Ο Χρυσός Γάιδαρος

Ο Απουλήιος γεννήθηκε περί το 125 μΧ στα Μάδαυρα της Αφρικής (ρωμαϊκή επαρχία στα σύνορα Γαιτουλίας και Νουμιδίας, στην σημερινή Αλγερία), ήταν σα να λέμε συμπατριώτης του Αγ. Αυγουστίνου αλλά και του Καμύ. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, θα σπουδάσει Ρητορική και Φιλοσοφία στην Καρχηδόνα και την Αθήνα, η οποία παρέμενε κέντρο της φιλοσοφίας, των γραμμάτων και των τεχνών.

Ο ήρωας της ιστορίας Λούκιος, ζει παρασυρόμενος από τα πάθη του και κάποια μέρα βλέπει μια μάγισσα να χρησιμοποιεί μια αλοιφή και να μεταμορφώνεται σε κουκουβάγια, δηλαδή το σύμβολο της Σοφίας. Αρπάζει ο απαίδευτος φίλος μας το μαγικό μπουκάλι δοκιμάζει την αλοιφή και μεταμορφώνεται σε …έναν συμπαθέστατο γάιδαρο. Από εκεί και πέρα η ζωή του εξελίσσεται σε μια συνεχή εναλλαγή αφεντάδων στους οποίους είναι υποχρεωμένος να υπακούει.

Η σωτηρία θα έρθει μετά από πολλά βάσανα σε ένα όραμα. Η θεά Ισιδα τον καθοδηγεί σε μια περιοχή όπου γινόταν μια τελετή προς τιμήν της και εκεί σύμφωνα με την υπόδειξή της έπρεπε να φάει τριαντάφυλλα!

Ένα γαϊδούρι βέβαια δεν είναι ευπρόσδεκτο σε έναν ιερό χώρο όμως ο φίλος μας βρίσκει θάρρος μέσα στην απόγνωση του και καταφέρνει να αρπάξει και να φάει μερικά από το στεφάνι που κρατά ένας ιερέας.

Έτσι αξιώνεται να αποκτήσει πάλι την ανθρώπινη μορφή και
γίνεται δεκτός στα μυστήρια της Ισιδας. Από αυτούς τους αφέντες δεν μπορείς να ξεφύγεις ούτε δείχνοντας πίστη και υπακοή ούτε δουλεύοντας και μελετώντας σκληρά. Όλα αυτά είναι διαδικασίες για αφυπνίσουν τελικά την πραγματική θέληση σου ή την συνειδητότητα σου.

Μια έκλαμψη, ένα όραμα μπορεί τελικά ίσως να βοηθήσει όπως συνέβη στο γαϊδουράκι της ιστορίας μας. Όμως η τελική πράξη θέλει ενέργεια και δράση που μόνο δική μας μπορεί να είναι. Βοήθεια και υποστήριξη δεν μπορεί να υπάρξει από πουθενά γι αυτό και το όφελος ή και η απώλεια εξ ίσου σημαντικά και τα δυο θα είναι μόνον δικά μας. Όμως και σε αυτό το μύθο όπως και στο μύθο του Γκράαλ τονίζεται ότι η κορυφαία πράξη είναι και μόνο στο χέρι σου.

Να θυμίσω ότι τρεις ιππότες αξιώθηκαν διαδοχικά να μπουν στο παλάτι που φυλασσόταν το ιερό Γκράαλ, το είδαν, αλλά ο πρώτος θεώρησε δεδομένη την επιτυχία του και σκέφτηκε να περάσει διασκεδάζοντας τη βραδιά του και ο δεύτερος ήταν πολύ συνεσταλμένος για να τολμήσει να το διεκδικήσει από τους παλιούς και σεβάσμιους φύλακές του. Και οι δύο το είχαν μπροστά στα μάτια τους και το έχασαν για πάντα. Ο τρίτος τόλμησε και ζήτησε αυτό που πίστευε ότι του ανήκε.

