Τρίτη 24 Αυγούστου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (1044-1095)

ΧΟ. εἴην ὅθι δαΐων [στρ. α]
1045 ἀνδρῶν τάχ᾽ ἐπιστροφαὶ
τὸν χαλκοβόαν Ἄρη
μείξουσιν, ἢ πρὸς Πυθίαις
ἢ λαμπάσιν ἀκταῖς,
1050 οὗ πότνιαι σεμνὰ τιθηνοῦνται τέλη
θνατοῖσιν, ὧν καὶ χρυσέα
κλῂς ἐπὶ γλώσσᾳ βέβα-
κε προσπόλων Εὐμολπιδᾶν·
ἔνθ᾽ οἶμαι τὸν ἐγρεμάχαν
1055 Θησέα καὶ τὰς διστόλους
ἀδμῆτας ἀδελφὰς
αὐτάρκει τάχ᾽ ἐμμείξειν βοᾷ
τούσδ᾽ ἀνὰ χώρους·

ἤ που τὸν ἐφέσπερον [αντ. α]
1060 πέτρας νιφάδος πελῶσ᾽
Οἰάτιδος ἐκ νομοῦ,
πώλοισιν ἢ ῥιμφαρμάτοις
φεύγοντες ἁμίλλαις.
1065 ἁλώσεται· δεινὸς ὁ προσχωρῶν Ἄρης,
δεινὰ δὲ Θησειδᾶν ἀκμά.
πᾶς γὰρ ἀστράπτει χαλι-
νός, πᾶσα δ᾽ ὁρμᾶται †κατὰ
ἀμπυκτήρια φάλαρα πώλων†
1070 ἄμβασις, οἳ τὰν ἱππίαν
τιμῶσιν Ἀθάναν
καὶ τὸν πόντιον γαιάοχον
Ῥέας φίλον υἱόν.

ἔρδουσιν ἢ μέλλουσιν; ὡς [στρ. β]
1075 προμνᾶταί τί μοι
γνώμα τάχ᾽ ἐνδώσειν
τᾶν δεινὰ τλασᾶν, δεινὰ δ᾽ εὑ-
ρουσᾶν πρὸς αὐθαίμων πάθη.
τελεῖ, τελεῖ Ζεύς τι κατ᾽ ἆμαρ·
1080 μάντις εἴμ᾽ ἐσθλῶν ἀγώνων.
εἴθ᾽ ἀελλαία ταχύρρωστος πελειὰς
αἰθερίας νεφέλας κύρ-
σαιμ᾽ ἄνωθ᾽ ἀγώνων
ἐωρήσασα τοὐμὸν ὄμμα.

1085 ἰὼ θεῶν πάνταρχε, παν- [αντ. β]
τόπτα Ζεῦ, πόροις
γᾶς τᾶσδε δαμούχοις
σθένει ᾽πινικείῳ τὸν εὔ-
αγρον τελειῶσαι λόχον,
1090 σεμνά τε παῖς Παλλὰς Ἀθάνα.
καὶ τὸν ἀγρευτὰν Ἀπόλλω
καὶ κασιγνήταν πυκνοστίκτων ὀπαδὸν
ὠκυπόδων ἐλάφων, στέρ-
γω διπλᾶς ἀρωγὰς
1095 μολεῖν γᾷ τᾷδε καὶ πολίταις.

***
Ας ήμουνα κι εγώ εκεί,
1045 όπου σε λίγο αντιμέτωποι οι εχθροί
σε πόλεμο χαλκόφωνο θα σμίξουν,
στου Πυθικού θεού την άκρη ή στην ακτή
που τη φωτίζουν ιερές λαμπάδες.
Όπου οι σεβάσμιες θεές μυστήρια
1050 συντηρούν σεμνά για τους θνητούς,
που με χρυσό κλειδί τη γλώσσα τους
κλειδώνουν οι ιερείς του Ευμόλπου.
Εκεί κι εγώ φαντάζομαι, έμπειρο
1055 τον Θησέα μαχητή, σε μάχη σμίγοντας
που θα κριθεί σ᾽ αυτούς τους τόπους,
τις δυο παρθένες αδελφές να συναντήσει,
αυτές που οι Θηβαίοι τις πήραν,
τη μια μετά την άλλη.

Εκτός κι αν πέρασαν της Οίας το λιβάδι
1060 και τώρα προχωρούν στα δυτικά, στον χιονισμένο
βράχο στρίβοντας, κι επήραν δρόμο φεύγοντας,
ποιός θα προφτάσει πρώτος με τ᾽ άλογά τους,
με τα γοργά τους άρματα.
Δεν θα γλιτώσουν όμως, θα τους πιάσουν.
1065 Είναι το μένος φοβερό και φοβερή
η παλικαριά των νέων του Θησέα.
Όλα τα χαλινάρια αστράφτουν, οι καβαλάρηδες
1070 όλοι μαζί ορμούν τα φάλαρα κρατώντας, πιστοί
στην έφιππη Αθηνά, στον πελαγίσιο Ποσειδώνα, τον γιο
της Ρέας που ζώνει και τη γη.

Δρουν; Αδρανούν;
1075 Κάτι μου λέει μέσα μου πως γρήγορα
θα πάψουν τα δεινά που υπέφεραν οι κόρες,
πάθη φριχτά από δικούς — της ίδιας φύτρας.
Ο Δίας θα δώσει τέλος, μέσα στη μέρα αυτή,
θα δώσει εκείνος τέλος.
Γίνομαι μάντης τώρα και προβλέπω
1080 ένδοξο τον αγώνα.
Ας ήμουν περιστέρα, πιο γρήγορη
κι απ᾽ τον αγέρα, ψηλά πετώντας στα αιθέρια
νέφη, το μάτι μου το θέαμα να δει
αυτής της μάχης.

1085 Ω Δία παντοκράτορα, ω Δία
παντεπόπτη, δώσε στους ενοίκους
αυτής της χώρας με επινίκιο σθένος
να τελειώσουν το κυνήγι αυτό,
κερδίζοντας το θήραμα.
1090 Κι εσύ Αθηνά Παλλάδα, κόρη σεμνή
του Δία, άκουσε την ευχή μου.
Εύχομαι ακόμη ο θηρευτής Απόλλων,
μαζί κι η αδελφή του, που ελάφια ωκύποδα,
με δέρμα παρδαλό,
τη συνοδεύουν, ελάτε οι δυο σας
αρωγοί σ᾽ αυτή τη γη
1095 και στους πολίτες της.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 9. Ιλιάδα

9.3. Μονομαχία Αλεξάνδρου-Μενελάου, Θεών Αγορά


Το υπόλοιπο της δεύτερης ιλιαδικής ραψωδίας (κάπου τετρακόσιοι στίχοι) αναλώνεται σε καταλόγους: πλοίων, αρχηγών και αγημάτων των Αχαιών και των αντιπάλων τους. Πανόραμα δηλαδή των δύο στρατοπέδων, ενόψει της επικείμενης σύγκρουσης. Η οποία ωστόσο καθυστερεί. Γιατί προτάσσεται η μονομαχία του Πάρη και του Μενελάου, από την έκβαση της οποίας αποφασίζεται ενόρκως να κριθεί η τύχη του πολέμου: στον νικητή της μονομαχίας, αναλόγως, να επιστραφεί ή να μείνει η Ελένη, μαζί και οι θησαυροί της αρπαγής. Δεύτερος λοιπόν ελιγμός του ποιητή. Που όχι μόνο φαίνεται ανεπίκαιρος αλλά, σε περίπτωση καθαρής νίκης του ενός ή του άλλου μονομάχου, απειλεί τη διακοπή πάλι του ιλιαδικού πολέμου, την ανακοπή του ιλιαδικού έπους. Ζήτημα πλοκής, που επιφέρει, όπως και στη δεύτερη ραψωδία, εμπλοκή. Στη λύση της οποίας θα παίξει ξανά αποφασιστικό ρόλο ο Δίας.

Έγινε προηγουμένως λόγος για ανεπίκαιρη μονομαχία, επειδή η ώρα και οι όροι της αρμόζουν μάλλον στην αρχή του τρωικού πολέμου, παρά στον δέκατο χρόνο της πολιορκίας. Παρά ταύτα η μεταφορά της εδώ δεν είναι άστοχη, στον βαθμό που συνάπτει τον ιλιαδικό με τον τρωικό πόλεμο, προτείνοντας τον δεύτερο ως φόντο του πρώτου. Εξάλλου, η μεταφορά δεν γίνεται εδώ μηχανικά, καθώς η ιλιαδική μονομαχία Αλεξάνδρου και Μενελάου εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία, κυρίως με τη σκηνή της Τειχοσκοπίας, όπου εμφανίζεται η Ελένη στις επάλξεις του κάστρου, πλάι στον Πρίαμο, προκαλώντας με την ομορφιά της τον θαυμασμό των τρώων γερόντων. Και το σημαντικότερο: η ιλιαδική αυτή μονομαχία παραμορφώνεται στην τελική της έκβαση. Δηλαδή:

Σε τελετουργικό πλαίσιο (θυσία και αμοιβαίοι όρκοι), με θεατές τους Αχαιούς και τους Τρώες, οι μονομάχοι αντιμάχονται πρώτα με δόρατα. Προηγείται η βολή του Πάρη, που σφηνώνεται στην ασπίδα του Μενελάου, χωρίς όμως να τη διαπεράσει. Ανταποκρίνεται ευστοχότερος ο Μενέλαος με το δικό του ακόντιο, που προσβάλλει την ασπίδα του Αλεξάνδρου, τρυπάει τον θώρακα, σχίζει τον χιτώνα στο ευαίσθητο σημείο της λαγόνας, αλλά τελικώς πέφτει παράπλευρα. Ακολουθεί ξιφομαχία: το σπαθί του Μενελάου βρίσκει τώρα το κέρατο της περικεφαλαίας του Αλεξάνδρου, συντρίβεται ωστόσο και αχρηστεύεται. Έξαλλος με την ατυχία του ο Μενέλαος (την αποδίδει σε επέμβαση του Δία), ορμά πάνω στον Πάρη, πιάνει σφιχτά το λουρί της περικεφαλαίας του και τον σέρνει προς τη μεριά των Αχαιών γδέρνοντας τον λαιμό του. Και ενώ η νίκη φαίνεται πια να του ανήκει, μπαίνει απροσδόκητα στη μέση η Αφροδίτη: κόβει το λουρί του κράνους, ελευθερώνει το κεφάλι του Αλεξάνδρου, τυλίγει σε νεφέλη τον ευνοούμενό της, τον μεταφέρει σώο στον συζυγικό θάλαμο και, μεταμορφωμένη σε γριά, εξαναγκάζει την Ελένη να κάνει έρωτα μαζί του. Οπότε ο Αγαμέμνων ανακηρύσσει νικητή τον αδελφό του και απαιτεί από τους Τρώες να σεβαστούν τα όρκια, να δώσουν πίσω την Ελένη και τους θησαυρούς, ύστερα από τη δειλή φυγή του εραστή της.

Όπως είπαμε ήδη, νίκη αποδεκτή του Μενελάου σ᾽ αυτή την περίπτωση και σεβασμός των όρκων από τους Τρώες θα σήμαιναν απότομη λύση του ιλιαδικού πολέμου, κατάλυση του ιλιαδικού έπους. Αυτή την εμπλοκή αναλαμβάνει να ξεμπλέξει ο Δίας, συγκαλώντας θεών αγορά στην αρχή της τέταρτης ραψωδίας. Στην αρχή εμπαίζει την Ήρα και την Αθηνά, που άφησαν ακάλυπτο στη χλεύη της Αφροδίτης τον προστατευόμενο ήρωά τους, και προτείνει, βάσει της αμοιβαίας, ένορκης συμφωνίας, κατάπαυση του πολέμου, αντιστροφή της έχθρας σε φιλότητα, επιστροφή της Ελένης στους Αργείους και αποτροπή της άλωσης της Τροίας.

Αλλά οι δύο θεές, σύμμαχες των Αχαιών, εκφράζουν την αποστροφή τους σ᾽ αυτό το ενδεχόμενο. Ο Δίας δεν συμμερίζεται το ανυποχώρητο μίσος τους για τον Πρίαμο και τους γιους του, αλλά τελικώς υποχωρεί στην απαίτηση της Ήρας για συνέχιση του πολέμου. Οπότε εντολοδόχος της Ήρας η Αθηνά, κατέρχεται στο στρατόπεδο των Τρώων και, με τη μορφή του Λαοδόκου, πείθει τον αναγνωρισμένο τοξότη Πάνδαρο να εξοντώσει τοξεύοντας τον Μενέλαο, κερδίζοντας έτσι δόξα προσωπική. Το βέλος του, περνώντας θώρακα και ζωστήρα, σχίζει ματώνοντας το δέρμα. Ξώφαλτσα όμως, γιατί το σταματά στο κρίσιμο σημείο η Αθηνά που του παραστέκεται. Κι εδώ μεσολαβεί μια έξοχη, παράτολμη παρομοίωση: η προστατευτική επέμβαση της θεάς παραβάλλεται με την τρυφερή χειρονομία μάνας που απομακρύνει απαλά μια μύγα από το πρόσωπο του κοιμισμένου της παιδιού. Το κόκκινο αίμα στο μεταξύ, αλικοβάφοντας τον λευκό μηρό του λαβωμένου Μενελάου, τρομάζει τον Αγαμέμνονα, που πιστεύει ότι η ύπουλη τοξοβολή υπήρξε θανάσιμη. Ώσπου έρχεται ο γιατρός Μαχάων, που καθαρίζει και γιατρεύει με βότανα την πληγή, ρουφώντας το σκοτωμένο αίμα.

