Δευτέρα 14 Ιουνίου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἀντιγόνη (988-1032)

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Θήβης ἄνακτες, ἥκομεν κοινὴν ὁδὸν
δύ᾽ ἐξ ἑνὸς βλέποντε· τοῖς τυφλοῖσι γὰρ
990 αὕτη κέλευθος ἐκ προηγητοῦ πέλει.
ΚΡ. τί δ᾽ ἔστιν, ὦ γεραιὲ Τειρεσία, νέον;
ΤΕ. ἐγὼ διδάξω, καὶ σὺ τῷ μάντει πιθοῦ.
ΚΡ. οὔκουν πάρος γε σῆς ἀπεστάτουν φρενός.
ΤΕ. τοιγὰρ δι᾽ ὀρθῆς τήνδ᾽ ναυκληρεῖς πόλιν.
995 ΚΡ. ἔχω πεπονθὼς μαρτυρεῖν ὀνήσιμα.
ΤΕ. φρόνει βεβὼς αὖ νῦν ἐπὶ ξυροῦ τύχης.
ΚΡ. τί δ᾽ ἔστιν; ὡς ἐγὼ τὸ σὸν φρίσσω στόμα.
ΤΕ. γνώσῃ, τέχνης σημεῖα τῆς ἐμῆς κλύων.
ἐς γὰρ παλαιὸν θᾶκον ὀρνιθοσκόπον
1000 ἵζων, ἵν᾽ ἦν μοι παντὸς οἰωνοῦ λιμήν,;
ἀγνῶτ᾽ ἀκούω φθόγγον ὀρνίθων, κακῷ
κλάζοντας οἴστρῳ καὶ βεβαρβαρωμένῳ·
καὶ σπῶντας ἐν χηλαῖσιν ἀλλήλους φοναῖς
ἔγνων· πτερῶν γὰρ ῥοῖβδος οὐκ ἄσημος ἦν.
1005 εὐθὺς δὲ δείσας ἐμπύρων ἐγευόμην
βωμοῖσι παμφλέκτοισιν· ἐκ δὲ θυμάτων
Ἥφαιστος οὐκ ἔλαμπεν, ἀλλ᾽ ἐπὶ σποδῷ
μυδῶσα κηκὶς μηρίων ἐτήκετο
κἄτυφε κἀνέπτυε, καὶ μετάρσιοι
1010 χολαὶ διεσπείροντο, καὶ καταρρυεῖς
μηροὶ καλυπτῆς ἐξέκειντο πιμελῆς.
τοιαῦτα παιδὸς τοῦδ᾽ ἐμάνθανον πάρα
φθίνοντ᾽ ἀσήμων ὀργίων μαντεύματα.
ἐμοὶ γὰρ οὗτος ἡγεμών, ἄλλοις δ᾽ ἐγώ.
1015 καὶ ταῦτα τῆς σῆς ἐκ φρενὸς νοσεῖ πόλις.
βωμοὶ γὰρ ἡμῖν ἐσχάραι τε παντελεῖς
πλήρεις ὑπ᾽ οἰωνῶν τε καὶ κυνῶν βορᾶς
τοῦ δυσμόρου πεπτῶτος Οἰδίπου γόνου.
κᾆτ᾽ οὐ δέχονται θυστάδας λιτὰς ἔτι
1020 θεοὶ παρ᾽ ἡμῶν οὐδὲ μηρίων φλόγα,
οὐδ᾽ ὄρνις εὐσήμους ἀπορροιβδεῖ βοάς,
ἀνδροφθόρου βεβρῶτες αἵματος λίπος.
ταῦτ᾽ οὖν, τέκνον, φρόνησον. ἀνθρώποισι γὰρ
τοῖς πᾶσι κοινόν ἐστι τοὐξαμαρτάνειν·
1025 ἐπεὶ δ᾽ ἁμάρτῃ, κεῖνος οὐκέτ᾽ ἔστ᾽ ἀνὴρ
ἄβουλος οὐδ᾽ ἄνολβος, ὅστις ἐς κακὸν
πεσὼν ἀκεῖται μηδ᾽ ἀκίνητος πέλει.
αὐθαδία τοι σκαιότητ᾽ ὀφλισκάνει.
ἀλλ᾽ εἶκε τῷ θανόντι, μηδ᾽ ὀλωλότα
1030 κέντει. τίς ἀλκὴ τὸν θανόντ᾽ ἐπικτανεῖν;
εὖ σοι φρονήσας εὖ λέγω· τὸ μανθάνειν δ᾽
ἥδιστον εὖ λέγοντος, εἰ κέρδος φέρει.

***
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Άρχοντες των Θηβών, τον ίδιο δρόμο
ήρθαμε δυο μαζί, που με τα μάτια
βλέπουν του ενός· γιατ᾽ αυτός είναι ο δρόμος
990 του τυφλού, να ᾽χει απ᾽ οδηγόν ανάγκη.
ΚΡΕ. Τί τρέχει, γέροντά μου Τειρεσία;
ΤΕΙ. Θα σου το μάθω κι άκουε εσύ το μάντη.
ΚΡΕ. Μα ούτε και πριν απ᾽ τη δική σου γνώμη
ξεμάκραινα. ΤΕΙ. Γι᾽ αυτό κι αυτή την πόλη
τιμόνευες απ᾽ το σωστό το δρόμο.
ΚΡΕ. Έχω να μαρτυρώ το καλό που είδα.
ΤΕΙ. Μα τώρα μάθε πως η τύχη σου
από μια τρίχα κρέμεται. ΚΡΕ. Τί τρέχει;
Τρομάρ᾽ απ᾽ τα λόγια σου με πιάνει.
ΤΕΙ. Θα το μάθεις ακούοντας τα σημάδια
που θα σου πω της τέχνης μου: Καθόμουν
στου ορνιθοσκόπου τον αρχαίο το θρόνο,
1000 που ήταν για μένα κάθε οιωνού λιμάνι,
όταν άξαφν᾽ ακούω παράξενες
κραξιές πουλιών, που σκλήριζαν με μια άγρια
παραφορά κι ακατανόητο τρόπο·
κατάλαβα πως με τα φονικά τους
τ᾽ αρπάγια σπαραζότανε, γιατ᾽ ήταν
όχι κουφός ο φτεροσάλαγός των·
και τρομαγμένος δοκιμάζω αμέσως
πάνω σε ολόφλογους βωμούς να πάρω
μαντεία απ᾽ τη φωτιά, μα ο Ήφαιστος
δεν έλαμπε απ᾽ τα θύματα κι απάνω
στη στάχτη απ᾽ τα μεριά αχνιστό το πάχος
ανάλιωνε και κάπνιζε και σκούσε
1010 και σκόρπιες οι χολές ψηλά πετιόνταν·
μα τα μεριά, μια που έρεψε όλη γύρω
η σκέπη που τα τύλιγε, έξω εμείναν.
Τέτοιο χαμένο τέλος τα σημάδια
της σκοτεινής αυτής θυσίας πως πήραν
απ᾽ το παιδί αυτό μάθαινα, που μου είναι
οδηγός μου, καθώς εγώ των άλλων·
γιατ᾽ οι βωμοί και των θεών οι εστίες
έχουν γιομίσει απ᾽ τα σκυλιά και τα όρνια
με τ᾽ αποφάγια από του σκοτωμένου
άμοιρου γιου τού Οιδίποδα τις σάρκες·
και γι᾽ αυτό πια οι θεοί δε δέχουνται
από μας ούτε προσευχές θυσίας,
1020 ούτε τη φλόγα από μεριά καμένα,
κι ουδέ πουλί κανένα πια δεν κράζει
με καλοσήμαδες φωνές, γιατ᾽ έχουν
γευτεί πηγμένο γαίμα πεθαμένου.
Αυτά λοιπόν βάλε, γιε μου, στο νου σου·
κοινό είναι βέβαια σ᾽ όλους τους ανθρώπους
να σφάλουνε, μα όταν κανένας σφάλει,
δεν είναι ανόητος πια και δυστυχής
όποιος το κακό πὄκαμε γιατρεύει
και δε μένει μ᾽ αγύριστο κεφάλι·
με αναποδιές πλερώνεται το πείσμα·
μα στο νεκρό υποχώρησε και πάψε
να κεντάς ένα πτώμα· είναι αντρεία
1030 τον πεθαμένο να ξανασκοτώνεις;
Εγώ καθώς σου θέλω το καλό σου,
έτσι και σου μιλώ· κι άλλο δεν είναι
καλύτερο, παρά ν᾽ ακούει κανείς
σαν του μιλούν καλά για ωφέλειά του.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 3. Κλασική εποχή (508-323 π.Χ.)

3.6.Β. Ιστοριογραφία

Προσέχουμε ότι η Ιστορία[1] ως επιστήμη δεν περιορίζεται να συγκεντρώνει, να διακριβώνει και να εκθέτει τα δεδομένα (πρόσωπα, γεγονότα, ημερομηνίες κλπ.), αλλά τα συσχετίζει, τα εντάσσει σε μια γενικότερη εξέλιξη και τα ερμηνεύει. Με αυτή την έννοια η επιστήμη της ιστορίας γεννήθηκε και αναπτύχτηκε στην Κλασική εποχή - και τα αντίστοιχα κείμενα συναποτελούν την ιστοριογραφία.

Προδρομικές μορφές ιστοριογραφίας μπορούν να θεωρηθούν στα ομηρικά και αρχαϊκά χρόνια τα ηρωικά και διδακτικά έπη, ιδιαίτερα οι έμμετρες τοπικές ιστορίες, έργα ποιητικά όπου μύθοι και θρύλοι υποκαθιστούσαν τα ιστορικά γεγονότα. Ακολούθησαν, προς το τέλος της Αρχαϊκής εποχής, οι λογογράφοι, με τα γεωγραφικά, εθνολογικά και γενεαλογικά τους συγγράμματα, γραμμένα σε πεζό λόγο. Με τον ιωνικό ορθολογισμό τους και με την προσπάθειά τους να συλλέξουν και να επαληθεύσουν τις πληροφορίες τους με αυτοψία, οι λογογράφοι έκαναν σημαντικά βήματα προς την επιστημονική μέθοδο της ιστορίας.

Πριν από τα Περσικά, στο γύρισμα από τον 6ο στον 5ο π.Χ. αιώνα, χρονολογούνται δύο ακόμα λογογράφοι: ο Ακουσίλαος από το Άργος, και ο Φερεκύδης από την Αθήνα. Τα έργα τους, γραμμένα σε ιωνική διάλεκτο, έχουν χαθεί, αλλά από τα λίγα αποσπάσματα που σώθηκαν φαίνεται ότι και οι δύο προσπάθησαν, μεταγράφοντας και διορθώνοντας τον Ησίοδο, να συστηματοποιήσουν και να εκθέσουν με τάξη και συνέπεια, τις μυθικές γενεαλογίες θεών και ανθρώπων.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ (περ. 484-430 π.Χ.)

Ο πατέρας της ιστορίας γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μικρασίας από αρχοντική οικογένεια. Νέος ήρθε σε αντίθεση με τον τύραννο Λύγδαμη, εξορίστηκε στη Σάμο, ξαναγύρισε στην Αλικαρνασσό και τελικά προτίμησε να πολιτογραφηθεί στην αθηναϊκή αποικία των Θουρίων. Φανατικός ταξιδευτής, επισκέφτηκε όχι μόνο τους ελληνικούς τόπους αλλά και τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας ως τη Σκυθία, την Αίγυπτο ως τον πρώτο καταρράκτη του Νείλου, και τη Μέση Ανατολή ως τη Βαβυλώνα και τον Ευφράτη. Συχνές ήταν οι επισκέψεις του στην Αθήνα, όπου σχετίστηκε με τον Περικλή και συνδέθηκε φιλικά με τον Σοφοκλή. Ήταν σαράντα χρονών όταν διάβασε δημόσια ορισμένα μέρη της Ιστορίας του, και οι Αθηναίοι ενθουσιάστηκαν.

Το έργο του Ηρόδοτου σκοπό είχε, όπως ο ίδιος έγραψε, «να μην ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε να σβήσουν άδοξα έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους»,[2] εννοώντας τη σύγκρουση των λαών της Ασίας με τους Έλληνες που είχε κορυφωθεί με τα Περσικά. Αναζητώντας τις αιτίες της εχθρότητας ο ιστορικός ανατρέχει για λίγο σε μυθικά γεγονότα (π.χ. στην απαγωγή της Ελένης και τον Τρωικό πόλεμο), που όμως γρήγορα τα παραμερίζει για να πατήσει στο στέριο έδαφος της ιστορίας με τον Κροίσο, τον βασιλιά των Λυδών που είχε υποτάξει τις ελληνικές αποικίες της Μικρασίας.

Η Ιστορία, που οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι τη χώρισαν σε εννέα βιβλία, είναι διεξοδική, καθώς για κάθε λαό, όταν έρθει η στιγμή να σχετιστεί με τη ροή των γεγονότων, ο Ηρόδοτος ανατρέχει στην ιστορία του και περιγράφει με κάθε άνεση τη χώρα του, τα έθιμα, τη θρησκεία, την πολιτική του οργάνωση κλπ. Έτσι, μετά τους Λυδούς εισάγονται διαδοχικά οι Πέρσες και οι λαοί που κατακτήθηκαν από τους Πέρσες (οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Σκύθες, οι Αιθίοπες κ.ά.). Τα καθαυτό Περσικά αρχίζουν στο πέμπτο βιβλίο με την Ιωνική επανάσταση και συνεχίζουν ως το τέλος με πολλές παρεκβάσεις για την ιστορία της Αθήνας, της Κορίνθου και της Σπάρτης. Τελευταίο γεγονός που αναφέρεται είναι η κατάληψη της Σηστού από τους Αθηναίους το 478 π.Χ.

Πηγές του Ηρόδοτου για όλα αυτά, πέρα από την αυτοψία, ήταν ορισμένοι προγενέστεροί του λογογράφοι, όπως ο Εκαταίος, επιγραφές, δημόσια έγγραφα και μια συλλογή από χρησμούς. Πάνω απ᾽ όλα όμως, το υλικό της συγγραφής, τόσο οι εθνογραφικές και ιστορικές πληροφορίες όσο και οι ποικίλες διηγήσεις (νουβέλες, θαύματα, όνειρα, ανέκδοτα) που ο Ηρόδοτος χαιρόταν να παρεμβάλλει στην Ιστορία του, προέρχονταν από τα όσα άκουσε ρωτώντας τον ένα και τον άλλο - λόγια που δεν ήταν πάντα εύκολο ή δυνατό να επιβεβαιωθούν. Έτσι, το έργο περιέχει και ανεξακρίβωτες και αβάσιμες καμιά φορά πληροφορίες· όμως ο ιστορικός το ξέρει και μας προειδοποιεί: «είναι υποχρέωσή μου να λέγω όσα λέγονται, όχι όμως και όλα να τα πιστεύω· να τον θυμάστε αυτό τον λόγο μου σε ολόκληρο το έργο» (7.152) - και ακόμα πιο επιφυλακτική είναι η στάση του, όταν για το ίδιο θέμα άκουσε και καταγράφει δύο διαφορετικές γνώμες.

Θέτοντας στόχο του ο Ηρόδοτος να παρουσιάσει ανθρώπινες πράξεις, και οργανώνοντας, ας είναι και χαλαρά, το έργο του με οδηγό τη διαχρονική σύγκρουση των Ασιατών με τους Έλληνες, ο Ηρόδοτος αξίζει με το παραπάνω τον τίτλο του πρώτου ιστορικού· ας μη μας εμποδίσει όμως αυτό να προσέξουμε ότι ορισμένα στοιχεία της συγγραφής του δε θα είχαν σήμερα θέση σε καθαρά ιστορικό έργο. Ο Ηρόδοτος πίστευε ότι οι θεοί ορίζουν τις ανθρώπινες τύχες και ότι «τους αρέσει να περικόβουν ό,τι υπερέχει» (7.10), δηλαδή να τιμωρούν την ύβρη, π.χ. την ύβρη του Ξέρξη. Φανερή είναι σε αυτό η επίδραση του Αισχύλου,[3] όπως φανερή είναι και η επίδραση του φίλου του Σοφοκλή, π.χ. όταν ο Ηρόδοτος δίνει μεγάλη βαρύτητα στους χρησμούς. Η τραγωδία φαίνεται να τον επηρέασε και γενικότερα, καθώς ορισμένα επεισόδια στο έργο του είναι χτισμένα έτσι ώστε εύκολα να μετασχηματίζονται σε δράμα.

Στην ιστορία συναντούμε συχνά παραθέματα σε ευθύ λόγο: δημηγορίες αλλά και διάλογους ιδιωτικούς, όπως οι γνωστοί του Σόλωνα με τον Κροίσο και του Ξέρξη με τον Δημάρατο. Το ύφος του είναι και στο σύνολό του ζωηρό και παραστατικό. Ο Ηρόδοτος είχε από τη φύση του, ίσως και από τη μικρασιατική καταγωγή του, το χάρισμα της αφήγησης, και δεν έχανε ευκαιρία να το εκμεταλλευτεί. Έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, με πολλές ομηρικές λέξεις και εκφράσεις, που δίνουν στο έργο του χρώμα ποιητικό.

Εξαιρετικά περιεκτικό το έργο του Ηρόδοτου άνοιξε δρόμους και βρήκε αμέσως συνεχιστές. Προς το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα μια σειρά από συγγραφείς συμπλήρωσαν και ανάπτυξαν με τις μονογραφίες τους σε βάθος τα πεδία που είχε προσχεδιάσει ο πατέρας της ιστορίας. Κρίμα που από τα έργα τους δε σώζονται παρά αποσπάσματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ελλάνικος από τη Λέσβο, που έγραψε γενεαλογικά και εθνολογικά έργα, καθώς και μια σειρά από τοπικές ιστορίες (Βοιωτικά, Αἰγυπτιακά, Κυπριακά, Λυδιακά κ.ά.), ανάμεσά τους και την πρώτη ιστορία της Αττικής, με τον τίτλο Ἀτθίς.[4] Ξεκινώντας από τους μυθικούς βασιλιάδες της Αθήνας, η διήγηση συνεχιζόταν χωρίς διακοπή ως τα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, έτσι ώστε μύθος και ιστορία να δένουν σε αδιάσπαστη ενότητα.

Συμπληρώνοντας τον Ηρόδοτο, που δεν είχε διαπραγματευτεί συστηματικά τη Μεγάλη Ελλάδα, ο Αντίοχος από τις Συρακούσες έγραψε τα Σικελικά και το Περὶ Ἰταλίας, όπου φανερή ήταν πάλι η προσπάθεια η μυθολογική προϊστορία να συνδεθεί άμεσα με τα ιστορικά γεγονότα.

