Μάλιστα κυρίες και κύριοι, πολλά από τα αγάλματα των Αιγυπτίων και των αρχαίων Ελλήνων ήταν ζωντανά!!!
Να που ήρθε η ώρα σας – αν βεβαίως ενδιαφέρεστε – να μυηθείτε στο συγκεκριμένο αυτό μυστήριο. Αν λοιπόν σας ενδιαφέρει το θέμα, δεν έχετε παρά να συνεχίσετε την ανάγνωση.
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ ΑΓΑΛΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Ι) Τά « έμψυχα αγάλματα » των Αρχαίων. – Ορισμός αυτών-
Εις τό έργον του « Περί του μη έμμέτρως χραν την Πυθίαν » (κεφ.9) ο Πλούταρχος πραγματεύεται εν δεύτερον έσωτερικόν μυστικόν: τό τών »εμψύχων αγαλμάτων » πού έγνώριζον οι Αρχαίοι.
Ιδού τί α ν α φ έ ρ ε ι :
» Ο Αριστοτέλης έλεγεν οτι ό Όμηρος, δια της δυνάμεως τής μεγαλοφυίας του, καθίστα τάς « λέξεις » ζώσας. Το αυτό ηδύνατο νά λεχθεί διά τα καθιερωμένα αγάλματα των θεών,εις την περιοχήν οπού εύρισκόμεθα, οτι αποκτούν ζωήν καί ότι υπό την προφητικήν ενέργειαν του θεού, συντελούν είς τό νά εκφράζουν την θελησίν των ότι εις αυτά δεν υπάρχει μέρος πού νά είναι κενόν η έστερημένον ευαισθησίας ότι αντιθέτως παντού διατρέχονται από θείαν πνοήν ήτις τά εμψυχώνει. »
Πρόκειται λοιπόν περί αντικειμένων ειδικώς καθιερωμένων, τά οποία υπό την έπίδρασιν τελετουργικών τύπων, φορτίζονται όλοκληρωτικώς διά ψυχικού ρεύματος και είναι τότε εις θέσιν νά εκδηλώσουν προς τά εξω τάς βουλάς του Ουρανού. « Ας ίδωμεν εις τί συνίστανται οί τύποι ούτοι:
ΙΙ) Ή προέλευσίς των.- Ποικιλίαι.-
Αναμφιβόλως έκ της θρησκευτικής Αιγύπτου, ό Πλούταρχος επλούτισε την θεωρίαν, ώς καί τήν έφαρμοζομένην πρακτικήν, του καταπληκτικού τούτου μυστικού. Ή Γη των Φαραώ, εγνώριζε διαφόρων είδών τοιαύτα ζώντα αγάλματα, ηδη από της πλέον παρωχημένης εποχής τής ίστορίας της. Ήσαν κατά πρώτον τά αγάλματα τών θεών, τά εγκατεστημένα είς τους Ναούς και ατινα απετελούν αντικείμενον καθημερινής λατρείας.
Περαιτέρω τά νεκρικά αγάλματα, τά καλούμενα Ουσεμπτί τά οποία έτοποθέτουν πλησίον τών μωμίων εις τάφους, διά νά προφυλάξουν καί εξυπηρετήσουν τους θανόντας. Τέλος οί » Φύλακες του Κατωφλίου » εγκαθιστάμενοι είς τήν είσοδον ενός τάφου ή ενός Ναού. Η Σφίγξ της Γκίζας είναι το γνωστότερον και τό πλέον κολοσσιαίον εν προκειμένω δείγμα. Άπό χιλιετηρίδων ολοκλήρων
Ίσταται ακλόνητος εν τη έρήμω, πρό της Μεγάλης Πυραμίδος – (2)
« Ο τάφος του Τούτ-Άνκχ-Άμμών, μάς παρέχει ένα άλλο παράδειγμα. “Όταν οί νεώτεροι αρχαιολόγοι ήδυνήθησαν νά είσέλθουν γεμάτοι άγωνίαν, είς τό πολυτελές ενδιαίτημα της αιωνιότητας του «αιρετικού» Φαραώ, προσέκρουσαν κατά πρώτον ενώπιον του θεού Άνούβιδος, υπό μορφήν τσακαλιού, όστις, αντιμετωπίζων τους εισβολείς, προεφύλαττε τόν ιερέα του κατά τόν τελευταίον του ύπνον. (3)
III) Η καθιέρωσίς των
Διάφοροι όροι ήσαν προκαθωρισμένοι, ίνα εν άγαλμα εξ αψύχου ύλης, καταστή άστρικώς « εμψυχον » και δεχθή ψυχικόν φορτίον.
