ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (895-968)

ΕΛΕΝΗ
895 Μενέλαε, φροίμιον μὲν ἄξιον φόβου
τόδ᾽ ἐστίν· ἐν γὰρ χερσὶ προσπόλων σέθεν
βίᾳ πρὸ τῶνδε δωμάτων ἐκπέμπομαι.
ἀτὰρ σχεδὸν μὲν οἶδά σοι μισουμένη,
ὅμως δ᾽ ἐρέσθαι βούλομαι· γνῶμαι τίνες
900 Ἕλλησι καὶ σοὶ τῆς ἐμῆς ψυχῆς πέρι;
ΜΕ. οὐκ εἰς ἀκριβὲς ἦλθες, ἀλλ᾽ ἅπας στρατὸς
κτανεῖν ἐμοί σ᾽ ἔδωκεν, ὅνπερ ἠδίκεις.
ΕΛ. ἔξεστιν οὖν πρὸς ταῦτ᾽ ἀμείψασθαι λόγῳ,
ὡς οὐ δικαίως, ἢν θάνω, θανούμεθα;
905 ΜΕ. οὐκ ἐς λόγους ἐλήλυθ᾽, ἀλλά σε κτενῶν.
ΕΚ. ἄκουσον αὐτῆς, μὴ θάνῃ τοῦδ᾽ ἐνδεής,
Μενέλαε, καὶ δὸς τοὺς ἐναντίους λόγους
ἡμῖν κατ᾽ αὐτῆς· τῶν γὰρ ἐν Τροίᾳ κακῶν
οὐδὲν κάτοισθα. συντεθεὶς δ᾽ ὁ πᾶς λόγος
910 κτενεῖ νιν οὕτως ὥστε μηδαμοῦ φυγεῖν.
ΜΕ. σχολῆς τὸ δῶρον· εἰ δὲ βούλεται λέγειν,
ἔξεστι. τῶν σῶν δ᾽ οὕνεχ᾽, ὡς μάθῃ, λόγων
δώσω τόδ᾽ αὐτῇ, τῆσδε δ᾽ οὐ δώσω χάριν.
ΕΛ. ἴσως με, κἂν εὖ κἂν κακῶς δόξω λέγειν,
915 οὐκ ἀνταμείψῃ πολεμίαν ἡγούμενος.
ἐγὼ δ᾽, ἅ σ᾽ οἶμαι διὰ λόγων ἰόντ᾽ ἐμοῦ
κατηγορήσειν, ἀντιθεῖσ᾽ ἀμείψομαι.
[τοῖς σοῖσι τἀμὰ καὶ τὰ σ᾽ αἰτιάματα].
πρῶτον μὲν ἀρχὰς ἔτεκεν ἥδε τῶν κακῶν
920 Πάριν τεκοῦσα· δεύτερον δ᾽ ἀπώλεσε
Τροίαν τε κἄμ᾽ ὁ πρέσβυς οὐ κτανὼν βρέφος,
δαλοῦ πικρὸν μίμημ᾽, Ἀλέξανδρόν ποτε.
ἐνθένδε τἀπίλοιπ᾽ ἄκουσον ὡς ἔχει.
ἔκρινε τρισσὸν ζεῦγος ὅδε τρισσῶν θεῶν·
925 καὶ Παλλάδος μὲν ἦν Ἀλεξάνδρῳ δόσις
Φρυξὶ στρατηγοῦνθ᾽ Ἑλλάδ᾽ ἐξανιστάναι,
Ἥρα δ᾽ ὑπέσχετ᾽ Ἀσιάδ᾽ Εὐρώπης θ᾽ ὅρους
τυραννίδ᾽ ἕξειν, εἴ σφε κρίνειεν Πάρις·
Κύπρις δὲ τοὐμὸν εἶδος ἐκπαγλουμένη
930 δώσειν ὑπέσχετ᾽, εἰ θεὰς ὑπερδράμοι
κάλλει. τὸν ἐνθένδ᾽ ὡς ἔχει σκέψαι λόγον·
νικᾷ Κύπρις θεάς, καὶ τοσόνδ᾽ οὑμοὶ γάμοι
ὤνησαν Ἑλλάδ᾽· οὐ κρατεῖσθ᾽ ἐκ βαρβάρων,
οὔτ᾽ ἐς δόρυ σταθέντες, οὐ τυραννίδι.
935 ἃ δ᾽ εὐτύχησεν Ἑλλάς, ὠλόμην ἐγὼ
εὐμορφίᾳ πραθεῖσα, κὠνειδίζομαι
ἐξ ὧν ἐχρῆν με στέφανον ἐπὶ κάρᾳ λαβεῖν.
οὔπω με φήσεις αὐτὰ τἀν ποσὶν λέγειν,
ὅπως ἀφώρμησ᾽ ἐκ δόμων τῶν σῶν λάθρᾳ.
940 ἦλθ᾽ οὐχὶ μικρὰν θεὸν ἔχων αὑτοῦ μέτα
ὁ τῆσδ᾽ ἀλάστωρ, εἴτ᾽ Ἀλέξανδρον θέλεις
ὀνόματι προσφωνεῖν νιν εἴτε καὶ Πάριν·
ὅν, ὦ κάκιστε, σοῖσιν ἐν δόμοις λιπὼν
Σπάρτης ἀπῆρας νηὶ Κρησίαν χθόνα.
εἶεν.
945 οὐ σ᾽, ἀλλ᾽ ἐμαυτὴν τοὐπὶ τῷδ᾽ ἐρήσομαι·
τί δὴ φρονοῦσά γ᾽ ἐκ δόμων ἅμ᾽ ἑσπόμην
ξένῳ, προδοῦσα πατρίδα καὶ δόμους ἐμούς;
τὴν θεὸν κόλαζε καὶ Διὸς κρείσσων γενοῦ,
ὃς τῶν μὲν ἄλλων δαιμόνων ἔχει κράτος,
950 κείνης δὲ δοῦλός ἐστι· συγγνώμη δ᾽ ἐμοί.
ἔνθεν δ᾽ ἔχοις ἂν εἰς ἔμ᾽ εὐπρεπῆ λόγον·
ἐπεὶ θανὼν γῆς ἦλθ᾽ Ἀλέξανδρος μυχούς,
χρῆν μ᾽, ἡνίκ᾽ οὐκ ἦν θεοπόνητά μου λέχη,
λιποῦσαν οἴκους ναῦς ἔπ᾽ Ἀργείων μολεῖν.
955 ἔσπευδον αὐτὸ τοῦτο· μάρτυρες δέ μοι
πύργων πυλωροὶ κἀπὸ τειχέων σκοποί,
οἳ πολλάκις μ᾽ ἐφηῦρον ἐξ ἐπάλξεων
πλεκταῖσιν ἐς γῆν σῶμα κλέπτουσαν τόδε.
βίᾳ δ᾽ ὁ καινός μ᾽ οὗτος ἁρπάσας πόσις
960 Δηίφοβος ἄλοχον εἶχεν ἀκόντων Φρυγῶν.
πῶς οὖν ἔτ᾽ ἂν θνῄσκοιμ᾽ ἂν ἐνδίκως, πόσι,
πρὸς σοῦ δικαίως, ἣν ὃ μὲν βίᾳ γαμεῖ,
τὰ δ᾽ οἴκοθεν κεῖν᾽ ἀντὶ νικητηρίων
πικρῶς ἐδούλευσ᾽; εἰ δὲ τῶν θεῶν κρατεῖν
965 βούλῃ, τὸ χρῄζειν ἀμαθές ἐστί σοι τόδε.
ΧΟ. βασίλει᾽, ἄμυνον σοῖς τέκνοισι καὶ πάτρᾳ
πειθὼ διαφθείρουσα τῆσδ᾽, ἐπεὶ λέγει
καλῶς κακοῦργος οὖσα· δεινὸν οὖν τόδε.

***
ΕΛΕΝΗ
Τέτοιο προοίμιο εμπνέει, Μενέλαε, φόβο·
γιατί ήρθανε και μ᾽ άδραξαν κι εδώ έξω
με το στανιό οι ανθρώποι σου με βγάλαν.
Πως με μισείς, βέβαιη σχεδόν· μα θέλω
να σε ρωτήσω· οι γνώμες των Ελλήνων
900 για τη ζωή μου ποιές; και ποιά η δική σου;
ΜΕΝ. Συζήτηση πολλή δεν έγινε· όλος
ο στρατός σε παράδωσε σ᾽ εμένα,
να σε σκοτώσω· εμένα έχεις προσβάλει.
ΕΛΕ. Ε, ν᾽ απολογηθώ την άδεια δώσ᾽ μου
και θ᾽ αποδείξω πως ο θάνατός μου,
αν θα θανατωθώ, δε θα ᾽ναι δίκιος.
ΜΕΝ. Να σε σκοτώσω εδώ ᾽ρθα, όχι για λόγια.
ΕΚΑ. Μενέλαε, ας μιλήσει· μ᾽ ένα τέτοιο
παράπονο ας μην πάει, και δώσ᾽ μου εμένα
τον αντίλογο· τίποτα δεν ξέρεις
απ᾽ τις κακίες που ᾽καμε αυτή στην Τροία.
Όλ᾽ αν λογαριαστούν, θα γίνει αμέσως
910 φανερό πως αθώωση δε χωράει.
ΜΕΝ. Καιρός χαμένος, μα ας μιλήσει, αν θέλει·
να ξέρει μόνο πως την άδεια τούτη
τη δίνω για ν᾽ ακούσω τους δικούς σου
τους λόγους κι όχι για δικιά της χάρη.
ΕΛΕ. Στα επιχειρήματά μου, αφού εσύ μ᾽ έχεις
για εχθρό σου, κι αν σωστά κριθούν κι αν όχι,
καμιάν απάντηση ίσως να μη δώσεις.
Εγώ θ᾽ ανασκευάσω ένα προς ένα
όσα να πεις σ᾽ εμένα ενάντια θα είχες,
αν δεχόσουν συζήτηση μαζί μου.
Δείχνει την Εκάβη.
Των συμφορών νά η πρώτη αιτία: ετούτη
920 που γέννησε τον Πάρη· Τροία κι εμένα
μας χάλασε, μετά από τούτη, ο γέρος
που το μωρό δε σκότωσε, του ονείρου
το δαυλό, τον Αλέξαντρο μια μέρα.
Άκουσε τη συνέχεια τώρα· ο Πάρης
έκρινε τρεις θεές· η μια, η Παλλάδα,
του ᾽ταξε πως μ᾽ εκείνον αρχηγό τους
οι Φρύγες θα κυρίευαν την Ελλάδα·
η Ήρα πως, αν την προτιμούσε ο Πάρης,
θα τον έκανε ρήγα της Ασίας
και της Ευρώπης, όση εδώθε πέφτει·
η Κύπρη τού εξυμνούσε το κορμί μου
930 και θα του το ᾽δινε, έταζε, αν εκείνη
στου κάλλους τον αγώνα ερχόταν πρώτη.
Νά τώρα το αποτέλεσμα· τις άλλες
νικάει η Κύπρη, κι απ᾽ το γάμο μου είδε
αυτή καν την ωφέλεια η Ελλάδα:
δεν κάματε ρηγάδες τους βαρβάρους,
δε σας χτυπήσαν, δε σας πήραν δούλους.
Μα της Ελλάδας η ευτυχία, δική μου
καταστροφή· πουλήθηκα για να ᾽μαι
όμορφη, και στ᾽ ανάθεμα με στέλνουν,
που μου ᾽πρεπε στεφάνι στο κεφάλι.
Θα πεις δεν απαντώ στο κύριο θέμα:
γιατί κρυφά απ᾽ το σπίτι σου να φύγω.
940 Ήρθε αυτηνής ο γιος —πες τονε Πάρη
ή Αλέξαντρο, όπως θες— ο δαίμονάς μου
από μεγάλη θεά συνοδεμένος·
αυτόν εσύ —ντροπή σου— τον αφήνεις
στο σπίτι σου και φεύγεις για την Κρήτη.
Λοιπόν!
Τώρα ρωτώ, όχι εσένα, τον εαυτό μου
με ποιά βουλή ακολούθησα έναν ξένο
και σπίτι και πατρίδα παρατώντας.
Τιμώρησε τη θεά, πιο πάνω στάσου
κι από το Δία, που είν᾽ όλων ο δυνάστης,
950 μα μπρος της σκύβει· εμέ συμπάθησέ με.
Κάτι θα πεις που λογικό ίσως μοιάζει·
σαν πέθανε ο Αλέξαντρος, κι ο γάμος
ο θεόγραφτός μου λύθηκε, να φύγω
έπρεπ᾽ εγώ απ᾽ το σπίτι και στα πλοία
τ᾽ αργίτικα να ᾽ρθω· μα αυτό ίσα ίσα
να κάμω προσπαθούσα· μάρτυρές μου,
φρουροί των πύργων και των κάστρων βάρδιες,
που μ᾽ έπιασαν πολλές φορές, κρυφά
με σκοινιά να γλιστράω απ᾽ τα μπεντένια.
Κι ο Δηίφοβος, ο αφέντης μου ο καινούριος,
παρά τη γνώμη των Φρυγών μ᾽ αρπάζει
960 και με κρατάει με το στανιό δικιά του.
Με ποιό δίκιο λοιπόν θα με σκοτώσεις,
άντρα μου εσύ, αφού βλέπεις ότι ο ένας
με το στανιό γυναίκα του με κάνει,
κι όσο για τ᾽ άλλα, αντίς βραβείο της νίκης
πικρή σκλαβιά με βρήκε; Αν πάλι θέλεις
με τους θεούς κανένας να τα βάζει,
αυτή η αξίωση μοιάζει ανόητη κάπως.
ΚΟΡ. Βασίλισσα, υπεράσπισε τη χώρα
και τα παιδιά σου· οι λόγοι της μαγεύουν
και πείθουν· γκρέμισέ τους· η κακούργα
είν᾽ εύγλωττη, κι αυτό ειναι να το τρέμεις.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι διάλεκτοι της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας

8.10 Η αρκαδοκυπριακή διάλεκτος

Δυο λόγια για την αρκαδοκυπριακή. Θα σας κάνει ίσως εντύπωση ότι δύο τόσο απομακρυσμένες περιοχές όπως η Αρκαδία της Πελοποννήσου και η Κύπρος μιλούσαν μια ενιαία διάλεκτο. Και όμως αυτό δεν είναι παράδοξο. Αν πάτε στα παράλια της Μικράς Ασίας ή και σε κάποιες περιοχές της Συρίας, θα συναντήσετε ανθρώπους που μιλούν τη διάλεκτο της Κρήτης. Πώς συμβαίνει αυτό; Όταν στις αρχές του 20ού αιώνα οι Τούρκοι έχασαν την Κρήτη, πολλοί μουσουλμάνοι Τουρκοκρητικοί (που μιλούσαν μόνο την ελληνική κρητική διάλεκτο, είτε γιατί ήταν παλιοί Κρητικοί χριστιανοί που έγιναν μουσουλμάνοι είτε γιατί ήταν Τούρκοι που έχασαν τη γλώσσα τους και αφομοιώθηκαν γλωσσικά με τους ελληνόφωνους χριστιανούς Κρητικούς) εγκατέλειψαν την Κρήτη, αφού δεν ήταν πια τουρκική, και μετανάστευσαν στην Τουρκία και τη Συρία. Έτσι τους βρίσκουμε και σήμερα σε αυτές τις χώρες να εξακολουθούν να μιλούν την κρητική διάλεκτο.

Κάτι ανάλογο υποθέτουν οι ιστορικοί και για την αρκαδοκυπριακή. Η κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού τον 12ο αιώνα π.Χ. δημιούργησε ένα κύμα «προσφυγιάς». Κάποιοι κατέφυγαν στο πιο ορεινό τμήμα της Πελοποννήσου, την Αρκαδία, και άλλοι μετανάστευσαν στην Κύπρο. Αλλά γιατί χρειάζεται αυτό το ιστορικό σενάριο για να εξηγηθεί η συγγένεια αρκαδικής και κυπριακής διαλέκτου; Επειδή η αρκαδοκυπριακή συγγενεύει με τη μυκηναϊκή διάλεκτο, όπως την ξέρουμε από τις πινακίδες της γραμμικής Β. Έτσι, τόσο στη μυκηναϊκή όσο και στην αρκαδοκυπριακή η κατάληξη του γ' προσώπου ενικού «μέσων» ρημάτων είναι -τοι και όχι -ται: κεῖτοιαντί για κεῖται· εὒχετοι (μυκηναϊκά e-u-ke-to) αντί εὒχεται. Επίσης, τόσο στη μυκηναϊκή όσο και στην αρκαδοκυπριακή το ογίνεται υ (προφερόταν [u]): ἀπύαντί για ἀπό. Με βάση τέτοιες ομοιότητες υποθέτουμε ότι η αρκαδοκυπριακή είναι «απόγονος» της μυκηναϊκής διαλέκτου. Μεταφέρθηκε στην Κύπρο από ανθρώπους που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις συνθήκες που δημιούργησε η καταστροφή των μυκηναϊκών παλατιών του 12ου αιώνα π.Χ.

