Πέμπτη 25 Νοεμβρίου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (317-342)

ΧΟ. ἔοικα κἀγὼ τοῖς ἀφιγμένοις ἴσα
ξένοις ἐποικτίρειν σε, Ποίαντος τέκνον.
ΝΕ. ἐγὼ δὲ καὐτὸς τοῖσδε μάρτυς ἐν λόγοις,
320 ὡς εἴσ᾽ ἀληθεῖς οἶδα, σὺν τυχὼν κακῶν
ἀνδρῶν Ἀτρειδῶν τῆς τ᾽ Ὀδυσσέως βίας.
ΦΙ. ἦ γάρ τι καὶ σὺ τοῖς πανωλέθροις ἔχεις
ἔγκλημ᾽ Ἀτρείδαις, ὥστε θυμοῦσθαι παθών;
ΝΕ. θυμὸν γένοιτο χειρὶ πληρῶσαί ποτε,
325 ἵν᾽ αἱ Μυκῆναι γνοῖεν ἡ Σπάρτη θ᾽ ὅτι
χἡ Σκῦρος ἀνδρῶν ἀλκίμων μήτηρ ἔφυ.
ΦΙ. εὖ γ᾽, ὦ τέκνον· τίνος γὰρ ὧδε τὸν μέγαν
χόλον κατ᾽ αὐτῶν ἐκκαλῶν ἐλήλυθας;
ΝΕ. ὦ παῖ Ποίαντος, ἐξερῶ, μόλις δ᾽ ἐρῶ,
330 ἅγωγ᾽ ὑπ᾽ αὐτῶν ἐξελωβήθην μολών.
ἐπεὶ γὰρ ἔσχε μοῖρ᾽ Ἀχιλλέα θανεῖν,
ΦΙ. οἴμοι· φράσῃς μοι μὴ πέρα, πρὶν ἂν μάθω
πρῶτον τόδ᾽, εἰ τέθνηχ᾽ ὁ Πηλέως γόνος;
ΝΕ. τέθνηκεν, ἀνδρὸς οὐδενός, θεοῦ δ᾽ ὕπο,
335 τοξευτός, ὡς λέγουσιν, ἐκ Φοίβου δαμείς.
ΦΙ. ἀλλ᾽ εὐγενὴς μὲν ὁ κτανών τε χὡ θανών.
ἀμηχανῶ δὲ πότερον, ὦ τέκνον, τὸ σὸν
πάθημ᾽ ἐλέγχω πρῶτον, ἢ κεῖνον στένω.
ΝΕ. οἶμαι μὲν ἀρκεῖν σοί γε καὶ τὰ σ᾽, ὦ τάλας,
340 ἀλγήμαθ᾽, ὥστε μὴ τὰ τῶν πέλας στένειν.
ΦΙ. ὀρθῶς ἔλεξας. τοιγαροῦν τὸ σὸν φράσον
αὖθις πάλιν μοι πρᾶγμ᾽, ὅπως σ᾽ ἐνύβρισαν.

***
ΧΟΡ. Το ίδιο και γω μ᾽ αυτούς που λες τους ξένους
και βέβαια, γιε του Ποίαντα, σ᾽ ελεούμαι.
ΝΕΟ. Και γω, σ᾽ όσα μας είπες μάρτυράς σου,
ξέρω πως είν᾽ αληθινά· γιατί
320 κι ο ίδιος καλά τους έχω δοκιμάσει
τους κακοατρείδες και τον Οδυσσέα.
ΦΙΛ. Έχεις λοιπόν και συ αφορμή από κείνους
τους πανάθλιους Ατρείδες, που έτσι να ᾽σαι
φρενιασμένος μ᾽ ό,τι θα σὄχουν κάμει;
ΝΕΟ. Να δώσει ο θεός μια μέρα το θυμό μου
με το χέρι μου αυτό να τον χορτάσω,
για να γνωρίσ᾽ η Σπάρτη κι η Μυκήνα
πως άντρες μια φορά γεννά κι η Σκύρος.
ΦΙΛ. Εύγε, παιδί μου, έλα λοιπόν και πε μου,
ποιάν αφορμή τούς έχεις που ένα τόσο
μεγάλο να κρατάς θυμό μαζί τους;
ΝΕΟ. Ναι, γιε του Ποίαντα, θα σ᾽ τα πω και μ᾽ όλο
το κακό που μου κάνει να τις λέω
330 τις ατιμίες που μου ᾽καμαν σαν πήγα·
όταν η μοίρα θέλησε να πέσει
ο Αχιλλέας νεκρός — ΦΙΛ. Οϊμένα, στάσου
κι άλλο μην προχωρείς, πριν αυτό πρώτα
μου πεις· αλήθεια πέθανε ο Πηλείδης;
ΝΕΟ. Σκοτώθηκε, όχι από άνθρωπο, όπως λέγουν,
μα από θεό, το Φοίβο τοξεμένος.
ΦΙΛ. Ένας θεός ήταν μονάχα ο άξιος
τον άξιό του τον ήρωα να σκοτώσει·
μα δεν ξέρω, παιδί μου, αν πρέπει πρώτα
για τα δικά σου να ρωτώ τα πάθη
ή να κλαίω για κείνον. ΝΕΟ. Μα νομίζω
πως σε φτάνουν, βαριόμοιρε, οι δικές σου
οι συφορές, που να μην είναι ανάγκη
340 να θρηνείς και για ξένες. ΦΙΛ. Σωστά το ᾽πες
και λοιπόν γύρνα πάλι στα δικά σου.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (6.144-6.236)

Τὸν δ᾽ αὖθ᾽ Ἱππολόχοιο προσηύδα φαίδιμος υἱός·
145 «Τυδεΐδη μεγάθυμε, τίη γενεὴν ἐρεείνεις;
οἵη περ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν.
φύλλα τὰ μέν τ᾽ ἄνεμος χαμάδις χέει, ἄλλα δέ θ᾽ ὕλη
τηλεθόωσα φύει, ἔαρος δ᾽ ἐπιγίγνεται ὥρη·
ὣς ἀνδρῶν γενεὴ ἡ μὲν φύει ἡ δ᾽ ἀπολήγει.
150 εἰ δ᾽ ἐθέλεις καὶ ταῦτα δαήμεναι, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῇς
ἡμετέρην γενεήν, πολλοὶ δέ μιν ἄνδρες ἴσασιν·
ἔστι πόλις Ἐφύρη μυχῷ Ἄργεος ἱπποβότοιο,
ἔνθα δὲ Σίσυφος ἔσκεν, ὃ κέρδιστος γένετ᾽ ἀνδρῶν,
Σίσυφος Αἰολίδης· ὁ δ᾽ ἄρα Γλαῦκον τέκεθ᾽ υἱόν,
155 αὐτὰρ Γλαῦκος τίκτεν ἀμύμονα Βελλεροφόντην·
τῷ δὲ θεοὶ κάλλος τε καὶ ἠνορέην ἐρατεινὴν
ὤπασαν· αὐτάρ οἱ Προῖτος κακὰ μήσατο θυμῷ,
ὅς ῥ᾽ ἐκ δήμου ἔλασσεν, ἐπεὶ πολὺ φέρτερος ἦεν,
Ἀργείων· Ζεὺς γάρ οἱ ὑπὸ σκήπτρῳ ἐδάμασσε.
160 τῷ δὲ γυνὴ Προίτου ἐπεμήνατο, δῖ᾽ Ἄντεια,
κρυπταδίῃ φιλότητι μιγήμεναι· ἀλλὰ τὸν οὔ τι
πεῖθ᾽ ἀγαθὰ φρονέοντα, δαΐφρονα Βελλεροφόντην.
ἡ δὲ ψευσαμένη Προῖτον βασιλῆα προσηύδα·
“τεθναίης, ὦ Προῖτ᾽, ἢ κάκτανε Βελλεροφόντην,
165ὅς μ᾽ ἔθελεν φιλότητι μιγήμεναι οὐκ ἐθελούσῃ.”
ὣς φάτο, τὸν δὲ ἄνακτα χόλος λάβεν οἷον ἄκουσε·
κτεῖναι μέν ῥ᾽ ἀλέεινε, σεβάσσατο γὰρ τό γε θυμῷ,
πέμπε δέ μιν Λυκίηνδε, πόρεν δ᾽ ὅ γε σήματα λυγρὰ
γράψας ἐν πίνακι πτυκτῷ θυμοφθόρα πολλά,
170 δεῖξαι δ᾽ ἠνώγειν ᾧ πενθερῷ, ὄφρ᾽ ἀπόλοιτο.
αὐτὰρ ὁ βῆ Λυκίηνδε θεῶν ὑπ᾽ ἀμύμονι πομπῇ.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Λυκίην ἷξε Ξάνθόν τε ῥέοντα,
προφρονέως μιν τῖεν ἄναξ Λυκίης εὐρείης·
ἐννῆμαρ ξείνισσε καὶ ἐννέα βοῦς ἱέρευσεν.
175ἀλλ᾽ ὅτε δὴ δεκάτη ἐφάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
καὶ τότε μιν ἐρέεινε καὶ ᾔτεε σῆμα ἰδέσθαι,
ὅττι ῥά οἱ γαμβροῖο πάρα Προίτοιο φέροιτο.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ σῆμα κακὸν παρεδέξατο γαμβροῦ,
πρῶτον μέν ῥα Χίμαιραν ἀμαιμακέτην ἐκέλευσε
180 πεφνέμεν· ἡ δ᾽ ἄρ᾽ ἔην θεῖον γένος, οὐδ᾽ ἀνθρώπων,
πρόσθε λέων, ὄπιθεν δὲ δράκων, μέσση δὲ χίμαιρα,
δεινὸν ἀποπνείουσα πυρὸς μένος αἰθομένοιο.
καὶ τὴν μὲν κατέπεφνε θεῶν τεράεσσι πιθήσας·
δεύτερον αὖ Σολύμοισι μαχέσσατο κυδαλίμοισι·
185 καρτίστην δὴ τήν γε μάχην φάτο δύμεναι ἀνδρῶν.
τὸ τρίτον αὖ κατέπεφνεν Ἀμαζόνας ἀντιανείρας.
τῷ δ᾽ ἄρ᾽ ἀνερχομένῳ πυκινὸν δόλον ἄλλον ὕφαινε·
κρίνας ἐκ Λυκίης εὐρείης φῶτας ἀρίστους
εἷσε λόχον· τοὶ δ᾽ οὔ τι πάλιν οἶκόνδε νέοντο·
190 πάντας γὰρ κατέπεφνεν ἀμύμων Βελλεροφόντης.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ γίγνωσκε θεοῦ γόνον ἠῢν ἐόντα,
αὐτοῦ μιν κατέρυκε, δίδου δ᾽ ὅ γε θυγατέρα ἥν,
δῶκε δέ οἱ τιμῆς βασιληΐδος ἥμισυ πάσης·
καὶ μέν οἱ Λύκιοι τέμενος τάμον ἔξοχον ἄλλων,
195καλὸν φυταλιῆς καὶ ἀρούρης, ὄφρα νέμοιτο.
ἡ δ᾽ ἔτεκε τρία τέκνα δαΐφρονι Βελλεροφόντῃ,
Ἴσανδρόν τε καὶ Ἱππόλοχον καὶ Λαοδάμειαν.
Λαοδαμείῃ μὲν παρελέξατο μητίετα Ζεύς,
ἡ δ᾽ ἔτεκ᾽ ἀντίθεον Σαρπηδόνα χαλκοκορυστήν.
200 ἀλλ᾽ ὅτε δὴ καὶ κεῖνος ἀπήχθετο πᾶσι θεοῖσιν,
ἤτοι ὁ κὰπ πεδίον τὸ Ἀλήϊον οἶος ἀλᾶτο,
ὃν θυμὸν κατέδων, πάτον ἀνθρώπων ἀλεείνων·
Ἴσανδρον δέ οἱ υἱὸν Ἄρης ἆτος πολέμοιο
μαρνάμενον Σολύμοισι κατέκτανε κυδαλίμοισι·
205 τὴν δὲ χολωσαμένη χρυσήνιος Ἄρτεμις ἔκτα.
Ἱππόλοχος δέ μ᾽ ἔτικτε, καὶ ἐκ τοῦ φημι γενέσθαι·
πέμπε δέ μ᾽ ἐς Τροίην, καί μοι μάλα πόλλ᾽ ἐπέτελλεν,
αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων,
μηδὲ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν, οἳ μέγ᾽ ἄριστοι
210 ἔν τ᾽ Ἐφύρῃ ἐγένοντο καὶ ἐν Λυκίῃ εὐρείῃ.
ταύτης τοι γενεῆς τε καὶ αἵματος εὔχομαι εἶναι.»
Ὣς φάτο, γήθησεν δὲ βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης·
ἔγχος μὲν κατέπηξεν ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ,
αὐτὰρ ὁ μειλιχίοισι προσηύδα ποιμένα λαῶν·
215 «ἦ ῥά νύ μοι ξεῖνος πατρώϊός ἐσσι παλαιός·
Οἰνεὺς γάρ ποτε δῖος ἀμύμονα Βελλεροφόντην
ξείνισ᾽ ἐνὶ μεγάροισιν ἐείκοσιν ἤματ᾽ ἐρύξας·
οἱ δὲ καὶ ἀλλήλοισι πόρον ξεινήϊα καλά·
Οἰνεὺς μὲν ζωστῆρα δίδου φοίνικι φαεινόν,
220 Βελλεροφόντης δὲ χρύσεον δέπας ἀμφικύπελλον,
καί μιν ἐγὼ κατέλειπον ἰὼν ἐν δώμασ᾽ ἐμοῖσι.
Τυδέα δ᾽ οὐ μέμνημαι, ἐπεί μ᾽ ἔτι τυτθὸν ἐόντα
κάλλιφ᾽, ὅτ᾽ ἐν Θήβῃσιν ἀπώλετο λαὸς Ἀχαιῶν.
τῶ νῦν σοὶ μὲν ἐγὼ ξεῖνος φίλος Ἄργεϊ μέσσῳ
225 εἰμί, σὺ δ᾽ ἐν Λυκίῃ, ὅτε κεν τῶν δῆμον ἵκωμαι.
ἔγχεα δ᾽ ἀλλήλων ἀλεώμεθα καὶ δι᾽ ὁμίλου·
πολλοὶ μὲν γὰρ ἐμοὶ Τρῶες κλειτοί τ᾽ ἐπίκουροι,
κτείνειν ὅν κε θεός γε πόρῃ καὶ ποσσὶ κιχείω,
πολλοὶ δ᾽ αὖ σοὶ Ἀχαιοὶ ἐναιρέμεν ὅν κε δύνηαι.
230 τεύχεα δ᾽ ἀλλήλοις ἐπαμείψομεν, ὄφρα καὶ οἵδε
γνῶσιν ὅτι ξεῖνοι πατρώϊοι εὐχόμεθ᾽ εἶναι.»
Ὣς ἄρα φωνήσαντε, καθ᾽ ἵππων ἀΐξαντε,
χεῖράς τ᾽ ἀλλήλων λαβέτην καὶ πιστώσαντο·
ἔνθ᾽ αὖτε Γλαύκῳ Κρονίδης φρένας ἐξέλετο Ζεύς,
235 ὃς πρὸς Τυδεΐδην Διομήδεα τεύχε᾽ ἄμειβε
χρύσεα χαλκείων, ἑκατόμβοι᾽ ἐννεαβοίων.

