Σάββατο 17 Απριλίου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Αἴας (263-283)

ΧΟ. ἀλλ᾽ εἰ πέπαυται, κάρτ᾽ ἂν εὐτυχεῖν δοκῶ·
φρούδου γὰρ ἤδη τοῦ κακοῦ μείων λόγος.
265 ΤΕΚ. πότερα δ᾽ ἄν, εἰ νέμοι τις αἵρεσιν, λάβοις,
φίλους ἀνιῶν αὐτὸς ἡδονὰς ἔχειν,
ἢ κοινὸς ἐν κοινοῖσι λυπεῖσθαι ξυνών;
ΧΟ. τό τοι διπλάζον, ὦ γύναι, μεῖζον κακόν.
ΤΕΚ. ἡμεῖς ἄρ᾽ οὐ νοσοῦντος ἀτώμεσθα νῦν.
270 ΧΟ. πῶς τοῦτ᾽ ἔλεξας; οὐ κάτοιδ᾽ ὅπως λέγεις.
ΤΕΚ. ἁνὴρ ἐκεῖνος, ἡνίκ᾽ ἦν ἐν τῇ νόσῳ,
αὐτὸς μὲν ἥδεθ᾽ οἷσιν εἴχετ᾽ ἐν κακοῖς,
ἡμᾶς δὲ τοὺς φρονοῦντας ἠνία ξυνών·
νῦν δ᾽ ὡς ἔληξε κἀνέπνευσε τῆς νόσου,
275 κεῖνός τε λύπῃ πᾶς ἐλήλαται κακῇ
ἡμεῖς θ᾽ ὁμοίως οὐδὲν ἧσσον ἢ πάρος.
ἆρ᾽ ἔστι ταῦτα δὶς τόσ᾽ ἐξ ἁπλῶν κακά;
ΧΟ. ξύμφημι δή σοι καὶ δέδοικα μὴ ᾽κ θεοῦ
πληγή τις ἥκει. πῶς γάρ, εἰ πεπαυμένος
280 μηδέν τι μᾶλλον ἢ νοσῶν εὐφραίνεται;
ΤΕΚ. ὡς ὧδ᾽ ἐχόντων τῶνδ᾽ ἐπίστασθαί σε χρή.
ΧΟ. τίς γάρ ποτ᾽ ἀρχὴ τοῦ κακοῦ προσέπτατο;
δήλωσον ἡμῖν τοῖς ξυναλγοῦσιν τύχας.

***
ΧΟ. Αν η τρέλα του έχει κοπάσει, τότε νιώθω κι εγώ
μεγάλη ανακούφιση· αφού το κακό που έχει φύγει,
λίγο πια λογαριάζεται.
ΤΕ. Τί ωστόσο απ᾽ τα δυο, αν ήταν στο χέρι σου, θα είχες
διαλέξει; να νιώθεις φιλήδονος, αφήνοντας λυπημένους
τους φίλους; ή συμπάσχοντας κι εσύ να υποφέρεις;
ΧΟ. Διπλό, κυρά μου, το κακό, γίνεται πιο μεγάλο.
ΤΕ. Γι᾽ αυτό κι εμείς τώρα διπλά υποφέρουμε,
που το κακό υποχώρησε.
270 ΧΟ. Τί πάει να πει ο λόγος σου; δεν έπιασα το νόημα.
ΤΕ. Αυτός ο δύστυχος, όσο η παραφορά κρατούσε,
ο ίδιος ηδονίζονταν με το κακό που τον παγίδεψε,
ενώ σ᾽ εμάς, που το μυαλό μας είναι καθαρό,
θλίψη βαριά μάς προξενούσε.
Τώρα ωστόσο που η παραφορά του πέρασε,
εκείνος έχει βυθιστεί σε λύπη ασήκωτη,
αλλά κι ο πόνος ο δικός μας δεν λέει να λιγοστέψει.
Δεν έγινε έτσι το κακό από απλό διπλό;
ΧΟ. Είμαι της ίδιας γνώμης, με συνεπαίρνει ακόμη
ο φόβος μήπως έπεσε στο κεφάλι του πλήγμα
θεήλατο. Αλλιώς πώς εξηγείται που δεν αισθάνεται
280 κάποια αλάφρωση, μόλο που πέρασε η αρρώστια;
ΤΕ. Πώς έγινε αυτό που έγινε, θα πρέπει να το μάθεις
ΧΟ. Πες το από την αρχή, πώς τον εδάμασε η συμφορά,
φανέρωσέ το και σ᾽ εμάς που συμπονούμε.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Προς τα νέα ελληνικά

12.10.1 Άλλη μια παρένθεση: οι γλώσσες αλλάζουν, δεν χαλάνε


Ήδη στην αρχή των άρθρων μας αυτού είπαμε ότι οι γλώσσες αλλάζουν, δεν χαλάνε. Ο δανεισμός ούτε «χαλάει» ούτε «βρωμίζει» τις γλώσσες. 

Όλες οι γλώσσες δανείζονται η μία από την άλλη (γιατί το χρειάζονται για να μιλήσουν για νέα πράγματα) και είναι όλες, σε σημαντικό ποσοστό, γεννήματα των επαφών με άλλες γλώσσες και άλλους πολιτισμούς. 

Η ίδια η αρχαία ελληνική γλώσσα, που τόσο τη θαύμαζε το κίνημα της γλωσσικής νοσταλγίας που συζητάμε, δανείστηκε δραστικά, όπως είδαμε, από άλλες γλώσσες. Το 40% περίπου του λεξιλογίου της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι προϊόν δανεισμού. «Καθαρές» γλώσσες δεν υπάρχουν, γιατί οι λαοί και οι πολιτισμοί δεν ζουν, όπως λέγαμε, σε γυάλες αλλά σε συνεχή επαφή, εχθρική ή φιλική, μεταξύ τους. 

Επομένως, οι απόψεις που συζητάμε δεν έχουν επιστημονικό αντίκρισμα. Βασίζονται δηλαδή στην άγνοια των μηχανισμών που ορίζουν τη φύση της γλώσσας. Εκφράζουν, ωστόσο, στάσεις απέναντι στη γλώσσα και αυτές οι στάσεις, που συνδέονται με τα «γυρίσματα» της ιστορικής μοίρας των λαών, μπορούν, όπως θα δούμε αμέσως, να επηρεάσουν την ιστορική πορεία των γλωσσών.

Αντικρίζοντας κατάματα τους φόβους μας

Ο κάθε άνθρωπος από την παιδική του ηλικία αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής του έρχεται αντιμέτωπος με πολλά διαφορετικά είδη φόβων. Αυτοί οι φόβοι, μπορεί να αφορούν στη σωματική ή στην ψυχική του υγεία, σε ανασφάλειες διατήρησης των διαπροσωπικών σχέσεών του ή σε επαγγελματικούς, οικογενειακούς τομείς.

Σε αυτό το άρθρο, θα μελετήσουμε όλα εκείνα τα κλειδιά που μας ενδυναμώνουν και μας δίνουν το ψυχικό σθένος ώστε να μπορέσουμε να αντικρίσουμε κατάματα τους φόβους μας και να τους ξεπεράσουμε.

Αρχικά, χρειάζεται να αναφέρουμε ότι για να φτάσουμε να φοβόμαστε κάτι σημαίνει ότι στο παρελθόν κάτι μας είχε πληγώσει.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Donald Winnicott: Πες μου τι είναι αυτό που φοβάσαι και θα σου πω τι σου έχει συμβεί.

Πρόκειται για μία εμπειρία που ήρθε να ταράξει την ψυχική ισορροπία και οι άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι με κάποιον απροσδόκητο κίνδυνο και δημιουργήθηκαν αρνητικά συναισθήματα.

Η γνωσιακή προσέγγιση για το φόβο

Όπως υποστηρίζει και η γνωσιακή προσέγγιση κάθε φορά που μπροστά μας έχουμε τα δεδομένα μιας νέας κατάστασης μπορούμε να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε ποιες είναι αυτές οι αυτοποιημένες αρνητικές σκέψεις που εισβάλλουν στον εγκέφαλό μας, αυξάνουν τα αρνητικά συναισθήματα και μεγαλώνουν το φόβο μας.

Αντικατάσταση δυσλειτουργικών σκέψεων

Όταν, λοιπόν, εντοπίσουμε αυτές τις δυσλειτουργικές σκέψεις, με τη βοήθεια και της γνωσιακής συμπεριφορικής προσέγγισης, τότε με διάφορες τεχνικές μπορούμε να τις αντικαταστήσουμε με πιο λειτουργικές σκέψεις που είναι σε θέση να μας βοηθήσουν να αντικατασταθούν τα αρνητικά συναισθήματα της ανησυχίας και της ανασφάλειας με θετικά.

Έτσι, μειώνονται και υποχωρούν και τα σωματικά συμπτώματα του φόβου και του έντονου άγχους όπως για παράδειγμα: η έντονη εφίδρωση, η τάση για λιποθυμία, η ταχυπαλμία και αντικαθίστανται από συναισθήματα ηρεμίας και ασφάλειας.

Είναι πολύ σημαντικό, να τονίσουμε ότι χρειάζεται κάθε κατάσταση που μας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου να την βλέπουμε στο εδώ και τώρα, στο παρόν και όχι να την βλέπουμε υπό το πρίσμα του παρελθόντος.

Ο φόβος της απιστίας

Επιπρόσθετα, επειδή τα πρίσματα και τα φίλτρα που υπάρχουν μέσα μας πολλές φορές δεν είναι καθαρά λόγω των εμπειριών φόβου και πόνου που έχουμε περάσει είναι πιθανό να υποβαλλόμαστε σε μία κατάσταση κινδύνου και να πέφτουμε σε μία παγίδα καταστροφολογίας, που ουσιαστικά μεγεθύνει τον φόβο μας.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι μία γυναίκα φοβάται ότι ο σύζυγός της θα την απατήσει, επειδή αισθάνεται ότι δεν είναι επαρκής απέναντί του.

Αυτή η ανασφάλεια, αυτός ο φόβος καλλιεργείται μέσα της. Έτσι, γίνεται όλο και περισσότερο πιεστική ή ελεγκτική για να μπορέσει να αποτρέψει τον κίνδυνο να την απατήσει ο σύζυγός της. Στην ουσία, όμως, προκαλεί ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα.

Αυτή η συμπεριφορά, η οποία χαρακτηρίζεται από αποπνικτική πίεση και δεν είναι λειτουργική για τη συμβίωση το πιθανότερο είναι να πνίγει το σύζυγο και ίσως οδηγηθεί στον τερματισμό της συμβίωσης ή σε κάποια άλλη δυσλειτουργική συμπεριφορά.

Οπότε, αντιλαμβανόμαστε ότι όταν υπάρχει φόβος οι άνθρωποι μένουν σε ένα φαύλο κύκλο που κάνουν ενέργειες για να προσπαθήσουν να αποτρέψουν να έρθει το αποτέλεσμα που φοβούνται ενώ στην ουσία το κυνηγούν και μάλλον το προκαλούν, εξαιτίας του ότι μέσα τους αισθάνονται ανασφάλεια και ανεπάρκεια να αντιμετωπίσουν αυτόν τον φόβο.

Οι επιπτώσεις του φόβου στην υγεία

Ένα πολύ σημαντικό θέμα είναι οι επιπτώσεις στην υγεία που προκαλεί ο φόβος. Η ψυχική υγεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη σωματική υγεία. Οπότε, όταν είμαστε καταβεβλημένοι από τον φόβο τότε έχουμε και σωματικά συμπτώματα: εφιδρώσεις, πολλές φορές ένα αίσθημα βεβαρημένης κοπώσεως και άλλα. Αλλάζει άρδην η καθημερινότητα ενός ανθρώπου που έχει αυτά τα συμπτώματα.

Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία

Αυτό που είναι πολύ σημαντικό να σημειώσουμε είναι ότι υπάρχουν κλειδιά για να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας. Πρώτον, υπάρχουν θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως αυτή που αναφέραμε παραπάνω της γνωσιακής- συμπεριφορικής προσέγγισης, που μπορεί να αντικαταστήσει τις αυτοματοποιημένες αρνητικές σκέψεις με λειτουργικές, οι οποίες θα βοηθήσουν την καθημερινότητά μας και θα μας ωθήσουν ουσιαστικά να δούμε τον κάθε φόβο μας σε ένα πραγματικό και ρεαλιστικό πρίσμα και όχι σε μεγέθυνση.

Ερχόμενοι κατά πρόσωπο με τους φόβους

Ακόμη, ένα άλλο κλειδί αντιμετώπισης των φόβων μας είναι η τόλμη. Να τολμήσουμε να αντιμετωπίσουμε τον φόβο για να απελευθερωθούμε. Για παράδειγμα, κάποιος φοβάται το νερό. Εάν πάρει την απόφαση ότι θα μπει στο νερό, θα απελευθερωθεί από τον φόβο του. Επομένως, βλέπουμε ότι η τόλμη βοηθάει στο να φύγει η φοβία από το προσκήνιο.

Αυτογνωσία

Ακόμη, η αυτογνωσία ενδυναμώνει τον ψυχικό μας κόσμο και μας βοηθά να ανακαλύψουμε όλες τις πτυχές του εαυτού μας. Ο άνθρωπος, όταν είναι σε θέση να αναγνωρίσει τι είναι αυτό το οποίο φοβάται και το λόγο που τον φοβίζει είναι σε θέση να ελέγξει τρόπον τινά αυτή την κατάσταση γιατί οπλίζεται με γνώση.

Όταν όμως δεν γνωρίζει και υπάρχει ένας μπερδεμένος και συγκεχυμένος τρόπος σκέψης αισθάνεται ακόμα πιο προβληματισμένος και σε κατάσταση αβοηθησίας.

Συμπερασματικά, δώσαμε κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά στον φόβο και τη σύνδεση του με την ψυχική υγεία. Ο φόβος υπάρχει στη ζωή του ανθρώπου.

Στόχος μας δεν είναι να τον εξαλείψουμε, στόχος μας είναι να ενδυναμώσουμε ψυχικά τον εαυτό μας ούτως ώστε να τον ξεπεράσουμε και να τον υπερβούμε, να σταθούμε πιο πάνω από τους φόβους και τις ανασφάλειές μας.

Η τόλμη και πάνω από όλα η αγάπη νικά πάντα κάθε φόβο.

Πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε το φόβο της αντιπαράθεσης

Για πολλούς, η ιδέα και μόνο της αντιπαράθεσης με ένα άλλο άτομο προκαλεί φόβο, άγχος και ακόμα και τρόμο – είτε πρόκειται για τον συγκάτοικο που δεν καθαρίζει επαρκώς, είτε για τον συνάδελφο που επιμένει να παίρνει τα εύσημα για τον κόπο κάποιου άλλου ή για έναν συγγενή που κάνει προσβλητικά σχόλια. Αντί να αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο το ζήτημα, προτιμάμε να αναβάλλουμε την κουβέντα για αργότερα, ή ακόμα καλύτερα ελπίζουμε να την αποφύγουμε εντελώς.

Είναι πολλά αυτά που μας φοβίζουν στην αντιπαράθεση: η επιθετικότητα και ο θυμός του άλλου, η χειριστική συμπεριφορά, η πιθανή απόρριψη ή η ανησυχία ότι ίσως να μην μπορέσουμε να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας. Επίσης, μπορεί να μη μάθαμε ποτέ να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας ή να «ενοχλούμε» ή μπορεί και να είμαστε «αλλεργικοί» στα έντονα συναισθήματα που προκαλεί μια διαμάχη.

Όταν τελικά αποφεύγουμε την αντιπαράθεση, λαμβάνουμε μια προσωρινή ανακούφιση από το άγχος. Αλλά μακροπρόθεσμα, βλάπτουμε τον εαυτό μας. Οι ανάγκες μας δεν θα ικανοποιηθούν, το πρόβλημα δεν θα επιλυθεί και η αυτοεκτίμησή μας θα διαβρωθεί στο μεταξύ.

Αυτή η αποφευκτική προσέγγιση μπορεί να βλάψει και τις σχέσεις μας. Χωρίς να μιλάμε, νομίζουμε ότι διατηρούμε την ειρήνη. Όμως, αργά ή γρήγορα τα αρνητικά συναισθήματα θα ξεπηδήσουν από μέσα μας όσο σκληρά κι αν προσπαθούμε να τα αγνοήσουμε. Η αποφυγή χτίζει ένα τείχος ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους – αν δεν υπάρχει ειλικρίνεια, δεν υπάρχουν γερές βάσεις.

Πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε το φόβο της αντιπαράθεσης

Η αντιπαράθεση δεν είναι κάτι κακό – Βγαίνοντας από το καβούκι μας

Ποιο λάθος αφήγημα υπάρχει στο νου σας που θα χρειαζόταν αναπλαισίωση; Ίσως να έχετε συσχετίσει την αντιπαράθεση με τοξικούς καυγάδες, καταδικασμένες σχέσεις και τοξικές συμπεριφορές. Εντούτοις, αξίζει να γνωρίζετε ότι υπάρχει υγιής αντιπαράθεση και τη θέλουμε σε μια σχέση όπου τα χαρτιά και των δύο είναι ανοιχτά. Δεν χρειάζεται να υπάρχουν ουρλιαχτά, προσβολές και άσχημες χειρονομίες· αντιθέτως, μπορεί να είναι μια ριζικά ειλικρινή συζήτηση με γόνιμα αποτελέσματα και για τις δύο πλευρές.

Εστιάζουμε σε αυτό που έχουμε να πούμε, όχι στο πώς αυτό θα εκληφθεί

Όταν ανησυχείτε για το πώς θα αντιδράσει ο άλλος, είναι εύκολο να μπερδευτείτε και να χάσετε την επαφή με τον πραγματικό σκοπό της συζήτησης. Έχετε μια ανάγκη, μια επιθυμία ή άποψη και κάθε δικαίωμα να τα εκφράσετε.

Θα βοηθήσει να αφιερώσετε κάποιο χρόνο στο να ξεκαθαρίσετε τι νιώθετε πριν εκκινήσετε μια κουβέντα. Γίνετε πιο συγκεκριμένοι για το τι σας ενόχλησε. Μπορείτε επίσης να καταγράψετε σε μια λίστα από πού προέρχεται η αναστάτωση που νιώθετε: είναι οι άνθρωποι, οι συνθήκες, κάτι που συνέβη συγκεκριμένα, μια συμπεριφορά; Αν ανησυχείτε ότι θα χάσετε την ψυχραιμία σας και θα ξεχάσετε τα επιχειρήματά σας, μπορείτε να τα έχετε γραμμένα σε ένα αρχείο στο κινητό σας τηλέφωνο και διακριτικά να ρίξετε μια ματιά.

Ζυγίζουμε τα μακροχρόνια οφέλη αντί για την βραχύχρονη δυσφορία

Ναι, θα νιώσουμε άβολα σε μια αντιπαράθεση. Αλλά αυτή η αμηχανία, η δυσφορία, το δύσκολο για τις επόμενες ώρες ή μέρες είναι ένα μικρό κόστος μπροστά στη γενική ψυχική μας ευημερία και γαλήνη. Είναι πολύ καλύτερο αυτό παρά να μας κυνηγά κάτι που μας ενοχλεί, να μας ταλαιπωρεί για εβδομάδες, μήνες, ακόμα και χρόνια.

Ανεξαρτήτως του αποτελέσματος, μας επιβραβεύουμε που πολεμήσαμε τους φόβους μας

Όταν τελειώσει η αντιπαράθεση, πάρτε λίγο χρόνο για να αναγνωρίσετε τι κάνατε καλά. Ίσως καταφέρατε να διατηρήσετε έναν σεβαστό τόνο φωνής, ακόμα κι αν θέλατε να φωνάξετε. Ίσως κάνατε τελικά τη συζήτηση νωρίς μέσα στην εβδομάδα αντί να την αναβάλλετε για μήνες. Ακόμα κι αν το συνολικό αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που επιθυμούσατε, μπορείτε και πάλι να επαινέσετε τον εαυτό σας για το θάρρος που δείξατε.

Ψυχικά δυνατοί άνθρωποι: Τι αποφεύγουν

Η δύναμη της ψυχής και του νου δεν είναι ένα χάρισμα που κάποιοι το έχουν και κάποιοι όχι. Είναι μια διαδικασία εξέλιξης, πνευματικής και γνωστικής, που μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε περισσότερο τη ζωή και να ανησυχούμε λιγότερο για τα προβλήματα. Ενισχύοντας ψυχικά τον εαυτό μας εκπαιδεύουμε το νου μας να ξεχωρίζει το σημαντικό από το ασήμαντο, να θέτει προτεραιότητες, να μην εστιάζει στα λάθος πράγματα και να σέβεται περισσότερο τον ίδιο του τον εαυτό.

Η ψυχική ενδυνάμωση είναι μια διαδικασία βελτίωσης τους εαυτού μας και είναι εφικτή από τη στιγμή που συνειδητοποιήσουμε ότι οι πράξεις τα συναισθήματα και οι σκέψεις μας υπόκεινται στο δικό μας έλεγχο. Οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από ψυχικές αντοχές και δυνάμεις αποφεύγουν δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς και δεν αναλώνονται σε κακές συνήθειες. Ας δούμε αναλυτικά τι δεν κάνουν.

1. Δεν σπαταλούν χρόνο στην αυτολύπηση

Τα προβλήματα της ζωής και οι δυσκολίες είναι αναπόφευκτα. Το να μεμψιμοιρούμε και λυπόμαστε όμως τον εαυτό μας για όλες τις αντιξοότητες με τις οποίες παλεύουμε σίγουρα δεν θα μας βοηθήσει να τις διαχειριστούμε. Αν έχετε την τάση της αυτολύπησης, προσπαθήστε να την αντικαταστήσετε με την ευγνωμοσύνη. Σίγουρα η ζωή σας δεν είναι απλώς μια σωρεία προβλημάτων αλλά έχετε και στηρίγματα, καθώς και θετικά στοιχεία. Οι ψυχικά δυνατοί άνθρωποι δεν σπαταλούν το χρόνο και την ενέργεια τους σκεφτόμενοι το πρόβλημα αλλά εστιάζουν στο να βρούνε λύσεις.

2. Δεν αποποιούνται τη δύναμη τους

Μπορεί να είναι πραγματικά δελεαστικό να κατηγορούμε τους άλλους ή τις περιστάσεις για τα προβλήματα μας. Σκέψεις του τύπου «Η πεθερά μου φταίει που αισθάνομαι έτσι» δίνουν στους άλλους δύναμη πάνω μας: την δύναμη να καθορίζουν τα συναισθήματα και την συμπεριφορά μας. Πάρτε πίσω τη δύναμη σας αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη για το πώς σκέφτεστε, αισθάνεστε και συμπεριφέρεστε. Η ενδυνάμωση του εαυτού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να χτίσετε ψυχική ανθεκτικότητα και να διαμορφώσετε τη στάση ζωής που εσείς θέλετε.

3. Δεν αποφεύγουν τις αλλαγές

Αν και αισθανόμαστε καλά όταν κινούμαστε σε οικεία πλαίσια, το να αποφεύγουμε νέες προκλήσεις είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να ζήσουμε μια γεμάτη και πλούσια ζωή. Το να αναγνωρίζουμε πότε αποφεύγουμε την αλλαγή λόγω της δυσφορίας ή της αναστάτωσης που αναπόφευκτα επιφέρει μέχρι ένα βαθμό, είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα στην διαδικασία βελτίωσης της ζωής μας. Στόχος πρέπει να είναι η διαχείριση και η αντιμετώπιση αυτής της δυσφορίας και όχι η αποφυγή της, καθώς έτσι θα αποκτήσουμε χρήσιμες δεξιότητες στην αντιμετώπιση δυσκολιών στη ζωή μας.

4. Δεν αναλώνονται σε πράγματα που δεν μπορούν να αλλάξουν

Συχνά ανησυχούμε για τα λάθος πράγματα. Αντί να προετοιμαστούμε για την καταιγίδα, ευχόμαστε να μην έρθει. Αντί να αλλάξουμε τον εαυτό μας, παλεύουμε να αλλάξουμε τον άλλον. Η συνεχής προσπάθεια να αλλάξουμε αυτά που δεν μπορούμε να ελέγξουμε μας αφήνει τελικά με μια αίσθηση απελπισίας και ανημπόριας. Αν όμως επενδύαμε αυτήν την ίδια ενέργεια σε πράγματα που υπόκεινται στον έλεγχο μας, θα ήμασταν πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι για όποια δυσκολία εμφανίζονταν στο δρόμο μας. Η αλλαγή αφορά σχεδόν πάντα τη δική μας οπτική στα πράγματα και τη δική μας συμπεριφορά.

5. Δεν ανησυχούν για το αν ευχαριστούν τους άλλους

Το να λέμε ή να κάνουμε πράγματα από φόβο μήπως δυσαρεστήσουμε τους άλλους σημαίνει ότι τελικά δεν ζούμε σύμφωνα με τα δικά μας θέλω αλλά σύμφωνα με τα κριτήρια των άλλων. Αυτό σε βάθος χρόνου μας αφήνει με μια αίσθηση κενότητας και ανικανοποίητου. Ζώντας σύμφωνα με αυτό που θέλουν οι άλλοι μας εμποδίζει από το να ανακαλύψουμε τι θέλουμε εμείς. Χρειάζεται σίγουρα κουράγιο και δύναμη για να υποστηρίξουμε μια ζωή σύντονη με τις αξίες μας αλλά αυτό τελικά θα μας φέρει πιο κοντά στην ευτυχία και στην αυτοπραγμάτωση.

6. Δεν φοβούνται να πάρουν υπολογισμένα ρίσκα

Κάθε μέρα παίρνουμε δεκάδες αν όχι εκατοντάδες αποφάσεις χωρίς να πολυπροβληματιστούμε για το ρίσκο που εμπεριέχουν. Είτε αποφασίζουμε για το αν θα φορέσουμε κράνος στη μηχανή ή αν θα πάρουμε δάνειο, βασίζουμε τις αποφάσεις μας στα συναισθήματα μας και όχι στο πραγματικό επίπεδο ρίσκου. Η λήψη αποφάσεων βάση του φόβου μας δεν είναι και ο πιο ακριβής τρόπος υπολογισμού του ρίσκου. Τα συναισθήματα είναι συχνά παράλογα και αναξιόπιστα. Ο υπολογισμός συνεπώς του ρίσκου που εμπεριέχουν οι αποφάσεις μας, διασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό το ότι κάνουμε τις σωστές επιλογές.

7. Δεν ζουν το παρελθόν

Αν και το να αναστοχαζόμαστε το παρελθόν και να μαθαίνουμε από αυτό είναι μια χρήσιμη διαδικασία στο χτίσιμο της ψυχικής ανθεκτικότητας, το να το αναμασούμε μπορεί να είναι καταστροφικό. Η συμφιλίωση με το παρελθόν ώστε να ζήσουμε στο παρόν και να σχεδιάσουμε το μέλλον μπορεί να είναι αρκετά επίπονη διαδικασία, ειδικά αν βιώσαμε πολλές κακοτυχίες. Είναι ωστόσο απαραίτητο βήμα για να βελτιώσουμε τον εαυτό μας και τη ζωή μας γενικότερα

8. Δεν επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη

Το ιδανικό θα ήταν να διδασκόμασταν από κάθε λάθος μας και να μην το επαναλαμβάναμε δεύτερη φορά. Αλλά η αλήθεια είναι ότι έχουμε την τάση να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη στο χρόνο. Το να μάθουμε από τα λάθη μας απαιτεί ταπεινότητα και την προθυμία να αναζητήσουμε νέες τεχνικές για να γίνουμε καλύτεροι. Οι ψυχικά δυνατοί άνθρωποι δεν κρύβονται από τα λάθη τους αλλά προσπαθούν να τα μετατρέψουν σε ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη.

9. Δεν μισούν την επιτυχία των άλλων

Η προαγωγή ενός συναδέλφου ή τα κατορθώματα ενός φίλου μπορεί να μας προκαλέσουν συναισθήματα φθόνου. Το να μισούμε την επιτυχία των άλλων όμως θα μας εμποδίσει απλώς από το να πετύχουμε το δικό μας στόχο καθώς αναλώνουμε ενέργεια στο τι κάνουν οι άλλοι δεν αφοσιωνόμαστε ικανοποιητικά στους δικούς μας στόχους. Άλλωστε το πόσο πετυχημένοι είναι οι άλλοι δεν λέει κάτι για τη δική μας επιτυχία ή αποτυχία: μόνο οι πράξεις μας μπορούν τα το καθορίσουν αυτό.

10. Δεν τα παρατούν στην αποτυχία

Είναι αναμενόμενο να νιώθουμε απογοητευμένοι και αποκαρδιωμένοι όταν οι πρώτες προσπάθειες μας αποτυγχάνουν. Από μικροί μαθαίνουμε πως οι αποτυχία είναι κάτι κακό αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να πετύχουμε αν πρώτα δεν έχουμε αποτύχει. Οι ψυχικά δυνατοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται την αποτυχία ως απόδειξη ότι ωθούν τον εαυτό τους στα όρια του, στην προσπάθεια τους να εκπληρώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

11. Δεν φοβούνται να μείνουν μόνοι τους

Η μοναξιά έχει για πολλούς ανθρώπους στην εποχή μας αρνητικό περιεχόμενο. Πολλοί άνθρωποι την αποφεύγουν γιατί νιώθουν δυσφορία μόνοι τους καθώς το περιεχόμενο των σκέψεων τους παίρνει αρνητική τροχιά. Κι όμως το να περνάμε χρόνο με τον εαυτό μας είναι απαραίτητο συστατικό στην ψυχική μας ενδυνάμωση. Οι ψυχικά δυνατοί άνθρωποι αναζητούν στιγμές μοναξιάς καθώς μπορούν έτσι να αναστοχαστούν αναφορικά με την πρόοδο τους, να κάνουν την αυτοκριτική τους και να θέσουν στόχους για το μέλλον.

12. Δεν πιστεύουν ότι η ζωή τους χρωστάει κάτι

Είναι αρκετά εύκολο να παγιδευτούμε μερικές φορές σε ένα σκεπτικό «ιδιοκτησίας». Το να περιμένουμε όμως από τη ζωή να μας επιστρέψει αυτά που θεωρούμε ότι μας χρωστάει δεν βοηθάει ως στάση ζωής. Αν αναλώνεστε στο να προσπαθείτε να πάρετε αυτά που θεωρείτε ότι αξίζετε, μάλλον δεν ασχολείστε με αυτά που έχετε να δώσετε. Και όλοι έχουν χαρίσματα που αξίζει να μοιραστούν, ανεξάρτητα με το όσο «δίκαιη συμφωνία» τους έκανε η ζωή. Δίνοντας άλλωστε είναι ο πιο σίγουρος τρόπος να πάρεις πίσω.

13. Δεν περιμένουν άμεσα αποτελέσματα

Δεν θα ήταν ωραία αν όλα γίνονταν με το πάτημα ενός κουμπιού; Έχουμε τόσο συνηθίσει στην ελαχιστοποίηση του χρόνου αναμονής που αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι όλα πρέπει να γίνονται γρήγορα. Αλλά η προσωπική ανάπτυξη επιτυγχάνεται με ρυθμούς χελώνας και όχι με ταχύτητα φωτός. Είτε προσπαθείτε να χάσετε κιλά, είτε να αναπτύξετε μια στάση ευγνωμοσύνης, χρειάζεται χρόνο και σταθερότητα. Αν περιμένετε γρήγορα αποτελέσματα το μόνο σίγουρο είναι η απογοήτευση. Οι ψυχικά δυνατοί άνθρωποι ξέρουν πως η αληθινή αλλαγή χρειάζεται χρόνο και είναι πρόθυμοι να δουλέψουν σκληρά προκειμένου να δουν αποτελέσματα.

Τα καλά νέα είναι ότι όλοι έχουν την ικανότητα να χτίσουν ψυχική δύναμη. Για να το πετύχετε όμως χρειάζεται να αναπτύξετε αυτογνωσία για τις αυτοκαταστροφικές σκέψεις, συμπεριφορές και συναισθήματα που σας εμποδίζουν από το αναπτύξετε τις δυνατότητες σας στο έπακρο. Την αυτογνωσία θα πρέπει να ακολουθήσει η προσπάθεια αλλαγής μέσα από συνεχή εξάσκηση. Τίποτα δεν είναι εύκολο. Δεν είναι όμως και ακατόρθωτο.

