ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (1004-1043)

ἐέ, [στρ. α]

ἐᾶτέ μ᾽, ἐᾶτέ με
1005 δύσμορον εὐνάσαι,
ἐᾶθ᾽ ὕστατον εὐνάσαι.

πᾷ ‹πᾷ› μου ψαύεις; ποῖ κλίνεις; [στρ. β]
ἀπολεῖς μ᾽, ἀπολεῖς.
ἀνατέτροφας ὅ τι καὶ μύσῃ.

1010 ἦπταί μου, τοτοτοῖ, ἥδ᾽ αὖθ᾽ ἕρπει. πόθεν ἔστ᾽, ὦ
πάντων Ἑλλάνων ἀδικώτατοι ἀνέρες, οἷς δὴ
πολλὰ μὲν ἐν πόντῳ, κατά τε δρία πάντα καθαίρων,
ὠλεκόμαν ὁ τάλας, καὶ νῦν ἐπὶ τῷδε νοσοῦντι
οὐ πῦρ, οὐκ ἔγχος τις ὀνήσιμον οὐκέτι τρέψει;

ἐέ, [ἀντ. α]
1015 οὐδ᾽ ἀπαράξαι ‹μου›
κρᾶτα βίᾳ θέλει
μολὼν τοῦ στυγεροῦ; φεῦ φεῦ.

ΠΡ. ὦ παῖ τοῦδ᾽ ἀνδρός, τοὔργον τόδε μεῖζον ἀνήκει
ἢ κατ᾽ ἐμὰν ῥώμαν· σὺ δὲ σύλλαβε. σοί τε γὰρ ἑτοίμα
1020 ἐς πλέον ἢ δι᾽ ἐμοῦ σῴζειν. ΥΛ. ψαύω μὲν ἔγωγε,
λαθίπονον δ᾽ ὀδυνᾶν οὔτ᾽ ἔνδοθεν οὔτε θύραθεν
ἔστι μοι ἐξανύσαι βίοτον· τοιαῦτα νέμει Ζεύς.

ΗΡ. ὦ παῖ, ποῦ ποτ᾽ εἶ; τᾷδέ με τᾷδέ με [στρ. γ]
1025 πρόσλαβε κουφίσας. ἒ ἔ, ἰὼ δαῖμον.

θρῴσκει δ᾽ αὖ, θρῴσκει δειλαία [ἀντ. β]
διολοῦσ᾽ ἡμᾶς
1030 ἀποτίβατος ἀγρία νόσος.

ἰὼ ἰὼ Παλλάς, τόδε μ᾽ αὖ λωβᾶται. ἰὼ παῖ,
τὸν φύσαντ᾽ οἴκτιρ᾽, ἀνεπίφθονον εἴρυσον ἔγχος,
1035 παῖσον ἐμᾶς ὑπὸ κλῇδος· ἀκοῦ δ᾽ ἄχος, ᾧ μ᾽ ἐχόλωσεν
σὰ μάτηρ ἄθεος, τὰν ὧδ᾽ ἐπίδοιμι πεσοῦσαν
1040αὕτως, ὧδ᾽ αὕτως, ὥς μ᾽ ὤλεσεν. ὦ γλυκὺς Ἄιδας,

ὦ Διὸς αὐθαίμων, εὔνασον εὔνασόν μ᾽ [ἀντ. γ]
ὠκυπέτᾳ μόρῳ τὸν μέλεον φθίσας.

***

Ωχ, αφήστε με, αφήστε με
να ησυχάσω ο βαριόμοιρος·
πού μ᾽ αγγίζεις; μα πού με γυρνάς;
πάω, πάω, με σκότωσες·
κακό πού ειχε ναρκώσει ξυπνάς.

Μ᾽ έπιασε, ω πώπω, ξανάρχεται, νά.
1010 Μ᾽ από πού λοιπόν είστε,
ω πιο κακόγνωμοι άνθρωποι εσείς
απ᾽ τους Έλληνες όλους,
που εγώ χανόμουν για σας
να παστρεύω πελάγη και δάση
από κάθε κακό· κι ενώ τώρα
ο ταλαίπωρος τέτοια υποφέρω,
δε θα γυρίσει κανείς καταπάνω μου
ή ένα κοντάρι,
ή να μου βάλει φωτιά να γλιτώνω;

Ω πώπω,
κανείς δε θέλει νά ᾽ρθει
με μια γερή σπαθιά
να μου τινάξει πέρα το κεφάλι
του κατάρατου, οϊμέ, οϊμένα.

ΓΕΡ. Ω εσύ του ήρωα γιε,
ξεπερνά τις δυνάμεις μου εμένα
αυτ᾽ η δουλειά· μόνο βόηθα και συ·
το δικό σου το μάτι
πιο άξιο, παρ᾽ όσο είμ᾽ εγώ,
1020 να βρει μια σωτηρία.
ΥΛΛ. Πιάνω κι εγώ· μα να βρω δε μπορώ
ή από μέσα μου ή απέξω
για τους πόνους του αλάφρωση· αυτό
μόνο ο Δίας μπορεί να χαρίζει.
ΗΡΑ. Μα πού εισαι, παιδί μου,
πιάσ᾽ εδώ, πιάσ᾽ εδώ κι ανασήκω με.
Ωχ, ωχ, μαύρη μου μοίρα.
Νά, ξανά πάλι απάνω μου χύνεται, χύνεται
η κακοχόρταγη ανήμερη σκύλα
1030 να μ᾽ αποτελειώσει.

Παλλάδα, ω Παλλάδα,
ξανά με ξεσκίζει αυτή πάλι.
Γιε μου, σπλαχνίσου με, εμένα που σ᾽ έσπερνα,
σύρ᾽ το σπαθί σου,
χτύπα εδώ κάτω απ᾽ την κλείδα,
καμιά κατηγόρια δε θα ᾽χεις,
αν απ᾽ τα βάσαν᾽ αυτά με γλιτώσεις
που η άθεη σου η μάνα
μ᾽ έριξε να με τρελάνουν,
και που είθε σε τέτοια, σε τέτοια
να ᾽βλεπα μέσα κι αυτήν,
1040 καθώς που με σκότωσε.

Ω του Δία αδερφέ, ω Άδη γλυκέ,
κοίμισε, κοίμισέ με
το βαριόμοιρο,
και με θάνατο γρήγορο
τέλειωνέ με.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (5.1-5.75)

Ραψωδία Ε'

Διομήδους ἀριστεία.

Ἔνθ᾽ αὖ Τυδεΐδῃ Διομήδεϊ Παλλὰς Ἀθήνη
δῶκε μένος καὶ θάρσος, ἵν᾽ ἔκδηλος μετὰ πᾶσιν
Ἀργείοισι γένοιτο ἰδὲ κλέος ἐσθλὸν ἄροιτο·
δαῖέ οἱ ἐκ κόρυθός τε καὶ ἀσπίδος ἀκάματον πῦρ,
ἀστέρ᾽ ὀπωρινῷ ἐναλίγκιον, ὅς τε μάλιστα 5
λαμπρὸν παμφαίνῃσι λελουμένος Ὠκεανοῖο·
τοῖόν οἱ πῦρ δαῖεν ἀπὸ κρατός τε καὶ ὤμων,
ὦρσε δέ μιν κατὰ μέσσον, ὅθι πλεῖστοι κλονέοντο.
Ἦν δέ τις ἐν Τρώεσσι Δάρης, ἀφνειὸς ἀμύμων,
ἱρεὺς Ἡφαίστοιο· δύω δέ οἱ υἱέες ἤστην, 10
Φηγεὺς Ἰδαῖός τε, μάχης εὖ εἰδότε πάσης.
τώ οἱ ἀποκρινθέντε ἐναντίω ὁρμηθήτην·
τὼ μὲν ἀφ᾽ ἵπποιιν, ὁ δ᾽ ἀπὸ χθονὸς ὄρνυτο πεζός.
οἱ δ᾽ ὅτε δὴ σχεδὸν ἦσαν ἐπ᾽ ἀλλήλοισιν ἰόντες,
Φηγεύς ῥα πρότερος προΐει δολιχόσκιον ἔγχος· 15
Τυδεΐδεω δ᾽ ὑπὲρ ὦμον ἀριστερὸν ἤλυθ᾽ ἀκωκὴ
ἔγχεος, οὐδ᾽ ἔβαλ᾽ αὐτόν· ὁ δ᾽ ὕστερος ὄρνυτο χαλκῷ
Τυδεΐδης· τοῦ δ᾽ οὐχ ἅλιον βέλος ἔκφυγε χειρός,
ἀλλ᾽ ἔβαλε στῆθος μεταμάζιον, ὦσε δ᾽ ἀφ᾽ ἵππων.
Ἰδαῖος δ᾽ ἀπόρουσε λιπὼν περικαλλέα δίφρον, 20
οὐδ᾽ ἔτλη περιβῆναι ἀδελφειοῦ κταμένοιο·
οὐδὲ γὰρ οὐδέ κεν αὐτὸς ὑπέκφυγε κῆρα μέλαιναν,
ἀλλ᾽ Ἥφαιστος ἔρυτο, σάωσε δὲ νυκτὶ καλύψας,
ὡς δή οἱ μὴ πάγχυ γέρων ἀκαχήμενος εἴη.
ἵππους δ᾽ ἐξελάσας μεγαθύμου Τυδέος υἱὸς 25
δῶκεν ἑταίροισιν κατάγειν κοίλας ἐπὶ νῆας.
Τρῶες δὲ μεγάθυμοι ἐπεὶ ἴδον υἷε Δάρητος
τὸν μὲν ἀλευάμενον, τὸν δὲ κτάμενον παρ᾽ ὄχεσφι,
πᾶσιν ὀρίνθη θυμός· ἀτὰρ γλαυκῶπις Ἀθήνη
χειρὸς ἑλοῦσ᾽ ἐπέεσσι προσηύδα θοῦρον Ἄρηα· 30
«Ἆρες Ἄρες βροτολοιγέ, μιαιφόνε, τειχεσιπλῆτα,
οὐκ ἂν δὴ Τρῶας μὲν ἐάσαιμεν καὶ Ἀχαιοὺς
μάρνασθ᾽, ὁπποτέροισι πατὴρ Ζεὺς κῦδος ὀρέξῃ,
νῶϊ δὲ χαζώμεσθα, Διὸς δ᾽ ἀλεώμεθα μῆνιν;»
Ὣς εἰποῦσα μάχης ἐξήγαγε θοῦρον Ἄρηα· 35
τὸν μὲν ἔπειτα καθεῖσεν ἐπ᾽ ἠϊόεντι Σκαμάνδρῳ,
Τρῶας δ᾽ ἔκλιναν Δαναοί· ἕλε δ᾽ ἄνδρα ἕκαστος
ἡγεμόνων· πρῶτος δὲ ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
ἀρχὸν Ἁλιζώνων Ὀδίον μέγαν ἔκβαλε δίφρου·
πρώτῳ γὰρ στρεφθέντι μεταφρένῳ ἐν δόρυ πῆξεν 40
ὤμων μεσσηγύς, διὰ δὲ στήθεσφιν ἔλασσε,
δούπησεν δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
Ἰδομενεὺς δ᾽ ἄρα Φαῖστον ἐνήρατο Μῄονος υἱὸν
Βώρου, ὃς ἐκ Τάρνης ἐριβώλακος εἰληλούθει.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Ἰδομενεὺς δουρικλυτὸς ἔγχεϊ μακρῷ 45
νύξ᾽ ἵππων ἐπιβησόμενον κατὰ δεξιὸν ὦμον·
ἤριπε δ᾽ ἐξ ὀχέων, στυγερὸς δ᾽ ἄρα μιν σκότος εἷλε.
Τὸν μὲν ἄρ᾽ Ἰδομενῆος ἐσύλευον θεράποντες·
υἱὸν δὲ Στροφίοιο Σκαμάνδριον, αἵμονα θήρης,
Ἀτρεΐδης Μενέλαος ἕλ᾽ ἔγχεϊ ὀξυόεντι, 50
ἐσθλὸν θηρητῆρα· δίδαξε γὰρ Ἄρτεμις αὐτὴ
βάλλειν ἄγρια πάντα, τά τε τρέφει οὔρεσιν ὕλη·
ἀλλ᾽ οὔ οἱ τότε γε χραῖσμ᾽ Ἄρτεμις ἰοχέαιρα,
οὐδὲ ἑκηβολίαι, ᾗσιν τὸ πρίν γ᾽ ἐκέκαστο·
ἀλλά μιν Ἀτρεΐδης δουρικλειτὸς Μενέλαος 55
πρόσθεν ἕθεν φεύγοντα μετάφρενον οὔτασε δουρὶ
ὤμων μεσσηγύς, διὰ δὲ στήθεσφιν ἔλασσεν,
ἤριπε δὲ πρηνής, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
Μηριόνης δὲ Φέρεκλον ἐνήρατο, τέκτονος υἱὸν
Ἁρμονίδεω, ὃς χερσὶν ἐπίστατο δαίδαλα πάντα 60
τεύχειν· ἔξοχα γάρ μιν ἐφίλατο Παλλὰς Ἀθήνη·
ὃς καὶ Ἀλεξάνδρῳ τεκτήνατο νῆας ἐΐσας
ἀρχεκάκους, αἳ πᾶσι κακὸν Τρώεσσι γένοντο
οἷ τ᾽ αὐτῷ, ἐπεὶ οὔ τι θεῶν ἐκ θέσφατα ᾔδη.
τὸν μὲν Μηριόνης, ὅτε δὴ κατέμαρπτε διώκων, 65
βεβλήκει γλουτὸν κατὰ δεξιόν· ἡ δὲ διαπρὸ
ἀντικρὺ κατὰ κύστιν ὑπ᾽ ὀστέον ἤλυθ᾽ ἀκωκή·
γνὺξ δ᾽ ἔριπ᾽ οἰμώξας, θάνατος δέ μιν ἀμφεκάλυψε.
Πήδαιον δ᾽ ἄρ᾽ ἔπεφνε Μέγης, Ἀντήνορος υἱόν,
ὅς ῥα νόθος μὲν ἔην, πύκα δ᾽ ἔτρεφε δῖα Θεανὼ 70
ἶσα φίλοισι τέκεσσι, χαριζομένη πόσεϊ ᾧ.
τὸν μὲν Φυλεΐδης δουρικλυτὸς ἐγγύθεν ἐλθὼν
βεβλήκει κεφαλῆς κατὰ ἰνίον ὀξέϊ δουρί·
ἀντικρὺ δ᾽ ἀν᾽ ὀδόντας ὑπὸ γλῶσσαν τάμε χαλκός·
ἤριπε δ᾽ ἐν κονίῃ, ψυχρὸν δ᾽ ἕλε χαλκὸν ὀδοῦσιν. 75