Σημαντικός ιστορικός ήταν και ο Στησίμβροτος από τη Θάσο, που με τη μονογραφία του Περὶ Θεμιστοκλέους, Θουκυδίδου[5] καὶ Περικλέους εγκαινίασε νέο ιστορικό είδος, τη βιογραφία. Ένα παρόμοιο, (αυτο)βιογραφικό σύγγραμμα με τον τίτλο Ἐπιδημίαι (= διαμονές στην Αθήνα), είχε γράψει και ο Ίων από τη Χίο για να διηγηθεί εντυπώσεις από τις συναναστροφές του με σημαντικά πρόσωπα, τον Αισχύλο, τον Κίμωνα, τον Σωκράτη κ.ά. Από τα αποσπάσματα που μας σώθηκαν συμπεραίνουμε ότι, όπως ο Ηρόδοτος, έτσι και ο Στησίμβροτος και ο Ίων αρέσκονταν δίπλα στα πραγματικά στοιχεία να συλλέγουν και να καταγράφουν χαρακτηριστικά λόγια, μικροεπεισόδια και ανέκδοτα.

Μαζί με τα έργα του Ξενοφώντα παραδίδεται ένα ιδιότυπο κείμενο, η ψευδοξενοφώντειος Ἀθηναίων πολιτεία, ένα σχετικά σύντομο, μαχητικό πολιτικό φυλλάδιο προορισμένο να κυκλοφορήσει ανώνυμα στους συντηρητικούς κύκλους της Αθήνας. Ο γερο-ολιγαρχικός, όπως συμβατικά ονομάζουμε τον συγγραφέα του, κατηγορεί το δημοκρατικό πολίτευμα, όπου κατά τη γνώμη του «οι πονηροί περνούν καλύτερα από τους χρηστούς», επιμένει στα λάθη και στις αδυναμίες του, αλλά αναγνωρίζει και τα ισχυρά του σημεία.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (περ. 460-399 π.Χ.)

Γεννήθηκε στον δήμο του Αλίμου από πλούσια οικογένεια που καταγόταν από τη Θράκη αλλά συγγένευε και με το αριστοκρατικό γένος του Μιλτιάδη και του Κίμωνα. Δάσκαλοί του κατά την παράδοση ήταν ο Αναξαγόρας και ο Αντιφώντας· είναι όμως φανερό ότι μεγαλώνοντας στην Αθήνα την εποχή της ακμής ο Θουκυδίδης δέχτηκε διδάγματα και από τους τραγικούς και από τους σοφιστές της πρώτης γενιάς, τον Πρωταγόρα, τον Γοργία και τον Πρόδικο.[6] Μόλις ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο Θουκυδίδης πρόβλεψε, όπως σημειώνει, το μέγεθος και τη σημασία του, αποφάσισε να τον καταγράψει και άρχισε να συγκεντρώνει πληροφορίες και δεδομένα (1.1).

Το 424 π.Χ. οι Αθηναίοι τον έστειλαν στρατηγό να προστατέψει την παραλιακή ζώνη της Θράκης, και όταν οι Σπαρτιάτες με τον Βρασίδα πήραν την Αμφίπολη, ο Θουκυδίδης κατηγορήθηκε για προδοσία, καταδικάστηκε και έζησε είκοσι χρόνια στην εξορία,[7] όπου, με δικά του λόγια: «βρέθηκα και από τα δύο μέρη, όχι λιγότερο από το μέρος των Πελοποννησίων, κι έτσι μπόρεσα να αντιληφθώ τα πράγματα κάπως καλύτερα, με ηρεμία» (5.26.5). Πίσω στην Αθήνα, μετά το τέλος του πολέμου, ο Θουκυδίδης συνέχισε να συγγράφει αλλά δεν πρόλαβε να τελειώσει. Το έργο του καλύπτει τα γεγονότα ως το 411 π.Χ. και σταματά, όπως μας παραδόθηκε, στη μέση μιας φράσης.

Στην παρουσίαση του πολέμου ο Θουκυδίδης ακολουθεί τη χρονική ακολουθία των γεγονότων, ορίζοντας με ακρίβεια τις χρονιές[8] και ξεχωρίζοντας τις θερινές επιχειρήσεις από τις χειμωνιάτικες διαπραγματεύσεις. Η μεθοδικότητα, η ολόπλευρη ενημέρωση και η αμεροληψία του είναι αξιοθαύμαστες.

Αν εξαιρέσουμε μια σύντομη αναδρομή στα περασμένα (1.22.1), ο Θουκυδίδης έχει αποκλειστικό θέμα τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όχι μόνο τα συγκεκριμένα γεγονότα αλλά και τα αίτια που τα προκάλεσαν: «Η πιο αληθινή αιτία του πολέμου», γράφει, «που όμως δε φαινόταν καθόλου στα λόγια, ήταν, πιστεύω, ότι οι Αθηναίοι, έτσι που δυνάμωναν και φόβιζαν τους Λακεδαιμονίους, τους υποχρέωσαν να πολεμήσουν» (1.23.6).

Σημαντική θέση στο έργο κατέχουν οι δημηγορίες. Ο Θουκυδίδης διευκρινίζει εξαρχής ότι «οι αγορεύσεις που εκφωνήθηκαν από διάφορα πρόσωπα είτε στις παραμονές του πολέμου είτε κατά τη διάρκειά του ήταν δύσκολο να αποδοθούν με ακρίβεια, τόσο εκείνες τις οποίες άκουσα ο ίδιος όσο κι εκείνες που άλλοι είχαν ακούσει και μου τις ανακοίνωσαν. Γι᾽ αυτό και τις έγραψα έχοντας υπόψη τι ήταν φυσικό να πουν οι ρήτορες που να αρμόζει καλύτερα στην περίσταση και ακολουθώντας όσο το δυνατόν την γενική έννοια των όσων πραγματικά είπαν» (1.22.1). Έτσι, ο ιστορικός είχε την ευκαιρία, μέσα από τα λόγια των πρεσβευτών που εκπροσωπούσαν την πόλη τους στις διπλωματικές συναντήσεις, των στρατηγών που εμψύχωναν τους πολεμιστές πριν από τις μάχες και των πολιτικών που υποστήριζαν τις προτάσεις τους στην εκκλησία του δήμου, να συνοψίσει τις θέσεις, τις προθέσεις και τις εκτιμήσεις των διαφόρων παρατάξεων στη δεδομένη στιγμή και να εκθέσει τα επιχειρήματά τους. Όπως είναι φυσικό, οι δημηγορίες συντάσσονται συχνά σε αντιλογικά ζεύγη: οι πρεσβευτές της Κορίνθου απαντούν στους πρεσβευτές της Κέρκυρας, ο Αλκιβιάδης αντικρούει τα λεγόμενα του Νικία κλπ. Διατυπώνοντας, με σοφιστική άνεση,[9] τις απόψεις και των δύο πλευρών, ο Θουκυδίδης εκθέτει με ενάργεια τις αντιθέσεις των ιδεών, των εκτιμήσεων και των συμφερόντων που κρύβονταν πίσω από τις πολεμικές και πολιτικές συγκρούσεις.

Στις δημηγορίες ανήκει και ένα από τα πιο γνωστά αρχαιοελληνικά κείμενα, ο Επιτάφιος του Περικλή, δηλαδή ο επιτάφιος λόγος που εκφώνησε ο Περικλής για τους νεκρούς του πρώτου έτους του πολέμου το 431 π.Χ. στον Κεραμεικό. Ως ποιο σημείο ο ιστορικός έμεινε πιστός στα λόγια και το πνεύμα του Περικλή και ως ποιο σημείο νεωτέρισε δε θα το μάθουμε ποτέ. Βέβαιο είναι μόνο ότι ο Επιτάφιος αποτελεί ύμνο στην Αθήνα της εποχής της ακμής, τότε που με μόνιμο αιρετό κυβερνήτη τον Περικλή η αθηναϊκή δημοκρατία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής της.[10]

Η ίδια αυτή δύναμη οδήγησε το 416 π.Χ. τους Αθηναίους να πολιορκήσουν και να καταστρέψουν ένα ουδέτερο νησί, τη Μήλο - και ο Θουκυδίδης δεν παράλειψε σε ένα ιδιότυπο κεφάλαιο, στον Διάλογο των Μηλίων, να εκθέσει με το στόμα των Αθηναίων πρέσβεων την ιδεολογία του ισχυρού που, υποχρεωμένος να επιβεβαιώσει την κυριαρχία του, παραμερίζει κάθε ηθική και επιβάλλει με τη βία τη θέλησή του, και με το στόμα των εκπροσώπων του νησιού την απελπισμένη προσπάθεια των αδύναμων να υπερασπιστούν με επιχειρήματα την ανεξαρτησία τους.

Ο Θουκυδίδης χρησιμοποιεί την αττική διάλεκτο στην παλαιότερη μορφή της, με κάποιους χαρακτηριστικούς αρχαϊσμούς και σπάνιες λέξεις. Το ύφος, καθρέφτης της νοοτροπίας του, είναι πεζό και απέριττο, αλλά βέβαια στις δημηγορίες δε διστάζει να χρησιμοποιήσει ρητορικά σχήματα. Κύριο χαρακτηριστικό του η πύκνωση του λόγου, η προσπάθεια με λίγες λέξεις να αποδοθούν όσο το δυνατό περισσότερα νοήματα. Η ίδια τάση τον οδήγησε να κατασκευάζει μεγάλες περιόδους, με πολλές δευτερεύουσες προτάσεις.

Με το πάθος του για την αλήθεια, με την αυστηρή μέθοδο, με τη γλαφυρή αποκάλυψη των αντιθέσεων και τη βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, ο Θουκυδίδης άφησε πίσω του ένα έργο που να μείνει, όπως το θέλησε, κτῆμα ἐς ἀεί, «απόκτημα για πάντα». «Θα είμαι ικανοποιημένος», έγραψε, «αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια ή παραπλήσια» (1.22.4).

Από τους λογογράφους, που απλά και μόνο κατάγραφαν τα γεωγραφικά, εθνογραφικά και γενεαλογικά δεδομένα, στον Ηρόδοτο, που θέλησε να απαθανατίσει ανθρώπινα «έργα μεγάλα και θαυμαστά» - και πάλι, από τον Ηρόδοτο, με την πίστη του στο υπερφυσικό και την αγάπη του για φανταστικές ιστορίες, ανέκδοτα κ.τ.ό., στον ορθολογιστή Θουκυδίδη, που αποκλείει από το έργο του κάθε τι τὸ μυθῶδες (1.22.4), η ιστοριογραφία προχώρησε με μεγάλα βήματα και είναι ενδιαφέρον να ιδούμε πώς κάθε συγγραφέας έκρινε τους προδρόμους του:

(α) Αρχή αρχή στο γενεαλογικό του έργο ο Εκαταίος απορρίπτει τους προγενέστερούς του ποιητές, σαν τον Ησίοδο π.χ., που είχαν ασχοληθεί με το ίδιο αντικείμενο: «Έτσι μιλά ο Εκαταίος από τη Μίλητο: τα γράφω αυτά όπως πιστεύω ότι είναι αληθινά· γιατί έχω την εντύπωση πως όσα λένε οι Έλληνες είναι και πολλά και για γέλια» (απόσπ. 1).

(β) Με τη σειρά του ο Ηρόδοτος, συζητώντας το σχήμα της γης, τα βάζει με τους παλαιότερους λογογράφους, έχοντας πρώτο στον νου του τον Εκαταίο, που το έργο του Περιήγησις περιείχε και έναν παγκόσμιο χάρτη: «Γελώ βλέποντας χάρτες της γης να έχουν σχεδιάσει πολλοί, και κανείς να μην έχει δώσει μυαλωμένες εξηγήσεις. Ζωγραφίζουν τον Ωκεανό να κυλά γύρω από τη γη, στρογγυλή σαν από τόρνο, και κάνουν την Ευρώπη ίση με την Ασία. Εγώ με λίγα λόγια θα φανερώσω το μέγεθος της καθεμιάς και πώς είναι σωστό να σχεδιάζεται» (4.36).

(γ) Ο Θουκυδίδης δεν αναφέρεται στον Ηρόδοτο, ακόμα και όταν αναιρεί τα λεγόμενά του· μιλά όμως για τους ποιητές, που «ύμνησαν τα γεγονότα υπερβάλλοντας και στολίζοντάς τα», και για τους λογογράφους, που έγραψαν «περισσότερο για να τέρψουν τους ακροατές τους παρά για να πουν την αλήθεια» - και στη συνέχεια τονίζει, θετικά και αρνητικά, με πόση προσοχή συγκέντρωνε ο ίδιος το υλικό του: «Για τα γεγονότα του πολέμου δε θέλησα να αρκεστώ σε πληροφορίες του πρώτου τυχόντος ούτε στην προσωπική μου αντίληψη και μόνο, αλλά έκανα προσεκτική έρευνα και για τα γεγονότα στα οποία ήμουν παρών και για τα όσα μου ανάφεραν άλλοι» (1.22.2).

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ (περ. 430-354 π.Χ.)

Αθηναίος από πλούσια οικογένεια, οπαδός του Σωκράτη, άνθρωπος της δράσης, με πολλές ικανότητες και ενδιαφέροντα. Το 401 π.Χ. εγκατάλειψε την Αθήνα για να πάρει μέρος ως μισθοφόρος στην εκστρατεία του Κύρου, που διεκδικούσε τον θρόνο της Περσίας από τον αδελφό του. Ο Κύρος σκοτώθηκε στα Κούναξα, κοντά στη Βαβυλώνα, ο στρατός του διαλύθηκε και οι στρατηγοί δολοφονήθηκαν. Δεκατρείς χιλιάδες έλληνες μισθοφόροι εκλέξαν τότε τρεις αρχηγούς, ανάμεσά τους τον Ξενοφώντα, και με χίλια βάσανα κατάφεραν να φτάσουν μέσα από εχθρικό έδαφος ως την Τραπεζούντα, όπου βλέποντας από μακριά τον Πόντο φώναξαν ολόχαροι το γνωστό θάλαττα, θάλαττα (Κύρου ανάβαση 4.7.24).

Μετά από αυτήν την περιπέτεια ο Ξενοφών υπηρέτησε, μισθοφόρος πάλι, στον στρατό των Σπαρτιατών που πολεμούσαν τους Πέρσες στον Ελλήσποντο και συνδέθηκε φιλικά με τον βασιλιά της Σπάρτης, τον Αγησίλαο. Μετά τη μάχη της Κορώνειας (394 π.Χ.), εξορισμένος από την Αθήνα για τη φιλολακωνική του στάση, ο Ξενοφών έζησε είκοσι χρόνια στον Σκιλλούντα της Τριφυλίας, στο κτήμα που του είχαν παραχωρήσει οι Σπαρτιάτες, και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο, όπου και έμεινε ως τον θάνατό του, αν και στο μεταξύ οι Αθηναίοι τον είχαν αμνηστεύσει.

Ιστορικά του έργα ήταν (α) η Κύρου ἀνάβασις, που αφηγείται την εκστρατεία του Κύρου και την επιστροφή των ελλήνων μισθοφόρων: ο Ξενοφών καταγράφει μέρα με τη μέρα, αναλυτικά και με ζωντάνια τα γεγονότα, περιγράφει λαούς και τοποθεσίες, χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και αιτιολογεί τις ενέργειές τους - φυσικά και τις δικές του, κάπως αυτάρεσκα, αλλά σε τρίτο πρόσωπο, καθώς η αφήγηση γίνεται με το ψευδώνυμο Θεμιστογένης· (β) τα Ἑλληνικά: ο Ξενοφών θέλησε να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, ακολούθησε όσο μπόρεσε τη μέθοδό του και κάλυψε τα γεγονότα ως και τη μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ.), όπου είχε σκοτωθεί πολεμώντας με τους Αθηναίους εναντίον των Σπαρτιατών ένας από τους γιους του, ο Γρύλλος. Συγγενικό με την ιστορία έργο είναι και (γ) ο Ἀγησίλαος, ένα ρητορικό εγκώμιο του φίλου και ευεργέτη του σπαρτιάτη βασιλιά.

Στα πολιτικά έργα του Ξενοφώντα ανήκουν (α) η Λακεδαιμονίων πολιτεία, μια εγκωμιαστική έκθεση της ιστορίας και της μορφής του πολιτεύματος της Σπάρτης, (β) οι Πόροι, όπου ο Ξενοφών συζητά τα δημόσια οικονομικά της Αθήνας και προτείνει τρόπους για τη βελτίωσή τους, και (γ) ο Ἱέρων, ένας φανταστικός διάλογος ανάμεσα στον γνωστό τύραννο των Συρακουσών, που παρουσιάζει τη σκοτεινή πλευρά του τυραννικού βίου, και του ποιητή Σιμωνίδη, που σε απάντηση προβάλλει τις δυνατότητες που έχει ο σωστός μονάρχης να ωφελήσει και να ωφεληθεί. Πολιτικό έργο, με την ευρύτερη έννοια, είναι και (δ) η Κύρου παιδεία, όπου σε ιστορικό πλαίσιο, αλλά με μυθιστορηματικό τρόπο, ο Ξενοφών περιγράφει πώς ανατράφηκε ο πιο ενάρετος και πετυχημένος πέρσης βασιλιάς, ο Κύρος ο πρεσβύτερος (590-529 π.Χ.). Η εκπαίδευσή του, όπως την παρουσιάζει εξιδανικευμένη, συνδυάζει στοιχεία από τη σπαρτιατική αγωγή με την ηθική διδασκαλία του Σωκράτη.

Καθαρά σωκρατικά έργα είναι (α) τα Ἀπομνημονεύματα, όπου ο Ξενοφών συγκεντρώνει στιγμιότυπα από τις συζητήσεις, τη διδασκαλία και τη συμπεριφορά του δασκάλου του με στόχο να αποκρούσει τις κατηγορίες που είχαν οδηγήσει στην καταδίκη του, (β) το Συμπόσιον, όπου ο Σωκράτης παρουσιάζεται να συζητά, σε χαλαρή ατμόσφαιρα, για τον πλούτο, για την ομορφιά, για τον έρωτα και άλλα πολλά, και (γ) η Ἀπολογία Σωκράτους, μια έκθεση της δίκης του Σωκράτη διαφορετική από την αντίστοιχη περιγραφή του Πλάτωνα.