Που θα πει ότι όταν νομίζεις ότι είσαι έτοιμος, όταν η κορυφαία στιγμή της ύπαρξής σου μοιάζει να είναι όπως του γαϊδάρου του μύθου να φας τα ιερά τριαντάφυλλα, τότε βρες το θάρρος και κάντο. Ο φίλος μας του μύθου διακινδύνευε να είναι απλά τριαντάφυλλα και να παραμείνει ένας γάιδαρος ξυλοφορτωμένος από τους ιδιοκτήτες τους. Στην εκδοχή του Απουλήιου κέρδισε την χάρη της Ίσιδας. Σε μια άλλη εκδοχή μπορεί ένας αγρότης να χρησιμοποιούσε το τομάρι του για να σκουπίζει τα πόδια του.

Ο δρόμος της αναζήτησης δεν έχει εγκεκριμένα manual ούτε έχουν εκδοθεί -απ ότι γνωρίζω- οδηγοί επιτυχίας σε αυτόν. Οι αρχαίοι μύθοι όπως κάνουν πάντα, υποδεικνύουν κάποια πράγματα. Η εργασία πάνω στον δρόμο και το αποτέλεσμα των πράξεών μας, θετικό ή αρνητικό που θα το υποστούμε είναι αποτέλεσμα των δικών μας επίλογων. Αν δεν είναι συνειδητές κακό δικό μας γιατί κανείς δεν μπορεί να μας δικαιολογήσει απέναντι στον κριτή- εαυτό μας.

Ακολουθεί μία αποσπασματική περίληψη:

Κεφάλαια Ι-Χ: Ο ήρωας του αφηγήματος, Λούκιος, ταξιδεύοντας στη Θεσσαλία, πατρώα γη, καταγοητεύεται από τις ιστορίες για τη πλούσια δράση των μαγισσών που μαθαίνει από περαστικούς. Η γυναίκα του ανθρώπου που θα τον φιλοξενήσει στην Υπάτη, η Παμφίλη, φημολογείται πως είναι επικίνδυνη και ερωτιάρα μάγισσα, η οποία εκτός από το ότι διακοσμεί το μέτωπο του συζύγου με προεξοχάς εκ κερατίνης, σκλαβώνει με τα μάγια της τους όμορφους νέους και μεταμορφώνει όσους αντιστέκονται στη λαγνεία της σε ζώα.

Η Φωτίδα, η υπηρέτρια με την οποία ο Λούκιος θα συνδεθεί ερωτικά, του εμπιστεύεται με λεπτομέρειες τις φοβερές μαγείες της κυράς της, στην τέλεση των οποίων ενίοτε αναγκάζεται να την βοηθά. Με τη βοήθειά της παρακολουθεί λαθραία την Παμφίλη μεταμορφούμενη σε κουκουβάγια, έκπληκτος δε και αλλόφρων ζητά από την φίλη του να εφαρμόσει τα μάγια επί αυτού του ιδίου. Έτσι λοιπόν τσιτσιδώνεται και αλείφεται με ματζούνια, όμως από λανθασμένη συνταγή μεταμορφώνεται στο ευτελέστερο των τετραπόδων! Γίνεται, λοιπόν, κανονικός γάιδαρος στη μορφή, αλλά με ανθρώπινη ψυχή και σκέψεις. Το μόνο παρήγορο, λέει ο δύστυχος, ήταν η ταυτόχρονη μεγέθυνση των ...αχαμνών του! Προτού δε προλάβει η Φωτίδα να εφαρμόσει το αντίδοτο, εισβάλλουν στο σπίτι ληστές που, αφού το ξαφρίσουν, φορτώνουν τα κλοπιμαία στο φουκαρά τον γάιδαρο-Λούκιο. Από’ δω αρχίζουν τα βάσανά του (τα οποία σχετίζονται με ανθρώπινα πάθη)...