Μέσα σ᾽ αυτή την έξαψη και την οργή ο Αγαμέμνων δίνει το σύνθημα του αγώνα, περνώντας από τη μια παράταξη του στρατού στην άλλη, ερεθίζοντας το μένος των αρχηγών. Έτσι αρχίζει η πρώτη (και πρότυπη) ιλιαδική μάχη Αχαιών και Τρώων με ισόρροπο τέλος: νικητές και νικημένοι εδώ δεν υπάρχουν, οι νεκροί από τις δύο παρατάξεις εξισώνονται στο πεδίο της μάχης, καθώς τα σώματά τους συναδελφώνονται στον θάνατο. Έκβαση που παραπέμπει στην ισόπαλη έξοδο του έπους, με αμοιβαίους νεκρούς τον Πάτροκλο, αγαπημένο εταίρο του Αχιλλέα, και τον Έκτορα, αναντικατάστατο γιο του Πριάμου.

Στις δύο ωστόσο επόμενες ραψωδίες (πέμπτη και έκτη) οι Αχαιοί παίρνουν το πάνω χέρι και, με την αριστεία κυρίως του Διομήδη, απειλούν το κάστρο της Τροίας. Αυτή η προσωρινή υπεροχή των Ελλήνων στην πρώτη φάση του ιλιαδικού πολέμου φαίνεται να επιβεβαιώνει την πλαστή βεβαίωση του Δία στη δεύτερη ραψωδία, ότι τους μέλλεται νίκη άμεση και οριστική. Θα πρέπει να φτάσουμε στην όγδοη ραψωδία, για να γυρίσει το νόμισμα στην άλλη του όψη. Τότε εμφανίζεται πάλι στο προσκήνιο της πλοκής, ρυθμιστής και διαιτητής, ο Δίας επικυρώνοντας την αρχική του υπόσχεση στη Θέτιδα.

Μεσολαβεί η έβδομη ραψωδία, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μεταβατική και μάλλον ουδέτερη, στον βαθμό που αναλώνει δύο απόλεμες μέρες. Στην αρχή οι Τρώες αποκρούουν την έφοδο των Δαναών, οι οποίοι, υποχωρώντας, αισθάνονται ότι το ναυτικό τους στρατόπεδο γίνεται ευάλωτο. Αποφασίζουν λοιπόν την εκσκαφή τάφρου, πίσω από την οποία υψώνουν ξύλινο τείχος. Προηγουμένως ωστόσο, με πρόταση του Έλενου, πραγματοποιείται δεύτερη μονομαχία, ανάμεσα τώρα στον Έκτορα και στον Αίαντα. Τελικώς η μονομαχία αυτή αποδείχνεται ισόπαλη και, πέφτοντας το βράδυ, τερματίζεται, με ανταλλαγή μάλιστα αμοιβαίων δώρων. Το σκηνικό αλλάζει απότομα στην αρχή της όγδοης ραψωδίας με δραστική επέμβαση του Δία, ο οποίος συγκαλεί θεών αγορά στον Όλυμπο.

Friedrich Nietzsche: Η έννοια του Θεού, μίσος για τη ζωή

Η έννοια του «Θεού» έχει επινοηθεί ως αντίθεση της ζωής – σε αυτήν συνοψίζεται, σε μία τρομακτική ενότητα, κάθε τι ζημιογόνο, δηλητηριώδες, συκοφαντικό, κάθε μίσος για τη ζωή.

Η έννοια του «υπερπέραν», του «αληθινού κόσμου», έχει επινοηθεί μόνο και μόνο για να υποβιβάσει το μοναδικό κόσμο που υπάρχει – προκειμένου να μη διατηρηθεί για τη γήινη πραγματικότητα μας κανένας σκοπός, κανένας λόγος, κανένα καθήκον!

Οι έννοιες της «ψυχής», του «πνεύματος» και, σε τελική ανάλυση, ακόμα και της «αθάνατης ψυχής» έχουν επινοηθεί για να περιφρονήσουν το σώμα, να το αρρωστήσουν – «ιερό» - για να αποδοθεί σε όλα τα πράγματα που αξίζουν μια σοβαρότητα στη ζωή – στα θέματα διατροφής, στέγασης, πνευματικού επιπέδου, στη φροντίδα των ασθενών, την καθαριότητα, τον καιρό – η πλέον τρομακτική ξεγνοιασιά!

Αντί της υγείας, η «σωτηρία της ψυχής» - θέλω να πω μία κυκλική τρέλα που πάει από τους σπασμούς της μετάνοιας στην υστερία της εξαγοράς!

Η έννοια της «αμαρτίας» έχει επινοηθεί συγχρόνως με το εργαλείο βασανισμού που τη συμπληρώνει, την έννοια της «ελεύθερης βούλησης», για να μπερδέψει τα ένστικτα, για να κάνει τη δυσπιστία απέναντι στα ένστικτα μια δεύτερη φύση. "

Friedrich Nietzsche, Ιδέ ο άνθρωπος, "Γιατί είμαι μια μοίρα", παράγραφος 8

Bertrand Russell: Η φιλοσοφία της Φύσης

Η θρησκεία, μιας και πηγάζει από τον φόβο, έχει εξάρει ορισμένους φόβους και έκανε τούς ανθρώπους να μην τους θεωρούν μισητούς. Σ’ αυτό έβλαψε πολύ τήν ανθρωπότητα, γιατί κάθε φόβος είναι κακός.

Πιστεύω πώς όταν πεθάνω θα σαπίσω και τίποτα από το εγώ μου δεν θα επιζήσει. Δεν είμαι νέος και αγαπώ τή ζωή, δεν καταδέχομαι όμως να τρέμω από φόβο στή σκέψη της εκμηδένισης μου.

Η ευτυχία δεν είναι λιγότερο γνήσια επειδή κάποτε τελειώνει, ούτε ο στοχασμός και η αγάπη χάνουν τήν άξια τους γιατί δεν διαρκούν αιώνια.

Πολλοί άνθρωποι φέρθηκαν περήφανα στο ικρίωμα, και η ίδια αυτή περηφάνια πρέπει να μας διδάξει να σκεφτόμαστε σωστά για τή θέση του ανθρώπου στον κόσμο.

Ακόμα κι όταν τ’ ανοιχτά παράθυρα της επιστήμης μας κάνουν να αναρριγούμε όσο κι από τή βολική κλεισούρα τών, παραδοσιακών, ενανθρωπιστικών μύθων, στο τέλος, δροσερός αέρας θα μας δυναμώσει και οι ανοιχτοί χώροι θα έχουν ένα δικό τους μεγαλείο,

Η φιλοσοφία της φύσης είναι ένα πράγμα, και η φιλοσοφία αξιών ένα άλλο. Η σύγχυσή τους, μονάχα βλάβη μπορεί να προκαλέσει. Αυτό πού θεωρούμε καλό, αυτό πού αρέσει, δεν έχει καμιά σχέση μ’ αυτό πού είναι, μέ το πρόβλημα δηλαδή πού απασχολεί τή φιλοσοφία της φύσης.

Από τήν άλλη μεριά, κανένας δεν μπορεί να μας απαγορεύσει να εκτιμούμε ετούτο ή εκείνο, μέ το πρόσχημα πώς ο μη ανθρώπινος κόσμος δεν το εκτιμά, ούτε είναι δυνατό να μας υποχρεώσουν να θαυμάζουμε οτιδήποτε, γιατί είναι «νόμος της φύσης». δεν υπάρχει αμφιβολία πώς είμαστε μέρος της Φύσης, πού δημιούργησε τούς πόθους μας, τις ελπίδες και τούς φόβους μας» σύμφωνα μέ νόμους πού οι φυσικοί αρχίζουν ν’ ανακαλύπτουν.

Με τήν έννοια τούτη, είμαστε ένα μέρος της Φύσης, δηλαδή είμαστε υποταγμένοι σ’ αυτήν και στους νόμους της, και, τελικά, τα θύματά της.

Η φιλοσοφία της Φύσης δεν πρέπει να είναι υπερβολικά γήινη. Γιατί η Γή είναι ένας μονάχα από τούς πιο μικρούς πλανήτες, πού ανήκουν σ’ έναν από τούς μικρότερους αστέρες τού Γαλαξία.

Θα ήταν γελοίο να εξωθούμε τή φιλοσοφία της Φύσης σέ τρόπο πού τ’ αποτελέσματα της να είναι ευχάριστα. στά απειροελάχιστα παράσιτα του ασήμαντου αυτού πλανήτη.

Ο βιταλισμός σα φιλοσοφία και η θεωρία της εξέλιξης δείχνουν, από τήν άποψη αύτη, έλλειψη αίσθησης αναλογιών και λογικής σημασίας. Ατενίζουν τα γεγονότα της ζωής, πού μας ενδιαφέρουν προσωπικά, σα να έχουν συμπαντική σημασία, και όχι μιά σημασία πού περιορίζεται στήν επιφάνεια της Γής.

Η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία, σαν συμπαντικές φιλοσοφίες, δείχνουν τον ίδιο αφελή ανθρωπομορφισμό.

Το μεγάλο Σύμπαν, στο μέτρο πού το γνωρίζουμε, δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό και δεν ενδιαφέρεται να μας κάνει ευτυχισμένους ή δυστυχισμένους. Όλες οι τέτοιες φιλοσοφίες προκύπτουν από τήν έπαρση μας και διορθώνονται κατά τον καλύτερο τρόπο μέ λίγη αστρονομία.

Στή φιλοσοφία άξιων όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η Φύση είναι ένα μέρος μονάχα αυτών πού μπορούμε να φαντασθούμε. το κάθε τί, πραγματικό ή φανταστικό·, μπορεί να εκτιμηθεί από μας και δεν υπάρχουν εξωτερικά σταθμά πού να αποδείχνουν πώς η αξιολόγησή μας αύτη είναι λαθεμένη.

Εμείς οι ίδιοι είμαστε οι τελεσίδικοι κριτές των αξιών και στον κόσμο των αξιών η Φύση είναι ένα μόνο μέρος του. Έτσι, σέ τούτον τον κόσμο είμαστε μεγαλύτεροι από τή Φύση.

Στον κόσμο των αξιών η Φύση είναι ουδέτερη, ούτε καλή είναι ούτε κακή, ούτε άξια θαυμασμού, ούτε άξια καταδίκης. Εμείς είμαστε εκείνοι πού δημιουργούμε τις αξίες και οι πόθοι μας είναι εκείνοι πού αξιολογούν.

Στο βασίλειο αυτό είμαστε βασιλιάδες και εξευτελίζουμε σίγουρα την ηγεμονία μας, αν σκύβουμε το κεφάλι μπροστά στή Φύση. Σέ μας εναπόκειται να καθορίσουμε τί είναι, καλή ζωή, όχι στή Φύση — ούτε καν αν τήν προσωποποιήσουμε σα θεό.

Bertrand Russell, Μετά τη γνώση

Η μεγαλοσύνη μιας σχέσης είναι η ίδια της η ανασφάλεια

Ο Η., είπε ότι βρίσκει τη σχέση του με τη γυναίκα του πολύ δύσκολη και συγκρουσιακή· ενώ άρχισε χαρούμενα, σύντομα πέρασε σε διχόνοια και πόνο. Με ρώτησε πώς θα μπορούσε να βγει από αυτή τη σύγκρουση.

Το να ζεις, είναι το να έχεις σχέσεις, και όλες οι σχέσεις είναι οδυνηρές. Είναι η ίδια η φύση της σχέσης να γίνεται αιτία ενόχλησης.

Μπορείς λογικά να σχηματίσεις ένα μοντέλο ιδανικής σχέσης, αλλά αυτό είναι μόνο μια φυγή από εκείνο που είναι γεγονός.

Ένα τέτοιο διανοητικό ιδανικό, εμποδίζει την προσαρμογή και την πιθανότητα να πας πέρα από τη σύγκρουση.

Τότε το μοντέλο γίνεται πιο σημαντικό από την κατανόηση· η ταύτιση εμποδίζει τη σωστή σκέψη.

Η σχέση είναι κάτι αναπόφευκτα οδυνηρό, πράγμα που φαίνεται στην καθημερινή μας ζωή.

Εάν σε μια σχέση δεν υπάρχει ένταση, παύει να είναι σχέση και γίνεται απλώς ένα ναρκωτικό, μία βολική, κοιμισμένη κατάσταση, που οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν και θέλουν.

Η σύγκρουση είναι ανάμεσα στην έντονη επιθυμία για βόλεμα και σ’ εκείνο που είναι γεγονός, ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και στην πραγματικότητα.

Αν αναγνωρίσεις την ψευδαίσθηση, τότε μπορείς – παραμερίζοντάς την – να δώσεις όλη σου την προσοχή στην κατανόηση της σχέσης.

