Η Κατάθλιψη στην Εφηβεία

Πολλές φορές, οι ενήλικες που επηρεάζουν τον έφηβο με τη συμπεριφορά τους δεν του επιτρέπουν να γίνει κάτι διαφορετικό από αυτό που οι ίδιοι επιθυμούν. Έτσι, ο έφηβος κινητοποιείται μέσα στην επιθυμία τους. Καθώς μεγαλώνει, αυτός ο απόλυτα ιδανικός εαυτός (π.χ. «θέλω να γίνω ο E. Clapton») είναι πιο ισχυρός και φιμώνει την υγιή επιθυμία του να κάνει κάτι που θέλει και μπορεί (π.χ. «θέλω να γίνω ένας καλός κιθαρίστας»).

Αυτό το αδιέξοδο οδηγεί στην κατάθλιψη, που εκφράζεται είτε με θορυβώδη, είτε με αθητικό, είτε, στη χειρότερη περίπτωση, με ψυχωτικό τρόπο.

Όταν επιτραπεί στο έφηβο από τον εαυτό του ή από το περιβάλλον του, να αποδυναμώσει το απόλυτα ιδανικό εγώ, η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί ομαλά.

Είναι γεγονός, πως η σεξουαλική ωριμότητα αλλάζει, στον ψυχισμό μας, τη σημασία που έχει το σώμα μας για μας.

Συμβαίνει, λοιπόν, σε κάποιους εφήβους, στην εποχή μας, να αρνούνται το σώμα τους, κάποιες φορές με τρόπο πιο βίαιο, όπως με τη νευρική ανορεξία, τη βουλιμία, την εξάρτηση από το διαδύκτιο, τον τρανσεξουαλισμό και την αλλαγή φύλου, την τοξικομανία ή τα ατυχήματα κ.ά. Δηλαδή, ο νέος απεχθάνεται το σώμα του και αναζητά να το αποποιηθεί.

Η κατάθλιψη

Παρατηρείται, στις μέρες μας, ότι κάποιοι νέοι συμπεριφέρονται είτε με θορυβώδητρόπο (έντονη σεξουαλικότητα, βίαιη συμπεριφορά), είτε με μια παθητικότητα, που επιδεικνύεται με μια απόσυρση από τα ενδιαφέροντα, χρωματισμένη με αρνητισμό, με αυτοτραυματισμούς ή απόπειρες αυτοκτονίας.

Πρόκειται εδώ, για μια θλίψη, στην οποία δεν υπάρχει διεργασία πένθους. Δηλαδή, αυτοί οι νέοι δεν έχουν επεξεργαστεί την απομάκρυνσή τους από την παιδική ηλικία και την αυτονόμησή τους από το περιβάλλον. Δεν έχουν επεξεργαστεί τη νέα σημασία που τώρα αποκτά το σώμα τους και δεν έχουν παραιτηθεί από την απόλυτα ιδανική εικόνα του εαυτού τους. Το άτομο βρίσκεται σε αδιέξοδο και δεν μπορεί να πάει ούτε μπρος ούτε πίσω.

Όταν το άτομο είναι σε κατάθλιψη κατακλύζεται από αισθήματα απαξίας για τον εαυτό του, από αισθήματα έντονης μοναξιάς και εγκατάλειψης. Τότε, αν δεν μπορεί να μεταφράσει σε λόγια αυτά που νιώθει, αμύνεται με πράξεις, οι οποίες κάποιες φορές συμβολίζουν την τιμωρία του εαυτού (όπως π.χ. ο αυτοτραυματισμός) ή και των άλλων. Ο εαυτός παραιτείται, καταρρέει απέναντι στις απαιτήσεις του ιδανικού εαυτού που δεν μπόρεσε να υπάρξει, όπως θα επιθυμούσε το περιβάλλον.

Όπως αναφέραμε, είναι αδύνατο να φτάσετε την ιδανική εικόνα που θέλουν οι άλλοι για σας ή εσείς για τον εαυτό σας, γιατί αυτή δεν υπάρχει, είναι φανταστική. Γίνεται, όμως, να την πλησιάσετε, αν προσπαθήσετε.

Όταν, πάλι, το άτομο βρίσκεται σε ευφορία ή μανία, ή έχει θορυβώδη συμπεριφορά, μπορεί να αρνηθεί όλα τα προηγούμενα. Αισθάνεται ότι είναι δυνατός/ή, ότι ελέγχει τα πάντα, ότι είναι υπέροχος/η. Τότε πάλι, μπορεί να βάλει τον εαυτό του σε δύσκολες καταστάσεις, γιατί δε νιώθει τον κίνδυνο.