Ο Λούκιος θα οδηγηθεί στο λημέρι των ληστών, απ’ όπου πολλάκις πλην ματαίως θα προσπαθήσει ν’ αποδράσει. [Εδώ παρεμβάλλεται ο μακροσκελής αλλά υπέροχος μύθος του Έρωτα και της Ψυχής, τον οποίο διηγείται η γριά υπηρέτρια των ληστών στην επίσης απαχθείσα κόρη, τη Χάρη]. Οι ληστές σχεδιάζουν αργό και βασανιστικό θάνατο για το απείθαρχο τετράποδο, ο οποίος πάντοτε αναβάλλεται. Τελικά γάιδαρος και κόρη θα σωθούν από τον αρραβωνιαστικό της.

Ο Λούκιος στη συνέχεια θα πέσει στα χέρια σκληρών και βάναυσων χωρικών. Χειρότερος από όλους θα αποδειχθεί ένας κακόβουλος πιτσιρικάς που θα κάνει το παν για να γίνει ο γαϊδαράκος κοντοσούβλι: Θα τον συκοφαντήσει ως τεμπέλη, εμπρηστή, κλέφτη αλλά ακόμα και ως επίδοξο βιαστή! Οι χωρικοί αποφασίζουν να τον σφάξουν, αλλά σώζεται χάρη σε κάποιον που προτείνει τον ευνουχισμό ως μέτρο για τον κατευνασμό των ορμών του.

Ο Λούκιος, γλιτώνοντας πολλές φορές από τα νύχια του Χάρου, τελικά θα πωληθεί σε ένα τσούρμο ρακένδυτων πλανόδιων ιερέων μιας συριακής θεότητας, οι οποίοι περιφέρονταν με σείστρα και κύμβαλα ανά τα χωριά και τις πόλεις, ζητιανεύοντας και εξαπατώντας με εξωφρενικές προφητείες τον κοσμάκη.Οι υποτιθέμενοι ιερείς δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα μπουλούκι έκφυλων ξεφωνημένων αδελφών που είτε επιδίδονταν σε μαζοχιστικές τελετές, είτε έψαχναν να βρουν κανα προικισμένο νταγλαρά χωριάτη δια να ικανοποιήσουν ...πυγηδόν τας αναιδείς ορέξεις των! Το παπαδαριό της συμφοράς μετά από διασκεδαστικότατες τσαρλατανιές θα καταλήξει στη φυλακή και ο Λούκιος -γλιτώνοντας και πάλι από διαμελισμό και μαγείρεμα- στο παζάρι, όπου θα πωληθεί σε έναν μυλωνά, και θα δεινοπαθήσει από την στρίγγλα γυναίκα του. Ο Λούκιος, εκδικούμενος θα ξεμπροστιάσει τον παρολίγο εραστή της, τον οποίο ο μυλωνάς θα ...κανονίσει με τον τρόπο που θα κανόνιζε και αυτός τη γυναίκα του.

Εν συνεχεία, ο Λούκιος θα πωληθεί σε ένα φουκαρά περιβολάρη, και μετά από σειρά κακοτυχιών θα αποσπασθεί δια της βίας από έναν στρατιώτη, καταλήγοντας στην υπηρεσία ενός μάγειρα και ενός ζαχαροπλάστη. Εδώ ο Λούκιος θα καλοπεράσει, αφού οι νέοι αφεντάδες του εκπλήσσονται και διασκεδάζουν με τις γαστρονομικές προτιμήσεις του γάιδαρου που κάθε άλλο παρά γαϊδουρινές είναι.

Ο έπαρχος ξετρελαίνεται με τον καλοφαγά γάιδαρο και αφού τον αγοράσει (νομίζει πως) του μαθαίνει και άλλες ανθρώπινες συνήθειες. Μια κυρία της υψηλής κοινωνίας θα εκτιμήσει τα προσόντα του Λούκιου και θα επιθυμήσει να πλαγιάσει μαζί του. Ο γάιδαρος φοβάται μη τη διαμελίσει με το υπερφυές όργανό του, αλλά άβυσσος η ...ψυχή της γυναίκας! Ο έπαρχος πληροφορείται τις θαυμαστές επιδόσεις του γάιδαρου του και αποφασίζει να τον παρουσιάσει σε δημόσιο θέατρο: ο Λούκιος θα διακόρευε δημοσία θέα μια θανατοποινίτισσα. Ο Λούκιος το σκάει αποφεύγοντας μια τόσο οδυνηρή δημόσια ατίμωση.