Α) Εδει κατά πρώτον νά εχη σκαλισθη επί ουσίας δυναμένης νά συλλέξη καί συσσώρευση τούτο. Όπως, ώρισμένα σώματα δύνανται νά συγκρατήσουν και διαβιβάσουν ηλεκτρικά φορτία (τά καλούμενα « καλοί αγωγοί ») καθ” όμοιον τρόπον υπάρχουν καί σώματα ικανά νά δεχθούν και να συγκρατήσουν φορτία μαγικής δυνάμεως.Τοιαύτα είναι κυρίως : τό ξύλον, ό λίθος , τό μάρμαρον, ό πεφρυγμένος πηλός, τό έλεφαντοστούν, εξαιρέσει παντός μετάλλου. Τά περισσότερα ών αιγυπτιακών αγαλμάτων, απετελούντο εκ χρωματισμένου ξύλου. ( Ξόανα)
Όλοι οι αποκρυφισταί θα εκπλαγούν από την χρησιμοποίησινταύτην: δέν φαίνεται ή μαγική δύναμις νά όμοιάζη προς εν είδος αντι-ηλεκτρισμού οστις, αντιθέτως προς τό σύνηθες ήλεκτρικόν ρεύμα, κυκλοφορεί μόνον διά μέσου μονωτικών σωμάτων καί αντιστρόφως συγκρατείται υπό των μετάλλων καί τών άλλων συνήθων αγωγών ; (4)
β) Επρεπε , πέραιτέρω, τό άγαλμα νά άποτελέση αντικείμενον ίδιαιτέρου καθιερωτικού τύπου. Επρόκειτο νά έμποτισθή διά ζώντος τινός φορτίου, Ό σοβαρός αυτός χειρισμός εκαλείτο « Τυπικόν του άνοίγματος του στόματος » και περιγράφεται λεπτομερώς εις τους νεκρικούς παπύρους. (5)
Δυνάμεθα νά τό ανασυνθέσωμεν σχηματικώς ώς εξής:
1 ) Κάθαρσις: Το προς εμψύχωσιν άγαλμα υπεβάλλετο πρώτον εις κάθαρσιν διά τών τεσσάρων στοιχείων: τό ετοποθετούν επί βάσεως εξ άμμου καθηγιασμένης (στοιχείον γη)” ήρχιζον κατόπιν να τό θυμιάζουν επί μακρόν,ώστε νά περιβληθή υπό νεφέλης αρωματικών καπνών (πύρ – αήρ)* τέλος τό έρράντιζον μέ ήγιασμένον ύδωρ ,φυλαττόμενον εντός τεσσάρων λειτουργικών υδριών (ύδωρ).
2) Ζωογόνησις: Μετά ταυτα ο είς έκ τών τεσσάρων ίερουργών,προέβαινεν εις τό τελετικόν « άνοιγμα του στόματος καί τών οφθαλμών » του αγάλματος,διά τού μικρού του δακτύλων καί βοήθεια τελετικών οργάνων. Παρουσίαζον τότε ενώπιον του αγάλματος τόν αριστερόν έμπρόσθιον πόδα καί τήν αίμάσουσαν καρδίαν ενός βοός,νεωστί θυσιασθέντος: έπλησίαζον τοιουτοτρόπως τάς ζωτικάς απόρροιας τού ζώου,πρό τών χειλέων τού αγάλματος. Εχρίετο τέλος τό στόμα του διά βουτύρου καί διεβρέχετο διά γάλακτος .