***
Σ᾽ αυτόν απάντησε ο λαμπρός του Ιππολόχου γόνος·
145 «Την γενεάν μου τι ερωτάς, ατρόμητε Τυδείδη;
Και των θνητών η γενεά των φύλλων ομοιάζει·
των φύλλων άλλα ο άνεμος χαμαί σκορπά και άλλα
φυτρώνουν, ως η άνοιξη τα δένδρ᾽ αναχλωραίνει·
και των θνητών μια γενεά φυτρώνει και άλλη παύει.
150Και μάθε, αφού το επιθυμείς, καλά να την γνωρίσεις
την ιδικήν μας γενεάν, αφού πολλοί την ξέρουν·
υπάρχει πόλις Έφυρα μες στο ιπποτρόφον Άργος
κι είχε τον δολιότερον απ᾽ όλους τους ανθρώπους,
τον Αιολίδην Σίσυφον, που εγέννησε τον Γλαύκον,
155 και ο Γλαύκος τον ασύγκριτον λαμπρόν Βελλερεφόντην·
κάλλος του δώσαν οι θεοί, χάριν ομού και ανδρείαν,
αλλά κρυφίως όλεθρον ο Προίτος τού εσοφίσθη.
Απ᾽ τ᾽ Άργος τον εξόρισεν, ως ήτο ανώτερός του,
ότ᾽ είχ᾽ επάνω στον λαόν το σκήπτρο από τον Δία.
160 Από τον πόθον άναψε κρυφά μ᾽ αυτόν να σμίξει
η δέσποινα Άντεια, γυνή του Προίτου· αλλά σ᾽ εκείνην
δεν έστεργε ο καλόγνωμος χρηστός Βελλερεφόντης
κι η Άντεια ψευδολόγησε του Προίτου: «Ν᾽ αποθάνεις»,
του είπε, «ω Προίτε, ή φόνευσε συ τον Βελλερεφόντην,
165που θέλ᾽ εμέν᾽ αθέλητην εκείνος να φιλήσει.»
Και ο βασιλέας χόλωσε, πλην να φονεύσει ξένον
εντράπη και τον έστειλε να υπάγει στην Λυκίαν·
και μέσα εις κλειστόν πίνακα του έδωκε σημεία,
που χάραξε κακόβουλα με νόημα θανάτου,
170 του πενθερού του να δειχθούν δια να τον αφανίσει·
και με το άγιο των θεών προβόδισμα κινούσε
προς την Λυκίαν κι έφθασεν εκεί που ο Ξάνθος ρέει·
και ο βασιλέας πρόθυμα τον τίμησε κι εννέα
ημέρες τον εξένισε κι έσφαξ᾽ εννέα μόσχους.
175 Αλλ᾽ ως η αυγή στον ουρανόν ερόδισε η δεκάτη
εκείνος τον εξέτασε κι εζήτα να γνωρίσει
ό,τι σημάδι του ᾽φερεν απ᾽ τον γαμβρόν του Προίτον.
Και ως έλαβε τ᾽ ολέθριο σημάδι του γαμβρού του,
πρώτον την φρικτήν Χίμαιραν τον στέλνει να φονεύσει·
180 και αυτή γένος ανθρώπινο δεν ήταν, αλλά θείον,
δράκος οπίσω, λέοντας εμπρός, στην μέσην αίγα,
κι ήσαν τα σπλάχνα της φωτιά και φλόγες η πνοή της.
Την φόνευσ᾽ όμως, θαρρετός στα θεϊκά σημεία·
δεύτερον, επολέμησε τους δοξαστούς Σολύμους,
185 κι εις μάχην τόσον τρομερήν δεν είχεν έμπει ακόμη·
τρίτον τες ανδρικότατες εφόνευσε Αμαζόνες.
Και ως γύριζεν, επιβουλήν του πλέκει εκείνος άλλην·
καρτέρι σταίνει διαλεκτών ανδρών απ᾽ την Λυκίαν,
αλλ᾽ απ΄ αυτούς δεν γύρισε κανείς εις την πατρίδα·
190 τους έστρωσ᾽ όλους του λαμπρού Βελλερεφόντ᾽ η λόγχη.
Και όταν καλώς ενόησε πως ήταν θεού γόνος,
τον κράτησε στο σπίτι του, τον έκαμε γαμβρόν του
και την βασιλικήν τιμήν εμοίρασε μαζί του·
και οι Λύκιοι του χώρισαν εξαίσιο περιβόλι
195 να το ᾽χει κήπον εύμορφον και κάρπιμο χωράφι.
Τρία παιδιά γεννήθηκαν από την νυμφευτήν του·
ο Ίσανδρος, ο Ιππόλοχος, κι η Λαοδάμεια, κόρη
οπού σιμά της πλάγιασεν ο πάνσοφος Κρονίδης,
κι έλαβ᾽ υιόν τον μαχητήν ισόθεον Σαρπηδόνα.
200 Αλλ᾽ όταν όλ᾽ οι αθάνατοι κι εκείνον εμισήσαν,
να φύγει ανθρώπου πάτημα παράδερνε στο Αλήιον
πεδίον μόνος κι έτρωγε τα έρμα σωθικά του.
Τον Ίσανδρον μαχόμενον με τους λαμπρούς Σολύμους
ο Άρης τού εθανάτωσε· στην κόρην του εχολώθη
205 η χρυσοχάλινη Άρτεμις και την ζωήν τής πήρε·
ο Ιππόλοχος εγέννησεν εμέ, κι αυτός στην Τροίαν
μ᾽ έστειλε και πολύ θερμά μου έχει παραγγείλει
πάντοτε μέγας να φανώ και των ανδρείων πρώτος,
και ως πρέπει των πατέρων μας το γένος να τιμήσω,
210 που έλαμψαν και στην Έφυραν και στην πλατιάν Λυκίαν.
Την γενεάν, το αίμ᾽ αυτό, καυχώμαι εγώ πως έχω».
Στα λόγια τούτα εχάρηκεν ο ανδρείος Διομήδης,
κι εστύλωσε την λόγχην του στην γην την πολυθρέπτραν,
και εις τον ποιμένα των λαών γλυκομιλούσε κι είπε:
215 «Μάθε ότι ξένος παλαιός μού είσαι πατρικός μου·
ότι άλλοτε τον άψεγον λαμπρόν Βελλερεφόντην
ο Οινεύς εφιλοξένησεν είκοσ᾽ ημέρες όλες·
και λαμπρά δώρα εχάρισεν ο ένας προς τον άλλον,
ο Οινεύς ζωστήρα πορφυρόν και ο πάππος σου ποτήρι
220 δίκουπο του ᾽δωκε χρυσό που, εκείθεν όταν ήλθα,
στα δώματά του εσώζονταν· αλλ᾽ όμως τον Τυδέα
δεν τον θυμούμαι, ότι μικρόν στο σπίτι μ᾽ έχει αφήσει,
όταν στες Θήβες ο λαός εχάθη των Αργείων.
Όθεν στο Άργος μέσα εγώ φίλος σού είμαι ξένος
225 και συ σ᾽ εμένα, στον λαόν αν έλθω των Λυκίων.
Και ας μη σμιχθούν οι λόγχες μας ούδ᾽ όπου η μάχη βράζει·
πολλοί ᾽ναι Τρώες κι ένδοξοι βοηθοί, δια να φονεύω
όποιον θεός μου φέρει εμπρός κι οι πόδες μου προφθάσουν·
και Αχαιοί πάλι, αν δυνηθείς, δεν λείπουν να φονεύσεις·
230 και τ᾽ άρματα ας αλλάξομεν, όπως και τούτοι μάθουν
που ᾽μαστε ξένοι πατρικοί κι είναι τιμή δική μας».
Είπαν· και από τ᾽ αμάξι των επήδησαν και οι δύο,
τα χέρια πιάσαν κι έδωκαν βεβαίωσιν φιλίας.
Του Γλαύκου τότε αφαίρεσε τες φρένες ο Κρονίδης·
235 έλαβε χάλκιν᾽ άρματα που εννέα βόδι᾽ αξίζαν
κι έδωκεν άρματα χρυσά που αξίζαν ενενήντα.

Τίποτα δε χαρίζεται αν πρώτα δε προσπαθήσεις γι’αυτό

Τίποτα δεν είναι εύκολο. Τίποτα δε χαρίζεται αν πρώτα δε προσπαθήσεις γι’ αυτό. Τίποτα δε διεκδικείται από μόνο του αν δε το θέλεις πολύ! Τα λίγα, τα μέτρια και τα χλιαρά είναι γι αυτούς που δε τόλμησαν ποτέ.
Τίποτα ίσως, δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται, αλλά εσύ τη προσπάθεια σου αξίζει να τη κανείς ακόμα και αν δε φτάσεις εκεί που ήθελες να πας.
Χρειάζεται να επιμένεις, να φωνάζεις γι' αυτό που επιθυμείς, να επαναστατείς για αυτό που νομίζεις ότι αξίζεις, δεν είναι εύκολος ο δρόμος, αλλά συνέχισε.
Κάθε παιχνίδι είναι δύσκολο στην αρχή, μετά γίνεται συνήθεια και στο τέλος υπάρχει νικητής. Φρόντισε λοιπόν να είσαι ο κερδισμένος της παρτίδας και όχι αυτός που δεν έμαθε ποτέ να παίζει. Ακόμα και αν δε μάθεις τους κανόνες μη τα παρατάς ποτέ, το τέλος δε το ξέρει κανείς. Είναι απρόβλεπτο και σε αφήνει πάντα με το στόμα ανοιχτό.
Πάντα οι καλοί παίκτες είναι σίγουροι για το αποτέλεσμα αλλά όταν η παρτίδα ξανά μοιράζεται τα συναισθήματα μπλέκονται και συνεχίζουν στο παιχνίδι σα να είναι η πρώτη τους φορά.
Ακόμα και ο νικημένος πάντα, κάπου χάνει τη μαγεία και επαναπροσδιορίζει τη ζωή του, μήπως στη πορεία η νίκη μετατρέπει σε περιπέτεια.
Όλοι το ίδιο θέλουν να συμβαίνει! Όλοι να βρίσκονται στη πρώτη γραμμή και να ζητωκραυγάζουν για τα κατορθώματα τους. Να ξεκινάν και να φτάνουν πάντα στη κορυφή. Να μιλούν και όλοι να είναι στραμμένοι στο μέρος τους. Να ζητάνε και να το έχουν. Να επιθυμούν και να γίνεται. Να προσεύχονται και να φωτίζονται, γιατί δεν έμαθαν πως η θέληση και η προσευχή δεν είναι κομμάτι ενός παζλ που όταν βάλεις το τελευταίο τελείωσες. Είναι απλές καθημερινές στιγμές σε ότι ζούμε. Είναι μέρος της ζωής μας. Αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας που δε μοιράζεται σε κανέναν. Είναι η πηγή για όλα τα μικρά που έρχονται και γίνονται μεγάλα. Για όλες εκείνες τις φορές που είπες αποκλείεται και όμως, τίποτα δεν είχε αποκλειστεί.
Για όλα τα άσχημα που κατέληξαν όμορφα και για όλες εκείνες τις νύχτες που σε έπαιρνε το πρωί χωρίς ελπίδα και η ελπίδα ήρθε από μόνη της!
Τίποτα δεν είναι δεδομένο σε μια πρόταση, αρκεί να έχει λίγη θέληση και τότε ίσως το νόημα αλλάξει!

H μικρή «αμαρτία» που χρειάζεσαι

Σε πόσους από μας πέρασε έστω και μια φορά στη ζωή του η σκέψη πως περνάει τα όρια του επιτρεπτού του μέσα από τις πράξεις και τα λόγια του. Πόσοι αποφασίσαμε να τολμήσουμε, να ζήσουμε, να ξεφύγουμε από κάθε σκέψη και πράξη, οι οποίες αποκλίνουν από την ιδανική τάξη της ζωής του ανθρώπου, όπως ορίζεται η έννοια της αμαρτίας. Και πόσοι σαν εμένα, σας εσάς, σκεφτήκαμε πως κάποια μέρα θα πρέπει να μαζευτούν όλοι αυτοί που μιλάνε για αμαρτίες κι αμαρτωλούς, απαξιώνουν με εκφράσεις προσώπου και σηκώνουν δάχτυλα νουθεσίας σε όλους τους υπόλοιπους, να μας δώσουν να καταλάβουμε τι τελικά εννοούν.

Πείτε μου λοιπόν οι αναμάρτητοι του κόσμου τούτου γιατί εγώ λυπάμαι αλλά δεν ανήκω ανάμεσά σας, τι είναι αμαρτία, ποιος κρίνει τον ορισμό του αμαρτωλού και με ποια κριτήρια; Έχει αρχή και τέλος; Έχει κανόνες κι οδηγίες χρήσης που σε κάνουν να την αποφεύγεις; Κι αν το κάνεις, ποιες είναι οι επιπτώσεις και ποιος κρίνει πώς τις ορίζει ο καθένας;

«Η Ζωή χωρίς αμαρτία είναι ζωή εν τάφω». Ο άνθρωπος λένε πως μπορεί να αμαρτήσει με το μυαλό και με το σώμα του. Αρκεί να επιθυμήσει κάτι κακό κι αμαρτάνει. Αλήθεια τώρα; Αυτό το αμαρτωλό κακό πώς ορίζεται; Και πού υπάρχει η λίστα των κακών και αμαρτημένων για να τα αποφύγουν όσοι παρεκκλίνουν προς αυτά;

Όλοι μας σ’ αυτή τη ζωή ήρθαμε για να είμαστε οι ίδιοι υπεύθυνοι κι υπόλογοι των πράξεών μας. Να αναλαμβάνουμε το βάρος της ευθύνης και των αποφάσεών μας, να τολμάμε να αποφασίζουμε εμείς πώς αντιλαμβανόμαστε τη ζωή μέσα από τα μάτια μας. Λένε λοιπόν πως η αμαρτία είναι πάθος. Υπάρχουν όμως και πάθη που είναι αρετές. Τι κακό μπορεί να έχει ένα πάθος το οποίο προτιμάμε κι επιλέγουμε να ζήσουμε από την αδιαφορία ενός συναισθήματος που μας «πνίγει», μας «βουλιάζει» και που τελικά αναγκαζόμαστε να αμαρτάνουμε λέγοντας μικρά ή μεγάλα καθημερινά ψέματα για να σωθούμε από αυτό;

«Η μεγαλύτερη αμαρτία είναι να μην κάνεις αμαρτία στη ζωή σου, να μην κοσμήσεις την πλάση με τις κρυφές επιθυμίες και τα μεράκια σου. Δεν υπάρχει αμαρτία, μόνο ύβρις υπάρχει, κι απ’ αυτήν είναι αβάσταχτα φορτωμένη η κάθε μέρα του ανθρώπου» συνεχίζει στο βιβλίο του ο συγγραφέας. Κι αν δεν ήμασταν αμαρτωλοί επιλέγοντας να ζήσουμε μέσα από τα μάτια των άλλων, τι θα ήμασταν; Ίσως άγγελοι που θα περιφερόμασταν στον κόσμο, ίσως σούπερ ήρωες μόνο καλών πράξεων κι έντιμου βίου, ίσως κι αποστειρωμένοι αναμάρτητοι. Αμαρτίες ζουν οι άνθρωποι. Όλοι εμείς. Χωρίς μέτρο μετά την απόφαση της επιλογής μας. Δεν καθίσαμε ποτέ σ’ ένα τραπέζι να πάρουμε μόνο μια συγκρατημένη μπουκιά από το φαγητό μας. Έτσι δε θα μπορούσαμε να έχουμε και ποτέ μας συγκρατημένες αμαρτίες και πάθη.

Και φυσικά έχουμε το δικαίωμα της επιλογής να είμαστε συγκρατημένοι και συνηθισμένοι άνθρωποι. Κι ίσως γεμάτοι αρετές που στο τέλος θα νιώθουμε περήφανοι για τη ζωή μας. Να σας θυμίσω όμως πως και η περηφάνια ή η αλαζονεία είναι ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Άρα πάλι αμαρτωλοί!

«Γιατί η αμαρτία είναι ο μπούσουλας, η μουσούδα της ζωής που ψάχνει να βρει την έκπληξη, την περιπέτεια της χαράς και της αγάπης κι ύστερα, σαν δεν υπάρξει η αμαρτία, πώς θα υπάρξει η γλυκιά συγχώρεση;». Το να φτάνουμε στο σημείο να μπορούμε να ζητάμε τη συγχώρεση εκεί που νιώθουμε την ανάγκη πως πρέπει να γίνει, είναι το βήμα μας προς τη δική μας άφεση αμαρτιών. Καταλαβαίνουμε πως η ζωή μας όλη κυλάει ανάμεσα σε διλήμματα του τύπου αν οι επιθυμίες, οι σκέψεις, οι πράξεις μας, οι ενδόμυχες αποφάσεις μας είναι αμαρτίες. Και μαθαίνουμε να διώχνουμε ή να χάνουμε στιγμές που μπορεί να είναι ευτυχισμένες για μας, να διστάζουμε να πάρουμε αποφάσεις για τη ζωή μας, τον έρωτά μας, να εγκλωβιζόμαστε σε οτιδήποτε γύρω μας, γιατί πολύ απλά μάθαμε ότι η ευτυχία η δική μας εξαρτάται από τον ορισμό της αμαρτίας που δίνουν άλλοι. Μέχρι που στο τέλος περιμένουμε να δούμε «τον αναμάρτητο που πρώτος τον λίθο βαλέτω».

Ο θυμός της ενοχής

Ούτε η λύπη, ούτε τα νεύρα, ούτε η στεναχώρια, ούτε ο φόβος, ούτε καν η απογοήτευση. Οι ενοχές είναι το χειρότερο συναίσθημα που μπορείς να βιώσεις. Και ξέρεις γιατί; Γιατί στην προσωποποίηση του συναισθήματος δεν μπορείς κανέναν άλλο να εμπλέξεις. Είσαι εσύ και ο εαυτός σου. Είναι κάτι δυσάρεστο που προκαλείς εσύ σε σένα. Όλα τα υπόλοιπα μπορείς κάπου να τα καταλογίσεις, να πεις «με στεναχώρησαν, με απογοήτευσαν, με πλήγωσαν». Τις ενοχές σου όμως σε ποιον να τις φορτώσεις;

Είσαι συναίσθημα αμετάβατο, γι’ αυτό και μας χαλάει τόσο. Είτε πρόκειται για κάτι που μπορούσες να κάνεις διαφορετικά και δεν έκανες, είτε για κατάσταση προκαθορισμένη που ακόμη κι αν γυρνούσες το χρόνο πίσω θα έκανες ακριβώς τα ίδια, το αίσθημα της ενοχής παραμένει όμοιο. Και δεν υπάρχει πιο αχρείαστο συναίσθημα από αυτό. Γιατί σε κάνει να νιώθεις χάλια για κάτι που δεν έκανες με διαφορετικό τρόπο και τώρα δεν αλλάζει, χωρίς να διορθώνεται με οποιοδήποτε τρόπο η κατάσταση.

Το χειρότερο βέβαια είναι όταν αυτό το αίσθημα εμφανίζεται δίχως λόγο προφανή. Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να νιώσουν ενοχές για κάτι που καθόλου δε σχετίζεται με τους ίδιους. Ακόμη, μπορεί να νιώσουν τύψεις για γεγονότα ασήμαντα, πιστεύοντας πως έχουν πληγώσει κάποιον ενώ στην πραγματικότητα ο άλλος δεν έχει αντιληφθεί τον παραμικρό αρνητισμό από τη μεριά τους. Εκεί κι αν μιλάμε για αχρείαστο συναίσθημα! Σε καταβάλλει τόσο πολύ, που έρχονται μέρες που προτιμάς να παραμένεις κλεισμένος στο σπίτι δίχως την παραμικρή επικοινωνία, μόνο και μόνο για να μην κάνεις κάτι το οποίο στη συνέχεια θα σου δημιουργήσεις ενοχές.

Στην πραγματικότητα όμως, το αληθινά ενοχλητικό συναίσθημα είναι αυτό που έπεται της ενοχής. Είναι ο θυμός. Αυτός που σε ταρακουνάει και σου λέει πως δε σε βοηθάνε οι ενοχές να αντιδράσεις ψύχραιμα στην κατάσταση, εσύ όμως επιμένεις να τις βιώνεις. Αυτομάτως θυμώνεις και με τον εαυτό σου γιατί ξέρεις ότι κρίνει με το λάθος κριτήριο. Ίσως είναι και τα μοναδικό «λάθος» συναίσθημα που μπορείς να βιώσεις. Γιατί είτε θα νιώθεις ένοχος για κάτι που δεν προέβλεψες ή δε φρόντισες να διαχειριστείς ορθά, οπότε όπως και να ‘χει το έκανες και τέλειωσε, είτε θα νιώθεις ένοχος για κάτι που δε σε αφορά καν, οπότε σίγουρα δεν μπορείς να το διορθώσεις.

