρώτες σχέσεις μας μαζί τους. Πέρα όμως από την επανάληψη του οικείου, έχουμε και την επανάληψη του τραυματικού που εκφράζεται όχι μόνο στην καθημερινότητα αλλά και στη σχέση με τη θεραπεία, το θεραπευτή, την ομάδα-στην περίπτωση ομαδικής θεραπείας.

Αλλά ας δούμε τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στα Ένστικτα της Ζωής (Έρωτα) και του Θανάτου από τον Φρόυντ. Αναφέρονται λοιπόν ως μία δυάδα αντιθέτων, ακολουθώντας τη μανιχαϊστική φροϋδική λογική που διέπει και άλλες θεωρητικές προτάσεις και που μαλακώνει λίγο πριν το θάνατό του. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να τα εξετάσουμε απολύτως ξεχωριστά το ένα από το άλλο.

Η παρόρμηση του Έρωτα δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην αναζήτηση της σεξουαλικής ικανοποίησης. Πρόκειται κυρίως για το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Το ένστικτο του Έρωτα, ή της ζωής, μας παραπέμπει στην ένωση και την σύνδεση, αντίθετα από το ένστικτο του Θανάτου που προτείνει τη διάλυση, τη διαίρεση. Στόχος του τελευταίου είναι η επιστροφή στην ανόργανη κατάσταση, στο απόλυτο μηδέν, όπου δεν υπάρχει καμία ένταση, είναι η κατάσταση Νιρβάνα.

Ενώ ο Έρωτας σχετίζεται με την Έλξη, ο Θάνατος σχετίζεται με την Απώθηση. Υπό το καθεστώς του ενστίκτου του έρωτα, κατασκευάζονται μορφές και νοήματα και δημιουργούνται πολιτισμοί, ενώ στο ένστικτο του Θανάτου είναι το Χάος που επικρατεί και η καταστροφή. Ο Φρόυντ αποδίδει ένα δαιμονικό χαρακτήρα στα ένστικτα του Θανάτου. Έτσι, αν μέσα από το ένστικτο της Ζωής/Έρωτα υπάρχει το Σύν-βολο στο ένστικτο του Θανάτου επικρατεί ο Διά-βολος, (από το δια=χωρίζω + βάλλω= χτυπώ, ρίχνω).

Συνοπτικά οι πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του ενστίκτου του θανάτου έχουν να κάνουν με την επανάληψη, την αναζήτηση της νιρβάνα και την επιθετικότητα.

Ο Φρόυντ υποστήριξε ότι η επιθετικότητα προς τον εαυτό προηγείται αυτής που στρέφεται προς τον άλλο, καθώς ο στόχος είναι πρωτίστως η εξουδετέρωση/εκφόρτιση των εντάσεων και η νιρβάνα.

Στη Φροϋδική θεωρία τα δύο αυτά ένστικτα συνυπάρχουν ταυτόχρονα στις διαστροφές του μαζοχισμού και του σαδισμού, ενώ αργότερα η ψυχανάλυση αναφέρει και την αμφιθυμία.

Οι Laplanche-Pontalis αποδίδουν στο ένστικτο του θανάτου ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις όπως την κατάθλιψη, την αγωνία και τις ναρκισσιστικές διαταραχές. Όπως και ο Έρωτας έχει να κάνει με την αντανάκλαση του εαυτού στον άλλο, έτσι και ο Θάνατος φαίνεται να συνδέεται με το δευτερογενή ναρκισσισμό. Το άτομο ενδιαφέρεται περισσότερο για το Εγώ εις βάρος του Εαυτού, γιουγκιανής έννοιας που περιλαμβάνει και τις σχέσεις, ενδιαφέρεται επίσης κυρίως για το φαίνεσθαι και όχι για το είναι.

Ο Lacan φαίνεται να συνδέει το ναρκισσισμό με την επιθετικότητα. Η συγκεκριμένη πρόταση αντανακλάται με σαφήνεια και στο ψυχομετρικό προβλητικό τεστ προσωπικότητας Rorschach.

Θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι κάθε ψυχοπαθολογία σχετίζεται με την αρχή του Θανάτου. ‘Ετσι η κατάθλιψη συνδέεται με την επιθετικότητα που δεν στρέφεται προς τα έξω αλλά προς τον εαυτό. Το συναίσθημα της ενοχής είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ενδοσταμένης επιθετικότητας και είναι από τα πιο συνήθη συναισθήματα που αισθάνεται ο καταθλιμμένος.