Όποιος προσπαθεί να ελέγξει τα πάντα, χάνει τη ζωή του

Η μεγαλύτερη ανοησία που κάνουν πολλοί άνθρωποι είναι ότι προσπαθούν να τα έχουν «όλα υπό έλεγχο».

Και όσο κι αν η ζωή τους αποδεικνύει ότι αυτό είναι μια ουτοπία, εκείνοι συνεχίζουν να παλεύουν, να αγωνιούν, να περιμένουν, να υπεραναλύουν για να καταφέρουν το ακατόρθωτο.

Ο φόβος μήπως πονέσουν από μια απροσδόκητη τροπή των πραγμάτων, τους κάνει να βρίσκονται σε έναν διαρκή πόνο, σε έναν ολοένα αυξανόμενο φόβο μήπως κάτι δεν πάει έτσι όπως τα θέλουν. Αυτό που καταφέρνουν είναι να ζουν σε μια διαρκή έλλειψη την οποία δεν αντιλαμβάνονται. Χάνουν τις πολύτιμες στιγμές της ζωής προσπαθώντας να ζήσουν μια ελεγχόμενη ζωή.

Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη παρανόηση από αυτόν τον τρόπο σκέψης. Το μόνο σίγουρο στη ζωή είναι η αλλαγή. Και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να κατανοήσουμε πως τα συναισθήματα, ο τρόπος σκέψης και τελικά οι πράξεις μας καθορίζουν σε έναν σημαντικό βαθμό αυτές τις αλλαγές.

Ο φόβος θα φέρει περισσότερο φόβο, η ανησυχία θα φέρει περισσότερη ανησυχία και η γκρίνια θα φέρει περισσότερη γκρίνια… αλλά και το αντίστροφο! Η αισιοδοξία θα φέρει αισιοδοξία, η ευγνωμοσύνη θα φέρει περισσότερη ευγνωμοσύνη. Το πώς λειτουργεί ο νόμος της Έλξης, έχει αναλυθεί πολλές φορές αλλά ακόμα και αν κάποιος δεν τον κατανοεί ακριβώς, το μόνο που χρειάζεται να κάνει, είναι να το δοκιμάσει.

Ο Jim Rohn έλεγε «Είναι κάποια πράγματα που δεν είσαι υποχρεωμένος να ξέρεις πώς δουλεύουν. Το θέμα είναι ότι δουλεύουν. Ενώ κάποιοι μελετούν τις ρίζες, κάποιοι άλλοι ξεφλουδίζουν τον καρπό. Εξαρτάται σε ποια άκρη θέλεις να είσαι εσύ».

Η μετουσίωση των αρνητικών συναισθημάτων

Μεγάλο μέρος του συναισθηματικού βάρους που κουβαλάτε τώρα ξεκίνησε ως ένα συναίσθημα που κάποια στιγμή απωθήσατε. Από την εποχή που ήμασταν παιδιά, έχουμε ασυναίσθητα καταστείλει αμέτρητα άσχημα συναισθήματα, που είναι πλέον αποθηκευμένα στο υποσυνείδητό μας. Αυτά παραμένουν θαμμένα στο υποσυνείδητο, μειώνοντας την ενέργεια και τη ζωή μας. Όλη αυτή η ενέργεια είναι παγιδευμένη στο σώμα και είναι καταστροφή για την υγεία του σώματος και τις συνθήκες της ζωής μας.

Καταπιεσμένα συναισθήματα

Τα άσχημα ή τα αρνητικά συναισθήματα είναι τα μόνα συναισθήματα που καταπιέζουμε και θάβουμε, συνεπώς καταπιεσμένα συναισθήματα και αρνητικά συναισθήματα είναι στην ουσία το ίδιο πράγμα. Ο θυμός που νιώθεις όταν θυμώνεις είναι ο ίδιος καταπιεσμένος θυμός που αναδύεται από βαθιά μέσα σου.

Επιπλέον, τα καταπιεσμένα συναισθήματα είναι συνδεδεμένα με πολλές αρνητικές σκέψεις, που είναι οι σκέψεις που εξ αρχής μας έκαναν να νιώθουμε άσχημα, καθώς και όλες οι σκέψεις που είχαμε από τότε, οι οποίες συνδέονται με το αρνητικό συναίσθημα. Οι σκέψεις που συνδέονται με το καταπιεσμένο αρνητικό συναίσθημα μας κρατούν συνεχώς παγιδευμένους στο μυαλό με το να ανακυκλώνονται διαρκώς, επηρεάζοντας αρνητικά τη ζωή μας και εμποδίζοντάς μας να συνειδητοποιήσουμε τον αληθινό μας Εαυτό.

Τα μωρά και τα παιδιά κάτω των τριών ετών δεν καταστέλλουν τα συναισθήματα που νιώθουν επειδή ζουν στην πραγματική τους φύση της Επίγνωσης, οπότε δεν αγκιστρώνονται στο συναίσθημα. Γι' αυτό τη μια στιγμή μπορεί να δακρύζουν και την άλλη να γελούν. Δεν αντιστέκονται σε κανένα συναίσθημα.

Καταστολή συναισθηματικής ενέργειας

Μέχρι να έρθει η στιγμή που θα φορέσουμε την ταμπέλα του ενηλίκου, η καταστολή των συναισθημάτων μας έχει γίνει δεύτερη φύση. Γινόμαστε τόσο καλοί στην καταστολή τους όσο ήμασταν αρχικά στο να τα αφήνουμε στην άκρη. Στην πραγματικότητα, έχουμε καταστείλει τη συναισθηματική μας ενέργεια σε τέτοιο βαθμό, που είμαστε σαν κινητές ωρολογιακές βόμβες.

Συχνά, δεν ξέρουμε καν ότι έχουμε καταστείλει τις αληθινές συναισθηματικές αντιδράσεις μας, και το μαθαίνουμε όταν είναι ήδη αργά: το σώμα μας φέρει σημάδια ασθενειών που σχετίζονται με το στρες, οι ώμοι μας έχουν κολλήσει στα αυτιά μας, ή φτάσαμε στην έκρηξη και είπαμε ή κάναμε κάτι που τώρα το μετανιώνουμε.

Η έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων επιτρέπει σε ένα μέρος της εσωτερικής πίεσης να απελευθερωθεί, ώστε το υπόλοιπο να μπορεί να κατασταλεί. Αυτό είνα πολύ σημαντικό γιατί πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως απελευθερώνονται από τα συναισθήματά τους όταν τα εκφράσουν. Τα γεγονότα υποδεικνύουν το αντίθετο.

Άρα, το να ξεσπάτε λιγάκι δεν είναι λύση. Αυτό θα προσθέσει ενέργεια στο ήδη καταπιεσμένο συναίσθημα, επειδή ακόμα και τα συναισθήματα που εκφράζονται μπορεί να είναι καταπιεσμένα.

Μερικές φορές, καταπιέζουμε σκόπιμα τα άσχημα συναισθήματά μας, και καταλήγουν επίσης θαμμένα στο υποσυνείδητο όταν απομακρύνουμε αυτά που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα, όπως θλίψη και στεναχώρια, ή όταν καταπνίγουμε συναισθήματα όπως ο θυμός.

Καταπιεσμένη απογοήτευση

Η καταστολή βάζει καπάκι στα συναισθήματά μας, τα αρνείται, τα καταπιέζει και προσποιείται ότι δεν υπάρχουν. Κάθε συναίσθημα που έρχεται σε επίγνωση και συνεχίζουμε να το κρατάμε αποθηκεύεται αυτόματα στο υποσυνείδητο. Ένα σημαντικό κομμάτι του πώς καταστέλλουμε τα συναισθήματά μας είναι να τους ξεφύγουμε.

Φανταστείτε ότι έχετε μια απογοητευτική εμπειρία με κάποιον φίλο. Η γνώμη σας είναι ότι το άτομο αυτό δεν ήταν αντάξιο των προσδοκιών σας, νιώθετε απογοητευμένοι. Αυτό το συναίσθημα της απογοήτευσης παραμένει σε καταστολή μέσα σας και η πίεση της παγιδευμένης ενέργειας συσσωρεύεται, μέχρι που ένα μέρος της πρέπει να απελευθερωθεί.

Η καταπιεσμένη απογοήτευση πρέπει να βρει διέξοδο για να αποσυμπιέσει λίγο το σώμα, οπότε θα βρει ανθρώπους, γεγονότα που θα σας απογοητεύσουν, απελευθερώνοντας μέρος της συσσωρευμένης ενέργειας.

Προβολή

Αυτό ισχύει για κάθε αρνητικό συναίσθημα που έχετε καταστείλει ποτέ, και οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καταστείλει όλα τα αρνητικά συναισθήματα. Αν νιώσατε ποτέ ενοχλημένοι, γνωρίζετε ότι η ενόχληση υπάρχει ήδη κατεσταλμένη μέσα σας. Αν δεν την είχατε ήδη καταπιεσμένη μέσα σας, δεν θα νιώθατε ενοχλημένοι για τίποτα. Άρα, κάθε φορά που αισθάνεστε ενοχλημένοι, αυτό που βγαίνει προς τα έξω είναι η αρχική ενόχληση που νιώσατε και καταπιέσατε.

Αυτό ισχύει για κάθε αρνητικό συναίσθημα. Δυστυχώς, καταστείλαμε πολλά αρνητικά συναισθήματα ως παιδιά, επειδή μέσα στην αθωότητά μας, ήταν πολύ βλαβερά για να τα διαχειριστούμε και, στη συνέχεια, έγινε συνήθεια να απομακρύνουμε τα συναισθήματά μας αντί να τα αφήνουμε να υπάρχουν.

Ο νους σας θα συγκαλύψει την πραγματική αιτία ενός αρνητικού συναισθήματος χρησιμοποιώντας προβολή για να πείσει ότι το συναίσθημά σας προκλήθηκε από κάτι στον κόσμο.

Ο νους κατηγορεί γεγονότα ή άλλους ανθρώπους πως «προκαλούν» ένα συναίσθημα και θεωρεί τον εαυτό του αβοήθητο θύμα εξωτερικών αιτιών. «Με θύμωσαν», «Με τρόμαξε», «Τα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο είναι η αιτία του άγχους μου». Στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Τα καταπιεσμένα συναισθήματα αναζητούν διέξοδο και χρησιμοποιούν τα γεγονότα ως δικαιολογία για να εκτονωθούν.

Εάν γνωρίζετε ανθρώπους που θυμώνουν συχνά, αυτό σημαίνει ότι έχουν καταστείλει πολύ θυμό μέσα τους, πιθανότατα τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Είναι επίσης βέβαιο ότι πιστεύουν πως άλλοι άνθρωποι ή περιστάσεις προκαλούν την οργή τους, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως ο κατεσταλμένος τους θυμός είναι η μόνη αιτία.

Η πραγματική πηγή άγχους

Η πραγματική πηγή άγχους είναι στην πραγματικότητα εσωτερική, όχι εξωτερική, όπως θα ήθελαν να πιστεύουν οι άνθρωποι. Η ετοιμότητα να αντιδράσει κανείς με φόβο, για παράδειγμα, εξαρτάται από το πόσος φόβος, έτοιμος να πυροδοτηθεί από ένα ερέθισμα, υπάρχει ήδη μέσα του. Όσο περισσότερο φόβο έχουμε στο εσωτερικό, τόσο περισσότερο η αντίληψή μας για τον κόσμο μετατρέπεται σε μια φοβισμένη, επιφυλακτική προσδοκία. Για το θυμωμένο άτομο, ο κόσμος αυτός είναι ένα τρομακτικό μέρος.

Για το θυμωμένο άτομο, ο κόσμος είναι ένα χάος γεμάτο ματαίωση και δυσφορία. Για το γεμάτο ενοχές άτομο, όπου κι αν κοιτάξει, βλέπει τον κόσμο γεμάτο πειρασμό και αμαρτία. Αυτό που κρατάμε μέσα μας χρωματίζει τον κόσμο μας. Εάν εγκαταλείψουμε την ενοχή, θα δούμε την αθωότητα. Ωστόσο, ένα άτομο που μαστίζεται από ενοχές θα βλέπει μόνο το κακό.

Τα αρνητικά συναισθήματα ενεργοποιούνται όταν πιστεύουμε πως το αρνητικό συναίσθημα είμαστε εμείς. Ωστόσο, όταν ταυτιζόμαστε με ένα συναίσθημα, αυτό σημαίνει ότι έχουμε συρρικνώσει τον Άπειρο Εαυτό μας στο μέγεθος ενός μπιζελιού, γιατί επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κυβερνάται από ένα τόσο δα συναίσθημα.

Η μεταμορφωτική δύναμη της επίγνωσης

Ρωτήστε τον εαυτό σας: Είστε το συναίσθημα της θλίψης ή είστε Αυτός που έχει επίγνωση της θλίψης; Εσείς είστε αυτοί που έχετε επίγνωση της θλίψης. Ήσασταν εδώ πριν έρθει η θλίψη; Είμαι αρκετά σίγουρη πως ήσασταν. Θα παραμείνετε όταν η λύπη φύγει; Φυσικά θα είστε ακόμη εδώ. Θα χάσετε ένα μικρό κομματάκι από τον εαυτό σας όταν φύγει; Πιστεύω ως όχι.

Ναι, ήσασταν εδώ πριν έρθει η θλίψη και, ναι, θα είστε εδώ αφού φύγει, απολύτως άθικτοι, επειδή δεν είστε θλίψη.

Η θλίψη είναι κάτι του οποίου έχετε επίγνωση. Δεν είναι αυτό που είστε!

Μην αφήσετε ένα συναίσθημα να σας συρρικνώσει στο μέγεθος ενός μπιζελιού, όταν είστε το Άπειρο Ον που κρατά το σύμπαν στη θέση του!

Παρατηρείστε ότι τα συναισθήματα εμφανίζονται και μετά εξαφανίζονται, και ότι εσείς, η Επίγνωση, είστε που τα αντιλαμβάνεστε όταν πρωτοεμφανίζονται, και αντιλαμβάνεστε πότε εξαφανίζονται.

Παρατήρηση χωρίς κριτική και αντίσταση

Ο Carl Jung είπε «Σε ό,τι αντιστέκεστε, επιμένει». Αφαιρέστε την αντίσταση, και οποιαδήποτε αρνητική αίσθηση, όσο δυνατή κι αν είναι, περνάει γρήγορα από το σώμα. Για να σταματήσετε να αντιστέκεστε σε ένα αρνητικό συναίσθημα, πρέπει να το αφήσετε να είναι παρόν. Απλώς αποκτήστε επίγνωση του συναισθήματος.

Χαλαρώστε και μη σταθείτε με ένταση απέναντί του, γιατί αυτό σημαίνει πως του αντιστέκεστε.

Η ειρωνεία είναι πως αφήνετε το συναίσθημα να φύγει όταν του επιτρέψετε να είναι εκεί, χωρίς να θέλετε να το αλλάξετε ή να απαλλαγείτε από αυτό.

Αυτό επιτρέπει στην ενέργειά του να απελευθερωθεί. Είναι το αντίθετο από αυτό που κάνουμε πάντα, κάτι που εξηγεί το γιατί έχουμε τόσα καταπιεσμένα αρνητικά συναισθήματα.

Η απελευθέρωση των συναισθημάτων έγκειται στην παρατήρησή τους

Η ενέργεια πίσω από ένα αρνητικό συναίσθημα θα απελευθερωθεί με φυσικό τρόπο όταν επιτρέψετε στο συναίσθημα αυτό να είναι παρόν. Είναι αυτόματο. Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να έχετε επίγνωση του συναισθήματος, να μην προσπαθήσετε να το συμπιέσετε, να το αλλάξετε, να το ελέγξετε ή να το ξεφορτωθείτε.

Όταν επιτρέψετε στο συναίσθημα να ξεδιπλωθεί πλήρως, η ενέργειά του περνά πολύ γρήγορα και παίρνει μαζί της μεγάλο κομμάτι του καταπιεσμένου συναισθήματος. Για παράδειγμα, αν δεν αντισταθείτε σε ένα συναίσθημα θυμού, όταν αυτό εμφανιστεί, και του επιτρέψετε να είναι παρόν, παρατηρώντας το με επίγνωση, τότε αυτό θα κινηθεί γρήγορα μέσα σας, παίρνοντας μαζί του τον αρχικό θυμό που είχατε καταπιέσει νωρίτερα στη ζωή σας.