Είναι απολύτως φυσιολογικό να βιώνεις έντονο θυμό κάθε φορά που συνειδητοποιείς πως νιώθεις ενοχές. Είναι στην ουσία «η κατσάδα» στον εαυτό σου που είτε σου λέει «οι δικές σου πράξεις σε οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση, τι στεναχωριέσαι τώρα;» είτε προσπαθεί να σε συνεφέρει υπενθυμίζοντάς σου πως δεν υπάρχει λόγος να νιώθεις ενοχές. Πρόκειται για αυτό-επίθεση , που ίσως να επιδιώκει και να σε νουθετήσει. Είναι η φάση που νιώθεις πως σε έχεις κουράσει και σου μιλάς ειλικρινά και απότομα και προσπαθείς να επαναφέρεις τις σκέψεις σου στο δρόμο της λογικής. Γίνεσαι η μαμά, ο μεγάλος αδερφός, ο δάσκαλος και ο κριτής σου. Στέκεσαι απέναντί σου και σε μαλώνεις για ένα συναίσθημα που δεν επέλεξες μα ούτε και μπορείς να αποφύγεις. Στόχος σου είναι να σε βοηθήσεις να μην ξαναφτάσεις σε αυτό το σημείο γιατί καταβάθος ξέρεις ότι πριν φτάσεις γνώριζες πως το πλησιάζεις.

Ενοχές που οφείλονται σε λόγια, σε πράξεις, ακόμη και σε σκέψεις, είναι ικανές να πυροδοτήσουν έναν εσωτερικό καβγά μέσα σου, που τέλος δεν έχει. Γιατί ο θυμός φέρνει θυμό και δεν υπάρχει δεύτερο άτομο να επέμβει για να εξομαλύνει την κατάσταση. Κι έτσι το αρχικά δυσάρεστο συναίσθημα της ενοχής γίνεται ακόμη πιο δυσάρεστο όταν μετατραπεί σε θυμό.

Λύση δυστυχώς δεν υπάρχει. Τουλάχιστον όσον αφορά στην πρόκληση ενοχών με πραγματικά αίτια. Γιατί είμαστε άνθρωποι και πάντα θα κάνουμε πράγματα που θα μετανιώνουμε. Το θέμα είναι να μη δίνουμε περισσότερη έκταση και σημασία σε γεγονότα που μόνο δυσάρεστα συναισθήματα μάς δημιουργούν και που η ανατροπή τους δεν είναι πλέον εφικτή.

Πώς να αντιμετωπίσουμε τη μοναξιά

Η μοναξιά κυριαρχεί ως θέμα στον κόσμο της ψυχολογίας τελευταία, είναι αντικείμενο τόσο πολλών μελετών, άρθρων και διαλέξεων, που μερικές φορές εύχεστε οι ερευνητές της μοναξιάς να έφευγαν ώστε να σας αφήσουν να περάσετε λίγο χρόνο με τον εαυτό σας. Ίσως γνωρίζατε ήδη ότι η μοναξιά μπορεί να αποβεί μοιραία: συνδέεται με καρδιακές παθήσεις, αϋπνία και κατάθλιψη και είναι ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας θανάτου από την παχυσαρκία. Κι όμως η ανατροπή στις μελέτες σε σχέση με τη μοναξιά είναι ότι είναι σκόπιμο να την καλωσορίζουμε σε μέτριες δόσεις. «Αν βρίσκουμε τον τρόπο να ξανασυνδεόμαστε με τους ανθρώπους τότε η μοναχικότητα είναι καλό πράγμα» είπε ο Γερμανός ψυχολόγος Maike Luhmann στο Αμερικάνικο site Vox. «Πρόκειται για ένα σήμα που προέρχεται από το ψυχικό μας σύστημα και προειδοποιεί ότι κάτι δεν λειτουργεί σωστά. 

Είναι ένας «βιολογικός συναγερμός» που εξελίχθηκε στο πέρασμα του χρόνου και μας προειδοποιεί όταν φθάνουμε σε επικίνδυνα επίπεδα απομόνωσης. Είναι αλήθεια βέβαια, ότι η απομόνωση δεν είναι τόσο επικίνδυνη σήμερα: ένας μοναχικός Λονδρέζος δεν είναι το ίδιο πιθανό να πεινάσει, ή να φαγωθεί όπως ένας μοναχικός προϊστορικός τροφοσυλλέκτης. Όμως, υπάρχει λόγος που η μοναξιά είναι τόσο επώδυνη.

ΚΙ ΕΤΣΙ Η ΙΔΕΑ ΟΤΙ Η ΜΟΝΑΧΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΗ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΕΚΠΛΗΞΗ.

Γιατί να έχουμε αναπτύξει μηχανισμούς αντιμετώπισης της μοναξιάς αν δεν εξυπηρετεί κάποιο σκοπό; Όπως λέει η συγγραφέας Melissa Dahl, το ίδιο μπορεί να υποστηρίξει κανείς για την ανία, που μας προειδοποιεί ότι χρειαζόμαστε περισσότερο νόημα στη ζωή μας και για το άγχος που μας προετοιμάζει να αντιμετωπίσουμε πιθανές απειλές. Αυτό γίνεται ακόμα πιο προφανές αν αναλογιστούμε τον σωματικό πόνο. Ένας επίμονος πόνος στην κοιλιακή χώρα, δεν είναι ευχάριστος, αλλά είναι «κάτι καλό» αν σε προτρέπει να επισκεφθείς το γιατρό ώστε να διαπιστώσει τι τον προκαλεί. Με όρους προγραμματισμού, ο πόνος δεν είναι ιός, είναι χαρακτηριστικό.

Αν έχουμε την τάση να αποφεύγουμε να προσεγγίσουμε τα συναισθήματά μας ως προειδοποιητικά σήματα αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι θεωρούμε ότι με αυτό τον τρόπο αποδίδουμε ευθύνες. Για παράδειγμα όταν προτρέπουμε τους ανθρώπους να βγαίνουν έξω περισσότερο μοιάζει σαν να υπονοούμε ότι φταίνε οι ίδιοι που νιώθουν μοναξιά. Παρομοίως, κάποιες μορφές κατάθλιψης είναι μια λογική αντίδραση σε μια κακή συνθήκη την οποία χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε: ίσως είναι καιρός να απεμπλακείς από μια σχέση ή να αντιμετωπίσεις μια εσωτερική σύγκρουση. Αλλά δεν μας είναι ευχάριστο να σκεφτόμαστε έτσι, προτιμάμε να αποδίδουμε την κατάστασή μας σε μια χημική ανισορροπία, αυτό μας φαίνεται λιγότερο τρομακτικό. Αντιμετωπίζουμε την κατάθλιψη ως πρόβλημα, ενώ ίσως θα ήταν προτιμότερο να τη σκεφτούμε ως σύμπτωμα.

Η δυσάρεστη τροπή είναι ότι η μοναξιά, όπως και η κατάθλιψη, μπορεί να γίνει χρόνια. Κι έτσι ξεκινά ένας φαύλος κύκλος. Αρχίζεις να θεωρείς το περιβάλλον εχθρικό – σε κάνει άλλωστε να αισθάνεσαι άσχημα – κι έτσι συμπεριφέρεσαι εχθρικά στους άλλους ή αποφεύγεις εντελώς την επαφή με τους άλλους ανθρώπους. (Αυτό είναι και το πρώτο προειδοποιητικό σήμα: στην παλαιολιθική εποχή μπορεί να ήταν χρήσιμο σε ένα απομονωμένο άνθρωπο να επαγρυπνά για να εντοπίσει έγκαιρα πιθανές απειλές. Σήμερα αυτό δεν ισχύει). Αυτού του είδους η μοναξιά, απαιτεί μια δεξιότητα: να λαμβάνεις υπόψη σου το προειδοποιητικό σήμα, χωρίς να υποκύπτεις στις σκέψεις που ανακινεί και που σε ωθούν να απομονωθείς ακόμα περισσότερο. Απευθυνθείτε σε άλλους ανθρώπους ακόμα και όταν δεν σας είναι ευχάριστο. Σκεφτείτε το σε αναλογία με το σωματικό πόνο. Σε κανέναν δεν είναι ευχάριστη μια χειρουργική επέμβαση, αλλά καμιά φορά, είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεστε.

Το πρώτο βήμα στο ταξίδι προς την ηγεσία είναι να βρει κανείς το πεδίο που ταιριάζει περισσότερο στα χαρίσματά του

«Μην ξεχνάτε ότι η θέση σας δεν σας δίνει το δικαίωμα να διατάζετε. Απλώς σας επιφορτίζει με το καθήκον να ζείτε τη ζωή σας με τέτοιο τρόπο ώστε οι άλλοι να δέχονται τις διαταγές σας χωρίς να νιώθουν ταπεινωμένοι». Νταγκ Χάμαρσκελντ – Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών

Ίσως, καθώς διαβάζετε το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας ο Ουρανός να σας εμπνέει να γίνετε ηγέτης, ή, το πιο πιθανό, να γίνετε καλύτερος ηγέτης. Αν ναι, τότε τα πόδια σας πατούν στον δρόμο προς την ηγεσία. Πώς μπορεί να σας βοηθήσει ο Κομφούκιος να προχωρήσετε;

Το παγκόσμιο δέντρο της γνώσης για την ηγεσία, που περιλαμβάνει την ουσία αυτού του βιβλίου, έχει ένα ή δύο κλαριά που αφορούν την αυτοβελτίωση των ηγετών. Όπως λένε οι φυλές Μπαμπιλέκε της Δυτικής Αφρικής: «Δεν γεννιέσαι ηγέτης, γίνεσαι».

Συχνά καθίσταται φανερό ότι ένα αγοράκι ή ένα κοριτσάκι έχουν ένα φυσικό δυναμικό για να καθοδηγούν τους άλλους στα χρόνια του σχολείου. Όμως το δυναμικό πρέπει να αναπτυχθεί για να χρησιμεύσει πραγματικά.

Ένα πρώιμο βήμα στο ταξίδι προς την ηγεσία είναι να βρείτε το πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας που ταιριάζει περισσότερο στα χαρίσματά σας – η λέξη αναφέρεται συνολικά στις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και την ιδιοσυγκρασία σας. Αν μπορέσετε να βρείτε αυτή τη φυσική σύνδεση, δεν θα δυσκολευτείτε αργότερα ως ηγέτης να διατηρήσετε τον ενθουσιασμό σας.

Ένα κοινό μοτίβο σε πολλούς τομείς δραστηριότητας είναι όταν κάποιος περνά τα πρώτα χρόνια της δουλειάς του για να γίνει ειδικός – αυτό που όπως θυμάστε ο Κομφούκιος είχε αποκαλέσει «σκεύος». Όπως προοδεύετε, ίσως βρείτε ότι φτάσατε στο κατώφλι μιας επιλογής – υπάρχει μια διχάλα στον δρόμο. Ή θα παραμείνετε ειδικός ή θα διευρύνετε τον ρόλο σας και θα γίνετε γενικιστής.

Αν διαλέξετε το δεύτερο, δίχως αμφιβολία λόγω συμβουλής άλλων, στην πραγματικότητα θα βρεθείτε μπροστά στον γενικότερο ρόλο του ηγέτη, αρχικά ως αρχηγός ομάδας, ύστερα σε επιχειρησιακό επίπεδο και ίσως μια μέρα σε στρατηγικό επίπεδο. Αυτοί οι ρόλοι θα έχουν διάφορους τίτλους ανάλογα με τον κλάδο στον οποίο βρίσκεστε, αλλά, σαν φράκταλ, ο υποβόσκων ή γενικότερος ρόλος είναι ο ίδιος. Η ερώτηση-κλειδί είναι: Πώς μπορεί κανείς να κάνει πρόοδο στο μονοπάτι προς την ηγεσία;

Η πρώτη αρχή για να σημειώσετε πρόοδο είναι να είστε προσηλωμένοι στον ρόλο του ηγέτη και στις αρμοδιότητές του δίχως να ανησυχείτε για τα δικά σας ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή ιδιότητες. Αν διεκπεραιώνετε σωστά τις αρμοδιότητές σας, τότε τα χαρακτηριστικά σας θα ακολουθήσουν. Όπως λένε οι Ισπανοί: “Ό,τι κάνεις γίνεσαι”.

Στη δυτική παράδοση της ηγεσίας, ο σπουδαίος Βρετανός πρωθυπουργός Ουίλιαμ Γκλάντστοουν (1809-1898) τόνισε πόσο σημαντικό είναι να κάνετε αυτό ακριβώς:

-Πρέπει να σεβαστούμε τις ευθύνες μας, όχι τον εαυτό μας.

-Πρέπει να σεβαστούμε τα καθήκοντα για τα οποία είμαστε ικανοί, όχι να δούμε απλοϊκά τις ικανότητές μας.

-Δεν πρέπει να υπάρχει νωθρή ομφαλοσκόπηση, ενδοσκόπηση του εαυτού.

-Όταν εξετάζεται ο εαυτός, πρέπει να έχει τη στενότερη διασύνδεση με την επιδίωξή του.

Σκοπός σας, λοιπόν, είναι να μάθετε τι ακριβώς πρέπει να κάνετε. Εκεί δείχνει την αξία του το μοντέλο των Τριών Κύκλων, που οδηγεί στις τρεις ευρείες ευθύνες, να εκτελέσετε το έργο, να δημιουργήσετε την ομάδα και να αναπτύξετε το άτομο, και ύστερα πιο πέρα, στις πιο συγκεκριμένες λειτουργίες που παρέθεσα – όπως τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση.

Το επόμενο βήμα είναι αυτό που λέει η κοινή λογική, να δείτε τις δυνάμεις σας σε σχέση με τον ρόλο σας: τόσο τον γενικότερο ρόλο του ηγέτη όσο και τις προϋποθέσεις της γνώσης που είναι αναγκαία για να καλύψετε τη θέση που σας περιμένει. Αυτό θα σας βοηθήσει να ξεδιαλύνετε ένα σύνολο προτεραιοτήτων αυτοανάπτυξης που θα έκαναν τον Κομφούκιο να χαρεί. Τώρα ασχοληθείτε μ’ αυτή τη λίστα. Όταν σας λένε Χάρο, ακονίστε το δρεπάνι σας.

Στα πρώτα στάδια του μονοπατιού προς την ηγεσία, να επιστρέφετε στο μοντέλο και τις λειτουργίες του (ίσως βοηθούσε αν ξαναδιαβάζατε αυτό το βιβλίο, ή τουλάχιστον τα σημεία-κλειδιά) μέχρι να σας γίνει συνήθεια να συσχετίζετε τις αρχές με την πρακτική και την πρακτική με τις αρχές. Διότι όταν τινάζονται σπίθες ανάμεσά τους, τότε συμβαίνει η μάθηση. Μετά, όπως λένε οι Κινέζοι:

“Το πουλί υψώνει τα φτερά και τα φτερά το πουλί”.

Αυτή η συνήθεια του στοχασμού –ούτε λίγος, αλλά ούτε πολύς, όπως θα σας συμβούλευε ο Κομφούκιος– θα σταθεί πολύτιμη σ’ ολόκληρη την καριέρα σας. Θεωρήστε τη ένα είδος συστήματος πλοήγησης με αυτόματη διόρθωση.

Αν συνεχίσουμε μ’ αυτή τη ναυτική μεταφορά, φανταστείτε ότι η αναπληροφόρηση (feedback), δηλαδή οι παρατηρήσεις και τα σχόλια για τη δραστηριότητά σας, είναι σαν να συμβουλεύεστε τον μπούσουλα.

Η αναπληροφόρηση είναι απλώς η πληροφόρηση που φτάνει σε εσάς σχετικά με τις αντιδράσεις των ανθρώπων – σ’ αυτή την περίπτωση, τις θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις για την απόδοσή σας στον γενικότερο ρόλο του ηγέτη όπως εφαρμόζεται στη δουλειά σας.

Κομφούκιος, Περί ηγεσίας

Ψευδαισθήσεις

Ένα από τα βασικά στοιχεία του τρισδιάστατου κόσμου που ζούμε, είναι η δυαδικότητα / πολικότητα. Τίποτα δεν φαίνεται να στέκεται μόνο του, χωρίς το αντίθετο ή το συμπλήρωμά του. Αρσενικό/Θηλυκό, φως/σκοτάδι, ζωή/θάνατος, καλό/κακό, η λίστα είναι ατέλειωτη και το περιεχόμενό της διέπει την ύπαρξή μας από το ξεκίνημα μέχρι το τέλος. Όπου δράση και αντίδραση, ενώ κάθε φορά που μια δύναμη εφαρμόζεται προς μια κατεύθυνση, την ίδια στιγμή παράγεται ένα ισόποσο, αντίρροπο φορτίο που θα την αντισταθμίσει, με απώτερο σκοπό να την ισορροπήσει. Έτσι προκύπτει η σύγκρουση των αντιθέτων όψεων της μιας Δύναμης, που όλοι μας γνωρίζουμε τόσο καλά καθώς την βιώνουμε ασταμάτητα, εντός και εκτός.

Αυτό το βασικό στοιχείο ήταν ένας σημαντικός πόλος έλξης για όλους εμάς που ήρθαμε σε αυτό το πεδίο με σκοπό να το εξερευνήσουμε και ν` αντλήσουμε γνώσεις από τον τρόπο που λειτουργεί και τ` αποτελέσματα που φέρνει.

Δεχτήκαμε να βυθιστούμε στο πηχτό σκοτάδι του χαμηλού γήινου κραδασμού της ύλης, εδώ που όποιος ενσαρκώνεται ξεχνάει σχεδόν τα πάντα απ` όσα γνώριζε πριν, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τον Κόσμο ολόκληρο.

