ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν πρὸς Ἀλέξανδρον συνθηκῶν (1-9)

[1] Ἄξιον ἀποδέχεσθαι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σφόδρα τῶν τοῖς ὅρκοις καὶ ταῖς συνθήκαις διακελευομένων ἐμμένειν, εἴπερ αὐτὸ πεπεισμένοι ποιοῦσιν· οἶμαι γὰρ οὐδὲν οὕτω τοῖς δημοκρατουμένοις πρέπειν ὡς περὶ τὸ ἴσον καὶ τὸ δίκαιον σπουδάζειν. δεῖ τοίνυν τοὺς λίαν ἐπ᾽ αὐτὰ παρακαλοῦντας μὴ τῷ μὲν λόγῳ καταχρωμένους ἐνοχλεῖν, πάντα δὲ μᾶλλον πράττειν, ἀλλ᾽ ὑπομείναντας νυνὶ τὸν ἐξετασμὸν ἢ καὶ τὸ λοιπὸν πειθομένους ὑμᾶς ἔχειν περὶ αὐτῶν, ἢ παραχωρήσαντας ἐᾶν συμβουλεύειν τοὺς ἀληθέστερα περὶ τῶν δικαίων ἀποφαινομένους,

[2] ἵν᾽ ἢ ἑκόντες ἀδικούμενοι ἀνέχησθε καὶ αὐτὸ τοῦτο χαρίζησθε τῷ ἀδικοῦντι, ἢ προελόμενοι περὶ πλείστου ποιήσασθαι τὸ δίκαιον ἀνεγκλήτως πρὸς ἅπαντας χρῆσθε τῷ συμφέροντι μηκέτι μέλλοντες. ἐξ αὐτῶν δὲ τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν ὅρκων σκεψαμένους τῶν περὶ τῆς κοινῆς εἰρήνης ἔξεστιν ἰδεῖν ἤδη, τίνες εἰσὶν οἱ παραβεβηκότες. ὡς δὲ περὶ μεγάλων συντόμως διδάξω.

[3] Εἰ δή τις ἐρωτήσειεν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐπὶ τίνι ἂν μάλιστ᾽ ἀγανακτήσαιτ᾽ εἴ τις ἀναγκάζοι, οἶμαι ἄν, εἰ ἦσαν κατὰ τὸν νυνὶ χρόνον οἱ Πεισιστρατίδαι καί τις ἐβιάζετο κατάγειν αὐτοὺς δευρί, ἁρπάσαντας ἂν ὑμᾶς τὰ ὅπλα πάντα κίνδυνον ὑπομεῖναι ἀντὶ τοῦ παραδέξασθαι, ἢ πεισθέντας γε δουλεύειν ἀντὶ τῶν ἀργυρωνήτων, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον, ὅσῳ τὸν μὲν οἰκέτην οὐδεὶς ἂν ἑκὼν ἀποκτείνειε, τοὺς δὲ τυραννουμένους ἀκρίτους ἔστιν ὁρᾶν ἀπολλυμένους ἅμα καὶ ὑβριζομένους εἰς παῖδας καὶ γυναῖκας.

[4] παρὰ τοὺς ὅρκους τοίνυν καὶ τὰς συνθήκας τὰς ἐν τῇ κοινῇ εἰρήνῃ γεγραμμένας Ἀλέξανδρος εἰς Μεσσήνην καταγαγὼν τοὺς Φιλιάδου παῖδας, ὄντας τυράννους, ἆρ᾽ ἐφρόντισε τοῦ δικαίου, ἀλλ᾽ οὐκ ἐχρήσατο τῷ αὑτοῦ ἤθει τῷ τυραννικῷ, βραχὺ φροντίσας ὑμῶν καὶ τῆς κοινῆς ὁμολογίας;

[5] οὐ δὴ δεῖ, εἰ μέν τις ὑμᾶς ταῦτα βιάζοιτο, μάλιστ᾽ ἀγανακτῆσαι, εἰ δ᾽ ἑτέρωθί που γέγονε παρὰ τοὺς πρὸς ὑμᾶς ὅρκους, μὴ φυλάξασθαι, καὶ ἡμῖν μὲν διακελεύεσθαί τινας ἐνταυθὶ ἐμμένειν τοῖς ὅρκοις, τοῖς δ᾽ αὐτοὺς οὕτω περιβοήτως ἀνῃρηκόσι καταλείπειν ταύτην τὴν ἐξουσίαν.

