ΑΛΑΙΝ ΝΤΕ ΜΠΟΤΤΟΝ: Μετρήστε τον χωρίς τα ξυλοπόδαρά του

Παρόμοια διάθεση να αμφισβητήσει τις ιδέες της αξιοκρατίας είχε και ο Τζον Ράσκιν, που στο Unto This Last *[Προς τα τελευταία] (1862), περιέγραψε με εμφανή σαρκασμό τα συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει ως προς το χαρακτήρα φτωχών και πλουσίων, βασισμένος στις εκατοντάδες γνωριμίες του με μέλη και των δύο ομάδων σε πολλές χώρες και σε διάστημα τεσσάρων δεκαετιών: «Εκείνοι που αποκτούν πλούτο είναι εν γένει φιλόπονοι, αποφασιστικοί, υπερήφανοι, ζηλότυποι, ευέλικτοι, μεθοδικοί, λογικοί, προσγειωμένοι, άνευ φαντασίας και ευαισθησιών, αδαείς. Φτωχοί παραμένουν οι ολωσδιόλου άφρονες, οι απολύτως σοφοί, οι οκνηροί, οι ευαίσθητοι, οι καλλιεργημένοι, οι μη προνοητικοί, οι παρορμητικά και άστατα αχρείοι, ο αδέξιος αγύρτης, ο κατάφωρος κλέφτης και ο άνθρωπος ο βαθύτατα φιλεύσπλαχνος, δίκαιος και ενάρετος».

Με άλλα λόγια, κάθε καρυδιάς καρύδι μπορεί να γίνει πλούσιος ή φτωχός – πράγμα που σημαίνει ότι - πριν το επαναλάβουν οι πολιτικοί στοχαστές σε όλη τη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα, το εισόδημα δε συνιστά κριτήριο για την καταξίωση. Για να γίνει ο τάδε πλούσιος και ο δείνα άπορος συντρέχουν αναρίθμητα εξωτερικά γεγονότα και εσωτερικά χαρακτηριστικά. Και πέρ’ από αυτά πρέπει να συνυπολογίσουμε τις συγκυρίες, την τύχη, τις ασθένειες και το φόβο, τα απρόοπτα και την όψιμη βελτίωση, την καλή εκτίμηση των συνθηκών και τα δυστυχήματα.

Τον καθοριστικό ρόλο που ασκούν οι αστάθμητοι παράγοντες στο πεπρωμένο μας τον είχε τονίσει τρεις αιώνες πριν από τον Ράσκιν και τον Σο -αλλά στο ίδιο πνεύμα- ο Μισέλ ντε Μονταίνι. Μας συμβούλευε να θυμόμαστε ότι «Η μοίρα μάς ταιριάζει τη δόξα ανάλογα με το πώς της έρχεται. Την είδα πολύ συχνά να βαδίζει πριν την αξία και συχνά να ξεπερνάει την αξία κατά μεγάλη απόσταση». Η ψυχρή αποτίμηση της επιτυχίας ή της αποτυχίας μας θα έπρεπε να μας δημιουργεί την αίσθηση ότι υπάρχουν σαφείς λόγοι για να νιώθουμε λιγότερο περήφανοι ή στενοχωρημένοι με τον εαυτό μας, αφού μεγάλο ποσοστό αυτών που μας συμβαίνουν δεν απορρέουν από δικές μας ενέργειες. Ο Μονταίνι ζητούσε να χαλιναγωγούμε τον ενθουσιασμό που νιώθουμε κατά τη γνωριμία μας με πλούσιους και ισχυρούς, καθώς επίσης και τις επικρίσεις μας κατά τις συναντήσεις με φτωχούς και αφανείς. «Γιατί δεν κρίνουμε έναν άνθρωπο για γνωρίσματα που είναι πράγματι δικά του; Ζει μεγάλη ζωή, έχει πλούσιο ανάκτορο, τόση επιρροή, τόσο εισόδημα: όλα αυτά είναι γύρω του, όχι μέσα του… Μετρήστε τον χωρίς τα ξυλοπόδαρά του- ας βάλει στην άκρη τα πλούτη και τις τιμές του, ας παρουσιαστεί με την πουκαμίσα του… Τι ψυχή έχει; Είναι όμορφη, ικανή και κατ’ ευχήν εφοδιασμένη με όλες της τις λειτουργίες; Είναι πλούσια από δικό της πλούτο ή από πλούτο άλλου; Έχει να κάνει σε τίποτα η τύχη με αυτά;… Αυτό πρέπει να βλέπετε και από εκεί να κρίνετε τις τεράστιες διαφορές που υπάρχουν ανάμεσά σας».

Το στοιχείο που συνδέει μεταξύ τους τις πολλές αντιρρήσεις για το αξιοκρατικό ιδεώδες της κοινωνίας της αγοράς είναι η έκκληση όλων των αντιπάλων της να πάψουμε να προσδίδουμε ηθικές συνεκδοχές σε κάτι που διανέμεται με τρόπο τόσο αλλοπρόσαλλο όσο το χρήμα· να καταργήσουμε τους δογματικούς δεσμούς που είθισται να συνδέουν τον πλούτο με την αξία – και να κάνουμε μια προσπάθεια να διασφαλίσουμε ότι δεν κρίνουμε τους άλλους όταν φορούν ακόμη τα ξυλοπόδαρά τους.

ΑΛΑΙΝ ΝΤΕ ΜΠΟΤΤΟΝ, Περί του κοινωνικού Status