Καλωσόρισμα των συναισθημάτων

Ο λαμπρός δάσκαλος και πρώην φυσικός Φρανσίς Λουσίλ περιγράφει μια μέθοδο απελευθέρωσης αρνητικών συναισθημάτων την οποία ονομάζει «καλωσόρισμα». Το καλωσόρισμα έχει αποδειχτεί μια από τις πιο δυνατές πρακτικές που έχω εφαρμόσει στη ζωή μου. Αυτή η πρακτική εξαλείφει τα αρνητικά συναισθήματα για πάντα. (Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η κατάσταση που προκάλεσε το αρνητικό συναίσθημα επίσης θα αλλάξει όταν καλωσορίσετε το αρνητικό συναίσθημα. Αυτό οφείλεται στο ότι απελευθερώνετε το συναίσθημα για την κατάσταση.)

Πριν από μερικά χρόνια, βρέθηκα σε κατάσταση κατάθλιψης. Εκείνη την εποχή αγνοούσα τις περισσότερες από τις αλήθειες που μοιράζομαι. Η κόρη μου ήταν πολύ άρρωστη, φοβόμουν για τη ζωή της, και έκανα τη μια τρομακτική σκέψη μετά την άλλη. Επειδή πίστευα αυτές τις φοβισμένες σκέψεις, μέσα σε λίγους μήνες βυθίστηκα στην κατάθλιψη.

Για να ξεφύγω από την κατάθλιψη, προσπάθησα να κάνω θετικές σκέψεις, αλλά ανακάλυψα ότι, στα βάθη της κατάθλιψης, οι σκέψεις μας έχουν πολύ μικρή δυναμη. Έτσι έπρεπε να βρω έναν άλλο τρόπο.

Απελευθέρωση κατάθλιψης

Αποφάσισα, λοιπόν, ότι εφόσον δεν μπορούσα να παρακάμψω την κατάθλιψη με θετικές σκέψεις, απλώς θα σταματούσα να της αντιστέκομαι, επειδή ήξερα ότι «αυτό στο οποίο αντιστέκεσαι επιμένει». Έτσι, έκλεισα τα μάτια μου και εστίασα στο σώμα μου, εκεί όπου πίστευα πως φώλιαζε η κατάθλιψη.

Ανοίχτηκα πλήρως σε αυτό το μαύρο σύννεφο της κατάθλιψης σαν να απλώνω τα χέρια μου για να το καλωσορίσω, και σαν να το αγκαλιάζω τυλίγοντας τα χέρια μου γύρω του, όπως θα υποδεχόμουν κάποιον που αγαπώ πολύ και έχω να δω πολύ καιρό. Άνοιξα την καρδιά μου και αγάπησα την κατάθλιψη όσο καλύτερα μπορούσα και την τράβηξα κοντά μου. Για λίγα δευτερόλεπτα επειδεινώθηκε, και ξαφνικά άρχισε να γίνεται ελαφρύτερη, και στη συνέχεια διαλύθηκε εντελώς. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα είχε φύγει. Η ανακούφιση ήταν εξαιρετική.

Λίγες ώρες αργότερα τα συναισθήματα της κατάθλιψης επέστρεψαν, αλλά ήταν πολύ λιγότερο έντονα σε σχέση με πριν. Ακολούθησα την ίδια διαδικασία και συνέχισα να το κάνω κάθε φορά που η κατάθλιψη έκανε την επανεμφάνισή της. Κάθε φορά που το εφάρμοζα η κατάθλιψη εξασθενούσε όλο και περισσότερο. Ξέρω πέραν πάσης αμφιβολίας πως δεν θα υποφέρω από κατάθλιψη ξανά. Έχει φύγει οριστικά από το σώμα μου.

Εάν εγώ τα κατάφερα με την κατάθλιψη, εσείς μπορείτε να τα καταφέρετε με οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα.

Καλωσόρισμα συναισθημάτων για κοινωνικά φαινόμενα

Πώς καλωσορίζετε συναισθήματα σε θέματα για τα οποία έχετε έντονη γνώμη ή παίρνετε απόλυτη θέση, όπως η βία στα ζώα;

Κατανοήστε ότι τα άσχημα συναισθήματα που νιώθετε γύρω από το εκάστοτε ζήτημα σάς βλάπτουν και δεν βοηθούν το θέμα που σας ενδιαφέρει. Καλωσορίστε τις αισθήσεις και τα συναισθήματα που μπορεί να σας προκαλέσει το θέμα αυτό. Καλωσορίστε την αποδοκιμασία, τα συναισθήματα μεροληψίας και αδικίας. Συνεχίστε να καλωσορίζετε μέχρι να μην υπάρχει άλλη αίσθηση ή συναίσθημα όταν σκέφτεστε το θέμα αυτό.

Ίσως σκεφτείτε ότι δεν θέλετε να σταματήσετε να νιώθετε πόνο για ένα θέμα, γιατί τότε θα σταματήσετε να νοιάζεστε. Αλλά αυτή είναι μια ιστορία που λέει ο νους και ισχύει το αντίθετο. Όταν αντιστέκεστε σε κάτι, το φορτίζετε, προσθέτοντας ενέργεια που το ενισχύει. Έτσι, όταν απελευθερώνετε τα αρνητικά συναισθήματα που το περιβάλλουν, απελευθερώνετε την ενέργεια που έχετε εστιάσει επάνω του και αποδυναμώνετε το πεδίο και τις συνθήκες που περιβάλλουν το θέμα.

Χωρίς το αρνητικό συναίσθημα, η αγάπη και η συμπόνια σας, που θα αναδυθούν στη θέση των αρνητικών συναισθημάτων, έχουν τεράστια δύναμη και μπορούν να κάνουν διαφορά στον κόσμο.

Η απάθεια του θεατή: Από το να "παρευρίσκεσαι" στο να "συμπαραστέκεσαι"

Αυτό το άρθρο έχει ως σκοπό να δώσει βασικές και χρήσιμες πληροφορίες σε όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το κοινωνικό και ψυχολογικό φαινόμενο που οι κοινωνικοί ψυχολόγοι ονομάζουν και είναι γνωστό ως ‘απάθεια του θεατή’. Έτυχε ποτέ να ακούσεις ιστορίες π.χ. για την αδιαφορία που μπορεί να δείχνουν πολλοί περαστικοί σε έναν πολυσύχναστο δρόμο σε έναν άνθρωπο που μόλις έπεσε στο πεζοδρόμιο;

Ή για την ομήγυρη που δημιουργείται γύρω από έναν τσακωμό στο δρόμο ή γύρω από ένα ατύχημα όπου οι άνθρωποι παρακολουθούν τι συμβαίνει αλλά κανείς δεν φαίνεται να επεμβαίνει ή ακόμα να καλεί έγκαιρα σε βοήθεια; Έχεις ίσως ποτέ εσύ ο/η ίδιος βρεθεί σε μια τέτοια θέση θεατή αναρωτώμενος/η μετά αν θα μπορούσες να είχες κάνει κάτι;

Τι είναι η Απάθεια του Θεατή;

Είναι το κοινωνικό και ψυχολογικό φαινόμενο του να μην παρεμβαίνει ένας άνθρωπος ή ομάδα ανθρώπων σε μια κατάσταση όπου κάποιος άλλος ή άλλοι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια. Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει η τάση ένας άνθρωπος όταν είναι μόνος του να τείνει να βοηθήσει περισσότερο από το όταν βρίσκεται μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων.

Για ποιο λόγο πιστεύεις ότι μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Μερικά παραδείγματα:

Απάθεια του Θεατή είναι το να αφήσεις ένα φίλο να οδηγήσει μεθυσμένος. Απάθεια του Θεατή, επίσης, είναι να μην αντιμετωπίσεις ή να μη βοηθήσεις ένα συνάδελφο που βλέπεις ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί καλά στη δουλειά του λόγω αρνητικού στρες, υπερκόπωσης ή κάποιου είδους εξάρτησης.

Απάθεια του θεατή είναι όταν ένας εκπαιδευτικός αδιαφορεί για τον όλο και πιο απόμακρο μαθητή που βλέπει καθημερινά στην τάξη του.

Ένα από τα κύρια κίνητρα που προτείνουν οι κοινωνιολόγοι ότι διαμορφώνουν το φαινόμενο της απάθειας του θεατή είναι η διασκόρπιση της ευθύνης – δηλαδή ότι ‘ο καθένας’ ελπίζει ότι ‘ο άλλος’ θα κάνει το πρώτο βήμα και θα επέμβει στην κατάσταση κι έτσι θα αποφύγει τις συνέπειες που θα μπορούσε να έχει η επέμβασή του.

Όταν σε μια ομάδα ανθρώπων κανένας δεν επεμβαίνει από την ομάδα τότε το να είσαι μέλος αυτής της ομάδας αποτελεί δικαιολογία για να τη μη – επέμβαση. Έτσι μειώνονται οι πιθανότητες να φορτωθεί κάποιος τις ευθύνες των (αρνητικών) αποτελεσμάτων.

Ποιος είναι ο θεατής (ή παρατυχών);

Ο θεατής (ή παρατυχών) είναι η ονομασία που δίνεται σε έναν άνθρωπο, που δεν επεμβαίνει ενεργά σε μια κατάσταση, όπου κάποιος άλλος χρειάζεται βοήθεια. Εξ ορισμού, λοιπόν, οποιοσδήποτε επεμβαίνει ενεργά σε μια κρίσιμη κατάσταση δεν είναι θεατής.

Φυσικά, οι άνθρωποι μπορεί να επέμβουν για καλό ή κακό λόγο - το ανθρώπινο κίνητρο μπορεί να είναι ανακατεμένο.

‘Δεν θέλω ν’ ανακατευτώ’

Παρακάτω αναφέρω μερικά από τα πιο συνηθισμένα ‘σλόγκαν’ που χρησιμοποιούνται όταν κάποιος παίρνει το ρόλο του ‘θεατή’ (Clarkson, 1996):

Δεν είναι η δουλειά μου.

Θέλω να παραμείνω ουδέτερος.

Δεν θέλω να ταράξω τα νερά.

Δεν θέλω να την ξαναπατήσω.

Απλά ακολουθώ εντολές.

Η κατηγορία του θύματος (φταίνε τα θύματα που έφεραν τον εαυτό του σε αυτή τη θέση).

Η βοήθειά μου δεν θα προσφέρει τίποτα.

Η κάθε μια από αυτές τις προτάσεις έχει να κάνει με τον λόγο για τον οποίο κάποιος επιλέγει να μην επέμβει σε μια κατάσταση. Όμως, αν είσαι παρών είσαι ήδη αναμεμιγμένος! Δεν συμβαίνει το ίδιο όταν π.χ. παρακολουθείς τηλεόραση.

Όταν, όμως, παρακολουθείς γεγονότα που εκτυλίσσονται μπροστά σου, πώς γίνεται - από τη στιγμή που είσαι παρών/ουσα - να μην υπάρχεις; Ο ψυχολόγος Mark Tyrell αναφέρει: ‘Φαίνεται ότι αρκετοί άνθρωποι θα ριψοκινδύνευαν ακόμα και το να πεθάνει ένας συνάνθρωπός τους παρά να πάνε αντίθετα στο ρεύμα της πλειονότητας – δηλ. στο να δράσουν εκείνη την ώρα διαφορετικά από τους περισσότερους γύρω τους.’

Τι θα γινόταν άραγε αν οι άνθρωποι μιλούσαν ανοιχτά ή δρούσαν ενεργά νωρίτερα; Αν, κατά το δυνατόν, προσπαθούσαν περισσότερο να προλαμβάνουν παρά να σπεύδουν εκ των υστέρων να αντιμετωπίζουν τα δυσάρεστα αλλά κάποιες φορές ίσως και προβλέψιμα αποτελέσματα;

Ήξερες ότι:

Μία από τις πιο ανησυχητικές συνέπειες της συναισθηματικά υπερφορτισμένης πληροφόρησης είναι η ‘απευαισθητοποίηση’. Ότι δηλαδή ‘όταν οι άνθρωποι εκτίθενται υπερβολικά σε υλικό που προκαλεί φόβο και ανησυχία, τότε έχουν την τάση να απευαισθητοποιούνται, να ξεχνούν ή να μην αισθάνονται πια τόσο βιασμένοι, ώστε να είναι εχθρικοί και μη-δεκτικοί απέναντι σε ολόκληρο το μήνυμα’ (Rogers Macy, 1983). Aυτό φαίνεται να οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερο κυνισμό και ανοχή αισχρών πράξεων.

Μια από τις πρώτες ασκήσεις σε υποψήφιους βασανιστές στην Ελλάδα ήταν να εξασκηθούν στην ‘Aπάθεια του Θεατή’ (Χαρίτου-Φατούρου, 1983).

Ακόμα και μόνο η παρουσία ενός τρίτου προσώπου μπορεί να μειώσει την πιθανότητα ή ακόμα και να σταματήσει κάποιον που έχει την πρόθεση να σε απειλήσει ή να σου επιτεθεί.

Μειώνοντας τις πιθανότητες να συμπεριφερθείς με την απάθεια του θεατή

Έχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι που γνωρίζουν για το φαινόμενο της απάθειας του θεατή έχουν λιγότερες πιθανότητες να γίνουν απαθείς θεατές και είναι πιο προστατευμένοι από το φαινόμενο αυτό σε σχέση με όσους δεν το γνωρίζουν.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα ήταν εύλογο να αναρωτηθεί κανείς, μήπως χρειάζεται να μάθουμε περισσότερα για τον εαυτό μας και για το πώς μπορούμε να συνυπάρχουμε καλύτερα με τους συνανθρώπους μας; Μήπως δεν είναι και τόσο ρεαλιστικό να υποθέτουμε ότι η δική μας συμπεριφορά είναι πάντα μόνο δική μας και δεν επηρεάζει τους άλλους; Κάποιος είχε πει ότι 'Ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις', με άλλα λόγια η πρόθεση χωρίς δράση-όπως π.χ. στην περίπτωση της Catherine Genovese - φαίνεται να είναι κάτι παραπάνω από άχρηστη.

Το να συμπαρασταθείς ή να βοηθήσεις ενεργά σε μια κατάσταση δεν σημαίνει πάντα ότι χρειάζεται μια δραστική ή ηρωική πράξη. Μπορεί να έχει πολλές μορφές. Επίσης, κάποιες φορές μπορεί να μην είναι εύκολη υπόθεση, να αποτελεί δίλημμα.

Εσύ μόνο ξέρεις και είναι δική σου απόφαση για το πώς θα επιλέξεις να πράξεις ή όχι. Όποια κι αν είναι πάντως η απόφασή σου, μπορεί να έχει κάποια σημασία καθώς όλα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους:

‘Γεννιόμαστε λόγω μιας σχέσης, τρεφόμαστε μέσα σε σχέσεις, εκπαιδευόμαστε μέσα σε σχέσεις. Εκπροσωπούμε κάθε βιολογική και κοινωνική σχέση των προγόνων μας καθώς υπάρχουμε και αλληλεπιδρούμε μέσα σ’αυτό το χώρο που ονομάζουμε 'κοινωνία' (Cottone, 1988)

Γιατί οι γονείς πληγώνουν τόσο βαθειά;

Η μητρική αγάπη θεωρείται αυτονόητο συναίσθημα αλλά αντικειμενικά δεν είναι.

Τα παιδιά δεν είναι τα ιδανικά παιδιά της φαντασίας μας . Όπως επίσης και οι μητέρες δεν μοιάζουν μ αυτές που περιγράφουν τα ποιήματα.

Ο μύθος της μητρότητας – όπως κάθε μύθος – είναι απλουστευμένος και απλοποιημένος. Όλοι μας έχουμε βιώσει την κατάρριψη αυτού του μύθου στην παιδική μας ηλικία, αλλά μεγαλώνοντας όλοι θέλουμε ν’ αποδείξουμε ότι εμείς θα τον επαληθεύσουμε ως γονείς.

Μοιάζει να υπάρχει μια συλλογική πεποίθηση ότι όταν μια γυναίκα γίνεται μητέρα – μεταμορφώνεται σε καθαγιασμένο πλάσμα. Όσοι έχουν μπει στη διαδικασία να δουλέψουν θεραπευτικά με τον εαυτό τους, γνωρίζουν ότι το είδος και η ποιότητα της αγάπης που έχουμε εισπράξει ως παιδιά, αυτό είναι που μπορούμε να προσφέρουμε ως γονείς .

Η σχέση με το παιδί είναι μαγική. Ο ενήλικος άνθρωπος φαινομενικά, έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει την ιδανική σχέση, να πλάσει τον ιδανικό άνθρωπο, όπως τον έχει στο μυαλό του.

Αυτό όμως το πρότυπο πολύ συχνά , μέσα στο εικοσιτετράωρο συγκρούεται με τα πραγματικά συναισθήματα που ξεπηδούν απ εκεί που δεν τα περιμένεις και τα οποία παραμένουν ανομολόγητα και καλά κρυμμένα .

Προσπαθώντας οι γονείς να φτιάξουν αυτό που φαντάζονται πολύ συχνά – ανάλογα και με τον χαρακτήρα τους – το πετυχαίνουν. Πετυχαίνουν ακριβώς την εικόνα και ξεγελούν τον κοινωνικό περίγυρο και τον εαυτό τους. Ο μόνος που δεν ξεγελιέται είναι το παιδί. Το οποίο παραμένει ο μοναδικός αξιόπιστος μάρτυρας της αλήθειας των συναισθημάτων κάθε οικογένειας.