3) Τελική φόρτισις: Προέβαινον μετά ταύτα είς τόν σπουδαιότατον χειρισμόν,της επιθέσεως τών χειρών επί του αγάλματος: βοήθεια ζωογόνων διελεύσεων ο τελετουργός παρείχεν είς αυτό άστρικήν έμψύχωσιν . ( 6)
Η τελετή επερατούτο δια του εξωραϊσμού τού θεού:
εψιμυθίωνον τό άγαλμα, τό έχρωμάτιζον και έπήλειφον αυτό, τό εντυνον με 4 χρωματιστά ενδύματα και το έθυμίαζον. Ή τελετουργία αύτη συνωδεύετο υπό ιερών ψαλμωδιών,αναγκαίων διά την έπιτυχίαν του χειρισμού. Διότι ό Λόγος έχει μαγικήν τινά επίδρασιν, υψίστην αποτελεσματικότητα καί σημαντικήν δημιουργικήν δύναμιν.
« Ό τύπος εις τους Αιγυπτίους, γράφει ο καθηγ. Φράνς Κιουμόν ( 7), εχει αξίαν πολύ μεγαλειτεραν από κείνην που του άποδίδομεν κατά τάς ημέρας μας “Κέκτηται αυτός καθ” εαυτόν λειτουργικής τίνος ισχύος, οίαιδήποτε καί αν είναι αι προθέσεις του λειτουργούντος, Ή άποτελεσματικότης της προσευχής δεν εξαρτάται από τάς ενδόμυχους διαθέσεις του μύστου, άλλ” εκ της επακριβούς προφοράς των λέξεων, εκ του τονισμού αυτών καί εκ τών χειρονομιών που τάς συνωδεύουν. Αι καθιερωμέναι λέξεις είναι μία επωδή πού υποχρεώνει τάς ανωτέρας δυνάμεις νά υπακούσουν εις τόν τελετουργούντα, οποιοσδήποτε καί αν είναι ο ύπ” αυτού επιδιωκόμενος σκοπός. Κατά τάς καθιερώσεις η πρόσκλησις του ίεροφάντου τάς έξηνάγκαζε νά έλθουν διά νά -εμψυχώσουν τα αγάλματα των καί ό λόγος του εδημιούργει ουτω τας θεότητας. »
Ωστε εάν μία θεότης έπικληθή συμφώνως προς τους καθιερωμένους τύπους, είναι έξηναγκασμένη νά υπακούση, ιδίως εάν γνωρίζωμεν νά προφέρωμεν τό πραγματικόν της όνομα. »
Ό Πλούταρχος αφ” ετέρου,υπενθύμισε τήν ιδίαν θεωρίαν διότι εις εν τών « Ρωμαϊκών προβλημάτων » του (8),αποκαλύπτει ότι οι Ρωμαίοι ειχον μίαν κατ” έξοχήν προστάτριαν θεότητα, ής ήτο απηγορευμενον να προφέρεται το όνομα.
Κάποιος Βαλέριος Σωρανός,απέθανε κατά τρόπον ανεξήγητον διότι άπερισκέπτως τό έπρόφερε.
IV) Ερμηνεία τών τύπων τούτων.
Ή προσεκτική μελέτη της λειτουργίας ταύτης, μας άγει νά διατυπώσωμεν τρεις διακεκριμένες ύποθέσεις, ίνα έξηγήσωμεν τήν όσιριδοποίησιν ταύτην τών αγαλμάτων.(9)
Πόθεν ο ιεροφάντης ήντλει την αναγκαίαν έκείνην δύναμιν διά την επιτέλεσιν τής σημαντικής ταύτης μαγικής πράξεως ;
1) Υπήρχεν εν αύτώ τω ίδίω; Έχανε μήπως κατά τήν στιγμήν τής εμψυχώσεως του αγάλματος μέρος τής ιδίας του ζωτικότητος ίνα τήν μεταγγίσει εις αύτό , όπως εν ήλεκτρισμένον σώμα χάνει μέρος του φορτίου του όταν τό μεταβιβάζει εις άλλο σώμα, χαμηλότερου δυναμικού )
Εις τήν περίπτωσιν ταύτην , έμψύχωσις του αγάλματος θά έγίνετο εις βάρος του χειριστού, παρέχοντος ελευθέρως μέρους τής ζωτικότητός του, όπως γίνεται και προκειμένου περί τής γονιμοποιήσεως, ενθα ο πατήρ εκπέμπει μέρος της δυνάμεως του προς τά εξω, μέ σκοπόν νά δώση γένεσιν εις το τέκνον του.