Και στις δύο περιπτώσεις, ο έφηβος βιώνει έντονο άγχος, που έχει να κάνει με την ανεπαρκή συνοχή στην αναπαράσταση του εαυτού. Αυτό δηλώνει ότι δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στον εαυτό του και στον άλλο, ανάμεσα στον εαυτό του και στα ενδιαφέροντά του. Δηλαδή, ο έφηβος δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και αποδεχτεί τη διαφορετικότητά του. Έτσι, όταν οι άλλοι προσβάλλουν την ποδοσφαιρική του ομάδα, το αγαπημένο του συγκρότημα ή αυτό που θέλει να κάνει, είναι σα να προσβάλλουν τον ίδιο. Τότε, αισθάνεται ότι θα έκανε τα πάντα για να υπερασπιστεί τα είδωλά του, ακόμα και αν αυτό σήμαινε ότι θα διακινδυνέψει τη σωματική του ακεραιότητα, ίσως και μέχρι το θάνατο.

Αυτό που κρύβεται πίσω από την παρόρμηση για επικίνδυνες συμπεριφορές ή τηναυτοκτονία είναι η μεγάλη δυσκολία του ατόμου να αποδεχτεί την «άχαρη» πραγματικότητα του «εαυτού» και του «άλλου».

Τότε, μπορεί να οδηγηθεί να χάσει την ευκαιρία να ζήσει τη ζωή του, όπως τη θέλει αυτός.

«Μια μεγάλη επιθυμία για θάνατο είναι, επίσης, μια μεγάλη επιθυμία

να ζήσετε μια άλλη ζωή από αυτήν που ζείτε». (F. Dolto)

Θα σας πληροφορήσουμε για τουλάχιστον τρεις καταστάσεις, που σε περίπτωση που προκύψουν, σημαίνει ότι ο νέος ή η νέα χρειάζεται βοήθεια από ειδικό.

Α) Όταν ο νέος ή η νέα αρνούνται τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα τους και συμπεριφέρονται σα να μην συμβαίνει τίποτα.

Εγκαθίσταται, τότε, μια κατάσταση, όπου απορρίπτεται η συνείδηση των αλλαγών που συμβαίνουν στο σώμα του εφήβου, με αποτέλεσμα να προωθεί μόνο την ενασχόληση με πνευματικές δραστηριότητες.

Θα λέγαμε, πως είναι σα να συνεχίζει να βρίσκεται στην ίδια συναισθηματική κατάσταση με αυτήν της παιδικής ηλικίας, όπου τα σωματικά ερεθίσματα δεν έχουν για το άτομο την ανάλογη ερωτική σημασία. Η συμπεριφορά αυτή εγγράφεται σε μια προσπάθεια να σβήσουμε ό,τι έχει να κάνει με τη διαμάχη της ιδανικής εικόνας του εαυτού με την πραγματική, γεγονός που, όπως είπαμε, προκαλεί ιδιαίτερη θλίψη, έλλειψη ενδιαφερόντων ή μια αδύναμη επένδυση σε ενδιαφέροντα.

Β) Μια άλλη περίπτωση είναι η κατάθλιψη, που συνοδεύεται από αναστολή των πνευματικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων, όπου ο νέος ή η νέα οδηγείται σε πλήρη σεξουαλική δραστηριότητα. Μπορεί, δηλαδή, να έχει την εμπειρία της σεξουαλικότητας, όμως, μετά από την απομάκρυνσή του/της από τον άλλον, τον/την συνοδεύει ένα έντονο συναίσθημα άγχους και μοναξιάς.

Γ) Τέλος, υπάρχει η περίπτωση όπου η ρήξη ανάμεσα στο έμφυλο σώμα του εφήβου και στο σώμα του παιδιού είναι σα να έχει ήδη συμβεί.

Εδώ, ο νέος ή η νέα, διαμέσου των σωματικών και ψυχικών μεταμορφώσεων της εφηβείας, βρίσκει την προσωπική του μεταμόρφωση ως μη αναγνωρίσιμη από τον ίδιο. Αισθάνεται ξένος προς τον εαυτό του, προς τα ενδιαφέροντά του και τους άλλους και όλα του φαίνονται εντελώς μπλεγμένα. Νιώθει πως διαλύεται μέσα του και προσπαθεί με τη σκέψη του να ξαναφτιάξει τον κόσμο και τον εαυτό του, χωρίς να μπορεί να τιθασεύσει το άγχος του. Είναι η περίπτωση της ψύχωσης. (Διαβάστε παρακάτω για το οξύ παραληρητικό επεισόδιο).