Το ταξίδι είναι ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτεί πνευματική εγρήγορση που θα λειτουργήσει ως πυξίδα ώστε να μην χαθεί ο προσανατολισμός μέσα στον κόσμο των απατηλών μορφών και σε μυριάδες ερεθίσματα που απευθύνονται στις 5 αισθήσεις, αποσπούν την προσοχή μας και καλούν σε πειραματισμό. Η πρόκληση της σωματικής επιβίωσης είναι πολύ μεγάλη και στην πορεία των αιώνων οι περισσότεροι ξεχαστήκαμε πιστεύοντας πως αυτή είναι η μια και μοναδική πραγματικότητα κι έτσι αφεθήκαμε, συνηθίσαμε και εγκλωβιστήκαμε από τους νόμους του Κάρμα και της Μετενσάρκωσης.

Επί σειρά αιώνων εκπαιδευθήκαμε σ` έναν πλανήτη φυλακή [έτσι ονομάζονται οι κατακτημένοι από μοχθηρές οντότητες πλανήτες όπου οι κάτοικοι αναγκάζονται να πληρώνουν για να ζούν, διαιρεμένοι σε ιεραρχικές τάξεις / κάστες σκλάβων] να χρησιμοποιούμε σχεδόν αποκλειστικά και μόνο το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο, να ζούμε ερμηνεύοντας καθετί στο περιβάλλον μας μέσα από τα φίλτρα των αρσενικών μας ιδιοτήτων, κατά κανόνα κουρδισμένων στην χαμηλή οκτάβα της βίας, του μίσους, της αντιπαλότητας και της ανταγωνιστικότητας.

Γαλουχηθήκαμε με δοξασίες που ήθελαν τις θηλυκές μας ποιότητες και ιδιότητες του δεξιού ημισφαιρίου στην εξορία, υποβιβάσαμε τις γυναίκες σε πολίτες 2ης και 3ης κατηγορίας, φιμώσαμε το στόμα της καρδιάς μας, κυνηγήσαμε και κάψαμε κάθε μαγικό συναίσθημα ικανό να μας συνδέσει με τον εσωτερικό μας κόσμο μπροστά στην πύλη του οποίου χτίσαμε τεράστια τείχη και φραγμούς φόβου, όλα περίτεχνα διακοσμημένα με μια τεράστια ποικιλία ενοχικών συμπλεγμάτων, κομπλεξικών και ανέραστων δογμάτων που ονομάσαμε “ηθικές αξίες”. Έτσι, ζήσαμε σ` έναν κόσμο στείρο και στερημένο από κάθε σεβασμό απέναντι στη ζωή, την οποία δολοφονήσαμε, βιάσαμε και εκπορνεύσαμε σε κάθε ευκαιρία ως γνήσιοι κατακτητές που η ψευδεπίγραφη Ιστορία υμνεί τα κατορθώματά τους, υψώνει αγάλματα και παρελαύνει στην μνήμη τους, πάντα με σκοπό να μην αναρρώσουμε ποτέ από το δηλητήριο της ψυχρής και ωμής λογικής ενός μυαλού μονοδιάστατου που βρήκε τη συμβολική εξωτερίκευσή του στη μορφή κάθε τύραννου και δικτάτορα, μικρού ή μεγάλου.

Ο συγκεκριμένος εξελικτικός κύκλος έφτασε στην ολοκλήρωσή του και τώρα βρισκόμαστε στο χρονικό σημείο όπου αναγγέλλεται το τέλος του πειραματισμού για όλους μας. Η κλήση αφύπνισης απευθύνεται στο σύνολο, ανεξάρτητα το σημείο αντίληψης και προόδου που βρισκόμαστε και επάξια κερδίσαμε με τις προσπάθειές μας.

Τώρα καλούμαστε να βγούμε από τις συγκρούσεις των αντιθέτων και ν` αναζητήσουμε την μέση οδό σε όλα μας τα θέματα, να θυμηθούμε ότι όλα ήταν μέρος του Συμπαντικού Σχεδίου που εθελοντικά αποφασίσαμε να βοηθήσουμε την εκπλήρωσή του και προωθήσαμε εαυτούς σε διαδοχικές ενσαρκώσεις για πολλούς αιώνες, παίζοντας δεκάδες διαφορετικούς ρόλους ώστε να αποκτήσουμε μια σφαιρική, ολοκληρωμένη άποψη και γνώση.

Βιώσαμε εμπειρικά το καλό και το κακό σε πολλές εκφάνσεις, με πολλά πρόσωπα και εναλλαγές φύλου, πότε από την μεριά του θύτη και πότε από του θύματος, ώστε να έχουμε ισορροπημένη αντίληψη και πληρέστερη κατανόηση. Δοκιμάσαμε ακραίες συνθήκες διαβίωσης και μεταφέρουμε βαθιά καταχωρημένες μνήμες από την συνεισφορά μας στην Ιστορική πορεία πολλών τόπων και πολλών εποχών. Το απόσταγμα αυτής της γνώσης, η σοφία που οφείλουμε να έχουμε συσσωρεύσει, τώρα καλείται να τεθεί στην υπηρεσία της Ανθρωπότητας έτσι ώστε να σταθούμε πλέον ως Μια Φυλή, Μια Οικογένεια, παραμερίζοντας κάθε χωριστικότητα, κάθε διαίρεση και κάθε πόλωση, μια για Πάντα.

Είμαστε κύτταρα στο σώμα ενός οργανισμού που, προς το παρόν, τα πεπερασμένα εργαλεία αντίληψης που έχουμε στην διάθεσή μας αδυνατούν να συλλάβουν. Όσο επιμένουμε να ερμηνεύουμε το περιβάλλον μας μέσα από τις δυαδικότητες και τις παραμορφώσεις τους, τόσο θα παραμένουμε εγκλωβισμένοι και απομακρυσμένοι από κάθε Ενοποίηση που τόσο πολύ χρειαζόμαστε για να υπερβούμε τους περιορισμούς μας και να λύσουμε όλα εκείνα τα προβλήματα που μας βασανίζουν. Κάθε κύτταρο είναι μοναδικό, με μια συγκεκριμένη αποστολή, με ιδιότητες και ποιότητες απαραίτητες για την υγεία και την ισορροπία του συνόλου.

Η Ανθρωπότητα είναι ένα τεράστιο καλειδοσκόπιο και τώρα ήρθε η ώρα της να λάμψει και πάλι, αναλαμβάνοντας εκ νέου την αρχική της ευθύνη στην επιστασία της Γαίας καθώς το μέλλον της φυλής είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το δικό της (“η φύση συστενάζει και συνωδίνει με τον άνθρωπο”).

Η περίοδος της φιλοξενίας που τόσο άσχημα εκμεταλλευτήκαμε λεηλατώντας και καταστρέφοντας τέλειωσε, η Γαία είναι έτοιμη για τον επόμενο εξελικτικό της κύκλο και μας καλεί μαζί της, να την βοηθήσουμε για να μας βοηθήσει και όλοι μαζί να περάσουμε στην επόμενη φάση. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βγούμε από την διαμάχη των αντιθέτων και ν` ανυψωθούμε στην αντίληψη της Ενότητας, μέσα από κάθε μας σκέψη, λόγο και πράξη. Αυτή είναι η πιο ουσιαστική ψευδαίσθηση αυτού του πεδίου ύπαρξης και η μεγαλύτερη παγίδα καθώς μας εγκλωβίζει σε ατέρμονες αντιπαραθέσεις και αντιπαλότητες, διαιωνίζοντας το σκοτάδι της άγνοιας και της πνευματικής μας αμνησίας.

Προσπαθούμε σκληρά να πείσουμε ο ένας τον άλλον για τις απόψεις μας, ενώ ξεχνάμε ότι ο καθένας μας είναι μοναδικός και έχει μια εξίσου μοναδική αντίληψη της πραγματικότητας. Αντί να σεβόμαστε κάθε άποψη, όσο κι αν διαφέρει από την δική μας, απαξιώνουμε αλλήλους βίαια, εμμένοντας σε κάθε μονοδιάστατη οπτική σα να υπερασπιζόμαστε την απόλυτη αλήθεια που μόνο εμείς γνωρίζουμε, ενώ βουλιάζουμε σε έναν άγονο δογματισμό που γιγαντώνει μονάχα τον εγωισμό μας και συρρικνώνει το Πνεύμα μας.

Αν είμαστε 8 δισ. περίπου αυτή τη στιγμή, τότε υπάρχουν αντίστοιχα μονοπάτια αυτοεκπλήρωσης και αυτεπίγνωσης, το καθένα σωστό γι` αυτόν που το διάλεξε και το βαδίζει στον δικό του ρυθμό, αφού σε αυτό θα συναντήσει τις εμπειρίες που χρειάζεται για την εξέλιξή του. Αν κάποιο απ` αυτά δεν μας ταιριάζει, τότε είμαστε πάντα ελεύθεροι να κρατήσουμε αποστάσεις, ν` απομακρυνθούμε και να αναζητήσουμε εκείνους που βαδίζουν σε μονοπάτια πιο ταιριαστά και συμβατά με το δικό μας.

Είναι γεγονός ότι πολλοί μοιάζουν χαμένοι, να περιφέρονται άσκοπα, γοητευμένοι από αρχαίες σκεπτομορφές και παρωχημένες ιδέες “υπηρεσίας προς τον εαυτό” και “εξουσίας πάνω στους άλλους”.

Οι περισσότεροι είναι βαθιά υπνωτισμένοι και υποταγμένοι στη σαγήνη της δύναμης (“συγχώρεσέ τους, δεν βλέπουν τι κάνουν”) και θα λάβουν την κλήση αφύπνισης που τους αρμόζει, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει. Υπάρχουν και άλλοι που έχουν κάνει την επιλογή τους και αμετανόητοι στέκουν ενάντια στο κάλεσμα, επιδεικνύοντας αλαζονεία και περισσή σκληρότητα απέναντι στο σύνολο που θεωρούν πολύ κατώτερό τους. Σύντομα επίσης θα δούμε πως υπάρχει μέριμνα και γι` αυτούς.

Στο πεδίο της σχεδόν απόλυτης αμνησίας και της δυαδικότητας, για να γίνει αντιληπτό το καλό, έπρεπε απαραίτητα να υπάρχει το κακό και φυσικά κάποιος να το ενσαρκώνει με τρόπο ώστε το συγκεκριμένο μάθημα που αφορά στο Νόμο της Αιτίας και του Αιτιατού (Κάρμα) να γίνεται σαφές. Κάποιοι μολύνθηκαν σε βαθμό που πίστεψαν τον ρόλο τους, ταυτίστηκαν μαζί του ολοκληρωτικά και έχασαν την επαφή με την ψυχή τους.

Ο καθένας θερίζει ό,τι έσπειρε στο πλήρωμα του χρόνου και για όλους υπάρχουν ευκαιρίες διόρθωσης και επιστροφής. Όλα τα μονοπάτια, μηδενός εξαιρουμένου, οδηγούν στον ίδιο προορισμό, στην Πηγή απ` όπου εκπορεύθηκαν. Κάθε σύγκριση είναι μάταιη και δηλώνει άγνοια και τίποτ` άλλο. Τώρα είναι η ώρα ο καθένας μας ν` αναλάβει την ευθύνη του δικού του δρόμου ώστε να είναι έτοιμος να εκπληρώσει την αποστολή του όταν θα κληθεί να το κάνει. Η τυφλή εμπλοκή με τις δυαδικότητες και η ασφυκτική προσκόλληση σε μια μονάχα όψη των πραγμάτων και των εννοιών είναι το βασικότερο εμπόδιο που ο καθένας πρέπει να ξεπεράσει για να στραφεί στην Ενότητα, απ` όπου θα λάβει τις απαντήσεις που αφορούν στα κατά κύριο λόγο υπαρξιακά ερωτήματά του.

Η μεγάλη μας πρόκληση πλέον είναι η Σύνθεση των ιδεών και των εννοιών με στόχο το κοινό καλό (για κάθε μορφή ζωής). Η πραγματική δυσκολία θα βρεθεί στο σημείο όπου θ` αναγκαστούμε εκ των συνθηκών να ξε-μάθουμε πολλά απ` όσα γνωρίζουμε και θεωρούμε δεδομένα, πολλά αξιώματα που χρησιμοποιήσαμε για να θεμελιώσουμε την όποια κοσμοθεωρία μας, καθώς έχουν ήδη αποδειχτεί περίτρανα ανεπαρκή και ανίκανα να μας προωθήσουν και να μας ανυψώσουν προς έναν καλύτερο, δικαιότερο και φωτεινότερο κόσμο.

Έχουμε ήδη περάσει στην τελική ευθεία προς την μεγάλη ανατροπή, κάτι που σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή υπάρχει το ενδεχόμενο να προκύψουν συγκλονιστικά γεγονότα σε παγκόσμια κλίμακα που δεν θ` αφήσουν κανέναν ανεπηρέαστο και αδιάφορο, όπως γινόταν μέχρι τώρα.

Το πέπλο της ψευδαίσθησης που ζούμε επί σειρά αιώνων, αποσυντίθεται όλο και περισσότερο κάθε φορά που κάποιος από εμάς αποσύρει την προσοχή του από τις εξωτερικές εικόνες και την στρέφει εντός, ακυρώνει προγραμματισμούς που του επιβλήθηκαν, διευρύνει την εμβέλεια των 5 αισθήσεων και εκθρονίζει κάθε δόγμα χωριστικότητας από την συνείδησή του. Είμαστε όλοι υπεύθυνοι για το αν η παρούσα κατάσταση θα διαρκέσει για πολύ ή λίγο ακόμη.

Μπορούμε να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας με σκοπό να επιταχυνθεί η διαδικασία αποδόμησης του παλιού κόσμου, ή να αφεθούμε να μας παρασύρουν τα γεγονότα, κάτι που όμως προϋποθέτει βίαιο και απότομο ξύπνημα. Το χρονοδιάγραμμα της σταδιακής απελευθέρωσης ξετυλίγεται καθημερινά και ήδη τα σημάδια βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας, μεταμφιεσμένα ρόλους-παρωδίες του τρισδιάστατου πεδίου που φθίνει ολοένα.

Ο καθένας μας βλέπει και αντιλαμβάνεται αυτά που έχει την ικανότητα να κατανοήσει, καθώς εκπαίδευσε τον εαυτό του συνειδητά και όχι τυχαία, μαθαίνοντας να παρατηρεί νηφάλια και αντικειμενικά, μακριά από κάθε δράμα και θυματοποίηση, χρησιμοποιώντας τα φίλτρα της συμπόνοιας, της ανεκτικότητας και του σεβασμού, ενώ αποφεύγει να κατα-κρίνει υποκειμενικά κάτω από το πρίσμα της φανατικής μισαλλοδοξίας της επαρμένης εγωικής του όψης και της μόνιμα τρομοκρατημένης αμυντικο-επιθετικής νοητικής του στάσης. Οι επιλογές όλων μας έχουν ήδη γίνει προ πολλού, γι` αυτό και είμαστε εδώ στην παρούσα χρονική περίοδο και φάση.

Τώρα ήρθε η ώρα να κατανοήσουμε τον βαθύτερο λόγο και τον απώτερο σκοπό τους, ν` αφυπνιστούμε από τον λήθαργο αιώνων, να ανακτήσουμε την σύνδεσή μας με τα μυστήρια της ύπαρξης, να επαναπρογραμματίσουμε το μυαλό μας γεφυρώνοντας τα δύο εγκεφαλικά μας ημισφαίρια έτσι ώστε να θυμηθούμε ξανά την αυθεντική πολυδιάστατη ταυτότητά μας, επαναπροσδιορίζοντας την αποστολή μας και προωθώντας την Πανανθρώπινη Κοινωνία σε υψηλότερες αξίες και περιεκτικότερες έννοιες.

Ψυχική ευημερία

Υπάρχουν ενδείξεις που μας οδηγούν σε 5 βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε την ψυχική μας ευημερία. Αν επιχειρήσετε να κάνετε αυτά τα βήματα, θα νιώσετε πιο θετικοί και ικανοί να πάρετε ό,τι καλύτερο μπορείτε από τη ζωή.

Τι είναι η ψυχική ευημερία;

Η Sarah Stewart-Brown, καθηγήτρια δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Warwick και ειδικός στην ευημερία, λέει: « Το να νιώθουμε χαρούμενοι είναι μέρος της ψυχικής ευημερίας. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι του συνόλου. Τα αισθήματα της ευχαρίστησης, της απόλαυσης, της αυτοπεποίθησης και της δέσμευσης με τον κόσμο, είναι όλα μέρος της ψυχικής ευημερίας. Η αυτοεκτίμηση είναι και αυτή ένα από αυτά. Λοιπόν, υπάρχει μια αίσθηση ότι μπορείτε να κάνετε τα πράγματα που θέλετε. Το ίδιο ισχύει και για τις καλές σχέσεις που φέρνουν χαρά σε εσάς και στα άτομα γύρω σας. Φυσικά, η καλή ψυχική υγεία δε σημαίνει ότι δε βιώνετε ποτέ συναισθήματα ή καταστάσεις που βρίσκετε δύσκολες. Αλλά σημαίνει ότι νιώθετε πως έχετε τη δύναμη να τα βγάλετε πέρα όταν οι καταστάσεις είναι πιο δύσκολες απ’ ότι συνήθως. Θα σας βοηθούσε στη σκέψη το γεγονός ότι η ευημερία είναι κάτι που κάνετε, παρά κάτι που είστε. Όσα πιο πολλά δίνετε, τόσα πιο πολλά θα πάρετε. Κανείς δε μπορεί να σας δώσει ευημερία. Εσείς είστε αυτοί που αναλαμβάνετε δράση».

5 βήματα για την ψυχική ευημερία

Σχέσεις

Σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω σας. Την οικογένειά σας, τους φίλους σας, τους συναδέλφους σας και τους γείτονες. Αφιερώστε χρόνο στο να βελτιώσετε αυτές τις σχέσεις.