Μπορεί να κακοποιηθεί συναισθηματικά ένα παιδί για να αναγκαστεί να χωρέσει στην εικόνα που έχουν οι γονείς, να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους, να γίνει αυτό που εκείνοι θέλουν. Όμως πάντα θα υπάρχει κάτι που αργά η γρήγορα θα εμφανισθεί ως αδυναμία, ασθένεια, επιθετικότητα, απάθεια και δεν θα μπορεί να το εξηγήσει κανείς.

Η κακοποίηση των παιδιών δεν είναι μόνο οι ακραίες ιστορίες που βγαίνουν στις ειδήσεις. Συμβαίνει καθημερινά από ανύποπτους γονείς. Συμβαίνει μ ένα απλανές βλέμμα, με μια επιτιμητική ματιά, με προσβλητικά λόγια, με θυμό που εγκλωβίζεται σ ένα κλειστό στόμα. Συμβαίνει όταν οι γονείς εστιάζουν στα επιτεύγματα και όχι στο ίδιο το παιδί, στην ύπαρξη του.

Συμβαίνει, όχι γιατί αυτό που κάνει ή δεν κάνει ένας γονιός, είναι από μόνο του τόσο φοβερό, αλλά γιατί το μωρό είναι τόσο εύθραυστο και εξαρτημένο για την επιβίωση του απ αυτούς. Είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται στο κέντρο της ύπαρξης του την κάθε δόνηση που νοιώθει το πλάσμα που του δίνει ζωή.

Δεν πρέπει καμία μητέρα να νομίζει πως μπορεί να φροντίζει ένα μωρό μηχανικά, χωρίς επιπτώσεις. Το μωρό που δεν συναντά ένα βλέμμα να το κοιτάζει, νοιώθει ότι βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο. Το αποτύπωμα της συναισθηματικής απουσίας ή της συναισθηματικής αναστάτωσης της μητέρας είναι ανεξίτηλο στην ψυχή και στο σώμα του ανθρώπου.

Όμως γιατί οι μητέρες δεν είναι τόσο διαθέσιμες όσο χρειάζεται να είναι, για τις ανάγκες του παιδιού;

Γιατί οι μητέρες και οι πατέρες είναι πριν απ όλα άνθρωποι. Άνθρωποι που έχουν διανύσει μια απόσταση στη ζωή τους, μπορεί να έχουν πληγές ανοιχτές, κρυμμένα μυστικά, καταπιεσμένα συναισθήματα και σε κάθε περίπτωση παιδικά τραύματα που τώρα ενεργοποιούνται.

Έρχεται το παιδί στη ζωή μας και μας φέρνει αντιμέτωπους με το παρελθόν μας. Έχουμε δύο επιλογές ή θα το αντιμετωπίσουμε ή θα του το κληροδοτήσουμε αυτούσιο. Αυτή είναι ακριβώς η ευκαιρία που δίνει η γονεϊκότητα. Σου καθρεφτίζει τις πληγές, τις στρεβλώσεις, τα κενά. Μπορείς πάντα να αποστρέψεις το βλέμμα αλλά όχι χωρίς τίμημα.

Οι γονείς που νοιάζονται, το πιο σημαντικό που μπορούν να κάνουν, για να προστατεύσουν τα παιδιά τους απ' τον εαυτό τους, είναι να φροντίσουν τον εαυτό τους. Μόνο έτσι θα επιτρέψουν στην αγάπη τους να εκδηλωθεί αβίαστα και ευεργετικά.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την αχαριστία

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του αχάριστου ανθρώπου; Τι μπορείς να κάνεις εσύ για να αντιμετωπίσεις έναν τέτοιο άνθρωπο;

Για μία ακόμα φορά βοήθησες τον καλύτερο σου φίλο που σε είχε ανάγκη, έκανες ό,τι καλύτερο μπορούσες, παραμέρισες τις προσωπικές σου ασχολίες και σαν αντάλλαγμα πήρες δυσαρέσκεια και αδιαφορία. Και αναρωτιέσαι για ποιο λόγο είναι τόσο αχάριστος και δε σου είπε ούτε ένα απλό «ευχαριστώ»; Εάν το παραπάνω σενάριο σου ακούγεται οικείο, τότε έχεις να αντιμετωπίσεις έναν αχάριστο άνθρωπο. Δυστυχώς, στην καθημερινή μας ζωή ερχόμαστε σε επαφή με αρκετούς τέτοιους ανθρώπους. Ο Κλεόβουλος τονίζει πως «ο αχάριστος άνθρωπος μοιάζει με σπασμένο πιθάρι, στο οποίο ότι καλό και αν ρίξεις θα πέσει στο κενό».

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά του αχάριστου ανθρώπου;

Ο αχάριστος άνθρωπος συνεχώς παραπονιέται για τη δουλειά του, το σπίτι του, την πόλη του, την οικονομική του κατάσταση και τη ζωή του. Πάντα θα βρει κάτι άσχημο και δυσάρεστο να εστιάσει την προσοχή του. Πιστεύει πως είναι άτυχος και όλα πάνε άσχημα στη ζωή του. Δεν είναι ποτέ ευχαριστημένος, ούτε ικανοποιημένος γιατί πάντα θα βρει κάτι που να μη του αρέσει ή να του λείπει.
Θεωρεί τους γύρω του υπεύθυνους για τη δυστυχία του και πιστεύει πως είναι το θύμα μίας περίστασης όταν κάτι δεν πηγαίνει καλά. Τα συναισθήματα που εκφράζει συνεχώς είναι αρνητικά. Κατά συνέπεια βιώνει χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή του, χαμηλή ποιότητα ζωής, αυξημένα ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, έλκος, μυαλγίες, σπαστική κολίτιδα, οσφυαλγία) και μεγαλύτερη επιρρέπεια στις σωματικές παθήσεις.

Τι μπορείς να κάνεις λοιπόν εσύ για να αντιμετωπίσεις έναν τέτοιο άνθρωπο;

Έκφρασε ανοιχτά τα συναισθήματά σου. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνεις είναι να συζητήσεις με το άτομο αυτό τα συναισθήματά σου. Εξήγησέ του πώς νιώθεις όταν σε αντιμετωπίζει με αυτόν τον τρόπο. Ανάφερε συγκεκριμένα περιστατικά για να μπορέσει και αυτός να καταλάβει. Ορισμένοι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι αρκετές φορές είναι αγενείς ή αγνώμονες. Επίσης, πολλοί θεωρούν πως το «ευχαριστώ» είναι δεδομένο. Εάν, λοιπόν, το άτομο καταλάβει ότι έκανε λάθος, θα σου ζητήσει συγγνώμη και θα προσπαθήσει να μην το ξανακάνει.

Από την άλλη πλευρά, όμως, υπάρχουν και άτομα που δε θα παραδεχτούν ότι έκαναν λάθος, θα θυμώσουν και θα αντιδράσουν άσχημα. Στην περίπτωση αυτή το άτομο μπορεί να αντιμετωπίζει κάποια άλλα προβλήματα και να συμπεριφέρεται κατά αυτόν τον τρόπο. Εάν συμβεί αυτό, σταμάτησε την κουβέντα ευγενικά και μην τη συνεχίσεις.

Σταμάτα να είσαι τόσο γενναιόδωρος μαζί του. Εάν συνειδητοποιήσεις πως η κουβέντα μαζί του δεν έλυσε το πρόβλημα και συνεχίζει να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο, τότε πρέπει να σταματήσεις να είσαι τόσο γενναιόδωρος. Οι αχάριστοι άνθρωποι δε σταματούν ποτέ να ζητάνε και να απαιτούν. Όσα περισσότερα τους δίνεις, τόσα περισσότερα περιμένουν. Σταμάτα να δίνεις σε ανθρώπους που δεν το εκτιμούν. Άρχισε να λες «όχι» κάθε φορά που σου ζητάνε κάτι. Πολλές φορές όταν σταματήσουν να παίρνουν απομακρύνονται και χάνονται, ψάχνοντας το επόμενο διαθέσιμο άτομο που θα τους δώσει.

Ο Καλλίμαχος τονίζει πως, «δεν υπάρχει κανένας πιο βέβαιος εχθρός από τον αχάριστο που ευεργετήθηκε».

Απομακρύνσου και βοήθησε περισσότερο ανθρώπους που εκτιμούν την προσπάθειά σου. Σίγουρα αποτελεί τη δυσκολότερη επιλογή, ιδιαίτερα εάν τα άτομα αυτά είναι χρόνια στη ζωή σου, είναι όμως αναγκαία για την ψυχική σου ηρεμία και ισορροπία. Τα άτομα που είναι αχάριστα και συνεχώς ζητούν από σένα πρέπει να φύγουν από τη ζωή σου το συντομότερο δυνατό. Υπάρχουν γύρω σου τόσοι πολλοί άνθρωποι που σε κάνουν να χαμογελάς, να αισθάνεσαι όμορφα και εκτιμούν πραγματικά αυτό που τους δίνεις ακόμα και αν αυτό είναι μικρό. Για ποιο λόγο, λοιπόν, να συνεχίζεις να αφιερώνεις το χρόνο σου σε άτομα που γκρινιάζουν και σε «εκμεταλλεύονται» συνεχώς;

Να θυμάσαι πως κάθε άνθρωπος έχει να κάνει μία πολύ σημαντική επιλογή κατά τη διάρκεια της ζωής του: Αν θα ακολουθήσει το δρόμο της ευγνωμοσύνης για όλα αυτά που έχει ή το δρόμο της αχαριστίας για αυτά που δεν έχει. Είναι προσωπική του επιλογή αν θα είναι χαρούμενος ή δυστυχισμένος. Εάν, λοιπόν, ορισμένα άτομα στη δική σου τη ζωή έχουν επιλέξει το δεύτερο δρόμο, δεν είσαι υποχρεωμένος να μείνεις δίπλα τους.

Πλησίασε περισσότερο τους ανθρώπους που σε κάνουν να χαμογελάς και εκτιμούν αυτά που τους δίνεις. Να θυμάσαι τα λόγια του Earl Nightingale: «η στάση μας απέναντι στη ζωή καθορίζει και τον τρόπο που θα μας αντιμετωπίσει η ίδια η ζωή».

Πώς να θρέψετε τους δαίμονες σας

Οι δαίμονες σας ίσως να μην είναι αυτό που φαίνονται

Το να τρέφουμε τους δαίμονες μας, αντί να τους πολεμάμε έρχεται σε αντίθεση με τη συμβατική προσέγγιση της μάχης εναντίον όσων μας επιτίθενται. Αλλά αποδεικνύεται ότι είναι μια αξιοσημείωτα αποτελεσματική πορεία προς την εσωτερική ολοκλήρωση.

Οι δαίμονες (maras στα Σανσκριτικά) δεν είναι αιμοδιψείς βρικόλακες που μας περιμένουν σε σκοτεινές γωνίες. Οι δαίμονες βρίσκονται μέσα μας. Είναι ενέργειες που βιώνουμε καθημερινά, όπως ο φόβος, η ασθένεια, η κατάθλιψη, το άγχος, τα τραύματα, οι δυσκολίες στις σχέσεις και ο εθισμός.

Οτιδήποτε αποστραγγίζει την ενέργεια μας και μας εμποδίζει από το να είμαστε εντελώς αφυπνισμένοι μπορεί να θεωρηθεί ως δαίμονας. Η προσέγγιση της μορφής αυτών των εσωτερικών δυνάμεων και η τροφοδότηση τους αντί να αγωνιζόμαστε εναντίον τους αρχικά διατυπώθηκε από μια δασκάλα Θιβετιανού Βουδισμού του 11ου αιώνα, την Machig Labdrön (1055–1145). Η πνευματική πρακτική που ανέπτυξε ονομάστηκε Chöd, και δημιούργησε τέτοια εκπληκτικά αποτελέσματα που έγινε πολύ δημοφιλής και εξαπλώθηκε ευρέως σε όλο το Θιβέτ και πέρα από αυτό.

Στον σημερινό κόσμο υποφέρουμε από τα επίπεδα ρεκόρ της εσωτερικής και εξωτερικής ταλαιπωρίας. Βρίσκουμε τον εαυτό μας ολοένα και πιο πολωμένο, εσωτερικά και εξωτερικά. Χρειαζόμαστε ένα νέο παράδειγμα, μια νέα προσέγγισης για τις εσωτερικές συγκρούσεις. Η στρατηγική της Machig για την καλλιέργεια και όχι την καταπολέμηση των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών μας προσφέρει μια επαναστατική πορεία για την επίλυση των συγκρούσεων και οδηγεί στην ψυχολογική ολοκλήρωση καθώς και στην εσωτερική γαλήνη.

Η μέθοδος που έχω αναπτύξει και ονομάζεται Θρέψτε τους Δαίμονες σας βασίζεται στις αρχές της Chöd προσαρμοσμένες για τον δυτικό κόσμο. Εδώ είναι μια σύντομη έκδοση της πρακτικής σε 5 βήματα.

Πρώτο βήμα: Βρείτε τον δαίμονα στο σώμα σας

Αφού δημιουργήσετε ένα εγκάρδιο κίνητρο για να εξασκηθείτε προς όφελος του εαυτού σας και όλων των όντων αποφασίστε με ποιον δαίμονα θέλετε να δουλέψετε. Επιλέξτε κάτι που αισθάνεστε πως αποστραγγίζει την ενέργεια σας αυτή τη στιγμή. Αν πρόκειται για ζήτημα σχέσης, δουλέψτε με το συναίσθημα που νιώθετε στη σχέση ως δαίμονα αντί για το άλλο άτομο.

Σκεπτόμενοι τον δαίμονα τον οποίο έχετε επιλέξει, ίσως θυμηθείτε ένα συγκεκριμένο περιστατικό κατά το οποίο εμφανίστηκε έντονα. Σαρώστε το σώμα σας και αναρωτηθείτε: Από ποιο μέρος του σώματος μου ο δαίμονας κρατιέται πιο έντονα; Ποια είναι η μορφή του; Τι χρώμα έχει; Ποια είναι η υφή του; Ποια είναι η θερμοκρασία του;

Τώρα εντείνετε αυτή την αίσθηση.

Δεύτερο βήμα: Προσωποποιήστε τον δαίμονα

Επιτρέψτε αυτή την αίσθηση, με αυτό το χρώμα, αυτή την υφή και τη θερμοκρασία της να μετακινηθεί από το σώμα σας και να προσωποποιηθεί μπροστά σας ως ύπαρξη με άκρα, πρόσωπο, μάτια και ούτω καθεξής.

Παρατηρήστε τα παρακάτω σχετικά με τον δαίμονα: το μέγεθος, το χρώμα, την επιφάνεια του σώματος, την πυκνότητα, το φύλο, αν έχει, τον χαρακτήρα του, την συναισθηματική του κατάσταση, το βλέμμα του, κάτι που δεν είδατε πριν.

Τώρα κάντε στον δαίμονα τις ακόλουθες ερωτήσεις: Τι θέλεις; Τι χρειάζεσαι πραγματικά; Πως θα νιώσεις όταν πάρεις αυτό που πραγματικά χρειάζεσαι;

Τρίτο βήμα: Γίνετε ο δαίμονας

Αλλάξτε θέσεις, κρατώντας τα μάτια σας κλειστά όσο γίνεται περισσότερο. Πάρτε μια στιγμή για να εγκατασταθείτε στο σώμα του δαίμονα. Νιώστε πως είναι να είστε ο δαίμονας. Παρατηρήστε πως ο φυσιολογικός εαυτός σας φαίνεται από την μεριά του δαίμονα. Απαντήστε στις ερωτήσεις αυτές: Αυτό που θέλω είναι… Αυτό που πραγματικά χρειάζομαι είναι… Όταν πάρω αυτό που πραγματικά χρειάζομαι , θα αισθανθώ… (Προσέξτε ιδιαίτερα αυτή την απάντηση).

Τέταρτο βήμα: Θρέψτε τον δαίμονα και γνωρίστε τον σύμμαχο

Πάρτε μια στιγμή για να εγκατασταθείτε πίσω στο σώμα σας. Δείτε τον δαίμονα απέναντι σας. Στη συνέχεια διαλύστε το σώμα σας σε νέκταρ. Το νέκταρ έχει την ιδιότητα της αίσθησης που θα έχει ο δαίμονας όταν πάρει αυτό που πραγματικά χρειάζεται (δηλαδή η απάντηση στην τρίτη ερώτηση). Παρατηρήστε το χρώμα του νέκταρ.

Φανταστείτε ότι αυτό το νέκταρ κινείται προς τον δαίμονα και τον φροντίζει. Παρατηρήστε πως το παίρνει ο δαίμονας. Έχετε άπειρο απόθεμα νέκταρ. Θρέψτε τον δαίμονα μέχρι να ικανοποιηθεί πλήρως και παρατηρήστε πως μεταμορφώνεται στην διαδικασία. Αυτό μπορεί να χρειαστεί λίγο χρόνο.