Στην περίπτωση των ψυχώσεων το ένστικτο του θανάτου εμφανίζεται μέσα από την απομόνωση και τη διάσπαση, τη σχάση, τον κατακερματισμό της ψυχής σε κομμάτια που είναι ασύνδετα. Η αγωνία από την απουσία νοήματος είναι από τα πιο δυσβάσταχτα συμπτώματα της πάθησης.

Αλλά και στις αγχώδεις διαταραχές για τον Φρόυντ, όπως και στην αγωνία, οι αναπαραστάσεις έχουν μείνει ακατέργαστες και δεν έχουν προβεί σε αποτελεσματική δευτερογενή διεργασία μέσω του νου και του λόγου. Συναισθήματα που σχετίζονται με την ιδέα μιας ασαφούς καταστροφής που πρόκειται ίσως να επέλθει.

Το ένστικτο του θανάτου εκφράζεται χαρακτηριστικά και στην περίπτωση των τοξικοεξαρτημένων, αλλά και των ψυχοπαθητικών. Στην πρώτη κατηγορία τα άτομα χρησιμοποιούν τις ουσίες για την πρόσβαση στη νιρβάνα και την αυτοΐαση δυσβάσταχτων συναισθημάτων. Με τη χρήση ουσιών κοιμίζουν όχι μόνο τα αρνητικά συναισθήματα αλλά και τα θετικά, αφού η ουσία τους ρίχνει στον λήθαργο και σιγά σιγά τους οδηγεί στον θάνατο. Από την άλλη, εισπράττουν την επιθετικότητα και της κοινότητας, ως αποδιοπομπαίοι τράγοι, εξυπηρετώντας έτσι ακούσια τη συνοχή της ευρύτερης ομάδας.

Η επιθετικότητα και η καταστροφή, καθώς και το μίσος και ο φθόνος αποτελούν κι αυτά τμήμα της ανθρώπινης ψυχής. Όσο προσπαθούμε να αφορίσουμε το ένστικτο του θανάτου, τόσο το μεγενθύνουμε. Όσο δεν βλέπουμε τη σκιά, δεν αναγνωρίζουμε την ύπαρξη αυτών στον εαυτό, τόσο τα εξωβελίζουμε προς τα έξω, στον άλλο, τον ξένο, τον μετανάστη, τον τοξικομανή. Οι κοινωνίες φαίνεται να έχουν την επίγνωση ότι το ένστικτο του θανάτου είναι μέρος της φύσης μας κι έτσι έχουν θεσμοθετήσει χώρους και καταστάσεις όπου υπάρχει ανοχή για την εκδήλωση της επιθετικότητας. Τέτοιο είναι το παράδειγμα της βίας στα γήπεδα, η ρωμαϊκή αρένα, αλλά και ο πόλεμος. Στον τελευταίο, με άλλοθι την υπεράσπιση του έθνους και της «ελευθερίας», υπακούοντας στον κομφορμισμό και όντας απρόσωποι μέσα σε κάποιο στρατό, μπορούμε να σκοτώνουμε δίνοντας διέξοδο στις δαιμονικές δυνάμεις μας, όπως μας λέει έξοχα ο R. May (1969).

Στη δραματοθεραπεία μας ενδιαφέρει κυρίως ο μετασχηματισμός του ενστίκτου του Θανάτου σε ένστικτο ζωής. Γιατί, αν και φαίνονται δύο αντίθετοι πόλοι, στην ουσία και τα δύο ένστικτα δεν είναι παρά όψεις του ίδιου νομίσματος. Ακόμη και ο ίδιος ο Φρόυντ, παρά τον αρχικό απόλυτο διυσμό του, προς το τέλος της ζωής του λέει ότι η επιθετικότητα μοιάζει πολύ στην σεξουαλική ικανοποίηση.

Πιο συγκεκριμένα, στη δραματοθεραπευτική πρακτική δίνεται μεγάλη έμφαση στη δημιουργικότητα. Κάθε συνεδρία πέρα από θεραπευτικό, αποτελεί και ένα πολιτισμικό γεγονός. Παρόλο που ο Φρόυντ θεώρησε το ένστικτο του θανάτου σαν το πρωταρχικό, οWinnicott κι ο Ferenzi διαφωνούν. Για το Winnicott, η δημιουργικότητα είναι ένα με την ανθρώπινη φύση. Είναι η δημιουργικότητα που επιτρέπει στον άνθωπο την επαφή με τον εξωτερικό κόσμο. Η δημιουργική παρόρμηση επισημαίνει ο Winnicott εκδηλώνεται τόσο στην ευχαρίστηση ενός καθυστερημένου παιδιού που αναπνέει, όσο στην έμπνευση του αρχιτέκτονα που ξαφνικά ξέρει τι θέλει να σχεδιάσει και σκέφτεται ήδη τα υλικά.

