Χρόνος: η ακαθόριστη κίνηση της ύπαρξης και των γεγονότων στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, θεωρούμενη ως σύνολο. Γενικά χρόνος χαρακτηρίζεται η ακριβής μέτρηση μιας διαδικασίας από το παρελθόν στο μέλλον.
Αχρονικός: εκείνος που δεν λαμβάνει υπόψιν του τη ροή και την εξέλιξη του χρόνου.
Τον χρόνο τον αντιλαμβανόμαστε κυρίως με δύο τρόπους. Ο ένας είναι ο υποκειμενικός τρόπος και ο άλλος ο ημερολογιακός, μαθηματικός και αντικειμενικός τρόπος. Η υποκειμενική εμπειρία του πως βιώνουμε τον χρόνο δεν είναι τυχαία, αλλά συνήθως καθορίζεται από τα συναισθήματα, την παρούσα ψυχική μας κατάσταση και διάθεση, την ηλικία αλλά και την ιδιοσυγκρασία μας. Επομένως ο ψυχολογικός χρόνος, που είναι η υποκειμενική εμπειρία του χρόνου, βιώνεται διαφορετικά σε αρκετές περιστάσεις, σε αντίθεση με τον μαθηματικό, αντικειμενικά μετρήσιμο από το ρολόι ή το ημερολόγιο χρόνο.
Χρόνος και Ασυνείδητο
Ασυνείδητο: Το ασυνείδητο μπορεί να περιγραφεί ως εκείνο το μέρος της ψυχής το οποίο δημιουργεί πολλές νοητικές διαδικασίες και διεργασίες, οι οποίες εκδηλώνονται στην ψυχή του ατόμου χωρίς το άτομο να γνωρίζει την ύπαρξή τους. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν ασυνείδητα συναισθήματα, ασυνείδητες σκέψεις ή ιδέες, ασυνείδητες αντιλήψεις και αντιδράσεις, συμπλέγματα, φοβίες και κρυφούς πόθους και επιθυμίες.
Σύμφωνα με τον Freud (1915): Οι διαδικασίες του συστήματος του ασυνείδητου είναι αχρονικές, δηλαδή δεν έχουν διάταξη στο χρόνο, δεν τροποποιούνται από τη ροή του χρόνου και δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το χρόνο. Πιο συγκεκριμένα το ασυνείδητο δεν αντιλαμβάνεται την πάροδο του χρόνου. Το πέρασμα του χρόνου δεν μεταβάλλει τις ψυχικές του διεργασίες.
Επιθυμίες, παρορμήσεις, ανεκπλήρωτα απωθημένα, τα οποία ποτέ δεν βγήκαν προς τα έξω, υπάρχουν εκεί και μοιάζουν σαν να συνέβησαν πρόσφατα. Μπορούν να γίνουν συνειδητά, με την βοήθεια της θεραπείας, και έτσι να αναγνωριστούν και να κατανοηθούν. Στην θεραπεία γίνεται αντιληπτό το ότι όλα αυτά προέρχονται από το παρελθόν και έτσι ενδεχομένως χάνουν την «σπουδαιότητα» τους, και έτσι το άτομο με αυτό τον τρόπο μπορεί να απεμπλακεί πλέον στο εδώ και τώρα από το φορτίο που του επιφέρουν.
Χρόνος και Όνειρα
Όνειρο: η βίωση μίας σειράς εικόνων, ήχων ή άλλων αισθήσεων, ιδεών, συναισθημάτων και μορφών που ενδεχομένως δημιουργούν μία, συνήθως αλλοπρόσαλλη, «ιστορία» στην διάρκεια του ύπνου κατά τη φάση REM.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, τα όνειρα αποτελούν την βασιλική οδό για το ασυνείδητο. Επομένως, το ασυνείδητο κατέχοντας αυτή την προεξάρχουσα θέση στα όνειρα, τα καθιστά αχρονικά (όντας και το ίδιο αχρονικό), χωρίς να τα περιορίζει. Το άτομο στο όνειρο δεν έχει πλήρη αίσθηση και συνειδητότητα του χρόνου. Η αίσθηση αυτή είναι σχετική. Όπως στο ασυνείδητο έτσι και στα όνειρα, ουσιαστικά δεν παρουσιάζεται παντελής εξάλειψη του χρόνου αλλά ένας παράλογος και διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης του.