Το να τρέφετε τον δαίμονα με αγάπη θα τον μετατρέψετε σε σύμμαχό σας.

Παρατηρήστε αν υπάρχει κάποιο ον παρόν αφού ο δαίμονας ευχαριστηθεί απόλυτα. Αν υπάρχει ρωτήστε το: Είσαι σύμμαχος; Αν είναι, θα δουλέψετε με αυτό το ον. Αν δεν είναι ή αν δεν υπάρχει κανείς αφού τραφεί ο δαίμονας, καλέστε τον σύμμαχο να εμφανιστεί.

Όταν δείτε τον σύμμαχο, παρατηρήστε όλες τις λεπτομέρειες του: το μέγεθος, το χρώμα, την επιφάνεια του σώματος του, την πυκνότητα, το φύλο (αν έχει), τον χαρακτήρα του, την συναισθηματική του κατάσταση, το βλέμμα του, κάτι που δεν είδατε πριν.

Όταν αισθανθείτε πραγματικά συνδεδεμένοι με την ενέργεια του συμμάχου, κάντε αυτές τις ερωτήσεις: Πώς θα με βοηθήσεις; Πώς θα με προστατεύσεις; Τι μου υπόσχεσαι; Πώς μπορώ να έχω πρόσβαση σε σένα;

Αλλάξτε θέσεις και γίνετε εσείς ο σύμμαχος. Πάρτε μια στιγμή για να εγκατασταθείτε στο σώμα του συμμάχου και παρατηρήστε πως είναι να είστε στο σώμα του. Πως σας φαίνεται ο κανονικός σας εαυτός από την μεριά του συμμάχου; Όταν είστε έτοιμοι, απαντήστε σε αυτές τις ερωτήσεις, μιλώντας ως σύμμαχος: Θα σε βοηθήσω με… Θα σε προστατεύσω με… Υπόσχομαι ότι θα… Μπορείς να έχεις πρόσβαση σε μένα με…

Πάρτε μια στιγμή για να εγκατασταθείτε πίσω στο σώμα σας και δείτε τον σύμμαχο μπροστά σας. Κοιτάξτε τον στα μάτια και αισθανθείτε την ενέργεια του να χύνεται στο σώμα σας.

Τώρα φανταστείτε ότι ο σύμμαχος διαλύεται σε φως. Παρατηρήστε το χρώμα αυτού του φωτός. Νιώστε ότι διαλύεται μέσα σας και ότι αυτή τη φωτεινότητα ενσωματώνεται σε κάθε κύτταρο του σώματος σας. Σημειώστε την αίσθηση της ολοκληρωμένης ενέργειας του συμμάχου στο σώμα σας. Τώρα, εσείς με την ολοκληρωμένη ενέργεια του συμμάχου, επίσης διαλύεστε.

Πέμπτο βήμα: Αναπαυθείτε στην Επίγνωση

Αναπαυθείτε σε οποιαδήποτε κατάσταση υπάρχει μετά τη διάλυση. Σταματήστε μέχρι να ξαναρχίσουν οι ασυνάρτητες σκέψεις και στη συνέχεια επιστρέψτε σταδιακά στο σώμα σας. Καθώς ανοίγετε τα μάτια σας, διατηρήστε την αίσθηση της ενέργειας του συμμάχου στο σώμα σας.

Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν

“Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν” -ΡΑΪΝΧΟΛΝΤ ΝΙΜΠΟΥΡ, ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ (1892 – 1971)

ΤΩΡΑ ΜΟΥ ΤΟ ΛΕΣ!

Αυτή η ρήση με ώθησε να παρατήσω το σημειωματάριο των “Λακωνικών” μου στα μέσα της τέταρτης δεκαετίας της ζωής μου. Το όλο εγχείρημα μου φάνηκε αφελές και μάταιο.

Νισάφι πια.

Όμως, περίπου σαράντα χρόνια αργότερα, να με πάλι να με συναρπάζουν οι ιδέες αυτών των φιλοσόφων για το πώς να ζούμε τη ζωή μας. Και τώρα που συλλογίζομαι ξανά τη ρήση του Νίμπουρ με μπερδεύει πιο πολύ από ποτέ – πράγμα που μάλλον ήταν ο σκοπός του καθηγητή Νίμπουρ.

Ο Νίμπουρ, όπως ο μέντοράς του, ο Πάουλ Τίλλιχ, ανέλυσε το πρόβλημα του ανθρώπου με υπαρξιστικούς όρους. Και οι δύο διανοητές έθεσαν το εξής βασικό ερώτημα: Γιατί δεν μπορεί ο άνθρωπος να απαλλαγεί από την αμαρτία, εφόσον είναι απόλυτα ελεύθερος να δημιουργήσει τον εαυτό του και τις αξίες του;

Η απάντηση, λέει ο Νίμπουρ, είναι ότι ο άνθρωπος, ακόμη κι όταν είναι πνευματικά προσηλωμένος, παραμένει δέσμιος ενός πεπερασμένου νου που δεν μπορεί ποτέ να κατανοήσει πλήρως τις υπερβατικές θεϊκές αξίες.

Δεν είμαστε σε θέση να συλλάβουμε στην εντέλεια την έννοια της αμαρτίας. Δεν μπορούμε να υπερβούμε αυτή την υπαρξιακή διττότητα· έχουμε την ικανότητα να στοχαζόμαστε πάνω στη θνητότητά μας, στο καλό και στο κακό και στο “νόημα της ζωής”, αλλά όχι τη δυνατότητα να αποκτήσουμε συνολική εποπτεία των πραγμάτων. Απλώς δεν είμαστε κατάλληλα εξοπλισμένοι για κάτι τέτοιο.

Ο Νίμπουρ ασχολήθηκε επίσης με τη θέση του ανθρώπου, στον κόσμο των πολιτισμών και των κοινωνιών και των πολιτικών πεποιθήσεων.

Μετά την άνοδο του ναζισμού άρχισε να εστιάζει στη “νοοτροπία του κοπαδιού”, την οποία απεχθανόταν τόσο ο Νίτσε. Ο Νίμπουρ αναλογίστηκε μελαγχολικά την αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στην κομφορμιστική ανθρώπινη συμπεριφορά. Επίσης, όπως ο Νίτσε, πίστευε πως όσο παραμένουμε προϊόν του πολιτισμικού μας περιβάλλοντος δεν μπορούμε να υπερβούμε τις αξίες του.

Νομίζω πως αυτό είχε κατά νου όταν έγραψε αυτοσαρκαστικά: “Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν”. Μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον οι φιλοσοφίες της ζωής, όπως οι πολιτικές πεποιθήσεις και τα διαφημιστικά σλόγκαν, γνωρίζουν την άνοδο και την πτώση. Όταν ξανακοιτάω τις πρώτες καταχωρίσεις μου στο σημειωματάριο συνειδητοποιώ πόσο πολύ είχα επηρεαστεί από τις φιλοσοφικές μόδες των δεκαετιών του 1960 και του 1970, πόσο άκριτα αποδεχόμουν τον κοινωνικό μηδενισμό και τον εγωκεντρισμό του Άλντους Χάξλεϋ και του Τίμοθυ Λίρυ, παράλληλα με την υπαρξιακή ανία και τη μελαγχολία του Αλμπέρ Καμύ και του Ζαν Πολ Σαρτρ. Αναμφίβολα, λοιπόν, είχα εν μέρει μια νοοτροπία του κοπαδιού.

Ωστόσο, αυτοί οι διανοητές με βοήθησαν όντως να δω τη φιλοσοφία ως έναν τρόπο για να διαμορφώσω στοχαστικά τη ζωή μου.

Ε, κάπου εδώ ακούω τον Άνταμ Φίλλιπς να με νουθετεί να πάψω να σκέφτομαι το παρελθόν μου και κατ’ επέκταση όλα τα σενάρια γύρω από το τι θα μπορούσα να είχα κάνει.

Ας πούμε, λοιπόν, ότι το εμπεδώσαμε, κύριε Νίμπουρ:

«Από λεπτό σε λεπτό θα αλλάξουν το νόημα της ζωής».
Ξανά.

Τα δύο χειρότερα στρατηγικά λάθη

Υπάρχει ένα σύνθημα στην Αλχημεία: “Διαλύστε και συμπυκνώστε” .

Όπως ίσως γνωρίζετε, οι αλχημιστές προσπαθούσαν, μέσω εργαστηριακών μελετών, να αποστάξουν τον υδράργυρο από το θείο και στη συνέχεια επεξεργάζονταν τον υδράργυρο μέχρι αυτός να μετατραπεί σε χρυσό.

Αυτή η αναζήτηση θα τους οδηγούσε στην Φιλοσοφική Λίθο (που ήταν το στερεό συστατικό) και το Ελιξίριο της Μακροζωίας (όχι το Ελιξίριο της Αθανασίας – επειδή όσο περισσότερο ζείτε, οι πιθανότητες ενός ατυχήματος αυξάνονται).

Μέσω αυτής της ρουτίνας, οι αλχημιστές εκπαίδευαν επίσης την υπομονή τους και έτσι αναδιαμόρφωναν την αντίληψή τους για τον κόσμο.

Σεβόμαστε την κύρια διδασκαλία του Ching: «Η εμμονή είναι ευνοϊκή».

Η εμμονή δεν είναι το ίδιο με την επιμονή. Υπάρχουν φορές που οι μάχες συνεχίζονται περισσότερο από ό, τι είναι απαραίτητο, αποστραγγίζοντας όλους από τη δύναμη και τον ενθουσιασμό.

Ένας παρατεταμένος πόλεμος τελικά καταστρέφει και τους νικητές.

Πρέπει να ξέρουμε πότε να επιμείνουμε και πότε να αποσύρουμε τις δυνάμεις μας από το πεδίο μάχης.

Διάλυση (λύση) σημαίνει: χρόνος για ανάπαυση

Coagula (συμπύκνωση) σημαίνει: χρόνος δράσης

Τα δύο χειρότερα στρατηγικά λάθη είναι τα εξής: πρώτον να ενεργείς πρόωρα και δεύτερον να αφήνεις μία ευκαιρία να ξεφύγει.

Εσύ όμως έχεις επενδύσει στη μάσκα σου

Το να αλλάζεις τα πράγματα απ’ έξω δεν πρόκειται να σε βοηθήσει. Είναι σαν να αλλάζεις συνεχώς τη θέση των επίπλων στο σπίτι σου. Ό,τι κι αν κάνεις, όπως και να τα βάλεις, είναι το ίδιο σπίτι, το ίδιο δωμάτιο, τα ίδια έπιπλα. Πόσο καιρό μπορείς να ξεγελιέσαι μ’ αυτόν τον τρόπο;

Κάθε άνθρωπος είναι ρευστός σαν ποτάμι. Οι άνθρωποι δεν είναι νεκρά αντικείμενα. Πώς μπορεί να είναι ίδιοι; Εσύ είσαι ίδιος; Είσαι ο ίδιος άνθρωπος που ήσουν το πρωί όταν ξύπνησες;

Ο γερό – Ηράκλειτος έλεγε πως δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι, επειδή το ποτάμι δεν είναι ποτέ το ίδιο.

Δεν βαριέσαι χωρίς λόγο. Αν ήσουν αληθινά ζωντανός, τότε τα πάντα θα σου προκαλούσαν έκπληξη.

Αν αποκτήσεις περισσότερη επίγνωση, τότε η ζωή θα γίνει περισσότερο ζωντανή κι ενδιαφέρουσα και δεν θα υπάρχει καμιά δυσκολία.

Ζεις πάντα με νεκρές προσδοκίες.

Κάθε μέρα, έρχεσαι στο σπίτι σου και προσδοκείς μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από τη γυναίκα σου.

Τώρα δες πώς εσύ ο ίδιος προκαλείς τη δυστυχία σου.

Προσδοκείς μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από τη γυναίκα σου και ταυτόχρονα περιμένεις η γυναίκα σου να είναι καινούργια. Ζητάς το ανέφικτο.

Αν θέλεις στ’ αλήθεια να παραμένει η γυναίκα σου συνεχώς καινούργια, μην έχεις προσδοκίες. Όταν έρχεσαι σπίτι σου να είσαι πάντοτε έτοιμος να εκπλαγείς και να σοκαριστείς. Τότε η γυναίκα σου θα είναι καινούργια. Εκείνη όμως πρέπει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες προσδοκίες.

Ποτέ δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να δείχνει όλη του τη ρευστότητα. Κρυβόμαστε, φοβόμαστε να εκτεθούμε, μήπως ο άλλος δεν μας καταλάβει. Και η σύζυγος επίσης προσδοκεί από το σύζυγό της να συμπεριφέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο και φυσικά ο καθένας παίζει απλώς το δικό του ρόλο. Έτσι όμως δεν ζούμε τη ζωή, απλώς παίζουμε το ρόλο μας.

Ο σύζυγος έρχεται σπίτι. Τη στιγμή που μπαίνει μέσα, δεν είναι πια ένας ζωντανός άνθρωπος, αλλά απλώς σύζυγος.

Σύζυγος σημαίνει ένας συγκεκριμένος τύπος αναμενόμενης συμπεριφοράς. Όταν συναντιέται η γυναίκα – σύζυγος και ο άντρας – σύζυγος συναντιούνται τέσσερις άνθρωποι, που δεν είναι αληθινοί άνθρωποι, αλλά προσωπικότητες, μάσκες, ψεύτικα πρότυπα, αναμενόμενες συμπεριφορές, καθήκοντα και τίποτε άλλο. Και οι αληθινοί άνθρωποι είναι κρυμμένοι πίσω από τις μάσκες. Εκείνοι οι αληθινοί άνθρωποι βαριούνται.

Εσύ όμως έχεις επενδύσει στην προσωπικότητα σου, στη μάσκα σου.

Αν θέλεις στ’ αλήθεια μια ζωή χωρίς πλήξη, πέταξε όλες τις μάσκες και να είσαι αληθινός. Μερικές φορές θα είναι δύσκολο, το ξέρω, αλλά αξίζει τον κόπο.

Να είσαι αληθινός.

Ζήσε περισσότερο αυθεντικά.

Πέταξε τις μάσκες. Είναι βάρος στην καρδιά σου.

Πέταξε όλες τις ψευτιές. Εκθέσου. Και ασφαλώς θα βρεθείς σε μπελάδες, αλλά μέσα από αυτούς τους μπελάδες ωριμάζεις και μεγαλώνεις.

Και τότε τίποτα δεν κρατάει τη ζωή.

Κάθε στιγμή η ζωή αποκαλύπτει κάτι καινούργιο. Είναι ένα διαρκές θαύμα που συμβαίνει παντού γύρω σου, απλώς εσύ κρύβεσαι πίσω από νεκρές συνήθειες. Έχεις ξεχάσει εντελώς ποιο είναι το πρωταρχικό σου πρόσωπο. Ακόμη κι όταν στέκεσαι μπροστά από τον καθρέφτη του μπάνιου και είσαι μόνος σου, δεν μπορείς να δεις το πρωταρχικό σου πρόσωπο στον καθρέφτη. Ακόμη κι εκεί υποκρίνεσαι.

Η ύπαρξη είναι διαθέσιμη σ’ εκείνους που είναι διαθέσιμοι στην ύπαρξη. Και τότε, σου λέω, δεν υπάρχει πλήξη. Η ζωή είναι απέραντη απόλαυση.

PETER OUSPENSKY: Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”

Αν αρχίσουμε να μελετάμε τον εαυτό μας, πρώτα απ’ όλα συναντάμε μια λέξη που χρησιμοποιούμε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, και αυτή είναι η λέξη “εγώ”. Λέμε “εγώ κάνω”, “εγώ κάθομαι”, “εγώ αισθάνομαι”, “εγώ συμπαθώ”, “εγώ αντιπαθώ”, κ.λπ. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ψευδαίσθησή μας, γιατί το κυριότερο λάθος που κάνουμε γα τον εαυτό μας είναι ότι νομίζουμε πως είναι ένας· μιλάμε πάντοτε για τον εαυτό μας ως “εγώ” και υποθέτουμε ότι αναφερόμαστε συνέχεια στο ίδιο πράγμα, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε χωρισμένοι σε εκατοντάδες εκατοντάδων διαφορετικά “εγώ”. Τη μια στιγμή όταν λέω “εγώ”. Μιλάει ένα μέρος μου και την άλλη στιγμή όταν λέω “εγώ” , μιλάει ένα εντελώς διαφορετικό “εγώ”. Δεν ξέρουμε ότι δεν έχουμε ένα “εγώ”, αλλά πολλά διαφορετικά “εγώ”, που συνδέονται με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας και ότι δεν έχουμε κυρίαρχο Εγώ. Αυτά τα εγώ αλλάζουν συνέχεια· το ένα πνίγει το άλλο, το ένα αντικαθιστά το άλλο και όλη αυτή η πάλη αποτελεί την εσωτερική μας ζωή.

Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”. Είναι ψέμα διότι λέγοντας “εγώ” προϋποθέτουμε ορισμένα πράγματα. Προϋποθέτουμε κάποια ενότητα, κάποια δύναμη. Και αν πω “εγώ” σήμερα και “εγώ” αύριο, πρέπει κανονικά να είναι το ίδιο “εγώ”, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σχέση μεταξύ τους. Βρισκόμαστε στην τωρινή κατάσταση εξαιτίας ορισμένων εμποδίων ή ορισμένων γεγονότων μέσα μας και το πιο σημαντικό γεγονός που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να λέμε “εγώ”, γιατί θα είναι ψέμα. Όταν αρχίσετε να παρατηρείτε τον εαυτό σας θα δείτε ότι αυτή είναι η πραγματικότητα· υπάρχουν “εγώ” μέσα σας που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν έρχονται ποτέ σε επαφή. Για παράδειγμα, αρχίστε να μελετάτε τα γούστα σας και θα δείτε ότι μπορεί να σας αρέσει το ένα πράγμα τη μια στιγμή και κάποιο άλλο την επόμενη στιγμή και ότι τα δύο αυτά είναι τόσο αντίθετα μεταξύ τους, ώστε θα αντιληφθείτε αμέσως ότι αυτά τα “εγώ” δεν συναντιούνται ποτέ. Αν παρατηρήσετε τις αποφάσεις σας θα δείτε ότι ένα “εγώ” αποφασίζει και κάποιο άλλο πρέπει να εκτελέσει την απόφαση· κι αυτό το άλλο είτε είναι απρόθυμο να την εκτελέσει είτε ποτέ δεν άκουσε σχετικά.

Οι ομάδες αυτές των “εγώ” εκδηλώνονται ως ρόλοι που ο άνθρωπος παίζει στη ζωή του. Όλοι έχουν ένα ορισμένο αριθμό ρόλων· ένας αντιστοιχεί σε μια κατηγορία συνθηκών, ένας άλλος σε κάποια άλλη, κ.ο.κ. Ο άνθρωπος ο ίδιος σπάνια προσέχει τις διαφορές αυτές. Για παράδειγμα, έχει ένα ρόλο για την δουλειά του, έναν άλλο για το σπίτι, ακόμη έναν άλλο ανάμεσα στους φίλους του, έναν άλλον αν ενδιαφέρεται για σπορ, κ.ο.κ. Τους ρόλους αυτούς τους παρατηρούμε καλύτερα σε άλλους ανθρώπους παρά στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι πολλές φορές είναι τόσο διαφορετικοί σε διάφορες περιστάσεις, ώστε οι ρόλοι αυτοί γίνονται ολοφάνεροι και ξεκάθαροι· αλλά καμιά φορά είναι καλύτερα κρυμμένοι ή και παίζονται μόνο εσωτερικά χωρίς εξωτερικές εκδηλώσεις. Όλοι οι άνθρωποι, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, είτε το επιθυμούν είτε όχι, έχουν ορισμένους ρόλους που υποδύονται. Το παίξιμο αυτό γίνεται ασυνείδητα. Αν μπορούσε να γίνει συνειδητά, θα ήταν εντελώς διαφορετικό, αλλά δεν προσέχει κανείς ποτέ πώς περνάει από τον ένα ρόλο στον άλλον. Ή αν το προσέξει πείθει τον εαυτό του ότι το κάνει σκόπιμα, ότι είναι συνειδητή πράξη. Στη πραγματικότητα η αλλαγή πάντοτε ελέγχεται από τις περιστάσεις, δεν μπορεί να ελέγχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο, διότι αυτός ο ίδιος δεν υπάρχει ακόμη. Καμιά φορά υπάρχουν συγκεκριμένες αντιφάσεις ανάμεσα στον ένα και στον άλλο ρόλο. Στον ένα ρόλο λέει κανείς κάτι, έχει ορισμένες συγκεκριμένες απόψεις και πεποιθήσεις. Περνάει μετά σ’ έναν άλλο ρόλο και έχει τελείως διαφορετικές πεποιθήσεις και λέει τελείως διαφορετικά πράγματα, χωρίς να το προσέχει ή διαφορετικά νομίζει ότι το κάνει σκόπιμα.

ΠΗΤΕΡ ΟΥΣΠΕΝΣΚΥ, Ο ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ

Σε πονάει, σίγουρα, αλλά θα το ξεπεράσεις

«Έχω κάτι δυσάρεστο να σου πω… Λυπάμαι, τέλειωσαν όλα.»

«Και τώρα;» θα ρωτήσει εκείνος.
«Δεν ξέρω. Σε πονάει, σίγουρα, αλλά θα το ξεπεράσεις.»

Κι εγώ προσθέτω: σου εγγυώμαι ότι μπορείς ν’ αντέξεις αυτό που ακολουθεί.
Αν δεν αγκιστρωθείς πάνω στον άλλον, θα το ξεπεράσεις το πένθος.
Αν δεν επιχειρήσεις να τον κρατήσεις, θα επιβιώσεις μετά την απώλεια.
Εκτός αν πιστεύεις ότι εξαιτίας του σίγουρα θα πεθάνεις.

Λένε πως ήταν ένα καραβάνι στην έρημο.

Μόλις πέφτει η νύχτα σταματάει το καραβάνι.

Ο μικρός που φροντίζει τις καμήλες πλησιάζει τον οδηγό του καραβανιού και του λέει:

«Έχουμε ένα πρόβλημα. Οι καμήλες είναι 20, και έχουμε 19 σκοινιά. Τι να κάνω;» Αυτός του απαντάει:

Κοίτα, οι καμήλες δεν είναι και πολύ έξυπνες, είναι μάλλον κουτές. Θα πας λοιπόν δίπλα στην καμήλα που περισσεύει και θα κάνεις ότι τη δένεις. Αυτή θα νομίζει ότι την έχεις δέσει και θα κάθεται φρόνιμα.»

Λίγο δύσπιστος ο μικρός, πάει όμως και κάνει ότι τη δένει, και πραγματικά η καμήλα μένει εκεί, ακίνητη, σαν να ήταν στ’ αλήθεια δεμένη. Σηκώνονται το άλλο πρωί, ο οδηγός μετράει τις καμήλες, και είναι είκοσι. Είναι όλες εκεί. Φορτώνουν οι έμποροι τα πράγματά τους και το καραβάνι ξαναπαίρνει τον δρόμο του. Οι καμήλες προχωρούν στη σειρά και πάνε για την πόλη. Όλες, εκτός από μία που έμεινε πίσω.

«Αρχηγέ, είναι μία καμήλα που δεν ακολουθεί το καραβάνι. Έχει μείνει πίσω.» «Είναι εκείνη που δεν έδεσες χθες γιατί δεν είχες σκοινί;»

«Ναι. Πώς το ξέρεις;»

«Δεν έχει σημασία. Πήγαινε και κάνε ότι τη λύνεις. Δεν ακολούθησε τις άλλες επειδή νόμιζε ότι είναι δεμένη, και εξακολουθεί να πιστεύει ότι είναι δεμένη, κι έτσι δεν πρόκειται να ξεκινήσει ποτέ.»

Μίνωας – Πασιφάη – Μινώταυρος

Όταν έγινε βασιλιάς ο Μίνωας, ένωσε όλες τις φυλές της Κρήτης και δημιούργησε μια πολύ μεγάλη δύναμη. Έτσι μπόρεσε να διώξει όλους τους βαρβάρους που κατοικούσαν στη χώρα και να απλώσει τη δύναμή του σ’ όλη τη μεγαλόνησο. Από τότε ο Μίνωας είχε γίνει πια βασιλιάς ανάμεσα στους βασιλιάδες. Έχοντας τόση δύναμη οργάνωσε το κράτος του με τρόπο θαυμαστό, και η νομοθεσία του – που την έκανε, λέει, με τις υποδείξεις του ίδιου του Δία – έμεινε στη μνήμη των ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια. Για να κυβερνά πιο εύκολα αυτό το μεγάλο κράτος, ο Μίνωας το χώρισε, λέει, σε τρεις περιφέρειες: Η πρώτη έβλεπε στην Ασία και είχε κέντρο την Κνωσό, την πιο μεγάλη πόλη της Κρήτης και την πιο αγαπημένη του Μίνωα. που την είχε κάνει και μόνιμη έδρα του. Η δεύτερη περιφέρεια έβλεπε στην Αφρική και είχε κέντρο τη Φαιστό, και η τρίτη έβλεπε στην Ευρώπη και είχε κέντρο την Kυδωνία.

Τότε άρχισαν οι άνθρωποι να ζουν ειρηνικά, να χαίρονται τα πλούτη και τα καλά τους. Τότε επίσης έφτασε στην Κρήτη, εξόριστος από την Αθήνα, ο πιο φημισμένος τεχνίτης του κόσμου, ο Δαίδαλος.

Στην Κρήτη ο Δαίδαλος, που η φήμη του είχε φτάσει εκεί πριν από τον ίδιο, κέρδισε αμέσως τη φιλία του Μίνωα. Ο μεγάλος βασιλιάς ξόδεψε με απλοχεριά από τα πλούτη της αυτοκρατορίας του. για να μπορέσει ο ξακουσμένος τεχνίτης να στολίσει τη Μεγαλόνησο με τα πιο όμορφα καλλιτεχνήματα. Έτσι ο Δαίδαλος έχτισε στην Κρήτη τα μεγάλα παλάτια της με τις γεμάτες πολυτέλεια αίθουσες, με τα αγάλματα και τους βωμούς, τα λουτρά, τον Λαβύρινθο, όπου κρατούσαν κλεισμένο τον Μινώταυρο, και το μαρμάρινο χοροστάσι, όπου η Αριάδνη με τις φίλες της χόρευαν στις μεγάλες γιορτές του χρόνου.

Ο Δαίδαλος έζησε πολύ καιρό στην Κρήτη, στη Σικελία και στην Αίγυπτο. Όπου πήγε, τα έργα του τα θαύμαζαν και παντού τον τιμούσαν σαν θεό- στην Αίγυπτο μάλιστα, όπου έλεγαν πως είχε κατασκευάσει τα προπύλαια της Μέμφιδας και έναν μεγάλο λαβύρινθο, πριν από τον Λαβύρινθο της Κρήτης, του είχαν και ναό αφιερωμένο στο όνομά του.

Θα ακολουθήσει η ιστορία του ταύρου και της Πασιφάης και η δραπέτευση του Δαίδαλου από την Κρήτη.

Στην αρχή της βασιλείας του ο Μίνωας δεν κατάφερνε ν’ αποκτήσει παιδιά ούτε με την Πασιφάη ούτε με καμιά άλλη γυναίκα, γιατί τον είχε βρει μια φοβερή αρρώστια: από το σώμα του χύνονταν ερπετά και έτρωγαν τα σπλάχνα κάθε γυναίκας που θα πλάγιαζε μαζί του. Πολλές γυναίκες, λέει, πήγαν έτσι χαμένες, εκτός από την Πασιφάη, που, σαν κόρη του Ήλιου, ήταν αθάνατη και δεν την άγγιζε το κακό. Μάλιστα, σύμφωνα με άλλη παράδοση, η ίδια η Πασιφάη είχε προκαλέσει με μάγια την αρρώστια του Μίνωα, για να βγάζει από τη μέση κάθε αντίζηλό της. Εκείνο τον καιρό βρέθηκε στην Κρήτη η Πρόκρις, θυγατέρα του Ερεχθέα, βασιλιά της Αθήνας, που μπόρεσε να τον γιατρέψει. Συνδέθηκε μάλιστα και ερωτικά μαζί του, αλλά αναγκάστηκε να φύγει γρήγορα γιατί φοβήθηκε την οργή της Πασιφάης. Φεύγοντας, ο Μίνωας της χάρισε δύο θαυμαστά δώρα: ένα κοντάρι, που δεν έχανε ποτέ το στόχο, και ένα σκύλο που δεν του ξέφευγε αγρίμι.

Για να αναγνωριστεί βασιλιάς ο Μίνωας, επικαλέστηκε, όπως είδαμε, τον Ποσειδώνα, να του στείλει σημάδι πως αυτή ήταν η θέληση των θεών τότε ξεπήδησε από τα κύματα ένας ταύρος με ομορφιά ασύγκριτη. Αυτό τον ταύρο ο Μίνωας δεν τον θυσίασε στον Ποσειδώνα, όπως έπρεπε, μα τον κράτησε και θυσίασε άλλον. Τότε όμως ο θεός οργίστηκε και για να τιμωρήσει τον Μίνωα έκανε την Πασιφάη να νιώσει έρωτα παράφορο για τον όμορφο ταύρο. Πάνω σ’ αυτό άλλοι είπαν πως τον αφύσικο αυτό έρωτα τής τον ενέπνευσε η Αφροδίτη, επειδή η Πασιφάη είχε παραμελήσει τη λατρεία της. Όπως και να έγιναν τα πράγματα, βέβαιο είναι πως η Πασιφάη, στην επιθυμία της να ενωθεί με το όμορφο ζώο, ζήτησε τη βοήθεια του Δαίδαλου. Αυτός τότε σκάρωσε μια ξύλινη αγελάδα με κούφια από μέσα και ντυμένη απ’ έξω με πραγματικό δέρμα αγελάδας, που ξεγελούσε και άνθρωπο ακόμα . Ύστερα την έσειρε με τροχούς ως το λιβάδι όπου έβοσκε ο ταύρος του Ποσειδώνα. Ο ταύρος πραγματικά την πλησίασε αμέσως και έτσι η Πασιφάη, που ήταν κρυμμένη μέσα, κατάφερε να ενωθεί μαζί του. Από το ζευγάρωμα αυτό η Πασιφάη γέννησε ένα τέρας, τον Μινώταυρο, που είχε κεφάλι ταύρου και σώμα ανθρώπου.

Ο Μίνωας έκλεισε τον Μινώταυρο στον Λαβύρινθο. Ο Λαβύρινθος, ένα από τα πιο σπουδαία έργα του Δαίδαλου, χτισμένος πάνω σε σχέδια που είχε εφαρμόσει ο ίδιος ο μεγάλος τεχνίτης στην Αίγυπτο, ήταν στα υπόγεια του παλατιού και είχε πολύ εύκολη την είσοδο αλλά σχεδόν αδύνατη την έξοδο, τουλάχιστον για όποιον δεν την ήξερε καλά και τούτο γιατί το παράξενο οικοδόμημα είχε πολλούς διαδρόμους γεμάτους πολύπλοκες στροφές, που συνήθως δεν οδηγούσαν πουθενά. Μέσα σ’ αυτό τον Λαβύρινθο ο βασιλιάς έκλεινε τους εχθρούς του, για να χαθούν. Εκεί μέσα ζούσε ο Μινώταυρος και τρεφόταν με ανθρώπινο αίμα.

Δαίδαλος και Ίκαρος

Ύστερα από όλες αυτές τις εκστρατείες ο Μίνωας δεν είχε την τύχη, όπως θα περίμενε κανείς, να τελειώσει ήσυχα τη ζωή του στην αγαπημένη του Κνωσό. Για μια φορά ακόμα βρέθηκε στην ανάγκη να πάρει το στόλο του και να φύγει μακριά από την Κρήτη Αιτία γι’ αυτό έλεγαν πως ήταν ο Δαίδαλος με την εξαφάνισή του. Σαν έφτιαξε την ξύλινη αγελάδα, για να ενωθεί η Πασιφάη με τον όμορφο ταύρο του Ποσειδώνα, ο Δαίδαλος φοβήθηκε πολύ την τιμωρία που τον περίμενε αν κάποτε γινόταν γνωστή η συνέργειά του στη μοιχεία της βασίλισσας· έτσι αποφάσισε να φύγει, όσο είχε καιρό. Η Πασιφάη τον βοήθησε σ’ αυτό και του έδωσε κρυφά ένα καράβι, για να τον πάει όπου ήθελε. Έτσι ο Δαίδαλος πήρε μαζί του τον Ίκαρο, το γιο που είχε αποκτήσει με τη Ναύκρατη, μια σκλάβα του βασιλιά, και άφησε την Κρήτη για πάντα. Πλέοντας ανατολικά από τις Κυκλάδες κοντά σ’ ένα νησί, ο Ίκαρος παραπάτησε, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Ο Δαίδαλος έθαψε το παιδί του στο κοντινό νησί, που από τότε το είπαν Ικαρία, ενώ το πέλαγος ολόγυρα το είπαν Ικάριο. Άλλοι έλεγαν πως το σώμα του άτυχου Ίκαρου το βρήκε αργότερα ο Ηρακλής και πως αυτός φρόντισε να το ενταφιάσει, ενώ ο Δαίδαλος συνέχισε μόνος το ταξίδι και έφτασε στη Σικελία, που τότε την έλεγαν Σικανία. Ο Δαίδαλος πήγε στην Κάμικο ή Ίνικο, εκεί όπου αργότερα χτίστηκε ο Ακράγας. Εκεί βρήκε φιλοξενία και προστασία κοντά στο βασιλιά Κώκαλο.