2) Ο τελετουργός αρκείται νά προβάλη επί του αγάλματος, ενεργεία απλής επαγωγής, τάξεως μαγικής, άστρικήν
αντανάκλασιν τής βουλητικής του ορμής;
Εις τήν περίπτωσιν ταύτην δεν θά έχανε τίποτε από τόν εαυτόν του, εις όφελος του θεού, καθ” όμοιον τρόπον πού ο άνθρωπος ουδέν χάνει όταν προβάλλη τήν ακριβή του εικόνα επί κατόπτρου.
3) Η τέλος, χωρίς νά χάση τίποτε από τήν προσωπικήν του ζωτικότητα και χωρίς νά ακτινοβολήση προς τά εξω εν φορτίον έξ επαγωγής,ό χειριστής επετύγχανε, χρησιμοποιών τά άποτελέσματα μιας ιεράς τελετουργίας, τήν κάθοδον επί του αγάλματος μιάς ουρανίου ακτίνος δεδομένου ότι εις κάθε λατρείαν, εις εξουσιοδοτημένος ίερεύς,σύνδεσμος άμεσος μεταξύ ουρανού και γής, έχει την δυνατότητα νά πραγματοποίηση την ενωσιν ταύτην μεταξύ του Ανω και Κάτω.
Φαίνεται ότι ή τρίτη αυτή υπόθεσις, είναι η πλέον προσαρμοζόμενη προς την έσωτερικήν παράδοσιν όλων των αιώνων.
V) Τά αποτελέσματα των τύπων τούτων .
Ας προσπαθήσωμεν τώρα νά καθορίσωμεν τά αποτελέσ¬ματα των ποικίλων τούτων τύπων.
Προς τί η έμψυχωσις των αγαλμάτων των θεών και η χρησις των ζωντανών αγαλμάτων;
Εδώσαμεν την απάντησαν ανωτέρω. κατά πρώτον διά να έπιτευχθή η κάθοδος των θεών είς τους Ναούς, ίνα δέχωνται ούτοι τας εκδηλώσεις σεβασμού τών πιστών και νά έκπληρώνουν τάς δεήσεις των. Εις τίνα Ιερά ο Θεός επέτρεπεν εις τους ασθενείς νά κοιμώνται παρά το αγαλμά των, οπότε, εν όνείρω,παρουσιαζόμενος ούτος, προδιέγραψε τά χρήσιμα εις αυτούς φάρμακα. (10)
Είτα δια νά εμποτίσουν ώρισμένας συμβολικάς παραστά¬σεις δι αποτελεσματικών δυνάμεων , ικανών νά αποκρούσουν ή νά διαλύσουν κάθε κακοποιόν έπίδρασιν. Ουτω εξηγείται η πολλαπλή χρησιμοποίησις εμβλημάτων και περιάπτων, τόσον συνήθων εις τόν θρησκευτικόν βίον τών Αιγυπτίων.(11)
Τέλος ίνα προκαλέσουν επί τών μεμυημένων ποιάν τίνα διορατικότητα. Ή παρουσία τών ζώντων αγαλμάτων εξήσκει έπ” αύτών όλως ασυνήθεις επιδράσεις και είχεν ύπερσυνήθη αποτελέσματα.