***

Δύναμιν τότ᾽ η Αθηνά και θάρρος του Διομήδη
έδωκεν ώστ᾽ εξαίσια στα πλήθη των Αργείων
να δοξασθεί και υπέρλαμπρην φήμην παντού να λάβει.
Από το κράνος του άναβε και απ᾽ την ασπίδα φλόγα
5 που ακτινοβόλ᾽ ακοίμητη, του φθινοπώρου ως τ᾽ άστρο
λουσμένο απ᾽ τον Ωκεανόν ολόφωτο αναλάμπει·
φως τόσο από την κεφαλήν τού ανάβει και απ᾽ τους ώμους
κι έσπρωξε αυτόν κει πόβραζε σφοδρότερος ο αγώνας.
Ήταν Τρωαδίτης άνθρωπος, ο Δάρης, ιερέας
10 του Ηφαίστου, πλούσιος, άψεγος· και τέκνα τον Φηγέα
και τον Ιδαίον είχε δυο, κι ήσαν πολέμων γνώστες·
κινήσαν εναντίον του κι οι δυο τους απ᾽ την τάξιν,
στ᾽ αμάξι αυτοί, κι εμάχετο πεζός ο Διομήδης.
Και, άμ᾽ αφού προχώρησαν, αντίκρυς εσταθήκαν,
15 έριξε πρώτος το μακρύ κοντάρι του ο Φηγέας·
ξάκρισε η λόγχη αριστερά τον ώμον του Τυδείδη
και δεν τον πήρε· ακόντισε και αυτός κι όχι χαμένα.
Αλλά στο στηθοκόκαλο τον κτύπησ᾽ ώστε χάμω
τον κρήμνισ᾽ απ΄ την άμαξαν· επήδησεν ο Ιδαίος
20 τ᾽ όμορφο αμάξι αφήνοντας, ούδ᾽ έλαβε την τόλμην
του φονευμένου του αδελφού φρουρός αυτού να μείνει,
ότι ούδ᾽ αυτός θε να ᾽φευγε τον χάρον, αλλ᾽ εσώθη
από τον Ήφαιστον, οπού τον έζωσε με σκότος,
να μη του μείνει ο γέροντας χωρίς παρηγορίαν.
25 Τ᾽ άλογα τότ᾽ εξέζεψεν ο ένδοξος Τυδείδης
και των συντρόφων τα ᾽δωκε να πάρουν εις τα πλοία,
Και οι Τρώες στην γενναίαν των ψυχήν εταραχθήκαν
που τους υιούς του Δάρητος, τον έναν φονευμένον
είδαν, τον άλλον άφαντον· κι η γλαυκομάτ᾽ Αθήνη
30 τον άγριον Άρη έπιασεν από το χέρι κι είπε:
«Ω Άρη φονικότατε, ω Άρη τειχοπλήκτη,
μόνους δεν τους αφήνομε τους Αχαιούς και Τρώας
να μάχονται, και ας δοξασθούν όποιοι θελήσει ο Δίας;
Από τη μέση ας λείψομε μήπως σ᾽ εμάς θυμώσει.»
35 Αυτά ᾽πε κι απ᾽ τον πόλεμον τον άγριον Άρη επήρε
κι έβαλε αυτόν ν᾽ αναπαυθεί στες όχθες του Σκαμάνδρου·
τότ᾽ έγειραν οι Δαναοί τους Τρώας και από ένα
κάθε αρχηγός τους φόνευε· και πρώτος ο Αγαμέμνων
από τ᾽ αμάξι τον τρανόν έριξε κάτ᾽ Οδίον,
40 των Αλιζώνων αρχηγόν, που, ως πρώτος ᾽στράφη, εμπήχθη
τ᾽ ακόντι μες στους ώμους του και από τα στήθη εβγήκε.
Πέφτει με βρόντον και αντηχούν επάνω τ᾽ άρματά του.
Εφόνευσ᾽ ο Ιδομενεύς τον Φαίστον απ᾽ την Τάρνην
την μεγαλόσβολην, υιόν του Βώρου Μαιονίδου.
45 Αυτόν εκεί που ανέβαινε σ᾽ αμάξι με κοντάρι
στον δεξιόν ώμον λόγχισεν ο μέγας στρατηλάτης.
Κάτω εκρημνίσθη, κι έζωσεν αυτόν θανάτου σκότος.
Και οι σύντροφοι τον γύμνωναν εκεί του Ιδομενέως·
τότε ο Μενέλαος φόνευσε με λόγχην τον Στροφίδην
50 Σκαμάνδριον, που ήταν έξοχος εις το κυνήγι γνώστης
ότι τον είχ᾽ η Άρτεμις η ίδια μορφωμένον
όλα τ᾽ αγρίμια να κτυπά που στ᾽ όρος τρέφει ο λόγγος.
Τότε όμως ούτ᾽ η Άρτεμις τον έσωσε η τοξεύτρα,
ούτ᾽ οι μακροβολίες του που τόσο τον δοξάσαν·
55 τον κτύπησ᾽ ο Μενέλαος ο ανδρείος Ατρεΐδης,
με λόγχην, όπως έφευγεν εμπρός του, μες στους ώμους
στην ράχιν· και απ᾽ το στήθος του η άκρη πέρα εβγήκε·
᾽πίστομα πέφτει και βροντούν επάνω τ᾽ άρματά του.
Τον Αρμονίδην Φέρεκλον φονεύει ο Μηριόνης
60 αυτόν, που με τα χέρια θαυμάσια τεχνουργούσε,
ότ᾽ η Παλλάς η Αθηνά περίσσα τον αγάπα.
Και του Αλεξάνδρου έκαμε αυτός τα ισόπλευρα καράβια
τ᾽ αρχέκακα, που εγέννησαν κακό στους Τρώας όλους
και εις αυτόν, που των θεών τα ρήματ᾽ αγνοούσε.
65 Και αυτόν ως τον κατάτρεχεν, προφθάνει ο Μηριόνης
και τον κτυπά στο δεξιό μερί και αντίκρ᾽ η λόγχη
στην φούσκαν βγαίνει, αφού περνά στο κόκαλο αποκάτω.
Βογγά, πέφτει στα γόνατα και ο θάνατος τον ζώνει.
Εφόνευσε τον Πήδαιον Αντηνορίδη ο Μέγης,
70 νόθον και αυτόν· η Θεανώ, θεία γυνή, προς χάριν
του ανδρός της, καλοανάτρεφεν ως τ᾽ ακριβά παιδιά της.
Εκείνον τότ᾽ από σιμά ο ανδρείος Φιλεΐδης
κτύπησε στ᾽ αντικέφαλο μ᾽ ακονισμένην λόγχην·
την γλώσσαν έκοψ᾽ ο χαλκός κάτ᾽ ως τα δόντια πέρα·
75 πέφτει· σφίγγουν τα δόντια του το σίδερο το κρύο.

Όταν ανοίγουν οι πύλες της κολάσεως

...ταυτόχρονα ανοίγουν και οι ουρανοί!

Συνήθως βλέπουμε το μισό από το όλον, προσκολλημένοι απόλυτα στο φόβο μας και στις φοβίες που δεν θέλουμε να εξετάσουμε, να αλλάξουμε αλλά ούτε και να απαλλαγούμε από αυτές.

Χρειάζεται εκπαίδευση... μια νέα εκπαίδευση για να συνειδητοποιήσουμε πρακτικά και μαγικά τη νέα πραγματικότητα που αποκαλύπτεται όταν αφηνόμαστε, όταν εμπιστευόμαστε και όταν διαθέτουμε σφαιρική αντίληψη. Η εκπαίδευση δεν περιορίζεται φυσικά στη σχολική ή στη φοιτητική μας πραγματικότητα… μάλλον εκεί χαρακώνεται καθώς φτάνουμε πιο γρήγορα σε τέλμα και αρτηριοσκλήρωση.