ARTHUR SCHOPENHAUER: Η αδιαφορία για το κίνητρο συνιστά τη μεγαλοφυϊα

Η νόηση, σύμφωνα με τον προορισμό της, είναι απλώς το μέσο των κινήτρων: επομένως, από τα πράγματα δεν συλλαμβάνει κατ’ αρχήν τίποτα περισσότερο από τις σχέσεις τους προς τη βούληση, τις άμεσες, τις έμμεσες και τις δυνατές. Στα ζώα, όπου γίνονται αντιληπτές σχεδόν μόνο οι άμεσες σχέσεις, η υπόθεση είναι πιο οφθαλμοφανής: ό,τι δεν έχει κάποια σχέση με τη βούλησή τους, δεν υπάρχει για αυτά. Γι’ αυτό βλέπουμε κάποτε με έκπληξη πως ακόμα και έξυπνα ζώα, απέναντι σε κάτι χτυπητό, π.χ. απέναντι σε μια ολοφάνερη αλλαγή σε εμάς ή στο περιβάλλον, δεν δείχνουν καμία έκπληξη. Στον συνηθισμένο άνθρωπο προστίθενται μεν και οι έμμεσες , ακόμα και οι δυνατές σχέσεις προς τη βούληση, οι οποίες συνολικά αποτελούν την ολότητα των χρήσιμων γνώσεων, αλλά η αντίληψη σταματάει και εδώ στις σχέσεις.

Γι’ αυτό λοιπόν το κανονικό μυαλό δεν προχωράει σε μια εντελώς καθαρή αντικειμενική εικόνα των πραγμάτων, γιατί η παρατηρητική του ικανότητα, μόλις πάψει να ωθείται και να τίθεται σε κίνηση από τη βούληση, αμέσως πέφτει και γίνεται αδρανής, γιατί δεν έχει αρκετή ενέργεια, ώστε, από δική της κινητικότητα και άσκοπα, να αντιληφθεί τον κόσμο καθαρά αντικειμενικά.

Εκεί όπου αντίθετα αυτό συμβαίνει, όπου η παραστατική δύναμη του εγκεφάλου έχει ένα τέτοιο πλεόνασμα, ώστε να δημιουργηθεί η δίχως σκοπό παρά στάση μιας καθαρής, σαφούς, αντικειμενικής εικόνας του εξωτερικού κόσμου, άχρηστης για τις προθέσεις της βούλησης, στους υψηλότερους βαθμούς της μάλιστα και ενοχλητική, που μπορεί να γίνει ακόμα και επιζήμια για αυτές – εκεί υπάρχει ήδη τουλάχιστον η προδιάθεση για εκείνη την εκτροπή από το κανονικό την οποία χαρακτηρίζει το όνομα της μεγαλοφυΐας, το οποίο υποδηλώνει ότι εδώ φαίνεται να ενεργεί έ να ύψιστα δημιουργικό πνεύμα, κάτι ξένο προς τη βούληση, δηλαδή προς το κυρίως εγώ, ένα κατά κάποιο τρόπο από έξω ερχόμενο δημιουργικό πνεύμα.

Όλοι οι ατάλαντοι είναι σε τελευταία ανάλυση τέτοιοι, γιατί η νόησή τους, ακόμα σταθερά συνδεδεμένη με τη βούληση, μόνο μέσα από την παρώθηση της βούλησης τίθεται σε ενέργεια, και έτσι επομένως παραμένει εντελώς στην υπηρεσία της. Αυτοί κατά συνέπεια δεν είναι ικανοί για κάποιον άλλο σκοπό έξω από τους προσωπικούς. Σύμφωνα με αυτούς δημιουργούν κακότεχνες ζωγραφικές, χαζά ποιήματα, ρηχά, παράλογα, πολύ συχνά επίσης ανέντιμα φιλοσοφήματα, όταν δηλαδή θέλουν, μέσα από ευσεβή ανεντιμότητα, να φανούν αρεστοί σε υψηλούς προϊσταμένους. Όλες οι πράξεις και οι σκέψεις τους είναι λοιπόν προσωπικές. Γι’ αυτό, το πολύ-πολύ καταφέρνουν να ιδιοποιηθούν σαν απομίμηση το εξωτερικό, συμπτωματικό και τυχαίο ξένων γνήσιων έργων, όπου αντί για τον πυρήνα παίρνουν τη φλούδα, και όμως θεωρούν ότι τα πέτυχαν όλα, και μάλιστα ότι ξεπέρασαν και τα πρωτότυπα.

Όταν όμως η αποτυχία είναι ολοφάνερη, τότε κάποιοι ελπίζουν να φτάσουν τελικά στην επιτυχία μέσα από την καλή βούληση. Αλλά ακριβώς αυτή η καλή βούληση το καθιστά αδύνατο, γιατί οι σκοποί της είναι μόνο προσωπικοί όμως τέτοιοι δεν μπορεί να έχουν σοβαρή σχέση ούτε με τέχνη, ούτε με ποίηση, ούτε με φιλοσοφία. Σε αυτούς επομένως ταιριάζει η αποστροφή: βάζουν στο φως τον ίδιο τον εαυτό τους. Δεν διαισθάνονται ότι μόνο η αποκομμένη από τη βούληση και όλα της τα σχέδια, και έτσι ελεύθερα ενεργητική νόηση, γιατί μόνο αυτή προσφέρει την πραγματική σοβαρότητα, κάνει κάποιον ικανό για γνήσιες δημιουργίες και το ότι τους λείπει αυτή η διαίσθηση είναι καλό γι’ αυτούς, γιατί αλλιώς θα πηδούσαν μέσα στο νερό να πνιγούν.

Η καλή βούληση είναι όλα στην ηθική, αλλά στην τέχνη είναι τίποτα: εδώ ισχύει μόνο η ικανότητα. Όλα τελικά εξαρτώνται από το πού βρίσκεται η βασική σοβαρότητα του ανθρώπου. Σχεδόν σε όλους βρίσκεται αποκλειστικά στο δικό τους καλό και στο καλό των δικών τους, γι’ αυτό και δεν είναι ικανοί να προωθήσουν τίποτα άλλο έξω από αυτό. Γιατί καμία πρόθεση, καμιά θεληματική και εσκεμμένη προσπάθεια δεν αποφέρει την αληθινή, βαθιά σοβαρότητα, ή την αντικαθιστά, ή πιο σωστά την εκτοπίζει. Γιατί αυτή μένει πάντα εκεί που την έχει τοποθετήσει η φύση. Γι’ αυτό, μεγαλοφυή άτομα φροντίζουν συχνά ανεπαρκώς για το δικό τους καλό. Όπως ένα μολυβένιο κομμάτι σε μια αλυσίδα που αιωρείται, την επαναφέρει πάλι πίσω στο σημείο που είναι προσδιορισμένο από τη βαρύτητα, έτσι και η αληθινή σοβαρότητα του ανθρώπου τραβάει τη δύναμη και την προσοχή της νόησής του πάντα πίσω προς τα εκεί που είναι προορισμένη να βρίσκεται: όλα τα άλλα τα κάνει ο άνθρωπος χωρίς αληθινή σοβαρότητα. Γι’ αυτό μόνο οι εξαιρετικά σπάνιοι, μη κανονικοί άνθρωποι, η αληθινή σοβαρότητα των οποίων δεν βρίσκεται στο προσωπικό και πρακτικό, παρά στο αντικειμενικό και θεωρητικό, είναι σε θέση να αντιληφθούν το ουσιαστικό των πραγμάτων και του κόσμου, που σημαίνει τις ύψιστες αλήθειες, και με κάποιο τρόπο να τις προβάλουν. Γιατί μια τέτοια σοβαρότητα, που βρίσκεται έξω από το υποκείμενο, στο αντικειμενικό, είναι κάτι ξένο από την ανθρώπινη φύση, κάτι αφύσικό, στην ουσία υπερφυσικό όμως μόνο μέσα από αυτήν είναι ένας άνθρωπος μεγάλος, και οι δημιουργίες του είναι σαν να προ έρχονται από ένα, διαφορετικό από αυτόν, δημιουργικό πνεύμα, το οποίο τον κατέλαβε. Σε ένα τέτοιον άνθρωπο, η ζωγραφική, η ποίηση ή η σκέψη είναι σκοπός, στους άλλους είναι μέσο. Αυτοί επιδιώκουν τα συμφέροντά τους και γνωρίζουν κατά κανόνα να τα προωθούν προσαρμοζόμενοι στους συγχρόνους τους, έτοιμοι να υπηρετήσουν τις ανάγκες τους και τα κέφια τους γι’ αυτό κατά το πλείστον ζουν σε ευτυχείς συνθήκες, εκείνος όμως συχνά σε πολύ πενιχρές: γιατί το προσωπικό του καλό το θυσιάζει στον αντικειμενικό σκοπό: δεν μπορεί δηλαδή να κάνει αλλιώς, γιατί εκεί βρίσκεται η σοβαρότητά του. 

Οι άλλοι κάνουν το αντίστροφο: γι’ αυτό αυτοί είναι μικροί, εκείνος όμως μεγάλος. Σύμφωνα με αυτά, το έργο του είναι για όλους τους καιρούς, αλλά η αναγνώριση του αρχίζει συνήθως στους μεταγενέστερους. Οι άλλοι ζουν και πεθαίνουν με την εποχή τους. Μεγάλος γενικά είναι εκείνος που με τη δράση του (είτε αυτή είναι πρακτική είτε θεωρητή) δεν επιδιώκει τα συμφέροντά του, παρά ακολουθεί μόνο έναν αντικειμενικό σκοπό αλλά είναι μεγάλος ακόμα κι αν στην πρακτική ζωή αυτός ο σκοπός έχει παρεξηγηθεί και για τον λόγο αυτό έχει θεωρηθεί έγκλημα. Το ότι αυτός δεν επιδιώκει το καλό του και τα συμφέροντά του, αυτό τον κάνει κάτω από όλες τις συνθήκες μεγάλο. Μικρή αντίθετα είναι κάθε δραστηριότητα που αποσκοπεί σε προσωπικούς σκοπούς, γιατί αυτός που ενεργεί έτσι, αναγνωρίζει και βρίσκει τον εαυτό του μόνο στο απειροελάχιστα μικρό άτομό του. Αντίθετα, όποιος είναι μεγάλος αναγνωρίζει τον εαυτό του σε όλα, δηλαδή στην ολότητα: δεν ζει, όπως εκείνος, μόνο στον μικρόκοσμο, παρά ακόμα πιο πολύ στον μακρόκοσμο. Γι’ αυτό και η υπόθεσή του είναι η ολότητα, και επιδιώκει να την αντιληφθεί, για να την παρουσιάσει, ή για να την εξηγήσει, ή για να επενεργήσει σε αυτήν πρακτικά. Γιατί αυτή δεν του είναι ξένη, νιώθει ότι τον αφορά. Εξαιτίας αυτής της διεύρυνσης της σφαίρας του, τον ονομάζει κανείς μεγάλο. Επομένως, μόνο στον πραγματικό ήρωα, με οποιαδήποτε έννοια, και στη μεγαλοφυΐα ταιριάζει εκείνος ο υψηλός χαρακτηρισμός, ο οποίος σημαίνει ότι αυτοί, ενάντια στην ανθρώπινη φύση, δεν επιδίωξαν το προσωπικό τους συμφέρον, δεν έζησαν για αυτούς τους ίδιους, παρά για όλους.

ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, ΟΙ ΑΤΕΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΟΦΥΪΑ

Fr. Nietzsche: τι είναι η Δημοκρατία;

Φρίντριχ Νίτσε: 1844‒1900

Δημοκρατία: από την ελευθερία στην ανελευθερία;

§1. Η έννοια της δημοκρατίας κατανοείται από τον Νίτσε υπό έναν ευρέως πολλαπλό τρόπο και όχι αποκλειστικά ομοιογενώς και ανεξάρτητα από τις ιστορικές περιστάσεις. Στο πρώιμο και ύστερο έργο του, αντιτίθεται σταθερά στη δημοκρατία, θεωρώντας την ως το πιο ισοπεδωτικό πολίτευμα, που συνθλίβει το δημιουργικό ένστικτο των ατόμων και αποθρασύνει τα άγρια ένστικτα και συνακόλουθα την κτηνώδη συμπεριφορά της αγελαίας μάζας. Στα έργα του της μέσης περιόδου εμφανίζεται πιο ευέλικτος. Στα πρώιμα γραπτά του θεωρεί πως το μεγαλείο, η υπεροχή της πολιτείας συχνά επιτυγχάνεται σε βάρος της αδύναμης μάζας· αλλά τούτο αποτελεί ένα αναγκαίο τίμημα για να ωφεληθεί το σύνολο των ανθρώπων. Βασικό μοντέλο, για τη σκέψη του, κατ’ αυτή την περίοδο αποτελεί το σύστημα διακυβέρνησης, όπως ίσχυε στην αρχαία Ελλάδα. Στο έργο του Ανθρώπινο-πολύ Ανθρώπινο, αποδέχεται το τετελεσμένο της δημοκρατίας και επιχειρεί να ερμηνεύσει βασικές πτυχές της εσωτερικής της λειτουργίας. Γράφει σχετικά για τα πολιτικά κόμματα, τα οποία διαχρονικά έχουν αποδειχτεί βραχνάς της δημοκρατίας, με ορισμένες μόνο εξαιρέσεις κι αυτές βεβαιωτικές του κανόνα:

«Παρακαλώ να μας δοθεί ο λόγος. Ο δημαγωγικός χαρακτήρας και η πρόθεση να επηρεάσουν τις μάζες είναι σήμερα το κοινό στοιχείο όλων των πολιτικών κομμάτων: λόγω αυτής της πρόθεσης είναι όλα αναγκασμένα να μετατρέπουν τις αρχές τους σε μεγάλες τοιχογραφίες ηλιθιοτήτων και έτσι να τις ζωγραφίζουν στον τοίχο. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει πια … γιατί στη σφαίρα τούτη ισχύει αυτό που λέει ο Βολταίρος: «από τη στιγμή που αρχίζει να σκέφτεται ο λαουτζίκος, όλα είναι χαμένα»[1].

§2. Κατά την ίδια εποχή ‒και στο ίδιο έργο‒ υιοθετεί την έννοια της δημοκρατίας ως προσωρινό μέσο για την σταθερότητα και την υπέρβαση του στρατιωτικού εθνικισμού. Κάνει λόγο για έναν ασυγκράτητο εκδημοκρατισμό της Ευρώπης, τον οποίο δεν μπορεί να ανακόψει καμιά δύναμη. Αξιολογεί αυτόν τον εκδημοκρατισμό ως ένα από τα σημαντικά προφυλακτικά μέτρα, ικανά να διαχωρίζεται η νεωτερική αντίληψη της πολιτικής ζωής από τον Μεσαίωνα. Αποτελούν

«πέτρινα φράγματα και προστατευτικά τείχη ενάντια σε βάρβαρους, ενάντια σε λοιμούς, ενάντια στη σωματική και πνευματική υποδούλωση!»[2].

Συζητά, κατ’ αυτό το πνεύμα, για μια «μελλοντική δημοκρατία» που θα πάρει τον χαρακτήρα μιας «ευρωπαϊκής λίγκας των Εθνών», όπου το κάθε μεμονωμένο Έθνος θα αντιστοιχεί σε ένα καντόνι και η γενική οργάνωση αυτής της ένωσης θα γίνεται έτσι, ώστε να εξασφαλίζονται τα συμφέροντα των μεγάλων καντονιών και ακολούθως εκείνων όλης της ένωσης (ό.π., σ. 384). Εδώ ο Νίτσε μιλάει πολύ προφητικά για μια πολιτική οργάνωση σε επίπεδο Ευρώπης τουλάχιστο, η οποία φαινομενικά παραπέμπει σε ό,τι δείχνει να είναι σήμερα η Ευρώπη, ως πολιτική και οικονομική ένωση. Στην πραγματικότητα ωστόσο η σημερινή πολιτικο-οικονομική κ.λπ. οργάνωση της Ευρώπης είναι μια επικίνδυνη καρικατούρα της σύλληψης που πρώτος ο φιλόσοφος έφερε σε συζήτηση.