Ο Σωκράτης συμμετέχει και στο σημαντικότερο από τα τεχνικά έργα του Ξενοφώντα, στον Οἰκονομικό: ένας μεγαλοκτηματίας, ο Ισχόμαχος, που πίσω του κρύβεται ο ίδιος ο συγγραφέας, εκθέτει με κάθε λεπτομέρεια πώς διαχειρίζεται το κτήμα, πώς κυβερνά τους ανθρώπους του και τι οδηγίες έδωσε στη νεαρή σύζυγό του για τη φροντίδα του νοικοκυριού. Μικρότερα τεχνικά έργα είναι ο Περὶ ἱππικῆς, με υποδείξεις για τη σωστή ανατροφή των αλόγων, ο Ἱππαρχικός, για το τι οφείλει να φροντίζει ο διοικητής του ιππικού στην ειρήνη και στον πόλεμο, και ο Κυνηγετικός, με συμβουλές για το κυνήγι, που ο Ξενοφών το θεωρεί εὕρημα θεῶν, Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέμιδος (1.1).

Σίγουρα ο Ξενοφών δε διαθέτει ως ιστορικός την αντικειμενικότητα και τη διεισδυτική ικανότητα του Θουκυδίδη· οι παρατηρήσεις του είναι επιφανειακές και οι απόψεις του ρηχές, ακόμα και στο θέμα της ορθής ηγεσίας, που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο τον απασχόλησε σε πολλά έργα. Ωστόσο, ως συγγραφέας ο Ξενοφών ξέρει να περιγράφει παραστατικά, να αφηγείται με χάρη, να ζωντανεύει γεγονότα και χαρακτήρες - όλα σε απλή αττική γλώσσα και ύφος λιτό, ανεπιτήδευτο. Δίκαια οι μεταγενέστεροι τον αγάπησαν, και δικαιολογημένα οι δάσκαλοι χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν συχνά τα έργα του για να διδάξουν αρχαία ελληνικά.

Στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα χρονολογείται ένα ακόμα τεχνικό έργο, τα Στρατηγικὰ ὑπομνήματα που έγραψε ο Αινείας ο τακτικός. Από το πρώτο αυτό σύγγραμμα για την πολεμική τέχνη μάς σώζεται ένα μόνο μέρος, το σχετικό με την αμυντική τακτική των πόλεων σε περίπτωση πολιορκίας. Ο συγγραφέας του, σίγουρα στρατιωτικός, χρησιμοποιεί γλώσσα απλή όπου διαφαίνονται οι εξελίξεις προς την Κοινή.

Όπως θα το περιμέναμε, οι ιστοριογράφοι του 4ου π.Χ. αιώνα ακολούθησαν τους δρόμους που είχαν ανοίξει οι δύο μεγάλοι ιστορικοί που προηγήθηκαν, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Καινούργιο στοιχείο είναι μόνο η ολοένα και μεγαλύτερη επίδραση της ρητορικής στον τρόπο καταγραφής της ιστορίας, που πια τυχαίνει και την αλήθεια ακόμα να θυσιάζει στην καλλιέπεια: δεν είναι σύμπτωση ότι δύο σημαντικοί ιστορικοί, ο Έφορος και ο Θεόπομπος, είχαν μαθητέψει στον Ισοκράτη, ούτε ότι ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο Ζωίλος, υπήρξαν και ρήτορες, και ορισμένοι ρήτορες, όπως ο Αναξιμένης, υπήρξαν και ιστορικοί. Τα έργα τους έχουν χαθεί· όμως οι μεταγενέστεροι τους αναφέρουν συχνά, παραθέτουν αποσπάσματα, καμιά φορά και τους αντιγράφουν.

Στα χνάρια του Ηρόδοτου κινήθηκε ο Κτησίας από την Κνίδο, γιατρός στην αυλή του Αρταξέρξη, που έγραψε Περσικά σε ιωνική διάλεκτο. Ο ίδιος υποστήριξε ότι πηγές του ήταν η αυτοψία και τα βασιλικά αρχεία της Περσίας· όμως στην πραγματικότητα έχει δίκιο ο Πλούταρχος, όταν σημειώνει ότι «στα βιβλία του έβαλε ένα ετερόκλητο μωσαϊκό από απίθανες και τρελές ιστορίες» (Αρταξέρξης 1.4).

Παπυρικά ευρήματα από την αιγυπτιακή πόλη Οξύρρυγχο μας διασώζουν δύο μεγάλα κομμάτια ενός κειμένου, που το ένα αφηγείται γεγονότα του Δεκελεικού πολέμου (407 π.Χ.) και το άλλο της τριετίας 397-395 π.Χ. Τα Ελληνικά της Οξυρρύγχου, όπως ονομάστηκαν, βασίζονται στην αυτοψία και σε διασταυρωμένες πληροφορίες, παρουσιάζουν τα δεδομένα αντικειμενικά και χωρίζουν τα γεγονότα κατὰ θέρη καὶ κατὰ χειμῶνας, όπως ο Θουκυδίδης. Είναι φανερό ότι ο άγνωστός μας συγγραφέας αποφάσισε και αυτός να συνεχίσει το έργο του μεγάλου ιστορικού - και, όσο μπορούμε να κρίνουμε, τα κατάφερε καλύτερα από τον Ξενοφώντα.

Να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη επιχείρησε και ο Θεόπομπος από τη Χίο (περ. 378-320 π.Χ.), που με τα Ἑλληνικά του εκάλυψε την ιστορία από το 411 π.Χ. ως το τέλος της σπαρτιατικής ηγεμονίας (394 π.Χ.). Χαρακτηριστικότερο έργο του ήταν τα Φιλιππικά, σε 58 βιβλία, όπου εκθέτοντας τη δράση του μακεδόνα βασιλιά ο Θεόπομπος εύρισκε την ευκαιρία να κάνει αναδρομές στο παρελθόν και να παρεμβάλλει πλήθος γεωγραφικές, εθνολογικές, ακόμα και μυθολογικές πληροφορίες και σχόλια. Φανατικός αριστοκράτης, ολιγαρχικός και πρόμαχος της αρετής, κατηγορούσε με δριμύτητα για τις ηθικές τους παρεκτροπές όχι μόνο δημαγωγούς σαν τον Κλέωνα αλλά και πολιτικούς ηγέτες σαν τον Θεμιστοκλή. Από την ανελέητη κριτική του δεν ξέφυγε ούτε ο Φίλιππος, και ας τον είχε φιλοξενήσει στην αυλή του, και ας είχε γράψει ο ίδιος στην αρχή της ιστορίας του ότι «ποτέ η Ευρώπη δεν είχε γεννήσει άντρα παρόμοιο με τον Φίλιππο του Αμύντα» (απόσπ. 27).

Την πρώτη παγκόσμια ή καθολική[11] ιστορία την έγραψε ο Έφορος από τη μικρασιατική Κύμη (περ. 400-330 π.Χ.). Χωρίς να αναφερθεί καθόλου στα μυθικά χρόνια, ο Έφορος άρχιζε την έκθεσή του με την κάθοδο των Δωριέων και έφτανε ως την αρχή του Ιερού πολέμου (356 π.Χ.). Το έργο του, με τον τίτλο Ἱστορίαι, έχει χαθεί, αλλά χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από νεότερους ιστορικούς, ιδιαίτερα από τον Διόδωρο, που σε πολλά τον έχει αντιγράψει. Αντίθετα με τον φανατικό και ορμητικό Θεόπομπο, ο Έφορος ήταν στις κρίσεις του αντικειμενικός και συγκρατημένος, στους εκφραστικούς του τρόπους ήρεμος και χαλαρός. Είχε δίκιο ο κοινός τους δάσκαλος, ο Ισοκράτης, όταν έλεγε ότι «ο ένας χρειάζεται μαστίγιο, ο άλλος χαλινάρι».[12]

Ιδιότυπος ιστορικός, ρήτορας και σοφιστής, ήταν ο Ζωίλος από την Αμφίπολη (4ος π.Χ. αι.), που έγραψε παγκόσμια Ἱστορίαν ἀπὸ θεογονίας ἕως τῆς Φιλίππου τελευτῆς και τοπική ιστορία Περὶ Ἀμφιπόλεως. Τόσο τα ιστορικά όσο και τα άλλα του έργα έχουν, εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα, χαθεί· ξέρουμε όμως ότι είχε γράψει δύο σοφιστικά εγκώμια (του κύκλωπα Πολύφημου και των Τενεδίων), και ένα έργο Κατὰ τῆς Ὁμήρου ποιήσεως, όπου κατηγορούσε τον Όμηρο για παραλογισμούς και ασυνέπειες τόσο άγρια ώστε να του μείνει το όνομα Ὁμηρομάστιξ.

Ανάμεσα στους πολλούς ακόμα ιστορικούς του 4ου π.Χ. αιώνα ξεχωριστή θέση κατέχει ο γνωστός μας ως ρήτορας και ρητοροδιδάσκαλος Αναξιμένης από τη Λάμψακο. Ιστορικά του έργα ήταν τα Ἑλληνικά, ιστορία των Ελλήνων από την κτίση του κόσμου ως το 362 π.Χ., Αἱ περὶ Φιλίππου ἱστορίαι και Τὰ περὶ Ἀλέξανδρον, όπου η ρητορική υπερβολή και η αυλική κολακεία φαίνεται πως ξεπερνούσαν τα όρια.
-------------------------------
1. Η αρχαία λέξη ιστορία προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα οἶδα (γνωρίζω) και σημαίνει την «έρευνα», την «αναζήτηση πληροφοριών», τη «γνώση», αλλά και την «έκθεση της γνώσης», της κάθε γνώσης. Αργότερα η λέξη ιστορία εξειδικεύτηκε στην επιστήμη που συγκεντρώνει πληροφορίες, μελετά και εκθέτει τα περασμένα.

2. Ιστορία 1.1

3. Στους Πέρσες του Αισχύλου βασίζεται σε μεγάλο μέρος της και η περιγραφή της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα (8.40-100).

4. Το επίθετο ἀτθίς (αττική) μπορεί ως ουσιαστικό να σημαίνει την «αττική γη», την «αττική γλώσσα» ή, όπως εδώ, την «ιστορία της Αττικής».

5. Δεν πρόκειται για τον ιστορικό αλλά για τον Θουκυδίδη, γιο του Μελησία, πολιτικό αντίπαλο του Περικλή.

6.Στο έργο του διαπιστώνονται και επιδράσεις της ιατρικής επιστήμης, που τα χρόνια εκείνα ακμάζει με τον Ιπποκράτη, επιδράσεις αισθητές «όχι μόνο όταν ο ιστορικός περιγράφει τον λοιμό, αλλά και όταν αναλύει τα πολιτικά γεγονότα με την αντικειμενικότητα του κλινικού και με τη φροντίδα να αναγνωρίσει τα συμπτώματα των πολιτικών ασθενειών» (Ζ. ντε Ρομιγί).

7. Τον περισσότερο χρόνο κατοικούσε στη Σκαπτή ύλη της Θράκης, κοντά στο Παγγαίο, όπου είχε οικογενειακό μερίδιο σε ορυχεία χρυσού.

8. Η χρονολόγηση γίνεται με αναφορά στην ιέρεια της Ήρας στο Άργος, στον έφορο της Σπάρτης και στον επώνυμο άρχοντα της Αθήνας (2.2 και αλλού). Παρόμοιο τρόπο χρονολόγησης είχε προτείνει πριν από τον Θουκυδίδη ο Ελλάνικος. Η χρονολόγηση με τις Ολυμπιάδες προτάθηκε και εφαρμόστηκε αργότερα, στα ελληνιστικά χρόνια.

9. Δάσκαλός του ήταν, θυμίζουμε, ο συγγραφέας των Τετραλογιών.

10.Στον Θουκυδίδη ανήκει η διαπίστωση ότι στα χρόνια του Περικλή το αθηναϊκό πολίτευμα ήταν λόγῳ μὲν δημοκρατία ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή (2.65.9).

11. Ο ιστορικός Πολύβιος (2ος αι. π.Χ.) μνημονεύει τον Έφορο ως τον πρώτο που επιχείρησε τὰ καθόλου γράφειν (5.33).

12. Χαρακτηριστική για τον Έφορο ήταν και η μεγάλη αγάπη που είχε για την ιδιαίτερη πατρίδα του: έγραψε την ιστορία της, με τον τίτλο Ἐπιχώριος λόγος, και στο μεγάλο του ιστορικό έργο, όποτε η Κύμη βρισκόταν στο περιθώριο των γεγονότων, δεν παράλειπε να σημειώνει ότι «αυτή την περίοδο οι Κυμαίοι ζούσαν ειρηνικά» - και βέβαια οι μεταγενέστεροι τον κορόιδεψαν (Στράβων 13-3.6).

Φυσική δραστηριότητα κατά του άγχους

Η φυσική δραστηριότητα και η κίνηση, όπως επιβεβαιώνουν επιστημονικές μελέτες, βοηθά στη μείωση του άγχους, το οποίο για αρκετούς ανθρώπους αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους.

Περίπου τριάντα λεπτά άσκησης-κίνησης την ημέρα, σε συνδυασμό με σωστή διατροφή, ενισχύουν την παραγωγή σεροτονίνης, η οποία συνεισφέρει στην ανεβασμένη διάθεση και την ευεξία.

Κάποιες φορές, ωστόσο, το κίνητρο που ωθεί ένα άτομο να ασκηθεί είναι τα, κυρίως αρνητικά, σχόλια που κάνουν για την εμφάνισή του άτομα τα οποία θεωρεί σημαντικά. Τα σχόλια αυτά, σε συνδυασμό με την πίεση των ΜΜΕ για μια ‘ιδανική’ εικόνα, όπως για παράδειγμα, αψεγάδιαστες φωτογραφίες σε περιοδικά, επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση του ατόμου, δημιουργώντας πρόσθετο άγχος. Βέβαια, το άγχος προκαλείται και ενισχύεται κυρίως από τις σκέψεις που κάνουμε γύρω από διάφορα θέματα και καταστάσεις και όχι από τις καταστάσεις αυτές καθ΄ αυτές. Γι’ αυτό και η καλύτερη αντιμετώπιση του άγχους στοχεύει στην τροποποίηση των σκέψεων.

Βασικός παράγοντας στην αντιμετώπιση και καλύτερη διαχείριση του άγχους είναι η αναγνώριση των συμπτωμάτων του. 

Συμπτώματα του άγχους, είναι:
  • ο φόβος,
  • η ανησυχία,
  • η νευρικότητα,
  • η ταχυκαρδία,
  • ο ιδρώτας,
  • οι γρήγορες αναπνοές,
  • η ενόχληση στο στομάχι,
  • η γρήγορη ομιλία,
  • το τρέμουλο,
  • η ονυχοφαγία,
  • το κούνημα των ποδιών,
  • το χασμουρητό
  • η επιθετική συμπεριφορά.
Πώς, όμως, μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα το άγχος;

Τι πρέπει να αποφύγουμε;

Αποφύγετε:
  • να κριτικάρετε και να κατηγορείτε τον εαυτό σας για ό,τι συμβαίνει,
  • να έχετε τύψεις γιατί δεν ανταποκριθήκατε σ’ αυτό που περίμεναν οι άλλοι,
  • να έχετε αυξημένες προσδοκίες για τον εαυτό σας και τους άλλους
  • και να ‘εκφράζεστε’ αρνητικά.
Για την αποφυγή του άγχους θα πρέπει κανείς να αλλάξει τρόπο σκέψης, να κάνει αυτοδιάλογο, να νιώθει ευτυχής με όσα έχει καταφέρει, να παίρνει βαθιές αναπνοές και να βάλει δραστηριότητα και κίνηση στη ζωή του.

Αποφύγετε να χρησιμοποιείτε αρνητικά μόρια, όπως ‘μην’ ή ‘δεν’, και λέξεις με αρνητική χροιά, όπως το ‘πρέπει’. Οι σκέψεις σας συνδέονται άμεσα και επηρεάζουν τα συναισθήματά σας και τη συμπεριφορά σας. Μιλήστε στον εαυτό σας είτε εξωτερικά, δηλαδή φωναχτά, είτε εσωτερικά, δηλαδή από μέσα σας, προσπαθώντας να τον χαλαρώσετε και να τον αποπροσανατολίσετε από αρνητικές σκέψεις. Βρείτε αφορμές να γελάσετε ή παρακολουθήστε κάποιο πρόγραμμα στην τηλεόραση που σας κάνει να γελάτε. Αυτομάτως πηγαίνει το μήνυμα στον εγκέφαλο ότι είστε καλά. Θυμηθείτε να παίρνετε βαθιές αναπνοές, εκπνέοντας προς τα έξω κι έχοντας στο μυαλό σας μια όμορφη σκέψη ή εικόνα. Και, φυσικά, γυμναστείτε ή βάλτε κάποια δραστηριότητα και κίνηση στη ζωή σας.

Η ελπίδα της κατάθλιψης

Ακούγεται παράδοξο και όμως. Το οδυνηρό βίωμα της κατάθλιψης μπορεί (με την κατάλληλη αντιμετώπιση) να γίνει γέφυρα προς την ωριμότητα. Στην ψυχοδυναμική σκέψη υπάρχει η άποψη ότι όπου υπάρχει κατάθλιψη υπάρχει ελπίδα.

Η κατάθλιψη είναι ένα ιδιαίτερα δυσάρεστο βίωμα. Αποτελεί ναρκισσιστικό πλήγμα (ως αποτέλεσμα πρώιμων τραυματικών εμπειριών) που μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα αδύναμο κομμάτι του εαυτού μας και το συναίσθημα της εγκατάλειψης.

Αισθήματα απελπισίας, απόγνωσης, απαξίωσης, οργής κυριαρχούν ταυτόχρονα με την «πεποίθηση» ότι αυτό που συμβαίνει θα συμβαίνει για πάντα.

Περιγράφεται ως μια μαύρη τρύπα που σε ρουφάει, σαν κινούμενη άμμος που σε εγκλωβίζει και σε οδηγεί στην ανυπαρξία. Αισθήματα αδυναμίας σταδιακά κυριαρχούν και έτσι νιώθουμε ανίκανοι να αντιδράσουμε. Κάποιες φορές η ένταση του βιώματος της δυστυχίας οδηγεί φαντασιώσικα σε ανέλπιδες διεξόδους.

Η ένταση της κατάθλιψης είναι που καθορίζει τον τρόπο αντίδρασης. Συνήθως η προσπάθεια επικεντρώνεται στην αποφυγή της (άλλοτε συνειδητά, αλλά κυρίως ασυνείδητα) καθώς ο τρόπος που βιώνεται μοιάζει ανυπόφορος. Φανταζόμαστε ένα «τέρας» που θα μας κατασπαράξει και βρισκόμαστε στο έλεός του, τελείως ανίκανοι να αντιδράσουμε. Έτσι εφευρίσκουμε διάφορους τρόπους αποφυγής: αλκοόλ, ουσίες, εφήμερες συγκινήσεις, ανούσιες ικανοποιήσεις, σκορπίζοντας τον εαυτό μας σε ότι μοιάζει ικανό να την αποτρέψει έστω και για λίγο.