Όσοι καταφέρνουν να ξεφύγουν από αυτό το πάγιο μοτίβο, ανακαλύπτουν ότι η μάθηση, οι αποκαλύψεις, η γνώση, είναι ανεξάντλητα και ο γραμμικός χρόνος καθώς και ο φόβος, αδυνατούν να τους αγγίξουν πραγματικά.

Η διαδικασία αυτής της μαγικής στάσης ζωής δύσκολα περιγράφεται με πεζότητα και αναλυτική επεξήγηση, όπως έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε τα πρακτικά θέματα της ζωής μας. Για τα επιμέρους αυτά θέματα έχω γράψει πολλές φορές, για πολλά χρόνια. Η σύνθεσή τους είναι μια πρόκληση που παραμένει ανοιχτή για όλους μας…

Πρώτα σε «χτυπάει» το αναπάντεχο, ακριβώς όταν δεν το περιμένεις και εκεί που έχεις χαλαρώσει, πιστεύοντας ότι έχεις πετύχει έναν τουλάχιστον ορατό έλεγχο στη ζωή σου. Έρχεται «από το πουθενά» και ανατρέπει τα πάντα. Συνήθως έρχεται με αλληλουχία γκρεμίσματος (ντόμινο), που δεν προλαβαίνεις καλά καλά ν’ αντιληφθείς, πόσο μάλλον να σταματήσεις. Είναι η ώρα να αποδείξεις στη ζωή, τι έχεις καταφέρει ψυχικά, νοητικά και φυσικά, όλο το προηγούμενο διάστημα της «ομαλότητας», της χαλαρότητας. Σε αυτό το στάδιο οι περισσότεροι αποτυγχάνουν ήδη, με τις γνωστές συνέπειες σε όλα τα επίπεδα.

Αν όμως έχουμε πετύχει τη σφαιρική αντίληψη, την αποκόλληση από την ταυτότητά μας και αν έχουμε διευρύνει αρκετά τη συνειδητότητά μας, τότε παραμένουμε ήρεμοι, αντικειμενικοί παρατηρητές αλλά όχι άπραγοι, θεωρητικοί στοχαστές, όπως πιστεύουν και πράττουν πολλοί.

Γνωρίζουμε ότι έπονται κι άλλα, ότι χρειάζεται η καθαρότητα στο νου για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε την καθαρότητα της διάκρισής μας. Η δράση παράλληλα με την καθαρή όραση είναι ταυτόχρονες αναγκαιότητες.

Μαζί με το γκρέμισμα (αν και το αντιλαμβανόμαστε ως «πρώτα» και «ύστερα» με την κατώτερη, γραμμική διάνοιά μας) συμβαίνει παράλληλα και το χτίσιμο μιας νέας πραγματικότητας που δημιουργείται «από τις στάχτες» της προηγούμενης. Η γέννηση και η δημιουργία δεν γίνεται συνήθως αντιληπτή από όσους θέλουν να προσκολλούνται στο δράμα, στην έλλειψη και στην καταστροφή.

Όταν «ολοκληρώνεται» η διπολική διαδικασία και καταφέρνουμε να αντιληφθούμε το μεγαλείο της σοφίας των πάντων, παραμένουμε «αναγκαστικά» ευγνώμων, με δέος και ταπεινότητα, μπροστά σε όλα όσα δεν ελέγχουμε νοητικά και φυσικά αλλά όμως συμβάλλουμε ουσιαστικά και πρακτικά.

Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Δεν ελέγχουμε τίποτα και ταυτόχρονα τα πάντα έχουν σημασία. Κάθε κόκκος στην άμμο σχηματίζει τις όμορφες παραλίες που ακόμα δεν εκτιμούμε πραγματικά.

Ο λεκτικός λόγος αδυνατεί να περιγράψει όμως ο αληθινός Λόγος (πρόθεση) δημιουργεί, κάθε φευγαλέα στιγμή.

Μετά την «αποκάλυψη» του βιώματος της ταυτόχρονης κόλασης και παραδείσου, συνεχίζουμε ταπεινά να ξυπνάμε το πρωί, να «μαζεύουμε ξύλα» και να φροντίζουμε αυτά που έχουμε ακριβώς μπροστά μας. Έχουμε περάσει ακόμα ένα «τεστ» στην ολιστική μας πορεία προς μια ουσιαστική ζωή, όπου τα πάντα έχουν σημασία αλλά και τα πάντα που γνωρίζουμε είναι σχετικά.

Για άλλη μια φορά, έχω αποτύχει να περιγράψω, όσα δεν περιγράφονται, αλλά μαθαίνονται και βιώνονται!

Ο ψηφιακός κόσμος απέναντι στη δύναμη των ιδεών

Πιο δύσκολο από ποτέ σήμερα να προβλέψουμε τι φέρνει το μέλλον. Ο ρόλος της τεχνολογίας και η «αιχμαλωσία» από τους στοχαστές του χθες.

Σε μια από τις τελευταίες σελίδες του πιο διάσημου βιβλίου του, ο σημαντικότερος, κατά γενική αποδοχή, οικονομολόγος του 20ού αιώνα, ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, παρατηρεί ότι: «... Οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλόσοφων, ασχέτως αν έχουν δίκαιο ή άδικο, είναι πιο ισχυρές από ό,τι από κοινού αποδεχόμαστε. Όντως, τίποτε άλλο δεν οδηγεί τον κόσμο. Οι πραγματιστές που πιστεύουν ότι ξεφεύγουν από κάθε διανοητική επίδραση, στην ουσία είναι υποταγμένοι σε κάποιον αποβιώσαντα οικονομολόγο...».

Αυτά τα λόγια γράφτηκαν το 1935. Αναλογιζόμενος τότε ο Κέινς την ευφράδεια των Αδόλφου Χίτλερ, Ιωσήφ Γκέμπελς και Ιούλιου Στράιχερ, που έκανε θραύση, μαζί με τα ρατσιστικά κείμενα ενός Αλφρέδου Ρόζενμπεργκ, πρόσθετε: «... Όταν τρελοί συμβαίνει να κυβερνούν λέγοντας ότι ακούνε φωνές που τους ομιλούν, η φρενίτιδα που εκπορεύεται από αυτούς ανάγεται σε κάποιον ασήμαντο γραφιά του άμεσου παρελθόντος... Ας μην υπερβάλλουμε λοιπόν με την ισχύ των συμφερόντων σε σύγκρουση με τη βαθμιαία κυριαρχία των ιδεών...».

Τα παραπάνω λόγια του Τζον Μέιναρντ Κέινς, τον τελευταίο καιρό, τα διαβάζω και τα ξαναδιαβάζω, για έναν απλό λόγο: την ώρα που καθημερινά βομβαρδίζομαι με κείμενα, εκπομπές και βιβλία περί την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, προσπαθώ να καταλάβω περί τίνος πρόκειται. Και στη σημερινή εποχή της πολυπλοκότητας, όπως τονίζει ο σεβαστός μου δάσκαλος Εντγκάρ Μορέν, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, με 100 χρόνια ζωής πίσω του, αυτό δεν είναι εύκολο. Πιθανότατα γιατί η ανθρώπινη ιστορία δεν έχει τέλος. Υπό αυτή την έννοια, κάθε περίοδος φέρει τη δική της σφραγίδα και μπορεί να ερμηνευθεί από τις σχετικές με την υφή και την εξέλιξή της αφηγήσεις.

Στο πλαίσιο αυτό κανείς δεν μπορεί και δεν πρέπει να μη λάβει σοβαρά υπόψη του αυτό που επισημαίνει ο Γιουβάλ Νοά Χαράρι, όταν γράφει ότι: «... Οι άνθρωποι σκέπτονται κυρίως με βάση ιστορίες και όχι γεγονότα, αριθμούς ή εξισώσεις· κι όσο απλούστερη είναι μια ιστορία τόσο το καλύτερο».

Τι συνέβη λοιπόν τον περασμένο αιώνα και τα πρώτα είκοσι χρόνια του τωρινού;

Ως συνέχεια της Βιομηχανικής Επανάστασης του 19ου αιώνα και της ερμηνευτικής φιλοσοφίας που αναπτύχθηκε γύρω από αυτήν, τον 20ό αιώνα στο επίπεδο των ιδεών κυριάρχησαν τρεις μείζονες αφηγήσεις: η φασιστική και εθνικοσοσιαλιστική αφήγηση, η κομμουνιστική αφήγηση και η φιλελεύθερη αφήγηση μαζί με τη συγγενική της σοσιαλ-φιλελεύθερη.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έβγαλε από τη μέση τη φασιστική και εθνικοσοσιαλιστική αφήγηση ύστερα από μια απίστευτη πολεμική τραγωδία. Όμως, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έως τα τέλη εκείνης του 1980, ο κόσμος μετατράπηκε σε πεδίο μάχης ανάμεσα σε δύο μόνο αφηγήσεις: τον κομμουνισμό και τον φιλελευθερισμό. Τότε κατέρρευσε και η κομμουνιστική αφήγηση και απέμεινε η φιλελεύθερη, ως κυρίαρχος οδηγός για το ανθρώπινο παρελθόν και απαραίτητο εγχειρίδιο για το μέλλον του κόσμου -ή τουλάχιστον έτσι νόμιζε η παγκόσμια ελίτ.

Η φιλελεύθερη αφήγηση έχει ωστόσο δύο εκδοχές, την πολιτικο-φιλοσοφική της και την οικονομική. Από πολιτικής και φιλοσοφικής πλευράς, ο φιλελευθερισμός, με αφετηρία την προσωκρατική θεώρηση της πραγματικότητας, δίνει αξία και ισχύ στην ελευθερία και στον ορθό λόγο. Λέει ότι για χιλιάδες χρόνια η ανθρωπότητα ζούσε κάτω από καταπιεστικά καθεστώτα, τα οποία παραχωρούσαν στους ανθρώπους ελάχιστα πολιτικά δικαιώματα, οικονομικές ευκαιρίες ή ατομικές ελευθερίες, και περιόριζαν αυστηρά την κίνηση των ατόμων, των ιδεών και των αγαθών.

Αλλά οι άνθρωποι αγωνίστηκαν για την ελευθερία τους και, βήμα το βήμα, η ελευθερία άρχισε να κερδίζει έδαφος. Δημοκρατικά καθεστώτα πήραν τη θέση βάναυσων δικτατοριών. Η ελεύθερη επιχειρηματικότητα σε συνδυασμό με την τεχνολογική καινοτομία και την επιστημονική ανάπτυξη οδήγησαν σ’ ένα μοναδικό σύστημα παραγωγής πλούτου, που είναι το βιομηχανικό.

Σήμερα λοιπόν, το σύστημα αυτό, αφού πέρασε μέσα από σημαντικές φάσεις των τρόπων παραγωγής πλούτου και συλλογικής ευμάρειας, διανύει μια περίοδο ριζικής του μετάλλαξης, η οποία είναι όντως επαναστατική. Και αυτό συμβαίνει γιατί με μεγάλη ταχύτητα μεταβάλλονται οι συντελεστές παραγωγής πλούτου, με τον τελευταίο για παράδειγμα να μην είναι μόνο το προϊόν πρώτων υλών που βρίσκονται στο υπέδαφος.