§3. Η κατά Νίτσε μελλοντική μορφή της δημοκρατίας χαρακτηρίζεται από την ανεξαρτησία της γνώμης, του τρόπους ζωής και της απασχόλησης. Πόρρω απέχει ακόμα από το να έχει πραγματωθεί και κινδυνεύει από τους μη κατέχοντες, από τους πλούσιους και από τα πολιτικά κόμματα[3]. Διακρίνεται σαφώς από τις σημερινές μορφές, όπως αυτή του κοινοβουλευτισμού:

«Εξ αποστάσεως. ‒Ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή η δημόσια άδεια να μπορείς να επιλέγεις ανάμεσα σε πέντε βασικές πολιτικές γνώμες, κολακεύει και κερδίζει την εύνοια όλων εκείνων, που θα ήταν πρόθυμοι να φαίνονται ανεξάρτητοι και ατομικιστές και να παλεύουν για τις δικές τους απόψεις. Εν τέλει όμως είναι αδιάφορο, αν η αγέλη εξαναγκάζεται να έχει μόνο μια γνώμη ή αν διατηρεί το δικαίωμα να έχει πέντε. ‒Όποιος παρεκκλίνει από τις πέντε δημόσιες γνώμες και στέκει απόμακρα, έχει πάντα όλη την αγέλη εναντίον του»[4].

Εδώ ο Νίτσε καταφέρεται κατά του κοινοβουλευτισμού ως ενός δημαγωγικού κέντρου και υπό την οπτική του ισοπεδωτικού ρόλου της δημοκρατίας, χέρι – χέρι με τον σοσιαλισμό (=πάσης φύσεως μορφές σοσιαλδημοκρατίας και σοσιαλισμού), κατά τον ραγδαίο εκφυλισμό της σε μαζική δημοκρατία. Στο ίδιο κύκλο σκέψεων φέρνει σε συζήτηση την ιδέα πως η δημοκρατία διασπά τις άκαμπτες ταξικές ιεραρχίες και έτσι απελευθερώνει ατομικές φιλοδοξίες, ενώ συγχρόνως δεν παύει να αποκαλύπτει τις θορυβώδεις και όχι λιγότερο ανεδαφικές φλυαρίες των σοσιαλιστών της εποχής του περί ελεύθερης μελλοντικής κοινωνίας[5].

§4. Η κεντρική έννοια πάντως της συνολικής σκέψης του Νίτσε, κι όχι μόνο της πολιτικής, είναι αυτή του Αγώνος. Υπό τον αστερισμό αυτής της έννοιας, χαρακτηριστικής της δυναμικής εξέλιξης της σκέψης του, κρίνει ή επικρίνει, ανάλογα με την περίπτωση, τη δημοκρατία ως τέτοια ή διάφορες επί μέρους μορφές εκδήλωσής της ή εφαρμογής της, αλλά και γενικότερα το κράτος με τις εκάστοτε εξουσιαστικές μορφές του. Οι νέες ιδέες του, όπως ο ίδιος τις εννοεί, δηλαδή οι εν εξελίξει πτυχές ή μορφές της σκέψης του, σε συνάφεια και με τον ανερχόμενο μηδενισμό στην Ευρώπη, αναγνωρίζουν την ηθική, πάνω στην οποία στηρίζεται όλο το πολιτικό και δη το δημοκρατικό οικοδόμημα της Ευρώπης, ως ηθική του αγελαίου ζώου[6]. Το πλέγμα έτσι των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων αποκτά μηδενιστικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα ο παθητικός μηδενισμός να οδεύει προς την απόλυτη κυριαρχία του, αποστερώντας τον άνθρωπο

«από την πίστη στο δίκιο του, στην αθωότητα· κυριαρχεί η ψευδολογία, ο οπορτουνισμός»[7].

Την ίδια στιγμή καθιδρύει τούτη την ψευδολογία και τον οπουρτουνισμό ως το γνωσιοντολογικό θεμέλιο όλων των κοινωνικο-πολιτικών θεσμίσεων του ανθρώπου· κατ’ επέκταση το δημοκρατικό κίνημα αποβαίνει:

«όχι απλώς μια μορφή κατάπτωσης της οργανωμένης ζωής στη σφαίρα της πολιτικής, αλλά και μορφή κατάπτωσης‒μείωσης του ανθρώπου, καταδίκης του στην κατάσταση του μέτριου/της μετριότητας και της απώλειας της αξίας του»[8].

Όλα, επομένως, τα πολιτικά‒πολιτισμικά επιτεύγματα της Ευρώπης, δηλαδή εκείνα που κατονομάζουν οι εκάστοτε, κάτω και του μετρίου, πολιτικοί ηγέτες της ως τέτοια, αλλά και καθετί που προβάλλουν ως πρόοδο είναι τα πυρηνικά στοιχεία της ηθικής της αγέλης και αποτελούν τον μέγιστο κίνδυνο να φτάσει ο άνθρωπος σε ολικό, καθολικό και συλλογικό εκφυλισμό και μάλιστα υπό την ετικέτα του «ανθρώπου του μέλλοντος», για τον οποίο μιλούν κατά κόρο

«οι μπουνταλάδες και χοντροκέφαλοι σοσιαλιστές»[9].

Τέτοιους μπουνταλάδες δημοκράτες, σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες, φιλελεύθερους κ.λπ. δεν τους βρίσκουμε αποκλειστικά σε ένα παρωχημένο παρελθόν, κατά το Νίτσε, αλλά στο αεί παρόν. Είναι αυτοί, που ακριβώς, επειδή οι ίδιοι έχουν εξαντλημένες τις λίγες δυνατότητές τους, εργάζονται συνειδητά ή μη για την εξάντληση και των τεράστιων δυνατοτήτων των άλλων ανθρώπων. Να γιατί, και πάλι με βάση τον λόγο του Νίτσε,

«ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης είναι συγχρόνως μια ακούσια, χωρίς την ελεύθερη βούληση, ρύθμιση για τη δημιουργία τυράννων, ‒με κάθε έννοια της λέξης, μαζί και της πνευματικής»[10].
------------------
[1] Φρ. Νίτσε: KSA 2, σ. 285.
[2] Ό.π., σ. 671-72.
[3] Ό.π., σ. 685.
[4] KSA 3, σσ. 500-501.
[5] Ό. π., σσ. 596-97.
[6] KSA 5, σ.124.
[7] Φρ. Νίτσε: Ο Ευρωπαϊκός Μηδενισμός. Εκδ. Ηριδανός 2017, σ. 144.
[8] KSA 5, σ. 126.
[9] Ό.π., σ. 127.
[10] Ό.π., σ. 183.

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (360e-362a)

Οὔτοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἄλλου ἕνεκα ἐρωτῶ πάντα ταῦτα ἢ σκέψασθαι βουλόμενος πῶς ποτ᾽ ἔχει τὰ περὶ τῆς ἀρετῆς καὶ τί ποτ᾽ ἐστὶν αὐτό, ἡ ἀρετή. οἶδα γὰρ ὅτι τούτου φανεροῦ [361a] γενομένου μάλιστ᾽ ἂν κατάδηλον γένοιτο ἐκεῖνο περὶ οὗ ἐγώ τε καὶ σὺ μακρὸν λόγον ἑκάτερος ἀπετείναμεν, ἐγὼ μὲν λέγων ὡς οὐ διδακτὸν ἀρετή, σὺ δ᾽ ὡς διδακτόν. καί μοι δοκεῖ ἡμῶν ἡ ἄρτι ἔξοδος τῶν λόγων ὥσπερ ἄνθρωπος κατηγορεῖν τε καὶ καταγελᾶν, καὶ εἰ φωνὴν λάβοι, εἰπεῖν ἂν ὅτι «Ἄτοποί γ᾽ ἐστέ, ὦ Σώκρατές τε καὶ Πρωταγόρα· σὺ μὲν λέγων ὅτι οὐ διδακτόν ἐστιν ἀρετὴ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν, νῦν σεαυτῷ τἀναντία [361b] σπεύδεις, ἐπιχειρῶν ἀποδεῖξαι ὡς πάντα χρήματά ἐστιν ἐπιστήμη, καὶ ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία, ᾧ τρόπῳ μάλιστ᾽ ἂν διδακτὸν φανείη ἡ ἀρετή. εἰ μὲν γὰρ ἄλλο τι ἦν ἢ ἐπιστήμη ἡ ἀρετή, ὥσπερ Πρωταγόρας ἐπεχείρει λέγειν, σαφῶς οὐκ ἂν ἦν διδακτόν· νῦν δὲ εἰ φανήσεται ἐπιστήμη ὅλον, ὡς σὺ σπεύδεις, ὦ Σώκρατες, θαυμάσιον ἔσται μὴ διδακτὸν ὄν. Πρωταγόρας δ᾽ αὖ διδακτὸν τότε ὑποθέμενος, νῦν τοὐναντίον ἔοικεν σπεύδοντι ὀλίγου πάντα [361c] μᾶλλον φανῆναι αὐτὸ ἢ ἐπιστήμην· καὶ οὕτως ἂν ἥκιστα εἴη διδακτόν.» ἐγὼ οὖν, ὦ Πρωταγόρα, πάντα ταῦτα καθορῶν ἄνω κάτω ταραττόμενα δεινῶς, πᾶσαν προθυμίαν ἔχω καταφανῆ αὐτὰ γενέσθαι, καὶ βουλοίμην ἂν ταῦτα διεξελθόντας ἡμᾶς ἐξελθεῖν καὶ ἐπὶ τὴν ἀρετὴν ὅτι ἔστιν, καὶ πάλιν ἐπισκέψασθαι περὶ αὐτοῦ εἴτε διδακτὸν εἴτε μὴ διδακτόν, μὴ πολλάκις ἡμᾶς ὁ Ἐπιμηθεὺς ἐκεῖνος καὶ ἐν τῇ σκέψει [361d] σφήλῃ ἐξαπατήσας, ὥσπερ καὶ ἐν τῇ διανομῇ ἠμέλησεν ἡμῶν, ὡς φῂς σύ. ἤρεσεν οὖν μοι καὶ ἐν τῷ μύθῳ ὁ Προμηθεὺς μᾶλλον τοῦ Ἐπιμηθέως· ᾧ χρώμενος ἐγὼ καὶ προμηθούμενος ὑπὲρ τοῦ βίου τοῦ ἐμαυτοῦ παντὸς πάντα ταῦτα πραγματεύομαι, καὶ εἰ σὺ ἐθέλοις, ὅπερ καὶ κατ᾽ ἀρχὰς ἔλεγον, μετὰ σοῦ ἂν ἥδιστα ταῦτα συνδιασκοποίην.Καὶ ὁ Πρωταγόρας, Ἐγὼ μέν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἐπαινῶ σου τὴν προθυμίαν καὶ τὴν διέξοδον τῶν λόγων. καὶ γὰρ οὔτε [361e] τἆλλα οἶμαι κακὸς εἶναι ἄνθρωπος, φθονερός τε ἥκιστ᾽ ἀνθρώπων, ἐπεὶ καὶ περὶ σοῦ πρὸς πολλοὺς δὴ εἴρηκα ὅτι ὧν ἐντυγχάνω πολὺ μάλιστα ἄγαμαι σέ, τῶν μὲν τηλικούτων καὶ πάνυ· καὶ λέγω γε ὅτι οὐκ ἂν θαυμάζοιμι εἰ τῶν ἐλλογίμων γένοιο ἀνδρῶν ἐπὶ σοφίᾳ. καὶ περὶ τούτων δὲ εἰς αὖθις, ὅταν βούλῃ, διέξιμεν· νῦν δ᾽ ὥρα ἤδη καὶ ἐπ᾽ ἄλλο τι τρέπεσθαι.
[362a] Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὕτω χρὴ ποιεῖν, εἴ σοι δοκεῖ. καὶ γὰρ ἐμοὶ οἷπερ ἔφην ἰέναι πάλαι ὥρα, ἀλλὰ Καλλίᾳ τῷ καλῷ χαριζόμενος παρέμεινα.
Ταῦτ᾽ εἰπόντες καὶ ἀκούσαντες ἀπῇμεν.

***

ΣΤ'. ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
Τότε είπα: Όλες αυτές τις ερωτήσεις τις κάνω μονάχα για ένα σκοπό: θέλω να εξετάσω πού βρίσκεται η αλήθεια πάνω στο ζήτημα της αρετής, και τί ακριβώς είναι αυτό που λέμε αρετή. Γιατί είμαι βέβαιος ότι, αν αυτό ξεκαθαριστεί, [361a] θα αποδεικνυόταν ευκολότατα εκείνο που μας έκαμε κι εμένα κι εσένα, τον καθένα απ᾽ τη σκοπιά του, να μιλάμε ώρα πολλή, κι εγώ να λέω ότι η αρετή είναι κάτι που δεν μπορεί να διδαχτεί, εσύ ότι μπορεί. Τώρα μου φαίνεται ότι το τελικό συμπέρασμα της συζήτησής μας σα να γίνεται κατήγορος και σαρκαστής μας· και αν του δινόταν φωνή, θα ᾽λεγε: Σωκράτη και Πρωταγόρα, με κάνετε να χάσω το μυαλό μου· εσύ, ο οποίος στην αρχή είπες ότι η αρετή δεν μπορεί να διδαχτεί, τώρα βάζεις τα δυνατά σου κι υποστηρίζεις το αντίθετο απ᾽ ό,τι έλεγες, [361b] προσπαθώντας ν᾽ αποδείξεις ότι όλα τα μόρια της αρετής είναι γνώση: και η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η ανδρεία και μ᾽ αυτό τον τρόπο θαυμάσια μπορεί να γίνει φανερό ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί· γιατί αν η αρετή είναι κάτι άλλο κι όχι σοφία, όπως προσπάθησε να υποστηρίξει ο Πρωταγόρας, σίγουρα δε θα μπορούσε να διδαχτεί· τώρα όμως, αν γίνει φανερό ότι στο σύνολό της είναι σοφία —αυτή δεν είναι η επιδίωξή σου;— θα ήταν παράδοξο να μην μπορεί να διδαχτεί. Από την άλλη ο Πρωταγόρας τότε ξεκίνησε με την άποψη ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί· αντίθετα όμως δίνει την εντύπωση ανθρώπου που βάζει τα δυνατά του για ν᾽ αποδείξει —ούτε λίγο ούτε πολύ— [361c] ότι αυτή είναι ό,τι άλλο θες, όχι όμως γνώση· αλλά σ᾽ αυτή την περίπτωση θα ᾽ταν των αδυνάτων αδύνατο να μπορεί να διδαχτεί. Βλέπω λοιπόν, Πρωταγόρα, ότι όλ᾽ αυτά έγιναν άνω κάτω, βρίσκονται σε φοβερή σύγχυση. Γι᾽ αυτό μ᾽ όλη μου την ψυχή επιθυμώ να ξεκαθαριστούν αυτά και θα ᾽θελα, αφού τα εξετάσουμε σχολαστικά, να φτάσουμε τέλος στην εξέταση της ουσίας της αρετής, και τότε για μια ακόμη φορά να εξετάσουμε το ίδιο ζήτημα — δηλαδή αν αυτή είναι από τα πράγματα που μπορούν να διδαχτούν ή όχι. Γιατί φοβάμαι μην τυχόν ο Επιμηθέας που έλεγες [361d] μας παραπλανήσει και μας βγάλει από το σωστό δρόμο στην έρευνά μας, όπως κατά τα λεγόμενά σου μας άφησε στο έλεος του θεού, όταν έκανε τη διανομή. Λοιπόν και στο μύθο μού έκανε καλύτερη εντύπωση ο Προμηθέας από τον Επιμηθέα. Εγώ τον παίρνω για παράδειγμα και τα μελετώ όλ᾽ αυτά, γιατί —σαν Προμηθέας— φροντίζω από τα πριν για την πορεία όλης μου της ζωής· θα ένιωθα λοιπόν μοναδική χαρά, όπως είπα και στην αρχή, να τα εξετάζω αυτά μαζί σου, αν αυτό είναι και δική σου επιθυμία.
Τότε ο Πρωταγόρας είπε: Εγώ, Σωκράτη, θαυμάζω το ζήλο σου και τον τρόπο με τον οποίο εκθέτεις τις σκέψεις σου. [361e] Λοιπόν πιστεύω ότι και γενικά δεν είμαι κακός άνθρωπος και ότι δε βρίσκεται άνθρωπος που να νιώθει φθόνο λιγότερο από μένα· έτσι κι εσένα —το ᾽χω κιόλας πει σε πολλούς— σε θαυμάζω περισσότερο από κάθε άλλο συνομιλητή μου, κι όσο για τους συνομηλίκους σου, δε σε συγκρίνω με κανένα. Και λέω ότι δε θα με έκανε να εκπλαγώ, αν πάρεις θέση ανάμεσα στους ονομαστούς για τη σοφία τους ανθρώπους. Ωστόσο για το θέμα αυτό σε άλλη ευκαιρία, όταν θέλεις, θα συζητήσουμε αναλυτικά· τώρα όμως είναι καιρός να ασχοληθούμε και με κάτι άλλο.
[362a] Αλλά, του είπα, αφού έτσι νομίζεις, έτσι ας γίνει. Γιατί εγώ από ώρα έπρεπε να πάω κάπου, όπως είπα, αλλά παρέμεινα για να κάνω την καρδιά του ωραίου Καλλία.
Αυτά είπαμε κι ακούσαμε και τους αφήσαμε και φύγαμε.