Ακόμη κι όταν το άτομο, μέλος της ομάδας ή σε ατομική συνεδρία, αρνείται να δράσει συμβολικά σε μία προτεινόμενη από το δραματοθεραπευτή πράξη πάνω στη σκηνή, αυτό δεν αποτελεί πια αδράνεια, αλλά δράση. Αυτή της μη δράσης. Τα φώτα είναι αναμένα. Η σκηνή είναι έτοιμη και ο δράστης απουσιάζει. Η απουσία αυτή μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα ανάλογα την κάθε περίπτωση και την στιγμή. Παρόλο που οι πράξεις αυτές προτείνονται και οι συμμετέχοντες έχουν το δικαίωμα άρνησης, αυτή η άρνηση πρέπει να βγει από την ασάφεια της και να οριστεί. Τι σημαίνει; Είναι ντροπή; Είναι δυσκολία στην έκθεση; Είναι αντίδραση προς τον θεραπευτή ή το πλαίσιο; Η διάθεση την συγκεκριμένη μέρα, ή κάτι που έχει μείνει από την προηγούμενη συνεδρία. Η κατανόηση της μη δράσης, δημιουργεί νόημα και άρα μορφή σε κάτι που ως εκείνη τη στιγμή βρισκόταν στο σκοτάδι, ή γινόταν αντιληπτή απλά ως άρνηση ή αδράνεια.

Από την άλλη, η δραματοθεραπεία, όπως και οι άλλες μορφές διαμεσολάβησης, ως διαμεσολαβητική δεν μπορεί παρά να συνδέει. Η συνδετική της αυτή ικανότητα υπάρχει χάρη στη χρήση της μεταφοράς, αφού η ίδια η μεταφορά προκύπτει από μία σύνδεση ενός αντικειμένου με ένα άλλο βάση μιας ομοιότητας που έχουν τα δύο.

Στο ίδιο μήκος κινείται και η χρήση των συμβόλων. Μέσω του συμβόλου, το άτομο επικοινωνεί όχι μόνο με όσους παρευρίσκονται ως μάρτυρες ή θεατές μιας δράσης, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται και με ολόκληρη την ευρύτερη κοινότητα, αφού το σύμβολο είναι μία συλλογική κατασκευή που συχνά διαπερνά και τα διαγενεολογικά σύνορα.

Ξέρουμε πολύ καλά ότι σε ορισμένες ψυχοπαθολογίες, όπως είναι το παράδειγμα των εξαρτήσεων, οι άνθρωποι αρέσκονται να μιλούν θεωρητικά. Μπορεί να σκέφτονται αλλά δεν δρουν. Στη συγκεκριμένη μέθοδο ψυχοθεραπείας δεν είναι εφικτό μόνο να μιλούν. Καλούνται να δράσουν. Και σε αυτή τη δράση συνήθως απαιτείται και ο άλλος, ενώ όλοι μαζί καλούνται να δώσουν ένα μήνυμα προς το θεατή. Γιαυτό και το θέατρο είναι η κοινωνικότερη των τεχνών.

Δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις ανθρώπων που δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς τις πρωτογενείς διεργασίες, όπως είναι η φαντασία, η ονειροπόληση, ο οραματισμός, η διαίσθηση. Η ψυχική τους ζωή διέπεται από φτώχεια και παρόλο που μπορούν να λειτουργούν ικανοποιητικά στις πρακτικές εκφάνσεις της καθημερινότητας δεν αισθάνονται ικανοποιημένοι κυρίως από τις σχέσεις τους αλλά νοιώθουν ότι κάτι τους λείπει. Έχουν πολλά ίσως ειπωθεί για την ενεργοποίηση του δεξιού ημισφαιρίου μέσω της δραματοθεραπείας. Τελευταία όμως, αρχίζουν να συνδέονται οι κλινικές παρατηρήσεις μας και με ευρύματα νευροφυσιολογίας.

Αυτή η δύναμη της μεθόδου μας στην επίδραση και σε δομές νευροφυσιολογικές την κάνει εξαιρετικά ωφέλιμη και σε περιπτώσεις όπου ο θάνατος δεν συνδέεται μόνο με τον ψυχισμό, αλλά αφορά σε πραγματικό επίπεδο, λειτουργίες του νου, όπως είναι οι περιπτώσεις ασθενειών όπως είναι η άνοια.