H δυσκολία στη δέσμευση

H δυσκολία στη δέσμευση μοιάζει να αποτελεί συνήθη διάγνωση σε ανθρώπους που ζουν αλλεπάλληλες σεξουαλικές σχέσεις και, όταν έρθει η στιγμή να επισημοποιηθεί η σχέση, τότε αναζητούν αφορμές για να εξαφανιστούν. Στη δική μας οπτική, το πρόβλημα των ανθρώπων αυτών δεν έγκειται στη δυσκολία δέσμευσης, αλλά στην αφόρητη και ισοπεδωτική δέσμευση που πολλές φορές έχουν με την πατρική οικογένεια και με το επιβαρυμένο προσωπικό παρελθόν τους. 

Οι νέοι άνθρωποι που δυσκολεύονται να δεσμευτούν σε συντροφικές σχέσεις, δεν είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι, αλλά τα δεσμευμένα παιδιά των πατρικών τους οικογενειών. Τους επιτρέπεται το ερωτικό παιχνίδι που θα τους χαλαρώσει, αλλά όχι ο γάμος που θα τους απομακρύνει από τον γονιό. Η δέσμευση στη σχέση επιτρέπει τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων ζωής Η πλήρης δέσμευση και η αποκλειστικότητα στην ερωτική σχέση δεν είναι στέρηση, επιταγή και τιμωρία, αλλά δυνατότητα, ευκαιρία και προνόμιο. 

Η δέσμευση στη σχέση επιτρέπει τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων ζωής. Οι σύντροφοι δεν αρκούνται στην ευχάριστη παρέα που διαλύεται «με τις πρώτες σταγόνες βροχής» αλλά διαμορφώνουν μια σχέση «παντός καιρού». Η σχέση αυτή γνωρίζει να αντέχει στις δυσκολίες, γιατί δημιουργεί ψυχικά αποθέματα και αποθεματικά ζωής. Στις συντροφικές σχέσεις υφίστανται δύο διαφορετικές πλευρές της δέσμευσης. Η κοινωνική και η προσωπική. 

Η κοινωνική δέσμευση αναφέρεται στον κοινωνικό περίγυρο που προσφέρει την επίσημο ποίηση της σχέσης. Πρόκειται για την υπογραφή ενός συμβολαίου, αντίστοιχου προς τα συμβόλαια ανάληψης εργασίας. Το κοινωνικό συμβόλαιο που καλείται να επισημοποιήσει την συντροφική συνύπαρξη, εξασφαλίζει τα θέματα που αφορούν την σχέση με την κοινωνία. Ταυτόχρονα όμως, είναι εντελώς ανίκανο να εξασφαλίσει την τρυφερότητα, την εκτίμηση, τον πόθο, την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό. 

Η προσωπική δέσμευση εκπηγάζει από την έλξη προς τον σύντροφο και την πληρότητα της σχέσης, που καταγράφονται ως σημαντικά στοιχεία της προσωπικής ολοκλήρωσης. Η προσωπική δέσμευση δεν γίνεται αντιληπτή ως υποχρέωση, ούτε καν ως δέσμευση, αλλά αντιπροσωπεύει την προσωπική αίσθηση ότι ο ίδιος είναι μέρος αυτής της σχέσης και δεν είναι διατεθειμένος να χάσει αυτό το προνόμιο. Η προσωπική αίσθηση πληρότητας και η βεβαιότητα για την σημαντικότητα της σχέσης οδηγούν τους συντρόφους να θέλουν να το φωνάξουν, να το μοιραστούν με όλους. 

Στα πλαίσια αυτά ο γάμος τους δεν συνιστά μια τυπική κοινωνική συνθήκη, η τελετή δεν αποτελεί ένα κοινωνικό event με πολλά στοιχεία show, αλλά μια έκρηξη χαράς από το συντελούμενο γεγονός της συνύπαρξης τους. 

Η άρνηση της υπεράσπισης της επιλογής σου, είναι η επιλογή της ανέραστης στάσης: «Δεν φεύγω, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θέλω να παραμείνω» Το κάλεσμα και η αναφορά στους γονείς, στους συγγενείς, στους φίλους και στα άλλα σημαντικά πρόσωπα συνιστά πρόσκληση συμμετοχής στη χαρά του γάμου και επίκληση των ευχών τους που θα τους συνοδεύουν στο διηνεκές του απαιτητικού ταξιδιού. 

Με την βεβαιότητα ότι οι ίδιοι και η σχέση τους δεν είναι μόνοι και αποκομμένοι, αλλά ότι μετέχουν σε μια πανανθρώπινη κοινότητα στην οποία υπάρχουν πολλά αγαπημένα πρόσωπα, που τους περιβάλλουν με την αγάπη τους. Η παρατεταμένη αναστολή της δέσμευσης στην ερωτική σχέση δεν οδηγεί στην ελευθερία, αλλά στην απώλεια της ερωτικής επιθυμίας. Η άρνηση της υπεράσπισης της επιλογής σου, είναι η επιλογή της ανέραστης στάσης: «Δεν φεύγω, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θέλω να παραμείνω». 

Ο φόβος εξάλλου για την δέσμευση εδραιώνεται σε μια παιδική παντοδύναμη βουλιμική αίσθηση που δεν θέλει να χάσει τίποτα και που θεωρεί ότι μπορεί να τα έχει όλα. Επομένως, αν επιλέξει ένα πρόσωπο για σχέση ζωής, θα απολέσει την δυνατότητα να σχετιστεί με άλλα. Ίσως στα 85 ανακαλύψεις ότι αυτός που σου ταίριαζε ήταν ο νεανικός έρωτας που δεν υπερασπίστηκες Η γνωστή ερώτηση: «Και πώς μπορώ να ξέρω αν εκείνος είναι που μου ταιριάζει καλύτερα, και όχι κάποιος άλλος που δεν τον έχω γνωρίσει ακόμα;» είναι συνεπής με την αφελή σκέψη ότι υπάρχει το ακριβώς αντίστοιχο μοναδικό κομμάτι του παζλ που πρέπει να ανακαλύψουμε. Η απάντηση αντιστοιχεί να είναι το ίδιο αφελής: Έχεις δίκιο! Ας ψάξεις λοιπόν και στη Νότια Αμερική και στα απομακρυσμένα χωριά της Κίνας και όπου αλλού θα μπορούσε να υπάρχει κάποια πιθανότητα, αλλά ίσως στα 85 ανακαλύψεις ότι αυτός που σου ταίριαζε ήταν ο νεανικός έρωτας που δεν υπερασπίστηκες. 

Ο φόβος για την δέσμευση συχνά δεν αφορά την ανασφάλεια για το πρόσωπο του άλλου, αλλά την ανασφάλεια για την προσωπική σου ικανότητα να αναλάβεις το απαιτητικό ταξίδι της διακινδύνευσης, που απαιτεί δυνατά σκαριά. Μια ξενέρωτη ισοπεδωμένη κατάσταση, όπου η ανυπαρξία πάθους εκκινεί από την εσωτερική χλιαρή διάθεση και συνεχίζει στην «ερωτική» σχέση, επιστρέφει ακόμη πιο μίζερα στον εαυτό, ώστε να αφαιρέσει κάθε ίχνος ζωής. Αυτός που δυσκολεύεται να δεσμευθεί, τελικά είναι θύτης της άρνησης του να κάνει μια επιλογή που να μπορεί να τον διακινήσει. 

Η κενότητα γίνεται ο οριστικός σύντροφος, καθώς η χρόνια αναβολή της δέσμευσης στον έρωτα οδηγεί τελεσίδικα στην οριστική ματαίωση της ερωτικοτητας. Εκείνος που αποδέχεται μια τέτοια χλιαρή σχέση, χάνει και ο ίδιος την ερωτικοτητα του και καταλήγει ζητιάνος που εκλιπαρεί. Η τέχνη της αναβολής στην δέσμευση γνωρίζει τον τρόπο να μεταφέρει την προσωπική ανεπάρκεια για ερωτικό πάθος στον άλλο, ο οποίος καταγράφεται ως ανίκανος να γοητεύσει ή “λίγος” που ζητά την εξασφάλιση. Γιατί λοιπόν η δέσμευση που αναμφισβήτητα είναι τόσο σημαντική για όλες τις σημαντικές δημιουργίες, έχει αμφισβητηθεί στις προσωπικές σχέσεις; Επειδή επιβλήθηκε ως υποχρέωση και δεν καταγράφηκε ως το επιθυμητό ζητούμενο.

Η σκιά της προσκόλλησης

Οι άνθρωποι συνήθως περνάμε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου μας προσπαθώντας να συσσωρεύσουμε χρήματα, αγαθά, επαίνους, εξουσία… και, μερικές φορές, ακόμη και ανθρώπους. Τρέχουμε εδώ κι εκεί, κάνουμε αλχημείες ή ταχυδακτυλουργίες και φαινόμαστε ικανοί να πληρώσουμε οποιοδήποτε τίμημα αρκεί να κερδίσουμε: επιτυχία, χρήματα, κάποιον ή κάποια. Το ν’ αποκτήσουμε κάτι μας γίνεται έμμονη ιδέα, μας απασχολεί διαρκώς και μας αγχώνει: «Τι να κάνω για ν’ αποκτήσω αυτό το πράγμα;», «είναι αρκετά αυτά που έχω;», «πρέπει ν’ αποκτήσω κι άλλα», «κι αν χάσω κι όσα έχω;»… Όχι μόνο θέλουμε να έχουμε πράγματα, αλλά θεωρούμε ότι όσο περισσότερα, τόσο το καλύτερο.

Όλη αυτή η αναζήτηση οδηγεί σε δύο ολέθριες καταστάσεις. Καταρχάς, ο τόσος χρόνος που σπαταλάμε τρέχοντας πίσω τους δεν μας αφήνει περιθώρια να ζήσουμε (ούτε καν για να τα χαρούμε) και δεύτερον, ακόμη κι αν τους αφιερώναμε λίγο χρόνο, θα τον περνούσαμε ανήσυχοι και φοβισμένοι μήπως χάσουμε κάτι απ’ όλα αυτά που πετύχαμε.

Μερικές φορές ασχολούμαστε τόσο πολύ με τα πράγματα που μας ανήκουν, που θα ‘λεγε κανείς πως είμαστε εμείς που ανήκουμε σ’ αυτά. Ο αργεντινός συγγραφέας Χούλιο Κορτάσαρ γράφει στο διήγημά του: «Προοίμιο στις οδηγίες για το κούρδισμα του ρολογιού» ότι, όταν σου χαρίζουν ένα ρολόι δεν σου δίνουν μόνο το ρολόι: σου δίνουν μαζί και την ανάγκη να το κουρδίζεις κάθε μέρα, την ανησυχία μήπως το χάσεις και την τάση να το συγκρίνεις με άλλα ρολόγια. Ο Κορτάσαρ καταλήγει λέγοντας ότι, τελικά, το δώρο είσαι εσύ. Εσένα χάρισαν στο ρολόι για τα γενέθλιά του. Ζούμε με την ιδέα ότι όσο περισσότερα έχουμε τόσο περισσότερες δυνατότητες μας δίνονται, αλλά αν δεν προσέξουμε μπορεί να καταλήξουμε δέσμιοι των πραγμάτων που έχουμε αποκτήσει.

Όταν ποθούμε να αποκτήσουμε κάτι που δεν έχουμε, -είτε υλικό, είτε πνευματικό είτε συναισθηματικό-, διακατεχόμαστε από ένα λίγο-πολύ συγκεκριμένο συναίσθημα δυσαρέσκειας και στέρησης. Ξυπνά μέσα μας μια φυσική τάση να προμηθευτούμε αυτό που μας λείπει και οδηγούμε τα πράγματα προς αυτήν την κατεύθυνση χωρίς να συνειδητοποιούμε πως υπάρχει καλύτερος τρόπος για να ελέγξουμε το ανικανοποίητο: προσπαθώντας να προσαρμόσουμε την επιθυμία μας στην πραγματικότητα (αντί για το αντίθετο).

Μήπως αυτό σημαίνει, άραγε, ότι θα πρέπει να πάψουμε να έχουμε επιθυμίες; Πολλοί ανατολικοί φιλόσοφοι θα έλεγαν πως «ναι», ενώ κάποιοι ψυχαναλυτές θα υποστήριζαν πως αυτό είναι σκέτη καταστροφή. Λαμβάνοντας υπόψη μας και τις δύο απόψεις, θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν είναι κακό να επιθυμούμε αν ξέρουμε να μην τα ζητάμε όλα εδώ και τώρα, κι αν μπορούμε να ελέγχουμε την απαίτησή μας να είναι όπως ακριβώς τα φανταζόμαστε. Η επιθυμία μας κινητοποιεί και μας βάζει σ’ έναν δρόμο, αλλά αν τα ζητάμε όλα αμέσως, τότε μάλλον το άγχος υπερισχύει της υγιούς επιθυμίας.

Υπάρχουν φορές που προσπαθούμε να «κατέχουμε», επειδή η ιδέα και μόνο μας προσφέρει κάποια ασφάλεια. Μπροστά στο τρωτό της ζωής και στο απροσδόκητο των γεγονότων, η σκέψη πως η περιουσία μας μπορεί να ανακόψει οποιοδήποτε απρόοπτο μας προσφέρει ηρεμία. Το σίγουρο είναι, όμως, ότι τίποτα δεν μπορεί να μας διαβεβαιώσει πως δεν θα προκύψουν προβλήματα. Όταν αυτά παρουσιάζονται, σπανίως είναι τόσο απλά ώστε να επιλυθούν «αντλώντας από τα αποθέματα» (χρημάτων, αγάπης ή υπερηφάνειας).

Από τότε οι άνθρωποι νιώθουν μισοί και γυρεύουν να ενωθούν ξανά με το χαμένο μισό τους

Πρώτα το ανθρώπινο γένος δεν είχε μόνο δύο φύλα, όπως τώρα, δηλαδή αρσενικό και θηλυκό, αλλά είχε και τρίτο, αρσενικό και θηλυκό μαζί. Το καθένα από αυτά τα τρία ανθρώπινα φύλα είχε σώμα σε σχήμα στρογγυλό, τέσσερα πόδια, τέσσερα χέρια, δύο πρόσωπα σε αντίθετα σημεία της κεφαλής και από δύο γεννητικά όργανα, το καθένα του φύλλου του και το τρίτο από ένα του κάθε φύλου· είχε δηλ. όλα τα μέλη διπλά. 

Έλεγαν πως από αυτά τα φύλα το αρσενικό ήταν γέννημα του ήλιου, το θηλυκό γέννημα της γης και το τρίτο γέννημα της σελήνης, επειδή αυτή, όπως εξηγούσαν, είχε μέρος και από τον ήλιο και από τη γη. Αυτοί λοιπόν οι πρώτοι άνθρωποι είχαν πολύ μεγάλη δύναμη, είχαν όμως και άλλη τόση αλαζονεία και ακράτεια στις ηδονές· στο τέλος μάλιστα επιχείρησαν, όπως και οι Γίγαντες πριν από αυτούς, να ανεβούν στον ουρανό και να φτάσουν τους θεούς. 

Τότε οι θεοί του Ολύμπου άρχισαν να βασανίζουν το μυαλό τους, τι να κάνουν με αυτούς τους ανθρώπους. Να τους κεραυνώσουν και να τους αφανίσουν σαν τους Γίγαντες, δεν ήθελαν, γιατί δεν θα απόμεναν άνθρωποι να προσφέρουν θυσίες και να τιμούν τους θεούς· ούτε πάλι ήθελαν να τους αφήσουν έτσι να συνεχίσουν τον άνομο βίο τους. Ύστερα από σκέψη ο Δίας βρήκε τη λύση: οι άνθρωποι αυτοί, για να είναι ακίνδυνοι και να περιορίσουν την ακολασία τους, έπρεπε να χάσουν δύναμη! 

Έτσι οι θεοί πήραν και έκοψαν κάθε σώμα στα δυο, όπως οι άνθρωποι κόβουν με την τρίχα το αβγό στα δύο ή όπως χωρίζουν τα παστά ψάρια σε δύο φύλλα. Έτσι από κάθε σώμα έγιναν δύο άνθρωποι, που δεν είχαν πια καθένας τους την πρώτη δύναμη, αλλά τη μισή. Γι’ αυτό από τότε οι άνθρωποι, καθώς νιώθουν μισοί, γυρεύουν, με τον έρωτα, να ενωθούν ξανά με το άλλο, το χαμένο μισό τους.