Το να θέλουμε να αποφύγουμε την κατάθλιψη (όσοι κινδυνεύουμε) είναι σαν να θέλουμε να ξεφύγουμε από την σκιά μας. Οι τρόποι αποφυγής το μόνο που καταφέρνουν είναι να μεταθέτουν αυτό που θα συμβεί, χωρίς ταυτόχρονα να μας καθησυχάζουν. Χρειάζεται να καταναλώνουμε πολύ ενέργεια για να «ξεγελάμε» το θηρίο. Ενέργεια που συνήθως ξοδεύεται άσκοπα καθώς ασυνείδητα επαναλαμβάνουμε συνεχώς το μοντέλο ζωής μας. Μέσα από αυτό το μοντέλο επιβεβαιώνεται συνεχώς ο φαύλος κύκλος της ματαίωσης, που λειτουργεί ως εκλυτικός παράγοντας της κατάθλιψης.

Η απόφαση να σταθούμε και να αντιμετωπίσουμε το φόβο μας, αντί να προσπαθούμε μάταια να ξεφύγουμε, είναι ο μόνος τρόπος που εμπεριέχει ΕΛΠΙΔΑ.

Αν μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να βιώσει την απόγνωση της απώλειας και την θλίψη της ματαίωσης, μπορεί να αποτελέσει αποφασιστικό βήμα προς την αυτογνωσία και την ωριμότητα.

Συνήθως η ψυχοθεραπευτική διαδικασία (χωρίς να αποκλείεται η συνεισφορά και φαρμακευτικής υποστήριξης, ανάλογα την περίπτωση) έχει πολύ καλές ενδείξεις αποτελεσματικής επανόρθωσης του τραυματικού βιώματος είτε αυτό αφορά το παρόν είτε το παρελθόν.

Η θεραπευτική συμμαχία στέκεται αρωγός για να μπορέσει ο θεραπευόμενος να αντέξει τα αρνητικά συναισθήματα του και να επωφεληθεί από τις θετικές πτυχές της ζωής του που μοιάζει να αγνοεί. Η θεραπευτική σχέση βοηθά την πληγωμένη αυτοεκτίμηση να επουλώσει τα τραύματά της, να ισχυροποιηθεί έτσι ώστε οι επερχόμενες προκλήσεις να βρίσκουν διέξοδο στην χαρά της ζωής και όχι στο φαύλο κύκλο της κατάθλιψης.

Ψυχικά Τραύματα: Πώς επηρεάζουν την ερωτική και συντροφική μας ζωή

Θα ήταν άδικο να μιλάμε για φλερτ και νέες γνωριμίες αφήνοντας απέξω το αντίκτυπο ενός ψυχικού τραύματος σε αυτές.

Σε τι ακριβώς όμως έχει να κάνει ένα ψυχικό τραύμα με την έκβαση για παράδειγμα ενός πρώτου ραντεβού;

Το τραύμα μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με τους άλλους, το πως συμπεριφερόμαστε μέσα στις σχέσεις και το πως κατανοούμε τον κόσμο γενικά. Για λόγους συντομίας, θα μπορούσαμε να ορίσουμε το ψυχικό τραύμα ως «ένα αγχωτικό γεγονός ή εμπειρία που απειλεί την αίσθηση ασφάλειας και ευεξίας, συναισθηματικής ή σωματικής».

Είναι απαραίτητο να διευκρινήσουμε ότι το τραύμα μπορεί να επηρεάσει διαφορετικά τον καθένα, ως προς τον τρόπο που προσεγγίζουμε κάποιον και τις σχέσεις μας. Είναι λοιπόν σημαντικό να θυμόμαστε:

• Το τραύμα είναι μία υποκειμενική εμπειρία, αυτό που μπορεί να είναι οδυνηρή για ένα άτομο, αλλά όχι για ένα άλλο.

• Το τραύμα μπορεί να έχει αντίκτυπο και να επηρεάζει κάθε άτομο διαφορετικά.

• Το τραύμα, σε αρκετές περιπτώσεις, μπορεί να είναι δύσκολο να το αναγνωρίσουμε και να το εντοπίσουμε, ιδίως εάν το άτομο φαίνεται «μια χαρά» και μοιάζει απόλυτα λειτουργικό στην καθημερινή του ζωή. Πιθανές αιτίες ενός ψυχικού τραύματος αποτελούν: οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης στην παιδική ηλικία, η απώλεια γονέα, ένας οικογενειακός (απο)χωρισμός, ιατρικά ζητήματα, κακομεταχείριση και άσχημη συμπεριφορά, θλίψη, ένα σοβαρό ατύχημα, μία βίαιη παρενόχληση κλπ.

Κατανοώντας το ψυχικό τραύμα: Τρόποι με τους οποίους το τραύμα μπορεί να επηρεάσει το φλερτ και τις σχέσεις

Δυσπιστία

Το τραύμα είναι πιθανό να οδηγήσει σε αισθήματα δυσπιστίας, προς τους άλλους αλλά και προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Και αυτό θα μπορούσε να εκδηλωθεί στο «στυλ προσκόλλησης» κάποιου, στο πώς δηλαδή κάποιος συνδέεται και αποκρίνεται σε μία σχέση (π.χ. άγχος προσκόλλησης, αποφυγή, ασφαλής δεσμός κλπ).

Η δυσπιστία μας κάνει να αμφισβητούμε συχνά τις προθέσεις και την ειλικρίνεια ενός άλλου ατόμου ή να αναζητάμε αφορμές ύπαρξης της στο παραμικρό. Επίσης, μας δυσκολεύει στο να εμπιστευτούμε την δική μας κρίση και την λήψη αποφάσεων. Μας κάνει να μην είμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας, αμφισβητώντας την ικανότητά μας να πορευτούμε στις σχέσεις.

Παραδείγματα Δυσπιστίας

Το να ρωτάμε συνεχώς τον σύντροφο μας σχετικά με την ποιότητα της σχέσης μας ή να προσπαθούμε να εξακριβώσουμε την «δέσμευση» του απέναντι μας π.χ ελέγχοντας το τηλέφωνό του, τις κλήσεις και τα μηνύματά του. Η υπερανάλυση ενός σχολίου που έκανε ο σύντροφός μας, η αμφισβήτηση ότι βρίσκεται κάπου άλλου από εκεί που μας έχει πει, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και η αποφυγή γνωριμίας και συνάντησης με κάποιον επειδή φοβόμαστε ότι δεν θα φερθεί καλά.

Χαμηλή Αυτοπεποίθηση και Αυτο-εικόνα

Το ψυχικό τραύμα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση αξίας του εαυτού μας. Όταν βιώνουμε ένα τραυματικό συμβάν ή μία σειρά τραυματικών γεγονότων, συμβαίνει συχνά να οδηγηθούμε σε αυτοπεριοριζόμενες συμπεριφορές, πεποιθήσεις και αισθήματα ντροπής. Δυσκολευόμαστε να «ορίσουμε» τον εαυτό μας και να θέσουμε τα όρια μας μέσα σε μία σχέση, ή ακόμα μπορεί και να μην έχουμε την επίγνωση του πώς μοιάζει μία «υγιής» σχέση. Παλεύοντας με την αυτοεκτίμησή μας, μπορεί να μειώνουμε τις προσδοκίες μας, επειδή δεν πιστεύουμε ότι αξίζουμε μία «υγιή» ισορροπημένη σχέση και δεν αισθανόμαστε «αρκετά καλοί» για ένα άλλο άτομο.

Παραδείγματα χαμηλής Αυτοπεποίθησης στις σχέσεις

Αλλεπάλληλα ραντεβού απλώς και μόνο για να επιβεβαιώσουμε ότι είμαστε ποθητοί. Σύναψη τοξικών σχέσεων, αφήνοντας να συμβαίνουν επικίνδυνες και επιβλαβείς για τον εαυτό συμπεριφορές, καταπίεση αναγκών και επιθυμιών, αυτοκατηγορίες για πράγματα που δεν ευθυνόμαστε, εσωτερίκευση της αρνητικής συμπεριφοράς του συντρόφου.

Ζώντας με το Φόβο

Το ψυχικό τραύμα σε βιολογικό επίπεδο προκαλεί ενεργοποίηση της αμυγδαλής και του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (fight or flight response, πάγωμα κλπ). Παρόλο που αυτή η ανταπόκριση είναι χρήσιμη σε περιόδους κρίσης μιας και μας προστατεύει από ρεαλιστικές απειλές, μπορεί να «υπερλειτουργήσει» λανθασμένα όταν δεν έχει υποστεί επεξεργασία ή δεν έχει γίνει «εκκαθάριση» ενός τραυματικού συμβάντος. Η συνεχώς ενεργοποιημένη, σε επαγρύπνηση, αμυγδαλή μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλος άγχος ή συμπτώματα πανικού (νευρικότητα, ανησυχία) και ενοχλητικές σκέψεις (καταστροφική σκέψη, γενικεύσεις, προσκόλληση σε προηγούμενες εμπειρίες).

Σε αυτήν την κατάσταση υπερεπαγρύπνησης, γινόμαστε είτε πιο μαχητικοί, είτε πιο αμυντικοί και εμπλεκόμαστε γρήγορα σε εντάσεις και διαφωνίες. Αυτή η κατάσταση φόβου μπορεί επίσης να μας δυσκολεύει στο να είμαστε «παρόντες» ή διαθέσιμοι. Μοιάζει να είμαστε πάντα δύο βήματα μπροστά για να αποφύγουμε, ή να προετοιμαστούμε, να ανταποκριθούμε σε πιθανό επερχόμενο πόνο. Εδώ συχνά ξεκινούν και οι συμπεριφορές αυτο-σαμποτάζ, για παράδειγμα: «θα τελειώσω αυτή τη σχέση πριν την τελειώσει ο άλλος».

Παραδείγματα Φόβου

Παρορμητικές συμπεριφορές (τερματισμός μίας σχέσης από φόβο, κατηγορώντας τον σύντροφό μας για κάτι χωρίς ουσιαστικό λόγο), αποφυγή δέσμευσης, σκεπτόμενοι το τι θα μπορούσε να πάει στραβά χωρίς καν να έχουμε τέτοιες ενδείξεις.

Έλλειψη Ελπίδας

Το τραύμα δημιουργεί επίσης, αισθήματα απελπισίας. Πιθανόν να μην έχουμε εμπιστοσύνη, πίστη στον εαυτό μας και την ικανότητα να ζήσουμε μία ευτυχισμένη και ικανοποιητική ζωή. Έχοντας αυτή τη νοοτροπία, βλέποντας δηλαδή το ποτήρι μισοάδειο (σαφώς δεν απολαμβάνουμε να αισθανόμαστε έτσι) μετά από ένα τραυματικό συμβάν ή μία μεγάλη απώλεια, ίσως να αισθανθούμε ότι τίποτα καλό δεν θα προκύψει ποτέ και στο μέλλον. Ίσως να παρατηρήσουμε ότι πηγαίνουμε σε ένα «πρώτο ραντεβού» με πολύ λίγη ελπίδα και προσδοκία. Τείνουμε να κάνουμε πολλές αρνητικές εικασίες για μία νέα σχέση, προτού καν της δώσουμε μία πραγματική ευκαιρία.

Παραδείγματα Αισθήματος Απελπισίας

Χαμηλές προσδοκίες για μία νέα γνωριμία ή σχέση, ανικανότητα να φανταστούμε ή ακόμη και να σκεφτούμε πώς θα μπορούσε να είναι το μέλλον με ένα άλλο άτομο, κάνοντας γενικές υποθέσεις για τον χαρακτήρα του: «όλοι οι άνδρες / γυναίκες είναι ____», «δεν θα λειτουργήσει ποτέ μεταξύ μας». Κάνοντας τόσες άσχημες σκέψεις για εμάς, αδυνατούμε να εκφράσουμε θετικά συναισθήματα ενώ βρισκόμαστε με τον σύντροφο μας.

Αίσθημα Μοναξιάς ή Αποσύνδεσης

Ακόμα και σε ένα δωμάτιο γεμάτο με ανθρώπους, μετά από ένα τραυματικό συμβάν, μπορεί να αισθανόμαστε εντελώς μόνοι. Συνήθως, αυτό οφείλεται στην πεποίθηση ότι κανένας άλλος δεν θα μπορούσε ποτέ να κατανοήσει τι έχουμε περάσει και βιώσει. Επίσης, συχνά σκεφτόμαστε ότι είναι πολύ δύσκολο να αισθανθούμε κάποιο συναίσθημα για μία νέα κατάσταση. Αυτό είναι σύνηθες, λόγω της απόσχισης που μπορεί να παρουσιαστεί (μηχανισμός άμυνας κατά τον οποίο προκύπτει η αίσθηση ότι βρισκόμαστε έξω από το σώμα μας, χωρίς βίωμα στο παρόν, αίσθημα κενού ή μούδιασμα). Ως αποτέλεσμα, μία νέα σχέση μπορεί να γίνει δύσκολη επειδή μας φαίνεται αδύνατο να αισθανθούμε συνδεδεμένοι με ένα άλλο άτομο και να βιώσουμε την πραγματική οικειότητα.

Παραδείγματα Μοναξιάς και Αποσύνδεσης

Οι τάσεις φυγής όταν βρισκόμαστε με τον σύντροφο μας ή σε ένα νέο ραντεβού, το αίσθημα ότι δεν γινόμαστε κατανοητοί από τον σύντροφό μας. Ακόμα, η μεγάλη δυσκολία να επενδύσουμε συναισθηματικά σε ένα νέο άτομο ή σχέση, η δυσκολία σεξουαλικής απόλαυσης ή οικειότητας.

Μήπως κάτι τέτοιο σας κάνει αίσθηση, έχει νόημα για εσάς ή ταυτίζεστε;

Το ευχάριστο είναι ότι το ψυχικό τραύμα μπορεί να επουλωθεί. Όσο και αν εναντιωνόμαστε στην ιδέα της επεξεργασίας των βαθύτερων ζητημάτων μας, όσο και αν αντιστεκόμαστε στην ψυχοθεραπεία, είναι πολύ σημαντικό να αναλογιστούμε και να έχουμε μία ουσιαστική επίγνωση για το ποιοι πραγματικά είμαστε και γιατί κάνουμε όσα κάνουμε. Μόνο τότε μπορούμε να προχωρήσουμε και να αλλάξουμε μερικά από αυτά τα δυσλειτουργικά μοτίβα που οφείλονται στα τραύματα του παρελθόντος μας και τις μαθημένες συμπεριφορές που μας κρατούν πίσω.

Κανείς δεν σε ξέχασε κατά λάθος. Οι πράξεις είναι επιλογές

Και κάπως έτσι φτάσαμε ως εδώ… Φιλίες αδερφικές, χαθήκαμε. Εμείς που ήμασταν τόσο κοντά, τόσο δεμένοι. Μια ματιά σου έφτανε για να συνεννοηθούμε εκεί όπου τα λόγια δεν μπορούσαν να ειπωθούν. Άλλωστε, μας ήταν άχρηστα.

Ποιος φταίει από τους δυο; Αναμφισβήτητα και οι δυό μας! Σε μια σχέση, είτε φιλική είτε ερωτική, δεν φταίει ποτέ μόνο ο ένας. Απλά υπάρχουν “πρέπει” που ο καθένας μας έχει σαν αξίες στη ζωή του, τις οποίες ενώ ξέρει ο άλλος, δεν μπορεί να σεβαστεί. Όχι κακοπροαίρετα πάντα, αλλά γιατί το τι είναι σωστό και τι όχι για τον καθένα μας διαφέρει.

Έτσι, αφήνουμε να χαθούν φιλίες και να εξανεμιστούν πίσω από λόγια που δεν ειπώθηκαν, πίσω από πράξεις που μας πλήγωσαν, τις οποίες δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και να συγχωρήσουμε. Και μένει στην ψυχή μας ένα αγκάθι το οποίο ριζωμένο μέσα μας παντοτινά, θα μας θυμίζει την αδικία, την προδοσία που υποστήκαμε, αλλά παράλληλα θα μας στερεί τη λύτρωση.

Έχουμε μάθει, όταν μας ρωτάνε γιατί χαθήκαμε να ρίχνουμε το φταίξιμο στις συγκυρίες, στα προβλήματα της καθημερινότητας χωρίς να έχουμε το σθένος να παραδεχτούμε ότι η απόφασή μας αυτή είναι συνειδητή. Ας μην έχουμε όμως αυταπάτες. Κανείς δεν μας ξέχασε κατά λάθος. Οι πράξεις μας είναι επιλογές.

Όποιος μας θέλει στη ζωή του, πάντα θα έχει την ανάγκη να μοιραστεί τα προβλήματά του μαζί μας, να μας ακούσει για ένα πεντάλεπτο όσο φορτωμένο και αν είναι το πρόγραμμά του και το κυριότερο ξέρει πού θα μας βρει.

Όλα τα άλλα είναι απλά φθηνές δικαιολογίες. Εσύ που τις λες με τέτοια ευκολία, σταμάτα να κρύβεσαι πίσω από αυτές. Ύψωσε το ανάστημά σου και υποστήριξε την απόφαση σου, έχοντας το θάρρος να κοιτάς τον άλλον κατάματα. Σε κανέναν δεν αξίζει να ζει πίσω από τα “μήπως” και τα “γιατί”. Εξήγησέ του το λάθος του βοηθώντας με τον τρόπο αυτό να γίνει καλύτερος άνθρωπος και δίνοντας την δυνατότητα στον εαυτό σου να φτάσει στην λύτρωση.

Ὁρατίου οἱ Ὠδές

Παρακαλεῖ τούς θεούς να δώσουν γαλήνη ὅποιος
συνάντησε τρικυμία στ’ ἀνοιχτά τοῦ Αἰγαίου,
μόλις το μαῦρο σύννεφο κάλυψε τή σελήνη
καί τά ἄστρα δέν λάμπουν μέ ἀσφάλεια γιά τούς ναυτικούς.

Τή γαλήνη θέλει ἡ πολεμοχαρής Θράκη,
τή γαλήνη καί οἱ Μῆδοι στολισμένοι με φαρέτρες.
Ἐκείνη ὃμως, Γρόσφε, δέν ἀγοράζεται μέ πολύτιμους
λίθους οὔτε μέ πορφύρα οὔτε μέ χρυσό.