Όταν η μεγαλύτερη εταιρεία ταξί στον κόσμο δεν έχει ούτε ένα όχημα στη διάθεσή της, αυτό κάτι δεν λέει; Όταν ο μεγαλύτερος μεσίτης ακινήτων δεν έχει ούτε μια ιδιόκτητη κατοικία δεν προβληματίζει; Όταν νομίσματα που δεν υπάρχουν κάνουν πλούσιους κάποιους ανθρώπους μέσα σε δύο-τρεις ημέρες αυτό κάτι δεν σημαίνει ως προς τον ρόλο του χρήματος;

Στα μαθήματα για τον 21ο αιώνα (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), ο Χαράρι γράφει τα ακόλουθα: «... Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτοφανείς επαναστάσεις, όλες οι παλιές μας αφηγήσεις γκρεμίζονται και ως τώρα δεν έχει εμφανιστεί κάποια νέα για να τις αντικαταστήσει. Πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε εμείς τα παιδιά μας για έναν κόσμο πρωτοφανών μετασχηματισμών και ριζικής αβεβαιότητας; Ένα μωρό που γεννιέται σήμερα θα είναι στα τριάντα του το 2050. Αν όλα πάνε καλά, το μωρό αυτό θα ζει ακόμα το 2100 και μπορεί να παραμένει ενεργός πολίτης του 22ου αιώνα. Τι πρέπει να διδάξουμε σε αυτό το παιδί, για να μπορέσει να ζήσει και να ευημερήσει στον κόσμο του 2050 και του 22ου αιώνα; Τι δεξιότητες θα χρειαστεί για να βρει δουλειά, να κατανοεί όσα συμβαίνουν γύρω του και να πορευτεί στον λαβύρινθο της ζωής;

Δυστυχώς, αφού κανείς δεν ξέρει πώς θα είναι ο κόσμος το 2050 -πόσο μάλλον το 2100-, δεν γνωρίζουμε την απάντηση στις ερωτήσεις αυτές. Φυσικά, οι άνθρωποι ποτέ δεν μπορούσαν να προβλέπουν με ακρίβεια το μέλλον. Σήμερα όμως, αυτό είναι πιο δύσκολο από ποτέ άλλοτε, γιατί όταν η τεχνολογία θα μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε και να τροποποιούμε το σώμα, τον εγκέφαλο και το νου, κανείς δεν θα μπορεί πια να είναι βέβαιος για τίποτα -ούτε καν για πράγματα που ως τώρα έμοιαζαν σταθερά και αιώνια...».

Παραφράζοντας τον Κέινς λοιπόν, ας πάψουμε να είμαστε αιχμάλωτοι κάποιων στοχαστών του χθες... Λίγος διαλογισμός για το σήμερα ίσως να ήταν πιο χρήσιμος. Αν όχι τόσο για εμάς, σίγουρα για αυτούς που τώρα βλέπουν το φως.

Τραύμα ταπείνωσης/ντροπής

Εάν έχετε κάποιο σχετικό τραύμα ταπείνωσης/ντροπής, τότε πιθανότατα, σε ένα βαθύ επίπεδο αισθάνεστε άσχημα για τον εαυτό σας και πιστεύετε ότι κάτι δεν πάει καλά με σας, ότι έχετε ένα βασικό ελάττωμα – τουλάχιστον υπό ορισμένες συνθήκες. Ίσως πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να κάνετε τα πράγματα αρκετά καλά.

Όταν κάποιος σας επικρίνει, μπορεί να το ενστερνίζεστε και να νιώθετε άσχημα για τον εαυτό σας χωρίς να εξετάζετε κατά πόσο πιστεύετε ότι είναι αλήθεια.

ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΝΤΡΟΠΗΣ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΤΟ ΟΤΙ ΤΑΠΕΙΝΩΘΗΚΑΤΕ ΩΣ ΠΑΙΔΙ.

Μπορεί να έχετε δεχτεί γελοιοποίηση, κοροϊδία ή να νιώσατε ντροπή. Μπορεί να έχετε εκτεθεί δημόσια με τρόπο που σας ταπείνωσε. Μπορεί να σας συνέλαβαν σε μια κατάσταση που σας εξέθετε ή κάποιος να σας έκρινε με έναν τρόπο που σας έκανε να πιστεύετε ότι οι ενέργειές σας ήταν ντροπιαστικές.

Εάν έχετε τραύμα ντροπής, έχετε την τάση να αισθάνεστε εύκολα αμηχανία ή ντροπή αν κάποιος σας κρίνει, σας κοροϊδέψει ή εκτεθείτε δημόσια. Αυτό μπορεί να σας δυσκολεύει να διαχειριστείτε τη αίσθηση ντροπής με έναν υγιή τρόπο, όπου θα παραμένατε γειωμένος ή θα βάζατε όρια σε κάποιον που σας κάνει να ντρέπεστε. Επίσης, μπορεί να καταστήσει δύσκολο για σας να αποφύγετε την αίσθηση ότι κάποιος σας περιγελά, ακόμα και αν δεν το κάνει στην πραγματικότητα. Ή μπορεί να αναστατώνεστε πολύ παραπάνω από το αναμενόμενο, αν κάποιος σας κάνει κάποιο πείραγμα.

Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι εντελώς συνειδητά ή να κρύβονται στο παρασκήνιο επειδή συνήθως αμύνεστε εναντίον τους με συγκεκριμένους τρόπους, όπως με το να θυμώνετε, να αποσύρεστε ή να κρίνετε τους ανθρώπους.

Που οφείλεται το τραύμα ταπείνωσης/ντροπής;

Υπάρχουν διάφορα ενδεχόμενα για την προέλευση αυτού του τραύματος:

• Νιώσατε ντροπιασμένοι, δεχτήκατε επίκριση, απόρριψη, περιφρόνηση ή αρνητική σύγκριση σε σχέση με τους άλλους, όταν ήσασταν παιδί.
• Συνέβησαν επώδυνα ή καταστροφικά πράγματα σε σας ή στην οικογένειά σας και πιστεύατε ότι «ήταν δικό σας λάθος, επειδή κάτι δεν πήγαινε καλά με σας».
• Σας έβλαψαν ή σας απέρριψαν και πιστεύατε ότι αυτό συνέβαινε επειδή κάτι δεν πήγαινε καλά με σας.
• Δεν σας έδειχναν σημασία ή κατανόηση και νιώθατε διαφορετικός από τους γονείς ή την οικογένειά σας και πιστεύατε ότι αυτό συνέβαινε επειδή κάτι δεν πήγαινε καλά με σας.
• Δεν λάβατε την φροντίδα, την αγάπη, το νοιάξιμο ή την εκτίμηση που χρειαζόσασταν από τους γονείς σας και πιστεύατε ότι αυτό συνέβαινε επειδή κάτι δεν πήγαινε καλά με σας.

Ψευδείς πεποιθήσεις που συνοδεύουν το τραύμα ταπείνωσης/ντροπής:

«Κάτι δεν πάει καλά με μένα.»

«Είμαι λάθος, ανεπαρκής, χαζός, άσχημος, ασήμαντος, αντιπαθητικός, ασήμαντος, τεμπέλης, αναίσθητος, αχάριστος, κακός» και ούτω καθεξής.

«Φταίω.»

Συναισθήματα που σχετίζονται με το τραύμα ταπείνωσης/ντροπής:

Ανεπάρκεια, μελαγχολία, συντριβή, απελπισία, ντροπή, ακινητοποίηση, σύγχυση.

Συμπεριφορές που συνδέονται με το τραύμα ταπείνωσης/ντροπής:

• Όταν κάποιος με κατηγορεί ή με κρίνει, το ενστερνίζομαι και αισθάνομαι άσχημα για τον εαυτό μου.
• Όταν κάποιος με αμφισβητεί, χάνω την εμπιστοσύνη στον εαυτό μου.
• Ποτέ δεν πιστεύω ότι έχω κάνει κάτι αρκετά καλά.
• Δεν πιστεύω ότι μπορώ να είμαι επιτυχημένος σε οτιδήποτε δοκιμάζω.
• Εύκολα αναστατώνομαι με τον εαυτό μου και στεναχωριέμαι.
• Πιστεύω ότι κάτι δεν πάει καλά με μένα.
• Κοιμάμαι άσχημα.
• Δεν μπορώ να αναλάβω δράση για να φτιάξω τη ζωή μου.
• Νιώθω ληθαργικός και πεθαμένος.
• Αναβάλλω τα πράγματα που έχω να κάνω.

Η τέχνη του Σαρκασμού

Η δεξιοτεχνία του να είσαι σαρκαστικός, είναι αρκετά υποτιμημένη, ενώ αντιθέτως θα έπρεπε να θεωρείται ως ένα γνήσιο χαρακτηριστικό της προσωπικής μας ταυτότητας.

Δυστυχώς, δε συναντάμε καθημερινά ανθρώπους με τους οποίους επικοινωνούμε αβίαστα, ειλικρινά και ουσιαστικά, ανθρώπους που θα μας χαρίσουν στιγμές εποικοδομητικού γέλιου με τον πνευματώδη σαρκασμό τους και θα μας προσφέρουν μια άκρως ενδιαφέρουσα και διόλου ανιαρή συζήτηση.

Τι είναι αυτό που κάνει το άτομο που διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό, τόσο σπάνιο και άκρως ενδιαφέρον; Πέρα από το να εκνευρίζει και να βγάζει από τη μέση με περίσσεια άνεση τους ανίδεους συνομιλητές, που προσπαθούν να προσποιηθούν και να μιμηθούν μία προσωπικότητα που δεν είναι, έχει τη δυνατότητα να:

Διαβάζει ανάμεσα από τις γραμμές

Δεν αφήνει τίποτα απαρατήρητο και στρατηγικά ανακαλύπτει κρυμμένα κίνητρα και νοήματα. Ένα όπλο, που ίσως να στερεί στο άτομο αυτό τη μαγεία του μυστηρίου, καθώς λύνει το παζλ των πιθανοτήτων χωρίς δυσκολία, όμως τον βοηθάει να προλάβει καταστάσεις, που θα μπορούσαν να έχουν ολέθρια έκβαση.

Χρησιμοποιεί τον σαρκασμό ως πανοπλία

Ο σαρκασμός βοηθά στην άμυνα έναντι απερίσκεπτων λεκτικών επιθέσεων και στην καθοδήγηση του επιτιθέμενου προς αποκατάσταση της αρχικής θέσης του. Κανένας μας δε μπορεί να αρνηθεί, ότι έχουν αποφευχθεί πολλές ανιαρές συζητήσεις με αυτή τη τακτική.

Διαθέτει υπεράνθρωπους μηχανισμούς αυτό-άμυνας

Δεν έχει ανάγκη να καλύψει κανένας τα νώτα του και μπορεί να υπερασπιστεί επάξια τον εαυτό του οποιαδήποτε στιγμή σε οποιαδήποτε κατάσταση. Με δυσκολία θα καταφέρει κάποιος να ταράξει τα νερά του και να οδηγήσει αυτό το άτομο στο να χάσει την ψυχραιμία του.

Λέει όσα οι άλλοι σκέφτονται

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν εκατομμύρια σκέψεις στο μυαλό τους, τις οποίες δεν εκφράζουν ποτέ -ή ακόμα χειρότερα- εκφράζουν διαστρεβλωμένα, προκειμένου να μη πληγώσουν τον συνάνθρωπό τους με την ίσως σκληρή, αλλά άκρως ειλικρινή άποψή τους. Αντιθέτως, τα άτομα με σαρκασμό είναι σε θέση να απαντήσουν με αμεσότητα και ευθύτητα. Εξάλλου, αν κάποιος δεν είναι έτοιμος για κάθε πιθανή απάντηση, καλύτερα να μη μπει στη διαδικασία να ρωτήσει. Η αλήθεια πονάει, αλλά το ψέμα σκοτώνει.