Αν αναζητάς ασφάλεια στη σχέση, τότε είναι μία επένδυση στο βόλεμα, στην ψευδαίσθηση, ενώ η μεγαλοσύνη μιας σχέσης είναι η ίδια της η ανασφάλεια. Εάν αναζητάς ασφάλεια στη σχέση, εμποδίζεις τη λειτουργία της που φέρνει τις δικές της επενέργειες και δυστυχίες.

Σίγουρα, η λειτουργία της σχέσης είναι να αποκαλύπτει την κατάσταση όλης της ύπαρξης κάποιου.

Η σχέση είναι μία διαδικασία αυτό-αποκάλυψης, αυτογνωσίας.

Η αποκάλυψη του εαυτού είναι οδυνηρή κι απαιτεί διαρκή τακτοποίηση και ευλυγισία της σκέψης και των συναισθημάτων.

Είναι μια οδυνηρή πάλη, με περιόδους φωτισμένης ειρήνης.

Για να ξεριζώσεις συνήθειες, απαγορεύσεις, φιλοσοφίες και δόγματα, είναι πολύ ενοχλητικό και πολύ κοπιαστικό.

Αλλά η λειτουργία της σχέσης είναι να φέρει κατανόηση· και για να κατανοήσεις, η σύγκρουση μοιάζει αναγκαία.

Στην πλήρη γνώση του εαυτού υπάρχει ελευθερία από ψυχολογικούς πόνους, από συγκρούσεις και σύγχυση· και η σχέση είναι ο δρόμος προς αυτή την ελευθερία.

Δεν υπάρχει απομόνωση ψυχολογικά, ακόμα και για τον άνθρωπο που αποσύρεται από τα εγκόσμια· στην κατάσταση που αποκλείονται τα πάντα γύρω σου, υπάρχει άγνοια.

Τα πάντα έχουν σχέση μεταξύ τους και στην κατανόηση μιας σχέσης, με τις πιέσεις της και τις διασκεδάσεις της, τις υπερεντάσεις της και τις συγκρούσεις της, τις οδύνες και τις χαρές της, η μοναχικότητα της κατανόησης καθαρίζει τον νου και την καρδιά από τους αυτό-απομονωτικούς τοίχους κι έτσι φέρνει συνειδητοποίηση της ευλογίας του υπέρτατου.

Αλλά οι περισσότεροι από εμάς αποφεύγουν, παραμερίζουν τις εντάσεις στη σχέση, προτιμώντας την ευκολία και το βόλεμα μιας εξάρτησης, μιας αδιατάρακτης ασφάλειας, ένα σίγουρο αγκυροβόλημα.

Τότε η οικογένεια, η σχέση γίνεται μια φυγή· είναι η φυγή της απερισκεψίας.

Κι όταν η ανασφάλεια γλιστράει αναπόφευκτα μέσα στην εξάρτηση, τότε αυτή η ιδιαίτερη σχέση μπαίνει στην άκρη και μια καινούργια αρχίζει, με την ελπίδα ότι θα δώσει μεγαλύτερη ασφάλεια.

Στις σχέσεις δεν υπάρχει ασφάλεια και η εξάρτηση το μόνο που κάνει είναι να θρέφει φόβο.

Χωρίς κατανόηση της διαδικασίας της ασφάλειας και του φόβου, η σχέση γίνεται μια αναγκαστική τροχοπέδη, ένας δρόμος άγνοιας.

Όλη η ζωή έχει πάλη και πόνο.

Δεν υπάρχει έξοδος απ’ αυτό εκτός από τη σωστή σκέψη που έρχεται μέσα από την αυτογνωσία.

Το νικάν εαυτόν πασών νικών πρώτη και αρίστη

Eίναι στη φύση μας να ζούμε καθημερινά με αντιφατικές επιθυμίες, με παρορμήσεις, με πειρασμούς, με συγκινήσεις, με αντικρουόμενους στόχους και συχνά με διλήμματα.

Παραδείγματος χάρη, από τη μια επιθυμούμε να χάσουμε βάρος, και από την άλλη μάς τρελαίνει η ιδέα να φάμε ένα γλυκό με πολλές θερμίδες. Από τη μια το παιδί θέλει να διασκεδάσει, και από την άλλη πρέπει να διαβάσει. Επίσης, αρκετές φορές μάς βασανίζουν αρνητικές σκέψεις που μας κάνουν να αισθανόμαστε δυσάρεστα και να οδηγούμαστε σε λανθασμένες επιλογές.

Αυτοκυριαρχία σημαίνει να μη θυσιάζουμε τη λογική, τις σωστές επιλογές, συμπεριφορές και πράξεις που απαιτούνται για τη διαρκή και μακροπρόθεσμη ευημερία μας και τα σημαντικά για εμάς αποτελέσματα σε ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, συγκινήσεις, αρνητικά πάθη ή βραχυχρόνιες απολαύσεις.

Η ρήση του Horace το εκφράζει αυτό εξαιρετικά: “Να ξέρεις να εξουσιάζεις τη διάθεσή σου, επειδή, αν δεν υπακούει, τότε διατάζει.”

Αυτοκυριαρχία σε καμία περίπτωση δε σημαίνει να ζούμε μια ζωή με συνεχείς περιορισμούς, χωρίς καθημερινές απολαύσεις, ανέσεις και ανάπαυση. Σημαίνει απλά να μην παρασυρόμαστε σε λανθασμένες επιλογές και πράξεις για τις οποίες θα μετανιώσουμε, επειδή θα έχουν αρνητικές συνέπειες για εμάς. Σημαίνει να μπορούμε να εστιάζουμε το μυαλό και την ενέργειά μας σε εκείνους τους στόχους ή στα αποτελέσματα τα οποία είναι τα πλέον σημαντικά για εμάς. Σημαίνει να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τη λογική και να μην αφηνόμαστε σε έντονες συγκινήσεις, παρορμήσεις και στα θέλω των άλλων. Σημαίνει επίσης να διαχειριζόμαστε και να εναρμονίζουμε τους βραχυπρόθεσμους με τους μακροπρόθεσμους στόχους και τις πράξεις μας με τα επιθυμητά για εμάς αποτελέσματα. Σε τελική ανάλυση, αυτοκυριαρχία σημαίνει να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι από όσους και όσα θέλουν να μας βγάλουν από τον δρόμο που έχουμε επιλέξει να διαβούμε. Αυτό εννοεί ο Επίκτητος όταν ισχυρίζεται ότι «Κανένας άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος αν δεν είναι κυρίαρχος του εαυτού του». Το ίδιο μας λέει και ο Πυθαγόρας όταν υποστηρίζει πως είναι αδύνατο να είμαστε ελεύθεροι όταν γινόμαστε δούλοι και η λογική μας κυριαρχείται από τις συγκινήσεις και τα πάθη μας, με αποτέλεσμα, όπως αναφέρει ο Horace, να μας διατάζουν αυτά.

Η βασική αρχή για την αυτοκυριαρχία είναι η αντιμέτρηση των αισθημάτων και των παρορμήσεων με τη λογική. Ο Μένανδρος υποστηρίζει πως, όταν νοσεί η ψυχή, το φάρμακο είναι ο λόγος, δηλαδή η λογική. Για να το πετύχουμε αυτό, χρειάζεται κατ’ αρχάς να απαντάμε στα παρακάτω ερωτήματα:

-Τι ακριβώς είναι αυτό που αισθάνομαι και γιατί;
-Ποιες είναι οι αιτίες που μου δημιουργούν το αίσθημα; Είναι πραγματικοί οι λόγοι που με
κάνουν να αισθάνομαι με αυτό τον τρόπο;
-Σε τι μπορεί να με επηρεάζει αυτό το αίσθημα και ποιες συνέπειες μπορεί να έχει;
-Πότε στο παρελθόν είχα το ίδιο αίσθημα, πώς το αντιμετώπισα και ποιες συνέπειες είχε ο χειρισμός μου;
-Σε ποιον βαθμό οι επιλογές, οι συμπεριφορές και οι πράξεις μου με βάση αυτό που αισθάνομαι, την παρόρμηση ή την επιθυμία της στιγμής θα έχει αρνητικές συνέπειες στα σημαντικά επιθυμητά μου αποτελέσματα;
-Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω θετικά αυτό που αισθάνομαι ώστε να μην κάνω λανθασμένη επιλογή; Για παράδειγμα, να μην αποφασίσω εν θερμώ, να αλλάξω περιβάλλον, να σκεφτώ κάτι διαφορετικό, να ασχοληθώ με κάτι ευχάριστο ενδιαφέρον, να αξιοποιήσω την εμπειρία από παρόμοιες περιπτώσεις στο παρελθόν, να ζητήσω τη βοήθεια δικών μου ανθρώπων, να ξεκαθαρίσω τι αξίζει περισσότερο για μένα, να βάλω στοίχημα με τον εαυτό μου ότι μπορώ να νικώ αισθήματα, συγκινήσεις και παρορμήσεις που να με παρασύρουν σε επιλογές, συμπεριφορές και πράξεις.

Βασική αρχή για την αυτοκυριαρχία είναι να συνδυάζουμε τη λογική και τη θέλησή μας ώστε να αποστασιοποιούμαστε και να απορρίπτουμε ό,τι και αν είναι αυτό που μας αποπροσανατολίζει και μας δημιουργεί προσκόμματα στον δρόμο που έχουμε επιλέξει να ακολουθήσουμε.

Μια συνήθης παγίδα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε σχέση με την αυτοκυριαρχία είναι οι αρνητικές σκέψεις και τα αίτια που τις προκαλούν. Αυτές προκύπτουν από τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας. Όταν συλλάβουμε μια πληροφορία ή ένα ερέθισμα από το περιβάλλον μας, ο εγκέφαλός μας το επεξεργάζεται και το ερμηνεύει με βάση το τι σημαίνει αυτό για εμάς ή τους άλλους. Ανάλογα με το πώς το ερμηνεύουμε, επηρεάζονται τα αισθήματα και οι σκέψεις μας. Αρκετοί άνθρωποι συχνά ερμηνεύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας με αρνητικό τρόπο (π.χ., φόβο, απαισιοδοξία, καχυποψία, κακοπιστία) ως προς το περιεχόμενο, τα αίτια και τις συνέπειές τους. Λόγου χάρη, το γεγονός ότι ο σύζυγος ξέχασε να δώσει την αντιβίωση στο παιδί μπορεί η σύζυγος να το ερμηνεύσει ως αδιαφορία για την οικογένεια και ως πιθανή ένδειξη επιθυμίας διαζυγίου.

Το φαινόμενο των αρνητικών σκέψεων με τη ρήση ενός γέροντα, που έλεγε: “Έζησα μύρια τόσα βάσανα στη ζωή μου, πλείστα των οποίων ουδέποτε συνέβησαν”. Πάνω σε αυτό το ζήτημα έχουν αναπτυχθεί μερικές χρήσιμες ιδέες υπό τον όρο «Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός*».

Βασική ιδέα εδώ είναι να σκεφτόμαστε πώς σκεφτόμαστε. Δηλαδή να συνειδητοποιούμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε, το αν οι λόγοι για τους οποίους τις κάνουμε είναι βάσιμοι και να αλλάξουμε τη σκέψη φέρνοντας στο μυαλό μας θετικές εικόνες ή να ξεφεύγουμε από τις αρνητικές σκεπτόμενοι άλλα πράγματα. Ο F. Nietzsche εκφράζει αυτή την αναγκαιότητα με την εξής ρήση: “Αν κοιτάξεις επί πολλή ώρα την άβυσσο, στο τέλος θα κοιτάζει και η άβυσσος εσένα”.

Εκτός των παραπάνω, ένας άλλος, συχνά αποτελεσματικός τρόπος για να ενισχύουμε την αυτοκυριαρχία μας είναι να σκεφτόμαστε και να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα, δηλαδή το πώς θέλουμε να είμαστε και να αισθανόμαστε ιδανικά στο μέλλον, ποια είναι τα σημαντικά πράγματα και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μας. Αυτή η ενόραση ενισχύει τη θέλησή μας για τα επιθυμητά αποτελέσματα και τη δύναμή μας να αντιμετωπίζουμε ό,τι μας βγάζει από τον δρόμο προς αυτά.
---------------------------
*Σήμερα, ο Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός (NLP) είναι μια κοινή τακτική που βρίσκεται πίσω από τις σύγχρονες ψυχολογικές προσεγγίσεις που διδάσκουν τα άτομα να χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους.

O Nευρογλωσσικός Προγραμματισμός επιδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος, επεξεργαζόμενος τις πληροφορίες που δέχεται, όπως ακριβώς ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής. O εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες σύμφωνα με το προκαθορισμένο, σταθερό μοντέλο σκέψης που διαθέτει.

Tο μοντέλο αυτό σκέψης το δημιουργούμε οι ίδιοι προκειμένου να τα βγάλουμε πέρα με την πληθώρα των πληροφοριών που δεχόμαστε κάθε λεπτό της ώρας. Tο πρόβλημα εμφανίζεται όταν οι αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος συντελούν στη δημιουργία αρνητικών μοντέλων σκέψης που οδηγούν με τη σειρά τους σε μια δυσάρεστη πραγματικότητα.

Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι έχουν συνδέσει τα χρήματα με μια αρνητική κατάσταση ή θεωρούν ότι είναι η πηγή όλων των κακών. Άλλοι μπορεί να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν να έχουν χρήματα ή ότι είναι “αδύνατο” γι’ αυτούς να αποκτήσουν την οικονομική άνεση που επιζητούν.

Έτσι λοιπόν οι ειδικοί επιβεβαιώνουν ότι όλα όσα υπάρχουν στη ζωή μας σήμερα οφείλονται στις ιδέες και τις πεποιθήσεις μας. Όταν πιστεύουμε ότι υπάρχει έλλειψη και ανεπάρκεια, τότε θα καταφεύγουμε στην αντιπαράθεση, στην πονηριά και σε άλλες τέτοιες μεθόδους προκειμένου να αρπάξουμε ό,τι μπορούμε από τους άλλους.

H αίσθηση της φτώχειας περνάει από γενιά σε γενιά και οι περισσότεροι από εμάς υιοθετούμε τις πεποιθήσεις της γενιάς, της εποχής ή της χώρας μας, χωρίς δεύτερη σκέψη. Παίρνουμε σαν δεδομένη την κοινή άποψη και αποδοχή της πραγματικότητας και δεν μας περνάει από το μυαλό ότι υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι σκέψης και ενδεχομένως άλλες “πραγματικότητες”.

Oι πεποιθήσεις αυτές έχουν “γραφτεί” στο σκληρό δίσκο του εγκεφάλου μας και δημιουργούν εκείνες ακριβώς τις συνθήκες στη ζωή μας που τις επαληθεύουν. Oι πληροφορίες που δεν συμφωνούν με τις προκαθορισμένες ιδέες μας θα απορριφθούν σαν μη πραγματικές.

Έτσι όταν δεχόμαστε πληροφορίες σχετικά με την απόκτηση πλούτου που δεν συμφωνούν με τις πεποιθήσεις μας, ο εγκέφαλός μας τις απορρίπτει ή τις αγνοεί. Είναι φανερό λοιπόν ότι το κλειδί για να δεχτούμε την αφθονία και να αναγνωρίζουμε κάθε ευκαιρία ευημερίας στη ζωή μας είναι να αλλάξουμε τις εσωτερικές μας πεποιθήσεις σχετικά με τα χρήματα.

Οι αξίες μας προσδιορίζουν τις επιλογές μας

Η κατανόηση του εαυτού μας σημαίνει, εκτός όλων των άλλων, τη συνειδητή διαμόρφωση των προσωπικών αξιών μας και του πώς αυτές συνδέονται με τις επιλογές της ζωής. Από τις αξίες εξαρτάται το ποιες επιλογές κάνουμε, πώς συμπεριφερόμαστε, ποιοι θέλουμε να είμαστε και πώς θέλουμε να ζούμε.

Οι αξίες προσδιορίζουν το τι είναι σημαντικό και τι είναι ασήμαντο για εμάς και, κατά συνέπεια, τις προτεραιότητές μας. Για να το κατανοήσετε μόνοι σας, κάνετε την εξής άσκηση όπως τη βλέπετε στο σχήμα.

Στις δυο όχθες του ποταμού, βρίσκονται πέντε άνθρωποι: Στη μια όχθη, η κυρία L, ο βαρκάρης Β και ο κύριος S. Στην άλλη όχθη, ο Μ, που είναι σύζυγος της κυρίας L, και ο F, που είναι «κολλητός» φίλος του συζύγου Μ. Το ποτάμι είναι αδύνατον να το περάσει κάποιος χωρίς βάρκα, για πολλούς λόγους. Η κυρία L βρίσκεται στη δεξιά όχθη χαμένη και ο σύζυγός της, ο Μ, δεν γνωρίζει ότι η γυναίκα του είναι εκεί για να πάει να την πάρει. Γι’ αυτή την κυρία τίποτα άλλο δεν αξίζει στη ζωή της, όσο η αγάπη της για τον άνδρα της. Αν δεν τον ξαναβρεί, δεν αξίζει ούτε η ζωή της και είναι αποφασισμένη να αυτοκτονήσει. Πηγαίνει, λοιπόν, στον κύριο Β, τον βαρκάρη, και τον παρακαλάει, τον ικετεύει να την περάσει στην απέναντι όχθη, για να βρει τον σύζυγό της. Ο βαρκάρης αρνείται λέγοντας: «Άκου, κυρία μου, εγώ τη βάρκα την έχω για να βγάζω χρήματα και να ζω την οικογένειά μου. Αν δεν με πληρώσεις, δεν πρόκειται να σε πάω απέναντι». Η κυρία, που δεν είχε χρήματα ή κάτι άλλο να του δώσει, αισθάνθηκε απόγνωση και απελπισία, αφού η ζωή της δεν άξιζε χωρίς τον σύζυγό της. Ευτυχώς, ο κύριος S έμαθε το πρόβλημα της κυρίας και της πρότεινε να της δώσει χρήματα για να τα δώσει στον βαρκάρη και να την περάσει απέναντι όπου ήταν ο άνδρας της, με την προϋπόθεση όμως να κάνει μία φορά σεξ μαζί του, διότι το είχε μεγάλη ανάγκη. Για την κυρία, πράγματι δεν άξιζε τίποτα άλλο στη ζωή της, παρά μόνον η αγάπη της για τον άνδρα της. Έτσι, πήγε με τον S, πήρε τα χρήματα, τα έδωσε στον βαρκάρη και πέρασε απέναντι για να βρει τον άνδρα της. Δυστυχώς, όμως, ο κύριος F έμαθε ότι η κυρία έκανε σεξ με τον S για να βρει τα χρήματα και, λόγω της τόσο βαθιάς φιλίας με τον άνδρα της, δεν μπορούσε να το κρύψει και του το μαρτύρησε. Έτσι, όταν η κυρία πήγε στον άνδρα της εκείνος την έδιωξε επειδή είχε κάνει σεξ με τον S.

Τώρα, θα σας παρακαλέσω, σε ένα πρόχειρο χαρτάκι, να βάλετε στη σειρά τους πέντε αυτούς ανθρώπους με κριτήριο το πόσο, κατά τη γνώμη σας, ο καθένας έπραξε σωστά. Δηλαδή, θέστε πρώτον αυτόν που κατά τη γνώμη σας έπραξε πιο σωστά, δεύτερον τον αμέσως επόμενο που έπραξε πιο σωστά κ.ο.κ. Μη συνεχίσετε το διάβασμα αν δεν το κάνετε. Αφού τους βάλετε στη σειρά, σκεφτείτε τι προσδιόρισε το ποιο βάλατε πρώτο και ποιο δεύτερο, τρίτο, τέταρτο και πέμπτο. Γιατί κάνατε αυτή την ιεράρχηση; Λογικά, η σειρά που τους τοποθετήσατε εξαρτήθηκε από τον κώδικα των προσωπικών σας αξιών. Όσοι τοποθετήσατε πρώτη την κυρία L, σημαίνει ότι για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η αγάπη (Love). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον βαρκάρη Β, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η δουλειά και τα χρήματα (Business money). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον S, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι το σεξ (Sex). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον κύριο Μ, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η ηθική (Moral), με την περιορισμένη, βέβαια, έννοια του συγκεκριμένου παραδείγματος, δηλαδή, των συζυγικών σχέσεων. Τέλος, όσοι επιλέξατε ως πρώτον τον F, για εσάς σημαντικότερη αξία είναι η φιλία (Friendship).

Άρα, το συμπέρασμα είναι ότι οι προτεραιότητες στη ζωή μας καθορίζονται από το πώς είμαστε τοποθετημένοι απέναντι σε κάποια κεντρικά αντιθετικά ζεύγη – όπως προσωπική ζωή έναντι καριέρας, χρήματα έναντι ελεύθερου χρόνου, ατομικό έναντι ομαδικού, δόξα έναντι κοινωνικής συμβολής, πολυτελής κατανάλωση έναντι απαραίτητης κατανάλωσης κλπ. Οι προτεραιότητές μας, λοιπόν, προσδιορίζονται από τις αξίες μας και από τον τρόπο που ιεραρχούμε τις δεύτερες. Έτσι, αν δεν έχουμε ξεκάθαρες αξίες, δεν μπορούμε να έχουμε ξεκάθαρες προτεραιότητες. Σε τέτοια περίπτωση, μόνον κατά τύχη δεν θα μετανιώσουμε για τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή μας, αφού, προκειμένου να θέτω τα σωστά ερωτήματα, να αξιολογώ τις εναλλακτικές επιλογές και να επιλέγω την καλύτερη για εμένα, προϋπόθεση είναι να έχω ξεκάθαρο στο μυαλό μου το τι αξίζει για εμένα.

Η επιστήμη πίσω από τις κρίσεις πανικού

Έχετε ξυπνήσει ποτέ το πρωί – ή ακόμα και στη μέση της νύχτας – για να διαπιστώσετε ότι το σώμα σας βρίσκεται ήδη σε πλήρη κατάσταση μάχης ή φυγής, δηλαδή σε έντονη εγρήγορση σα να έχετε πιει ήδη καφέ;

Οι κρίσεις πανικού είναι εκπληκτικά συχνές – τουλάχιστον το ένα τρίτο από εμάς θα βιώσουν μία κάποια στιγμή στη ζωή τους, σύμφωνα με τη Cindy Aaronson PhD, κλινική ψυχίατρο στο Mount Sinai Health System στη Νέα Υόρκη. Αν και τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο, συχνά περιλαμβάνουν ταχυπαλμία, δύσπνοια, ζαλάδα, εφίδρωση, τρέμουλο, ναυτία, μυρμήγκιασμα ή μούδιασμα στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών και μια συντριπτική αίσθηση επικείμενης καταστροφής.

Για πολλούς ανθρώπους, αυτές οι ανησυχητικές αισθήσεις – οι οποίες μπορεί να μιμούνται εκείνες μιας καρδιακής προσβολής ή άλλης σοβαρής ιατρικής κατάστασης – συνοδεύονται από την πεποίθηση ότι πρόκειται να πεθάνουν. Για άλλους, υπάρχει μια αίσθηση «εξωπραγματικού», όπου ο χρόνος και η αντίληψη μπερδεύονται. Οι ήχοι ακούγονται διαφορετικοί – αισθανόμαστε σα να βρισκόμαστε σε ένα τούνελ και τα πράγματα είναι μακριά – τα χρώματα φαίνονται διαφορετικά. Οι άνθρωποι μερικές φορές το περιγράφουν ως μια αποσυνδετική εμπειρία. Νιώθουν ότι θα χάσουν τον έλεγχο και το νου τους.

Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται στη δίνη μιας κρίσης πανικού εμφανίζονται στα επείγοντα περιστατικά πιστεύοντας ότι παθαίνουν καρδιακή προσβολή ή ότι πνίγονται. Αλλά παρά το πόσο τρομακτικά μπορεί να είναι αυτά τα επεισόδια, δεν είναι εγγενώς επικίνδυνα, λέει ο Justin Feinstein, κλινικός νευροψυχολόγος.

Αντίθετα, οι κρίσεις πανικού είναι μια εκδήλωση μη συγχρονισμού του εγκεφάλου και του σώματος: Είναι μια αντίδραση φόβου του οργανισμού που συμβαίνει σε μια εντελώς ακατάλληλη στιγμή.

Τι συμβαίνει στο σώμα μας κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού

Παρόλο που οι ψυχίατροι ερευνούσαν τι ακριβώς είναι ο πανικός από τα μέσα έως τα τέλη του 1800, ο όρος «διαταραχή πανικού» δεν είχε εμφανιστεί στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών μέχρι το 1980. Οι ειδικοί εξακολουθούν να μην είναι σίγουροι για το τι ακριβώς κρύβεται πίσω από αυτή τη διαταραγμένη σύνδεση εγκεφάλου-σώματος.

«Μερικές φορές, ο πανικός μπορεί να ξεκινά από το ίδιο το σώμα και στη συνέχεια να δημιουργεί διεργασίες μέσα στον εγκέφαλό μας. Άλλες φορές, ο εγκέφαλός μας μπορεί να ξεκινήσει την κρίση πανικού, η οποία στη συνέχεια εκδηλώνεται στο σώμα», λέει ο Feinstein. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να παίζουν ρόλο η γενετική ή οι αλλαγές στη λειτουργία του εγκεφάλου. Σε άλλες, το στρες αποτελεί βασικό παράγοντα.

Αλλά μόλις πυροδοτηθεί μια επίθεση, ο «καταρράκτης» σωματικών αντιδράσεων είναι σχεδόν καθολικός. Συνήθως, αρχίζει με κάτι που προκαλεί ταχυκαρδία. Αυτό μπορεί να είναι ένα ερέθισμα στο περιβάλλον – ίσως ένας ήχος ή μια μυρωδιά που συνδέουμε με ένα τραυματικό γεγονός – ή ακόμη και κάτι τόσο αθώο όσο μια δόση καφεΐνης. Σε μια κρίση πανικού, η ταχυκαρδία ενεργοποιεί έναν συναγερμό κινδύνου στον εγκέφαλο και στέλνει την αντίδραση φόβου στο σώμα.