Να είστε δραστήριοι

Δεν χρειάζεται να πάτε στο γυμναστήριο. Κάντε ένα περίπατο, κάντε ποδήλατο, παίξτε ένα παιχνίδι ή ένα ομαδικό σπορ. Βρείτε μια δραστηριότητα που απολαμβάνετε και κάντε την κομμάτι της ζωής σας.

Συνεχίστε να μαθαίνετε

Η μάθηση καινούργιων δεξιοτήτων μπορεί να σας δώσει μια αίσθηση επιτυχίας και μια νέα αυτοπεποίθηση. Για αυτό, γιατί να μην γραφτείτε σε μαθήματα μαγειρικής; Γιατί να μην ξεκινήσετε να παίζετε ένα μουσικό όργανο ή να μην σκεφτείτε πώς να φτιάξετε την μηχανή σας;

Να δίνετε στους άλλους

Ακόμα και η πιο μικρή πράξη μετράει, είτε πρόκειται για χαμόγελο, ένα ευχαριστώ σας ή κάποια ευγενικά λόγια. Οι μεγαλύτερες πράξεις όπως ο εθελοντισμός στην τοπική σας κοινότητα, μπορούν να βελτιώσουν την ψυχική σας ευημερία και να σας βοηθήσουν να δικτυωθείτε κοινωνικά.

Να έχετε επίγνωση

Να δίνετε περισσότερη βάση στο παρόν, συμπεριλαμβανομένων των σκέψεών σας και των συναισθημάτων σας, του σώματός σας και του κόσμου γύρω σας. Κάποιοι άνθρωποι αποκαλούν αυτή την επίγνωση ενσυνειδητότητα. Μπορεί να αλλάξει θετικά τον τρόπο με τον οποίο αισθάνεστε τη ζωή και τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεστε τις προκλήσεις.

Δεν αγαπάς τον εαυτό σου καθόλου μα καθόλου;

Δεν αγαπάς τον εαυτό σου καθόλου μα καθόλου. Όμως, ποιον θα αγαπήσεις αν δεν ξέρεις ποιος είσαι; Από πολύ μικρό σε έχουν κάνει να πιστεύεις -μεταξύ άλλων πολλών ανοησιών- ότι οφείλεις να γίνεις σημαντικό πρόσωπο για να απολαμβάνεις μια επαγγελματική θέση με κύρος και να κερδίζεις όσο περισσότερα χρήματα μπορείς. Και σαν αποτέλεσμα του να κάθεσαι παθητικά στην τάξη οχτώ ώρες την ημέρα επί πέντε μέρες την εβδομάδα, με τον καιρό επέτρεψες να ευνουχίσουν την αυτοεκτίμησή σου και να ακρωτηριάσουν την εμπιστοσύνη σου στον εαυτό σου. Σήμερα, πολύ λίγα άτομα διατηρούν την έμφυτη αυτοεκτίμηση με την οποία γεννήθηκαν. Πρέπει να έχεις πολλή εξυπνάδα και εσωτερική δύναμη για να μην αφεθείς να σε λιώσει επί δεκαεπτά χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα. Κι εγώ αφέθηκα να με λιώσει. Συνεπώς δεν αξίζει τον κόπο να αυτομαστιγώνεσαι γι’ αυτό. Ούτε επίσης να χάνεις τον χρόνο σου αναζητώντας ενόχους. Αν θέλεις να επιτρέψεις στον εαυτό σου λίγα λεπτά θυματοποίησης, παραπονέσου ότι είσαι θύμα της ιστορικής στιγμής που σου έλαχε να ζήσεις. 

Έχεις γεννηθεί σε μια κοινωνία η οποία ασυνείδητα σε προγραμμάτισε να περάσεις τη ζωή σου αρνούμενος τον εαυτό σου, προσπαθώντας να μπεις σε ένα προσωπικό, οικογενειακό και επαγγελματικό καλούπι καθορισμένο από άλλους. Το ίδιο μου κάνει αν εξωτερικά σού πάνε καλά τα πράγματα. Αν δε συμβεί να είσαι αυτός που είσαι και όχι άλλος, η σύγκρουση με τον εαυτό σου θα συνεχίσει να υποβόσκει μέσα σου. Ο αντίπαλός σου είναι ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι οφείλεις να είσαι.

Άσε τον εαυτό σου ήσυχο επιτέλους!

Έχεις μεταβληθεί σε φαρσαδόρο που συνεχίζει τη φάρσα από βόλεμα κι από αδράνεια. Κι επίσης από φόβο μην τύχει και απογοητεύσεις το ακροατήριό σου. Αλλά με το να φοράς τόσο καιρό μια μάσκα, έχεις ξεχάσει ποιος είσαι. Ασυνείδητα δόμησες μια ψευδή προσωπικότητα για να πείσεις τον κόσμο ότι είσαι άξιος της αγάπης του και της επιδοκιμασίας του. Είσαι ένας ηθοποιός, και η κοινωνία η σκηνή σου. Ωστόσο, όσο περισσότερο ταυτίζεσαι με τη μεταμφίεση, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από την αυθεντική ουσία σου: και κατά συνέπεια, σου είναι πιο δύσκολο να γνωρίσεις τον άνθρωπο που στ’ αλήθεια είσαι. Έχοντας ταυτιστεί με μια προκατασκευασμένη περσόνα, στο βάθος βάθος μέσα σου αισθάνεσαι ότι η ζωή σου έχει στηθεί πάνω σε μια απάτη. Πώς φέρεσαι στον εαυτό σου; Τον κρίνεις; Τον υποτιμάς; Ανησυχείς; Αν συνηθίζεις να νιώθεις μεγάλο θυμό, θλίψη ή άγχος σημαίνει ότι ακόμα παλεύεις. 

Η «στρέβλωση» της αληθινής σου ουσίας, η «αυτοαπαίτηση» και η «νοητική κακοποίηση» είναι έλλειμμα «αποδοχής». Πρόκειται για ένα χάρισμα που αναπτύσσεται στο μέτρο που αρχίζεις ν’ αφήνεις ήσυχο τον εαυτό σου, παύοντας, παράλληλα, να καταναγκάζεσαι για να φτάσεις να είσαι κάποιος που ποτέ δε θα είσαι. Το να αποδεχτείς τον εαυτό σου σημαίνει να κατανοήσεις για ποιο λόγο και για ποιο σκοπό είσαι όπως είσαι. Παραδόξως, αποδεχόμενος τη σκοτεινή πλευρά σου, αυτή μεταμορφώνεται, φέρνοντας στην επιφάνεια το φως που υπάρχει μέσα σου.

To να γνωρίσεις τον εαυτό σου δε σημαίνει καθόλου ότι οφείλεις ν’ αλλάξεις ή να είσαι καλύτερος άνθρωπος. Σκοπός της παιδαγωγικής αυτής διαδικασίας είναι να αποδεχτείς τον εαυτό σου ακριβώς όπως είναι, με τα ελαττώματά του και τα προτερήματά του, εντάσσοντας στο είναι σου το φως και τη σκιά που συγκατοικούν μέσα σου. Το να αποδεχτείς τον εαυτό σου δεν πάει να πει να παραιτηθείς, να συμμορφωθείς, να είσαι αδιάφορος ή να γαντζωθείς στο «είμαι αυτός που είμαι». Σημαίνει να δεσμευτείς να εξακριβώσεις ποια είναι η ρίζα της οδύνης σου. Και, λοιπόν, τι θα κάνεις για να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου; Κατανόησε τα κίνητρα και τους λόγους που σε οδήγησαν να είσαι όπως είσαι αυτή ακριβώς τη στιγμή. Τη στιγμή που κάτι μέσα σου θα σου κάνει «κλικ», θα βιώσεις έναν «ψυχικό οργασμό» που μετά απ’ αυτόν θα αλλάξει ριζικά η άποψη που έχεις για τον εαυτό σου. 

Για τρεις μήνες, κάθε φορά που θα δυσφορείς, θα αναρωτιέσαι: «Τι είναι αυτό που δεν αποδέχομαι;». Η απάντηση θα σου δείξει ότι η ρίζα της δυσφορίας σου βρίσκεται στο μυαλό σου, στην υποκειμενική και στρεβλή ερμηνεία που κάνεις της πραγματικότητας. Να θυμάσαι καθημερινά άτι αυτό που δεν μπορείς να αποδεχτείς είναι η μόνη αιτία της οδύνης σου. Όπως και στην αρχή, θα δυσφορείς κάθε φορά που θα αντιλαμβάνεσαι ότι προκαλείς δυσφορία στον εαυτό σου. Το παιχνίδι συνίσταται στο να αποδεχτείς το γεγονός ότι ακόμα δεν έχεις μάθει να αποδέχεσαι τον εαυτό σου, και ότι αυτή ακριβώς η γνώση είναι η σημαντικότερη που οφείλεις ν’ αποκτήσεις στη ζωή σου.

Όταν καλλιεργείς τη διαπροσωπική σου νοημοσύνη, η οδύνη που προξενείς σε σένα όταν σχετίζεσαι με τον εαυτό σου παύει.

Επιθυμούμε αυτό κι εκείνο και τ’ άλλο, γιατί δεν είμαστε ευχαριστημένοι με τα πράγματα όπως είναι

Αν μας ζητούσαν να περιγράψουμε πώς ακριβώς φανταζόμαστε ότι είναι και φέρεται ένας σοφός άνθρωπος, είναι πολύ πιθανό οι περιγραφές των περισσοτέρων από εμάς να συνέπιπταν σε πολλά σημεία: θα μιλούσαμε μάλλον για έναν άνθρωπο κάπως μεγάλης ηλικίας, που ζει ουσιαστικά μόνος σ’ ένα μέρος μακριά από τη βουή της πόλης μια λιτή ζωή χωρίς πολυτέλειες και περιττά αντικείμενα, με ελάχιστες ή καθόλου ανέσεις και ευκολίες.

Γνωρίζουμε – χωρίς να μπορούμε να πούμε πώς – ότι αν είμαστε σοφότεροι, δεν θα είχαμε τέτοια εξάρτηση από τα υλικά πράγματα, δεν θα χρειαζόταν να περιστοιχιζόμαστε απ’ αυτά ούτε και θα τους αφιερώναμε τόσο χρόνο. Διαισθανόμαστε ότι αν μπορούσαμε να εξυψωθούμε σ’ ένα ανώτερο επίπεδο, δεν θα χρειαζόμαστε πια να βλέπουμε διαρκώς τους άλλους γύρω μας να μας χειροκροτούν, να μας επιδοκιμάζουν, να μας λένε πόσο πολύ μας αγαπάνε ή πόσο μας χρειάζονται. Δεν θ’ αφιερώναμε καθόλου χρόνο ή κόπο στην προσπάθειά μας να γίνουμε κάτι που δεν είμαστε.

Κάτι μας λέει μέσα μας πως η αδυναμία, η άγνοια, η νεύρωση ή η πνευματική μας πενία (μπορούμε να το πούμε με πολλούς τρόπους) είναι που μας ωθεί προς αυτά τα – στην πραγματικότητα επιφανειακά – πράγματα, και μας κάνει να τα θεωρούμε απαραίτητα.

Αν η λέξη προσκόλληση αναφέρεται στην κυριολεξία σε μια κατάσταση έντονου ενδιαφέροντος, κλίσης, συμπάθειας ή στενής σχέσης με κάτι (ή κάποιον), αυτή η σχέση είναι πάντα πολύ ιδιαίτερη και αρρωστημένη, γιατί περιλαμβάνει μια αφοσίωση που σκλαβώνει, μια ευχαρίστηση που πονάει, μια προτίμηση που δεσμεύει. Είναι αυτή η σχέση που μας κρατάει δεμένους και εξαρτημένους απ’ αυτό που αγαπάμε ή έχουμε επιλέξει, και που περιλαμβάνει τον φόβο της απώλειας, τη δυσκολία του αποχωρισμού και την υποκειμενική αδυναμία μας να το αφήσουμε να φύγει.

Μετά απ’ όσα είπαμε, ίσως και να ξεκαθαρίζουν οι λόγοι για τους οποίους χρειάζεται να μάθει κάποιος να βαδίζει στο μονοπάτι της αποστασιοποίησης. Το να “παρατάμε” κάτι, λοιπόν, είναι σχεδόν, σχεδόν, σχεδόν επιτακτική ανάγκη (είναι εμφανές πως ούτε τώρα τολμώ να χρησιμοποιήσω αβασάνιστα τη λέξη επιτακτική).

Ωραία λοιπόν… Πώς μπορούμε να μεταφέρουμε αυτήν την ιδέα στη ζωή μας;

Στην πρόκληση να διασχίσουμε και να εξερευνήσουμε το επίπεδο της πνευματικότητάς μας, μαθαίνουμε, όπως είπαμε, πως στο ταξίδι αυτό παίρνουμε ελάχιστες αποσκευές· τα απολύτως απαραίτητα. Για να ξεκινήσει κανείς τον πνευματικό δρόμο, το μόνο που είναι απολύτως αναγκαίο είναι ν’ αρχίσει να βαδίζει. Από την αρχή καταλαβαίνεις μόνος σου ότι θα πρέπει ν’ απαλλαγείς απ’ όλα τα περιττά, από πράγματα που δεν είναι αναγκαία και, αργά ή γρήγορα, θα σου γίνουν μάλλον βάρος παρά βοήθεια.

Η καταναλωτική κοινωνία μετατρέπει το προαιρετικό σε αναγκαίο και το αναγκαίο σε ζωτικό και σπάνιο (καθιστώντας το έτσι ακόμα πιο επιθυμητό και διευκολύνοντας τη δουλειά των πωλητών και των διαφημιστών).

Για πολλούς, ζωτικά είναι τα λεφτά ή τα υλικά αγαθά· γι’ άλλους, οι ανέσεις που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο μιας ευτυχισμένης ζωής· για μερικούς, τέλος, η απαγκίστρωση από μια σχέση στην οποία έχουν εγκλωβιστεί.

Όπως και να ’χει, στο καινούργιο επίπεδο ο καθένας μπορεί να συνειδητοποιήσει, λίγο μετά το ξεκίνημά του, τι του περισσεύει, τι τον βαραίνει περισσότερο, τι περιττό φορτίο κουβαλάει.

Είναι κλασική η ιστορία ζεν που μιλάει για έναν ταξιδιώτη που τον βρήκε η νύχτα στη μέση του δρόμου και χτύπησε την πόρτα ενός σοφού για να του ζητήσει να τον φιλοξενήσει ως το επόμενο πρωί. Ο σοφός δέχεται και καλεί τον ταξιδιώτη να περάσει μέσα. Μπαίνει εκείνος, και έκπληκτος βλέπει την καλύβα του σοφού τελείως άδεια, εκτός από ένα ράντσο από καραβόπανο που είχε για κρεβάτι, κι ένα – δυο πήλινα κανάτια με νερό.

“Που είναι τα πράγματά σου;” ρωτάει τον σοφό ο ταξιδιώτης.
“Τα δικά σου που είναι;” απαντάει ο σοφός.
“Μα εγώ είμαι περαστικός!” αναφωνεί ο ταξιδιώτης.
Τότε ο σοφός λέει χαμογελώντας:
“Κι εγώ το ίδιο!”.

Όλοι περαστικοί είμαστε σ’ αυτήν τη ζωή. Ιδιαίτερα όσοι δεν το ξέρουν.

Προσπαθούμε ν’ αποκτήσουμε αυτό που δεν έχουμε ή να γίνουμε εκείνο που δεν είμαστε, ακόμη κι αν αυτό που επιθυμούμε δεν είναι αναγκαίο, κι ακόμη κι αν η φιλοδοξία μας είναι ανέφικτη ή άδικη.

Εμείς οι προνομιούχοι που δεν πεινάσαμε ποτέ, που βρήκαμε ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας και δεν κοιμηθήκαμε έξω στο κρύο, εμείς που – καλώς ή κακώς -, έχουμε ακόμα δουλειά, που δεν περπατήσαμε ποτέ ξυπόλυτοι παρά μόνο στην παραλία, εμείς, πάντα κάτι επιθυμούμε.

Επιθυμούμε αυτό κι εκείνο και τ’ άλλο, γιατί δεν είμαστε ευχαριστημένοι με τα πράγματα όπως είναι.
Λένε πως η επιθυμία σέρνει μονίμως απ’ το χέρι την απογοήτευση, αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: η απογοήτευση είναι που τραβάει απ’ το χέρι την επιθυμία. Γι’ αυτό, ακόμα κι όταν η επιθυμία έχει ικανοποιηθεί, η πιο πρωτόγονη και βαθιά απογοήτευση εξακολουθεί – ακόρεστη – να υπάρχει.

Αν δεν απαλλαγούμε απ’ αυτήν την ενδογενή αίσθηση ανικανοποίητου, ακόμη κι αν καταφέρουμε κάτι απ’ όσα ποθούμε, θα διαπιστώσουμε ότι το επίτευγμά μας δεν είναι ποτέ πλήρες, ποτέ όπως το φανταζόμαστε, ποτέ αρκετό.

Συνεπώς, η μόνη λύση αν θέλει κάποιος να αποφύγει τη ματαίωση και τη δυστυχία, είναι να εγκαταλείψει εξαρχής την επιθυμία.

Μ’ άλλα λόγια: να φτάσει στην απόλυτη αποδοχή, σε μια χαλαρή και διόλου απαιτητική σχέση με τα πράγματα που είναι όπως είναι, και βρίσκονται εκεί που βρίσκονται.

NIETZSCHE: Ριγμένος σε μια θορυβώδη και πληβεία εποχή

Να ζεις με τρομερή και περήφανη αταραξία· πάντοτε εκείθεν.