Γνωρίζει πότε του λένε ψέμματα

Σίγουρα, το ψέμα είναι κάτι που απεχθάνεται, γι αυτό και έχει μελετήσει πάνω στην ανίχνευση του. Εάν βρεθεί μπροστά του κάποιος που θέλει να τον εξαπατήσει, το μόνο σίγουρο είναι πως θα τον ξεσκεπάσει από τις πρώτες κιόλας μικροκινήσεις, πριν καν ειπωθεί το ψέμα.

Καταλαβαίνει πότε ένα επιχείρημα "μπάζει"

Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε βρεθεί παρόντες σε συζητήσεις που απλά "δεν πείθουν" και είναι αποτέλεσμα πολλών ημιτελών, μη εμπεριστατωμένων και άκρως ευτελών επιχειρημάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το χάρισμα του σαρκασμού, θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους και θα αποκαταστήσει τα κατακρεουργημένα επιχειρήματα.

Δεν επηρεάζεται από τη κριτική των άλλων

Το ανθρώπινο είδος, ασχολείται και επηρεάζεται -δυστυχώς- από τη γνώμη των άλλων με αποτέλεσμα να προσπαθεί καθημερινά να ξεπεράσει τον επικριτή του και όχι τον εαυτό του. Υπάρχει, βέβαια, και ένα ποσοστό ανθρώπων, το οποίο είναι πλήρως ικανοποιημένο με τις επιλογές που έχει κάνει στη ζωή του, είτε είναι σωστές είτε λάθος, καθώς γνωρίζει πολύ καλά ότι οι έννοιες του "σωστού" και του "λάθους" είναι εξ ολοκλήρου υποκειμενικές, αρκεί οι συνέπειες των εκάστοτε επιλογών να μην εμπλέκουν τρίτους. Σε αυτό το ποσοστό, οι περισσότεροι διαθέτουν μια δόση σαρκασμού.

Έχει "ενεργό" πνεύμα

Στις μέρες μας, οι λέξεις ευφυΐα, χιούμορ, ετυμολογία, ειλικρίνεια και γενικά το κομμάτι της εγρήγορσης του πνεύματος έχει πέσει σε λήθαργο, λειτουργώντας λίγο πολύ ως αυτοματοποιημένες μηχανές, ικανές να ανταπεξέλθουν μονάχα σε τεχνοκρατικά καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο σαρκασμός τείνει να κρατά ζωντανά τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, καθιστώντας το άτομο που τα διαθέτει, τουλάχιστον, ξεχωριστό.

Κάποια μέρα ή θα αδιαφορήσω ή θα τους συγχωρήσω

Κάποια μέρα, δεν έχω ιδέα πόσο κοντά είναι ή πόσο μακριά, θα σταματήσω να βασανίζω τον εαυτό μου με ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν, προσπαθώντας να καταλαγιάσω τον θυμό μου και τα συναισθήματά μου, που είναι βαριά και επικίνδυνα τον τελευταίο καιρό.

Κάποια μέρα αυτές όλες οι σερνόμενες άναρθρες κραυγές που μέσα μου ουρλιάζουν και παλεύουν να βγουν προς τα έξω, θα ξεπεταχτούν και θα πνίξουν όλους αυτούς που με γέμισαν πληγές αγιάτρευτες.

Κάποια μέρα όλες αυτές οι σταμπαρισμένες δύσκολες στιγμές μου θα βρουν καταφύγιο ή στην αδιαφορία ή στην συγχώρεση. Δεν ξέρω τι απροσδόκητο συναίσθημα θα καταφέρει να κυριαρχήσει στην ψυχή μου, ποιος θα κοντραριστεί με ποιον, αλλά τότε ίσως να μην βρεθεί κανένας τόσο ικανός στον δρόμο μου, για να με παρασύρει στον δρόμο της σιωπής.

Είναι άγνωστο αν θα έχω δυνάμεις να παλέψω και να ανταποκριθώ γιατί όλα τώρα μυρίζουν ερείπιο και ρημαδιό. Δεν ξέρω αν καταφέρω να βρω την τόλμη που απαιτεί η περίσταση για να ξεστομίσω μια λέξη.

Κάποια μέρα ίσως καταφέρω να φέρω σε αμηχανία τους ανθρώπους-κοράκια που μαζεύτηκαν γύρω μου για να ξεσκίσουν την σάρκα μου, αδιαφορώντας για αυτούς ή συγχωρώντας τους.

Κάποια μέρα θα σταματήσω να σπαταλάω άδικα τις κουβέντες μου για αυτούς όλους, και δεν θα χρειάζεται πλέον να περιγράψω σε κανέναν αυτό που μου έκαναν.

Κάποια μέρα θα φύγω μακριά, θα τολμήσω να τους γυρίσω επιδεικτικά την πλάτη, θα σταματήσω να έχω κατανόηση και διάθεση. Κάποια μέρα ή θα αδιαφορήσω ή θα τους συγχωρήσω.

Το να είσαι προτεραιότητα για κάποιον αξία ανεκτίμητη

Είναι αλήθεια πώς το να είσαι προτεραιότητα για κάποιον είναι κάτι το σπουδαίο, είναι αξία ανεκτίμητη! Όταν αγαπάς, όταν νοιάζεσαι, όταν σε ενδιαφέρει κάποιος πάντα βρίσκεις χρόνο για αυτόν. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία. Προτεραιότητα για κάποιον είσαι χωρίς να το απαιτείς! Άλλωστε δεν θα ‘χε νόημα έτσι!

Εκείνος που βρίσκει πάντα χρόνο για σένα και είναι δίπλα σου όποτε εσύ θελήσεις και χρειαστείς, εκείνος που θα χρειαστεί να αναβάλει για να είναι μαζί σου, εκείνος που δεν βάζει κανένα και τίποτα πάνω από εσένα, ναι εκείνος αξίζει πολλά!

Αντιθέτως για εκείνον που δεν αποτελείς πρώτη επιλογή και πάντα βρίσκει ένα σωρό δικαιολογίες του τύπου ‘’δεν έχω χρόνο’’ ή ‘’έχω δουλειά’’, δεν αποτελείς ούτε αποτελούσες ποτέ προτεραιότητα. Είναι προφανές πως όταν ΘΕΛΕΙΣ πραγματικά να βρίσκεται στην ζωή σου κάποιος, πάντα μπορείς να βρεις όσο χρόνο θελήσεις και χρειαστεί για αυτόν! Οι επιθυμίες μας είναι οι επιλογές μας!

Στα άτομα που πάντα ήταν στο πλευρό σου στις καλές αλλά και στις κακές στιγμές της ζωής σου, στα άτομα που πάντα για αυτά ερχόσουν πρώτος/η , σε αυτά αξίζει και με το παραπάνω να δίνεις προτεραιότητα. Δεν υπάρχει το ‘’δεν έχω χρόνο’’ ούτε καμία άλλη δικαιολογία υπάρχει το ‘’δεν είσαι προτεραιότητα’’. Ξεκάθαρα είναι δύο φράσεις που πάνε μαζί!

Συνεπώς οι προτεραιότητες πρέπει να είναι πάντα αμοιβαίες! Αξίζει να δίνεις προτεραιότητα στα άτομα που αποτελείς και αποτελούσες και για αυτά πρώτη επιλογή που δεν προσπάθησαν ποτέ και για κανέναν λόγο να σε αποφύγουν. Εάν δεν είσαι πρώτη επιλογή φρόντισε να μην είσαι ούτε και η τελευταία. Να μην συμβιβάζεσαι με τον λίγο χρόνο κανενός. Άλλωστε όταν δεν ‘’χωράς’’ στην ζωή κάποιου είναι προτιμότερο να φεύγεις!

Να επιλέγεις ανθρώπους που επιλέγουν εσένα. Να επιλέγεις αυτούς που στην λίστα επιλογών τους ήσουν είσαι και θα είσαι πάντα πρώτος/η!

Γοργίας: Δεν υπάρχει τίποτα… Ή μήπως υπάρχει;

“Τίποτα στον κόσμο δεν έχει νόημα”. Ο γερο – Γοργίας μετέτρεψε το μηδενιστικό δόγμα σε ανέκδοτο που διηγούμαστε ανέκφραστα για να βγάλει περισσότερο γέλιο.

Η επιχειρηματολογία του Γοργία εξακολουθεί να με τσακίζει.

Ο Γοργίας, διάσημος ρήτορας, ξακουστός για τις σατιρικές μιμήσεις του, ήταν το αρχαιοελληνικό αντίστοιχο ψαγμένου κωμικού σταντ απ. Υποθέτω πως αν η δήλωση “Δεν υπάρχει τίποτα” ειπωθεί με ειρωνικό μειδίαμα μπορεί να αποδειχτεί ξεκαρδιστική. Ο Γοργίας πέθαινε τους αρχαίους Έλληνες στο γέλιο, από τους Δελφούς μέχρι την Ολυμπία, χρεώνοντας είσοδο για τις παραστάσεις του κι εξασφαλίζοντας πολύ άνετη ζωή. Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές και οι μελετητές του είναι το ότι δεν μπορούν ποτέ να είναι σίγουροι αν εννοούσε στ’ αλήθεια ό,τι έγραφε ή απλώς έσπαγε πλάκα.

Η τακτική του Γοργία να βγάζει γέλιο μέσα από μια μηδενιστική θεώρηση της ζωής εγείρει κάποια συναρπαστικά ερωτήματα γύρω από το χιούμορ – πώς μπορεί να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες και πώς μερικές φορές κάνει ακριβώς το αντίθετο. Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι το χιούμορ είναι ένας αμυντικός μηχανισμός για να αποστασιοποιούμαστε από αγχογόνες σκέψεις και συναισθήματα. Το σεξ μας προκαλεί άγχος, ιδίως το σεξ που συνιστά μοιχεία, εξού και τα αναρίθμητα αστεία γύρω από το σεξ και την ερωτική απιστία που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Και, φυσικά, το υπέρτατο άγχος το προκαλεί η συνείδηση της θνητότητας – ειδικά της δικής μας -. οπότε έχουμε και πάλι σχετικά αστεία να φαν’ κι οι κότες.

Πριν από αρκετά χρόνια μίλησα σε ένα συνέδριο για τη φιλοσοφία της θνητότητας στο οποίο χρησιμοποίησα αστεία με θέμα το θάνατο για να επεξηγήσουμε τις απόψεις διάφορων φιλοσόφων. Ένας δημοσιογράφος με ρώτησε αν θεωρώ ότι τα αστεία για τον θάνατο πιάνουν όντως, αν πίστευα ότι καθιστούν τη συνειδητοποίηση της θνητότητας λιγότερο τρομακτική. Καλή ερώτηση. Το μόνο που μπόρεσα να απαντήσω ήταν “Μονάχα όταν πιάνουν”.

Υποθέτω πως το ίδιο μπορεί να πει κανείς για τις εξυπνάδες του Γοργία γύρω από την απουσία νοήματος της ζωής.