Η αχρονικότητα του ονείρου έγκειται στο ότι το όνειρο προέρχεται από το παρελθόν, εκφράζοντας επιθυμίες, εντάσεις, συγκρούσεις, που παρά το πέρασμα του χρόνου είναι ακόμα ενεργές.
Στο όνειρο όλα βιώνονται με μεγαλύτερη ένταση και αμεσότητα σε σχέση με την πραγματική, εκτός ύπνου ζωή μας. Πολλές φορές τα πράγματα στο όνειρο μοιάζουν να γίνονται γρήγορα και αυτό εξηγείται από την ανάγκη μας για μία φυγή σε άλλη πραγματικότητα. Θέλουμε να βιώσουμε μία διαφορετική εμπειρία, πέρα από τα όρια της καθημερινής ρουτίνας μας.
Όπως συμβαίνει με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας, ανεξάρτητα από το πότε προέρχονται χρονικά τα βιώνουμε στο παρόν, έτσι και ο χρόνος ως εμπειρία στα όνειρα αποδίδεται στο παρόν. Τις περισσότερες φορές όσα βιώνουμε στο όνειρο προέρχονται από επιθυμίες και σκέψεις άλλων χρονικών περιόδων, συνήθως παρελθοντικών. Σύμφωνα με τον Freud (1900): Τα όνειρα χρησιμοποιούν ενεστώτα χρόνο, όπως και τα ονειροπολήματα. Ο ενεστώτας είναι ο χρόνος στον οποίο οι επιθυμείς παρουσιάζονται ως εκπληρωμένες.
Όσον αφορά το πως βλέπουμε τον εαυτό μας στο όνειρο ηλικιακά, σπάνια τον βλέπουμε σε διαφορετική από την τωρινή μας ηλικία. Ενδεχομένως να έχουμε άλλη ταυτότητα στο όνειρο, και αυτή η ταυτότητα να είναι άλλης ηλικίας, όμως η συνείδηση της ηλικίας παραμένει αυτή του παρόντος, τουλάχιστον και σαν υπόνοια.
Όσον αφορά το βίωμα του ατόμου που ονειρεύεται, αυτό είναι αχρονικό, χωρίς ηλικία, και υποδηλώνει την προσωπικότητα με διαχρονικά χαρακτηριστικά, με μία έννοια του εαυτού που σχετίζεται με επιθυμίες, απωθημένα και ταυτίσεις της παιδικής ηλικίας, παρά με την τρέχουσα επαγγελματική ταυτότητα και τον κοινωνικό του ρόλο.
Χρόνος και Χώρος
Σκεπτόμενοι ένα όνειρο που είδαμε, συνήθως δεν μπορούμε να θυμηθούμε τι προηγήθηκε και τι ακολούθησε. Όταν ένα όνειρο έρχεται στον συνειδητό εαυτό μας, προσπαθούμε κάπου να το τοποθετήσουμε χρονικά. Εξαιτίας όμως της αχρονικότητας του ασυνείδητου, το όνειρο δεν μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά κάπου συγκεκριμένα (Federn, 1974). Επομένως, ανήκει σε ένα σύστημα στο οποίο το χρονικό στοιχείο δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο.
Όμως το συγκεκριμένο σύστημα παρουσιάζει κάτι το οποίο μοιάζει με αυτό που ονομάζουμε χωρικότητα. Επομένως ο χρόνος στο όνειρο εκφράζεται με όρους που έχουν σχέση με το χώρο. Γενικά ο χώρος και ο χρόνος, καθορίζουν την πραγματικότητα μας και το πως αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Οι δύο αυτές έννοιες ρεαλιστικά δεν μπορούν να αναχθούν η μία στην άλλη. Παρά ταύτα η διεργασία του ονείρου ανάγει τη σκέψη σε εικονικές και γλωσσικές μορφές, χρησιμοποιώντας τρεις μεθόδους σύμφωνα με τον Freud: την συμπύκνωση, τον συμβολισμό και την μετάθεση. Έτσι ο χώρος και χρόνος ακολουθούν τους κανόνες του ονείρου.