[6] ἀλλ᾽ οὐχ οἷόν τε ταῦθ᾽ οὕτως ἔχειν, ἐὰν βούλησθε τῷ δικαίῳ χρῆσθαι· καὶ γὰρ ἔτι προσγέγραπται ἐν ταῖς συνθήκαις πολέμιον εἶναι τὸν ἐκεῖν᾽ ἅπερ Ἀλέξανδρος ποιοῦντα ἅπασι τοῖς τῆς εἰρήνης κοινωνοῦσι, καὶ τὴν χώραν αὐτοῦ, καὶ στρατεύεσθαι ἐπ᾽ αὐτὸν ἅπαντας. οὐκοῦν ἐὰν ποιῶμεν τὰ συγκείμενα, πολεμίῳ χρησόμεθα τῷ καταγαγόντι.

[7] ἀλλὰ γὰρ εἴποιεν ἂν οἱ τυραννίζοντες οὗτοι, ὅτι πρὶν τὰς συνθήκας γενέσθαι ἐτυράννουν Μεσσηνίων οἱ Φιλιάδου παῖδες· διὸ καὶ καταγαγεῖν τὸν Ἀλέξανδρον αὐτούς. ἀλλὰ καταγέλαστος ὁ λόγος, τοὺς μὲν ἐκ Λέσβου τυράννους, οἷον ἐξ Ἀντίσσης καὶ Ἐρέσου, ἐκβαλεῖν ὡς ἀδικήματος ὄντος τοῦ πολιτεύματος, τοὺς πρὸ τῶν ὁμολογιῶν τυραννήσαντας, ἐν δὲ Μεσσήνῃ μηδὲν οἴεσθαι διαφέρειν, τῆς αὐτῆς δυσχερείας ὑπαρχούσης.

[8] ἔπειτα καὶ ἐπιτάττει ἡ συνθήκη εὐθὺς ἐν ἀρχῇ ἐλευθέρους εἶναι καὶ αὐτονόμους τοὺς Ἕλληνας. διὸ καὶ πῶς οὐχ ὑπεράτοπον, ἡγεῖσθαι μὲν τῶν συνθηκῶν τὸ αὐτονόμους εἶναι καὶ ἐλευθέρους, τὸν δ᾽ εἰς δουλείαν ἀγαγόντα μὴ οἴεσθαι τἀναντία ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις διαπεπρᾶχθαι; οὐκοῦν ἀναγκαῖόν ἐστιν ἡμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἴπερ ταῖς συνθήκαις καὶ τοῖς ὅρκοις ἐμμενοῦμεν καὶ τὰ δίκαια ποιήσομεν, ἐφ᾽ ἃ ὑμᾶς παρακαλοῦσι, καθάπερ ἄρτι εἶπον, λαβοῦσι τὰ ὅπλα στρατεύεσθαι ἐπὶ τοὺς παραβεβηκότας μετὰ τῶν βουλομένων.

