Τα φυτά των Χριστουγέννων

Τα έθιμα και οι παραδόσεις των Χριστουγέννων έχουν τις ρίζες τους βαθιά στο χρόνο και σχετίζονται άμεσα με τη φύση. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο σε περιοχές της χώρας μας αλλά και σε χώρες του εξωτερικού και αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος ανέκαθεν ήταν συνδεδεμένος με τη φύση και τις λειτουργίες της. Στη συνέχεια θα αναφέρουμε μερικά από τα φυτά που συνδέονται με τα Χριστούγεννα.

Ποϊνσέττιες (αλεξανδρινά). Είναι συνήθως τα πρώτα λουλούδια που έρχονται στο μυαλό μας, αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα, που μπορούν να εμπλουτίσουν μια γιορτινή διακόσμηση. Το φυτό λοιπόν που θα συναντήσουμε αυτή την εποχή σε όλες τις αγορές φυτών είναι η Ποϊνσέττια ή Αλεξανδρινό.
Υπάρχουν πολλές χρωματικές ποικιλίες αλλά αυτή που ξεχωρίζει είναι η κόκκινη. Χωρίς καμία αμφιβολία είναι τα ομορφότερα και τα διασημότερα Χριστουγεννιάτικα λουλούδια και προέρχονται από το Μεξικό. Η poinsettia πήρε το όνομά της το 1893 προς τιμήν του τότε Αμερικανού πρέσβη στο Μεξικό J.R.Poinsett, ο οποίος θαμπωμένος από την ομορφιά της την έφερε στους κήπους των ΗΠΑ το 1829.
Αιώνες πριν οι Αζτέκοι τη θεωρούσαν σύμβολο της αγνότητας και την χρησιμοποιούσαν σαν φαρμακευτικό φυτό για τον πυρετό. Πίστευαν επίσης ότι τα φύλλα της βάφτηκαν κόκκινα από το αίμα μιας θεάς της οποίας η καρδιά ράγισε από αγάπη. Παρόλο που οι περισσότεροι θεωρούν ότι το Αλεξανδρινό είναι φυτό για μία μόνο χρονιά, με την κατάλληλη φροντίδα μπορεί να ζήσει και να ανθίζει για αρκετά χρόνια.
Οι ποϊνσέττιες είναι χαρακτηριστικές από το χρώμα των φύλλων που τριγυρίζουν τα μικροσκοπικά της λουλουδάκια στο κέντρο, φύλλα που συνήθως είναι κόκκινα, αλλά και λευκά ή ροζ. Το ύψος τους ξεκινά από τα 15 εκατοστά και μπορούν εύκολα να ξεπεράσουν το ένα μέτρο κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες.

Αμαρυλλίδα. Είναι ένα υπέροχο φυτό αυτής της περιόδου με ομόκεντρα φύλλα και ένα μακρύ στέλεχος στο κέντρο που στην κορυφή του αναπτύσσεται ένα μεγάλο και εντυπωσιακό άνθος σε χρώμα λευκό, ροζ, κίτρινο ή πορτοκαλί. Μια απλή, αλλά πραγματική κομψή παρουσία. Δοκιμάστε να τις τοποθετήσετε είτε μονές είτε τρεις μαζί μέσα σε δοχεία. Καλύψτε την περιοχή γύρω από το βολβό με βρύα προσθέτοντας ασημένιες ή χρυσές χριστουγεννιάτικες μπάλες.

Αστέρι της Βηθλεέμ ή Ορνιθόγαλο. Το ορνιθόγαλο (Ornithogalum umbellatum) ή Αστέρι της Βηθλεέμ είναι ένα χαμηλό βολβώδες φυτό, ανοιξιάτικης ανθοφορίας της οικογένειας Liliaceae, ενδημικό στην περιοχή της Μεσογείου αλλά εγκλιματισμένο στη βόρεια Αμερική και καλλιεργούμενο σε κήπους.
Το φυτό έχει σκληρά μάλλον δύσκαμπτα φύλλα που μοιάζουν με γρασίδι και μια συστάδα από άσπρα αστεροειδή άνθη που στο πίσω μέρος τους στιγματίζονται με πράσινο χρώμα. Εξαπλώνεται εύκολα όπως τα αγριόχορτα. Αν και τα φρέσκα φυτά είναι δηλητηριώδη, οι βολβοί μαγειρεύονταν και χρησιμοποιούνταν σαν τρόφιμο σε παλιότερες εποχές. Το άνθος έχει συνδεθεί με το άστρο που οδήγησε τους “μάγους” στη φάτνη (αστέρι της Βηθλεέμ).