Η αμυγδαλή – ένα ζεύγος νευρικών δεσμίδων μεγέθους αμυγδάλου που βρίσκεται θαμμένο στο βάθος του εγκεφάλου και παίζει βασικό ρόλο στην επεξεργασία των συναισθημάτων – στέλνει ένα σήμα κινδύνου στον υποθάλαμο – ένα μικροσκοπικό κέντρο εντολών που βρίσκεται στην κορυφή του εγκεφαλικού στελέχους και συντονίζει ακούσιες σωματικές λειτουργίες όπως η αναπνοή, η αρτηριακή πίεση και ο καρδιακός παλμός. Ο υποθάλαμος εκτοξεύει μηνύματα μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος προς τα επινεφρίδια, προτρέποντάς τα να πλημμυρίσουν την κυκλοφορία του αίματος με ορμόνες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Αυτοί οι χημικοί αγγελιοφόροι ενεργοποιούν τα αντανακλαστικά επιβίωσης του σώματός μας και το προετοιμάζουν να αναλάβει αμυντική δράση.

Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται. Ο ρυθμός της αναπνοής αυξάνεται, επιτρέποντας στο σώμα μας να προσλάβει επιπλέον οξυγόνο. Ο κυτταρικός μεταβολισμός μετατοπίζεται για να μεγιστοποιήσει την ποσότητα της γλυκόζης που είναι διαθέσιμη στον εγκέφαλο και τους μύες. Το αίμα εκτρέπεται μακριά από μη απαραίτητες περιοχές όπως τα δάχτυλα των χεριών, των ποδιών και του στομάχου και προς τους κύριους μύες των χεριών και των ποδιών, ώστε είτε να καταπολεμήσουν μια απειλή είτε να διαφύγουν.

Αυτό, με λίγα λόγια, αποτυπώνει την παραδοσιακή επιστημονική σκέψη σχετικά με την κρίση πανικού. Πρόσφατες έρευνες, βέβαια, υποδηλώνουν ότι μπορεί να εμπλέκονται και άλλες δομές στο βάθος του εγκεφάλου, όπως ο νησιωτικός φλοιός και άλλες.

Πώς μπορούμε σταδιακά να τις διαχειριζόμαστε

Για να χαρακτηριστεί μια αντίδραση ως κρίση πανικού, τα συμπτώματα πρέπει να εμφανίζονται γρήγορα ή μέσα σε λίγα λεπτά. Και υπάρχουν και καλά νέα: Οι κρίσεις συνήθως κορυφώνονται και υποχωρούν μέσα σε 10 ή 15 λεπτά, και υπάρχουν ορισμένες σταθερές τεχνικές που μπορούν να μας βοηθήσουν να τις ξεπεράσουμε.

Η κυριότερη από αυτές είναι να αναγνωρίζουμε την εμπειρία μας ως κρίση πανικού και όχι ως μια πιο σοβαρή ιατρική κρίση και να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι δεν υπάρχει τίποτα σωματικά επικίνδυνο σε αυτήν. «Το να γνωρίζουν απλώς τι είναι βοηθά τους ανθρώπους», λέει ο Aaronson. Για να είστε σίγουροι, ελέγξτε ξανά ότι δεν αντιμετωπίζετε συμπτώματα ειδικά για καρδιακή προσβολή, όπως πίεση στο στήθος ή πόνο που συσσωρεύεται ή αντανακλάται στο χέρι ή στο σαγόνι.

Μόλις τα αποκλείσετε αυτά, θυμηθείτε: Ο πανικός πάντα περνά και εστιάζοντας σε αυτή την πεποίθηση, μπορείτε να τον χειριστείτε. Φυσικά, αυτό είναι πιο εύκολο να το λέμε παρά να το κάνουμε όταν νιώθουμε ότι ασφυκτιούμε ή ότι χάνουμε τον έλεγχο. Χρειάζεται εξάσκηση, αλλά οι ειδικοί λένε ότι όσο περισσότερο το κάνουμε, τόσο καλύτερα το καταφέρνουμε.

Αν μπορείτε, βρείτε ένα ήσυχο σημείο όπου μπορείτε να συζητήσετε με τον εαυτό σας γιατί αισθάνεστε αυτό που αισθάνεστε. Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας: «Αισθάνομαι ζάλη επειδή το αίμα μου ανακατευθύνεται στα άκρα μου. Αναπνέω δυνατά επειδή το σώμα μου ανταποκρίνεται με έναν εξελιγμένο τρόπο στην αδρεναλίνη. Ό,τι κάνει το σώμα μου αυτή τη στιγμή, είναι σχεδιασμένο για να με κρατήσει ασφαλή και να με προστατεύσει».

Όταν το κάνετε αυτό, προσκαλείτε μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου στη συζήτηση – τον μετωπιαίο φλοιό. Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για τη συνειδητή σκέψη, την κρίση και την επίλυση προβλημάτων. Φέρνοντας μια αίσθηση περιέργειας και ανάλυσης στον τρόπο με τον οποίο παρατηρείτε αυτές τις αισθήσεις μπορεί να σας βοηθήσει να τονίσετε ότι πρόκειται απλώς για παροδικές φυσικές διεργασίες. Το άλλο σημαντικό εργαλείο στην εργαλειοθήκη είναι η αναπνοή. Οι περισσότεροι άνθρωποι αναπνέουμε κατά μέσο όρο από 12-20 φορές το λεπτό. Και όταν υπεραναπνέουμε, εύκολα διπλασιάζουμε αυτό το ποσοστό.

Συνιστά να προσπαθούμε να επιβραδύνουμε σταδιακά την αναπνοή μας σε 5-10 αναπνοές ανά λεπτό και να επιδιώκουμε να κάνουμε τις εκπνοές μας μεγαλύτερες από τις εισπνοές μας. Αυτή η απλή τεχνική ενεργοποιεί την παρασυμπαθητική αντίδραση – τον ηρεμιστικό «ξάδελφο» της μάχης ή της φυγής.

Η θεραπεία μπορεί επίσης να βοηθήσει. Τόσο η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία όσο και η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία έχουν αποδειχθεί ωφέλιμες, καθώς βοηθούν από τη μία στο να εντοπίσουμε τις ρίζες των κρίσεων από την άλλη να τις διαχειριστούμε ή αναχαιτίζουμε, όταν έρχονται.

«Τελικά, οι κρίσεις πανικού είναι απλώς ο φόβος του φόβου», λέει ο Aaronson. Όπως το σώμα ανταποκρίνεται στον ιό της γρίπης με πυρετό, μπορεί μερικές φορές να ανταποκριθεί στον φόβο πυροδοτώντας μια κρίση πανικού. Αλλά με λίγη βοήθεια και μερικές βασικές τεχνικές στο οπλοστάσιό σας, μπορείτε να πάρετε τον αέρα τους.

Κοσμάς ο Αιτωλός - Ο «άγιος» ανθέλληνας και φιλότουρκος σκοταδιστής καλόγερος

 «Και εγώ αδελφοί μου, όπου αξιώθηκα και εστάθηκα εις αυτόν τον άγιον τόπον τον αποστολικόν, δια την ευσπλαχνίαν του Χριστού μας, εξέταξα πρώτον δια λόγου σας και έμαθα πώς με την χάριν του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και Θεού, δεν είσθενε Έλληνες, δεν είσθενε ασεβείς, αιρετικοί, άθεοι, αλλ’ είσθενε ευσεβείς ορθόδοξοι χριστιανοί…».


«Τριακόσιους χρόνους μετά την Ανάστασιν του Χριστού μας έστειλεν ο Θεός τον άγιον Κωνσταντίνον και εστερέωσε βασίλειον χριστιανικόν· και το είχαν χριστιανοί το βασίλειον 1150 χρόνους. Ύστερον το εσήκωσεν ο Θεός από τούς χριστιανούς και έφερε τον Τούρκον και του το έδωσε (το Βυζάντιο) δια ιδικόν μας καλόν, και το έχει ο Τούρκος 320 χρόνους. Και διατί έφερεν ο Θεός τον Τούρκον και δεν έφερεν άλλο γένος; Δια ιδικόν μας συμφέρον· διότι τα άλλα έθνη θα μας έβλαπτον εις την πίστιν, ο δε Τούρκος άσπρα (χρήματα) άμα του δώσης κάμνεις ο,τι θέλεις. Και δια να μη κολασθώμεν, το έδωσε του Τούρκου, και τον έχει ο Θεός τον Τούρκον ωσάν σκύλον να μας φυλάει».
Αποσπάσματα από ομιλίες του Κοσμά του Αιτωλού.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός έδρασε στον ελληνικό χώρο υπό την καθοδήγηση των οικουμενικών πατριαρχών Σεραφείμ Β΄ (1757-1761) και Σωφρονίου Β΄ (1774-1780). Το κήρυγμά του δεν είχε καμμία σχέση με την ελληνική παράδοση, το αντίθετο μάλιστα, ονομάστηκε όμως από το ορθόδοξο κατεστημένο ως ο «μεγαλύτερος μετά την άλωση Έλληνας», «Πατέρας του Νεώτερου Ελληνισμού», «Πατροκοσμάς», «Μεγάλος Διδάχος», «Προφήτης του Γένους» κι ανακηρύχτηκε άγιος το 1961.

Η πάλαι ποτέ υπερήφανη Ελλάδα των φιλοσόφων, των ποιητών και των επιστημόνων κατάντησε να θεωρεί σήμερα τον εικονιζόμενο περιφερόμενο μοναχό ως τον «μεγαλύτερο των Ελλήνων» και διδάσκαλο του Γένους, που δίδασκε: «Άκουσε, παιδί μου, να σου ειπώ. Η τελεία αγάπη είναι να πουλήσης όλα σου τα πράγματα, να τα δώσης ελεημοσύνη και να πηγαίνης και εσύ να εύρης κανένα αυθέντη να πουληθής σκλάβος. Και όσα πάρης, να τα δώσης όλα. Να μην κρατήσης ένα άσπρο (νόμισμα). Ημπορείς να το κάμης αυτό, να γίνης τέλειος;».

Ο Κοσμάς γεννήθηκε σ’ ένα χωριό της Αιτωλίας στις αρχές του 18ου αιώνα. Οι απόψεις για τον ακριβή τόπο και χρόνο της γεννήσεώς του διίστανται. Ο πρώτος βιογράφος και σύγχρονός του ήταν ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης. Την πρώτη του στοιχειώδη «μόρφωση» την πήρε από έναν ιεροδιάκονο, τον Γεράσιμο Λίτσικα στη Σιγδίτσα Παρνασσίδας, ενώ στα είκοσί του χρόνια «άρχισε να διδάσκεται τα γραμματικά» από έναν άλλο ιεροδιάκονο, τον Ανανία Δερβισάνο (Κ. Σάθα, «Νεοελληνική Φιλολογία» και «Νέον Μαρτυρολόγιον», σελ. 201.) Μερικά χρόνια αργότερα πήγε στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους, όπου έγινε μοναχός κι «έκλαιγε για τις αμαρτίες του δεκαεπτά χρόνους».

Σχετικά με την μόρφωση, που απέκτησε στο Άγιο Όρος, ο ίδιος ο Κοσμάς λέει το εξής ακατανόητο: «Εγώ από το σχολείο έμαθα τα 24 γράμματα, έμαθα και 5-6 Ελληνικά και έμαθα πολλών λογιών γράμματα, εβραϊκά, τουρκικά, φράγκικα» (Χειρόγραφο 29 Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελ. 262.) Από το κήρυγμά του διαφαίνεται, πως είχε μελετήσει την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, τους Πατέρες, τα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απ’ όπου δανείστηκε τα παραδείγματα της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, της αγίας Παρασκευής, των αγίων Ανδρονίκου κι Αθανασίας καθώς και τα Συναξάρια των αγίων. Η «παιδεία» που έλαβε περιελάμβανε λοιπόν όλα αυτά που πρέπει να ξέρει ένας καλός χριστιανός και τίποτε άλλο. Όλα τα παραδείγματα, που ανέφερε στις διδαχές του ήταν παρμένα από την εβραϊκή –χριστιανική– παράδοση κι όχι από την ελληνική. Τα πρόσωπα που μνημόνευε ήταν οι απόστολοι, ο Αβραάμ, άλλες βιβλικές φυσιογνωμίες κ.λ.π.. Ποτέ του δεν έκανε ουδεμία αναφορά στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, στους Τραγικούς ή σε ο,τιδήποτε ελληνικό. Αντιθέτως, όποτε μιλούσε για Ελλάδα ή για Έλληνες, εκφραζόταν πάντοτε υποτιμητικά.

Τα κέρδη του Σαββάτου και τα κέρδη της Κυριακής


Αφού έφυγε από το Άγιο Όρος –πιθανότατα το 1760- μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου έλαβε οδηγίες και άδεια από τον πατριάρχη Σεραφείμ Β΄ κι άρχισε την προπαγανδιστική του δράση. Η πρώτη του περιοδεία έγινε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το 1774 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου πήρε νέες οδηγίες και νέα άδεια από τον τότε πατριάρχη Σωφρόνιο Β', για να αρχίσει νέα περιοδεία, αυτή την φορά στα νησιά του Αιγαίου. Από εκεί επέστρεψε στο Άγιο Όρος κι ύστερα από λίγο ξεκίνησε την τρίτη και τελευταία του περιοδεία στην ηπειρωτική Ελλάδα πάλι και στα Ιόνια νησιά. Η αιτία του θανάτου του (1779) παραμένει σκοτεινή, αλλά από πουθενά δεν προκύπτει, ότι οφειλόταν σε τυχόν εθνικό κήρυγμά του ή ιδεολογικούς λόγους. Επισήμως, συνελήφθη και εκτελέστηκε στις 24 Αυγούστου του 1779 στο χωριό Κολικόντασι, κοντά στην πόλη του Βερατίου στην Αλβανία, από τους Τούρκους γιατί τον υποπτεύονταν ως πράκτορα των Ρώσων.