Διότι οὒτε οἱ θησαυροί οὒτε ὁ ὑπατικός ραβδοῦχος
ἀπομακρύνουν τὴν ἂθλια ταραχή τοῦ νοῦ
καί τίς μέριμνες πού πετοῦν γύρω
ἀπό τίς περίτεχνα διακοσμημένες στέγες.

Ζεῖ κανείς καλά μέ τά ὀλίγα, ὃταν λάμπει
τό πατρικό του ἀλατοδοχεῖο, πάνω στό λιτό
τραπέζι, ἐνῶ ὁ φόβος καί ἡ αἰσχρή ἐπιθυμία
δέν αφαιροῦν τόν ἐλαφρό του ὓπνο.

Γιατί ἐμείς οἱ γενναῖοι ἀσχολούμαστε μέ τόσο
πολλά στή σύντομη ζωή μας; Γιατί μεταβαίνουμε
σε χῶρες πού θερμαίνονται ἀπό ἂλλον ἣλιο;
Ποιός φυγάς ἀπό τήν πατρίδα φεύγει ἐπίσης καί ἀπό τόν ἑαυτό του;

Ἡ ἐνοχλητική Μέριμνα ἐπιβαίνει στά πλοῖα τά ἐπενδυμένα
μέ χαλκό καί δέν ἐγκαταλείπει οὒτε τίς ἲλες τῶν ἱππέων,
καθώς εἶναι ταχύτερη ἀπό τά ἐλάφια
καί τόν Σιρόκο πού φέρνει τίς βροχές.

Ὁ νοῦς πού χαίρεται μέ τό παρόν ᾂς μισεῖ
τήν ἐνασχόληση μέ τά περαιτέρω καί ἂς
μετριάζει τίς πίκρες μέ ἢρεμο γέλωτα.
Τέλεια εὐδαιμονία δέν ὑπάρχει.

Ταχύς ὁ θάνατος ἃρπαξε τόν ἒνδοξο Ἀχιλλέα·
τόν Τιθωνό* κατέφθειρε τό πολυετές γῆρας.
Σέ μένα ἲσως προσφέρει ἡ ὣρα
ὃ,τι ἀρνήθηκε σέ σένα.

Γύρω σου μυκῶνται ἑκατό ποίμνια καί σικελικές
ἀγελάδες. Γιά χάρη σου ἀφήνει χρεμετισμό
ἡ κατάλληλη γιά τό τέθριππο ἃρμα φοράδα.
Σέ περιβάλλουν μάλλινα ἐνδύματα δύο φορές βαμμένα
μέ ἀφρικανική πορφύρα. Σέ μένα ἒδωσε
ἡ ἀψευδής Μοῖρα ἓνα μικρό ἀγρόκτημα,
τό λεπτοφυές πνεῦμα τῇς ἑλληνικῆς Μούσας
καί τό νά περιφρονῶ τόν κακόβουλο ὂχλο.
*Ὁ Τιθωνός ἦταν γυιός τοῦ Λαομέδοντα, ἀδελφός τοῦ Πριάμου καί
σύζυγος τῆς Ἠοῦς (Αὐγής). Ὁ Δίας τοῦ δώρησε τήν ἀθανασία ὂχι ὃμως καί τήν
αἰώνια νεότητα. Τελικά λόγω τοῦ μακροῦ γήρατος συρρικνώθηκε καί
μεταμορφώθηκε ἀπό τήν Ἠῶ σέ τζιτζίκι.

Ὁρατίου, οἱ Ὠδές – Β΄- 16 (OTIUM DIVOS)

Η μητέρα σου μπορεί να ορκιστεί ότι σε ξέρει πάρα πολύ καλά. Αλλά αυτό είναι αλήθεια;

Ως παιδιά, παρατηρούμε τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται μεταξύ τους οι άλλοι άνθρωποι και αυτό γίνεται για εμάς το πρότυπο της «φυσιολογικής» συμπεριφοράς. Βλέπουμε τις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους τα μεγαλύτερα αδέλφια μας, οι θείες και οι θείοι μας, οι γονείς και οι γείτονές μας. Υποφέρουν αλλά πιστεύουν ότι αγαπούν. Τους βλέπουμε να τσακώνονται και ανυπομονούμε να μεγαλώσουμε και να κάνουμε το ίδιο. Η νοημοσύνη μας όταν είμαστε παιδιά φτάνει μέχρι το σημείο όπου λέμε: «Ζήτω, αυτό έχει πλάκα!»

Όλο το δράμα που υποφέρουμε στις σχέσεις μας είναι επειδή, όταν ήμασταν αθώοι, υπήρξαμε μάρτυρες σε τόσα πολλά ψέματα και χρησιμοποιήσαμε αυτά τα ψέματα για να κατασκευάσουμε το δικό μας παραμύθι. Συνέχισα να μελετάω το παραμύθι της ζωής μου και αυτό που ανακάλυψα είναι ότι τα πάντα στο παραμύθι αφορούν εμένα. Βέβαια, έτσι πρέπει να είναι, επειδή εγώ είμαι το κέντρο της αντίληψής μου και το παραμύθι είναι βγαλμένο μέσα από τη δική μου οπτική. Ο πρωταγωνιστής που ζει στο παραμύθι μου βασίζεται σε κάποιον χαρακτήρα που υπάρχει πραγματικά αυτό είναι αλήθεια. Αυτό όμως που πιστεύω για μένα δεν είναι αλήθεια είναι ένα παραμύθι. Εγώ δημιουργώ τον χαρακτήρα μου και είναι απλώς μια εικόνα που βασίζεται σε αυτά που εγώ έχω συμφωνήσει να πιστεύω για τον εαυτό μού. Προβάλλω την εικόνα μου σε άλλους ανθρώπους, στην κοινωνία, και οι άλλοι αντιλαμβάνονται αυτή την προβολή, την τροποποιούν και αντιδρούν σε εμένα ανάλογα με τα δικά τους παραμύθια.

Δημιουργώ επίσης μια εικόνα για κάθε δευτερεύοντα χαρακτήρα που ζει μέσα στο παραμύθι μου. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες βασίζονται σε ανθρώπους που υπάρχουν στην πραγματικότητα αλλά κάθε τι που πιστεύω γι’ αυτούς είναι ένα παραμύθι δικής μου δημιουργίας. Δημιουργώ τον χαρακτήρα της μητέρας μου, τον χαρακτήρα του πατέρα μου, τον χαρακτήρα των αδελφών μου, των φίλων μου, των αγαπημένων μου, ακόμα και του σκύλου και της γάτας μου. Συναντάω έναν άνθρωπο τον χαρακτηρίζω. Του κάνω μια κριτική που βασίζεται σε όλη τη γνώση που έχω στον νου μου. Με αυτόν τον τρόπο διατηρώ την εικόνα τους στη μνήμη μου.

Στο παραμύθι μου, εσύ είσαι ένας δευτερεύων χαρακτήρας που σε δημιούργησα και αλληλεπιδρώ μαζί σου. Προβάλλεις αυτό που θέλεις να πιστεύω για σένα και εγώ τροποποιώ αυτή την προβολή ανάλογα με τα πιστεύω μου. Είμαι βέβαιος ότι εσύ είσαι αυτό που εγώ πιστεύω ότι είσαι. Ακόμα θα μπορούσα να πω: «Σε ξέρω», ενώ η αλήθεια είναι ότι δεν σε ξέρω καθόλου. Ξέρω μόνο το παραμύθι που δημιουργώ γύρω από σένα. Μου πήρε αρκετό καιρό για να καταλάβω ότι γνωρίζω μόνο το παραμύθι που δημιουργώ γύρω από τον εαυτό μου.

Για χρόνια νόμιζα ότι γνώριζα τον εαυτό μου, μέχρι που ανακάλυψα ότι δεν ήταν αλήθεια. Γνώριζα μόνο όλα εκείνα που πίστευα για μένα. Τότε ανακάλυψα ότι δεν είμαι αυτό που πιστεύω ότι είμαι! Είχε πολύ ενδιαφέρον, όμως ήταν πολύ τρομακτικά όταν ανακάλυψα ότι δεν γνωρίζω πραγματικά κανέναν, αλλά ούτε και οι άλλοι γνωρίζουν εμένα.

Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε μόνο όσα γνωρίζουμε και το μόνο πράγμα που γνωρίζουμε πραγματικά είναι το παραμύθι μας. Πόσες φορές ακούσατε ανθρώπους να λένε: «Γνωρίζω τα παιδιά μου πολύ καλά• ποτέ δεν θα κάνουν κάτι τέτοιο!» Νομίζεις ότι γνωρίζεις τα παιδιά σου πραγματικά; Νομίζεις ότι γνωρίζεις πραγματικά τον σύντροφό σου; Ωστόσο, μάλλον είσαι βέβαιος ότι ο σύντροφός σου δεν σε ξέρει καθόλου! ‘Η μπορεί να είσαι βέβαιος ότι κανείς δεν σε γνωρίζει πραγματικά, αλλά εσύ γνωρίζεις πραγματικά τον εαυτό σου; Υπάρχει κάποιος που να τον γνωρίζεις πραγματικά; Πίστευα ότι γνώριζα τη μητέρα μου, αλλά το μόνο πράγμα που ξέρω για εκείνη είναι ο ρόλος που της ανέθεσα να παίξει στο παραμύθι μου. Έχω μια εικόνα για τον χαρακτήρα που παίζει τον ρόλο της μητέρας μου. Κάθε τι που γνωρίζω για εκείνη είναι αυτό που πιστεύω για εκείνη. Δεν έχω ιδέα τι έχει μέσα στο κεφάλι της. Μόνο η μητέρα μου μπορεί να γνωρίζει τι είναι η ίδια, αλλά σίγουρα ούτε κι αυτή ξέρει.

Το ίδιο ισχύει και για σένα. Η μητέρα σου μπορεί να ορκιστεί ότι σε ξέρει πάρα πολύ καλά. Αλλά αυτό είναι αλήθεια; Δεν νομίζω. Ξέρεις ότι δεν έχει ιδέα τι έχεις στον νου σου. Γνωρίζει μόνο αυτά που πιστεύει για σένα, που σημαίνει ότι γνωρίζει σχεδόν τίποτε. Στο παραμύθι της είσαι ένας δευτερεύων χαρακτήρας. Παίζεις τον ρόλο του γιου ή της κόρης της. Η μητέρα σου δημιουργεί μια εικόνα για σένα και θέλει να ταιριάζεις στην εικόνα που εκείνη δημιουργεί. Εάν δεν είσαι αυτός που εκείνη θέλει να είσαι σύμφωνα με το παραμύθι της, μάντεψε τι θα συμβεί: αισθάνεται πληγωμένη από σένα και προσπαθεί να σε κάνει να ταιριάξεις με την εικόνα που έχει για σένα. Γι’ αυτό το λόγο αισθάνεται την ανάγκη να σε ελέγχει, να σου πει τι να κάνεις και τι να μην κάνεις, να σου επιβάλει όλες της τις απόψεις για το πώς πρέπει να ζήσεις τη ζωή σου.

Όταν εσύ ξέρεις ότι αυτό είναι απλώς το παραμύθι της, γιατί να κάνεις τον κόπο να υπερασπίσεις τη δική σου οπτική; Δεν έχει σημασία αυτό που λες• δεν θα σε πιστέψει. Πώς μπορεί να πιστεύει στο δικό σου παραμύθι όταν αυτή δεν είναι η δική της άποψη και οπτική; Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να αλλάξεις τη συζήτηση, να απολαύσεις την παρουσία της και να την αγαπήσεις έτσι ακριβώς όπως είναι. Όταν έχεις αυτή την επίγνωση, θα μπορέσεις να συγχωρέσεις τη μητέρα σου για ό,τι σου έκανε, σύμφωνα πάντα με το παραμύθι σου. Απλά, μέσα από την πράξη της συγχώρεσης θα αλλάξει πλήρως η σχέση σου με τη μητέρα σου.

Από τη στιγμή που ανακαλύπτουμε ότι δημιουργούμε και ζούμε μέσα στο δικό μας παραμύθι, τότε πώς μπορούμε να κρίνουμε τους άλλους; Πώς μπορούμε να παίρνουμε τα πράγματα προσωπικά, όταν ξέρουμε ότι απλώς είμαστε ένας δευτερεύων χαρακτήρας στο παραμύθι τους; Γνωρίζω ότι όταν οι άλλοι μιλούν μαζί μου, στην πραγματικότητα μιλάνε στον δευτερεύοντα χαρακτήρα του παραμυθιού τους. Οτιδήποτε λένε οι άνθρωποι για εμάς είναι απλώς μια προβολή της δικής τους εικόνας για εμάς. Δεν έχει να κάνει με εμάς. Δεν χάνω τον καιρό μου παίρνοντας προσωπικά τα πράγματα. Εστιάζω την προσοχή μου στη δημιουργία του δικού μου παραμυθιού.

HONORE DE BALZAC: Ο καθένας μας έχει ένα σημείο στην κίνησή του που το ορίζει η ψυχή

Το βλέμμα, η φωνή, η αναπνοή και το βάδισμα είναι ταυτόσημα` καθώς όμως ο άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγχει συγχρόνως και τις τέσσερις αυτές διαφορετικές και ταυτόχρονες εκφράσεις της σκέψης του, αναζητήστε εκείνη που λέει την αλήθεια` θα γνωρίσετε τον άνθρωπο στο σύνολό του.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Ο κύριος Σ. δεν είναι μόνο χημικός και κεφαλαιοκράτης, αλλά και εμβριθής παρατηρητής και μεγάλος φιλόσοφος.

Ο κύριος Ο. δεν είναι μόνο κερδοσκόπος, αλλά και άνθρωπος με κρατικό κύρος. Έχει κάτι από αρπακτικό πουλί, αλλά και από ερπετό συνάμα` αρπάζει θησαυρούς και ξέρει να γητεύει τους φύλακες.

Αν αυτοί οι δύο άνθρωποι έρχονταν στα χέρια, δε νομίζετε ότι θα πρόσφεραν ένα υπέροχο θέαμα, παλεύοντας ο ένας εναντίον της πανουργίας του άλλου, παραβγαίνοντας στα λόγια, στα εξωφρενικά ψέματα, έχοντας τον νου τους στην κερδοσκοπία και στους αριθμούς;

Κι όμως, ένα βράδυ συναντήθηκαν σ’ ένα σπίτι, δίπλα στη θαλπωρή του τζακιού, υπό το φως των κεριών, με το ψέμα στα χείλη, στα δόντια, στο μέτωπο, στα μάτια, στα χέρια, οπλισμένοι σαν αστακοί. Το ζητούμενο ήταν τα χρήματα. Αυτή η μονομαχία έλαβε χώρα στα χρόνια της Πρώτης Αυτοκρατορίας.

Ο κύριος Ο., που χρειαζόταν 500.000 φράγκα για την επομένη, πήγε κατά τα μεσάνυχτα και στάθηκε απέναντι στον Σ.

Κοιτάξτε τον κύριο Σ., έναν άνθρωπο σκληρό, έναν αληθινό Σάυλοκ που, όντας ακόμα πιο πανούργος από τον προγενέστερό του, έπαιρνε τη λίβρα της σάρκας πριν καν δώσει το δάνειο. Βλέπετε πως τον πλευρίζει ο Ο., ο Αλκιβιάδης της τράπεζας, ο άνθρωπος που ήταν ικανός να πάρει δάνειο διαδοχικά από τρία βασίλεια χωρίς να τα εξοφλήσει, πείθοντας ταυτόχρονα όλο τον κόσμο ότι τα έκανε να πλουτίσουν; Παρακολουθήστε τους! Ο κύριος Ο. ζητάει με άνεση από τον κύριο Σ. 500.000 φράγκα για είκοσι τέσσερις ώρες, υποσχόμενος ότι θα τα επιστρέψει σε τίτλους.

«Κύριε» είπε ο κύριος Σ. στον άνθρωπο που μου μετέφερε αυτή την ανεκτίμητη ιστορία «όταν ο Ο. μου εξηγούσε τις λεπτομέρειες για τους τίτλους, άσπρισε η άκρη της μύτης του μόνο από την αριστερή πλευρά, στην ελαφριά καμπύλη που σχηματίζεται στο κάτω μέρος του πτερυγίου της. Μου είχε δοθεί και στο παρελθόν η ευκαιρία να παρατηρήσω ότι, κάθε φορά που ο Ο. έλεγε ψέματα, αυτό το σημείο γινόταν άσπρο. Οπότε ήξερα ότι για ένα διάστημα τα 500.000 φράγκα μου θα διέτρεχαν κίνδυνο…».

«Και τι έγινε;» τον ρώτησε ο άνθρωπός μου.

«Τι να γίνει;» αποκρίθηκε ο κύριος Σ. και άφησε να του ξεφύγει ένας αναστεναγμός. «Τι να γίνει; Αυτό το φίδι με κράτησε εκεί επί μισή ώρα` του υποσχέθηκα τα 500.000 φράγκα και τα πήρε».

«Και σας τα επέστρεψε;…»

Ο Σ. θα μπορούσε να συκοφαντήσει τον Ο. Το πασίγνωστο σε όλους μίσος του τού έδινε κάθε δικαίωμα να το κάνει, και μάλιστα σε μια εποχή που η γλώσσα τσάκιζε υπολήψεις. Πρέπει να σου πω, προς τιμήν αυτού του αλλόκοτου ανθρώπου, ότι απάντησε:

«Ναι». Αλλά το είπε με ύφος περίλυπο. Θα ήθελε να μπορούσε να κατηγορήσει τον εχθρό του για μια επιπλέον εξαπάτηση.

Κάποιοι λένε ότι στο θέμα της προσποίησης ο κύριος Ο. ήταν πιο επιδέξιος κι από τον Ταλεϋράνδο. Δεν έχω κανέναν λόγο να μην το πιστέψω. Ο διπλωμάτης ψεύδεται για λογαριασμό άλλων, ο τραπεζίτης ψεύδεται για τον εαυτό του. Ε, λοιπόν, αυτός ο σύγχρονος Μπουρβαλέ, που είχε καταφέρει να διατηρεί τελείως αμετάβλητα τα χαρακτηριστικά του, εντελώς ανέκφραστο το βλέμμα του, πάντα σταθερό τον τόνο της φωνής του και επιδέξια αδιάφορο το βάδισμά του, αδυνατούσε να τιθασεύσει την άκρη της μύτης του. Ο καθένας μας έχει ένα σημείο που το ορίζει η ψυχή, έναν χόνδρο στο αυτί που κοκκινίζει, ένα νεύρο που τρεμοπαίζει, έναν εξόχως ιδιαίτερο τρόπο να ανοίγει τα βλέφαρα, μια ρυτίδα που την ακατάλληλη στιγμή βαθαίνει, ένα εύγλωττο σφίξιμο στα χείλη, ένα αποκαλυπτικό τρέμουλο στη φωνή, μια ανάσα που δε βγαίνει σωστά. Τι τα θέλετε; Η Φαυλότητα δεν είναι τέλεια.

ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ, ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΔΙΣΜΑΤΟΣ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΦΑΡΣΑΛΙΟΝ ΘΕΜΑ

Όταν τα δύο στρατεύματα (του Ιουλίου Καίσαρα και του Πομπήιου) έφτασαν στο Φαρσάλιον Θέμα (περιοχή Φαρσάλων) και στρατοπέδευσαν, ο Πομπήιος σκεφτόταν ξανά ότι δεν ήθελε να πολεμήσει… Αλλά ο περίγυρος του ήταν υπερβολικά σίγουρος για τη νίκη… σαν να ήταν ήδη κατακτητής… Το ιππικό ιδιαίτερα επέμενε, με πείσμα, να πολεμήσει διότι διέθετε εξαιρετικά όπλα και έξοχα άλογα και διότι πίστευαν ότι ήταν άξιοι πολεμιστές. Επίσης είχαν το πλεονέκτημα να είναι πέντε χιλιάδες εναντίον χιλίων του Καίσαρα. Το πεζικό, και αυτό επίσης υπερτερούσε σε αριθμό διότι ήταν σαράντα πέντε χιλιάδες άντρες εναντίον είκοσι δύο χιλιάδων του Καίσαρα. (Την επόμενη ημέρα) ενώ το πεζικό ήταν απασχολημένο στο κυρίως πεδίο της μάχης, ο Πομπήιος με το ιππικό του προσπαθούσε να περικυκλώσει τη δεξιά πτέρυγα του Καίσαρα. Αλλά πριν το καταφέρει, οι στρατιώτες του Καίσαρα έσπευσαν και τους επιτέθηκαν, χωρίς να πετάξουν τα ακόντιά τους ή να χτυπήσουν τα πόδια και τα μπούτια των αλόγων όπως έκαναν συνήθως, αλλά στοχεύοντας στα πρόσωπά τους. Διότι έτσι τους είχε διατάξει ο Καίσαρας ελπίζοντας ότι οι νεαροί κύριοι που δεν ήξεραν πολλά από μάχες και τραύματα, που είχαν μακριά μαλλιά και που ήταν στο άνθος της ηλικίας τους και της ομορφιάς τους, θα φοβόνταν αυτά τα χτυπήματα περισσότερο και δεν θα ήθελαν να βάλουν τη ζωή τους και την ομορφιά τους σε κίνδυνο. Κι έτσι κι έγινε, διότι καθώς δεν είχαν καμία πρόθεση να υποστούν τα χτυπήματα των ακοντίων, γύριζαν από την άλλη και κάλυπταν τα πρόσωπά τους για να τα προφυλάξουν. Μέσα στην αναμπουμπούλα της μάχης δείλιασαν καὶ οπισθοχώρησαν και έτσι τα κατέστρεψαν όλα. Στο μεταξύ το πεζικό έπεσε επάνω τους και τους έσφαξε. 

Ο Πομπήιος, ο οποίος διοικούσε την άλλη πτέρυγα του στρατού, όταν είδε το ιππικό νικημένο και σε φυγή, τα έχασε και δεν θυμόταν πια ότι ήταν ο Μέγας Πομπήιος. Αποσύρθηκε στη σκηνή του σαν να του πήραν οι θεοί τα λογικά και χωρίς να λέει ούτε λέξη περίμενε μέχρι που ο στρατός του κατατροπώθηκε και τράπηκε σε άτακτη φυγή.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ, περίπου 46-120 μ.Χ

Μάχη του Λάλα: Η ηρωϊκή αιματοχυσία που οδήγησε στην άλωση της Τριπολιτσάς

Η μάχη του Λάλα είναι μια από τις λιγότερο γνωστές αλλά ιδιαίτερα σημαντικές συγκρούσεις κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821, καθώς είχε ως αποτέλεσμα να «ανοίξει» ο δρόμος προς την Τριπολιτσά και την μετέπειτα άλωσή της.

Το Λάλα ήταν ένα χωριό στην Ορεινή Ηλεία που ήταν «φόβητρο» και ολόκληρη την Πελοπόννησο λόγω των εξισλαμισμένων Αλβανών που διέθεταν ισχυρή, για τα δεδομένα της εποχής, οικονομική και στρατιωτική δύναμη, με τους Επαναστάτες να γνωρίζουν πως πρέπει να τους κατατροπώσουν προκειμένου να απελευθερωθεί ο «Μοριάς».

Το υπόβαθρο πριν την Μάχη του Λάλα

Το Λάλα είναι χωριό της ορεινής Ηλείας στο όρος Φολόη («Λαλαίος» ο κάτοικος του και «Λαλιώτης» ο καταγόμενος από αυτό). Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το κατοικούσαν εξισλαμισμένοι Αλβανοί, οι οποίοι είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος ολόκληρης της Πελοποννήσου με τη μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη που διέθεταν. Κατά γενική ομολογία ήταν τα «καλύτερα ντουφέκια του Μωριά».

Στην αρχή της Επανάστασης του ’21, οι Λαλαίοι θεωρήθηκαν απειλή για την πορεία του Αγώνα. Γι’ αυτό το λόγο, οι οπλαρχηγοί της Γορτυνίας ίδρυσαν στην ευρύτερη περιοχή στρατόπεδο για να αποτρέψουν τη φυγή τους προς την Τριπολιτσά, την πρωτεύουσα της Πελοποννήσου, η οποία αποτελούσε τον κύριο στόχο των επαναστατών.

Στο στρατόπεδο των Ελλήνων επικρατούσαν δύο απόψεις όσον αφορά την αντιμετώπιση των Λαλαίων. Οι Επτανήσιοι, οι οποίοι αποτελούσαν την πιο οργανωμένη στρατιωτική δύναμη, ήθελαν να επιτεθούν αμέσως εναντίον τους, ενώ οι ντόπιοι προτιμούσαν να περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία.

Από την πλευρά τους, οι Λαλαίοι προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο και να διασπάσουν το ελληνικό στρατόπεδο, κυκλοφορώντας φήμες ότι ήταν έτοιμοι να παραδοθούν.

Στις 2 Ιουνίου 1821 ο κεφαλλονίτης Παναγής Μεσσάρης τους μετέφερε επιστολή των Επτανησίων αρχηγών Κωνσταντίνου και Ανδρέα Μεταξά, Ευαγγέλη Πανά, Παναγιώτη Στρούζα, Μιχαήλ Κουτουφά και Διονυσίου Σαμπρικού, που τους καλούσαν να καταθέσουν τα όπλα.

Η μάχη του Λάλα ξεσπά

Οι Λαλαίοι άρχισαν να κωλυσιεργούν, υποστηρίζοντας ότι την όποια απόφαση θα έπρεπε να πάρουν οι αρχηγοί τους, οι οποίοι απουσίασαν από το χωριό. Τότε οι επαναστάτες αποφάσισαν να δράσουν και να τους επιτεθούν από τρία σημεία, με επικεφαλής τον Γεώργιο Πλαπούτα, τους αδελφούς Μεταξά και τον Γεώργιο Σισίνη.

Από κακό συντονισμό, ο Πλαπούτας επιτέθηκε μόνος του στις 9 Ιουνίου και φυσικά αναγκάστηκε να υποχωρήσει μετά την αντεπίθεση των Λαλαίων.

Μέσα στη σύγχυση και τον μεγάλο καύσωνα που επικρατούσε, ο Πλαπούτας άφησε την τελευταία του πνοή. 14 ακόμη Έλληνες έχασαν τη ζωή τους (11 Πελοποννήσιοι και 3 Επτανήσιοι). Αδιευκρίνιστες ήταν οι απώλειες των Λαλαίων.

Στο στρατόπεδο των Ελλήνων επικράτησε σύγχυση και πολλοί ήταν αυτοί που ήθελαν να το εγκαταλείψουν. Ο Κολοκοτρώνης αντιλήφθηκε την κατάσταση και έστειλε τον εμπειροπόλεμο Δημήτριο Πλαπούτα, οποίος κατόρθωσε να τους εμψυχώσει.

Οι Λαλαίοι αναθάρρησαν και αυτοί, όταν είδαν να καταφθάνουν ενισχύσεις από την Πάτρα στις 11 Ιουνίου. Επικεφαλής 1.000 Τουρκαλβανών ήταν ο Γιουσούφ Πασάς.

Ο Γιουσούφ ήθελε να ξεκαθαρίσει αμέσως την κατάσταση και στις 13 Ιουνίου επιτέθηκε με τους άνδρες του στη θέση Πούσι, όπου ήταν οχυρωμένοι οι Έλληνες. Βασικός του στόχος, να αποσπάσει πρώτα τα κανόνια που διέθεταν οι Επτανήσιοι και στη συνέχεια να τους πετσοκόψει με την ησυχία του.

Η αιματοχυσία και ο ηρωϊσμός των Επαναστατών

Η μάχη δόθηκε σώμα με σώμα και η ανδρεία των Ελλήνων ανάγκασε τις δυνάμεις του Γιουσούφ να υποχωρήσουν και μαζί με τους Λαλαίους την επομένη να πάρουν τον δρόμο για την Πάτρα. Οι Έλληνες πολέμησαν γενναία και έχασαν 84 άνδρες (60 Πελοποννήσιοι και 24 Επτανήσιοι).

Ανάμεσα στους πολλούς τραυματίες ήταν και ο κεφαλλονίτης Ανδρέας Μεταξάς, κατοπινός πρωθυπουργός της Ελλάδας. Την ίδια μέρα (14 Ιουνίου) οι επαναστάτες εισήλθαν στο έρημο χωριό και το πυρπόλησαν. Συνολικά, γύρω στα χίλια σπίτια παραδόθηκαν στις φλόγες.

Η νίκη των Ελλήνων σήμανε το τέλος της επιβολής των Λαλαίων στην περιοχή και άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς.

Από την Πάτρα, όπου κατέφυγαν, αγωνίσθηκαν κατά της επανάστασης ως το τέλος και μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν και να εγκατασταθούν ως πρόσφυγες στην περιοχή του Πλαταμώνα της Μακεδονίας και αργότερα στη Βάρνα της Βουλγαρίας.

Το βιβλίο υπερέχει από κάθε οθόνη

Το τυπωμένο χαρτί υπερέχει από κάθε είδους οθόνη

Είναι μύθος η ιδέα ότι στα γραφεία του μέλλοντος δεν θα υπάρχει ίχνος χαρτιού, λένε επιστήμονες. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες κατανοούμε και αφομοιώνουμε καλύτερα τα κείμενα που είναι τυπωμένα σε χαρτί. Το μέσο που χρησιμοποιούμε για να διαβάσουμε επηρεάζει τον τρόπο ανάγνωσης, συνεπώς το τυπωμένο χαρτί υπερέχει από κάθε είδους οθόνη, όσον αφορά τον βαθμό που κατανοούμε και αφομοιώνουμε κείμενα, αλλά και τον χρόνο που τα θυμόμαστε.

Σε αυτό το συμπέρασμα έχουν καταλήξει αρκετοί επιστήμονες με τις μελέτες τους, οι οποίες έχουν ξεκινήσει εδώ και σχεδόν μία 20ετία για να διερευνηθεί κατά πόσο υπάρχει ποιοτική διαφορά στο πώς προσλαμβάνουμε ένα κείμενο σε έντυπη μορφή και πώς σε ψηφιακή, την οποία θα διαβάσουμε σε ένα PC, ένα e-reader, μια ταμπλέτα ή ένα smartphone.

Μαζί με όλες τις παραπάνω συσκευές, η ηλεκτρονική ανάγνωση κερδίζει τα τελευταία χρόνια ολοένα μεγαλύτερη απήχηση, καθώς προσφέρει αρκετά πλεονεκτήματα. Μέσω του Ιντερνετ, για παράδειγμα, ένα e-book φτάνει αυτοστιγμεί στον παραλήπτη του, ο οποίος μπορεί να αποθηκεύσει σε ένα φορητό γκάτζετ του ολόκληρη τη βιβλιοθήκη του, ώστε να την έχει συνεχώς μαζί του. Ωστόσο, μέσα από πειράματα και συνεντεύξεις, επιστημονικές έρευνες φανερώνουν πως υπάρχει και αντίτιμο, όπως ότι η προσήλωση στην οθόνη είναι δυσκολότερη απ’ ό,τι στο χαρτί. Παράλληλα, η δυσκολία να «χαρτογραφήσει» κανείς ένα απόσπασμα μέσα σε ένα e-book αφήνει υπόνοιες πως υπονομεύει τη μνήμη.

Ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα.

Εξάλλου, σύμφωνα με μελέτες, πολλοί αναγνώστες επιλέγουν την ηλεκτρονική μορφή για κείμενα για τα οποία θέλουν απλώς να «πάρουν μια ιδέα», και την έντυπη για όσα θέλουν να κατανοήσουν. Ετσι, σε έρευνα το 2011 στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ταϊβάν, η πλειονότητα των φοιτητών που συμμετείχαν απάντησαν πως τυπώνουν τα άρθρα που σκοπεύουν να διαβάσουν προσεκτικά, τα οποία θα επιλέξουν αφού πρώτα «ρίξουν μια ματιά» στις online περιλήψεις δεκάδων δημοσιεύσεων. Το ίδιο έδειξε και έρευνα το 2003 στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικό, όπου το 80% των φοιτητών απάντησε πάλι πως εκτυπώνει τα κείμενα που θέλει να «καταλάβει σε βάθος».

Αν και διαισθητική, αυτή η προτίμηση φαίνεται να οφείλεται στο γεγονός ότι, συγκριτικά με την οθόνη, η ανάγνωση ενός εντύπου είναι πιο διεξοδική και επομένως εντυπώνεται καλύτερα στη μνήμη. Συγκεκριμένα, πείραμα το 2011 σε δύο ομάδες εθελοντών που είχαν να διαβάσουν το ίδιο κείμενο, οι μισοί σε υπολογιστή και οι μισοί στο χαρτί, έδειξε πως οι δεύτεροι αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο, διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας συγκεκριμένα αποσπάσματα, με συνέπεια να πετύχουν καλύτερα αποτελέσματα στα τεστ που προέβλεπε η διαδικασία. Ακόμη όμως κι αν ο επιτρεπόμενος χρόνος δεν διαφέρει για τους εθελοντές, όπως έγινε σε πείραμα το 2003 στο βρετανικό πανεπιστήμιο του Leicester, περισσότεροι φοιτητές που είχαν διαβάσει το κείμενο σε έντυπη μορφή απάντησαν πως «γνώρισαν» και όχι απλώς «θυμούνταν» τις απαντήσεις.

Ο «χάρτης» του βιβλίου.

Με βάση επιστήμονες σαν τον Σουηδό πειραματικό ψυχολόγο Erik Wastlund από το πανεπιστήμιο Karlstad, μια βασική αιτία για τις ποσοτικά και ποιοτικά καλύτερες επιδόσεις είναι πως οι οθόνες LCD των PC, των smartphone και των tablet εκπέμπουν φως. Επομένως, κουράζουν τα μάτια μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα και ατονεί η προσοχή του χρήστη. Από αυτή την άποψη φαίνεται να ξεχωρίζουν τα e-reader, οι οθόνες των οποίων αντανακλούν το εξωτερικό φως όπως και το συμβατικό χαρτί. Ωστόσο, άλλοι ειδικοί εκτιμούν, πως ανεξάρτητα από το είδος της συσκευής, μια ακόμη παρενέργεια των ψηφιακών κειμένων είναι πως η κάθε επιμέρους παράγραφος δεν έχει χαρακτηριστική «τοπογραφία» όπως στα συμβατικά έντυπα, με συνέπεια το «αποτύπωμά» της στη μνήμη να εξασθενεί πιο γρήγορα.

Αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα της Abigail J. Sellen στο βιβλίο που έγραψε μαζί με τον Richard H. R. Harper το 2001 και στο οποίο υποστηρίζει πως είναι μύθος η ιδέα ότι στα γραφεία του μέλλοντος δεν θα υπάρχει ίχνος χαρτιού («The Myth of the Paperless Office»). Με διδακτορικό στις γνωσιακές επιστήμες, η Sellen εργάζεται στο Ερευνητικό Κέντρο της Microsoft στο Cambridge και υποστηρίζει πως, όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο, δημιουργούμε έναν νοητικό χάρτη του. Στον χάρτη εντάσσονται τα συγκεκριμένα αποσπάσματα με βάση την οπτική εικόνα του σημείου στη σελίδα όπου βρίσκονται, αλλά και τη «χωροθέτησή» τους μέσα σε όλη την πλοκή του κειμένου, την οποία αντιλαμβάνεται ασυναίσθητα ο αναγνώστης, από το πάχος των σελίδων απλώς κρατώντας το βιβλίο. Με αυτό τον τρόπο, κάθε απόσπασμα κατανοείται βαθύτερα και μπορεί να ανακληθεί από τη μνήμη.

Ο παιδοκτόνος βιβλικός προφήτης Ελισαίος… και η ιερή φαλάκρα του!

"Kαι ενέπαιζον (τα παιδιά) αυτόν (τον Ελισαίο) και έλεγον πρός αυτόν. Ανέβαινε φαλακρέ ανέβαινε φαλακρέ, ο δε εστράφη εις τα οπίσω και ιδών αυτά, κατηράσθη αυτά εις το όνομα του Κυρίου. Και εξήλθον εκ του δάσους δύο άρκτοι και διεσπάραξαν εξ αυτών τεσσαράκοντα δύο παιδιά»! Β΄ Βασιλ. Β΄23,24.

Από εκκλησιαστικά βιβλία.

Ο προφήτης Ελισσαίος ήταν γιος του μεγαλοκτηματία Σαφάτ, από το χωριό Αελμούθ ή Αβελμεολά. Τον Ελισσαίο συναντάμε μέσα στην Παλαιά Διαθήκη σαν υπηρέτη του Προφήτη Ηλία. Όταν εκείνος με θαυμαστό τρόπο έφυγε προς τον Κύριο, ο Ελισσαίος συνέχισε το προφητικό έργο του Ηλία, και μάλιστα με πολλά θαύματα.