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν. Ο καθημερινός, ο λογικός άνθρωπος είναι τόσο πονηρός, τόσο υπολογιστικός, που δεν μπορεί να αντέξει τη χαρά, επειδή δεν μπορεί να την ελέγξει. Όταν η μητέρα αισθάνεται ένοχη, επειδή δεν δίνει αγάπη με φυσικότητα (στο παιδί), αρχίζει να δίνει υποκατάστατα. Πιέζει το παιδί να τρώει υπερβολικά. Δεν μπορεί να γεμίσει την ψυχή του παιδιού με αγάπη, οπότε προσπαθεί να γεμίσει το σώμα του με φαγητό.

Το παιδί λέει: «Δεν πεινάω!» Και η μητέρα το πιέζει να φάει. Δεν ακούει καν το παιδί. Εκείνη επιμένει να του δίνει υποκατάστατα. Δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, οπότε του δίνει φαγητό. Ύστερα το παιδί μεγαλώνει. Αφού δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, του δίνει χρήματα. Το χρήμα γίνεται υποκατάστατο της αγάπης.

Και το παιδί μαθαίνει επίσης ότι το χρήμα είναι πιο σημαντικό από την αγάπη. Αν δεν έχεις αγάπη, μην ανησυχείς γι’ αυτό, πρέπει όμως να έχεις χρήματα. Έτσι, θα γίνει άπληστος. Θα κυνηγάει το χρήμα σαν μανιακός. Δεν Θα σκοτίζεται για την αγάπη. Θα πει: «Ένα- ένα τα πράγματα. Πρώτα πρέπει να έχω ένα μεγάλο λογαριασμό στην τράπεζα κι ύστερα μπορώ να αγαπήσω.»

Η αγάπη όμως δεν χρειάζεται χρήματα. Μπορείς να αγαπήσεις έτσι όπως είσαι.

Κι αν νομίζεις ότι η αγάπη χρειάζεται χρήματα και κυνηγάς το χρήμα, μια μέρα μπορεί να έχεις χρήματα κι ύστερα ξαφνικά θα νιώθεις κενός, επειδή έχασες τόσα χρόνια μαζεύοντας χρήματα. Και δεν τα έχασες απλώς. Όλα εκείνα τα χρόνια, δεν γνώρισες την αγάπη. Τώρα έχεις χρήματα, μα δεν ξέρεις πώς να αγαπάς. Έχεις ξεχάσει την ίδια τη γλώσσα του συναισθήματος, τη γλώσσα της αγάπης, τη γλώσσα της έκστασης.

Ναι, μπορείς να αγοράσεις μια όμορφη γυναίκα, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Μπορείς να αγοράσεις την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Κι εκείνη θα έρθει μαζί σου, όχι επειδή σ’ αγαπάει, αλλά για τα χρήματά σου. Το χρήμα είναι ένα σύμβολο. Η πολιτική δύναμη είναι ένα σύμβολο. Το κοινωνικό κύρος είναι ένα σύμβολο. Αυτά δεν είναι πραγματικότητες. Αυτά είναι ανθρώπινες προβολές. Αυτά είναι απλώς όνειρα, που τα προβάλλει ένας στενάχωρος, μίζερος και δυστυχισμένος νους.

Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, θα πρέπει να εγκαταλείψεις τα σύμβολα. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να ελευθερωθείς από την κοινωνία. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να γίνεις άτομο. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να έχεις το κουράγιο να μπεις μέσα στο πραγματικό. Και μόνο το πραγματικό είναι πραγματικό. Το σύμβολο δεν είναι πραγματικό.

ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ

Τι είναι έκσταση; Είναι κάτι που πρέπει να επιτευχθεί; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να κερδίσεις; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να γίνεις; Όχι. Έκσταση είναι το είναι, η ίδια σου η ύπαρξη και δυστυχία είναι το να θέλεις να γίνεις. Αν θέλεις να γίνεις κάτι, θα είσαι δυστυχισμένος. Το να θέλεις να γίνεις, είναι η ριζική αιτία της δυστυχίας. Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, τότε αυτό είναι για το τώρα, για το εδώ και τώρα, για αυτήν εδώ τη στιγμή. Αυτήν εδώ τη στιγμή – κανένας δεν εμποδίζει το μονοπάτι – μπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Η ευτυχία είναι τόσο προφανής και τόσο εύκολη. Είναι η ίδια σου η φύση. Την έχεις ήδη μέσα σου. Απλώς δώσε της την ευκαιρία να ανθίσει. Και η έκσταση δεν βγαίνει από το κεφάλι, να το θυμάσαι αυτό. Η έκσταση βγαίνει από την καρδιά. Βγαίνει από το συναίσθημα.

Να είσαι όλο και περισσότερο καρδιά και όλο και λιγότερο κεφάλι. Το κεφάλι είναι απλώς ένα κομμάτι από σένα. Η καρδιά, με την έννοια που χρησιμοποιώ τη λέξη, είναι ολόκληρη η ύπαρξή σου, όλο σου το είναι. Η καρδιά είναι η ολότητά σου. Έτσι, όποτε δίνεσαι ολοκληρωτικά σε κάτι, λειτουργείς από το συναίσθημα. Όποτε είσαι αποσπασματικός, λειτουργείς από το κεφάλι.

Παρατήρησε ένα ζωγράφο την ώρα που ζωγραφίζει — και ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν πραγματικό καλλιτέχνη και σε έναν τεχνίτη. Ο ζωγράφος που είναι απλώς τεχνίτης, που γνωρίζει την τεχνική κι έχει εκπαιδευτεί και ξέρει τα πάντα για τα χρώματα και για τα πινέλα και για τους μουσαμάδες, λειτουργεί από το κεφάλι. Ζωγραφίζει, αλλά δεν δίνεται ολοκληρωτικά σ’ αυτό.

Ύστερα παρατήρησε έναν πραγματικό καλλιτέχνη. Είναι απορροφημένος από τη ζωγραφική του, μεθυσμένος. Δεν ζωγραφίζει μόνο με το κεφάλι και το χέρι του, ζωγραφίζει με όλο του το είναι. Μπορείς να παρατηρήσεις, μπορείς να δεις πως είναι χαμένος μέσα στη ζωγραφική του. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Είναι μεθυσμένος. Εκείνη τη στιγμή, ο ζωγράφος δεν υπάρχει. Έχει γίνει ένα πέρασμα, λες και το όλο ζωγραφίζει μέσα από εκείνον.

Οι στιγμές είναι ελάχιστες που η καρδιά ξεδιψάει

ΜΕΝΟΝΤΑΣ ΔΟΥΛΟΙ ΣΤΗ ΜΙΖΕΡΙΑ της καθημερινότητας, μένουμε δούλοι στο πρόσκαιρο και εφήμερο και φθαρτό του κόσμου τούτου. Κλείνουμε όλη τη θέα της ζωής στις χωματερές εκτάσεις της ρουτίνας, γίνεται όλη η ζωή ένας παχύς χωματόδρομος που τον περνάμε έρποντας.

ΚΑΘΕ ΞΥΠΝΗΜΑ ΟΜΩΣ ΚΑΠΟΙΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΧΑΡΑΣ μέσα μας, κάθε γεύση μεθυστική του ιδιαίτερου και ξεχωριστού που υπάρχει στη ζωή, είναι μια γεύση του απόλυτου και γι’ αυτό μια γεύση αιωνιότητας.

Η ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΖΕΙ ΜΕΣΑ ΜΑΣ στην κάθε μέρα, στην κάθε ώρα, σαν σύγκριση και σαν νοσταλγία. Ο χαμένος παράδεισος ζει μέσα μας στις στιγμές της μεγάλης χαράς, στο πλησίασμα ενός ανθρώπου, μιας αλήθειας, μιας αγάπης, μιας ομορφιάς.

ΕΙΝΑΙ ΣΤΙΓΜΕΣ ΣΤΗ ΖΩΗ, αυτές που κάνουν τη δίψα μας μαρτύριο και που το νιώθουμε καθαρά πως θ’ αρκούσαν, σε μία αέναη παράταση, να μας ξεδιψάσουν για μία αιωνιότητα.

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΗ, ΟΧΙ ΧΡΟΝΙΚΑ ΛΙΓΗ, όσο ποιοτικά και ποσοτικά. Είναι τόση μόνο, όσο για να ξυπνάει μέσα μας μια βαθιά, ακόρεστη δίψα. Ό,τι γευόμαστε σε τούτη τη ζωή δεν είναι παρά αρμυρό νερό που μεγαλώνει τη δίψα μας για ένταση και διάρκεια. Μόνο αυτή η λέξη μπορεί να αποδώσει ό,τι ίσαμε τούτη τη στιγμή έχουμε δοκιμάσει στη ζωή: Διψάμε. Ό,τι γευτήκαμε κι ό,τι γευόμαστε είναι λίγο, ασήμαντο, μηδαμινό, μπροστά σ’ αυτό που διψάμε.

ΚΙ Η ΔΙΨΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΟ ΒΑΣΑΝΙΣΤΙΚΗ, το πιο φοβερό μαρτύριο. Οι στιγμές είναι ελάχιστες που η καρδιά ξεδιψάει για ζωή, το νερό κελαρύζει ελάχιστες στιγμές και μετά στερεύει κι η καρδιά μένει εκεί σκυμμένη καρτερώντας, πιο διψασμένη ύστερα απ’ αυτές τις στιγμές, πιο αχόρταστη, με τα χείλη ανοιχτά και ξεραμένα απ’ τη νοσταλγία.

ΤΙ ΔΙΨΑΜΕ; ΔΙΨΑΜΕ ΕΝΤΑΣΗ, ΔΙΑΡΚΕΙΑ, ΠΟΙΚΙΛΙΑ. Διψάμε το αδιάκοπα καινούργιο. Λαχταράμε τον ίλιγγο της πτώσης, της απροσμέτρητης πτώσης, αλλά και το φτερούγισμα της ανόδου. Κάθε τι ακραίο μας ηλεκτρίζει. Η γη είναι στενή, η ζωή φθαρμένη μέσα στα σχήματα. Ασφυκτιούμε μέσα στα δεσμά του τόπου, του χρόνου και των αισθήσεων.

ΜΕΣΑ ΜΑΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΣ ΧΩΡΟΣ ΧΩΡΙΣ ΕΚΤΑΣΗ, η ανάγκη για μια απόλυτη διάρκεια κι η λαχτάρα για μια χωρίς όρια απόλαυση. Τα θέλουμε όλα, κι αυτό είναι το πιο βασανιστικό πάθος μεσ’ στη ζωή.

Η NASA έστειλε φωτογραφίες από την πρώτη μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε ποτέ

Στα χέρια των επιστημόνων βρίσκονται νέες εικόνες από την πρώτη μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε ποτέ, στον γαλαξία Μessier 87 (Μ87). Οι επιστήμονες επιχειρούν πλέον να διαπιστώσουν την προέλευση των μυστηριωδών κοσμικών ακτίνων που εκτοξεύονται στο διάστημα με ταχύτητα φωτός.

Σε μια σειρά από εικόνες, η μαύρη τρύπα δείχνει να εκτοξεύει πίδακες που παράγουν φως, το οποίο εκτείνεται σε όλο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, από αόρατα ραδιοκύματα μέχρι ορατό φως και υπερδύναμες ραδιενεργές ακτίνες Γάμμα.

Κάθε μαύρη τρύπα έχει ένα μοναδικό μοτίβο

Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι κάθε μαύρη τρύπα έχει ένα μοναδικό μοτίβο, με βάση την ένταση του φωτός που παράγει. Ο προσδιορισμός του μοτίβου θα μπορούσε να βοηθήσει προκειμένου να γίνει αντιληπτό τι ακριβώς τροφοδοτεί τους πίδακες σωματιδίων, που βγαίνουν από τον πυρήνα του M87.

Οι επιστήμονες υποπτεύονται ότι τέτοιου πίδακες ή κοσμικές ακτίνες ακτινοβολίας θα μπορούσαν να ευθύνονται για τα σωματίδια υψηλής ενέργειας που διανύουν εκατομμύρια μίλια μέσω του διαστήματος και φτάνουν στον γαλαξία μας, ενώ ορισμένα καταλήγουν στην ατμόσφαιρα της Γης.

Η Σέρα Μάρκοφ, του πανεπιστημίου του Άμστερνταμ δήλωσε στο National Geographic ότι βασικό ερώτημα των επιστημόνων είναι από πού προέρχονται τα σωματίδια υψηλής ενέργειας. Παράλληλα, προσπαθούν να εντοπίσουν πώς εκτοξεύονται, τι εμπεριέχουν και πώς επιταχύνονται οι κοσμικές ακτίνες υψηλής ενέργειας, που φαίνεται ότι προέρχονται από τη μαύρη τρύπα.

Οι επιστήμονες κατάφεραν να φωτογραφήσουν την μαύρη τρύπα

Το κέντρο του γαλαξία Messier 87 (M87) όπου βρίσκεται η μαύρη τρύπα βρίσκεται περίπου 55 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Στις 10 Απριλίου 2019, μια ομάδα του Event Horizon Telescope (EHT) ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά μπόρεσαν να φωτογραφήσουν τη μεγάλη μαύρη τρύπα στο κέντρο του γαλαξία ή μάλλον, τη σκιά που ρίχνει στο φωτεινό υπόβαθρο των αερίων που στροβιλίζονται γύρω της. Ωστόσο, είναι αδύνατο να δει κανείς το εσωτερικό της μαύρης τρύπας, απ’ όπου δεν μπορεί να δραπετεύσει ούτε καν το φως. Αντίθετα, ενώ οι μαύρες τρύπες είναι αόρατες από τη φύση τους, τα αέρια που στροβιλίζονται γύρω απ’ αυτή σχηματίζουν έναν δακτύλιο φωτός.

Η φωτογράφηση θεωρήθηκε πολύ σημαντικό γεγονός, καθώς έδωσε στους επιστήμονες μια πρώτη εικόνα από τις «σκιές» που αφήνουν οι μαύρες τρύπες, που περιβάλλονται από καυτά νέφη σκόνης και αερίων, που στροβιλίζονται, εκπέμποντας ισχυρή ακτινοβολία.

Οι επιστήμονες ευελπιστούν να απαντηθούν κι άλλα ερωτήματα

Όπως είχε υποστηρίξει ο διευθυντής του EHT Sheperd Doeleman, οι επιστήμονες μπόρεσαν να δουν αυτό που πίστευαν ότι είναι ακατάλληλο. Το εύρημα βοήθησε σημαντικά στην υποστήριξη της θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν και έδωσε πληροφορίες για ερωτήματα σχετικά με τη φύση της μαύρης τρύπας. Πλέον, με τις νέες φωτογραφίες, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα τους απαντηθούν κι άλλα ερωτήματα.

Επιστήμονας του Αστρονομικού Παρατηρητηρίου της Ιαπωνίας σημείωσε ότι για να αξιοποιηθεί η εικόνα της μαύρης τρύπας, θα πρέπει να υπάρχει γνώση της συμπεριφοράς της, στη βάση της παρατήρησης όλου του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος.

Η NASA προχώρησε στη μεγαλύτερη εκστρατεία παρατήρησης που πραγματοποιήθηκε ποτέ, χρησιμοποιώντας σειρά από τηλεσκόπια. Οι επιστήμονες συνδύασαν δεδομένα από τα τηλεσκόπια από το 2017 και τις τρέχουσες παρατηρήσεις του ΕΗΤ και διαπίστωσαν ότι η ένταση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που παράγεται από το νέφος υλικών γύρω από τη μαύρη τρύπα στον γαλαξία Μ87 είναι η χαμηλότερη που έχει παρατηρηθεί ποτέ. Στόχος τους είναι να αντιληφθούν πώς συμπεριφέρονται οι μαύρες τρύπες. Ωστόσο ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να αποκαλύψουν την προέλευση των κοσμικών ακτίνων, που πέφτουν στη Γη από το διάστημα.