– Να έχεις και να μην έχεις τα αισθήματά σου, τα υπέρ και τα κατά σου, κατά βούληση, να αφήνεσαι να τα έχεις και να κάθεσαι πάνω τους όπως πάνω σε άλογα, συχνά όπως σε γαϊδάρους – γιατί πρέπει να ξέρεις να χρησιμοποιείς την ηλιθιότητά τους τόσο καλά όσο και τη φωτιά τους. Να κρατάς τα τριακόσια πρώτα πλάνα σου, αλλά και τα μαύρα γυαλιά σου: γιατί υπάρχουν περιπτώσεις όπου κανένας δεν πρέπει να κοιτά μέσα στα μάτια σου, κι ακόμη λιγότερο στους “λόγους” σου. Και να διαλέγεις για παρέα εκείνο το ευδιάθετο και μπερμπάντικο ελάττωμα, τη φιλοφροσύνη. Και να μένεις κύριος των τεσσάρων αρετών σου, του θάρρους, της διανοητικής διόρασης, της συμπάθειας, της μοναξιάς. Γιατί η μοναξιά είναι σε μας αρετή: είναι μια έξοχη ορμή και κλίση για καθαρότητα, που μαντεύει ότι κάθε επαφή μεταξύ ανθρώπων – “στην κοινωνία” – πρέπει αναπόφευκτα να είναι ακάθαρτη.
Κάθε κοινότητα σε κάνει κάπως, κάπου, κάποτε – “κοινό”.

Ριγμένος σε μια θορυβώδη και πληβεία εποχή…

“Τι σου συνέβη όμως;”
– “Δεν ξέρω”, απάντησε εκείνος διστακτικά· “ίσως πέταξαν οι Άρπυιες πάνω από το τραπέζι μου”.
Συμβαίνει συχνά σήμερα ένας άνθρωπος ήπιος, μετρημένος, επιφυλακτικός, να ξεσπάει ξαφνικά με μανία, να σπάζει τα πιάτα, να αναποδογυρίζει το τραπέζι, να φωνάζει, να λυσσά, να προσβάλλει τους πάντες – και στο τέλος να πηγαίνει στην άκρη, ντροπιασμένος, οργισμένος με τον εαυτό του – που; γιατί;
Για να πεθάνει της πείνας μόνος του;
Για να πνιγεί στις αναμνήσεις του;
– Όποιος έχει τις επιθυμίες μιας ανώτερης εκλεκτικής ψυχής και μόνο σπάνια βρίσκει το τραπέζι του στρωμένο και το φαγητό του έτοιμο, θα αντιμετωπίζει πάντα μεγάλο κίνδυνο: σήμερα όμως ο κίνδυνος αυτός έχει γίνει εξαιρετικός. Ριγμένος σε μια θορυβώδη και πληβεία εποχή, με την οποία δεν θέλει να φάει από το ίδιο πιάτο, μπορεί εύκολα να πεθάνει από πείνα και δίψα ή, αν ενδεχομένως “συμμετάσχει”, να χαθεί από ξαφνική αηδία.
– Έχουμε φάει ήδη όλοι σε τραπέζια στα οποία δεν ανήκαμε· και ακριβώς οι πνευματικότεροι από μας, που είναι και δυσκολότερο να τραφούν, γνωρίζουν εκείνη την επικίνδυνη δυσπεψία, που προέρχεται από μια ξαφνική διόραση κι απογοήτευση για το φαγητό και τους συνδαιτυμόνες μας – την αηδία του απόδειπνου.

ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ, ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ

Ο Φαέθων υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του

Η ιστορία του Φαέθοντα, του γιου του Ήλιου και της Κλυμένης, υποστηρίζει πως ο Φαέθων, σαν νέος θεός Ήλιος, ανέβηκε ένα πρωί στο άρμα του πατέρα του. Ο Ήλιος τον συμβούλευσε:

«Σφιχτά να κρατάς τα χαλινάρια, μην καταλάβουν τ’ άλογα πως έχουν αδύναμο αναβάτη. Μη χρησιμοποιήσεις καθόλου το μαστίγιο και τ’ αγριέψεις.

Οδήγησέ τα μέσα από τις αρματοτροχιές που θα δεις στον ουρανό. Πρόσεχε όταν θ’ ανεβαίνεις, μη λοξοδρομήσεις και χαθείς. Σαν φτάσεις ψηλά, μην κοιτάς κάτω και ζαλιστείς. Και στον κατήφορο τράβα δυνατά τα χαλινάρια μην κατρακυλήσει το άρμα σου και συντριβεί στη γη».

Γρήγορος ο τολμηρός γιος του Ήλιου πηδάει στο άρμα, αρπάζει τα χαλινάρια και τα τραβάει με δύναμη. Αποχαιρετά βιαστικά τον πατέρα του, ενώ τ’ άλογα ανοίγουν τα λευκά φτερά τους κι αλαφροπατώντας βγαίνουν απ΄ τη μεγάλη πύλη των παλατιών του Ήλιου.

Ο Φαέθων, όμως, υπερεκτίμησε τις δυνατότητές του, δεν μπόρεσε να χαλιναγωγήσει καλά το άρμα και τρομαγμένος άφησε τα χαλινάρια καθώς ανέπνεε τον πυρωμένο αέρα. Τίποτα πια δε μπορούσε να κάνει. Ούτε το δρόμο ήξερε, ούτε τ’ άλογα μπορούσε να δαμάσει. Δεν άκουσε τις συμβουλές του πατέρα του, και όλη η πλάση έγινε μια κόλαση. Ήταν η αρχή του τέλους. Τα άλογα ελεύθερα, έτρεχαν όπου ήθελαν. Μία κατέβαιναν χαμηλά, με αποτέλεσμα η Γη να αρπάζει φωτιά, μία ανέβαιναν ψηλά και τότε πυρπολούταν ο ουρανός. Ο νεαρός κάποια στιγμή έπεσε στο κενό και χάθηκε…

Φλόγες τότε τυλίξαν τον δίκορφο Παρνασσό. Πήρε φωτιά η Ίδη και το ισκιωμένο Πήλιο. Καιγόταν ο δασωμένος Ελικώνας και ο ψηλός Ταΰγετος. Αφανίζονταν πολιτείες και λαοί. Ξεράθηκαν πηγές και γάργαρα ρυάκια, οι νύμφες τρέχαν να κρυφτούν στις πιο βαθιές σπηλιές. Κοχλάζαν τα πιο μεγάλα ποτάμια, ακόμα κι ο Νείλος κι ο Ευφράτης. Όλη η θάλασσα έβραζε κι η γη σκιζότανε βαθιά, τόσο βαθιά που οι φλογερές αχτίδες του ήλιου έφταναν στον κατασκότεινο Άδη.

«Αχ, νιάτα, παράτολμα νιάτα! Πως σας τραβάει το άγνωστο, το βάθος τ’ ουρανού, το φως του ήλιου! Ω, πόσο είναι άδικο μια τέτοια τόλμη να χαθεί μέσα στον κατασκότεινο Άδη!».

Σηκώνεται τότε η θεά Γη, η μητέρα όλων και βροντοφωνάζει στον Όλυμπο:

«Δία βασιλιά, εσύ που κυβερνάς αυτόν τον κόσμο, δε βλέπεις τη φωτιά που τύλιξε τη γη; Πρέπει να χαθώ κι εγώ με τα ποτάμια και τα ισκιωμένα δάση; Πρέπει να χαθούν όλες οι φυλές των ανθρώπων κι ό,τι ζωντανό τρέφεται στα χώματά μου; Θέλεις να βασιλέψει πάλι το χάος το πρωταρχικό, κι ό,τι έγινε ως τώρα να χαθεί; γη κι ουρανός, θεοί και άνθρωποι, ζωή κι αγάπη! Δία τρανέ, κυρίαρχε του κόσμου, σώσε τώρα τη γη απ’ τη φωτιά, γιατί σε λίγο θα είναι πια πολύ αργά».

Και ξαφνικά ξεπροβάλλει πάνω από ένα σύννεφο ο μεγάλος Δίας. Και σηκώνοντας το δεξί του χέρι, αμολάει μια αστραπή, που έσβησε αμέσως την πυρκαγιά σ’ ολόκληρη τη γη. Ύστερα ρίχνει έναν κεραυνό που χτυπά το άρμα του Φαέθωνα και το κάνει συντρίμμια. Σαν πεφταστέρι τινάζεται ο γιος του Ήλιου και με τα μαλλιά να φλέγονται πέφτει στον ποταμό Ηριδανό στην άκρη του κόσμου.

Οι κόρες του Ήλιου θρήνησαν στο ποτάμι τον αδερφό τους. Από τα δάκρυά τους προήλθε το κεχριμπάρι. Οι ίδιες μεταμορφώθηκαν σε λεύκες. Τελικά ανέβηκαν όλες μαζί, με τον Ηριδανό, σαν αστέρια. Το τέλος της αρχικής ιστορίας το μαθαίνουμε από μια κρητική διήγηση.

Στην Κρήτη, ο άτυχος ηνίοχος του άρματος του Ήλιου, ονομαζόταν Άδυμνος ή Ατύμνιος. Ήταν αδελφός της Ευρώπης και τον βλέπανε μόνο όταν βράδιαζε. Το πεσμένο αστέρι της αυγής εμφανιζόταν ξανά σαν εσπερινό άστρο και ήταν στον εσπερινό ουρανό ο υπηρέτης του ναού της Αφροδίτης.

Η Υπατία και η ανύπαρκτη αγία Αικατερίνη, δύο πρόσωπα που ο χριστιανισμός τα ταύτισε

Στις 8 Μάρτη 410 (ή 418 κατ’ άλλους) λιντσαρίστηκε και κατακρεουργήθηκε από χριστιανούς η Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός Υπατία, η οποία στη συνέχεια με δόλο ταυτίστηκε με την Αγία Αικατερίνη!!!

Αικατερίνη και Υπατία , δύο μάρτυρες – παρθένες που έζησαν στην Αλεξάνδρεια στη δύση της αρχαιότητας και στην αυγή του χριστιανικού κόσμου. Τότε που η σύγκρουση του χριστιανισμού με το αρχαίο πνεύμα είχε φτάσει στο βίαιο κορύφωμά της.

Το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτής της σύγκρουσης είχε διαμορφωθεί ήδη από τους απολογητές του χριστιανισμού: «Μα τι το κοινό υπάρχει ανάμεσα στην Αθήνα και την Ιερουσαλήμ, την Ακαδημία και την εκκλησία, τους αιρετικούς και τους Χριστιανούς; Τι το κοινό υπάρχει ανάμεσα στο φως και τα σκοτάδια; Ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο; Η δική μας διδαχή βγαίνει απευθείας από τη στοά του Σολομώντα, που, όπως δίδαξε, πρέπει ν’ αναζητήσεις το Θεό μ’ όλη την απλότητα της καρδιάς. Ενας Χριστιανός είναι ταπεινός ακόμη και με το φτωχό. Αλλά οι φιλόσοφοι μετά από τόσα εγκλήματα και τέτοιες ποταπότητες διατηρούν ανάμεσά σας τ’ όνομα και τις τιμές των σοφών. Τι σχέση υπάρχει ανάμεσα σ’ ένα φιλόσοφο κι ένα Χριστιανό; Ανάμεσα σ’ έναν οπαδό της Ελλάδας κι έναν οπαδό του ουρανού; Ανάμεσα σ’ έναν άνθρωπο που κυνηγά μια μάταιη δόξα κι έναν άνθρωπο αποκλειστικά απασχολημένο με τη σωτηρία του; Ανάμεσα σ’ έναν άνθρωπο που ομιλεί σα σοφός κι έναν άνθρωπο που ζει σα σοφός; Ανάμεσα σ’ έναν άνθρωπο επιδέξιο για να καταστρέφει κι έναν άνθρωπο που δεν ξέρει παρά να οικοδομεί; Πώς τολμάτε να συγκρίνετε τον οπαδό της αμαρτίας με τον ανταγωνιστή του; Τον διαφθορέα της αλήθειας με τον εκδικητή της! Εκείνον που την κλέβει, με κείνον που είναι ο πιο παλιός ιδιοκτήτης της και φύλακάς της; Ακόμη για μια φορά ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα σ’ αυτούς τους δυο ανθρώπους;» (Τερτυλλιανός, «Απολογία», τ. 2ος).

Αικατερίνη και Υπατία, δύο πρόσωπα που η χριστιανική παράδοση τα ταύτισε. Απέδωσε τις γνώσεις και τις φιλοσοφικές ιδιότητες της Υπατίας στην Αικατερίνη. Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι η Αικατερίνη πιθανόν να μην υπήρξε και ότι ήταν μάλλον μια εξιδανικευμένη παρά ιστορική μορφή, αντίπαλο δέος στην Ελληνίδα φιλόσοφο Υπατία κατά τη μεσαιωνική σκέψη. Παρόμοια με την Υπατία, λέγεται ότι ήταν σοφή, πολύ όμορφη, αγνή και ότι δολοφονήθηκε άγρια λόγω της δημόσιας έκθεσης της πίστης της – 105 χρόνια προ του θανάτου της Υπατίας.

Η Αγία Αικατερίνη…

Για τη δράση και τη ζωή της Αγίας δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες. Πρωτογίνεται λόγος γι’ αυτή στο τέλους του 9ου αιώνα (ο 7ος - 12ος αιώνας είναι η περίοδος που παράγονται οι περισσότερες πλαστές αγιογραφίες-μαρτύρια) και με δεδομένο ότι η εποχή του μαρτυρικού της θανάτου προσδιορίσθηκε περί το 307, υπάρχει ύποπτη σιωπή πέντε αιώνων.

Tο 1969 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αφαίρεσε τη γιορτή της από το γενικό εορτολόγιο των αγίων, επικαλούμενη την έλλειψη ιστορικών αποδείξεων για την ύπαρξή της. Το 2002, περιελήφθηκε ξανά στο ημερολόγιο. Την περίοδο αυτή το Βατικανό επέτρεπε ως παραχώρηση την τήρηση της εορτής της όπως προηγουμένως.

Η πάνσοφη, εκπληκτικά όμορφη, δεινή ρήτορας και με ωραίο παράστημα Αγία Αικατερίνη σπούδασε φιλολογία, φιλοσοφία και απέκτησε ευρύτατες θεολογικές γνώσεις. Σύμφωνα με τους θρύλους και τα συναξάρια της Αγίας, όταν πληροφορήθηκε ο Αυτοκράτορας Μαξιμίνος όσα διαδίδονταν περί αυτής, ανέθεσε σε πενήντα ή κατ’ άλλους σε εκατόν πενήντα περίφημους ρήτορες προκειμένου συζητώντας μαζί της να της αποδείξουν το αβάσιμο και στρεβλό των ιδεών (δοξασιών) της. Το αποτέλεσμα όμως υπήρξε το αντίθετο. Θύμωσε ο αυτοκράτορας και την υπέβαλε σε μαρτύρια μέχρι θανάτου. Έτσι έγινε αγία και προστάτρια όσων ασχολούνται με τα γράμματα, ιδιαίτερα των παρθένων φοιτητριών. Χριστιανικό σύμβολο σοφίας και επιστήμης. Συχνά εικονίζεται να κρατά σφαίρα και διαβήτη.

Σύμφωνα με μια άλλη ακόμη εκδοχή του θρύλου, η Αικατερίνη απέρριψε πολλές γαμήλιες προτάσεις. Ισως με αυτό συνδέεται μια εύθυμη γιορτή της αγίας στο Παρίσι. Νεανίδες ηλικίας 25 ετών ανύπανδρες, ανήμερα της εορτής της Αγίας, περιφέρονταν εν ευθυμία στην πόλη φέροντας ή σκεπάζοντας τα μαλλιά τους με λευκό δαντελωτό «κεκρύφαλο» (σκούφο) εκ του οποίου και προήλθε η γαλλική έκφραση «elle a la coiffure de Sainte Catherine» (= έχει το κτένισμα της Αγίας Αικατερίνης, κότσο τα μαλλιά) που αποτελεί ιδιωματισμό και λέγεται για γεροντοκόρες, ιδιαίτερα αυτές που αυτοπροσδιορίζονται ως «μνηστευμένες» με την πίστη στον Κύριο.

Στον πίνακα του Αναγεννησιακού καλλιτέχνη Ραφαήλ «Η σχολή των Αθηνών» τα μεγαλύτερα μυαλά του αρχαίου κόσμου συγκεντρώνονται για συζήτηση. . . και ανάμεσά τους βρίσκεται μια μονάχα γυναίκα. Είναι ντυμένη λευκά, που στέκεται προς τα εμπρός-αριστερά, και ατενίζει έξω από την εικόνα προς εμάς. Είναι η Υπατία της Αλεξάνδρειας.

…και η φιλόσοφος Υπατία

Η Υπατία έζησε το 370-418 – την εποχή που ο χριστιανός επίσκοπος Κύριλλος συγκρούεται με τον ειδωλολάτρη έπαρχο Ορέστη για τον έλεγχο της πόλης. Ήταν Εθνική, δηλαδή Ελληνίδα ειδωλολάτρισσα και δίδασκε μαθηματικά, φιλοσοφία, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Δίδασκε δημόσια, στους δρόμους της πόλης. Ήταν τόσο χαρισματική δασκάλα, τόσο γοητευτική που προσέλκυε πολλούς και σημαντικούς μαθητές. Γι’ αυτό θεωρήθηκε επικίνδυνη για το χριστιανισμό και λιντσαρίστηκε από το φανατισμένο χριστιανικό όχλο που οδηγήθηκε από τον επίσκοπο Κύριλλο (τιμά τη μνήμη του η εκκλησία συγκαταλέγοντάς τον στους αγίους…).

Την έσυραν σε μια εκκλησία, την έγδυσαν και την έγδαραν ζωντανή με θραύσματα πήλινων αγγείων. Στη συνέχεια τη διαμέλισαν και διασκόρπισαν τα μέλη της στην πόλη… Πρόφαση, η σχέση της με τον ειδωλολάτρη έπαρχο της πόλης Ορέστη. Αιτία, η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της επιστήμης και της μάθησης, που για τους χριστιανούς ταυτίζονταν με την ειδωλολατρία. Από καιρό ήδη οι απολογητές του μάζευαν κάθε πέτρα για να την πετάξουν στη μόρφωση και στο μορφωμένο. Από τότε αρχίζει αυτός ο «λιθοβολισμός» της επιστήμης. Για το χριστιανισμό ό,τι γίνεται στη φύση και στην κοινωνία είναι θεϊκά δοσμένο, ενώ η επιστήμη αναζητά τους νόμους που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα.