Ενδεικτικά εδώ θα αναφέρουμε ένα. Κάποτε ήλθε στον Ελισσαίο μια χήρα γυναίκα, που πριν λίγο είχε χάσει τον άνδρα της, και του λέει: «Ο άνδρας μου πέθανε και συ γνωρίζεις ότι σεβόταν το Θεό. Και όμως, ένας άσπλαχνος δανειστής του ήλθε τώρα και, επειδή δεν έχουμε να τον πληρώσουμε, ζητάει να πάρει τους γιους μου δούλους του».

Ο Ελισσαίος συγκινημένος της είπε: «Τι μπορώ να σου κάνω; Πες μου, τι έχεις στο σπίτι σου»; Η χήρα του απάντησε: «Τίποτα. Μόνο ένα αγγείο λάδι». 

Τότε ο Ελισσαίος της λέει να πάει να δανειστεί από τους γείτονες όσα μπορεί περισσότερα άδεια αγγεία. Έπειτα, να κλείσει την πόρτα του σπιτιού της, και μαζί με τους γιους της να γεμίσουν τα αγγεία αυτά από το δικό τους αγγείο με λάδι.

Έτσι και έγινε. Αφού δανείστηκε πολλά άδεια αγγεία, τα γέμισε με λάδι από το δικό της, που στο τέλος βρέθηκε και αυτό γεμάτο! Έτσι, πούλησε την άφθονη εκείνη ποσότητα λαδιού, πλήρωσε το χρέος και έμειναν αρκετά χρήματα γι’ αυτήν και τα παιδιά της.

Ο Ελισσαίος πέθανε επί βασιλέως Ιωάς, στη Σεβαστούπολη της Σαμάρειας.

Ο γαϊδουρόψυχος Προφήτης Ελισαίος και η άγια φαλάκρα του!


ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ "ΑΓΙΟ" ΤΙΜΑ Η "ΕΛΛΗΝΙΚΗ" ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΙΣ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ. ΤΟΥ ΕΧΕΙ ΚΤΙΣΕΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΟΥ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΜΕ 235.000 ΕΥΡΩ

Στείρα παρελθοντολογία, ή καυτή πραγματικότητα;

Όχι, κανείς δεν πρέπει να νομίζει, ότι όλα αυτά τα περί Παλαιάς Διαθήκης είναι στείρα παρελθοντολογία. Είναι καυτή καθημερινή πραγματικότητα, που κατακαίει τις τρυφερές παιδικές ψυχούλες, υποτάσσοντάς τες στο θεό της Εβραϊκής ιστορίας!

Στο βιβλίο της πρώτης (Α΄) Γυμνασίου διαβάζουμε: «Η Παλαιά Διαθήκη προηγήθηκε της Καινής και η Καινή ερμηνεύει την Παλαιά, είναι δύο κόρες και δύο αδελφές που υπηρετούν τον έναν Δεσπότη» (Ι. Χρυσόστομος PG 50, 796) «Μελετώντας λοιπόν την Παλαιά Διαθήκη, δεν μελετούμε την αρχαία ιστορία ενός λαού, αλλά την πνευματική προϊστορία μας.(!) Παρακολουθούμε την ιστορική πορεία ολόκληρης της ανθρωπότητας... αφού ο Θεός οδήγησε έναν λαό (τον ισραηλιτικό) και συνεργάσθηκε μαζί του, για να λυτρώσει μέσω αυτού (του λαού Ισραήλ!) την Οικουμένη»!

Χωρίς το λαό Ισραήλ δηλαδή και όλα αυτά τα ανατριχιαστικά "ανδραγαθήματα" που παρακολουθήσαμε, για φαντάσου... θα μέναμε όλοι για πάντα... αλύτρωτοι! Το φαντάζεστε; Και όλα αυτά σε δεκατριάχρονα παιδιά!

Στο σχολικό αυτό βιβλίο των ΔΕΚΑΤΡΙΑΧΡΟΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, που για χρόνια τώρα ανατυπώνεται σε 190.000 αντίτυπα και κάθε χρόνο διανέμεται δωρεάν για τις ανάγκες της ελληνικής μαθητιώσας νεολαίας, θα βρείτε με κάθε λεπτομέρεια ολόκληρη την ιστορία του λαού Ισραήλ! Πολλές από τις μάχες (όπως και η μάχη του Γεδεών σελ.117), αναφέρονται με τόσες γλαφυρές ωραιοποιήσεις, ώστε δικαίως αναρωτιέται κανείς: ποιοί γράφουν τελικά τα σχολικά βιβλία των Ελλήνων;

Ούτε ένα ψεγάδι δεν βρίσκουν στις εντελώς "περίεργες" αυτές βιβλικές ιστορίες! Ούτε μια μικρούλα απορία! Ανατριχιαστικές μόνο ψευδέστατες και αμείλικτες καταδικαστικές αναφορές για τις δήθεν αθλιότητες των λαών της Χαναάν όπως: «Στοιχεία της λατρείας τους (των Χαναναίων) ήταν η μαγεία, η δαιμονολατρία, η νεκρομαντεία και οι ανθρωποθυσίες»! (σελ.109). Γνωρίζουν βέβαια οι συντάκτες των σχολικών αυτών βιβλίων, πως οι πολύ κακοί αυτοί άνθρωποι, οι Χαναναίοι, που εμφανίζονται περίπου σαν αιμοσταγείς ανθρωποφάγοι, οι περισσότεροι εξ αυτών ήταν ΦΙΛΙΣΤΑΙΟΙ... και συνεπώς αυθεντικοί ΕΛΛΗΝΕΣ, πολιτισμένοι Αιγαίοι Μινωίτες, που τα επιτεύγματα πολιτισμού τους, όπως τα απίστευτα εξαόροφα παλάτια τις Κνωσού, ήταν ήδη εκατονταετίες πριν, στην πολιτισμένη προϊστορία τους! Γιατί λοιπόν να κανιβαλίζουν οπωσδήποτε οι Αιγαιο-Κρήτες, Φιλισταιο-Χαναναίοι, οι άποικοι του κορυφαίου μεσογειακού πολιτισμού της Μινωικής λεβεντογένας Κρήτης; Έτσι επειδή το θέλει η Εβραϊκή Βίβλος... και η θρησκόδουλη παιδεία μας!

Και συνεχίζει η ακατάσχετη σχολική μας ωραιοποίηση των εβραϊκών γραφών: «Με τις απαντήσεις που έδωσε η Παλαιά Διαθήκη στα σοβαρά θέματα που απασχόλησαν τους ανθρώπους όλων των εποχών - για το καλό και το κακό, την ζωή και τον θάνατο, την αμαρτία και την σωτηρία, τις σχέσεις με τον θεό και τους ανθρώπους - απάλλαξε τον κόσμο από την δεισιδαιμονία, την ειδωλολατρία και τις προκαταλήψεις. Το πως θα το δούμε στα μαθήματα που ακολουθούν» σελ. 27.

Και τα δεκατριάχρονα παιδιά τελικά... όχι μόνο το "βλέπουν" αλλά πείθονται εντελώς και ισοβίως... ότι η Παλαιά Διαθήκη, είναι παγκοσμίως η ηθικότερη παρακαταθήκη απαντήσεων, και το μοναδικό θεϊκό βιβλίο που καταπολεμά την δεισιδαιμονία!

Τι αντιστάσεις όμως μπορεί να έχουν τα μικρά μαθητόπουλα; Μα είναι δυνατόν ένας ολόκληρος λαός να ανέχεται τέτοια γιγάντια διαστροφή δεδομένων, και μάλιστα εις βάρος της δικής του προϊστορίας εντελώς αδιαμαρτύρητα! Και όχι σε επίπεδο ενηλίκων, αλλά πάνω στις ανίσχυρες διάνοιες των μικρών εξ ορισμού ανίσχυρων παιδιών του! Είμαστε μήπως άξιοι της τύχης μας; Τόσοι τρυφεροί δάσκαλοι και ορδές σοφών καθηγητών δεν έχουν τέλος πάντων κάποιες ενστάσεις; Με ποια απίθανα πράγματα ανταλλάξαμε επιτέλους όλη αυτή την ταπείνωση;

Αυτή η απόλυτη παραίτηση από τις δικές μας αξίες, και η πρόθυμη εξύμνηση ξένων και άθλιων ιδεών, δεν είναι αξιοθρήνητη εθελοδουλία; Τι άλλο μπορεί να είναι; Μήπως πίστη; Μήπως προπαρασκευή στη λατρεία;

Μα είναι δυνατόν να πιστεύουμε απεριόριστα και να το διδάσκουμε στα παιδιά μας, κάτι που ποτέ δεν ελέγξαμε, και πολύ περισσότερο να το συμπεριλαμβάνουμε στην πολυτιμότατη παλλαϊκή λατρεία; Αν επρόκειτο τουλάχιστον για ένα υποφερτό βιβλίο..! Μα εδώ, πέρα από κάθε αμφιβολία, πρόκειται για ό,τι χειρότερο! Πρόκειται για το δολιότερο σύγγραμμα αδίστακτων και ανήθικων μάγων της ιστορίας! Πρόκειται για... προφήτες, για αξιοθρήνητα δηλαδή πρότυπα συμπεριφοράς, απολύτως ανάξια να αγγίζουν τις τρυφερές ψυχούλες των μικρών μαθητών μας!

Υπερβάλλω μήπως;... Πολύ καλά... Θέλετε ένα ακόμα ανατριχιαστικό παράδειγμα για την αξία που δίνει στη ζωή των μικρών παιδιών η σκοταδοκρατούμενη θεολογία της Βίβλου;

Διαβάζουμε λοιπόν... στην τόσο θεόπνευστη Βίβλο: «και ανέβαινε εκείθεν εις Βαιθήλ (ο προφήτης Ελισσαιέ... μεγάλος και τρανός βιβλικός προφήτης) και ενώ αυτός ανέβαινε εν τη οδώ, εξήλθον εκ της πόλεως παιδιά μικρά (Ο΄ παιδάρια - μικρά παιδάκια δηλαδή) και ενέπαιζον αυτόν και έλεγον πρός αυτόν. Ανέβαινε φαλακρέ ανέβαινε φαλακρέ, ο δε εστράφη εις τα οπίσω και ιδών αυτά, κατηράσθη αυτά εις το όνομα του Κυρίου (μέσα και ο Κύριος δηλαδή... και η αδιανόητη συνέχεια) Και εξήλθον εκ του δάσους δύο άρκτοι και διεσπάραξαν εξ αυτών τεσσαράκοντα δύο παιδιά»! Β΄ Βασιλ. Β΄23,24.

Τώρα πείτε μου, εγώ τι να γράψω... για το φαλακρό αυτό δίποδο τέρας (προφήτη) που την ιερή τριχόπτωσή του, την πλήρωσαν με τη ζωή τους σαράντα δύο παιδάκια;! Μα είναι δυνατόν..! Μα είναι ποτέ δυνατόν..!

Ας το δούμε όμως επί τροχάδην.

Για να έχουν λοιπόν όλα αυτά τα παιδιά αντικείμενο της κοροϊδίας τους την καταϊδρωμένη φαλάκρα του άθλιου αυτού γέρου, είναι φανερό ότι πρόκειται για μεγαλούτσικα παιδιά. Τι αρκούδες λοιπόν ήταν αυτές που κατάφεραν και έπιασαν 42 παιδιά και τα διεσπάραξαν;

Τα αεικίνητα παιδιά αυτής της ηλικίας... κάθισαν στη σειρά να τα "διασπαράξουν" οι δύο αρκούδες;

Η υπερβολή είναι παραπάνω από έκδηλη! Ολοφάνερα ο παραμυθοπλάστης προφήτης, ή βγάζει τις αρρωστημένες φαντασιώσεις του πάνω σε κάποιο δυσάρεστο γι’ αυτόν και την φαλάκρα του περιστατικό, ή δανείζεται κάποιο τραγικό συμβάν σε απομονωμένη ορεινή περιοχή με θύματα πολλά παιδάκια, για να κάνει ονομαστή και διαβόητη την «αποτελεσματική κατάρα» του θεού του, πετυχαίνοντας ταυτόχρονα να κλείσει μια για πάντα κάθε αυθάδες στόμα, που θα αποτολμούσε να θίξει έστω και αστεϊζόμενος την υπερτροφική γεροντική του αυταρέσκεια. Περιγράφοντας λοιπόν τα ανοητολογήματα αυτά, δηλώνει σαφέστατα ότι κάθε απόπειρα αστεϊσμών και κάθε πικρόχολο σχόλιο για την ιδρωμένη του φαλάκρα, μπορεί να έχει κατάπικρο αντίτιμο!

Αν πάλι δεχθούμε ατόφιο το περιστατικό, τότε τα πράγματα είναι παρά πολύ χειρότερα. Διότι, τι πρέπει να σκεφτούμε για τον απερίγραπτο αυτόν προφήτη, που μπροστά στα "άγια" μάτια του, οι αρκούδες διεσπάραζαν τα 42 κοκαλωμένα απ’ τον φόβο τους αθώα παιδάκια και αυτός... ο αθεόφοβος, ο... προφήτης... όλη αυτήν την ώρα, (γιατί ακόμα και κάτω από ιδανικές για τις αρκούδες συνθήκες το "ξέσκισμα" τόσων παιδιών παίρνει κάμποση ώρα) δεν συγκινήθηκε (ο αναίσθητος) να παρακαλέσει τον θεό του, να περιορίσει το πικρότατο αυτό αντίτιμο της προσβεβλημένης... φαλάκρας του! Είναι αυτός άγιος άνθρωπος του θεού, ή φορέας της εγωιστικότερης και δολοφονικότερης φιλαρέσκειας όλων των εποχών; Τελικά πρέπει να μιλάμε για την πιο ακριβοπληρωμένη φαλάκρα σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία, αφού, για φαντά σου, με την άμεση σύμπραξη του παντοδύναμου θεού, η ιερότερη φαλάκρα όλων των εποχών, στοίχισε 42 παιδικές ζωούλες. Ε...! μήπως όλοι μαζί... κάπου... το παρατραβάμε...!

Ε, όχι! Φτάνει πια. Είναι ασήκωτη στο σύνολό της όλη αυτή η βιβλική αθλιότητα. Δεν πρέπει κάπου να υπάρχει ένα όριο και στην ευπιστία; Έτσι λοιπόν... απ’ αυτό το τόσο "ιερό" βιβλίο, θέλετε να διδάξουμε τα 13χρονα παιδιά μας; Εμπρός λοιπόν, κάντε το... συνεχίστε! Όλοι έχουμε δικαίωμα... στην αθλιότητα, αλλά είναι ντροπή να την ποτίζουμε σε μικρά παιδάκια με τόση επισημότητα! Ποτίστε λοιπόν αδιάντροπα τις παιδικές ψυχούλες απ’ τα "αγιασμένα" νάματα της Βίβλου!

Τα σχολεία μας σε ολόκληρη τη χώρα, στελεχώνονται σταθερά με έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό από δασκάλους, που επιπροσθέτως είναι απόφοιτοι θεολογικών σχολών. Η θεολογική κατάληψη της παιδείας, σ’ αυτή τη χώρα που γέννησε τον ασυγκράτητα ερωτηματικό πολιτισμό, είναι εξασφαλισμένη, και ο απόλυτος εκθρησκευτισμός των Ελλήνων είναι θέμα χρόνου!

Συγχαρητήρια... σε λίγο στη χώρα αυτή, θα φιλοσοφεί η θρησκεία και... θα θρησκειολογεί η φιλοσοφία! Αναρωτιέμαι όμως, πόσο λίγο πρέπει να νοιάζεται κανείς για το ιερό λειτούργημα του δασκάλου, ώστε να προσποιείται συνεχώς πως δεν βλέπει την σχιζοφρενική αντιφατικότητα των σχολικών βιβλίων. Και πόσο κουράγιο να χρειαζόμαστε άραγε, για να σκοτώνουμε κάθε μέρα μεθοδικά την δυνατότητα ανάστασης των Ελλήνων, μέσα στα διδακτήρια της υπόδουλης παιδείας, σκυμμένοι υποτακτικά δεκαετίες τώρα, μπροστά στις άνωθεν εντολές! Θαρρώ, πολύ λιγότερο κουράγιο θα χρειαστεί, για να αναστήσουμε την ελληνοπρεπή παιδεία μέσα από την θαρρετή γνώμη των αμέτρητων, άξιων εκπαιδευτικών μας, που μέχρι τώρα δυστυχώς επέλεξαν την έμμισθη σιωπή!

Είναι λοιπόν μεγάλο κρίμα που οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας, (που δεν είναι καθόλου λίγοι) μαζί με τους καθ’ όλα αξιοπρεπείς παιδαγωγούς αυτού του τόπου, κοιτούν άλαλοι και ανίσχυροι τους ενθουσιώδεις αυτούς βιβλικούς κήρυκες-αναλυτές, χωρίς ποτέ να έχουν ούτε έναν ικανό λόγο που να μετριάζει τουλάχιστον κάπως τον θρησκευτικό ενθουσιασμό που διαποτίζει μέχρι το κόκαλο την παιδεία, την ραχοκοκαλιά του έθνους των Ελλήνων!

Η πορεία της απόλυτης υποταγής στους σύγχρονους "θεούς", ίσως να μην είναι αναστρέψιμη... τουλάχιστον όμως θα έχουμε προσπαθήσει. Ο «Έλληνας» έχει μια μεγάλη παράδοση αναμέτρησης με το αδύνατο.

Ερώτηση προς θεολόγους: αλήθεια με ποιο σκεπτικό επιτρέπεται στον οιοσδήποτε θεό, να δίνει σε ανθρώπους εντολές βρεφοκτονίας; Και όταν εκτελούνται αυτές δεν αποτελούν έγκλημα; *Μπορεί ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης να δίνει εντολή νηπιο-σφαγής;

Είπε δε ο Σαμουήλ προς τον Σαούλ... ούτω λέγει Κύριος των δυνάμεων... ύπαγε τώρα και πάταξον (Ο΄ αναθεμάτισον) τον Αμαλήκ, και εξολόθρευσον παν ό,τι έχει και μη φεισθής (λυπηθείς) αυτούς, αλλά θανάτωσον και άνδρα και γυναίκα και παιδίον και θηλάζον (Ο΄ από νηπίου έως θηλαζόντος!) και βούν και πρόβατον και κάμηλον και όνον»! Α΄ Σαμ.15.3 & Ο΄Α΄ Βασιλειών 15.3

Την παραπάνω ερώτηση έθεσα κατ’ επανάληψη σε αμέτρητους θεολόγους μεταξύ αυτών: στον θεολόγο Νικόλαο Βασιλειάδη, τον πατέρα Γεώργιο Μεταλληνό, καθώς και τον πατέρα Ζήση. Ουδέποτε όμως αποτόλμησαν οποιαδήποτε αξιοπρεπή απάντηση!