Ό Σουΐδας αναφέρει εν περίφημον παράδειγμα τοιούτου φωτισμού τών πιστών, διά πλησιάσεως αυτών προς τό έμψυχον άγαλμα. Άφηγείται ότι εις τών τελευταίων μυστών της αιγυπτιακής γης, ο Ηραίσκος , ήδυνατο να δοκιμάση ευθύς ως παρετήρει τό βλέμμα ενός θείου αγάλματος, εάν ο θεός είχεν έμψυχωθή ή οχι. “Εις την – όψιν ενός ζωογονημένου αγάλματος , λέγει ό λεξικογράφος, ή καρδία του έπαλλεν ιδιαζόντως, ή ψυχή του και τό σώμα του κατελαμβάνοντο υπό θείου ενθουσιασμού, ως εάν ένεπνέετο ύπό του θεού. » (12)
Μήπως και κατά τάς ημέρας μας, δέν υπάρχουν Έλληνες μύστες, οι οποίοι δι” άπλού βλέμματος δύνανται να διαπιστώσουν εάν ένα άγαλμα είναι καθηγιασμένον ή όχι; (13)
Άλλ” ο ορισμός του Πλουτάρχου φαίνεται οτι δίδει εις τά έμψυχα αγάλματα και μίαν άλλην ιδιότητα : αναφέρει περί τίνος προφητικού πνεύματος.
Μία πολύ γνωστή περικοπή εξ ενός τών βιβλίων Ερμού τού Τρισμεγίστου, μας παρέχει επί του ειδικού τούτου σημείου , ένδιαφερούσας λεπτομέρειας. Πρόκειται περί τού διαλόγου του Ασκληπιού (14) όπου ο Ερμής ομιλεί πειρί των ζώντων αγαλμάτων ως ακολούθως και συμπληρώνει τας ανωτέρω δοθείσας επεξήγησεις μας.
Έρμης: Εννοώ τά έμψυχα αγάλματα, πλήρει αισθημάτων καί εμπνεύσεως, τά οποία εκτελούν τόσα καί τοιαύτα. Τά προφητικά αγάλματα, τά οποία προλέγουν τό μέλλον διά τών ονείρων καί διά παντός άλλου τρόπου.Τά όποια μας προκαλούν τήν νόσον ή μας θεραπεύουν από τους πόνους άναλόγως τής αξίας μας. »(15) .
Αναπτύσσουν εις τους μύστας καταπλητικάς διορατικάς ικανότητας, διά τών οποίων δύνανται νά προίδουν τά μέλλοντα. Αι αποκαλύψεις αύται πραγματοποιούνται είτε διά τής οδού τών ονείρων , είτε διά άλλης οδού: εμπνεύσεις, ενοράσεις, διοράσεις, εκστατικαί καταστάσεις.
Δύνανται ωσαύτως νά ανακουφίσουν ή νά θεραπεύσουν τάς νόσους ή καί ακόμη νά κολάσουν τους μοχθηρους, τους ασύνετους, τους αδιακρίτους.(16)
Διότι ανέκαθεν ο ουρανός επεσκέφθην τήν Γήν, συνεχήςκαί αδιάλειπτος επικοινωνία συνέδεσε τήν θεότητα με τούς ιερείς της, οι δε λάτρεις της, ως καί ώρισμένα καθιερωμένα αντικείμενα, εδέχθησαν διά της ενεργείας των ιερών τύπων, ζωήν αιώνιον.