[9] ἢ νομίζετε τὸν μὲν καιρόν ποτ᾽ ἰσχύειν καὶ ἄνευ τοῦ δικαίου τὸ συμφέρον πράττειν· νυνὶ δ᾽, ὅτ᾽ εἰς ταὐτὸν τὸ δίκαιον ἅμα καὶ ὁ καιρὸς καὶ τὸ συμφέρον συνδεδράμηκεν, ἄλλον ἄρα τινὰ χρόνον ἀναμενεῖτε τῆς ἰδίας ἐλευθερίας ἅμα καὶ τῆς τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἀντιλαβέσθαι;

***
[1] Αθηναίοι, αξίζει να αποδέχεστε ανεπιφύλακτα όσους σας προτρέπουν να μένετε πιστοί στους όρκους και στις συνθήκες, αρκεί βέβαια να είναι πεπεισμένοι πάνω σ᾽ αυτό που κάνουν. Γιατί νομίζω ότι σε ανθρώπους που έχουν δημοκρατικό πολίτευμα τίποτε δεν ταιριάζει τόσο πολύ όσο το να φροντίζουν για την ισότητα και το δίκαιο. Γι᾽ αυτό λοιπόν, όσοι σας προτρέπουν με τόση επιμονή να κρατήσετε τέτοια στάση, δεν πρέπει να σας κουράζουν κάνοντας κατάχρηση των λόγων, και από την άλλη με τις πράξεις τους να κάνουν τα αντίθετα, αλλά, δεχόμενοι τώρα να εξετάζεται αναλυτικά το καθετί, ή να σας έχουν πείσει σχετικά με αυτά και για το μέλλον ή αλλιώς να παραχωρήσουν τη θέση τους και να αφήσουν να σας συμβουλεύουν όσοι μπορούν να αποκαλύψουν πιο αληθινά περί του τι είναι δίκαιο.

[2] Έτσι, ή θα ανέχεστε να αδικείσθε με τη θέλησή σας και θα δώσετε αυτήν ακριβώς την ικανοποίηση σ᾽ αυτόν που σας αδικεί, ή βάζοντας το δίκαιο πάνω από όλα θα επιδιώκετε το συμφέρον για όλους χωρίς άλλες καθυστερήσεις και χωρίς τον κίνδυνο να κατηγορηθείτε. Αλλά, αν κρίνετε με βάση τους ίδιους τους όρους της συνθήκης και τους όρκους που αφορούν την κοινή ειρήνη, μπορείτε να δείτε αμέσως ποιοι είναι οι παραβάτες. Ότι πρόκειται για σοβαρές παραβάσεις, θα σας εξηγήσω με συντομία.

[3] Αν λοιπόν σας ρωτούσε κάποιος, Αθηναίοι, ποιος εξαναγκασμός θα σας προκαλούσε τη μεγαλύτερη αγανάκτηση, πιστεύω ότι, αν ζούσαν σήμερα οι γιοι του Πεισιστράτου και σας ανάγκαζε κάποιος να τους φέρετε πίσω δια της βίας, θα παίρνατε τα όπλα και θα υπομένατε κάθε κίνδυνο παρά θα δεχόσασταν να επιστρέψουν από την εξορία, ή, αν είχατε πεισθεί, θα ζούσατε σαν δούλοι αγορασμένοι σε σκλαβοπάζαρα, και πολύ χειρότερα μάλιστα, καθόσον κανένας δεν θα σκότωνε σκόπιμα το δούλο του, ενώ είναι δυνατόν να δει κανείς όσους βρίσκονται κάτω από τυραννικό καθεστώς να αφανίζονται χωρίς να περνούν από δίκη και να εξευτελίζονται μπροστά στα παιδιά και στις γυναίκες τους.