Σύμφωνα με την παράδοση –για σεβασμό της ημέρας της Κυριακής– πρωτοστάτησε στην αλλαγή της ημερομηνίας του παζαριού από Κυριακή που γινόταν σε Σάββατο. «Το κέρδος, οπού γίνεται την Κυριακήν και κάθε άλλην δεσποτικήν εορτήν, είναι αφωρισμένον και κατηραμένον, και βάνομεν φωτιά εις τα οσπίτια μας και καιόμεθα και ψυχικά και σωματικά» (Διδαχή Α2 , 930, Ι. Μενούνου). Η αλλαγή αυτή ζήμιωσε τους Εβραίους εμπόρους, οι οποίοι φέρονται πως δωροδόκησαν τον Κουρτ πασά, που διέταξε τη θανάτωση ή ίσως την απέλασή του. (Μ. Γκιόλια, «Ο Κοσμάς Αιτωλός», σελ. 247.)

Ο Νικόδημος ο Αγιορείτης αποκαλύπτει κάτι πολύ σημαντικό, διαφορετικό από αυτά, που προπαγανδίζονται για τον Κοσμά: «Ο αποστολικός ούτος διδάσκαλος, ποτέ δεν άνοιξε στόμα να ειπή λόγον εναντίον των Εβραίων ούτε εις την Θεσσαλονίκην, ούτε εις Καστορίαν, ούτε εις τα Ιωάννινα, ούτε εις κανένα άλλο μέρος, όπου ήσαν Εβραίοι, αλλά μόνον τους χριστιανούς εδίδασκε να πολιτεύωνται ωσάν χριστιανοί». Αυτό ελέγχεται ως ακριβέστατο και από την τρίτη διδαχή του Κοσμά, στην οποία αναφέρεται: «Όσοι αδικήσατε ή χριστιανούς ή Τούρκους ή Εβραίους, ή Φράγκους, να δώσετε το άδικον οπίσω, διατί είναι κατηραμένον και δεν βλέπετε προκοπήν» (Κ. Σαρδελή, ΙΓ Πάτρια.) Σε όλες τους τις συναλλαγές οι Έλληνες θα έπρεπε να «πηγαίνουν με το σταυρό στο χέρι», έρμαια των αδικιών όλων των άλλων· εισήγαγε έτσι τον αθέμιτο ανταγωνισμό εις βάρος των Ελλήνων.

Η εβραιοχριστιανική «φιλοσοφία» των διδαχών του

Ο Κοσμάς ως κύριο τρόπο δράσης ανάμεσα στους Έλληνες είχε το προπαγανδιστικό κήρυγμα, διδαχή, όπως ονομάστηκε από τους χριστιανούς. Ο λόγος του, που δεν διέθετε μεγάλη ποικιλία, με την πάροδο του χρόνου απέκτησε τυποποιημένη μορφή. Δεν έγραφε, ούτε αποστήθιζε τις ομιλίες του, αλλά κρατούσε ένα «σκελετό» και τροποποιούσε την ομιλία ανάλογα με τις περιστάσεις. Συνήθως επαναλάμβανε 3-4 τύπους διδαχών, τους ίδιους πάντα. Ας εξετάσουμε ενδεικτικά μερικές διδαχές του:

«Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην και πάντα τα εν αυτοίς, λέγει ο προφήτης Μωυσής πεφωτισμένος εκ πνεύματος αγίου εις την αγίαν και ιεράν γραφήν. Τον παλαιόν (καιρόν), χριστιανοί μου, εγίνοντο καλοί οι άνθρωποι».
Μιλάει για τον Αβραάμ και τον Ισαάκ, που εξέδιδαν τις γυναίκες τους, τον Λωτ, που συνευρέθη με τις θυγατέρες του, τη Θάμαρ, που συνευρέθη με τον πεθερό της για ένα δακτυλίδι κ.λ.π..

«Ερευνάτε τας γραφάς, ότι εν αυταίς ευρήσετε ζωήν αιώνιον».
Το «ερευνάτε τας γραφάς» το αντέγραψε από τον Ιησού. Αναφερόμενοι κι οι δύο στις γραφές εννοούσαν την Παλαιά Διαθήκη· η Καινή δεν είχε γραφεί ακόμη. Κανένας τους δεν είπε ερευνάτε τον Όμηρο ή ερευνάτε τον Επίκουρο ή τον Δημόκριτο ή τον Ηράκλειτο κ.τ.λ., το οποίο θα έλεγαν, εάν κήρυτταν κάτι, που να είχε σχέση με τον Ελληνικό Πολιτισμό.

«Καλύτερα, αδελφέ μου, να θανατώσης εκατό ανθρώπους βαπτισμένους, παρά να αφήσης ένα παιδίον αβάπτιστον να αποθάνη» (Παπά-Αρσενίου Βλιαγκόφτη, ΙΓ Πάτρια).

Ο Κοσμάς εναντιωνόταν στους παραδοσιακούς χορούς και στα τραγούδια και δίδασκε: «Ψάλτες να παίρνετε στους γάμους» (Παπά-Θεόδωρου Ζήση, ΙΓ Πάτρια).

«Είναι μεγάλη ευλογία να κάμετε το παιδί σας καλόγηρο» (ως ανωτέρω).
Αρκεί να μην πάρει όπλο και πολεμήσει τους Τούρκους.

Στα κηρύγματά του περιλάμβανε αρκετή μεταφυσική τρομοκρατία: «Ω τι φόβον και τρόμον ηθέλαμεν έχει δια τον Άδην, αν ήτο ν’ ακούαμεν τες ελεεινές φωνές των εκεί κολαζομένων. Ανάμεσα εκεί εις τες φλόγες του Άδου, αναστενάζουσιν οι άθλιοι αμαρτωλοί, κλαίουσι, βρυχώνται χειρότερα από τα ζώα... Τα δάκρυα οπού χύνουσι, τους αυξάνουσι περισσότερον τες φλόγες του Άδου. Και τι ζωή θέλει είσθαι εκείνη του αμαρτωλού να κατακαίεται πάντοτε εις ένα τέτοιον πυρ, όπου σύγκρισιν με άλλο δεν έχει;» («Πατρικαί νουθεσίαι αγ. Κοσμά Αιτωλού», Άγιον Όρος, κεφ. στ.).

Πολυδιαφημισμένη από τους ελληνορθόδοξους είναι η διδαχή: «Είναι προτιμώτερο να έχει κανείς σχολείο στον τόπο του, παρά βρύσες και ποτάμια».

Κανείς τους όμως δεν διαβάζει και τη συνέχεια: «Σκοπός του σχολείου είναι να διδάξει, τι είναι Θεός, τι είναι άγγελοι, δαίμονες, κόλαση, παράδεισος».

Όλα τα σκοτεινά βυζαντινά χρόνια το πατριαρχείο, το οποίο έλεγχε πλήρως την παιδεία των Ελλήνων, επέτρεπε να διδάσκονται μόνο το Ψαλτήρι κι η Οκτώηχος. Για τέτοια σχολεία μιλούσε κι ο Κοσμάς. Ούτε καν σκεφτόταν σχολεία, που θα δίδασκαν επιστήμες, αρχαίους συγγραφείς ή οτιδήποτε άλλο σχετικό. Αυτά κυνηγιώνταν κι έκλειναν -όχι από τους Τούρκους, αλλά- από το πατριαρχείο. (Βλ. «Η ιερά εξέταση του Γρηγορίου Ε΄».) Ο Κοσμάς ήταν σαφής: «Το σχολείο ανοίγει τες εκκλησίες, το σχολείο ανοίγει τα μοναστήρια» (Μητροπολίτη Φλωρίνης Αυγ. Καντιώτη, «Κοσμάς ο Αιτωλός», εκδόσεις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητας «Ο Σταυρός», σελ. 142 και 209).

«Ο Τούρκος δεν βλάπτει την Πίστιν»

Πολλές υπερβολές γράφτηκαν για τον Κοσμά Αιτωλό, προκειμένου να αποκρυβεί η από το πατριαρχείο κατευθυνόμενη αντεθνική του προπαγάνδα και να υποστηριχθεί –ψευδώς– πως δήθεν επιτελούσε εθνικό έργο.

Υποστηρίζεται για παράδειγμα, ότι ο Κοσμάς μύησε πολλούς στην επαναστατική ιδέα κι ανάμεσά τους τον Κατσαντώνη στα 1777 (Φ. Μιχαλόπουλος, «Κοσμάς ο Αιτωλός», σελ. 57, 58, 66). Ο αργότερα ονομαστός Κλέφτης όμως, ήταν τότε νήπιο· γεννήθηκε μεταξύ 1770 και 1773. Το πατριαρχείο ήταν κάθετα αντίθετο με τις επαναστατικές ιδέες, γι’ αυτό και αφόρισε τους επαναστάτες και την Επανάσταση του ’21. Στέλνοντας τον Κοσμά Αιτωλό στην Ελλάδα επεδίωκε με την ανθελληνική, παθητική και χριστιανική μορφή της διδασκαλίας του να σβήνει άμεσα κάθε εμφανιζόμενη ελληνική επαναστατική φλόγα.

Ο Κοσμάς δεν αρκούνταν στη σιωπή, αλλά συμβούλευε καθαρά υποταγή στον Τούρκο κατακτητή. Δεν ήθελε να έχει σχέση με την Ελλάδα, ούτε με καμμία άλλη πατρίδα, τόνιζε πως πατρίδα όλων είναι ο ουρανός και συνιστούσε στους Ρωμιούς να παραμείνουν υποταγμένοι στους Τούρκους, που ήρθαν για να διαφυλαχθεί η ορθόδοξη πίστη από την εκ δυσμών απειλή. Συνιστούσε ακόμα να προσεύχονται οι χριστιανοί, για να φωτίζει ο Θεός τον βασιλιά και τους «ζαπιτάδες», ώστε «να κυβερνούν τον κόσμο με πραότητα και δικαιοσύνη».

«Απολαύστε» αντιεπαναστατικές κι αντεθνικές διδαχές του Κοσμά:

• «Σας λυπάμαι για την περηφάνεια, οπού έχετε. Το ποδάρι μου εδώ δεν θα ξαναπατήση. Και εάν δεν αφήσετε αυτά τα πράγματα που κάνετε, την αυθαιρεσία και ληστεία, θα καταστραφήτε. Σε κείνο το κλαρί, που κρεμάτε τα σπαθιά σας, θά 'ρθη μια μέρα που θα κρεμάσουν οι γύφτοι τα όργανά τους» (ελέχθη στο χωριό Άγιος Δονάτος Σουλίου, από το βιβλίο «Κοσμάς ο Αιτωλός» του Αυγ. Καντιώτη.)

• «Εμείς, χριστιανοί μου, δεν έχομεν εδώ πατρίδα... Δια τούτο και ο Θεός μας έβαλε τον νουν εις το επάνω μέρος, δια να στοχαζώμεθα πάντοτε την ουράνιον βασιλείαν, την αληθινήν πατρίδα μας» (Διδαχή Α , 1, Ι. Μενούνου).

• «Και βαθμοφόροι Τούρκοι μου παρέχουν τώρα την προστασίαν των. Ο καθείς από αυτούς επιζητεί την παρουσίαν του ιερωμένου εις τα χωριά, όπου έχουν τα φέουδά των, διότι ούτος παρακινεί τους Έλληνας να φέρωνται νομοταγώς και να πληρώνουν τα δικαιώματα εις τους φεουδάρχας των» (Κ. Μέρτζιου, «Το εν Βενετία», σελ. 6). Στη διδαχή αυτή φαίνεται καθαρά ο ρόλος του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία. Στο χειρόγραφο 12 της Μονής Λευκοπηγής αναγράφεται, ότι ο Κοσμάς παρακίνησε τους οπλοφόρους από τους ακροατές του να παραδώσουν τα όπλα «εις τους ζαπιτάδες» (Φ. Μιχαλόπουλος, «Κοσμάς ο Αιτωλός», σελ. 271).

• «Να ρίψετε τ’ άρματα και να ελπίζετε εις τον Θεόν» (Παπά-Αρσενίου Βλιαγκόφτη, ΙΓ Πάτρια).