Εν πάση περιπτώσει, τα επιχειρήματα του Γοργία σχετικά με την ανυπαρξία των πάντων – από τον ίδιο τον φυσικό κόσμο μέχρι τις αποκαλούμενες κοινωνικές αξίες (χωρίς αυτό να σημαίνει, φυσικά, ότι υπάρχει κοινωνία) – πήγαζαν κατευθείαν από την κυνική καρδιά του. Πρόκειται για έναν από τους πρώτους καταγεγραμμένους μηδενιστές στην ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, από τους πρώτους διδάξαντες μιας μακράς παράδοσης φιλοσόφων που πέταξαν στον κάλαθο των αχρήστων τα πάντα, ειδικά εκείνη την παράλογη ιδέα ότι η ζωή έχει κάποιο νόημα. Πρώτον και κύριον, ας πούμε, τι νόημα να έχει οτιδήποτε από τη στιγμή που δεν υπάρχει τίποτα;

Ο Γοργίας, καθώς φαίνεται, διήγε ευχάριστο βίο, εντούτοις δεν ασπαζόταν καθόλου τον ηδονισμό ως φιλοσοφία, τουλάχιστον απ’ όσο γνωρίζουμε από τις καταγεγραμμένες διδαχές του. Υποθέτω πως ακόμη κι αν κάποιος στη θεωρία είναι μηδενιστής, μπορεί στην πράξη να είναι ηδονιστής· ένας ηδονικός βίος δεν έχει ανάγκη κανένα φιλοσοφικό νόημα, απλώς να είναι.

Δεν θα κρίνω ad hominem τον Έλληνα φιλόσοφο – πλακατζή με βάση το γεγονός ότι διήγε εξαιρετικά μακρύ κι ευτυχή βίο, κερδίζοντας δεκάδραχμα με το τσουβάλι καθώς περιόδευε από πόλη σε πόλη και κατέπλησσε τα ακροατήριά του. Όμως, δεν μπορώ να μη γελάσω με αυτό που ξεστόμισε στα τελευταία του: Σε ηλικία 104 ετών είπε στο φίλο του τον Αθηναίο ότι απέδιδε την μακροζωία του στο γεγονός ότι “δεν έκανα τίποτα μόνο για την ευχαρίστηση”.

Κανείς από εμάς δεν πρόκειται να πάρει μαζί του τα υλικά αγαθά του όταν πεθάνει. Δεν μου έτυχε ποτέ να δω σε κάποια κηδεία ένα φορτηγό μεταφορέων να ακολουθεί μια νεκροφόρα. Όταν η ζωή μας φτάσει στο τέλος της, το μόνο που θα μπορούμε να πάρουμε μαζί μας είναι οι αναμνήσεις μας από όλες εκείνες τις σπουδαίες εμπειρίες που πρόσθεσαν νόημα στη ζωή μας. Γι’ αυτό, θα προτιμούσα χίλιες φορές να περάσω τις μέρες μου κάνοντας πράγματα που θα μου αφήσουν χαρούμενες αναμνήσεις παρά συλλέγοντας υλικά αγαθά.

Ανακάλυψα ότι οι ομορφότερες αναμνήσεις μου προέρχονται από τα πιο απλά πράγματα: τη μέρα που η κόρη μου έκανε τα πρώτα της βήματα, την μέρα που παίξαμε οικογενειακά ποδόσφαιρο κάτω από τη βροχή και το δειλινό που ψήσαμε λουκάνικα κάτω από την πανσέληνο του Σεπτέμβρη.

Όπως έγραψε ο Ντέιλ Κάρνετζι: «Ένα από τα πιο τραγικά πράγματα που γνωρίζω σχετικά με την ανθρώπινη φύση είναι η τάση της να αναβάλλει την αληθινή ζωή. Όλοι ονειρευόμαστε έναν μαγικό κήπο με τριαντάφυλλα πέρα από τον ορίζοντα αντί να απολαμβάνουμε τα τριαντάφυλλα που ανθίζουν σήμερα έξω από το παράθυρό μας». 

Έχε τη σοφία να γεύεσαι τα απλά πράγματα, τις υπέροχες αναμνήσεις που θα προσθέσουν στη ζωή σου περισσότερη αξία από οποιοδήποτε υλικό μπιχλιμπίδι, για την απόκτηση του οποίου σπαταλάμε τόση από την ενέργεια της ζωής μας. Και όπως παρατήρησε η Έμα Γκόλντμαν: «Θα προτιμούσα να έχω λουλούδια στο τραπέζι μου παρά διαμάντια στο λαιμό μου».

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΦΑΡΣΑΛΙΟΝ ΘΕΜΑ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: περίπου 46-120 μ.Χ.

Όταν τα δύο στρατεύματα (του Ιουλίου Καίσαρα και του Πομπήιου) έφτασαν στο Φαρσάλιον Θέμα (περιοχή Φαρσάλων) και στρατοπέδευσαν, ο Πομπήιος σκεφτόταν ξανά ότι δεν ήθελε να πολεμήσει… Αλλά ο περίγυρος του ήταν υπερβολικά σίγουρος για τη νίκη… σαν να ήταν ήδη κατακτητής… 

Το ιππικό ιδιαίτερα επέμενε, με πείσμα, να πολεμήσει διότι διέθετε εξαιρετικά όπλα και έξοχα άλογα και διότι πίστευαν ότι ήταν άξιοι πολεμιστές. Επίσης είχαν το πλεονέκτημα να είναι πέντε χιλιάδες εναντίον χιλίων του Καίσαρα. 

Το πεζικό, και αυτό επίσης υπερτερούσε σε αριθμό διότι ήταν σαράντα πέντε χιλιάδες άντρες εναντίον είκοσι δύο χιλιάδων του Καίσαρα. (Την επόμενη ημέρα) ενώ το πεζικό ήταν απασχολημένο στο κυρίως πεδίο της μάχης, ο Πομπήιος με το ιππικό του προσπαθούσε να περικυκλώσει τη δεξιά πτέρυγα του Καίσαρα. Αλλά πριν το καταφέρει, οι στρατιώτες του Καίσαρα έσπευσαν και τους επιτέθηκαν, χωρίς να πετάξουν τα ακόντιά τους ή να χτυπήσουν τα πόδια και τα μπούτια των αλόγων όπως έκαναν συνήθως, αλλά στοχεύοντας στα πρόσωπά τους. Διότι έτσι τους είχε διατάξει ο Καίσαρας ελπίζοντας ότι οι νεαροί κύριοι που δεν ήξεραν πολλά από μάχες και τραύματα, που είχαν μακριά μαλλιά και που ήταν στο άνθος της ηλικίας τους και της ομορφιάς τους, θα φοβόνταν αυτά τα χτυπήματα περισσότερο και δεν θα ήθελαν να βάλουν τη ζωή τους και την ομορφιά τους σε κίνδυνο. 

Κι έτσι κι έγινε, διότι καθώς δεν είχαν καμία πρόθεση να υποστούν τα χτυπήματα των ακοντίων, γύριζαν από την άλλη και κάλυπταν τα πρόσωπά τους για να τα προφυλάξουν. Μέσα στην αναμπουμπούλα της μάχης δείλιασαν καὶ οπισθοχώρησαν και έτσι τα κατέστρεψαν όλα. Στο μεταξύ το πεζικό έπεσε επάνω τους και τους έσφαξε. 

Ο Πομπήιος, ο οποίος διοικούσε την άλλη πτέρυγα του στρατού, όταν είδε το ιππικό νικημένο και σε φυγή, τα έχασε και δεν θυμόταν πια ότι ήταν ο Μέγας Πομπήιος. Αποσύρθηκε στη σκηνή του σαν να του πήραν οι θεοί τα λογικά και χωρίς να λέει ούτε λέξη περίμενε μέχρι που ο στρατός του κατατροπώθηκε και τράπηκε σε άτακτη φυγή.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ

Ξάνθιππος και Πάραλος: Οι δύο γιοι του Περικλή

Ο Περικλής παντρεύτηκε γύρω στα 30 με μία στενή συγγενή του κατά το έθιμο των πλούσιων της πόλης περί επίκληρων, δηλαδή γυναικών που ήταν μοναδικές απόγονοι ενός σπιτιού χωρίς αρσενικά και έπρεπε να παντρευτούν κάποιο συγγενή τους.

Δεν γνωρίζουμε το όνομά της, παρά μόνο πως πριν από τον γάμο της με τον Περικλή ήταν παντρεμένη με τον πλουσιότερο Αθηναίο της εποχής, τον Ιππόνικο, αν και σύγχρονες θεωρίες πιστεύουν πως ο γάμος αυτός ακολούθησε το διαζύγιο με τον Περικλή. Η γυναίκα αυτή με τον Ιππόνικο γέννησε τον Καλλία.

Με τον Περικλή απέκτησε δύο ακόμα γιους, τον Πάραλο και τον Ξάνθιππο. Οι γιοι ήταν μάλλον δίδυμοι και γεννήθηκαν κοντά στο 460 π.Χ.

Από τη γυναίκα του ο Περικλής χώρισε συναινετικά μάλλον το 455 π.Χ.

Εκείνη την εποχή ήταν σχετικά εύκολο το διαζύγιο, αν υπήρχε η συγκατάθεση του κηδεμόνα της, όπως άλλωστε και για τον αρχικό γάμο.

Τα παιδιά μεγάλωσαν σ’ ένα από τα δύο σπίτια. Δεν ήταν όμως ιδιαίτερα δεμένα με τον πατέρα τους.

Όταν ο Σωκράτης ρώτησε τον Αλκιβιάδη σε έναν από τους διαλόγους τους, γιατί ο Περικλής δεν είχε κάνει σοφούς τους γιους, παρότι είχε αναθέσει στους πιο σπουδαίους δασκάλους τη μόρφωσή τους, ο τελευταίος του απάντησε πως οι γιοι του Περικλή ήταν βλάκες.

Ο Περικλής δεν είχε καλή σχέση με τους γιους του.

Πιο πολύ τους ενδιέφερε η τρυφηλή ζωή που φαίνεται πως χαίρονταν σαν τα κακομαθημένα αρχοντόπουλα της πόλης.

Τους εκνεύριζε ο πατέρας τους γιατί ήταν σφιχτοχέρης.

Περισσότερο και από τους γιους, εκνευρίζονταν οι γυναίκες τους και κυρίως αυτή του Ξάνθιππου, η οποία ήταν αρκετά σπάταλη, σύμφωνα με τις κακές γλώσσες της εποχής.

Ο πεθερός τους δεν νοιαζόταν να πλουτίσει από τις εκστρατείες και την εξουσία του, ούτε καν από τα κτήματά του.

Κάθε χρόνο πουλούσε την παραγωγή των κτημάτων του και με τα έσοδα, αγόραζε τα απαραίτητα για όλη τη χρονιά.

Ο καυγάς με τον γιο του Ξάνθιππο

Ο Περικλής είχε έναν δούλο, τον Ευάγγελο που φρόντιζε τα οικονομικά του σπιτιού με την εντολή να χορηγεί με μέτρο μόνο τα απαραίτητα στους γιους και τους άλλους υπηρέτες του αφέντη.

Ο Ξάνθιππος κάποια στιγμή ζήτησε δανεικά από κάποιον πλούσιο, λέγοντάς του ότι τα ήθελε για τον πατέρα του.

Αυτός τα έδωσε και όταν ζήτησε τα λεφτά του από τον Περικλή, ο τελευταίος αρνήθηκε.