[4] Όταν λοιπόν ο Αλέξανδρος επανέφερε από την εξορία στη Μεσσήνη τους γιους του Φιλιάδη, τους τυράννους, παραβιάζοντας τους όρκους και τους όρους που περιλαμβάνονται στην κοινή ειρήνη, φρόντισε άραγε για το δίκαιο και δεν συμπεριφέρθηκε σύμφωνα με το χαρακτήρα του τον τυραννικό, αδιαφορώντας για σας και για την κοινή συνθήκη;

[5] Είναι λάθος λοιπόν να αγανακτείτε υπερβολικά, αν κάποιος σας εξανάγκαζε να δεχτείτε αυτά, αλλά να μη λάβετε τα μέτρα σας, αν αυτά έχουν γίνει σε κάποιο άλλο μέρος κατά παράβαση των όρκων που έχουν δοθεί σε σας, και ακόμη κάποιοι εδώ στην Αθήνα να μας πιέζουν συνεχώς να μείνουμε πιστοί στους όρκους, και από την άλλη να παραχωρούν το δικαίωμα να δρουν, όπως θέλουν, σ᾽ αυτούς που με τόσο σκανδαλώδη τρόπο τους έχουν καταπατήσει.

[6] Αλλά, αν θέλετε να εφαρμόσετε το δίκαιο, δεν είναι δυνατόν αυτά να παραμείνουν έτσι, καθόσον έχει συμπεριληφθεί στις συνθήκες μια προσθήκη, που προβλέπει να θεωρείται εχθρός όλων αυτών που συμμετέχουν στην ειρήνη όποιος ενεργεί όπως ο Αλέξανδρος, ο ίδιος και η χώρα του, και όλοι να εκστρατεύουν εναντίον του. Συνεπώς, αν εφαρμόσουμε τις συμφωνίες, οφείλουμε να θεωρήσουμε εχθρό αυτόν που επανέφερε τους τυράννους.

[7] Αλλά θα πουν αυτοί εδώ οι υπέρμαχοι της τυραννίδας ότι οι γιοι του Φιλιάδη ήταν τύραννοι και πριν γίνουν οι συνθήκες· γι᾽ αυτό και τους επανέφερε ο Αλέξανδρος. Το επιχείρημα όμως αυτό είναι πέρα για πέρα γελοίο· τους τυράννους όμως της Λέσβου δηλαδή —εννοώ τους τυράννους της Άντισσας και της Ερεσού— τους έδιωξαν, επειδή η εξουσία τους θεωρήθηκε παράνομη, μόλο που κυβέρνησαν πριν από τις συνθήκες, ενώ για τη Μεσσήνη έκριναν ότι η τυραννίδα δεν παίζει κανένα ρόλο, μολονότι και εκεί επικρατεί το ίδιο σκληρό καθεστώς.

[8] Εξάλλου, και η συνθήκη ευθύς εξαρχής ορίζει να είναι ελεύθεροι και αυτόνομοι οι Έλληνες. Επομένως, πώς δεν είναι εντελώς παράλογο να προηγείται στις συνθήκες ο όρος να είναι ελεύθεροι και αυτόνομοι, και από την άλλη να μη θεωρούμε ότι έχει διαπράξει τα αντίθετα προς τις κοινές συμφωνίες αυτός που οδηγεί τους Έλληνες σε δουλεία; Άρα, αν είμαστε αποφασισμένοι να μείνουμε πιστοί στους όρκους και στις συνθήκες και να κάνουμε ό,τι είναι δίκαιο, πράγμα για το οποίο σας προτρέπουν, όπως είπα προηγουμένως, είναι επιτακτική ανάγκη να πάρουμε τα όπλα και να εκστρατεύσουμε μαζί με όσους θέλουν να μας ακολουθήσουν εναντίον αυτών που τις έχουν παραβιάσει.

[9] Ή μήπως πιστεύετε ότι η κατάλληλη περίσταση δίνει κάποτε τη δυνατότητα να ενεργούν οι άνθρωποι προς το συμφέρον τους, ακόμη και χωρίς να έχουν το δίκαιο με το μέρος τους, ενώ αυτή τη στιγμή, που συντρέχουν όλα, δίκαιο, κατάλληλη περίσταση και συμφέρον, θα περιμένετε κάποιαν άλλη χρονική περίοδο για να διεκδικήσετε την ελευθερία τη δική σας και όλων των άλλων Ελλήνων;