Κομβικό να εντοπιστεί το σημείο επιτάχυνσης των σωματιδίων

Οι πίδακες που εκτοξεύουν οι μαύρες τρύπες παράγουν ενέργεια που μπορεί να είναι ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή που μπορεί να παράξει ο πιο ισχυρός επιταχυντής της Γης, το Large Hadron Collider. Ωστόσο, οι ερευνητές σημειώνουν ότι χρειάζεται περισσότερη δουλειά για να απαντηθούν ερωτήσεις, όπως τα σημεία από τα οποία τα σωματίδια ξεκινούν να επιταχύνονται. Το ζήτημα θεωρείται κομβικό για την κατανόηση μιας σειράς ζητημάτων.

Για να συγκεντρώσει όσο δυνατόν περισσότερα δεδομένα, διεθνής ερευνητική ομάδα πάνω από 750 επιστημόνων έστρεψε 19 διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια στη μαύρη τρύπα. Η μάζα της θεωρείται 6,5 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή του ηλίου. Πλέον, οι επιστήμονες θέλουν να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία των μαγνητικών πεδίων, τα σωματίδια, τη βαρύτητα και την ακτινοβολία. Μέσω των τηλεσκοπίων, κατάφεραν να προσεγγίσουν τη μαύρη τρύπα του Μ87 με διαφορετικές τεχνικές.

Οι επιστήμονες σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα για να βελτιώσουν τις δοκιμές της Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος Αδριανὸς

 Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο Ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος Αδριανὸς Ο νέος (εορτάζει για την Εκκλησία στις 17 Απριλίου).

O δε γενναίος Mάρτυς του Xριστού, όχι μόνον τούτο δεν έκαμεν, αλλά και έτρεξε και εκρήμνισε τον βωμόν, και τας θυσίας οπού ήτον επάνω εις αυτόν έχυσε, και την φωτίαν διεσκόρπισεν".
σύνδεσμος 1
(σύνδεσμος 2 -εδώ έχει ενδιαφέρον η δικαιολογία που αναφέρει: “εξοργισμένος μπροστά στην επιμονή του άρχοντα ειδωλολάτρη, και στις βρισιές, που εξεστόμιζε κατά του Χριστού" κάτι που δεν υπάρχει στο κείμενο)

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Η κλήση του Σωκράτη στη φιλοσοφία

Όσο αυτονόητο είναι για την Ελληνική σκέψη ότι κάθε άνθρωπος ως επαγγελματίας προστατεύεται από ορισμένη θεότητα, ως σιδηρουργός από τον Ήφαιστο και ως ποιητής από τις Μούσες, τόσο σπάνιο είναι να επεμβαίνει ένας θεός αυθόρμητα στη ζωή ενός ανθρώπου και να τον καλεί ν' ασκήσει αυτήν ή εκείνη τη δραστηριότητα. Γνωρίζουμε μόνο μία διήγηση για το πώς ο Ησίοδος έλαβε από τις Μούσες την κλήση να γίνει ποιητής. Αλλά αυτά βρίσκονται στις παρυφές του μύθου.

Μεταξύ των Ελλήνων φιλοσόφων υπήρχαν, βέβαια, μερικοί, οι οποίοι δεν απέδιδαν το φιλοσοφείν τους στην καθοδήγηση ορισμένου δασκάλου, αλλά επέμεναν ότι ήλθαν στη φιλοσοφία αποκλειστικά με δική τους πρωτοβουλία. Άλλα δεν γνωρίζουμε κανέναν, ο οποίος να έγινε φιλόσοφος με άμεση θεϊκή κλήση - έκτος από τον Σωκράτη.

Η ιστορία για την κλήση του Σωκράτη στη φιλοσοφία έχει διασωθεί σε μια σειρά παραλλαγές. Από την άλλη, στις διηγήσεις για θεϊκή κλήση του Σωκράτη αντιπαρατίθεται μία εντελώς διαφορετική, η οποία, πιθανώς με πολεμική πρόθεση, αποκλείει εντελώς το θεϊκό στοιχείο.

Από ορισμένους υπαινιγμούς του Πλάτωνα πρέπει να συναγάγουμε την αρχαιότερη, όπως υποθέτουμε, εκδοχή του μοτίβου. Το δεύτερο μέρος της πρώτης ομιλίας της Απολογίας του Πλάτωνα κυριαρχείται από την ιδέα ότι ο Σωκράτης φιλοσοφεί κατά διαταγή της θεότητας, η οποία τον διέταξε να προτρέπει τους ανθρώπους να μεριμνούν πρώτα για την ψυχή τους και μόνον έπειτα για τα εξωτερικά πράγματα. Επειδή ο Σωκράτης έχει αυτή τη διαταγή, δεν επιτρέπεται να φοβάται τον θάνατο και πρέπει να υπακούει μάλλον στον θεό παρά στους ανθρώπους. Έτσι ο Σωκράτης, στο τέλος της ομιλίας του, τονίζει σύντομα άλλα ρητά ότι το φιλοσοφείν του το επέβαλε ο θεός «με χρησμούς, όνειρα και θεϊκά σημεία κάθε είδους» (33c). Με τους χρησμούς ίσως εννοεί τον χρησμό του Χαιρεφώντα· αλλά τι έχει υπόψη του στην περίπτωση των ονείρων; Εδώ οδηγούμαστε αυτομάτως σε ένα χωρίο του Φαίδωνα (60e κ.ε.) όπου ο Σωκράτης διηγείται για τον εαυτό του τα εξής: Νωρίτερα στη ζωή του έβλεπε συχνά το ίδιο όνειρο, το όποιο με διαφορετικές μορφές του απηύθυνε συνεχώς την ίδια διαταγή: “μουσικήν ποίει και εργάζου”. Παλιότερα ο Σωκράτης σκεφτόταν ότι το όνειρο ήθελε απλώς να τον ενθαρρύνει ώστε να μην παραιτηθεί από τη φιλοσοφία, τώρα όμως θα ήθελε να εκτελέσει αυτή τη διαταγή και κατά γράμμα, και γι' αυτό συνέθεσε στη φυλακή ορισμένα ποιήματα. Εδώ, στο όνειρο, δίνει ένας θεός την πραγματική διαταγή να φιλοσοφεί ο Σωκράτης, τη διαταγή εκείνη, για την όποια πέθανε ο Σωκράτης. Ο Πλάτων συμπεριέλαβε μία άλλη ιστορία, η οποία χάρη σ' αυτόν έγινε η πραγματικά κλασική ιστορία της κλήσης του Σωκράτη, Είναι η διήγηση για τον χρησμό του Χαιρεφώντα. Μας έχει σωθεί όχι μόνο στον Πλάτωνα, αλλά και στον Ξενοφώντα, και τις δύο φορές όμως έτσι, ώστε να έχει συσκοτισθεί το αρχικό της περιεχόμενο.

Ο Χαιρεφών, ο φίλος του Σωκράτη (παραδόξως εμφανίζεται ήδη στις Νεφέλες του Αριστοφάνη ως ο μοναδικός κατονομαζόμενος μαθητής του Σωκράτη) πήγε κάποτε στους Δελφούς και ρώτησε τον θεό αν είναι κάνεις σοφότερος από τον Σωκράτη. O θεός απάντησε αρνητικά. Είπε ότι o Σωκράτης είναι o σοφότερος απ' όλους τούς ανθρώπους. Αυτή είναι μία διήγηση, την οποία πρέπει να συνδυάσουμε με σχετικά παλιούς δελφικούς θρύλους. Υπάρχει μία ομάδα ιστοριών, πού όλες τους έχουν το νόημα να δείξουν ότι ο ευτυχέστερος, ευσεβέστερος και σοφότερος ακριβώς δεν είναι εκείνος, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ότι είναι και τον όποιο θεωρεί ο κόσμος ότι είναι, αλλά πολύ περισσότερο κάποιος εντελώς άγνωστος και αφανής άνθρωπος. Έχουμε μία εκδοχή από τον πρώιμο 6ο αιώνα ακόμη, όπου ο πλούσιος βασιλιάς Γύγης παρουσιάζεται να ρωτά στους Δελφούς αν είναι κάνεις πιο ευτυχισμένος από αυτόν. Το μαντείο του άπαντα ότι γνωρίζει κάποιον, και μάλιστα ότι αυτός είναι ο αγρότης Αγλαός στην Ψωφίδα της μακρινής, φτωχής Αρκαδίας, ο όποιος σ' όλη του τη ζωή δεν ασχολήθηκε με τίποτε άλλο παρά με την καλλιέργεια του μικρού αγρού του.[1] Εδώ το παράδοξο έχει αποδοθεί αδρά: ευτυχισμένοι δεν είναι οι μεγάλοι του κόσμου, αλλά ένας εντελώς άγνωστος, ο οποίος περνά τη ζωή του ανενόχλητα, ευχαριστημένος με την ελάχιστη περιουσία του. Το μοτίβο χρησιμοποιήθηκε αργότερα για τον βασιλιά Κροίσο και βρήκε την κλασική διατύπωσή του στον Ηρόδοτο (I, 30), στη διήγηση του Σόλωνα για τη ζωή του Αθηναίου πολίτη Τέλλου. Μια φιλοσοφική μετεξέλιξη έχουμε στην ιδέα (αρχικά φαίνεται ότι διατυπώθηκε για έναν σωκρατικό διάλογο με τον Αλκιβιάδη) ότι και ο ίδιος ο βασιλιάς των Περσών δεν μπορεί να λεχθεί ευτυχισμένος, αν δεν μέριμνα για την ψυχή του.

Παράλληλα δίνεται απάντηση στο ερώτημα ποιος είναι ο σοφότερος. Αλλά εδώ έχουμε περισσότερες, όχι τελείως εξιχνιάσιμες παραδόσεις. Συμφωνούν ως προς το άνομα εκείνου τον όποιο ο θεός χαρακτηρίζει ως τον σοφότερο. Είναι ο αγρότης Μύσων από την Χήνα στην οροσειρά της Οίτης, δηλαδή πάλι ένας απλός άνθρωπος, ο όποιος ζει εντελώς χαμένος σε μια πολύ απομακρυσμένη περιοχή. Διαφορές υπάρχουν κυρίως όσον άφορα το πρόσωπο εκείνου πού ερωτά. Άλλοτε είναι ο Σκύθης Ανάχαρσης, άλλοτε ο Σπαρτιάτης Χείλων. Εμάς δεν μας ενδιαφέρει πολύ αυτό. Το γενικό νόημα πρέπει να είναι και εδώ ότι ο σοφότερος δεν είναι εκείνος, ο όποιος φαίνεται να είναι εξαιτίας της πολυμαθείας του ή απαιτεί να είναι, αλλά ένας ασήμαντος τυχαίος άνθρωπος, ο όποιος μένει στο κτήμα του και το καλλιεργεί. Αυτό το μοτίβο μεταφέρθηκε στον Σωκράτη. Και αυτός είναι ένας απλός πολίτης της Αθήνας, πού δεν κατάφερε ποτέ να αποκτήσει δόξα και πλούτο, δεν μαθήτευσε στη σχολή κανενός από τούς σοφούς του κόσμου και δεν καταλαβαίνει τούς λόγους τους. Οπωσδήποτε, πρέπει να συνεξεταστεί αμέσως ένα φαινομενικά συγγενέστατο, αλλά κατ' ουσίαν διαφορετικό μοτίβο. Μία εκδοχή του θρύλου για τούς Επτά σοφούς αναφέρει τα έξης. Στη Μίλητο έβγαλαν έναν τρίποδα από τη θάλασσα. Όταν ρώτησαν τι να τον κάνουν, το μαντείο των Δελφών απάντησε ότι ο τρίποδας έπρεπε να δοθεί δώρο στον σοφότερο. Έτσι, δόθηκε στον Θαλή, αλλά αυτός τον έδωσε σε άλλον, ώσπου στο τέλος τον πήραν στο χέρι τους και οι Επτά. Ο τελευταίος, ο Σόλων, έστειλε τον τρίποδα στους Δελφούς, επειδή μόνον ο θεός είναι ο σοφότερος.[2] Εδώ υπόκειται η ιδέα ότι στην πραγματικότητα κανένας άνθρωπος δεν επιτρέπεται να λέγεται σοφός. Δεν ξέρουμε πόσο παλιά είναι η αφήγηση. Όμως ένα περίφημο απόσπασμα του Ηρακλείτου δείχνει ότι η ιδέα, πώς σοφός μπορεί να λεχθεί στην πραγματικότητα μόνον ο θεός, ανάγεται σε πρώιμη εποχή: «Ένα, το μόνο σοφό, θέλει και δεν θέλει να ονομάζεται με το όνομα του Δία». Το χωρίο έχει ακόμα μεγαλύτερη σπουδαιότητα, επειδή ο Ηράκλειτος βρίσκεται κοντύτερα στον δελφικό χρησμό απ' οποιονδήποτε άλλο αρχαίο φυσικό φιλόσοφο, αφού ήδη ή μορφή των προτάσεών του κατανοείται μόνον όταν τη θεωρήσουμε απομίμηση των χρησμών του Απόλλωνα. Αργότερα, η ιδέα ότι μόνον ο θεός επιτρέπεται να χαρακτηρίζεται σοφός, ενώ στους ανθρώπους δεν μένει παρά η φιλοσοφία, χρησιμοποιήθηκε για τον Πυθαγόρα. 

Σημαντικότερο είναι ότι προπάντων ο ίδιος ο Πλάτων την παρέλαβε και ότι έκτοτε ή έννοια του φιλοσόφου στον Πλάτωνα απέκτησε τη σημασία της ως όρος (Φαίδρος 278a). Έχουμε εδώ ένα σύμπλεγμα, το όποιο συνδέει το ερώτημα για τον σοφότερο με την παραδοχή της έμφυτης ασοφίας του ανθρώπου. Μπορούμε να πούμε ότι ή πλατωνική ερμηνεία του χρησμού του Χαιρεφώντα έχει επηρεασθεί έντονα από αυτό. Γιατί και στην Απολογία (23ab) δηλώνεται ρητά ότι δεν επιτρέπεται να μιλάμε για σοφία στην περίπτωση του ανθρώπου. Οπωσδήποτε, δύο πράγματα πρέπει να προσέξουμε. Από τη μια, η ίδια η διήγηση για τον Χαιρεφώντα, ως μεταφορά του αρχαίου θρύλου όπου ταυτίζεται ο αφανέστερος με τον σοφότερο, πρέπει να διαχωρισθεί ριζικά από τη διήγηση, η οποία καταλήγει στο ότι μόνο ο θεός είναι σοφός. Το νόημα των δύο ιστοριών είναι εντελώς διαφορετικό και, εκτός αυτού, ο Ξενοφών στην Απολογία του έχει υπόψη του μόνο το πρώτο και όχι το δεύτερο μοτίβο. Επιπλέον, μπορούμε να διακρίνουμε στον ίδιο τον Πλάτωνα και ένα τρίτο σύμπλεγμα. Η πλατωνική ερμηνεία της ανθρώπινης άγνοιας βασίζεται σε μία τρίτη διήγηση, η οποία βέβαια παραπέμπει επίσης στους Δελφούς, άλλα και πάλι έχει διαφορετικό προσανατολισμό. Αλλά ας επιστρέψουμε για μια φορά ακόμη στα δύο πρώτα μοτίβα. Κατ' αρχήν και τα δύο μπορούν να κατανοηθούν εντελώς μη φιλοσοφικά, ως έκφραση αρχαϊκής λιτής βιοσοφίας. Το νόημα του πρώτου μοτίβου είναι η δίκαιη ταπείνωση όσων θεωρούν τον εαυτό τους σπουδαίο. Ίσως καταλάβουμε καλύτερα γιατί τούτο το μοτίβο μπόρεσε να μεταφερθεί στον Σωκράτη, αν προσθέσουμε ότι κατά τα φαινόμενα η πρωταρχική κατάσταση του σωκρατικού διαλόγου υπήρξε η αντιπαράθεση του απλού γυιού του τεχνίτη αφ' ενός με τον αλαζόνα και πλούσιο νεαρό Αλκιβιάδη και αφ' ετέρου με τους ματαιόδοξους και περήφανους για τις γνώσεις τους σοφιστές. 