Αρκουδοπούρναρο. Με τα αγκαθωτά πράσινα φυλλαράκια και τους κόκκινους σφαιρικούς καρπούς, θεωρείται το άγιο φυτό των Ευρωπαίων και αποτελεί κλασικό θέμα στις γιορτινές κάρτες. Οι καρποί του είναι τοξικοί, όπως του γκι, και τα φύλλα του περιέχουν τεράστιες ποσότητες καφεΐνης, ιδιαίτερα σε κάποια από τα 600 είδη του. Φυτό ξεχωριστής σημασίας για τους Δρυίδες, όπως και το γκι, αντιπροσώπευε με τους κόκκινους καρπούς του το ιερό αίμα της θεάς τους.
Στη χριστιανική παράδοση οι καρποί του συμβολίζουν το αίμα του Ιησού και πιστεύεται ότι φύτρωνε σε κάθε πατημασιά του. Λέγεται μάλιστα ότι ένας θάμνος από το φυτό έκρυψε τον Ιωσήφ, τη Μαρία και το Θείο Βρέφος στη φυγή τους προς την Αίγυπτο. Γι’ αυτό και η Παναγία το ευλόγησε να είναι πάντα καταπράσινο και να συμβολίζει την αθανασία. Η χρήση του στη σύγχρονη εποχή, σαν στολίδι του σπιτιού, θεωρείται ότι προσελκύει καλοτυχία, ειρήνη και χαρά, συμβολίζοντας την απόλαυση, τον εορτασμό και την ευθυμία.

Γκι. Τα Χριστούγεννα οι ερωτευμένοι σπεύδουν να φιληθούν κάτω από τα κλαδιά του για να εξασφαλίσουν αιώνια ευτυχία και γονιμότητα. Οι Άγγλοι, οι Βορειοευρωπαίοι και οι Αμερικανοί το θεωρούν γούρι και το κρεμούν έξω από τις πόρτες τους για να διώξει την κακοδαιμονία και να τους φέρει τύχη. Το γκι μπορεί να πρωταγωνιστεί στο γιορτινό διακοσμητικό σκηνικό, όμως η πιο σημαντική ιδιότητά του παραμένει αφανής.
Από τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα το γκι βρέθηκε γραμμένο στη λίστα των βοτάνων που πιθανόν, κατά τους επιστήμονες, να βοηθούν στη θεραπεία του καρκίνου, ιδιαίτερα του στήθους και των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Σκαλίζοντας τον ιστορικό του φάκελο, ανακαλύπτουμε ότι οι μάγοι των Γαλατών Δρυίδων το έβραζαν σε χύτρες για να φτιάξουν το μαγικό τους φίλτρο, οι μάγισσες του Μεσαίωνα το χρησιμοποιούσαν για τα ξόρκια τους, ενώ αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι το θεωρούσαν σχεδόν πανάκεια. Διόλου παράξενο λοιπόν που το ταπεινό γκι (ή ιξός, στην ελληνική του ονομασία) αποδεικνύεται πιο πολύπλευρο και αινιγματικό από όσο φαίνεται.

Ελάτη. Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου ξεκίνησε μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και στη συνέχεια ο λαός το υιοθέτησε. Τα χιλιάδες εορταστικά δενδρύλλια που κατακλύζουν κάθε χρόνο την αγορά δεν κόβονται από τα ελληνικά δάση. Ένα μικρό μέρος εισάγεται από το εξωτερικό, αλλά το μεγαλύτερο μέρος παράγεται σε ιδιωτικές τεχνητές φυτείες που δημιουργήθηκαν ακριβώς γι’ αυτό το σκοπό. Κωνοφόρα φυτά που συνήθως προέρχονται από ψυχρές και υγρές περιοχές. Είναι συνήθως μεγάλα κωνοειδή δένδρα αλλά έχουν δημιουργηθεί και νανώδεις ποικιλίες.
Είναι αειθαλή φυτά με μεμονωμένες βελόνες σε σπειροειδή ή δίσειρη διάταξη, με επίπεδη διατομή και δυο λευκές γραμμές στην κάτω επιφάνειά τους. Οι κώνοι τους είναι κυλινδρικοί όρθιοι που διαλύονται κατά την ωρίμανσή τους. Τα κλαδιά αναπτύσσονται σε κανονικούς σπονδύλους ενώ η ανάπτυξή τους είναι πολύ αργή σε νεαρή ηλικία.
Στην χώρα μας απαντώνται τρία είδη: Η Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) από τη νότια Πελοπόννησο ως τη κεντρική Ελλάδα, η Λευκή ελάτη (Abies alba) σε ορισμένες θέσεις στα βόρεια σύνορά μας και η Υβριδογενής ελάτη (Abies borisii regis) από τη κεντρική Ελλάδα ως το βορειότερο σημείο της χώρας μας.

Σκιόφυτα ή ημισκιόφυτα είδη με μεγάλες απαιτήσεις σε νερό. Χρειάζονται βαθιά, χαλαρά εδάφη με καλή αποστράγγιση και μεγάλη σχετική υγρασία στον αέρα. Τα δένδρα φυτεύονται μεμονωμένα και σε συστάδες, ενώ οι νανώδεις ποικιλίες σε συνθέσεις και βραχόκηπους. Τα μεγάλα φυτά χρησιμοποιούνται στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση. Δεν απαιτούν κλάδεμα εκτός ίσως από ελάχιστες περιπτώσεις, όταν κάποιο κλαδί ξεφεύγει από το σχήμα του φυτού. Τα τυπικά είδη πολλαπλασιάζονται με σπόρους, ενώ οι ποικιλίες με εμβόλια.
Ο τελευταίος και πιο χαρούμενος μήνας του χρόνου έφτασε. Το σπίτι είναι στολισμένο με γκι και κορδέλες, γλυκά και φαγητά που μοσχομυρίζουν. Όμορφα τραγούδια και γέλια ηχούν παντού και κάτω από τα κλαδιά του έλατου.