Κεφάλαιο ΧΙ: Ο Λούκιος αποκαμωμένος από όλα τα δεινά που τον κατατρέχουν προσεύχεται στην Θεά του Ουρανού –με οποιαδήποτε μορφή και αν αυτή υπάρχει. Πράγματι, η Θεά εισακούει την προσευχή του και εμφανίζεται στον ύπνο του. Είναι η Θεά Ίσις η οποία λατρεύεται από όλους του λαούς με διαφορετικά ονόματα, και η οποία έχει αποφασίσει να δώσει τέλος στα βάσανα του Λούκιου. Αφού του δίνει πληροφορίες για την τελετή η οποία θα γινόταν την επόμενη μέρα και στην οποία θα επανερχόταν στην αρχική του μορφή, του επισημαίνει ότι ‘οφείλει να της αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής του ως την τελευταία του πνοή’. Φυσικά από μια τέτοια εφ’ όρου ζωής αφοσίωση στη Θεά θα αποκόμιζε πολλά οφέλη τόσο στην τωρινή όσο και στη μετέπειτα ζωή. Πράγματι όλα γίνονται όπως προείπε η Θεά: ο Λούκιος βρίσκεται ενώπιον πομπής αμέτρητων πιστών και υπηρετών της θεάς, όπου ο αρχιερέας ‘μιλημένος’ από τη θεά θα τον επαναφέρει στην ανθρώπινη του μορφή.

Ο Λούκιος όχι μόνο ξαναγίνεται άνθρωπος, αλλά ‘για μεγαλύτερη ασφάλεια και προστασία’ εντάσσεται στην πίστη της Θεάς: ‘Με την πρόνοια της ελευθερώτριας μεγάλης Θεάς Ίσιδας, ο Λούκιος λυτρωμένος από τις παλαιές του δυστυχίες θριαμβεύει ενάντια στη μοίρα του’. Φυσικά, εις δόξαν Θεάς, η ιστορία του Λούκιου διατρανώνεται ανά την γη. Ο Λούκιος χαίρεται την ελευθερία, και δέχεται τις επισκέψεις της Θεάς στα όνειρά του, όπου του επαναλαμβάνεται η διαταγή να μυηθεί στα μυστήριά της. Παρά του δισταγμούς θα προχωρήσει στη βαθύτερη μύηση που του αποφέρει χαρά και υλικές ανταμοιβές.

Έχοντας πλέον αποδιώξει κάθε δισταγμό, ικετεύει τον ιερέα να τον μυήσει περαιτέρω, ο οποίος, αναμένοντας την ρητή εντολή της Θεάς αντιστέκεται στις ικεσίες. Τελικά, έρχεται η ώρα όπου ο Λούκιος θα προσεγγίσει μια ακόμα βαθμίδα μύησης: όμως δεν φανερώνει σε μας τα μυστικά του. ‘Θα το έλεγα αν μπορούσε να λεχθεί, θα το μάθαινες αν επιτρεπόταν να το καταλάβεις, μα τα αυτιά σου και η γλώσσα μου θα ήταν εξίσου ένοχα μιας τέτοιας θρασύτατης αθυροστομίας’.

Αφιερωμένος στη λατρεία της παντοδύναμης Θεάς, σύντομα θα κληθεί να μυηθεί ακόμη βαθύτερα! Πράγματι, είχε μυηθεί μόνο στα μυστήρια του Θεάς και όχι και σε αυτά του παντοδύναμου Θεού Όσιρι. Θα μυηθεί για μια ακόμη φορά, και θα διακριθεί σε σχέση με του άλλους μύστες, ανελισσόμενος στο ιερατείο. Η θεία χάρη θα τον ακολουθεί γεμίζοντάς τον δόξα, ευτυχία και υλικές απολαβές...!

 «Μεταμορφώσεις» του Απουλήιου