(17)
Ό Ίάμβλιχος διδάσκει περαιτέρω ότι ο μεμυημένος δύναται νά εξυψωθή δια τεσσάρων διαδοχικών βαθμών,είς την κατάστασιν της μυητικής τέλειώσεως. Διά νά τεθή εις επικοινωνίαν με τόν Ουρανόν, πρέπει προ παντός άλλου νά ζήτηση την έπικουρίαν των « εμψύχων αγαλμάτων » τά οποία χρησμοδοτούν. »(13)
Καί ο Πορφύριος ,ό διδάσκαλος του , προηγήθη αΰτού έπί του θέματος τούτου.. αναγνωρίζων ως νόμιμον την χρησιμοποίησιν της βοηθείας των ζώντων αγαλμάτων, είς το δυστυχώς απωλεσθέν έργον του: » Αι εικόνες τών θεών » του οποίου όμως ο Ευσέβιος διέσωσε πολύτιμα αποσπάσματα. (19)
« Θα ομιλήσω πρός τους μύστας, λέγει. Μακράν του τόπου τούτου,οί βέβηλοι. Θά αποδείξω ότι ή αντίληψις κατά τήν οποίαν οί άνθρωποι αναπαριστούν τήν ίδέαν του Θεού καί τάς δυνάμεις του , διαίσθητών εικόνων,οφείλεται εις εμπνευσιν τής θείας Σοφίας* διότι χάρις είς αύτάς ,επιτυγχάνουν νά δώσουν όρατήν μορφήν εις τό φύσει αόρατον. Αι παραστάσεις όμως αύται προορίζονται μόνον δι” εκείνους οι όποιοι γνωρίζουν νά άπομαντεύουν τά θεία,τόσον επί των αγαλμάτων, όσον καί εις τά βιβλία. Τωόντι εις τά βλέμματα των άμυήτων εν είδωλον αποτελείται απλώς εκ ξύλου η λίθου.(20) Τούτο άλλως τε δεν με εκπλήττει,διότι ομοιάζουν ούτοι προς τους άξεστους ανθρώπους πού βλέπουν εις μίαν στήλην απλώς συσσώρευσιν λίθων, εις τάς πινακίδας μόνον τήν ούσίαν του ξύλου καί εις εν βιβλίον μόνον τά φύλλα του πάπυρου,.. »
Καί συμπεραίνει ως έξης : « Οι θεοί δέν περιωρίσθησαν εις τό νά αποκαλύψουν μόνον τόν τρόπον δι” ου πρέπει νά λατρεύωνται καί τάς συνήθειας των, έδίδαξαν επίσης εις τους ανθρώπους ποία είναι τά αντικείμενα πού τους ευχαριστούν καί ποίοι οι νόμοι οί οποίοι τους κάμνουν νά υποκύψουν εις τήν Ανάγκην. Ποίας θυσίας επιθυμούν, ποίας ημέρας πρέπει νά θεωροαν οί ανθρωτιοι ως αίσίας καί ποίας ως απαισίας. Ποίον σχήμα πρέπει να δίδουν εις τά αγάλματα των, υπό ποίαν μορφήν εμφανίζονται οί ίδιοι, ποίους τόπους κατοικούν, με μίαν λέξιν, δέν υπάρχει τύπος τηρούμενος κατά τάς τελετάς, όστις δέν απεκαλύφθη ύπ” αύτών των ιδίων. » (21 )
Συνεπώς τά αγάλματα των θεών,δεν ειχον απλώς επιβληθή είς τούς πιστούς συνεπεία θείας βουλήσεως. Δέν εχρησιμοποιούντο απλώς προς διακόσμησιν τών ελληνικών η αιγυπτιακών Ναων : ήσαν προσέτι ή ψυχή αυτών. « Τά εκόσμουν, τά ελάτρευον, τά κατησπάζοντο. » (22)
Ενίοτε μάλιστα, τό πνεύμα δι” ου ήσαν έμπλεα, έξεδηλούτο με φαινόμενα μετεωρισμού. Ο Λουκιανός περιγράφει τοιαύτα φαινόμενα είς το παράδοξον έργον του « Περί τής Συρίας Θεάς »:
« Οταν ο Απόλλων τής ίεραπόλεως θέλη νά χρησμοδοτήσει, λέγει, (23) αρχίζει νά δονήται επί του βάθρου του. Αμέσως τότε οι ιερείς τόν ανεγείρουν καί τόν κρατούν επί τών ωμών των, οπότε,διά τών ωθήσεων τάς οποίας ούτοι διαισθάνονται, κατευθύνουν τήν πορείαν των. »
Καί εξηγεί οτι τό άγαλμα οπισθοχωρεί διά νά εκδηλώση τήν αποφατικήν του γνώμην ενώπιον μιας επιχειρήσεως, η προχωρεί διά νά εκδήλωση τήν συγκατάθεσίν του τοιουτοτρόπως ο Ίεροφάντης λαμβάνει αντίληψιν τής θελήσεως του θεου, αφού τόν ερωτήσει ύψηλοφώνως.
