Η φύση στη φιλοσοφία των Προσωκρατικών και η σχέση ανθρώπου-φύσης των Στωικών Φιλοσόφων

Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι έζησαν τον 6ο π.Χ. αιώνα στην Ιωνία και ονομάστηκαν Προσωκρατικοί γιατί έζησαν πριν από τον Σωκράτη. Ονομάστηκαν και κοσμολόγοι γιατί προσπάθησαν να εξηγήσουν τον κόσμο και η κοσμολογία τους συνδυάζει επιστήμη και φιλοσοφία Επίκεντρο των Προσωκρατικών Φιλοσόφων ήταν η δημιουργία και η λειτουργία του κόσμου. Προσπαθώντας να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους στράφηκαν προς τη φύση εξερευνώντας την με σκοπό να κατανοήσουν και να αναλύσουν τη λειτουργία του κόσμου. Απώτερος σκοπός τους ήταν να ανακαλύψουν την αρχή του κόσμου.Κάποιοι από τους Προσωκρατικούς Φιλοσόφους θεώρησαν ότι στη φύση υπάρχουν δυνάμεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να υπερισχύσουν: η φωτιά, η γη, το νερό και ο αέρας, ενώ κάποιοι άλλοι συνέλαβαν τη φύση ως όλον και θεώρησαν ότι με τη συνεργασία όλων των στοιχείων προκύπτει η αρμονία

 Τα στοιχεία της φύσης στους Προσωκρατικούς Φιλοσόφους

 Θαλής-νερό
 Αναξίμανδρος-νερό, αέρας, γη, φωτιά
 Αναξιμένης-αέρας
 Ηράκλειτος-φωτιά
 Εμπεδοκλής-νερό, αέρας, γη, φωτιά

 Ο Θαλής πίστευε ότι πρωτεύον στοιχείο της φύσης είναι το νερό, ενώ ο Αναξιμένης θεωρούσε κυρίαρχο στοιχείο τον αέρα. Ο Αναξίμανδρος πίστευε ότι τα τέσσερα στοιχεία, το νερό, η γη, ο αέρας και η φωτιά περιπλέκονται μεταξύ τους και μάλιστα βρίσκονται σε αντίθεση εξαιτίας της διαφορετικής σύστασής τους. Η ύπαρξη μιας δύναμης δικαιοσύνης εξασφάλιζε την ισορροπία των στοιχείων.Ο Ηράκλειτος θεωρούσε ότι η δύναμη της φωτιάς είναι αυτή που κινεί τον κόσμο. Η αντίληψη του Ηράκλειτου για τη βίαιη δύναμη της φωτιάς αποτυπώθηκε στην ιδέα ότι τίποτα δεν μένει σταθερό, τα πάντα αλλάζουν, εξ ου και «τα πάντα ρει». Και ο Ηράκλειτος και ο Αναξίμανδρος πίστευαν στην ύπαρξη της κοσμικής δικαιοσύνης στο σύμπαν, η οποία εμποδίζει τον ανταγωνισμό και διασφαλίζει την αρμονία.Τέλος, ο Εμπεδοκλής πίστευε ότι στον κόσμο συνυπάρχουν τα τέσσερα στοιχεία: η φωτιά, το νερό, η γη και ο αέρας τα οποία ονομάζονται ριζώματα. Η γέννηση και η φθορά προκύπτουν από την ανάμιξη και την εναλλαγή των ριζωμάτων. Η ανάμειξή των ριζωμάτων οφείλεται σε δύο κοσμικές δυνάμεις: τη φιλότητα και το νείκος, που είναι αυτές που αποφασίζουν για τον τρόπο και το χρόνο της ανάμειξης. Και έτσι, όταν επικρατεί η φιλότητα υπάρχει αρμονία, ενώ όταν υπερισχύει ο το νείκος έχουμε δυσλειτουργία της φύσης

Η Στωική Φιλοσοφία αναπτύχθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. με ιδρυτή των Ζήνωνα τον Κιτιέα στην Αθήνα.

Διακρίνονται τρεις μεγάλοι περίοδοι της Σχολής:

α. Ο Αρχαίος Στωικισμός (350-200 π.Χ.) με εκπροσώπους τον Ζήνωνα, τον Κλεάνθη και τον Χρύσιππο.

β. Ο Μέσος Στωικισμός (200 π.Χ. – 10 μ.Χ.) με εκπροσώπους τον Παναίτιο και τον Ποσειδώνιο.

γ. Ο Νεότερος Στωικισμός (50-250 μ.Χ.) με εκπροσώπους τον Σενέκα, τον Επίκτητο και τον Μάρκο Αυρήλιο.

Ο Ζήνων ο Κιτιέας  γεννήθηκε στο Κίτιο της Κύπρου και ήρθε την Αθήνα το 300 π.Χ.Εκει υπήρχαν πολυάριθμες φιλοσοφικές σχολές. Διαβάζοντας τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και αναζητώντας πνευματικούς ανθρώπους συνάντησε τον Κράτη τον Κυνικό όπου και μαθήτευσε. Σπούδασε δέκα με είκοσι χρόνια και υπήρξε μαθητής του Στίλπωνα του Μεγαρικού και του Πλατωνικού Ξενοκράτη. Γύρω στα σαράντα του χρόνια ο Ζήνων ίδρυσε τη δική του Σχολή, τον Στωικισμό, ο οποίος πήρε το όνομά του από την Ποικίλη Στοά στην οποία δίδασκε.