Λέγεται μάλιστα, ότι έκανε αγωγή στον γιο του για το θέμα αυτό.

Ο Ξάνθιππος άρχισε τότε να γυρνά στα σπίτια της πόλης και να τροφοδοτεί με κουτσομπολιά τους συμπολίτες του -και ίσως κι εμάς μετά από τόσα χρόνια- για τον πατέρα του.

Ο Πάραλος ήταν διαφορετική περίπτωση γιου και αγαπημένος του πατέρα του.

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΠΡΟΣΩΠΑ - ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ Ο ΙΕΡΑΠΟΛΙΤΗΣ

Ο Επίκτητος ο Ιεραπολίτης (από την Ιεράπολη της Φρυγίας) γεννήθηκε στα μέσα του 1ου αιώνος της χρονολογήσεως των χριστιανών και αρχικά υπήρξε δούλος ενός αυτοκρατορικού υπαλλήλου, του Επαφροδίτου, ο οποίος τον απελευθέρωσε όταν κάποτε εγκαταστάθηκε οριστικά στη Ρώμη. Ο Επίκτητος σπούδασε φιλοσοφία δίπλα στον στωϊκό Μουσόνιο Ρούφο και στη συνέχεια δίδαξε ο ίδιος στη Ρώμη, αναδειχθείς σε μία από τις σοβαρότερες μορφές του Στωϊκισμού. 

Στον διωγμό του Δομιτιανού κατά των Στωϊκών, ο Επίκτητος απελάθηκε στην Ήπειρο όπου μετέφερε και την έδρα της σχολής του (στην Νικόπολη) και εδίδαξε μέχρι τον θάνατό του κάπου ανάμεσα στο 120 με 135 της χρονολογήσεως των χριστιανών. Τα συγγράμματα του Επικτήτου εξαφανίσθησαν στις πυρές των χριστιανών και το μόνο που διεσώθη από το μεγάλο έργο του υπήρξε ό,τι διέσωσε μέσα από τις στενογραφημένες σημειώσεις του ο μαθητής του Αρριανός από την Νικομήδεια.

Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΤΑ ΜΕΝ ΕΣΤΙΝ ΕΦ’ ΗΜΙΝ, ΤΑ ΔΕ ΟΥΚ ΕΦ’ ΗΜΙΝ. ΕΦ’ ΗΜΙΝ ΜΕΝ ΥΠΟΛΗΨΙΣ, ΟΡΜΗ, ΟΡΕΞΙΣ, ΕΚΚΛΙΣΙΣ, ΚΑΙ ΕΝΙ ΛΟΓΩι ΟΣΑ ΗΜΕΤΕΡΑ ΕΡΓΑ. ΟΥΚ ΕΦ’ ΗΜΙΝ ΔΕ ΤΟ ΣΩΜΑ, Η ΚΤΗΣΙΣ, ΔΟΞΑΙ, ΑΡΧΑΙ ΚΑΙ ΕΝΙ ΛΟΓΩι ΟΣΑ ΟΥΧ ΗΜΕΤΕΡΑ ΕΡΓΑ. 

Από όσα υπάρχουν στον κόσμο, άλλα τα εξουσιάζουμε και άλλα όχι. Εξουσιάζουμε μεν την γνώμη μας, την ψυχική μας ορμή, τις ορέξεις μας τις παρεκκλίσεις μας, με μία λέξη δηλαδή, όλα όσα εξαρτώνται από τις δικές μας ενέργειες. Δεν εξουσιάζουμε την σωματική μας κατασκευή, τα υλικά αγαθά, την δόξα, τ’ αξιώματα, με μία λέξη, όλα όσα δεν εξαρτώνται από τις δικές μας ενέργειες. 

ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΕΦ’ ΗΜΙΝ ΕΣΤΙ ΦΥΣΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΑ, ΑΚΩΛΥΤΑ, ΑΠΑΡΑΠΟΔΙΣΤΑ, ΤΑ ΔΕ ΟΥΚ ΕΦ’ ΗΜΙΝ ΑΣΘΕΝΗ, ΔΟΥΛΑ, ΚΩΛΥΤΑ, ΑΛΛΟΤΡΙΑ. 

Και τα μεν εκείνα που εξουσιάζουμε, είναι από την φύση τους ελεύθερα, αναπότρεπτα και ανεμπόδιστα, εκείνα δε, που δεν εξουσιάζουμε, είναι απο την φύση τους ανίσχυρα, δουλικά αποτρέψιμα και ξένα ως προς εμάς. 

ΜΕΜΝΗΣΟ ΟΥΝ ΟΤΙ, ΕΑΝ ΤΑ ΦΥΣΕΙ ΔΟΥΛΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΟΙΗΘΗιΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΟΤΡΙΑ ΙΔΙΑ, ΕΜΠΟΔΙΣΘΗΣΗι, ΠΕΝΘΗΣΕΙΣ, ΤΑΡΑΧΘΗΣΗι, ΜΕΜΨΗι ΚΑΙ ΘΕΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΕΑΝ ΔΕ ΤΟ ΣΟΝ ΜΟΝΟΝ ΟΙΗΘΗιΣ ΣΟΝ ΕΙΝΑΙ, ΤΟ ΔΕ ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ, ΩΣΠΕΡ ΕΣΤΙΝ, ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ, ΟΥΔΕΙΣ ΣΕ ΑΝΑΓΚΑΣΕΙ ΟΥΔΕΠΟΤΕ, ΟΥΔΕΙΣ ΣΕ ΚΩΛΥΣΕΙ, ΟΥ ΜΕΜΨΗι ΟΥΔΕΝΑ, ΟΥΚ ΕΓΚΑΛΕΣΕΙΣ ΤΙΝΙ, ΑΚΩΝ ΠΡΑΞΕΙΣ ΟΥΔΕ ΕΝ, ΟΥΔΕΙΣ ΣΕ ΒΛΑΨΕΙ. ΕΧΘΡΟΝ ΟΥΧ ΕΞΕΙΣ. ΟΥΔΕ ΓΑΡ ΒΛΑΒΕΡΟΝ ΤΙ ΠΕΙΣΗι. 

Να θυμάσαι λοιπόν, ότι αν θεωρήσεις ελεύθερα εκείνα, που είναι από την φύση τους δουλικά και τα ξένα θεωρήσεις ως δικά σου, θα αντιμετωπίσεις εμπόδια, θα λυπηθείς, θα ταραχθείς, και θα κατηγορήσεις Θεούς και ανθρώπους, αν όμως θεωρήσεις ότι δικό σου είναι μόνον αυτό που όντως σου ανήκει, το δε ξένο, όπως όντως είναι δηλαδή ως ξένο, κανείς ποτέ δεν θα μπορέσει να σου επιβληθεί, κανείς ποτέ δεν θα σε εμποδίσει, ούτε θα σε κατηγορήσει, και εσύ δεν θα στραφείς εναντίον κανενός, δεν θα πράξεις τίποτε δίχως να το θέλεις, από κανένα δεν θα βλαφθείς και εχθρό δεν θα έχεις, διότι κανένας δεν θα μπορέσει κακό να σου κάνει. 

ΕΑΝ ΘΕΛΗιΣ ΤΑ ΤΕΚΝΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ ΠΑΝΤΟΤΕ ΖΗΝ, ΗΛΙΘΙΟΣ ΕΙ. ΤΑ ΓΑΡ ΜΗ ΕΠΙ ΣΟΙ ΘΕΛΕΙΣ, ΕΠΙ ΣΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΟΤΡΙΑ ΣΑ ΕΙΝΑΙ. ΟΥΤΩ ΚΑΝ ΤΟΝ ΠΑΙΔΑ ΘΕΛΗιΣ ΜΗ ΑΜΑΡΤΑΝΕΙΝ, ΜΩΡΟΣ ΕΙ. ΘΕΛΕΙΣ ΓΑΡ ΚΑΚΙΑΝ ΜΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΙΑΝ, ΑΛΛ’ ΑΛΛΟ ΤΙ. ΕΑΝ ΔΕ ΘΕΛΗιΣ ΟΡΕΓΟΜΕΝΟΣ ΜΗ ΑΠΟΤΥΓΧΑΝΕΙΝ, ΤΟΥΤΟ ΔΥΝΑΣΑΙ. ΤΟΥΤΟ ΟΥΝ ΑΣΚΕΙ, Ο ΔΥΝΑΣΑΙ. 

Αν θέλεις τα παιδιά σου και η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζήσουν αιωνίως, τότε είσαι ηλίθιος. Διότι θέλεις να εξουσιάζεις πράγματα που δεν μπορείς να εξουσιάσεις και θέλεις να κάνεις δικά σου πράγματα που δεν σου ανήκουν. Και αν θέλεις ο δούλος σου να μην κάνει ποτέ λάθη, είσαι ανόητος. Διότι ζητάς η κακία να μην είναι κακία, αλλά κάτι άλλο. Αν θέλεις όμως απλώς να μην αποτυγχάνεις σε ό,τι επιθυμείς, αυτό μπορείς να το κατορθώσεις. Πρέπει να επιδιώκεις μόνο αυτό που έχεις την δυνατότητα να πετύχεις. 

ΚΥΡΙΟΣ ΕΚΑΣΤΟΥ ΕΣΤΙΝ Ο ΤΩΝ ΥΠ’ ΕΚΕΙΝΟΥ ΘΕΛΟΜΕΝΩΝ Ή ΜΗ ΘΕΛΟΜΕΝΩΝ ΕΧΩΝ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑΝ ΕΙΣ ΤΟ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΑΙ Ή ΑΦΕΛΕΣΘΑΙ. ΟΣΤΙΣ ΟΥΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΒΟΥΛΕΤΑΙ, ΜΗΤΕ ΘΕΛΕΤΩ ΤΙ ΜΗΤΕ ΦΕΥΓΕΤΩ ΤΙ ΤΩΝ ΕΠ’ ΑΛΛΟΙΣ. ΕΙ ΔΕ ΜΗ, ΔΟΥΛΕΥΕΙΝ ΑΝΑΓΚΗ. 

Ο αφέντης του καθενός είναι εκείνος, που μπορεί να του δώσει ή να του αφαιρέσει όσα αυτός ποθεί ν’ αποκτήσει ή ν’ απαλλαγή από αυτά. Όποιος λοιπόν θέλει να είναι ελεύθερος δεν πρέπει ούτε να επιζητεί ούτε ν’ αποφεύγει κάτι που άλλοι εξουσιάζουν. Ειδεμή θα είναι εκ των πραγμάτων ένας δούλος. 

ΕΠΙ ΠΑΝΤΟΣ ΠΡΟΧΕΙΡΑ ΕΚΤΕΟΝ ΤΑΥΤΑ

Για κάθε περίσταση έχε πρόχειρα αυτά:

«ΑΓΟΥ ΔΕ Μ’ Ω ΖΕΥ, ΚΑΙ ΣΥ ΧΗ ΠΕΠΡΩΜΕΝΗΟΠΟΙ ΠΟΘ’ ΥΜΙΝ ΕΙΜΙ ΔΙΑΤΕΤΑΓΜΕΝΟΣ.ΩΣ ΕΨΟΜΑΙ Γ’ ΑΟΚΝΟΣ. ΗΝ ΔΕ ΓΕ ΜΗ ΘΕΛΩ,ΚΑΚΟΣ ΓΕΝΟΜΕΝΟΣ, ΟΥΔΕΝ ΗΤΤΟΝ ΕΨΟΜΑΙ.ΟΣΤΙΣ Δ’ ΑΝΑΓΚΗι ΣΥΓΚΕΧΩΡΗΚΕΝ ΚΑΛΩΣ,ΣΟΦΟΣ ΠΑΡ’ ΗΜΙΝ, ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΙ’ ΕΠΙΣΤΑΤΑΙ». 