Η φυγή πολλών λογίων αμέσως μετά το λιντσάρισμα της Υπατίας σήμανε την αρχή του μαρασμού της Αλεξάνδρειας ως κέντρου μάθησης. Η μορφή της όμως δεν έσβησε, όπως ίσως επιδίωκε η εκκλησία με την ταύτιση Αικατερίνας και Υπατίας.

Το Λεξικό Σουίδα («Η αρχαιότερη εγκυκλοπαίδεια που φιλοδόξησε να συμπεριλάβει “πάντας τους αιώνας και πάντα τα γένη της φιλολογίας”», 10ος αιώνας) αφιερώνει στο λήμμα Υπατία μια ολόκληρη σελίδα – δεν αφιερώνει σε πολλά λήμματα αυτό το χώρο – ενώ στο λήμμα «Αικατερίνα» περιορίζεται στο «όνομα κύριον».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής της Υπατίας απέδωσε κινηματογραφικά με την ταινία «Αγορά» (Agora, ο πρωτότυπος τίτλος) το 2009 ο Ισπανο-χιλιανός σκηνοθέτης Αλεχάντρο Αμενάμπαρ.

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΑΡΘΡΑ - ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ

Ο όρος «Στωικισμός» προέρχεται από την ελληνική λέξη «στοά», αναφερόμενος σε μια κιονοστοιχία, όπως αυτές που χτίστηκαν έξω ή μέσα σε ναούς, γύρω από κατοικίες-σπίτια, γυμνάσια και αγορές. Δημιουργήθηκαν επίσης ξεχωριστά ως στολίδια των δρόμων και των ανοιχτών χώρων. Η απλούστερη μορφή είναι αυτή μιας στεγαστής κιονοστοιχίας, με έναν τοίχο στη μία πλευρά, ο οποίος ήταν συχνά διακοσμημένος με πίνακες ζωγραφικής. Έτσι στην αγορά της Αθήνας η στοά poikile (Ζωγραφισμένη Κιονοστοιχία) διακοσμήθηκε με τις αναπαραστάσεις του Πολυγνώτου για την καταστροφή της Τροίας, τον αγώνα των Αθηναίων με τις Αμαζόνες και τις μάχες του Μαραθώνα και της Οινόης. Ο Ζήνωνας του Citium δίδαξε στο stoa poikile στην Αθήνα, και οι υποστηρικτές του κατά συνέπεια έλαβαν το όνομα στωικοί. Ο Ζήνων ακολουθήθηκε από τον Κλεάνθη και στη συνέχεια από τον Χρύσιππο, ως ηγέτες του σχολείου. Το σχολείο προσέλκυσε πολλούς υποστηρικτές και άκμασε για αιώνες, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά αργότερα στη Ρώμη, όπου οι πιο στοχαστικοί συγγραφείς, όπως ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Σενέκα και ο Επίκτητος, μέτρησαν τους εαυτούς τους μεταξύ των οπαδών του. 

Γνωρίζουμε ελάχιστα σίγουρα για το τι μοιράζονται συγκεκριμένοι Στωικοί, Ζήνων, Καθαροί, ή Χρύσιππο, είχαν στο σχηματισμό των δογμάτων του σχολείου, αλλά μετά τον Χρύσιππο οι κύριες γραμμές του δόγματος ολοκληρώθηκαν. Το στωικό δόγμα χωρίζεται σε τρία μέρη: λογική, φυσική και ηθική. Ο στωικισμός είναι ουσιαστικά ένα σύστημα ηθικής το οποίο, ωστόσο, καθοδηγείται από μια λογική ως θεωρία της μεθόδου και στηρίζεται στη φυσική ως θεμέλιο. Εν συντομία, η έννοια της ηθικής τους είναι αυστηρή, που περιλαμβάνει μια ζωή σύμφωνα με τη φύση και ελέγχεται από την αρετή. Είναι ένα ασκητικό σύστημα, που διδάσκει τέλεια αδιαφορία (απάθεια) σε όλα τα εξωτερικά, γιατί τίποτα εξωτερικό δεν θα μπορούσε να είναι είτε καλό είτε κακό. Εξ ου και στους Στωικούς τόσο ο πόνος όσο και η ευχαρίστηση, η φτώχεια και ο πλούτος, η αρρώστια και η υγεία, υποτίθεται ότι ήταν εξίσου ασήμαντα. 

Στωική Λογική

Η στωική λογική είναι, σε κάθε ουσιώδη, η λογική του Αριστοτέλη. Σε αυτό, ωστόσο, πρόσθεσαν μια θεωρία, ιδιόμορφη για τον εαυτό τους, της προέλευσης της γνώσης και του κριτηρίου της αλήθειας. Όλη η γνώση, είπαν, εισέρχεται στο μυαλό μέσα από τις αισθήσεις. Το μυαλό είναι μια κενή πλάκα, πάνω στην οποία αναγράφονται οι εντυπώσεις. Μπορεί να έχει μια συγκεκριμένη δική του δραστηριότητα, αλλά αυτή η δραστηριότητα περιορίζεται αποκλειστικά σε υλικά που παρέχονται από τα φυσικά όργανα της λογικής. Αυτή η θεωρία στέκεται, φυσικά, σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό του Πλάτωνα, για τον οποίο ο νους και μόνο ήταν η πηγή της γνώσης, οι αισθήσεις είναι η πηγή της γνώσης, οι αισθήσεις είναι οι πηγές όλης της ψευδαίσθησης και του λάθους. Οι Στωικοί αρνήθηκαν τη μεταφυσική πραγματικότητα των εννοιών. Οι έννοιες είναι απλώς ιδέες στο μυαλό, αφαιρεθεί από τις λεπτομέρειες και δεν έχουν καμία πραγματικότητα έξω από τη συνείδηση. 

Δεδομένου ότι όλη η γνώση είναι μια γνώση των αισθημάτων-αντικειμένων, η αλήθεια είναι απλά η αντιστοιχία των εντυπώσεων μας με τα πράγματα. Πώς θα ξέρουμε αν οι ιδέες μας είναι σωστά αντίγραφα των πραγμάτων; Πώς διακρίνουμε την πραγματικότητα από τη φαντασία, τα όνειρα ή τις ψευδαισθήσεις; Ποιο είναι το κριτήριο της αλήθειας; Δεν μπορεί να βρίσκεται σε έννοιες, αφού είναι δικής μας κατασκευής. Τίποτα δεν είναι αλήθεια εκτός από τις εντυπώσεις, και ως εκ τούτου το κριτήριο της αλήθειας πρέπει να βρίσκεται στην ίδια την αίσθηση. Δεν μπορεί να είναι στη σκέψη, αλλά πρέπει να αισθάνεται. Τα πραγματικά αντικείμενα, είπαν οι Στωικοί, παράγουν μέσα μας ένα έντονο συναίσθημα, ή πεποίθηση, της πραγματικότητάς τους. Η δύναμη και η ζωντάνια της εικόνας διακρίνουν αυτές τις πραγματικές αντιλήψεις από ένα όνειρο ή φαντασία. Ως εκ τούτου, το μοναδικό κριτήριο της αλήθειας είναι αυτή η εντυπωσιακή πεποίθηση, σύμφωνα με την οποία οι πραγματικές δυνάμεις αναγκάζουν τον εαυτό τους στη συνειδητότητά μας και δεν θα απορριφθούν. Συνεπώς, δεν υπάρχει καθολικά θεμελιωμένο κριτήριο αλήθειας. Βασίζεται, όχι στη λογική, αλλά στο συναίσθημα. 

Στωική Φυσική

Η θεμελιώδης πρόταση της Στωικής φυσικής είναι ότι «δεν υπάρχει τίποτα ασώματα». Αυτός ο υλισμός συνυπάρχει με τον προσανατολισμό της αίσθησης-εντύπωσης του δόγματος της γνώσης τους. Ο Πλάτωνας τοποθέτησε τη γνώση στη σκέψη και την πραγματικότητα, επομένως, στην ιδανική μορφή. Οι Στωικοί, ωστόσο, τοποθετούν τη γνώση στη φυσική αίσθηση, και η πραγματικότητα -- αυτό που είναι γνωστό από τις αισθήσεις -- είναι θέμα. Όλα τα πράγματα, είπαν, ακόμα και η ψυχή, ακόμα και ο ίδιος ο Θεός, είναι υλικά και τίποτα περισσότερο από υλικά. Αυτή η πεποίθηση βασιζόταν σε δύο βασικές εκτιμήσεις. Πρώτον, η ενότητα του κόσμου το απαιτεί. Ο κόσμος είναι ένας και πρέπει να εκδίδεται από μία αρχή. Πρέπει να έχουμε μονισμό. Ο ιδεαλισμός του Πλάτωνα επιλύθηκε σε έναν μάταιο αγώνα που περιλάμβανε δυϊσμό μεταξύ ύλης και σκέψης. Δεδομένου ότι ο κόλπος δεν μπορεί να γεφυρωθεί από την πλευρά της ιδανικής σφαίρας των μορφών, πρέπει να πάρουμε τη θέση μας επί της ύλης και να μειώσουμε το μυαλό σε αυτό. Δεύτερον, το σώμα και η ψυχή, ο Θεός και ο κόσμος, είναι ζευγάρια που δρουν και αντιδρούν το ένα πάνω στο άλλο. Το σώμα, για παράδειγμα, παράγει σκέψεις (εντυπώσεις αισθήσεων) στην ψυχή, η ψυχή παράγει κινήσεις στο σώμα. Αυτό θα ήταν αδύνατο αν και οι δύο δεν είχαν την ίδια ουσία. Ο σωματικός δεν μπορεί να δράσει στο σώμα, ούτε στο σώμα στο σωματικό. Δεν υπάρχει σημείο επαφής. Ως εκ τούτου, όλα πρέπει να είναι εξίσου σωματικά. 

Όλα τα πράγματα είναι υλικά, ποιο είναι το αρχικό είδος ύλης, ή πράγματα, από τα οποία ο κόσμος είναι φτιαγμένος; Οι Στωικοί στράφηκαν στον Ηράκλειτου για μια απάντηση. Λογότυπα πυρκαγιάς) είναι το αρχέγονο είδος ύπαρξης, και όλα τα πράγματα αποτελούνται από τη φωτιά. Με αυτόν τον υλισμό οι Στωικοί συνδύασαν τον πανθεϊσμό. Η αρχέγονη φωτιά είναι ο Θεός. Ο Θεός σχετίζεται με τον κόσμο ακριβώς όπως η ψυχή του σώματος. Η ανθρώπινη ψυχή είναι επίσης φωτιά, και προέρχεται από τη θεϊκή φωτιά. Διαπερνά και διεισδύει σε ολόκληρο το σώμα και, προκειμένου η διαχείρησή του να θεωρηθεί πλήρης, οι Στωικοί αρνήθηκαν την αδιαπέραστη ύλη. Ακριβώς όπως η φωτιά της ψυχής διαπερνά ολόκληρο το σώμα, έτσι και ο Θεός, η αρχέγονη φωτιά, διαπερνά ολόκληρο τον κόσμο.

Αλλά παρά αυτόν τον υλισμό, οι Στωικοί δήλωσαν ότι ο Θεός είναι απόλυτος λόγος. Αυτό δεν είναι επιστροφή στον ιδεαλισμό και δεν υποδηλώνει την ασώματα του Θεού. Για λόγους, όπως όλα τα άλλα, είναι υλικό. Σημαίνει απλά ότι η θεϊκή φωτιά είναι ένα λογικό στοιχείο. Δεδομένου ότι ο Θεός είναι λόγος, προκύπτει ότι ο κόσμος διέπεται από τη λογική, και αυτό σημαίνει δύο πράγματα. Σημαίνει, πρώτον, ότι υπάρχει σκοπός στον κόσμο και, ως εκ τούτου, τάξη, αρμονία, ομορφιά και σχεδιασμός. Δεύτερον, δεδομένου ότι η λογική είναι νόμος σε αντίθεση με τους παράνομους, αυτό σημαίνει ότι το σύμπαν υπόκειται στην απόλυτη επιρροή του νόμου, διέπεται από την αυστηρή αναγκαιότητα της αιτίας και του αποτελέσματος. Ως εκ τούτου, το άτομο δεν είναι ελεύθερο. Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική ελευθερία της θέλησης σε έναν κόσμο που διέπεται από την αναγκαιότητα. Μπορούμε, χωρίς να βλάψουμε, να πούμε ότι επιλέγουμε να κάνουμε αυτό ή εκείνο, και ότι οι πράξεις μας είναι εθελοντικές. Αλλά τέτοιες φράσεις σημαίνουν απλώς ότι είμαστε σύμφωνη με αυτό που κάνουμε. Αυτό που κάνουμε δεν διέπεται, ωστόσο, από αιτίες και, ως εκ τούτου, από ανάγκη.

Η παγκόσμια διαδικασία είναι κυκλική. Ο Θεός αλλάζει την φλογερή ουσία του εαυτού του πρώτα στον αέρα, μετά στο νερό, μετά στη γη. Έτσι, ο κόσμος αναδύονται. Αλλά θα τελειώσει με μια ανάφλεξη στην οποία όλα τα πράγματα θα επιστρέψουν στην πρωταρχική φωτιά. Στη συνέχεια, σε μια προκαθορισμένη εποχή, ο Θεός θα μεταμορφωθεί και πάλι σε έναν κόσμο. Από το νόμο της αναγκαιότητας προκύπτει ότι η πορεία που ακολουθεί αυτός ο δεύτερος, και κάθε επόμενος, κόσμος, θα είναι πανομοιότυπη με κάθε τρόπο με την πορεία που ακολουθεί ο πρώτος κόσμος. Η διαδικασία συνεχίζεται για πάντα, και τίποτα νέο δεν συμβαίνει ποτέ. Η ιστορία κάθε διαδοχικού κόσμου είναι η ίδια με αυτή όλων των άλλων μέχρι τις λεπτές λεπτομέρειες. 

Η ανθρώπινη ψυχή είναι μέρος της θεϊκής φωτιάς και προχωρά στους ανθρώπους από τον Θεό. Ως εκ τούτου, είναι μια λογική ψυχή, και αυτό είναι ένα σημείο πρωταρχικής σημασίας σε σχέση με τη στωική ηθική. Αλλά η ψυχή κάθε ατόμου δεν προέρχεται απευθείας από τον Θεό. Η θεϊκή φωτιά ανέπνεε στον πρώτο άνθρωπο και στη συνέχεια πέρασε από γονέα σε παιδί στην πράξη της αναπαραγωγής. Μετά το θάνατο, όλες οι ψυχές, σύμφωνα με κάποιους, αλλά μόνο οι ψυχές του καλού, σύμφωνα με άλλους, συνεχίζουν στην ατομική ύπαρξη μέχρι τη γενική ανάφλεξη στην οποία αυτοί, και όλα τα άλλα, επιστρέφουν στο Θεό. 

Στωική Ηθική

Η στωική ηθική διδασκαλία βασίζεται σε δύο αρχές που έχουν ήδη αναπτυχθεί στη φυσική τους. πρώτον, ότι το σύμπαν διέπεται από απόλυτο νόμο, ο οποίος δεν δέχεται εξαιρέσεις. και δεύτερον, ότι η ουσιαστική φύση των ανθρώπων είναι η λογική. Και τα δύο συνοψίζονται στο περίφημο στωικό ρητό, "Ζήστε σύμφωνα με τη φύση". Γιατί αυτή η αρχή έχει δύο πτυχές. Σημαίνει, πρώτον, ότι οι άνθρωποι πρέπει να συμμορφώνονται με τη φύση με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή με τους νόμους του σύμπαντος και, δεύτερον, ότι πρέπει να συμμορφώνονται με τις πράξεις τους στη φύση με τη στενότερη έννοια, με τη δική τους ουσιαστική φύση, τη λογική. Αυτές οι δύο εκφράσεις σημαίνουν, για τους Στωικούς, το ίδιο πράγμα. Γιατί το σύμπαν κυβερνάται όχι μόνο από το νόμο, αλλά και από το νόμο της λογικής, και εμείς, ακολουθώντας τη δική μας λογική φύση, συμμορφωνόμαστε με τους νόμους του ευρύτερου κόσμου. Κατά μία έννοια, φυσικά, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να παρακούσουμε τους νόμους της φύσης, γιατί εμείς, όπως όλοι οι άλλοι στον κόσμο, ενεργούμε ως αναγκαιότητα. Και θα μπορούσε να ερωτηθεί, ποια είναι η χρήση της παρόρμησης ενός ατόμου να υπακούει στους νόμους του σύμπαντος, όταν, ως μέρος του μεγάλου μηχανισμού του κόσμου, δεν μπορούμε σε καμία πιθανότητα να κάνουμε τίποτα άλλο; Δεν πρέπει να υποτεθεί ότι μια πραγματική λύση αυτής της δυσκολίας βρίσκεται στη στωική φιλοσοφία. Προέτρεψαν, ωστόσο, ότι, αν και σε κάθε περίπτωση θα κάνουμε αυτό που μας υποχρεώνει η αναγκαιότητα του κόσμου, μας δίνεται μόνο, όχι μόνο για να υπακούμε στο νόμο, αλλά για να είμαστε σύμφωνη με τη δική μας υπακοή, να ακολουθούμε το νόμο συνειδητά και σκόπιμα, όπως μόνο ένα λογικό ον μπορεί. 