Η δραματοθεραπεία καταφέρνει να μετατρέψει την εκδραμάτιση (acting out) που μπορεί να είναι καταστροφική, σε ενδραμάτιση με νόημα (acting in). Έτσι, ο στόχος δεν είναι η εξάλειψη της επιθετικότητας και της καταστροφής αλλά η εκφόρτισή τους μέσα σε ένα πλαίσιο που νοηματοδοτεί και μετατρέπει το χάος σε μορφή. Άλλωστε και η τέχνη αυτό δεν κάνει;

Στην περίπτωση των ψυχοσωματικών ασθενειών, το συναίσθημα δεν έχει καταφέρει να υποστεί σε επεξεργασία. Μην μπορώντας να εκφραστεί με πιο ανεπτυγμένο τρόπο εκφράζεται μέσα από το σώμα. Και δεν είναι το μόνο. Γνωρίζουμε ότι κάθε σύμπτωμα είναι προϊόν ψυχικής άμυνας που επιτρέπει την επιβίωση προσφέροντας μία οδό εκφόρτισης ενός συναισθήματος που έχει ξεπεράσει ποσοτικά τα όρια της συνήθους αντοχής του ψυχισμού. Η δραματοθεραπευτική μέθοδος προσφέροντας κι άλλες οδούς πέρα από το λόγο για την έκφραση αυτών, μπορεί να φτάσει τόσο στο τραυματικό και να το επεξεργαστεί, όσο και να προσφέρει μία πιο ανεπτυγμένη εκφόρτιση, φροντίζοντας την ψυχική οικονομία χωρίς να υπάρχει η ανάγκη πια της ύπαρξης του συμπτώματος.

Όπως το θέατρο από μόνο του δεν είναι θεραπευτικό γιατί απουσιάζει η μετα-γνώση, δηλαδή η επεξεργασία του βιώματος μετά τη σκηνή, έτσι και η πράξη από μόνη της δεν αρκεί χωρίς το λόγο μετά που θα δώσει νόημα. Από την άλλη, οι θεραπείες που βασίζονται μόνο στο λόγο, πρέπει να εξαιρέσουν κάποιους ασθενείς που παρουσιάζουν δυσκολίες στη λεκτική έκφραση. Γιατί ο λόγος είναι πιο ώριμος τρόπος έκφρασης, από αυτόν του σώματος και της δράσης για παράδειγμα. Όσοι δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς τις πρωτογενείς διεργασίες δεν θα μπορούν να ωφεληθούν από μεθόδους όπως είναι η ψυχανάλυση για παράδειγμα.

Τελειώνοντας χρειάζεται να διευκρινιστεί κάτι. Η δραματοθεραπεία δεν επιχειρεί να ανακάμψει την επιθετικότητα και την καταστροφή. Βρίσκει σε αυτές τα απαραίτητα υλικά για να μετασχηματίσει την ψυχική ενέργεια σε δημιουργία, προς όφελος του θεραπευόμενου. Σε αντίθεση με το ψυχόδραμα που δίνει έμφαση στην καθαρτήρια λειτουργία του δράματος, θα έλεγα ότι στη δραματοθεραπεία επιχειρούμε την κάθοδο στον κάτω κόσμο, μέσω της έκστασης και της τελετουργίας. Η ανάγκη για εκστατικές εμπειρίες δεν πρέπει να παραγκωνίζεται. Αν δεν ανήκε στο ανθρώπινο, δεν θα συναντούσαμε αυτή την ανάγκη σε τόσους πολιτισμούς και διαχρονικά.

Είναι άλλωστε και αυτός ο Διονυσιακός χαρακτήρας της μεθόδου που την κάνει ιδιαίτερα θελκτική ως μέθοδο ψυχοθεραπείας. Είναι ακριβώς αυτή η αναγνώριση ότι το χάος χρειάζεται και αυτό όπως και η τάξη. Γιατί μόνο όταν επιτρέπουμε κάποια διαλείμματα χάους δημιουργούνται οι προϋποθέσεις της έμπνευσης που αποτελεί το πρώτο βήμα της δημιουργίας. Πέρα από το γεγονός ότι στη δραματοθεραπεία ενεργοποιείται ολόκληρο το είναι, η ολιστική της προσέγγιση άπτεται και στο να μην εξορίζει το ένστικτο του θανάτου ως ανεπιθύμητο. Είναι αυτό που ως λίπασμα θα θρέψει τους καρπούς της δημιουργικότητας.