«Οδήγα με Δία και σύ Πεπρωμένο μου,/ όπου εσείς μου προσδιορίσατε να πάω./ Διότι θ’ ακολουθήσω πρόθυμα ακόμα κι αν δεν θέλω,/ και κακός αν γίνω, πάλι θ’ ακολουθήσω./ Όποιος σωστά προσαρμόζεται στην Ανάγκη,/ Μεσ’ τους θνητούς είναι σοφός και την θεία βούληση καλώς γνωρίζει». 

ΑΛΛ Ω ΚΡΙΤΩΝ, ΕΙ ΤΑΥΤΗι ΤΟΙΣ ΘΕΟΙΣ ΦΙΛΟΝ, ΤΑΥΤΗι ΓΕΝΕΣΘΩ.

Συνεπώς, Κρίτων, αν οι Θεοί το επιθυμούν, έτσι ας γίνει.

ΕΜΕ ΔΕ ΑΝΥΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΗΤΟΣ ΑΠΟΚΤΕΙΝΑΙ ΜΕΝ ΔΥΝΑΝΤΑΙ, ΒΛΑΨΑΙ ΔΕ ΟΥ. 

Εμένα πάντως ο Άνυτος και ο Μέλητος μπορούν να με φονεύσουν, όμως να με βλάψουν δεν μπορούν...

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

3.4. Το δόγμα της μετεμψύχωσης

Ο Πυθαγόρας υπήρξε θρησκευτικός ηγέτης και εισηγητής ενός νέου τρόπου ζωής. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται με βεβαιότητα από τις διαθέσιμες μαρτυρίες. Αγνοούμε ωστόσο το ακριβές περιεχόμενο της θεωρητικής του διδασκαλίας. Αν κρίνουμε από τους μεταγενέστερους Πυθαγορείους, της κλασικής και της ελληνιστικής εποχής, δύο είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πυθαγόρειας σχολής. Η πεποίθηση ότι οι αριθμοί είναι αρχές των όντων. Και το δόγμα της μετεμψύχωσης - η πίστη δηλαδή ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ότι μπορεί να μεταβαίνει μετά τον θάνατο του σώματος σε άλλα ζωικά είδη. Οι δύο αυτές αντιλήψεις συνυπήρχαν στην πυθαγόρεια παράδοση, δεν θα πρέπει όμως να είχαν πάντοτε την ίδια βαρύτητα, όπως δείχνει η διαίρεση των Πυθαγορείων της κλασικής εποχής σε «μαθηματικούς» και σε «ακουσματικούς». Στους «μαθηματικούς» πρωτεύον ήταν το ενδιαφέρον για τη γεωμετρία, την αστρονομία και τη θεωρία της μουσικής, ενώ «ακουσματικοί» χαρακτηρίζονταν όσοι ήταν προσανατολισμένοι προς τον θρησκευτικό και μυστικιστικό πυρήνα του πυθαγορισμού. Ποια όμως ήταν η συμβολή του ίδιου του Πυθαγόρα στη διαμόρφωση αυτών των ιδεών;

«Λένε ότι όταν κάποτε είδε να βασανίζουν ένα σκυλάκι, το συμπόνεσε και είπε: "Σταμάτα, μην το χτυπάς, γιατί είναι η ψυχή κάποιου φίλου· την αναγνώρισα όταν άκουσα τη φωνή του."» Η ειρωνεία είναι έκδηλη στους στίχους αυτούς του Ξενοφάνη, όπου για πρώτη φορά στην αρχαία γραμματεία μνημονεύεται ο Πυθαγόρας. Για να γίνει όμως αντιληπτή η ειρωνεία στο κοινό του Ξενοφάνη, θα πρέπει να ήταν ήδη γνωστό ότι ο Πυθαγόρας πίστευε στη μετεμψύχωση. Η πεποίθηση ότι ο Πυθαγόρας κήρυσσε το δόγμα της μετεμψύχωσης, και μάλιστα ότι ήταν ο εισηγητής του στον ελληνικό χώρο, είναι κοινός τόπος στους αρχαίους συγγραφείς. Ο Ηρόδοτος (Ιστορίαι 2.123) θεωρεί ότι αυτή η δοξασία έχει αιγυπτιακή καταγωγή, αφού, κατά τα λεγόμενά του, οι Αιγύπτιοι είναι οι πρώτοι που υποστήριξαν ότι η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη και ότι συμπληρώνει έναν κύκλο διαδοχικών μετενσαρκώσεων σε άλλα ζωικά είδη, που διαρκεί 3.000 χρόνια, πριν επιστρέψει σε ένα νέο ανθρώπινο σώμα. Ο Πυθαγόρας, που είχε ιδιαίτερες σχέσεις με τους ανατολικούς πολιτισμούς, έφερε αυτή τη δοξασία στην Ελλάδα. Γύρω από τη μέριμνα για τη μεταθανάτια μοίρα της ανθρώπινης ψυχής οργανώθηκαν από τα τέλη του 6ου αιώνα ποικίλα θρησκευτικά κινήματα, σημαντικότερο από τα οποία αναδείχθηκε το κίνημα των Πυθαγορείων.

Η ιδέα της μετεμψύχωσης είναι όντως νέα στην Ελλάδα, και το πιο λογικό είναι να υποθέσουμε ότι δεν την επινόησε ο Πυθαγόρας αλλά ότι την εισήγαγε από κάπου αλλού. Για τους αρχαίους Έλληνες η πηγή όλων των σεβαστών πνευματικών δανείων ήταν η Αίγυπτος. Στην αιγυπτιακή ωστόσο θρησκεία δεν πιστοποιείται το δόγμα της μετεμψύχωσης. Κατά μία εκδοχή η δοξασία αυτή έφτασε στην Ελλάδα από τη Σκυθία διαμέσου των ελληνικών αποικιών του Εύξεινου Πόντου. Ο Πυθαγόρας, κατά την εκδοχή αυτή, είναι κάτι αντίστοιχο με τους «Σαμάνες» της βορειοανατολικής Ευρώπης. Οι Σαμάνες είναι σεβάσμιες μορφές ανθρώπων οι οποίοι, μετά από σκληρή εξάσκηση και νηστεία, έχουν αποκτήσει θεϊκές δυνάμεις και είναι σε θέση ακόμη και στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμεύσουν τον θεϊκό εαυτό τους από το σώμα τους. Κατά μία άλλη εκδοχή, οι Έλληνες γνώρισαν το δόγμα της μετεμψύχωσης από τους Ινδούς, με τους οποίους βρίσκονταν σε έμμεση επαφή από τους εμπορικούς δρόμους της Περσίας. Όπως και να έχουν τα πράγματα, το σημαντικό για μας δεν είναι η καταγωγή της πίστης στη μετεμψύχωση αλλά το γεγονός ότι ο Πυθαγόρας κατάφερε με επίκεντρο την πίστη αυτή να δημιουργήσει ένα νέο πνευματικό κίνημα στην Ελλάδα.

Όποιος πιστεύει στη μετεμψύχωση θεωρεί ότι η ζωή συνεχίζεται και μετά τον θάνατο του σώματος. Βεβαίως η πίστη σε κάποια μορφή μεταθανάτιας ζωής αποτελεί κοινό κτήμα των ανθρώπων από πολύ παλιά, όπως μαρτυρούν τα ταφικά έθιμα πολλών γνωστών πολιτισμών. Στα ομηρικά έπη μάλιστα έχουμε περιγραφές του Άδη, όπου οι ψυχές των νεκρών παρουσιάζονται ως σκιές ή φαντάσματα που έχουν αποδεσμευθεί από το σώμα τους. Το δόγμα της μετεμψύχωσης προϋποθέτει ακόμη τη μεταθανάτια τιμωρία ή ανταμοιβή: ο κύκλος των διαδοχικών μετενσαρκώσεων δεν μπορεί να είναι τυχαίος, αλλά θα πρέπει να εξαρτάται από τον τρόπο που έζησε κανείς τη ζωή του. Και η δοξασία αυτή θα πρέπει να προϋπήρχε στον ελληνικό χώρο, αφού τα Ελευσίνια μυστήρια προετοίμαζαν τους πιστούς για μια καλύτερη ζωή στον Άδη ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. Απέκτησε όμως πολύ μεγαλύτερη διάδοση κατά τον 5ο αιώνα, και είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το πυθαγόρειο ρεύμα έπαιξε κάποιο ρόλο σε αυτό. Ο πιστός ωστόσο που συμμετέχει στα Ελευσίνια μυστήρια ή σε παρόμοιες τελετές εκτελεί απλώς ένα θρησκευτικό καθήκον, χωρίς να εξαρτά τη σωτηρία του από μια ριζική αλλαγή της ζωής του. Για τον Πυθαγόρειο αντιθέτως η προσχώρηση σε έναν νέο ασκητικό τρόπο ζωής είναι ο μοναδικός δρόμος για να ξεκινήσει ευνοϊκά ο κύκλος των μετενσαρκώσεων της ψυχής του. Με την πρακτική του επιδιώκει την καταπόνηση του σώματος και τον εξαγνισμό της ψυχής του. Επομένως, η ανθρώπινη ψυχή θεωρείται κάτι το εντελώς διαφορετικό από το σώμα, είναι μια οντότητα αθάνατη και αυθύπαρκτη που μπορεί να ζήσει και μέσα σε διαφορετικά σώματα. Εδώ εντοπίζεται η θεωρητική επανάσταση του Πυθαγόρα.

Για τον άνθρωπο της αρχαϊκής εποχής η ψυχή και το σώμα αποτελούσαν ενότητα. Ακόμη και όταν με τη λυρική ποίηση διευρύνθηκε το φάσμα των ψυχικών διεργασιών και αναδείχθηκε η προσωπικότητα του ατόμου, η ψυχή εξακολουθούσε να βρίσκεται σε απόλυτη ισορροπία με το σώμα. Η διδασκαλία όμως του Πυθαγόρα διέρρηξε αυτή την ενότητα. Η ψυχή αυτονομείται, και η καλλιέργειά της γίνεται το πρωταρχικό καθήκον στις κοινότητες των Πυθαγορείων. Με τη σιωπή, τη νηστεία, το αυστηρό τελετουργικό, την ομαδική ζωή, τη μίμηση του «θείου ανδρός», με πρακτικές δηλαδή κατά βάση θρησκευτικές, οι μαθητές του Πυθαγόρα προσδοκούσαν τη σωτηρία της ψυχής τους.

Και η πυθαγόρεια φιλοσοφία; Αν η διδασκαλία του Πυθαγόρα περιορίζεται στην προετοιμασία της ψυχής για τις μεταθανάτιες μετενσαρκώσεις της, γιατί θεωρούμε τον Πυθαγόρα φιλόσοφο και δεν τον αντιμετωπίζουμε απλώς ως θρησκευτικό μεταρρυθμιστή; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να εξετάσουμε την πυθαγόρεια αντίληψη για τους αριθμούς.