Είς τους
Ελληνας τά έμψυχα αγάλματα άνεκοίνουν τους χρησμούς των δι” αλλων μέσων: ένέπνεον είς τους συμβουλευόμενους αυτά προγνωστικά όνειρα
επηρέαζον την Πυθίαν, διά του στόματος τής οποίας καί υπό τήν έπίδρασιν του
Θεού, ελάμβανον τάς άναμενομένας απάντησεις. Σημειώσωμεν παρεμπιπτόντως ότι ή ιέρεια, είς κατάστασιν έξωτερικεύσεως ήτο μεμονωμένη από του εδάφους, διά του χρυσού τρίποδος.
Θά ήτο τολμηρόν νά πιστεύσωμεν ότι τά αγάλματα τών θεών έχρησιμοποιουντο αποκλειστικώς εις τό νά φωτίσουν τους πιστούς επί τών γεγονότων πού έμελλον νά συμβούν. Εις την πραγματικότητα τά συνεβουλεύοντο εις πλείστας όσας περιπτώσεις. Οι ιδιώται έλάμβανον τάς λύσεις διά τάς οποίας ενδιεφέροντο. Αι πόλεις και τά κράτη έζήτουν την συβουλήν του Θεού διά τάς βλεψεις των. Και ουτω τά Μαντεία έσχον εις την ιστορίαν της αρχαίας Ελλάδος, σημαντικήν επίδρασιν.
Αντιλαμβανόμεθα κατόπιν τούτων, με ποίαν ζέσιν ό Πλούταρχος, Άρχιερεύς του Ναού του Απόλλωνος εν Δελφοίς εξήσκησε καθημερινώς τους εκ παραδόσεως τύπους πού του έπεβάλλοντο λόγω αξιώματος, με ποίον ένθουσιασμόν υπερησπίσθη τά μαντεία εναντίον των επιθέσεων τών επικούρειων καί τών στωικών καί με ποίον σεβασμόν ηρώτησε τά θεια αγάλματα περί τών ενδιαφερόντων αυτόν ζητημάτων δεν ήσαν άλλως τε έμπλεα αύτου τούτου του πνεύματος του Θεού;
Πως λοιπόν θα άφηναν οι πρόγονοί μας να καταστρέψει η Χριστιανική λαίλαπα τα εμψυχωμένα αγάλματα; Όπως και προ κάθε πολέμου η πολιτεία φροντίζει να αποκρύψει τα εκθέματα των μουσείων για να τα προστατεύσει, έτσι συνέβη και εκρύφθησαν εις απόρρητα μέρη, μέσα στα βουνά, εις βαθυτάτους στοάς τα ιερά ημών αγάλματα τα οποία αναμένουν την στιγμήν για να αποκαλυφθούν ξανά εις ημάς ή τους απογόνους μας, όταν η περίστασις καταστεί πρόσφορος.
Τὰ δὲ περὶ τὸν νοῦν ἔχει τινὰς ἀπορίας· δοκεῖ μὲν γὰρ εἶναι
τῶν φαινομένων θειότατον, πῶς δ’ ἔχων τοιοῦτος ἂν εἴη, ἔχει τινὰς δυσκολίας.