Η αρετή, λοιπόν, είναι η ζωή σύμφωνα με τη λογική. Η ηθική είναι απλά λογική πράξη. Είναι ο παγκόσμιος λόγος που διέπει τη ζωή μας, όχι το καπρίτσιο και την αυτοδιάθετη βούληση του ατόμου. Ο σοφός άνθρωπος υποτάσσεται συνειδητά στη ζωή ολόκληρου του σύμπαντος και αναγνωρίζει τον εαυτό του ως γρανίτη στη μεγάλη μηχανή. Τώρα ο ορισμός της ηθικής ως ζωής σύμφωνα με τη λογική δεν είναι μια αρχή ιδιόμορφη για τους Στωικούς. Τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Αριστοτέλης δίδασκαν το ίδιο. Στην πραγματικότητα, είναι η βάση κάθε ηθικής για να βρεθεί ηθική στη λογική, και όχι στις ιδιαίτερες φαντασιώσεις, συναισθήματα ή διαίσθηση του ατομικού εαυτού. Αλλά αυτό που ήταν περίεργο για τους Στωικούς ήταν η στενή και μονόπλευρη ερμηνεία που έδωσαν σε αυτή την αρχή. Ο Αριστοτέλης είχε διδάξει ότι η ουσιαστική φύση των ανθρώπων είναι η λογική, και ότι η ηθική συνίσταται στο να ακολουθεί αυτή την ουσιαστική του φύση. Αλλά αναγνώρισε ότι τα πάθη και οι ορέξεις έχουν τη θέση τους στον ανθρώπινο οργανισμό. Δεν απαίτησε την καταστολή τους, αλλά απλώς τον έλεγχό τους με τη λογική. Αλλά οι Στωικοί έβλεπαν τα πάθη ως ουσιαστικά παράλογα, και απαίτησαν την πλήρη εξάπτωσή τους. Προέβλεπαν τη ζωή ως μάχη ενάντια στα πάθη, στα οποία οι τελευταίοι έπρεπε να αφανιστούν εντελώς. Ως εκ τούτου, οι ηθικές τους απόψεις καταλήγουν σε έναν αυστηρό και ανισόρροπο ασκητισμό.

Ο Αριστοτέλης, με τον ευρύ και μετριοπαθή τρόπο του, αν και πίστευε μόνο ότι η αρετή είχε εγγενή αξία, αλλά επέτρεπε σε εξωτερικά αγαθά και περιστάσεις μια θέση στο σχέδιο της ζωής. Οι Στωικοί υποστήριξαν ότι η αρετή από μόνη της είναι καλή, η μέγγενη και μόνο το κακό, και ότι όλα τα άλλα είναι απολύτως αδιάφορα. Η φτώχεια, η αρρώστια, ο πόνος και ο θάνατος δεν είναι κακά. Τα πλούτη, η υγεία, η ευχαρίστηση και η ζωή, δεν είναι αγαθά. Ένα άτομο μπορεί να αυτοκτονήσει, γιατί καταστρέφοντας τη ζωή του δεν καταστρέφει τίποτα αξίας. Πάνω απ' όλα, η ευχαρίστηση δεν είναι καλή. Κανείς δεν πρέπει να αναζητά ευχαρίστηση. Η αρετή είναι η μόνη ευτυχία. Και οι άνθρωποι πρέπει να είναι ενάρετοι, όχι για χάρη της ευχαρίστησης, αλλά για χάρη του καθήκοντος. Και δεδομένου ότι η αρετή και μόνο είναι καλή, η κακία και μόνο το κακό, ακολούθησε το περαιτέρω παράδοξο ότι όλες οι αρετές είναι εξίσου καλές, και όλες οι κακίες εξίσου κακές. Δεν υπάρχουν βαθμοί. 

Η αρετή βασίζεται στη λογική, και ούτω καθεξής στη γνώση. Εξ ου και η σημασία της επιστήμης, της φυσικής, της λογικής, που δεν εκτιμώνται για τον εαυτό τους, αλλά επειδή είναι τα θεμέλια της ηθικής. Οι πρωταρχικές αρετές, και η ρίζα όλων των άλλων αρετών, είναι επομένως η σοφία. Ο σοφός άνθρωπος είναι συνώνυμος με τον καλό άνθρωπο. Από τη ρίζα-αρετή, τη σοφία, ξεπλύνετε τις τέσσερις βασικές αρετές: διορατικότητα, γενναιότητα, αυτοέλεγχο και δικαιοσύνη. Αλλά δεδομένου ότι όλες οι αρετές έχουν μια ρίζα, εκείνοι που κατέχουν σοφία κατέχουν όλη την αρετή, και εκείνοι που της λείπουν δεν έχουν όλες. Ένα άτομο είναι είτε εντελώς ενάρετο, είτε εντελώς μοχθηρό. Ο κόσμος χωρίζεται σε σοφούς και ανόητους ανθρώπους, οι πρώτοι πολύ καλοί, οι τελευταίοι απολύτως κακοί. Δεν υπάρχει τίποτα μεταξύ των δύο. Δεν υπάρχει σταδιακή μετάβαση από το ένα στο άλλο. Η μετατροπή πρέπει να είναι στιγμιαία. ο σοφός άνθρωπος είναι τέλειος, έχει όλη την ευτυχία, την ελευθερία, τα πλούτη, την ομορφιά. Μόνο αυτοί είναι οι τέλειοι βασιλιάδες, πολιτικοί, ποιητές, προφήτες, ρήτορες, κριτικοί και γιατροί. Ο ανόητος έχει όλες τις κακίες, όλη τη δυστυχία, όλη την ασχήμια, όλη τη φτώχεια. Και κάθε άτομο είναι το ένα ή το άλλο. Ερωτηθείς πού θα βρεθεί ένας τόσο σοφός άνθρωπος, οι Στωικοί έδειξαν με αμφίβολο τον Σωκράτη και τον Διογένη τον Κυνικό. Ο αριθμός των σοφών, πίστευαν, είναι μικρός και συνεχώς μικραίνει. Ο κόσμος, τον οποίο ζωγράφισαν με τα πιο μαύρα χρώματα ως θάλασσα μέγγενης και δυστυχίας, γίνεται σταθερά χειρότερος. 

Οι ομοιότητες μεταξύ κυνισμού και στωικής ηθικής είναι εμφανείς. Ωστόσο, οι Στωικοί τροποποίησαν και μαλάκωναν τα σκληρά περιγράμματα του Κυνισμού. Για να γίνει αυτό σήμαινε ασυνέπεια, όμως. Αυτό σήμαινε ότι πρώτα έθεσαν σκληρές αρχές, και στη συνέχεια προχώρησαν να τις χαμηλώσουν, να τις εξηγήσουν, να παραδεχτούν εξαιρέσεις. Τέτοια ασυνέπεια που οι στωικοί δέχθηκαν με τη συνήθη ευθυμία τους. Αυτή η διαδικασία τόνωσης των πρώτων σκληρών εκφωνήσεών τους έλαβε χώρα κυρίως με τρεις τρόπους. 

Πρώτον, τροποποίησαν την αρχή τους για την πλήρη καταστολή των παθών. Δεδομένου ότι αυτό είναι αδύνατο και, αν είναι δυνατόν, θα μπορούσε να οδηγήσει μόνο σε ακίνητη αδράνεια, παραδέχθηκαν ότι το σοφό άτομο μπορεί να παρουσιάσει ορισμένα ήπια και λογικά συναισθήματα. Έτσι, οι ρίζες των παθών μπορεί να βρεθούν στο σοφό άτομο, αν και δεν θα τους επιτρεπόταν ποτέ να αναπτυχθούν. 

Δεύτερον, τροποποίησαν την αρχή τους ότι όλα τα άλλα, εκτός από την αρετή και την κακία, είναι αδιάφορα. Μια τέτοια άποψη είναι εξωπραγματική και δεν συνάδει με τη ζωή. Ως εκ τούτου, οι στωικοί, με αριστοτεχνική περιφρόνηση της συνέπειας, εμμένουν στην αρχή, και όμως δήλωσαν ότι μεταξύ των πραγμάτων αδιάφοροι κάποιοι είναι προτιμότεροι από άλλους. Εάν ο σοφός έχει την επιλογή μεταξύ υγείας και ασθένειας, η υγεία είναι προτιμότερη. Έτσι, τα αδιάφορα πράγματα χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: εκείνες που πρέπει να προτιμώνται, εκείνες που πρέπει να αποφεύγονται και εκείνες που είναι απολύτως αδιάφορες. 

Τρίτον, οι στωικοί μείωσαν την αρχή ότι οι άνθρωποι είναι είτε εντελώς καλοί, είτε εντελώς κακοί. Οι διάσημοι ήρωες και πολιτικοί της ιστορίας, αν και ανόητοι, είναι ακόμα μολυσμένοι με τις κοινές κακίες της ανθρωπότητας λιγότερο από άλλους. Επιπλέον, τι έλεγαν οι Στωικοί για τον εαυτό τους; Ήταν σοφοί ή ανόητοι; Δίστασαν να διεκδικήσουν την τελειότητα, να βρεθούν σε ένα επίπεδο με τον Σωκράτη και τον Διογένη. Ωστόσο, δεν μπορούσαν να παραδεχτούν ότι δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ τους και του κοινού αγέλης. Ήταν "ικανοί", και, αν όχι απολύτως σοφοί, προσέγγισαν τη σοφία.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

6. Η φιλοσοφία μετακομίζει στην πόλη: Οι σοφιστές και ο Σωκράτης

6.1. Το νέο πρόσωπο της φιλοσοφίας


Παίρνουμε στα χέρια μας έναν τυπικό πλατωνικό διάλογο και επιχειρούμε να τον διαβάσουμε. Τι εικόνα μάς μεταδίδει; Ας μη βιαστούμε να μιλήσουμε για το φιλοσοφικό νόημα του διαλόγου και, ξεχνώντας προς στιγμήν ότι το κείμενο που έχουμε μπροστά μας το έχει γράψει ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών, ας μείνουμε στο σκηνικό και στους πρωταγωνιστές του. Μεταφερόμαστε λοιπόν στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. και παρακολουθούμε γνωστά πρόσωπα της εποχής να συζητούν με εντυπωσιακή επιμονή και πάθος για ηθικά και πολιτικά προβλήματα. Συγκεκριμένα: Ο σκηνικός χώρος είναι η αγορά της Αθήνας, ένα γυμναστήριο ή ένα πλούσιο αθηναϊκό σπίτι. Ο δραματικός χρόνος είναι η εποχή του Περικλή και του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο ένας πρωταγωνιστής είναι σχεδόν πάντοτε ο αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης και οι συνομιλητές του είναι είτε διάσημοι σοφιστές (ο Πρωταγόρας, ο Γοργίας, ο Ιππίας, ο Θρασύμαχος) είτε σημαντικά πρόσωπα της αθηναϊκής πολιτικής σκηνής (ο Αλκιβιάδης, ο Νικίας, ο Κριτίας, ο Χαρμίδης). Τα θέματα που συζητούνται είναι φλέγοντα ζητήματα της ζωής σε μια οργανωμένη πολιτεία: τι καθορίζει την ηθική συμπεριφορά του ατόμου, ποια είναι η σωστή διαπαιδαγώγηση των πολιτών, ποιο πολίτευμα είναι προτιμότερο, ποια είναι η σημασία των νόμων. Ο τρόπος διεξαγωγής, τέλος, της συζήτησης θυμίζει περισσότερο εικόνα μαθήματος ή δικαστηρίου παρά ανταλλαγή απόψεων σε φιλική παρέα: συνεχείς ερωτήσεις και απαντήσεις, διαδοχικές προσπάθειες ορισμού εννοιών, προβολή και απόρριψη επιχειρημάτων.

Οι πλατωνικοί διάλογοι δεν είναι βέβαια ιστορικά ντοκουμέντα. Είναι λογοτεχνικά κείμενα, που στόχο έχουν να προβάλουν φιλοσοφικές θέσεις και όχι να αναπαραστήσουν πραγματικές συναντήσεις ιστορικών προσώπων. Ωστόσο, μας δίνουν μια εικόνα για τον τρόπο άσκησης της φιλοσοφίας στη δημοκρατική Αθήνα του 5ου αιώνα. Η εικόνα αυτή δεν είναι, δημιούργημα μόνο του Πλάτωνα. Προκύπτει και από τα φιλοσοφικά έργα του Ξενοφώντα, από αποσπάσματα χαμένων διαλόγων άλλων συγγραφέων του 4ου αιώνα, αλλά και από τις Νεφέλεςτου Αριστοφάνη, που σατιρίζουν τον Σωκράτη και τους σοφιστές. Ίσως μάλιστα ο Αριστοφάνης να είναι η πιο αξιόπιστη πηγή μας, αφού ανεβάζει τις Νεφέλες το 423 π.Χ., στην εποχή δηλαδή της μεγάλης ακμής του Σωκράτη και της σοφιστικής κίνησης.

Στην κωμωδία λοιπόν του Αριστοφάνη ο αφελής και αγράμματος αγρότης Στρεψιάδης, κυνηγημένος από τα χρέη της σπάταλης γυναίκας και του γιου του, καταφεύγει στον διάσημο «σοφιστή» Σωκράτη και τον παρακαλεί να τον δεχτεί στη σχολή του, για να μάθει εκεί τεχνάσματα που θα τον απαλλάξουν από τους δανειστές του. Ο Σωκράτης τον δέχεται, του γνωρίζει τους νέους θεούς στους οποίους πρέπει να πιστεύει (είναι το Χάος, οι Νεφέλες, που εμφανίζονται ως «προστάτιδες θεές των σοφιστών», και η Γλώσσα) και του υπόσχεται ότι με σκληρή εξάσκηση στη φιλοσοφία και στη ρητορική θα γίνει ικανός όχι μόνο να μεταπείθει τους δανειστές του, αλλά και να κυριαρχήσει στην Εκκλησία του Δήμου και να επιτύχει σε κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής. Διδακτικό ρόλο στη σχολή του Σωκράτη αναλαμβάνει προσωποποιημένος και ο «Άδικος Λόγος», που κατατροπώνει τον «Δίκαιο Λόγο», εκπρόσωπο των παραδοσιακών αξιών, παγιδεύοντάς τον με δύσκολες ερωτήσεις και κάνοντας επίδειξη καινοφανών γνώσεων και περίτεχνων επιχειρημάτων. Ο Στρεψιάδης, παρά τα μαθήματα του Σωκράτη, οδηγείται τελικά στην καταστροφή.

Αν εξαιρέσουμε την ταύτιση του Σωκράτη με τους σοφιστές, στην οποία θα επανέλθουμε, η αριστοφάνεια περιγραφή είναι το κωμικό συμπλήρωμα της πλατωνικής. Επιβεβαιώνει την υποψία μας ότι η φιλοσοφία έχει αποκτήσει αυτά τα χρόνια έναν εντελώς νέο ρόλο στην πνευματική ατμόσφαιρα της Αθήνας, είναι πλέον ένας σημαντικός παράγοντας της κοινωνικής ζωής, τόσο ώστε να προκαλεί το ενδιαφέρον και την περιέργεια του ευρύτερου κοινού και να αποτελεί αντικείμενο λαϊκής σάτιρας.

Πού εντοπίζονται όμως οι καινοτομίες σε σχέση με την παλαιότερη πρακτική;

Πρώτον, ο φιλόσοφος εγκαταλείπει το βάθρο του απομονωμένου σοφού και γίνεται πια ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Συναναστρέφεται τους απλούς ανθρώπους, τριγυρνά στους δρόμους και στα στέκια της πόλης, μετέχει στους θεσμούς της, βρίσκεται σε άμεση επαφή με τους πολιτικούς της ιθύνοντες.

Δεύτερον, η φιλοσοφία για πρώτη φορά παρουσιάζεται σαν κάτι το χρήσιμο. Στον φιλόσοφο εξακολουθούν να προσφεύγουν όσοι προβληματίζονται για τη σωτηρία της ψυχής τους και για τα ηθικά θεμέλια της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Τώρα όμως ο φιλόσοφος δείχνει να έχει λύσεις και σε πρακτικά προβλήματα. Είναι ο δάσκαλος της έντεχνης χρήσης του λόγου, της ρητορικής, η οποία παρουσιάζεται ως το κλειδί της επιτυχίας σε ποικίλους τομείς της κοινωνικής ζωής. Για να πείσει κανείς τους συμπολίτες του στην Εκκλησία του Δήμου, για να υπερασπιστεί τον εαυτό του στο δικαστήριο, ακόμη και για να διοικήσει σωστά το νοικοκυριό του και να αναθρέψει τα παιδιά του, χρειάζεται φιλοσοφική παιδεία. Η συστηματική μαθητεία στους φιλοσόφους αρχίζει να λειτουργεί ως μια μορφή ανώτατης εκπαίδευσης στον αρχαίο κόσμο.

Τρίτον, η θεματική της φιλοσοφίας αλλάζει. Το ενδιαφέρον για τη φύση και το σύμπαν σε αυτή τη γενιά των φιλοσόφων παραμερίζεται, και οι φιλόσοφοι στρέφονται αποφασιστικά προς τα πολύπλοκα προβλήματα που δημιουργεί η ζωή του ατόμου μέσα στις πόλεις. Σύμφωνα με την περίφημη ρήση του Κικέρωνα, πρώτος ο Σωκράτης (και οι σοφιστές, θα προσθέταμε εμείς) κατέβασε τη φιλοσοφία από τον ουρανό και την εγκατέστησε στις πόλεις και στα σπίτια των ανθρώπων. Από θεωρία του κόσμου, η φιλοσοφία γίνεται τέχνη του βίου.

Τέταρτον, η φιλοσοφία δείχνει να διεκδικεί μια δική της μέθοδο. Η μέθοδος αυτή δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί ούτε εμφανίζεται με ενιαίο τρόπο στους φιλοσόφους της εποχής. Στοιχεία πάντως της νέας μεθόδου είναι ο διαλογικός τρόπος έκθεσης των φιλοσοφικών προβλημάτων, η διατύπωση αντιθετικών θέσεων σε κάθε ζήτημα, η αναζήτηση ορισμών, η κριτική απόρριψη των δογματικών θέσεων.