«Προφητείες» στα όρια της γελοιότητας

 Είναι αδύνατον στον άνθρωπο να πετάξει ένα νόμισμα στον αέρα και να υπολογίσει με ακρίβεια από ποια πλευρά του θα πέσει στη γη κι αυτό, γιατί οι δυνάμεις, που ασκούνται κατά την πορεία του νομίσματος από το χέρι έως την γη είναι άπειρες και διαφορετικές μεταξύ τους. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί κανείς να «προφητεύσει» τους αριθμούς του λαχείου κ.λ.π.. Αν ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπολογίσει από ποια πλευρά θα σταθεί το νόμισμα, πως μπορεί να υπολογίσει τι θα γίνει μετά από πολλά χρόνια; Κι όμως, οι χριστιανοί άγιοι το καταφέρνουν. Πολυδιαφημισμένες είναι στην προκειμένη περίπτωση οι «προφητείες» του Κοσμά του Αιτωλού, ορισμένες όμως από τις οποίες φθάνουν στα όρια της γελοιότητας. Απολαύστε μερικές δειγματοληπτικά:

• «Ή τρεις μέρες, ή τρεις μήνες, ή τρία χρόνια θα βαστάξει.»
Προφητεία είναι αυτή;

• «Θα δείτε σαράντα άλογα να τα δένουν σε ένα παλούκι».

• «Θα βάλουν φόρο στις κότες και στα παράθυρα».

• «Θα 'ρθει ξαφνικά ή το βόιδι στο χωράφι, ή το άλογο στ’ αλώνι».

• «Θα 'ρθει καιρός, που θα φέρει γύρες ο διάβολος με το κολοκύθι του».

• «Ένα ψωμί θα χαθεί το μισό κι ένα ολόκληρο».

• «Να έχετε τρεις θύρες· αν σας πιάσουν τη μια, να φύγετε από την άλλη».
Περισσεύει μία!

• «Θα 'ρθει καιρός, που θα ζωστεί ο τόπος με μια κλωστή».
Οι ελληνορθόδοξοι απολογητές προπαγανδίζουν, ότι έτσι είναι τώρα ο κόσμος με τα καλώδια του τηλέγραφου και των τηλεφώνων. Αυτά δεν υπάρχουν βέβαια, καθ’ ότι βρισκόμαστε στην εποχή των ασύρματων επικοινωνιών και μιλάμε με κινητά μέσω δορυφόρων.

• Υπερήφανοι για την επίσκεψή του στην περιοχή τους το 1775 οι κάτοικοι της Αρναίας Χαλκιδικής ανήγειραν παρεκκλήσι, στο οποίο εντοίχισαν πινακίδα, σύμφωνα με την οποία ο άγιος Κοσμάς έδωσε την προφητεία: «Όλος ο ντουνιάς θα ταραχθεί, αλλά οι ποδιές του Χολομώντα δεν θα ταραχθούν».

Ας εξετάσουμε τώρα τις...«επιστημονικές» γνώσεις του Κοσμά σε θέματα, που δεν χρειαζόταν να κάνει προφητείες:

• «Ο ήλιος και το φεγγάρι και τ’ άστρα είναι κολλημένα εις τον ουρανόν και ο ουρανός γυρίζει μαζί με τον ήλιον... Όπου πηγαίνει ο ήλιος εκεί γίνεται ημέρα» (Χειρόγραφο 12 Λευκοπηγής, σελ. 31).
Σκοτάδι γίνεται εκεί, που διδάσκονται τέτοιες ανοησίες.

• Όταν ο γάμος γίνεται όχι όπως θέλει ο Θεός αλλά ο Διάβολος, τότε πεθαίνει κάποιος από τους συζύγους, «και παιδιά κάμνουν και εκείνα όλα κορίτσια, στραβά, κουτσά, λωλά, αναποδιασμένα». (Έκδοση Αποστολιά, σελ. 74.)
Τα κορίτσια εξομοιώνονται με τα παιδιά με αναπηρίες.

• «Και από τον καιρό οπού έκαμεν ο πανάγαθος Θεός τον κόσμον είναι επτά χιλιάδες και διακόσιοι ογδοήντα οκτώ χρόνοι» (Διδαχή Α2 , 19, Ι. Μενούνου).
Δηλαδή ο Θεός κατασκεύασε τον κόσμο περί την 6η χιλιετία π.Χ.. Τα ίδια πάντως υποστηρίζει κι η επίσημη Εκκλησία σήμερα.

• «Να μην τρώγωμεν οψάρια τες Τετράδες και τες Παρασκευές, ότι είναι μεγάλη αμαρτία, και όποιος τρώγει να ηξεύρη, ότι σταυρώνει τον Χριστόν» (Διδαχή Α2 , 930, Ι. Μενούνου).

• «Πάλιν εσύ, γυναίκα, έχεις περισσότερον χρέος από τον άνδρα να ανατρέφεις τα παιδιά σου και να τα νουθετάς εις τα καλά έργα. Όταν το παιδί σου σηκώνεται το ταχύ από τον ύπνον και ευθύς σου γυρεύει ψωμί, εσύ μη του δώσεις, αλλά επάρε το και πήγαινέ το εις την εικόνα του Χριστού και ειπέ του: Εγώ παιδί μου ψωμί δεν έχω, ο Χριστός μας έχει. Έλα κάμε το σταυρόν σου να τον προσκηνύσωμεν και να τον παρακαλέσωμεν να μας δώσει. Και έτσι συνηθίζει το παιδί από μικρόν εις το καλόν» (Διδαχή Α2 , 935, Ι. Μενούνου).
Χριστιανικές παιδαγωγικές μέθοδοι ψυχολογικής βίας.

Πατροκοσμάς και εκπαίδευση

Γίνεται μεγάλος λόγος για την προσφορά του Κοσμά του Αιτωλού στην ελληνική εκπαίδευση και μέσω αυτής στην υπόθεση της εθνεγερσίας. Ο μύθος αυτός είναι ισάξιος του μύθου της Αγίας Λαύρας (τα γεγονότα της οποίας διαψεύδει ο ίδιος ο Π. Π. Γερμανός αλλά τα θεωρεί αληθή η Εκκλησία). Γιατί ήταν το σχολείο χρήσιμο στους Έλληνες κατά τον Κοσμά; Μήπως για να αποκτήσουν επιτέλους οι ραγιάδες εθνική ταυτότητα; Μήπως για να μάθουν την ιστορία τους και να καταλάβουν ποιοί είναι; Μήπως για να μάθουν την ελληνική γλώσσα ώστε να γνωρίσουν από κοντά την ελληνική σκέψη; Τίποτε απ' αυτά. Όπως ο ίδιος επισημαίνει σε πολλά σημεία των λόγων του, μοναδικός σκοπός του σχολείου είναι η κατανόηση του ευαγγελίου, η γνωριμία με τα μυστήρια της θρησκείας και ο δρόμος προς το μοναστήρι. Αυτή άλλωστε ήταν και η επικρατούσα άποψη του πατριαρχείου αλλά και του Γρηγορίου του Ε'.

Ας δούμε όμως το εκπαιδευτικό όραμα του Κοσμά όπως φαίνεται μέσα από τα δικά του λόγια...

1. Ο ρόλος του σχολείου πρέπει να είναι θρησκευτικός και να προετοιμάζει τον άνθρωπο για το μοναστήρι: «Να μαζευθήτε όλοι να κάμετε ένα σχολείον καλόν, να βάλετε και επιτρόπους να το κυβερνούν, να βάνουν διδάσκαλον να μανθάνουν όλα τα παιδιά γράμματα, πλούσια και πτωχά. Διότι από το σχολείον μανθάνομεν τι είνε Θεός, τι είνε Αγία Τριάς, τι είνε Άγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, αρετή, κακία· τι είνε ψυχή, σώμα κ.λ.π. Διότι χωρίς το σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος· από το σχολείον ανοίγει το μοναστήριον» (Διδαχή Α΄).

«Και αν δεν σπουδάσης τα ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβης εκείνα οπού ομολογεί η Εκκλησία μας. Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχης ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχης βρύσες και ποτάμια· και ωσάν μάθης το παιδί σου γράμματα, τότε λέγετε άνθρωπος. Το σχολείον ανοίγει τας εκκλησίας· το σχολείον ανοίγει τα μοναστήρια» (Διδαχή Ε΄).

2. Το σχολείο έχει σαν σκοπό τη γνωριμία με την ορθοδοξία: «Διατί πάντα εις τα σχολεία γυμνάζονται οι άνθρωποι και ηξεύρουν και μανθάνουν το τι εστί ο Θεός, το τι είνε οι άγιοι άγγελοι, τι είνε οι καταραμένοι δαίμονες και το τι είνε η αρετή των δικαίων. Το σχολείον φωτίζει τούς ανθρώπους. Ανοίγουν τα ομάτια των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών να μανθάνουν τα μυστήρια». (Διδαχή ΣΤ΄).

3. Οποιαδήποτε γνώση εκτός της ορθοδοξίας είναι του Διαβόλου: «Έμαθα και πέντε εξ ελληνικά και έμαθα πολλών λογιών γράμματα, εβραϊκά, τουρκικά, φράγκικα και από όλα τα έθνη, με την χάριν του Χριστού μας και πολλά τα εδιάβασα. Και όλα τα εθνικά κάλπικα τα ηύρα· όλα ευρέματα και σπέρματα του Διαβόλου, και κατά αλήθειαν, αδελφοί μου, τόσον τα εμελέτησα τα γράμματα». (Διδαχή Η΄).

4. Όσο για τις υπόλοιπες γνώσεις...: «Ωσάν εξέπεσεν το πρώτον τάγμα και έγιναν δαίμονες, τότε επρόσταξεν ο πανάγαθος Θεός και έγινεν ο κόσμος ούτος. Και από τον καιρόν οπού έκαμε τον κόσμον είνε 7288 χρόνοι.... Ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα είνε κολλημένα εις τον ουρανόν». (Διδαχή Α΄).

Αυτό ήταν το εκπαιδευτικό όραμα του Κοσμά του Αιτωλού. Να ανοίξουν σχολεία όπου οι χριστιανοί (όχι οι «μιαροί» Έλληνες) να μαθαίνουν ελληνικά ώστε να καταλαβαίνουν το ευαγγέλιο (περί ιστορίας ουδείς λόγος), να μάθουν την ορθόδοξη πίστη και να προετοιμαστούν για το μοναστήρι. Το σχολείο αντιμετωπίζεται από τον Κοσμά σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της ορθοδοξίας και όχι του έθνους, έννοια η οποία απουσιάζει παντελώς από τις διδαχές του. Για τον Κοσμά η εκπαίδευση είναι ένα εργαλείο κατήχησης στην ορθοδοξία και τίποτε παραπάνω.

Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι το εξής: Από ποιό σημείο των διδαχών του Κοσμά του Αιτωλού προκύπτει ο εθνικός ρόλος της εκπαίδευσης;
Απάντηση δεύτερη: Από πουθενά...

Εν κατακλείδι το κήρυγμα του Κοσμά του Αιτωλού δεν έχει καμία σχέση ούτε με το έθνος, ούτε με ανεξαρτησίες, ούτε με επαναστάσεις ούτε με τέτοια άλλα «αιρετικά» ζητήματα. Δεν τον ενδιέφερε η αποτίναξη της δουλείας την οποία θεωρούσε ο ίδιος «θεόσταλτη» και «προς το συμφέρον μας», επειδή δεν πείραξε την πίστη μας αλλά μάλλον τον απασχολούσαν περισσότερο να μην ξυρίζονται οι άντρες: «Και εγώ βλέπω εδώ και είνε εξήντα και ογδοήντα χρονών γέροντες, και ακόμη ξυρίζονται. Δεν το εντρέπεσθε να ξυρίζεσθε; Δεν ήξευρεν ο Θεός οπού έδωκε τα γένεια;» (Διδαχή Α΄).

Αυτό είναι το «εθνικό» έργο του Κοσμά του Αιτωλού που τον επέβαλλε η μυθοπλασία της εκκλησίας (μαζί με πάμπολλους άλλους) σαν «εθνικό ήρωα»...

***
Μνημεία ανθελληνισμού και τουρκοφιλίας σύμφωνα με την πολιτική του πατριαρχείου, σκοταδιστική χριστιανική προπαγάνδα και καλογερικές ανοησίες ήταν τα κηρύγματα του περιφερόμενου καλόγερου, του Κοσμά Αιτωλού. Κι όμως οι αποπροσανατολισμένοι Νεοέλληνες πιστεύουν, ότι επιτέλεσε σημαντικό εθνικό έργο και τον θεωρούν μέγα Έλληνα και μέγα διδάσκαλο του Γένους.

Η εθνική μας αφασία σε όλο της το μεγαλείο...

Η τέχνη της πειθούς: η φύση των πραγμάτων

Όσο για τη φύση των πραγμάτων για τα οποία πρέπει να πείσουμε, υπάρχει μεγάλη ποικιλία.

Κάποια προκύπτουν ως αναγκαία συνεπαγωγή από κοινές αρχές κι από παραδεδεγμένες αλήθειες. Αυτά είναι βέβαιο πως θα κατορθώσουν να πείσουν …

Υπάρχουν κάποια που σχετίζονται άμεσα με ότι μας προσφέρει ευχαρίστηση. Κι αυτά επίσης γίνονται σίγουρα δεκτά, …

Όσα, δε, τυχαίνει να ικανοποιούν και τις δύο ανωτέρω συνθήκες, σχετίζονται δηλαδή και με τις παραδεδεγμένες αλήθειες και με τις επιθυμίες της καρδιάς, είναι απολύτως βέβαιο ότι θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, όσο τίποτε άλλο στη φύση. Κι αντίστροφα, ότι δεν έχει σχέση ούτε με τις πεποιθήσεις ούτε με τη ευχαρίστηση μας, φαίνεται οχληρό, ψευδές και παντελώς αφύσικο.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Το πρόβλημα τίθεται όταν όσα θέλουμε να κάνουμε πιστευτά, βασίζονται μεν στέρεα σε γνωστές αλήθειες, πλην όμως έρχονται ταυτόχρονα σε αντίθεση με ότι μας είναι πιο αρεστό …

Τότε, λοιπόν, αμφιταλαντευόμαστε ανάμεσα στην αλήθεια και την ηδονή· η γνώση της μιας και η αίσθηση της άλλης αποδύονται σε μια μάχη, της οποίας η έκβαση είναι αβέβαιη, αφού, για να κριθεί, θα έπρεπε να γνωρίζουμε τι συμβαίνει στα μύχια του ανθρώπου, κάτι που ακόμη και ο ίδιος ο άνθρωπος σχεδόν ποτέ δεν γνωρίζει.

Φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω πως, ότι κι αν είναι αυτό για το οποίο θέλουμε να πείσουμε, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη σε ποιον απευθυνόμαστε· πρέπει να γνωρίζουμε το πνεύμα του και την καρδιά του, ποιες αρχές τον βρίσκουν σύμφωνο, ποια πράγματα του αρέσουν. Και κατόπιν να εντοπίσουμε τι συνδέει το εν λόγω θέμα με τις παραδεδεγμένες αλήθειες ή με όσα τον ευχαριστούν, γοητεύοντας τον.

Έτσι λοιπόν, η τέχνη της πειθούς συνίσταται όχι μόνο στο πως θα κατορθώνεις να εισακουστείς, αλλά και στο πως θα ευχαριστήσεις -σε τέτοιο βαθμό οι άνθρωποι κυριαρχούνται περισσότερο από τις ιδιοτροπίες τους παρά από τη λογική!

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.27.7-4.28.5)

[4.27.7] Ταῦτα μαθὼν Ἀλέξανδρος ὥρμητο μὲν ὡς ἐπὶ Βάζιρα, γνοὺς δὲ ὅτι τῶν προσοίκων τινὲς βαρβάρων παριέναι ἐς τὰ Ὦρα τὴν πόλιν λαθόντες μέλλουσι, πρὸς Ἀβισάρου ἐπὶ τῷδε ἐσταλμένοι, ἐπὶ τὰ Ὦρα πρῶτον ἦγε· Κοῖνον δὲ ἐπιτειχίσαι τῇ πόλει τῶν Βαζιρέων καρτερόν τι χωρίον προσέταξε, καὶ ἐν τούτῳ φυλακὴν καταλιπόντα ἀποχρῶσαν, ὡς μὴ ἄδεια εἴη τοῖς ἐν τῇ πόλει χρῆσθαι τῇ χώρᾳ, αὐτὸν ἄγοντα τῆς στρατιᾶς τὴν λοιπὴν παρ᾽ αὑτὸν ἰέναι. [4.27.8] οἱ δὲ ἐκ τῶν Βαζίρων ὡς εἶδον ἀπιόντα ξὺν τῷ πλείστῳ τῆς στρατιᾶς τὸν Κοῖνον, καταφρονήσαντες τῶν Μακεδόνων, ὡς οὐ γενομένων ἄν σφισιν ἀξιομάχων, ἐπεκθέουσιν ἐς τὸ πεδίον· καὶ γίγνεται αὐτῶν μάχη καρτερά. καὶ ἐν ταύτῃ πίπτουσι μὲν τῶν βαρβάρων ἐς πεντακοσίους, ζῶντες δὲ ἐλήφθησαν ὑπὲρ τοὺς ἑβδομήκοντα· οἱ δὲ λοιποὶ ἐν τῇ πόλει ξυμφυγόντες βεβαιότερον ἤδη εἴργοντο τῆς χώρας ὑπὸ τῶν ἐκ τοῦ ἐπιτειχίσματος. [4.27.9] καὶ Ἀλεξάνδρῳ δὲ τῶν Ὤρων ἡ πολιορκία οὐ χαλεπὴ ἐγένετο, ἀλλ᾽ εὐθὺς ἐξ ἐφόδου προσβαλὼν τοῖς τείχεσι τῆς πόλεως ἐκράτησε, καὶ τοὺς ἐλέφαντας τοὺς ἐγκαταλειφθέντας ἔλαβε.
[4.28.1] Καὶ ταῦτα οἱ ἐν τοῖς Βαζίροις ὡς ἔμαθον, ἀπογνόντες τὰ σφέτερα πράγματα ἀμφὶ μέσας νύκτας τὴν πόλιν ἐκλείπουσιν, ἔφυγον δὲ ἐς τὴν πέτραν. ὣς δὲ καὶ οἱ ἄλλοι βάρβαροι ἔπραττον· ἀπολιπόντες τὰς πόλεις ξύμπαντες ἔφευγον ἐς τὴν πέτραν τὴν ἐν τῇ χώρᾳ τὴν Ἄορνον καλουμένην. Μέγα γάρ τι τοῦτο χρῆμα πέτρας ἐν τῇ χώρᾳ ταύτῃ ἐστί, καὶ λόγος ὑπὲρ αὐτῆς κατέχει οὐδὲ Ἡρακλεῖ τῷ Διὸς ἁλωτὸν γενέσθαι τὴν πέτραν. [4.28.2] εἰ μὲν δὴ καὶ ἐς Ἰνδοὺς ἀφίκετο ὁ Ἡρακλῆς ὁ Θηβαῖος ἢ ὁ Τύριος ἢ ὁ Αἰγύπτιος ἐς οὐδέτερα ἔχω ἰσχυρίσασθαι· μᾶλλον δὲ δοκῶ ὅτι οὐκ ἀφίκετο, ἀλλὰ πάντα γὰρ ὅσα χαλεπὰ οἱ ἄνθρωποι ἐς τοσόνδε ἄρα αὔξουσιν αὐτῶν τὴν χαλεπότητα, ὡς καὶ τῷ Ἡρακλεῖ ἂν ἄπορα γενέσθαι μυθεύειν. κἀγὼ ὑπὲρ τῆς πέτρας ταύτης οὕτω γιγνώσκω, τὸν Ἡρακλέα ἐς κόμπον τοῦ λόγου ἐπιφημίζεσθαι. [4.28.3] τὸν μὲν δὴ κύκλον τῆς πέτρας λέγουσιν ἐς διακοσίους σταδίους μάλιστα εἶναι, ὕψος δὲ αὐτῆς, ἵναπερ χθαμαλώτατον, σταδίων ἕνδεκα, καὶ ἀνάβασιν χειροποίητον μίαν χαλεπήν· εἶναι δὲ καὶ ὕδωρ ἐν ἄκρᾳ τῇ πέτρᾳ πολὺ καὶ καθαρόν, πηγὴν ἀνίσχουσαν, ὡς καὶ ἀπορρεῖν ἀπὸ τῆς πηγῆς ὕδωρ, καὶ ὕλην καὶ γῆν ἀγαθὴν ἐργάσιμον ὅσην καὶ χιλίοις ἀνθρώποις ἀποχρῶσαν ἂν εἶναι ἐργάζεσθαι.
[4.28.4] Καὶ ταῦτα ἀκούοντα Ἀλέξανδρον πόθος λαμβάνει ἐξελεῖν καὶ τοῦτο τὸ ὄρος, οὐχ ἥκιστα ἐπὶ τῷ ἀμφὶ τὸν Ἡρακλέα μύθῳ πεφημισμένῳ. τὰ μὲν δὴ Ὦρα καὶ τὰ Μάσσαγα φρούρια ἐποίησεν ἐπὶ τῇ χώρᾳ, τὰ Βάζιρα δὲ ‹τὴν› πόλιν ἐξετείχισε. [4.28.5] καὶ οἱ ἀμφὶ Ἡφαιστίωνά τε καὶ Περδίκκαν αὐτῷ ἄλλην πόλιν ἐκτειχίσαντες, Ὀροβάτις ὄνομα τῇ πόλει ἦν, καὶ φρουρὰν καταλιπόντες ὡς ἐπὶ τὸν Ἰνδὸν ποταμὸν ᾔεσαν· ὡς δὲ ἀφίκοντο, ἔπρασσον ἤδη ὅσα ἐς τὸ ζεῦξαι τὸν Ἰνδὸν ὑπὸ Ἀλεξάνδρου ἐτέτακτο.

***
[4.27.7] Όταν έμαθε αυτά ο Αλέξανδρος, ξεκίνησε για τα Βάζιρα. Επειδή όμως πληροφορήθηκε ότι μερικοί από τους γειτονικούς βαρβάρους σκόπευαν να μπουν κρυφά στην πόλη Ώρα και ότι για τον σκοπό αυτό είχαν σταλεί από τον Αβισάρη, βάδισε πρώτα προς τα Ώρα· διέταξε και τον Κοίνο να περιτειχίσει κοντά στην πόλη Βάζιρα κάποια οχυρή τοποθεσία αφήνοντας σε αυτήν αρκετή φρουρά, ώστε να μη μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα την ύπαιθρο οι κάτοικοι της πόλης, και να έρθει μαζί του οδηγώντας τον υπόλοιπο στρατό. [4.27.8] Όταν είδαν οι κάτοικοι των Βαζίρων ότι αποχωρούσε ο Κοίνος με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού, εξόρμησαν στην πεδιάδα υποτιμώντας τους Μακεδόνες ότι τάχα δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν μαζί τους. Συνάπτεται σφοδρή μάχη μεταξύ τους και σκοτώνονται σε αυτήν πεντακόσιοι περίπου βάρβαροι και αιχμαλωτίζονται περισσότεροι από εβδομήντα. Οι υπόλοιποι κατέφυγαν όλοι στην πόλη, αλλά εμποδίζονταν πλέον να βγαίνουν στην ύπαιθρο, επειδή οι φρουροί του περιτειχίσματος έλαβαν αυστηρότερα μέτρα. [4.27.9] Και η πολιορκία των Ώρων δεν παρουσίασε δυσκολίες στον Αλέξανδρο, αλλά κυρίευσε αμέσως με επίθεση την πόλη προσβάλλοντας τα τείχη της και συνέλαβε τους ελέφαντες που είχαν εγκαταλειφθεί σε αυτήν.
[4.28.1] Όταν πληροφορήθηκαν αυτά οι κάτοικοι των Βαζίρων, απελπίσθηκαν για την κατάστασή τους και γύρω στα μεσάνυχτα εγκατέλειψαν την πόλη και κατέφυγαν στον βράχο. Το ίδιο έκαναν και οι υπόλοιποι βάρβαροι, δηλαδή εγκατέλειψαν τις πόλεις τους και κατέφυγαν όλοι μαζί στον βράχο που ήταν στην περιοχή τους και ονομαζόταν Άορνος. Ήταν ένα πελώριο είδος βράχου στον τόπο αυτό και υπάρχει η παράδοση ότι ούτε και ο Ηρακλής, ο γιος του Δία, δεν μπόρεσε να τον κυριεύσει. [4.28.2] Δεν μπορώ να βεβαιώσω αν πράγματι έφθασε ή όχι και στην Ινδία ο Ηρακλής ο Θηβαίος ή ο Τύριος ή ο Αιγύπτιος. Νομίζω όμως ότι μάλλον δεν έφθασε, αλλά ότι για όλα όσα είναι δύσκολα οι άνθρωποι μεγαλοποιούν σε τέτοιο βαθμό τις δυσκολίες, ώστε να πλάθουν μύθους ότι και για τον Ηρακλή ακόμη ήταν αυτά ακατόρθωτα. Για την παράδοση αυτή σχημάτισα και εγώ τη γνώμη ότι από απλή καυχησιολογία αποδόθηκε στον Ηρακλή. [4.28.3] Λένε ότι η περιφέρεια του βράχου είναι διακοσίων περίπου σταδίων και το ύψος, στο χαμηλότερο ακριβώς σημείο του, ένδεκα σταδίων και ότι έχει έναν μόνο τεχνητό και δύσκολο δρόμο για την ανάβαση. Και ότι στην κορυφή του βράχου υπάρχει άφθονο και καθαρό νερό, πηγή που αναβλύζει. Ακόμα ότι υπήρχε εκεί δάσος και καλλιεργήσιμη γόνιμη γη, η οποία θα ήταν αρκετή και για χίλιους ακόμη ανθρώπους να την καλλιεργούν.
[4.28.4] Όταν πληροφορήθηκε αυτά ο Αλέξανδρος, τον κατέλαβε σφοδρή επιθυμία να κυριεύσει και τον βράχο αυτόν που ήταν όχι λιγότερο φημισμένος εξαιτίας του μύθου του σχετικού με τον Ηρακλή. Τα Ώρα, λοιπόν, και τα Μάσσαγα τα έκανε φρούρια για τη φύλαξη της περιοχής και περιτείχισε την πόλη Βάζιρα. [4.28.5] Οι άνδρες του Ηφαιστίωνα και του Περδίκκα του περιτείχισαν μια άλλη πόλη —το όνομά της ήταν Οροβάτις— άφησαν σε αυτή φρουρά και βάδισαν κατόπιν προς τον ποταμό Ινδό. Όταν έφθασαν εκεί, άρχισαν να εκτελούν όσα τους είχε διατάξει ο Αλέξανδρος για τη γεφύρωση του Ινδού.