ΔΕΣ: Ωχ, εδώ τι απαντάμε; (VI)

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος Μεθόδιος

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο Ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος Μεθόδιος (εορτάζει για την Εκκλησία στις 14 Ιουνίου).


“Ο πατριάρχης Μεθόδιος αναθεμάτισε τον αυτοκράτορα Θεόφιλο αλλά η αγία -πλέον- σύζυγός του Θεοδώρα ζήτησε να εξαιρεθεί ο νεκρός σύζυγός της από το ανάθεμα καθώς είχε μετανοήσει. Ο άγιος το δέχτηκε και της έδωσε έγγραφη απαλλαγή, ένα συγχωχάρτι πριν τα ανακαλύψει η δυτική Εκκλησία... Ο εικονόφιλος Ιωάννης ο Γραμματικός δεν θα βρει ησυχία ούτε στο Μοναστήρι όπου τον εξόρισαν, στη Μονή Κλειδίου στον Βόσπορο. Κατηγορήθηκε ότι έξυσε τα μάτια του Χριστού από μια εικόνα του Χριστού στο μοναστήρι και τιμωρήθηκε από τη Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις. Ο Συμεών ο Μάγιστρος, που τον αναφέρει ως κατασκευαστή χρωματιστών ρούχων, τον τύφλωσε κιόλας. Οταν πέθανε ο Ιωάννης, ξέθαψαν τα κόκαλα του Ιωάννη και του Κωνσταντίνου Ε', τα μαστίγωσαν στον Ιππόδρομο και τα έκαψαν".
σύνδεσμος

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Karl Jaspers: Προϋποθέσεις για μια φιλοσοφική κατανόηση του Nietzsche (5)

nietzsche-Η κατανόηση του έργου (γ)

Μπορεί κανείς να βρη τις αφετηρίες, από τις οποίες, ξεκινώντας, είναι δυνατόν να παρακολουθήσει τις κινήσεις του Nietzsche, συνοδευμένες από την αποκλειστικά δική του κριτική. Δυο δρόμους πρέπει ν’ ακολουθήσουμε συνειδητά:

Οι δυο δρόμοι προς το όλον.— Οι σκέψεις του Nietzsche είναι δυνατόν, κατά πρώτον λόγον, χωρίς να λάβει κανείς υπ’ όψιν την χρονολογική διαδοχή της γενέσεώς των, να υπαχθούν στο υπαρκτό όλον αναγκαίων διανοητικών συναφειών. Δεύτερον, είναι δυνατόν και πρέπει να παρατηρηθούν, εφ’ όσον ανήκουν στην εξέλιξη δεκαετιών, στη χρονική τους μορφή ως το όλον μιας ζωής. Κάθε σκέψη του Nietzsche είναι δυνατόν να νοηθή πρώτον εφ’ όσον γίνεται νοητή μέσα στις ουσιαστικές συνάφειές της ανάλογα με τις μεταβολές, τις αντιφάσεις και δυνατότητες κινήσεώς της˙ δεύτερον όμως θα γίνη νοητή πέρα ως πέρα μόνον αν συνδυασθή με τη στιγμή, που γεννήθηκε˙ όταν διαβάζουμε, πρέπει να ξέρουμε πάντα, πότε γράφηκε εκείνο που διαβάζουμε.

Οι δυο δρόμοι μοιάζουν σα ν’ αποκλείει ο ένας τον άλλον. Το αίτημα, που συνίσταται στο να ανάγουμε, παρατηρώντας ένα συστηματικό όλον, τα πάντα στα πάντα και να τα συλλαμβάνουμε στον άχρονο τόπο τους, έρχεται σε αντίφαση με το αίτημα, που μας λέει να ιδούμε αυτό το όλον στη βιογραφική χρονολογική του διαδοχή και να εξαρτήσουμε το νόημα κάθε πράγματος από την χρονική θέση, που έχει καταλάβει επάνω στον δρόμο της ζωής.

Πράγματι υπάρχουν στον Nietzsche βασικές σκέψεις, που εμφανίζονται, παρ’ όλες έστω τις εξαιρετικές μεταβολές τους, όμοιες από την πρώτη νεότητά του -αυτές είναι oι περισσότερες και είναι εκπληκτικό, πώς διασχίζουν κυριαρχικά ολόκληρη τη ζωή του-˙ άλλες πάλι, που μ’ ένα πήδημα ξαναγυρίζουν, ενώ είχαν εγκαταλειφθή˙ υπάρχουν όμως κι’ άλλες, που σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα παρουσιάζονται για να ξεχασθούν φαινομενικά τελείως. Αυτές όμως είναι εξαιρετικές και σπάνιες περιπτώσεις. Κι αυτές πρέπει να υπαχθούν στη μιαν εκείνη μεγάλη διαδικασία, που είναι συστηματική και βιογραφική˙ είναι η ίδια η πραγματικότητα του ανθρώπου, που επιβάλλει να εμφανίζεται το πιο βαθύ και αληθινό σύστημα της σκέψεώς του κάτω από μια χρονική μορφή. Άλλοτε βέβαια είναι η χρονική μορφή φυσική και ανταποκρίνεται στην ουσία, άλλοτε πάλι μπορεί να θολωθή βιογραφικά ή και να καταστραφή από άσχετες προς την ουσία αιτιώδεις συνάφειες, που κάνουν την εμπειρική πραγματικότητα ενός ορισμένου ανθρώπου να παρεκκλίνει. Και τα δυο συνέβησαν στην περίπτωση του Nietzsche μ’ έναν τρόπο συνταρακτικό.

Η απασχόληση λοιπόν με την σκέψη του Nietzsche απαιτεί κατά πρώτον λόγον -αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στους πιο πολλούς από τους μεγάλους φιλοσόφους- μια ταυτόχρονη συναναστροφή με την πραγματικότητα της ζωής του. Μας ενδιαφέρουν όσα έζησε ο Nietzsche και μας ενδιαφέρει η στάση του στις διάφορες περιστάσεις για να ιδούμε ακριβώς τη φιλοσοφική του ουσία, που είναι ταυτόχρονα κι' αδιάρρηκτα ο βίος και η σκέψη του. Μας ενδιαφέρει η πορεία της ζωής του για να ιδούμε και να γνωρίσουμε την κίνηση, μέσ’ στην οποίαν κάθε σύγγραμμά του έχει την θέση του.

Η απασχόληση με τη ζωή του Nietzsche χάνει αντιθέτως τον σκοπό της, αν συμπαρατεθούν χωρίς συσχετισμό η πραγματικότητα του βίου του και ο κόσμος των ιδεών του.

Κατά δεύτερον λόγον απαιτεί η σκέψη του Nietzsche την εμβάθυνση σε συστηματικές συνάφειες. Αντίθετα όμως με ό,τι συμβαίνει στα μεγάλα συστήματα της φιλοσοφίας, εμφανίζεται στον Nietzsche το σύστημα, που μπορεί να συγκροτηθή, σαν μια φάση μόνον ή σαν μια λειτουργία μέσα στο γενικό όλον, που δεν είναι δυνατόν πια να αναπτυχθή ως σύστημα. Αντ’ αυτού όμως πρέπει η ερμηνεία να παρακολουθήσει όλες τις στροφές της σκέψεως -που κατόρθωσε να περισυλλέξει, αίροντας το σκόρπισμά τους- και όλες τις αντιφάσεις, για να περάσει μέσα από όλες τις δυνατότητες σα να υπήρχε η πιθανότητα να βρει το όλον. Στο τέλος βέβαια όλα ανήκουν μαζί, μόνο που σκορπίζονται στην χρονική έκταση ενός σχηματισμού από δρόμους της σκέψεως, ενός σχηματισμού, που δεν αναπτύχθηκε ακριβώς ως σύστημα.

Τα τρία κύρια μέρη της αναπτύξεώς μας.—Φανερό είναι, ότι ο Nietzsche ούτε ως κλειστή μορφή της ουσιαστικής του υπάρξεως, ούτε ώς φιλοσοφικό σύστημα είναι κάτι το σταθερό. Θέλοντας κανείς να τον συλλάβει, ανάγοντάς τον σε κάτι το στερεό, θα πέσει έξω. Εφ’ όσον είναι ο Nietzsche μια ύπαρξη, που εκδηλώνεται έμμεσα σε μια κίνηση, δεν είναι δυνατό να φθάσουμε κοντά του παρά μόνο με μια δική μας επίσης κίνηση.

Μόνο από τη δική του εργασία θα βγάλει ο καθένας τον Nietzsche, που του ταιριάζει. Το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας δεν μπορεί να το προεξοφλήσει, αλλά το προετοιμάζει απλώς μια ανάπτυξη, σαν κι αυτήν, που σκεπτόμαστε να κάνουμε. Σκοπός της είναι να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις, που είναι ικανές να διευκολύνουν κάπως αποτελεσματικώτερα την κατανόηση του Nietzsche, είτε μια κατανόηση, που οδηγεί σε θετική συμμετοχή, είτε μια κατανόηση, που οδηγεί στην απόρριψη.

Κανένας δρόμος δεν οδηγεί την ανάπτυξη άμεσα στο κέντρο του Nietzsche. Με την υποτιθέμενη ανακάλυψη ενός κέντρου θα εχάναμε το μεγαλείο του, που προκαλεί ακριβώς μέσα μας μια καρποφόρα ανησυχία. Γι’ αυτό πρέπει κανείς πολλούς δρόμους να πορευθή, τον έναν μετά τον άλλον. Αυτός ο χωρισμός στην παρουσίαση του Nietzsche δεν φθάνει ποτέ σε μια σύνθεση, αλλά βρίσκει το τέλος του σε μια διαφώτιση του βάθους, που αποκαλύπτεται σε όλες τις εκδηλώσεις, όσες αθέλητα ή συνειδητά έχει ο Nietzsche προκαλέσει.

Οι δρόμοι που θ’ ακολουθήσουμε στην ανάπτυξη, έχουν όλοι τον ίδιο σκοπό: να εντείνουν την ικανότητα για μια καθολική αφομοίωση του Nietzsche, ξεκαθαρίζοντας τη γνώση του ειδικού˙ και ξεκινούν όλοι oι δρόμοι από την ίδια αρχή: από την πείρα ενός βυθού, που είναι λόγω του ότι παρουσιάζεται πάντα διαφορετικός, ασύλληπτος. Η αρχή και ο σκοπός δεν μπορούν άμεσα να μεταδοθούν˙ μόνον όμως μέσω αυτών έχουν oι δρόμοι στην διάκρισή τους και στην αντικειμενική καθαρότητά τους νόημα και αξία. Ο Nietzsche δεν μπορεί να εξαντληθή. Δεν αποτελεί ως όλον ένα πρόβλημα, που θα μπορούσε και θάπρεπε να λυθή. Γιατί ό,τι είναι ο Nietzsche, αυτό θα φανεί ακόμα αργότερα με την μεταμόρφωση, που θα υποστή, όταν θα τον αφομοιώσουν κι’ άλλοι άνθρωποι, εκείνοι που θαρθούν στο μέλλον.

Σε τρία κύρια μέρη θα χωρίσουμε την ανάπτυξή μας˙ το πρώτο είναι η ζωή του˙ το δεύτερο είναι oι θεμελιώδεις σκέψεις του ως η εκδήλωση των αρχικών του κινήτρων μέσα στην πολλαπλότητα των είδικών περιεχομένων της σκέψεώς του˙ το τρίτο θα μας πάει στο όλον του ρυθμού της σκέψεώς του σε αναφορά προς την ύπαρξή του. Ως βάση θα χρησιμεύσουν πάντα γεγονότα, που μας φαίνονται αναγκαία για την κατανόηση του Nietzsche. Πάντως όμως σε καθεμιά από τις τρεις απόψεις θα θεωρήσουμε τον εαυτό μας δεσμευμένο σε μιαν ειδικήν αποστολή:

Στην περιγραφή της ζωής του Nietzsche θ’ αποκαλύψουμε τα άκρα. Αντί να χαθούμε στα γεγονότα (που στην αναζήτησή τους δεν γνωρίζει όρια όποιος έχει συγκινηθή πραγματικά από τον Nietzsche), σκοπός μας πρέπει να είναι (χωρίς καμμιά συγκάλυψη ή και έξαρση του εμπειρικά πραγματικού) να κάνουμε αισθητές τις εμπειρικές προϋποθέσεις της εξαιρετικότητάς του και μάλιστα έτσι, σαν να ήταν oι προϋποθέσεις αυτές η μυθική πραγματικότητα αυτής της ζωής, που ήταν καμωμένη να προσφέρεται ή να παρασύρεται πάντα σε θυσίες.

Η ανάπτυξη των θεμελιωδών σκέψεων του Nietzsche έχει σκοπό να δείξει, ταξινομώντας τα βασικά τους κίνητρα, ότι καμιά σκέψη δεν είναι σταθερή, αλλά ότι όλες αμφιβάλλουν πάντα για τον εαυτό τους. Τις μορφές της υπάρξεως, όσες συνέλαβε το μάτι του Nietzsche, πρέπει να παρακολουθήσουμε ως εκεί, που χάνουν την ισορροπία τους. Ο σκοπός είναι να μη σταματάει κανείς ποτέ ούτε στο άκρως αρνητικό, ούτε στο άκρως θετικό.

Η ερμηνεία του τρόπου της σκέψεως του Nietzsche στην ολότητά του, μια ερμηνεία, που, οδηγημένη από την αυτοκατανόηση του Nietzsche, πρέπει να γίνει από μας τους άλλους, έχει ως σκοπό να διευκρινήσει την υπαρξιακή σημασία της ζωής και σκέψεώς του. Πρέπει να αποβλέψουμε να μείνει ανοιχτή η οδός προς την αφομοίωση του Nietzsche και μάλιστα όχι μόνον αποφεύγοντας κάθε οριστική τοποθέτηση της ουσίας του σε κάτι το μερικό, αλλά και κατανοώντας την υψηλή απαίτηση, που προβάλλει απέναντί μας. Ο Nietzsche εκδηλώνεται σαν μια κατά βάθος ασύλληπτη εξαίρεση, που, χωρίς να αποτελεί πρότυπο για απομίμηση, είναι απολύτως αναντικατάστατη στην αφυπνιστική επίδραση επάνω σε μας τους άλλους, που δεν αποτελούμε εξαίρεση. Στο τέλος προβάλλει η ερώτηση, πώς ένας ανθρωπος, που δεν είναι για όλους αντιπροσωπευτικός, κατορθώνει να αποκτήσει μια κυριαρχική σημασία, σα να εξέφραζε το ανθρώπινο έν γένει.

Μέθοδος της αναπτύξεως— Εκείνο, που προέχει στην ανάπτυξη της σκέψεως του Nietzsche, είναι να φέρουμε στην επιφάνεια τις φιλοσοφικές ιδέες του.

Επίσης, πρέπει η ανάπτυξη να είναι πέρα ως πέρα θεμελιωμένη στα κείμενα. Είναι βέβαια πιο άνετο να αναπτύξει κανείς τις ιδέες του Nietzsche φαινομενικά «δι' ιδίων μέσων». Έτσι όμως πάει χαμένο ακριβώς εκείνο, που σαγηνεύει και που υπάρχει μέσα στην ασυμφωνία. Η συμπαράθεση των ιδεών, από την οποία θα προκύψει το πώς συμπληρώνονται, αλληλοσυγκρούονται και κινούνται, είναι τόσο πιο αποτελεσματική για την κατανόηση του Nietzsche, όσον πιο πολύ αναφέρεται κάθε βήμα της αναπτύξεως -και μάλιστα κατά λέξιν- στα κείμενα.

Γι’ αυτόν τον λόγο είναι σχεδόν ολόκληρη η φιλολογία, που αναφέρεται στον Nietzsche, πλούσια σε παράθεση κειμένων. Πάντως: εκείνο, που αξίζει, είναι να φέρνουν oι αναφορές αυτές στα κείμενα κάτι το νέο στο φως και να μην αποτελούν μια απλή χρηστομάθεια ωραίων αποσπασμάτων, ούτε να προκαλούν πνευματώδεις τυχαίους συσχετισμούς, ούτε να απομονώνουν αυθαίρετα μεμονωμένες κατευθύνσεις σκέψεως ή να δίνουν αφορμή σε επιδερμικές συγκινήσεις. Ο σκοπός είναι να αναπτυχθούν ορισμένες σκέψεις με μια συνοχή, που ουσιαστικά υπάρχει μέσα τους, χωρίς να την έχει ο Nietzsche ο ίδιος τονίσει. Γιατί, ενώ η λάμψη του συγγραφέα χτυπάει στα μάτια του αναγνώστη σε κάθε σελίδα του Nietzsche, η λάμψη του φιλοσόφου μένει ως προς το μεγαλύτερο μέρος της κρυμμένη. Αποσπάσματα λοιπόν, που μνημονεύονται κατ’ αρέσκειαν, ή ορισμένες, χρήσιμες για ένα μεμονωμένο σκοπό κατασκευές, θαμπώνουν μόνο τα μάτια και οδηγούν φιλοσοφικά σε δρόμο στραβό.

Το να παραθέτει κανείς χωρία είναι στην ιδεώδη εκδήλωσή του σαν την εργασία του χρυσοχόου: πρέπει oι πολύτιμοι λίθοι των φιλοσοφικών σκέψεων να συλληφθούν σωστά και να ταξινομηθούν ύστερα έτσι, ώστε να μην ισχύουν μόνο στη μεμονωμένη παρουσία τους, αλλά και να αποτελούν στο σύνολό τους κάτι περισσότερο από ό,τι θα εσήμαιναν στην μεμονωμένη παρουσία τους ή στην απλή συσσώρευσή τους. Οι ίδιοι λίθοι μπορούν σε άλλους συνδυασμούς ν’ αποκαλύψουν νέα φώτα˙ δεν είναι δυνατόν να δείξουν το φως τους τα πάντα μονομιάς.

Με την συμπαράθεση κατορθώνουμε και κάτι αλλο: κατορθώνουμε να φέρουμε τις σκέψεις σε τέτοια επαφή, ώστε από την τριβή, που θα σημειωθεί μεταξύ τους, να προκύψει η αυτοκριτική του ίδιου του Nietzsche. Μόνο με την προβολή των ασυμφωνιών κάτω από το όλον της σκέψεώς του, μόνο με το φανέρωμα των ορίων και των βάθρων, που προβάλλουν από μέσα της, γίνεται δυνατή η κριτική, που κατά βάθος ο ίδιος ο Nietzsche ασκεί, γιατί ανήκει στην ουσία της αλήθειας του, που πάντα ξεπερνάει τον εαυτό της και πάει εμπρός.