Η Φιλοσοφία, κατά τους Στωικούς, διακρίνεται στην Ηθική, στη Λογική και στη Φυσική. Για τους Στωικούς, «αγαθά» είναι η σκέψη, η δικαιοσύνη, το θάρρος, η σοφία, σε αντίθεση με την απερισκεψία και την αδικία. «Αδιάφορα» είναι η ζωή, ο θάνατος, η υγεία, η αρρώστια, η ηδονή, το κάλος, η δύναμη, τα πλούτη, η φτώχεια, η δόξα. Η αρετή, η οποία είναι για τους Στωικούς o στόχος κάθε ανθρώπου, είναι η παρουσία του αγαθού στον άνθρωπο, και αποτελεί μία συνένωση με το όλον. Κανένα αγαθό δεν πρέπει να συντηρεί ο άνθρωπος, σύμφωνα με τους Στωικούς, αν δεν εξασφαλίζεται η ηθική ακεραιότητά του.Οι Στωικοί πιστεύουν ότι τα υλικά αγαθά είναι αδιάφορα και ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και να αγωνίζεται για να αποκτήσει εσωτερική ελευθερία.

Η ευδαιμονία του ανθρώπου βασίζεται στην εσωτερική γαλήνη και ελευθερία. Τα εξωτερικά στοιχεία της ζωής όπως ο πλούτος, η φτώχεια, η υγεία και τα γηρατειά δεν επηρεάζουν την ευδαιμονία του. Ο Στωικισμός αποτελεί μια ηθική φιλοσοφία η οποία στηρίζεται στο σθένος, στον αυτοέλεγχο, στην αντοχή, στον πόνο και στην καρτερία .Για να φτάσει ο άνθρωπος στην κατάσταση της αδιαφορίας, θα πρέπει να χειραφετηθεί από τις εγκόσμιες επιθυμίες και να απελευθερωθεί από τα πάθη Σύμφωνα με τον Επίκτητο , Στωικός είναι ο άνθρωπος που ακόμα και όταν είναι άρρωστος είναι ευτυχισμένος, όταν πεθαίνει είναι ευτυχισμένος, όταν ζει μέσα στην περιφρόνηση και στη συκοφαντία είναι ευτυχισμένος.Επίκεντρο της Φιλοσοφίας των Στωικών υπήρξε το απόφθεγμα του Ζήνωνα “ομολογουμένως τη φύσει ζην”. Το κυρίαρχο αγαθό είναι, δηλαδή, η ζωή σύμφωνα με τη φύση. Ο άνθρωπος, κατά τους Στωικούς, είναι μέρος της φύσης και πρέπει να ζει σε αρμονία με αυτήν. Πρέπει να μιμείται τη σοφία και την απλότητά της. Σκοπός του ανθρώπου είναι να εναρμονιστεί με το σύμπαν. Ο άνθρωπος που ζει σύμφωνα με τη φύση είναι ευτυχισμένος. Η εναρμόνιση με τη φύση δεν είναι ένας μελλοντικός στόχος, αλλά κάτι που αφορά το παρόν και στην ουσία αφορά την ίδια τη φύση του ανθρώπου.

Σύμφωνα με τον Ζήνωνα, η ύλη του κόσμου μεταβάλλεται, αλλά η λειτουργία του πνεύματος διασφαλίζει την ενότητά του κόσμου και το πνεύμα κάνει τα όντα συγγενικά. Και αυτή, η συμπάθεια των όντων, οδηγεί στην παγκόσμια αρμονία. Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση είναι το επίκεντρο της Φιλοσοφίας των Στωικών. Οι Στωικοί αντιλαμβάνονται τη σχέση αυτή σαν έναν ισχυρό δεσμό, τη συμπάθεια, από την οποία προκύπτει η ευτυχία και η ευδαιμονία του ανθρώπου.Η Στωική Φιλοσοφία περιλαμβάνει, ακόμα, τον κοσμοπολιτισμό, μια κοινωνική και πολιτική εφαρμογή της παγκόσμιας συμπάθειας. Οι Στωικοί πίστευαν ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ίσοι. Θεωρούσαν ότι ένας σοφός δεν είναι μονάχα πολίτης της πολιτείας που γεννήθηκε αλλά πολίτης όλου του κόσμου.Ο Ζήνωνας, όπως και οι Στωικοί φιλόσοφοι, θεωρούσε πως η αρχή των πάντων είναι ο Θεός, ένα σώμα καθαρότατο, η πρόνοια που διέρχεται μέσα από όλα.  Αυτός ο Θεός είναι που καθορίζει και την ειμαρμένη του κάθε οργανισμού, δηλαδή την μοίρα του, σύμφωνα με την οποία γίνονται όλα.  Μπορεί, για παράδειγμα να μην θέλουμε να ακολουθήσουμε αυτό που μας είναι γραμμένο, αλλά είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο, θα αναγκαστούμε να μπούμε στο πεπρωμένο μας.