εἴτε γὰρ μηδὲν νοεῖ, τί ἂν εἴη τὸ σεμνόν, ἀλλ’ ἔχει ὥσπερ ἂν εἰ ὁ καθεύδων· εἴτε
νοεῖ, τούτου δ’ ἄλλο κύριον, οὐ γάρ ἐστι τοῦτο ὅ ἐστιν αὐτοῦ ἡ οὐσία νόησις,
ἀλλὰ δύναμις, οὐκ ἂν ἡ ἀρίστη οὐσία εἴη· διὰ γὰρ τοῦ νοεῖν τὸ τίμιον αὐτῷ
ὑπάρχει. ἔτι δὲ εἴτε νοῦς ἡ οὐσία αὐτοῦ εἴτε νόησίς ἐστι, τί νοεῖ; ἢ γὰρ αὐτὸς
αὑτὸν ἢ ἕτερόν τι· καὶ εἰ ἕτερόν τι, ἢ τὸ αὐτὸ ἀεὶ ἢ ἄλλο. πότερον οὖν διαφέρει
τι ἢ οὐδὲν τὸ νοεῖν τὸ καλὸν ἢ τὸ τυχόν; ἢ καὶ ἄτοπον τὸ διανοεῖσθαι περὶ ἐνίων;
δῆλον τοίνυν ὅτι τὸ θειότατον καὶ τιμιώτατον νοεῖ, καὶ οὐ μεταβάλλει· εἰς χεῖρον
γὰρ ἡ μεταβολή, καὶ κίνησίς τις ἤδη τὸ τοιοῦτον. πρῶτον μὲν οὖν εἰ μὴ νόησίς
ἐστιν ἀλλὰ δύναμις, εὔλογον ἐπίπονον εἶναι τὸ συνεχὲς αὐτῷ τῆς νοήσεως· ἔπειτα
δῆλον ὅτι ἄλλο τι ἂν εἴη τὸ τιμιώτερον ἢ ὁ νοῦς, τὸ νοούμενον. καὶ γὰρ τὸ νοεῖν
καὶ ἡ νόησις ὑπάρξει καὶ τὸ χείριστον νοοῦντι, ὥστ’ εἰ φευκτὸν τοῦτο (καὶ γὰρ μὴ
ὁρᾶν ἔνια κρεῖττον ἢ ὁρᾶν), οὐκ ἂν εἴη τὸ ἄριστον ἡ νόησις. αὑτὸν ἄρα νοεῖ,
εἴπερ ἐστὶ τὸ κράτιστον, καὶ ἔστιν ἡ νόησις νοήσεως νόησις. φαίνεται δ’ ἀεὶ
ἄλλου ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ αἴσθησις καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ διάνοια, αὑτῆς δ’ ἐν παρέργῳ.
ἔτι εἰ ἄλλο τὸ νοεῖν καὶ τὸ νοεῖσθαι, κατὰ πότερον αὐτῷ τὸ εὖ ὑπάρχει; οὐδὲ γὰρ
ταὐτὸ τὸ εἶναι νοήσει καὶ νοουμένῳ. ἢ ἐπ’ [1075a.1] ἐνίων ἡ ἐπιστήμη
τὸ πρᾶγμα, ἐπὶ μὲν τῶν ποιητικῶν ἄνευ ὕλης ἡ οὐσία καὶ τὸ τί ἦν εἶναι, ἐπὶ δὲ
τῶν θεωρητικῶν ὁ λόγος τὸ πρᾶγμα καὶ ἡ νόησις; οὐχ ἑτέρου οὖν ὄντος τοῦ
νοουμένου καὶ τοῦ νοῦ, ὅσα μὴ ὕλην ἔχει, τὸ αὐτὸ ἔσται, καὶ ἡ νόησις τῷ νοουμένῳ
μία. ἔτι δὴ λείπεται ἀπορία, εἰ σύνθετον τὸ νοούμενον· μεταβάλλοι γὰρ ἂν ἐν τοῖς
μέρεσι τοῦ ὅλου. ἢ ἀδιαίρετον πᾶν τὸ μὴ ἔχον ὕλην-ὥσπερ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς ἢ ὅ γε
τῶν συνθέτων ἔχει ἔν τινι χρόνῳ (οὐ γὰρ ἔχει τὸ εὖ ἐν τῳδὶ ἢ ἐν τῳδί, ἀλλ’ ἐν
ὅλῳ τινὶ τὸ ἄριστον, ὂν ἄλλο τι) οὕτως δ’ ἔχει αὐτὴ αὑτῆς ἡ νόησις τὸν ἅπαντα
αἰῶνα;