Σε κάθε περίπτωση, τι μπορούμε να πούμε σε κάποιον φίλο/η που αισθάνεται απέραντη θλίψη, απόγνωση ή θυμό και σκέφτεται να αυτοκτονήσει;

Ας πούμε πως ο θυμός προς τον άλλο βιώνεται, στις περιπτώσεις αυτές, ως επιθυμία θανάτου. Όμως, αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι το άτομο αισθάνεται κατ' αρχήν θυμό για τον άλλον (για το φίλο, το γονιό, τον καθηγητή κ.λ.π.), ο θυμός αυτός μετατρέπεται σε επιθυμία καταστροφής του εαυτού, που αντιστοιχεί με καταστροφή του άλλου.

Πριν χάσει, όμως, την ευκαιρία να ζήσει

ας δώσει στον εαυτό του την ευκαιρία να πει.

Θα ήταν καλύτερο και για τους δύο, ο θυμός να εκφραστεί με λόγια. Αυτό θα επέτρεπε στον άλλο (το γονιό, το φίλο, τον καθηγητή) να καταλάβει τι συμβαίνει. Θα επέτρεπε, όμως, και σ' αυτόν που αισθάνεται ότι έχει αδικηθεί, να εκφραστεί και να τοποθετηθεί, ακόμη και αν ο άλλος δε συμφωνήσει τελικά. Έτσι, θα άλλαζε σιγά-σιγά τη ζωή του, χωρίς να τη χάσει.

Να θυμάστε πως όλοι έχουμε δικαίωμα στην ψυχική φροντίδα και την προστασία, όταν δεν είμαστε καλά και όταν το περιβάλλον μας δε μας καταλαβαίνει.

Είναι αλήθεια πως συχνά τα λόγια είναι πιο ανακουφιστικά από τα κρύα κρεβάτια των νοσοκομείων και τα φάρμακα, που κατευνάζουν τα συναισθήματα, αλλά δεν παράγουν λόγια.

Η απόπειρα αυτοκτονίας ή η αυτοκτονία είναι μια προσπάθεια να ειπωθεί κάτι. Ποιος, όμως, γνωρίζει τι ακριβώς θέλετε να πείτε, αν δεν το πείτε, αν δεν εντάξετε το λόγο αυτό στην ιστορία σας;

Ο καθένας έχει τη δική του ιστορία. Αυτό οι άλλοι θα το νιώσουν όταν πείτε αυτό που θέλετε με λόγια και επιχειρήματα και όχι όταν σας συναντήσουν στο νοσοκομείο. Γιατί, το θέμα δεν είναι μόνο να σας φροντίζουν όταν αρρωσταίνετε και να βρίσκονται στο προσκέφαλό σας, αλλά να δεχτούν ότι, παρ' ότι είστε διαφορετικοί, μπορείτε να έχετε μια σχέση μαζί τους. Αυτό σημαίνει, «οι γονείς μου, οι άλλοι, είναι στο προσκεφάλι μου, δηλαδή, είναι κοντά μου». Βέβαια, και σεις χρειάζεται να το ακούσετε μέσα σας αυτό, καθώς και το ότι οι γονείς ή οι άλλοι είχαν και έχουν τη δική τους ζωή και απόψεις, οι οποίες συχνά δεν αλλάζουν.

Δεν έχει ενδιαφέρον να είμαστε όλοι ίδιοι. Και ως διαφορετικοί μπορούμε να συνυπάρχουμε και να ανταλλάσσουμε λόγια. Όλοι έχουμε δικαίωμα στην ανακούφιση, που προκύπτει από τα λόγια, που πολλές φορές δεν μπορούμε να πούμε ή δε βρίσκουμε τον τρόπο να τα πούμε.

Βιβλιογραφία

F. Dolto, Paroles pour adolescents,
Paris, Hatier, 1989.
F. Richard, Psychothérapie des dépressions narcissiques,
Paris. P.U.F., 1989.
E. Kestemberg, «Notule sur la crise de l´adolescence.
De la déception à la conquête», R.F.P., 3-4, 1980.
F. Ladame, «Adolescence dépressive,
pathologie du narcissisme et échecs thérapeutiques»,
Revue Adolescence, Tome 1, Numéro 1, 1983.
M. Laufer, «The Break down»,
Revue adolescence, Tome 1, Numéro 1, 1983.
P. Lacadée, «Τι είναι η κρίση της εφηβείας»