Στην αντίθεση του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη απηχείται η αντίθεση του Αγλαού με τον Γύγη, ενώ στην αντίθεση του Σωκράτη με τους σοφιστές απηχείται η αντίθεση του Μύσωνα με όλους τους σοφούς άνδρες, τους οποίους είχε επισκεφθεί αρχικά ο Ανάχαρσης, ελπίζοντας να αποκτήσει κοντά τους ελληνική μόρφωση. Ο Ξενοφών χρησιμοποίησε αυτό το μοτίβο, αλλά του αφαίρεσε με χαρακτηριστικότατο τρόπο το πραγματικό του νόημα. Γιατί ερμηνεύει τον χρησμό του Χαιρεφώντα ως έναν γενικό έπαινο του Σωκράτη, στον οποίο δίδεται η θεία επιβεβαίωση ότι κατέχει όλες τις αρετές. Ο χρησμός γίνεται συστατικό στοιχείο ενός πολύ τετριμμένου εγκωμίου του Σωκράτη. Και το δεύτερο μοτίβο έχει τις ρίζες του σε αρχαιοελληνικές αντιλήψεις. Στους στίχους του Θεόγνιδος, για παράδειγμα, μπορεί να ξαναβρεί κάνεις την ιδέα ότι μόνον ο θεός είναι σοφός: «Εμείς οι άνθρωποι έχουμε κενές γνώμες και δεν γνωρίζουμε τίποτε. Οι θεοί τα επιτελούν όλα όπως νομίζουν» (141 κ.ε.). Αλλά αυτοί ακριβώς οι στίχοι μας επιτρέπουν και να διαπιστώσουμε προς ποια κατεύθυνση μπόρεσε να μετεξελιχθεί τούτη η ιδέα. Στο τέλος του πράττειν διαχωρίζεται βαθύτερα η σοφία των θεών από την ασοφία των ανθρώπων. Μόνον ο θεός γνωρίζει το αποτέλεσμα και προκαλεί το αποτέλεσμα, γνωρίζει τι είναι αγαθό και προκαλεί το αγαθό. Μπορούμε να παραπέμψουμε στην παρέκβασή μας για τον Ξενοφώντα, στο προηγούμενο κεφάλαιο. Εκεί είδαμε πόσο σπουδαία είναι για τον Ξενοφώντα η ιδέα ότι ο άνθρωπος έχει την υποχρέωση να αποκτά την εφικτή γι' αυτόν τεχνική γνώση, μόνον ο θεός όμως γνωρίζει το απώτερο αγαθόν και το αποκαλύπτει στους ανθρώπους μέσω της μαντικής. Είδαμε επίσης πώς εδώ μπορούμε να αναζητήσουμε πιθανώς μιαν από τις αφετηρίες της διδασκαλίας του Πλάτωνα για το αγαθόν.

Είναι παράξενο πού και τα δύο μοτίβα φέρνουν σε εκπληκτική εγγύτητα τον Σωκράτη με τον κύκλο των Επτά Σοφών. Ίσως μας επιτρέπεται κιόλας να το διατυπώσουμε κάπως αδρότερα: η μεταφορά αυτών των μοτίβων θέλει να ενσωματώσει τον Σωκράτη ακριβώς σ' αυτόν τον κύκλο. Είναι μια τελευταία προσπάθεια να διευρυνθεί τούτος ο κύκλος, ο όποιος κατά κανόνα έκλεινε χρονολογικά σημαντικά νωρίτερα. Μπορούμε να σκεφθούμε ότι σε μερικές παραδόσεις συγκαταλέγονταν στους σοφούς ακόμη και ο Αναξαγόρας, ο Επίχαρμος και ο Λάσος από την Ερμιόνη, δηλαδή άνδρες, οι όποιοι ήταν - δεν ήταν μία ή δύο γενιές μεγαλύτεροι από τον Σωκράτη.

Από την άποψη των ιδεών, περισσότερο διαφορισμένο είναι ένα τρίτο μοτίβο, το όποιο επίσης πέρασε μέσα στην πολύ περίπλοκη διήγηση του Πλάτωνα στην Απολογία. Μπορούμε να το ανασυνθέσουμε από τον Πλάτωνα, τον Ξενοφώντα και τον Αριστοτέλη. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι στον Αριστοτέλη, σ' ένα αντιπροσωπευτικό κείμενο, δηλαδή στο πρώτο βιβλίο του προγραμματικού του συγγράμματος Περί φιλοσοφίας φαίνεται ότι αυτό το μοτίβο πήρε τη θέση της πλατωνικής διήγησης για τον Χαιρεφώντα, πράγμα πού αποτελεί ένα πρόσθετο σημαντικό επιχείρημα εναντίον της ιστορικότητας αυτής της διήγησης.

Κατά τον Αριστοτέλη ο Σωκράτης έκανε κάποτε ένα ταξίδι στους Δελφούς και εκεί, στον ναό του Απόλλωνα, διάβασε το αρχαίο ρητό της Πυθίας «Γνώθι σαυτόν»· και το ρητό τούτο σήμανε γι' αυτόν την αφετηρία του φιλοσοφείν. Τα αποσπάσματα του Αριστοτέλη δεν λένε τίποτε περισσότερο. Το πρόβλημα είναι λοιπόν τι νόημα είχε το «Γνώθι σαυτόν» σ' αυτή τη διήγηση. Μπορούμε να επωφεληθούμε εδώ από την απαραγνώριστη συγγένεια ιδεών μεταξύ της πληροφορίας του Πλάτωνα για τον σωκρατικό έλεγχο των ανθρώπων (Απολογία 21b-23b) και μιας σημαντικής περικοπής του Ξενοφώντα, όπου παρατίθεται το «Γνώθι σαυτόν» (Απομνημονεύματα IV, 2, 24-30). O Ξενοφών ερμηνεύει το δελφικό ρητό ως εξής: να γνωρίζεις τον εαυτό σου δεν σημαίνει μόνο να ξέρεις το όνομά σου, αλλά να έχεις συνειδητοποιήσει τι είσαι ικανός να κάνεις και τι όχι. Όποιος το ξέρει αυτό θα επιχειρεί πάντοτε μόνον εκείνα, για τα oποία είναι ικανός και αρμόδιος, και θα προφυλάσσεται από όλα τα λάθη, όσα γεννά η αναρμοδιότητα. Θα είναι επιτυχημένος και ευτυχισμένος, ενώ όποιος ασχολείται με πράγματα πού δεν καταλαβαίνει και απλώς νομίζει ότι καταλαβαίνει, αναγκαστικά θα τα κάνει όλα λάθος και θα αποτύχει παντού. 

Το «Γνώθι σαυτόν» δηλαδή είναι η παρότρυνση να συνειδητοποιήσει κάνεις την έκταση και τα όρια των γνώσεων και των ικανοτήτων του. Είναι σαφές ότι αυτή η συλλογιστική συμφωνεί, στα βασικά χαρακτηριστικά της, με το πλατωνικό κείμενο. Αλλά στον Πλάτωνα προστίθεται μία νέα έννοια, η οποία με τη σειρά της υποδηλώνει μια μετατόπιση της ιδέας. Η νέα έννοια είναι η έννοια τής οιήσεως του νομίζειν: οι άνθρωποι νομίζουν ότι ξέρουν και παρ' όλα αυτά δεν ξέρουν. Δεν ισχύει πια όμως ό,τι λέει ο Ξενοφών, πώς δηλαδή η παρότρυνση του δελφικού ρητού να γνωρίζει κανείς τα όρια της αρμοδιότητάς του απευθύνεται μόνο σε όποιον τη διαβάζει. Στον Πλάτωνα, ο φιλόσοφος πού απέκτησε τη γνώση έχει ως έργο του να αποκαλύψει την υποκειμενική γνώμη των άλλων ανθρώπων και να τούς κάνει να συνειδητοποιήσουν την άγνοιά τους. Εδώ φαίνεται από μια νέα πλευρά ότι πάνω στον Πλάτωνα ασκήθηκε μια επίδραση, την οποία ήδη αναγκασθήκαμε να αναφέρουμε σε μια κάπως διαφορετική συνάφεια, η επίδραση του Ηρακλείτου. Ειδικά αυτή ή έννοια της οιήσεως, του νομίζειν, έπαιξε στον Ηράκλειτο σημαντικό ρόλο. Και ταυτόχρονα ο Ηράκλειτος, όπως κανένας άλλος αρχαίος Ίωνας, αντιπαρέθεσε τη γνώση του για τη συνάφεια της ανθρώπινης ύπαρξης με τον κοσμικό νόμο στην ανοησία των ανθρώπων, οι οποίοι, σαν κι αυτούς πού ονειρεύονται, νομίζουν άτι έχουν γνώσεις. Δεν θα αστοχήσουμε, αν χαρακτηρίσουμε τον Ηράκλειτο ως τον πρώτο φιλόσοφο, ο όποιος εντόπισε το ευγενές έργο της σοφίας στην καταστροφή της ανθρώπινης υποκειμενικής γνώμης. Απ αυτόν επηρεάσθηκε ο Πλάτων στην περιγραφή του για τον Σωκράτη και απ' αυτόν ξεκινούν τελικά και οι Στωικοί και οι Νεοακαδημεικοί, όταν αναγνωρίζουν ως πρώτη υποχρέωση του σοφού να φυλάγεται από την υποκειμενική γνώμη.

Ίσως φάνηκε ότι παρατραβήξαμε κάπως την ανάλυση της πλατωνικής Απολογίας. Είναι πολύ πιθανό μια υστερότερη ερμηνεία κάπως να απλοποιήσει και πάλι το αποτέλεσμα της ανάλυσής μας. Εμάς όμως μας ενδιέφερε να διακρίνουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια τα διάφορα στοιχεία, τα οποία υπεισήλθαν στη διήγηση του Πλάτωνα για την κλήση του Σωκράτη. Βασικά, νομίζουμε ότι αναγνωρίζουμε δύο κύριες εκδοχές και δύο δευτερεύοντα μοτίβα, τα οποία μετατόπισαν κάπως την πορεία των κύριων εκδοχών.

Η μία κύρια εκδοχή είναι ο χρησμός του Χαιρεφώντα, ο οποίος ανακηρύσσει τον Σωκράτη σοφότερο ακριβώς επειδή κανένας άνθρωπος δεν θα τον θεωρούσε σοφότερο.

Η άλλη κύρια εκδοχή είναι η γνωριμία του Σωκράτη με το δελφικό «Γνώθι σαυτόν», απ' όπου ο Σωκράτης αντλεί την παρότρυνση ότι έργο του ανθρώπου και τρόπος κατάκτησης της ευδαιμονίας είναι να παραμείνει στα όρια των γνώσεων και δυνατοτήτων του.

Το πρώτο συμπληρωματικό μοτίβο είναι η ιδέα του θρύλου των Επτά Σοφών, ότι δηλαδή κανένας άνθρωπος δεν επιτρέπεται να λέγεται σοφός, παρά μόνο ο θεός.

Το δεύτερο συμπληρωματικό μοτίβο είναι το πιθανώς ηρακλείτειο μοτίβο ότι έργο του φιλοσόφου είναι να θεραπεύσει τους ανθρώπους από την επιφατική γνώση τους.

Γνήσια ιστορία κλήσεως είναι μόνο η διήγηση για τη διαταγή πού έλαβε ο Σωκράτης στο όνειρό του, όπως την εκθέσαμε στην αρχή. Μόνο αυτή συνιστά επαρκή προϋπόθεση της μέχρι θανάτου υπακοής, την οποία ο φιλοσοφών Σωκράτης θέλει να προσφέρει στον θεό του. Στην Απολογία όμως ο Πλάτων δεν ήθελε απλώς να παρουσιάσει την τραγική απόφαση του Σωκράτη μεταξύ ζωής και υπακοής. Ήθελε να δώσει συγχρόνως ένα περίγραμμα εκείνου πού αποτελούσε συγκεκριμένα στα μάτια του το σωκρατικό φιλοσοφείν. Για τούτο αντικατέστησε την απλή εκείνη διήγηση με τη συγχώνευση πολλών μοτίβων, τα όποια μπορούσαν να καταστήσουν κατανοητές προπάντων δύο ιδέες πού τον ενδιέφεραν: αφ' ενός την αντίθεση της λιτότητας του αληθινού φιλοσόφου προς τη σοφιστική έπαρση των δυνάμεων πού τον περιβάλλουν - έπειτα, και πρώτιστα, το ερώτημα για το έσχατο αγαθόν στο όποιο η ανθρώπινη υποκειμενική γνώμη αναγκαστικά αποτυγχάνει, το οποίο ο φιλόσοφος όμως πρέπει να ανακαλεί διαρκώς. Τα μοτίβα, τα οποία εδώ εξυπηρετούν τον Πλάτωνα, προέρχονται από την αρχαία παράδοση, αναμφίβολα όμως μεταφέρθηκαν στον Σωκράτη μέσα σε σωκρατικούς διαλόγους εν μέρει ήδη πριν απ' αυτόν. Προπάντων τη γνωριμία του Σωκράτη με το δελφικό ρητό, όπως δείχνουν ο Αριστοτέλης και ο Ξενοφών, πρέπει να την διηγούνταν ένα πραγματικά σπουδαίο έργο.

Θα ήταν όμως απορίας άξιο αν δεν είχαν διαμορφωθεί και ιστορίες, οι οποίες απέκλειαν κάθε θεϊκή παρέμβαση στη ζωή του Σωκράτη και κατ' αυτόν τον τρόπο αντιμάχονταν, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, τις εκδοχές πού παρουσιάσαμε.

Η μία, φαινομενικά αθωότερη διήγηση αποδίδεται σε κάποιον σχεδόν άγνωστο σε μας Δημήτριο Βυζάντιο και αναφέρει τα εξής: ο Σωκράτης ξεκίνησε ως λιθοξόος σ' ένα λατομείο. Εκεί λένε ότι τον ανακάλυψε ο Κρίτων, τον πήρε από 'κει και του έδωσε ανώτερη μόρφωση. Γιατί ερωτεύθηκε τη χάρη της ψυχής του.[3]

Αυτή η σύντομη ιστορία ανακινεί μια σειρά προβλήματα. Φαίνεται πρώτα-πρώτα σαφές ότι ο Σωκράτης γίνεται λιθοξόος, επειδή προφανώς είχε επιβεβαιωθεί ιστορικά ότι ο πατέρας του ο Σωφρονίσκος είχε ασκήσει αυτό το επάγγελμα. Πιθανόν όμως πρέπει να συνδέσουμε την ιστορία μας με την παράξενη πληροφορία του ιστορικού της ελληνιστικής περιόδου Δούριδος του Σαμίου, σύμφωνα με την οποία ο Σωκράτης εργάσθηκε ως σκλάβος σ' ένα λατομείο.[4] Τότε ο Κρίτων δεν πρέπει απλώς να τον πήρε από το λατομείο, αλλά να εξαγόρασε την ελευθερία του, πράγμα που ταιριάζει πολύ καλά με τον ρόλο του ως πλούσιου φίλου του Σωκράτη. Ο Δούρις, βέβαια, ο οποίος αυτοαποκαλούνταν απόγονος του Αλκιβιάδη και στα ιστορικά έργα του δεν έχανε ευκαιρία να παρουσιάσει τον πρόγονό του με τον ευνοϊκότερο τρόπο, θα μπορούσε να είχε κιόλας εμφανίσει τον Αλκιβιάδη σ' αυτόν τον ρόλο, κι έτσι η προ πολλού δεδομένη μέσω τής αρχαίας σωκρατικής φιλολογίας σχέση του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη θα είχε γνωρίσει την ύψιστη επισφράγιση.

Η έκφραση, ότι τον Κρίτωνα τον κυρίεψε αγάπη για την «ψυχική χάρη» του Σωκράτη, μας βάζει στον πειρασμό να θέσουμε και άλλα ερωτήματα. Άραγε είναι κάπως συναφής η παρατήρηση ότι, ως τεκμήριο της τέχνης του Σωκράτη, μπορούσε να δει κάνεις πάνω στην Ακρόπολη μία ομάδα ενδεδυμένων Χαρίτων; Είναι πάρα πολύ πιθανό ότι και αυτό επινοήθηκε. Ούτε ο Πλάτων ούτε ο Ξενοφών έχουν την παραμικρή ιδέα για το ότι ο ίδιος ο Σωκράτης είχε ασκήσει κάποτε στο παρελθόν ένα επάγγελμα - ακόμη κι αν η διήγηση του Ξενοφώντα για τη συνομιλία του Σωκράτη με τον γλύπτη Κλείτωνα ανήκε στην ευρύτερη περιοχή αυτού του μοτίβου.[5] Αν όμως τα αγάλματα στην Ακρόπολη επινοήθηκαν, πρέπει να είχαν ορισμένη σχέση με τον χαρακτήρα και τη μοίρα του Σωκράτη. Δεν πρέπει να είναι τυχαίο ότι ως έργο του Σωκράτη αναφέρονταν αγάλματα αυτών ακριβώς των θεοτήτων, όπως π.χ. και ότι ως ημέρα γεννήσεως του αναφερόταν η έκτη του μηνός Θαργελίωνος, η ημέρα της μαίας και αδελφής του Απόλλωνα Αρτέμιδος. Σ' αυτή τη συνάφεια ίσως έχει ενδιαφέρον και η σημείωση ότι ο Σπεύσιππος, ο συνεχιστής του Πλάτωνα στη σχολή, είχε πει να στήσουν αγάλματα των Χαρίτων στο ιερό των Μουσών της Ακαδημίας.[6]

Τι σήμαινε επιπλέον ο “έρως” του Κρίτωνα; Το κείμενο μας αναφέρει ρητά ότι αυτή η αγάπη αναφερόταν μόνο στη χάρη της ψυχής του Σωκράτη. Αυτή η παρατήρηση είναι κατανοητή. Ο συγγραφέας ήθελε ασφαλώς να υπενθυμίσει ότι η άσχημη σωματική κατασκευή του Σωκράτη δύσκολα μπορούσε να προκαλέσει την εκδήλωση σαρκικού πάθους. Το ότι, παρ' όλα αυτά, στο Συμπόσιο του Πλάτωνα κάνει τον Αλκιβιάδη αλλόφρονα έχει νόημα καθαρού παραδόξου.

Οπωσδήποτε, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς μήπως πίσω απ' αυτά κρύβεται μια επιθετική πολεμική διήγηση, στην οποία ο Σωκράτης ήταν ο ερωμένος του Κρίτωνα υπό την πλέον χυδαία έννοια. Κι αυτό είναι πιθανό και θ' αντιστοιχούσε σ' έναν τύπο κουτσομπολιού, αγαπητό στην αρχαία ιστορία της φιλοσοφίας.

Αυτή την τελευταία ερμηνεία μας την υποβάλλει η δεύτερη διήγηση πού πρέπει να συζητήσουμε και έχει ως συγγραφέα τον περιπατητικό φιλόσοφο Αριστόξενο τον Ταραντίνο, έναν αδυσώπητο αντίπαλο του Σωκράτη και πολύ πετυχημένο συγγραφέα. Στη βιογραφία του για τον Σωκράτη ανέφερε, αν συγκεφαλαιώσουμε τις διάσπαρτες πληροφορίες, περίπου τα εξής.[7]

Όταν ήταν πολύ νέος, ο Σωκράτης ζούσε πολύ άτακτα. Αργότερα έγινε λιθοξόος. Τότε τον συνάντησε ο φιλόσοφος Αρχέλαος, και μάλιστα υπό τις εξής συνθήκες. Ο Αρχέλαος μπήκε κάποτε στο εργαστήριο όπου εργαζόταν ο Σωκράτης κι έγινε μάρτυρας μιας συζήτησης μεταξύ του Σωκράτη και των συναδέλφων του. Ο Σωκράτης είχε πέσει θύμα απάτης ως προς την αμοιβή του και υπερασπιζόταν τον εαυτό του με επιδεξιότητα και ανωτερότητα. Αυτό έκανε εντύπωση στον Αρχέλαο. Πήρε μαζί του τον ταλαντούχο νεαρό από το εργαστήριο, τον έκανε μαθητή του στη φιλοσοφία και συγχρόνως ερωμένο του. Και ο Σωκράτης έμεινε πολλά χρόνια κοντά στον Αρχέλαο.

Αυτή τη διήγηση την κάνει ιδιαίτερα κακόβουλη ο ισχυρισμός ότι δεν ήταν κάποιος πλούσιος φίλος και προστάτης αυτός πού άνοιξε στον Σωκράτη τον δρόμο για τη φιλοσοφία, αλλά ένας φιλόσοφος, και μάλιστα ο φιλόσοφος Αρχέλαος.

Μ' αυτό δηλώνεται πρώτα-πρώτα ότι ο Σωκράτης διόλου δεν δημιούργησε το φιλοσοφείν του μόνος του και με εντολή του Απόλλωνα, όπως φαίνεται π.χ. στον Πλάτωνα, αλλά μαθήτευσε σ' έναν δάσκαλο, όπως κάθε άλλος σχολικός φιλόσοφος. Είναι χαρακτηριστικό για την αρχαία ιστορία της φιλοσοφίας ότι η έκθεση τούτη, παρά την απαραγνώριστη αιχμή της εναντίον του Πλάτωνα και των άλλων Σωκρατικών, έγινε δεκτή παντού, όπου έπρεπε να κατασκευασθεί ένα πλήρες συνολικό σύστημα της αρχαίας ιστορίας της φιλοσοφίας.[8] Εκεί, φυσικά, ήταν αδύνατο να εξαιρεθεί ο Σωκράτης λ.χ. ως φιλόσοφος ο όποιος δημιούργησε εντελώς μόνος του τη σοφία του ή την είχε δεχθεί από έναν θεό. Αυτές οι εκδοχές ήταν άχρηστες σε μία έλλογη ιστοριογραφία. Οι ιστορικοί κατέφυγαν λοιπόν στον Αριστόξενο και κατασκεύασαν μία μετάβαση από τον Αρχέλαο στον Σωκράτη, αν και έτσι αψηφούσαν τη σχετική σιωπή όλης της αρχαίας σωκρατικής φιλολογίας.

Κατά τα φαινόμενα όμως η δολιότητα του Αριστόξενου προχώρησε ακόμη πιο πέρα.

Ο Αριστοτέλης χαρακτήρισε τον Σωκράτη δημιουργό της φιλοσοφικής ηθικής των Ελλήνων. Στον Πλάτωνα δεν άπαντα αυτή η άποψη. Επειδή όμως ανάγεται αναμφίβολα στην αρχαία Σωκρατική, επιτρέπεται να υποθέσει κανείς μάλλον ότι θεμελιωτής της ήταν ένας από εκείνους τους Σωκρατικούς, οι οποίοι αρνήθηκαν εντονότατα κάθε σχέση του Σωκράτη με τη φυσική φιλοσοφία, δηλαδή ο Αντισθένης ή ο Αρίστιππος.

Με τη διήγηση του ο Αριστόξενος προσπάθησε να ανασκευάσει και αυτή την εκδοχή. Βέβαια, ο Αρχέλαος ήταν οίκοθεν φυσικός φιλόσοφος και μαθητής του Αναξαγόρα. Αλλά σε ορισμένες σωζόμενες ως εμάς αναφορές δίνονται πληροφορίες και για ηθικές διδασκαλίες του, και μάλιστα κατεξοχήν διαφωτιστικού και επικίνδυνου χαρακτήρα. Λένε ότι ο Αρχέλαος δίδαξε πώς το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό δεν είναι δεδομένα εκ φύσεως, αλλά απλώς έχουν καθιερωθεί αυθαίρετα κατ' έθιμον. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές ήδη ότι δεν έχουμε ιδέα για το τι σχέση έχουν αυτές οι διδασκαλίες με τις μαρτυρούμενες φυσικοφιλοσοφικές θεωρίες του Αρχέλαου. Μάλιστα, αυτές καθαυτές, δημιουργούν μερικές δυσκολίες στην ερμηνεία πού ενδιαφέρεται για την ιστορία των προβλημάτων. Θεωρώ ότι δεν αποκλείεται ο Αριστόξενος να επινόησε απλώς μια ηθική του Αρχελάου, για να χαρακτηρίσει τον Σωκράτη απλό μαθητή σ' αυτόν τον σπουδαιότατο και κατεξοχήν δικό του τομέα. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα μας παραξένευε πια πού έδωσε ακραία «σοφιστικό» και σχεδόν αμοραλιστικό χαρακτήρα σ' αυτή την ηθική. Ήδη ο Πολυκράτης ισχυρίσθηκε στο κατηγορητήριο του ότι ο Σωκράτης δίδασκε έναν ελεεινό ηθικό σχετικισμό.[9]

Ένα τελευταίο χαρακτηριστικό της διήγησης του Αριστόξενου πρέπει να συζητήσουμε ακόμη. Η προσοχή του Αρχελάου στα φιλοσοφικά χαρίσματα του μαθητευόμενου λιθοξόου Σωκράτη έλκεται από κάποια λεπτομέρεια, πού την παρατηρεί τυχαία. Πρόκειται για ένα μοτίβο, το οποίο επανέρχεται στην ιστορία (την πρωτοβρίσκουμε στον Επίκουρο) για την κλήση του Πρωταγόρα στη φιλοσοφία. Στον Πρωταγόρα, του οποίου το αρχικό επάγγελμα ήταν αχθοφόρος, ένας ιδιαίτερα επιδέξιος τρόπος δεσίματος φορτίων επέσυρε την προσοχή του τυχαία διερχόμενου Δημόκριτου στην ευφυΐα του ανδρός· ο Δημόκριτος τον πήρε κοντά του και τον έκανε φιλόσοφο (δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε εδώ ότι σ' αυτή την περίπτωση, ήδη για χρονολογικούς λόγους, πρέπει να πρόκειται για απόλυτα ελεύθερη επινόηση). Και στις δύο διηγήσεις όμως ίσως δεν έχει επιλεγεί αυθαίρετα η λεπτομέρεια, η οποία δίνει την αφορμή. Το δέσιμο των φορτίων στον Πρωταγόρα μπορεί να προήλθε από μία σύγκριση των επαγγελμάτων «σωκρατικού ύφους». Δεν είναι παράξενο πού ο Σωκράτης συζητά ακριβώς για την αμοιβή πού δικαιούται, αν σκεφθούμε ποιόν ρόλο έπαιξε στη σωκρατική φιλολογία το ερώτημα αν ο φιλόσοφος επιτρέπεται να ζητά υλική ανταμοιβή.

Έτσι επισκοπήσαμε σε γενικές γραμμές τις διάφορες μορφές, με τις οποίες περιγράφηκε η πορεία του Σωκράτη προς τη φιλοσοφία. Μία πρώτη ομάδα ιστοριών συνέχεται από την επιδίωξη να αναχθεί το σωκρατικό φιλοσοφείν στον θεό των Δελφών. Η δεύτερη ομάδα απορρίπτει τη θεϊκή παρέμβαση. Η εκδοχή του Αριστόξενου έχει ολοφάνερα τον χαρακτήρα πολεμικής. Η άλλη εκδοχή δεν υποδηλώνει αναγκαστικά επίθεση εναντίον του προσώπου του ίδιου του Σωκράτη. Μπορεί να προέκυψε από την προσπάθεια να διορθωθούν ρεαλιστικά οι υπερβολικά ενθουσιώδεις διηγήσεις ορισμένων Σωκρατικών. Παρ' όλα αυτά μπορεί να ερμηνευθεί και ως (παλαιότερη ή νεότερη;) παραλλαγή της εκδοχής του Αριστόξενου.

Εύλογα απορούμε για τη σχεδόν ολοκληρωτική έλλειψη μιας εκδοχής, την όποια θα αναμέναμε φυσιολογικά. Πρόκειται για τη σύνδεση της φιλοσοφικής πορείας του Σωκράτη με τη συμβουλευτική δράση του δαιμονίου. Διαθέτουμε μόνο ορισμένους ελάχιστους υπαινιγμούς. Ο πρώτος είναι άτι ο πατέρας του Σωκράτη, δηλαδή ο Σωφρονίσκος, πήρε ένα θεϊκό μήνυμα, πού του έλεγε να επιτρέπει στο παιδί να κάνει ό,τι θέλει, χωρίς να το εξαναγκάζει να κάνει κάτι ή να το αποτρέπει από κάτι. Ότι πρέπει απλώς να αφήσει ελεύθερο το πεδίο στις ορμές και στις τάσεις του παιδιού και να προσεύχεται γι' αυτό στον Αγοραίο Δία και στις Μούσες. Κατά τα άλλα, δεν χρειάζεται να ανησυχεί για τον Σωκράτη. Γιατί εκείνος έχει μέσα του έναν οδηγό για τη ζωή καλύτερον από χιλιάδες δασκάλους και παιδαγωγούς.[10] Καθαυτήν η διήγηση τούτη δεν είναι, βέβαια, απόλυτα σαφής. Ότι μπορεί όμως να είναι παλαιά το δείχνει ένα χωρίο της πλατωνικής Απολογίας (31d) όπου λέγεται υπαινικτικά ότι ο Σωκράτης δεχόταν συμβουλές από το δαιμόνιον ήδη από πολύ μικρό παιδί - πράγμα πού πιθανώς παραπέμπει στη συνάφειά μας ή σε κάτι συγγενές.

Εδώ, λοιπόν, το γεγονός ότι ο Σωκράτης δεν είχε ανθρώπινο δάσκαλο αποδίδεται σ' ένα θεϊκό σημείο και έτσι υποδηλώνεται επίσης ότι ο Σωκράτης ήλθε στη φιλοσοφία με την καθοδήγηση του δαιμονίου και μόνο του δαιμονίου. Μ' αυτό πρέπει να συνδέσουμε ένα τρίτο χωρίο, το οποίο είναι ιδιαίτερα παράξενο, αλλά δυστυχώς και ιδιαίτερα σύντομο. Στην πλατωνική Πολιτεία (496bc) ο Σωκράτης λέει μια φορά ότι ο φίλος του ο Θεάγης είναι από τη φύση του μάλλον προορισμένος για πολιτικός, παρά για φιλόσοφος. Αλλά το φιλάσθενο σώμα του τον κρατά δέσμιο και του καθιστά αδύνατη κάθε πολιτική δραστηριότητα. Ο Σωκράτης λέει ότι το ίδιο συμβαίνει και με τον ίδιο, σε σχέση βέβαια με το δαιμόνιον· ωστόσο δεν μπορεί να μιλήσει κάνεις γι' αυτό, επειδή είναι εντελώς ιδιόρρυθμο ζήτημα.

Εύκολα μπαίνει κάνεις στον πειρασμό να βάλει πάρα πολλά πράγματα μέσα σ' αυτό το χωρίο. Γιατί φαίνεται να εννοεί ότι ο Σωκράτης είχε φύση καθαυτήν εντελώς μη φιλοσοφική και ότι χωρίς την καθοδήγηση του δαιμονίου ούτε θα είχε έλθει από μόνος του στη φιλοσοφία ούτε και θα είχε παραμείνει σ' αυτήν όπως δεν θα το είχε κάμει και ο Θεάγης χωρίς την αρρώστια του. Αν μας επιτρέπεται να ωθήσουμε την ερμηνεία μας ως αυτό το σημείο, τότε προσεγγίζουμε εκπληκτικά όσα διηγήθηκε ο Φαίδων στον διάλογό του Ζώπυρος για τον Σωκράτη.[11] Εκεί εμφανιζόταν ο φυσιογνωμιστής Ζώπυρος και έλεγε ότι η εξωτερική όψη του Σωκράτη επιτρέπει το συμπέρασμα ότι έχει πνευματικά περιορισμένη και ελαττωματική φύση. Ενώ οι παρευρισκόμενοι φίλοι του Σωκράτη γελούν μ' αυτά, εκείνος παρατηρεί ότι ο Ζώπυρος έχει πολύ δίκιο· πράγματι, τα έχει όλα αυτά, όμως τα έχει ξεπεράσει με τον λόγον.

Και εδώ η φύση του Σωκράτη εναντιώνεται στη φιλοσοφία (άλλωστε αυτό το υπαινίσσεται στην εκδοχή του και ο Αριστόξενος). Χαρακτηριστικό είναι ότι στον Φαίδωνα τις αντιστάσεις τις ξεπερνά ο λόγος ενώ στο πλατωνικό χωρίο τις ξεπερνά το δαιμόνιον. Πραγματολογικά, τούτη ή αντίθεση συμπίπτει με εκείνη στις διηγήσεις για τη σωκρατική δίκη, για παράδειγμα, όπου άλλοτε το δαιμόνιον και άλλοτε η προσωπική απόφαση του Σωκράτη προκαλεί την παραίτηση από την τυπική προετοιμασία μιας απολογίας. Παρ' όλα αυτά, εκεί ακριβώς ο Πλάτων δεν μιλά για το δαιμόνιον.

Επιπλέον, το μοτίβο μας βρίσκεται σε στενή συνάφεια με τις διάφορες περιγραφές της μορφής του Σωκράτη. Ασφαλώς, πρέπει να υπάρχει μία ιστορική βάση. Σταν παράδοση η ασχήμια του Σωκράτη έρχεται σε αντίθεση με την ομορφιά του πρώτου-πρώτου συντρόφου του, του Αλκιβιάδη, αφ' ετέρου όμως και με την ομορφιά του δικού του φιλοσοφούντος πνεύματος. Αυτό το στοιχείο απαντούσε ήδη στην ιστορία για την κλήση του Σωκράτη από τον Κρίτωνα. Εδώ όμως βρίσκουμε μία νέα τροπή του μοτίβου. Κρίνοντας με βάση την εξωτερική του εμφάνιση, ο Σωκράτης είναι ο χειρότερος αγροίκος - και αυτή η εξωτερική εμφάνιση δεν απατά. Αλλά η φιλοσοφία άλλαξε τον Σωκράτη. Εδώ η κλήση γίνεται εσωτερική μεταστροφή, πλήρης αναμόρφωση μιας φύσης αρχικά εχθρικής προς τη φιλοσοφία.

Έτσι κλείνει ο κύκλος των μοτίβων. Γιατί κάτι τέτοιο υπονοούσε ήδη η σκηνή, από την οποία ξεκινήσαμε και στην οποία οι Μούσες κάλεσαν τον αγροίκο και λαίμαργο βοσκό Ησίοδο να δοξάσει τον πατέρα τους τον Δία.
------------------
[1] Valerius Maximus VII, 1, 2. Η δυστυχία του βασιλιά των Περσών: Πλάτωνος, Γοργίας 470e, επιπλέον ως γελοιογραφία στον Διογένη Λαέρτιο 2, 76.
[2] Διογένους Λαέρτιου 1, 28.
[3] Διογένους Λαέρτιου 2, 20.
[4] Ό Σωκράτης ως δούλος: Δούρις, Fragmente der griechischen Historiker 76, απ. 78.
[5] Απομνημονεύματα ΙΙΙ, 10, 6-8. Η ομάδα των χαρίτων στον Διογένη Λαέρτιο 2, 19.
[6] Διογένους Λαέρτιου 4, 1.
[7] Αριστόξενος, απ. 52 Wehrli· Πορφυρίου, Φιλόσοφος ιστορία, απ., 12 Nauck· Scholia, Piatonis Euthyphron 11B.
[8] Για τον Σωκράτη στο σύστημα της ιστορίας της φιλοσοφίας πρβλ., μεταξύ άλλων, Διογένους Λαέρτιου 1, 14.
[9] Η ηθική του Αρχελάου: Die Fragmente der Vorsokratiker 60A 1 και 2. Ο Πολυκράτης για την ηθική του Σωκράτη: Λιβανίου, Απολογία Σωκράτους 86 κ.έ.
[10] Πλουτάρχου, Ηθικά 589ef.
[11] Ο διάλογος του Φαίδωνα Ζώπυρος: Κικέρωνα, Tusculanae disputationes 4, 80, De fato 10· Αλεξάνδρου Αφροδισιέως, De fato 6· Scholia Pers. 4, 24· Μάξιμος Τύριος 31, 3· Ωριγένους, contra Celsum 1, 33· Εύσεβίου, Ευαγγελική προπαρασκευή 6, 9, 22, και αλλού.

ΛΟΓΓΟΣ: Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην (4.26.1-4.29.5)

[4.26.1] Ὁ δὲ Διονυσοφάνης κατεῖχε πάντας, κοινωνοὺς μετὰ τὴν εὐφροσύνην καὶ τῆς ἑορτῆς ἐσομένους. Παρεσκεύαστο δὲ πολὺς μὲν οἶνος, πολλὰ δὲ ἄλευρα, ὄρνιθες ἕλειοι, χοῖροι γαλαθηνοί, μελιτώματα ποικίλα· καὶ ἱερεῖα δὲ πολλὰ τοῖς ἐπιχωρίοις θεοῖς ἐθύετο. [4.26.2] Ἐνταῦθα ὁ Δάφνις συναθροίσας πάντα τὰ ποιμενικὰ κτήματα διένειμεν ἀναθήματα τοῖς θεοῖς. Τῷ Διονύσῳ μὲν ἀνέθηκε τὴν πήραν καὶ τὸ δέρμα, τῷ Πανὶ τὴν σύριγγα καὶ τὸν πλάγιον αὐλόν, τὴν καλαύροπα ταῖς Νύμφαις καὶ τοὺς γαυλοὺς οὓς αὐτὸς ἐτεκτήνατο. [4.26.3] Οὕτως δὲ ἄρα τὸ σύνηθες ξενιζούσης εὐδαιμονίας τερπνότερόν ἐστιν, ὥστε ἐδάκρυεν ἐφ᾽ ἑκάστῳ τούτων ἀπαλλαττόμενος· καὶ οὔτε τοὺς γαυλοὺς ἀνέθηκε πρὶν ἀμέλξαι, οὔτε τὸ δέρμα πρὶν ἐνδύσασθαι, οὔτε τὴν σύριγγα πρὶν συρίσαι· [4.26.4] ἀλλὰ καὶ ἐφίλησεν αὐτὰ πάντα καὶ τὰς αἶγας προσεῖπε καὶ τοὺς τράγους ἐκάλεσεν ὀνομαστί. Τῆς μὲν [γὰρ] πηγῆς καὶ ἔπιεν, ὅτι πολλάκις καὶ μετὰ Χλόης. Οὔπω δὲ ὡμολόγει τὸν ἔρωτα καιρὸν παραφυλάττων.
[4.27.1] Ἐν ᾧ δὲ Δάφνις ἐν θυσίαις ἦν, τάδε γίνεται περὶ τὴν Χλόην. Ἐκάθητο κλάουσα, τὰ πρόβατα νέμουσα, λέγουσα, οἷα εἰκὸς ἦν· «Ἐξελάθετό μου Δάφνις. Ὀνειροπολεῖ γάμους πλουσίους. [4.27.2] Τί γὰρ αὐτὸν ὀμνύειν ἀντὶ τῶν Νυμφῶν τὰς αἶγας ἐκέλευον; Κατέλιπε ταύτας ὡς καὶ Χλόην. Οὐδὲ θύων ταῖς Νύμφαις καὶ τῷ Πανὶ ἐπεθύμησεν ἰδεῖν Χλόην. Εὗρεν ἴσως παρὰ τῇ μητρὶ θεραπαίνας ἐμοῦ κρείττονας. Χαιρέτω· ἐγὼ δὲ οὐ ζήσομαι.»
[4.28.1] Τοιαῦτα λέγουσαν, ταῦτα ἐννοοῦσαν ὁ Λάμπις ὁ βουκόλος μετὰ χειρὸς γεωργικῆς ἐπιστὰς ἥρπασεν αὐτήν, ὡς οὔτε Δάφνιδος ἔτι γαμήσοντος καὶ Δρύαντος ἐκεῖνον ἀγαπήσοντος. Ἡ μὲν οὖν ἐκομίζετο βοῶσα ἐλεεινόν, τῶν δέ τις ἰδόντων ἐμήνυσε τῇ Νάπῃ κἀκείνη τῷ Δρύαντι καὶ ὁ Δρύας τῷ Δάφνιδι. [4.28.2] Ὁ δὲ ἔξω τῶν φρενῶν γενόμενος οὔτε εἰπεῖν πρὸς τὸν πατέρα ἐτόλμα καὶ καρτερεῖν μὴ δυνάμενος εἰς τὸν περίκηπον εἰσελθὼν ὠδύρετο «ὢ πικρᾶς ἀνευρέσεως» λέγων· [4.28.3] «πόσον ἦν μοι κρεῖττον νέμειν; πόσον ἤμην μακαριώτερος, δοῦλος ὤν. Τότε ἔβλεπον Χλόην, τότε ‹...› νῦν δὲ τὴν μὲν Λάμπις ἁρπάσας οἴχεται, νυκτὸς δὲ γενομένης ‹συγ›κοιμήσεται. Ἐγὼ δὲ πίνω καὶ τρυφῶ καὶ μάτην τὸν Πᾶνα καὶ τὰς αἶγας καὶ τὰς Νύμφας ὤμοσα.»
[4.29.1] Ταῦτα τοῦ Δάφνιδος λέγοντος ἤκουσεν ὁ Γνάθων ἐν τῷ παραδείσῳ λανθάνων· καὶ καιρὸν ἥκειν διαλλαγῶν πρὸς αὐτὸν νομίζων τινὰς τῶν τοῦ Ἀστύλου νεανίσκων προσλαβὼν μεταδιώκει τὸν Δρύαντα. [4.29.2] Καὶ ἡγεῖσθαι κελεύσας ἐπὶ τὴν τοῦ Λάμπιδος ἔπαυλιν συνέτεινε δρόμον· καὶ καταλαβὼν ἄρτι εἰσάγοντα τὴν Χλόην, ἐκείνην τε ἀφαιρεῖται καὶ ἀνθρώπους γεωργοὺς συνηλόησε πληγαῖς. [4.29.3] Ἐσπούδαζε δὲ καὶ τὸν Λάμπιν δήσας ἄγειν ὡς αἰχμάλωτον ἐκ πολέμου τινός, εἰ μὴ φθάσας ἀπέδρα. [4.29.4] Καὶ τὸν μὲν Διονυσοφάνην εὑρίσκει καθεύδοντα, τὸν δὲ Δάφνιν ἀγρυπνοῦντα καὶ ἔτι ἐν τῷ περικήπῳ δακρύοντα. Προσάγει δὴ τὴν Χλόην αὐτῷ καὶ διδοὺς διηγεῖται πάντα· καὶ δεῖται μηδὲν ἔτι μνησικακοῦντα δοῦλον ἔχειν οὐκ ἄχρηστον, μηδὲ ἀφελέσθαι τραπέζης, μεθ᾽ ἣν τεθνήξεται λιμῷ. [4.29.5] Ὁ δὲ ἰδὼν Χλόην καὶ ἔχων ἐν ταῖς χερσὶ Χλόην τῷ μὲν ὡς εὐεργέτῃ διηλλάττετο, τῇ δὲ ὑπὲρ τῆς ἀμελείας ἀπελογεῖτο.

***
[4.26.1] Ο Διονυσοφάνης τούς κράτησε όλους να τον συντροφέψουν στο γλέντι, καθώς τον είχαν συντροφέψει στη χαρά του. Ήταν έτοιμο άφθονο κρασί, πολλά ζυμαρικά, πουλιά του βάλτου, γουρουνόπουλα του γάλακτος, διάφορα γλυκά. Θυσιάστηκαν κάμποσα ζώα στους ντόπιους θεούς, [4.26.2] κι ο Δάφνης τούς μοίρασε, αφιερώματα, όλα τα σύνεργα που είχε σα βοσκός και που ᾽χε συγκεντρώσει στο αναμεταξύ: στο Διόνυσο το ταγάρι και την προβιά του, στον Πάνα τη φλογέρα και το σουραύλι, στις Νύμφες τη γκλίτσα και τις καρδάρες που ο ίδιος είχε φτιάξει. [4.26.3] Και τόσο πιο αγαπητές είν᾽ οι παλιές συνήθειες από μια πρωτόγνωρη καλοτυχία, ώστε δάκρυζε την ώρα που αποχωριζόταν το καθένα απ᾽ αυτά. Θέλησε ν᾽ αρμέξει στις καρδάρες, να παίξει στη φλογέρα πριν τις αφιερώσει. [4.26.4] Τα φίλησε όλα τούτα, φώναξε τις γίδες και τους τράγους με τα ονόματά τους. Ήπιε και νερό απ᾽ την πηγή, όπως τόσες φορές άλλοτε με τη Χλόη· για τον έρωτά του ωστόσο δεν έκανε ακόμα λόγο, περιμένοντας κατάλληλη ευκαιρία.
[4.27.1] Ενόσω ο Δάφνης έκανε τις θυσίες, η Χλόη είχε άλλες περιπέτειες. Καθόταν κι έκλαιγε, βόσκοντας τα πρόβατα, κι όπως ήταν φυσικό παραπονιόταν: «Με ξέχασε ο Δάφνης, ονειρεύεται πλούσιο γάμο. [4.27.2] Τί τον έβαλα να μου ορκιστεί στις γίδες αντί στις Νύμφες; Τις παράτησε κι εκείνες όπως τη Χλόη. Ούτε κι όταν έκανε θυσίες στις Νύμφες και στον Πάνα αποζήτησε να δει τη Χλόη. Ίσως να βρήκε κοντά στη μάνα του δούλες πιο όμορφες από μένα. Εγώ δεν τη θέλω πια τη ζωή».
[4.28.1] Ενώ έλεγε και συλλογιόταν παρόμοια, παρουσιάστηκε ο Λάμπης ο γελαδάρης με μερικούς ζευγάδες και την άρπαξε, βέβαιος ότι δεν υπήρχε πια περίπτωση να την παντρευτεί ο Δάφνης κι ότι ευχαρίστως θα του την έδινε ο Δρύας αυτουνού. Καθώς εκείνη φώναζε αξιολύπητα την ώρα που την έπαιρναν, κάποιος που είδε την απαγωγή ειδοποίησε τη Νάπη κι εκείνη τον Δρύα και τούτος τον Δάφνη, [4.28.2] που έγινε έξω φρενών αλλά μήτε να το πει στον πατέρα του τολμούσε μήτε να το πάρει απόφαση μπορούσε. Βγήκε λοιπόν γύρω στον κήπο θρηνώντας: «Μαύρη η ώρα που με βρήκαν!» έλεγε. [4.28.3] «Πόσο καλύτερα ήμουν όταν έβοσκα, πόσο πιο ευτυχισμένος όταν ήμουν δούλος! Τότε έβλεπα τη Χλόη, ενώ τώρα την άρπαξε ο Λάμπης κι έφυγε, κι όταν βραδιάσει θα κοιμηθεί μαζί της. Κι εγώ πίνω και γλεντάω, μ᾽ όλους τους όρκους που έδωσα στον Πάνα και στις γίδες και στις Νύμφες».
[4.29.1] Αυτά τα λόγια του Δάφνη τ᾽ άκουσε ο Γνάθων, κρυμμένος στον κήπο, κι είδε πως του δινόταν ευκαιρία να συμφιλιωθεί μαζί του· πήρε λοιπόν μερικούς νεαρούς υπηρέτες του Αστύλου κι έτρεξε να βρει τον Δρύα. [4.29.2] Ζήτησε από τούτον να τους οδηγήσει στο σπίτι του Λάμπη, πήγε εκεί τρεχάτος, και, πετυχαίνοντάς τον την ώρα ακριβώς που είχε μόλις φέρει τη Χλόη μέσα, του την πήρε από τα χέρια και τσάκισε τους ζευγάδες στο ξύλο. [4.29.3] Σκόπευε να φέρει πίσω τον Λάμπη δεμένο, σα να ᾽ταν αιχμάλωτος από κανένα πόλεμο, αλλά εκείνος πρόλαβε να το σκάσει. [4.29.4] Ύστερα απ᾽ αυτό το σπουδαίο κατόρθωμα γυρίζει πίσω με το σούρουπο και βρίσκει τον Διονυσοφάνη να κοιμάται και τον Δάφνη να ξαγρυπνάει ακόμα κλαίγοντας έξω απ᾽ τον κήπο. Του φέρνει λοιπόν τη Χλόη, του την παραδίνει και του τα διηγιέται όλα, τελειώνοντας με την παράκληση να μην του βαστήξει πια κακία μήτε να τον διώξει από το τραπέζι του, γιατί θα πεθάνει της πείνας, παρά να τον κρατήσει σα χρήσιμο δούλο του. [4.29.5] Ο Δάφνης, αντικρίζοντας τη Χλόη κι έχοντάς τη στην αγκαλιά του, είδε το Γνάθωνα σαν ευεργέτη και συμφιλιώθηκε μαζί του· συνάμα δικαιολογήθηκε στη Χλόη που την είχε παραμελήσει.