Ο χρόνος βιώνεται είτε ως διάρκεια, είτε ως προοπτική. Η εμπειρία του χρόνου ως προοπτική (παρελθόν / μέλλον) βασίζεται στον διαχωρισμό του εαυτού μας από τα αντικείμενα και στην επίγνωση των ορίων του εαυτού μας από αυτά. Όλα αυτά υποδηλώνουν την έννοια του χώρου. Η εμπειρία του χρόνου ως διάρκεια, του αισθήματος ότι τα πράγματα διαρκούν, ότι χρόνος κυλά αργά ή γρήγορα, βασίζεται στην πίεση και την ζωτικότητα των επιθυμιών μας στο ασυνείδητο. Στο όνειρο εκδηλώνεται περισσότερο ως κίνηση παρά ως χώρος (αργή ή γρήγορη κίνηση με αναφορά σε γεγονότα του ονείρου όπως τα παρατηρεί ο ονειρευόμενος, ή στον ονειρευόμενο ως υποκείμενο).
Όνειρο και Αντικειμενότροπες Σχέσεις
Αντικειμενότροπες Σχέσεις*: Η Melanie Klein υποστήριξε πως τα ένστικτα είναι ψυχοσωματικά αντικείμενα* που διατηρούν το βιολογικό τους χαρακτήρα, αλλά παράλληλα επικοινωνούν με αντικείμενα του περιβάλλοντος και στηριζόμενα από αυτά, προσπαθούν να επιτύχουν μία κατάσταση οργανισμικής ασφάλειας, η οποία εκφράζεται με εσωτερικές απεικονίσεις (Ashbach & Schermer, 1994). Κατά την ψυχική ανάπτυξη του βρέφους, αυτή η αλληλεπίδραση των εσωτερικών και εξωτερικών αντικειμένων, διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου (Hurry, 1998). Η θεωρία δέχεται πως οι πρώιμες σχέσεις αντικειμένων του βρέφους σχετίζονται με την ποιότητα των μεταγενέστερων σχέσεων του ατόμου (Pervin & John, 1999).
Η παρουσία του αντικειμενότροπου χρόνου στα όνειρα υποδηλώνει και εκφράζει ποικίλα νοήματα. Έχει να κάνει με την παρελθούσα εμπειρία του χρόνου και αφορά επετείους, γενέθλια, χρονικές διορίες, το θάνατο κλπ. Η ώρα της μέρας στα όνειρα συμβολίζει συνήθως την παιδική ηλικία του ονειρευόμενου (Freud, 1913). Για παράδειγμα, σε ένα όνειρο η εμφάνιση της ώρας πέντε, συμβολίζει την ηλικία των πέντε ετών του ονειρευόμενου και κατ’ επέκταση σημαντικά γεγονότα, συναισθήματα ή αναμνήσεις της τότε εποχής.
Τα όνειρα πολλές φορές προσπαθούν να προστατεύσουν τον ύπνο και την συνέχιση του και λειτουργούν αμυντικά. Σε αρκετές περιπτώσεις προστατεύουν από τον ίδιο τον χρόνο και την επέλαση του – σταματώντας τον μέσα στο όνειρο – στην καθημερινότητα.
Τα όνειρα αποκρύπτουν την συνειδητότητα και επίγνωση του χρόνου της καθημερινότητας, έτσι ώστε να αποφευχθεί η επαγρύπνηση του Υπερεγώ* (ηθικές αξίες), το άγχος για την εκπλήρωση καθηκόντων και υποχρεώσεων. Ανησυχίες που έχουν σχέση με το χρόνο στα όνειρα πολλές φορές παρουσιάζονται ως μεταμφιεσμένες φιγούρες οι οποίες εμπλέκουν χρηματικές συναλλαγές. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να ονειρευτεί ότι χρωστάει ένα χρηματικό ποσό. Αυτό το ποσό πιθανότατα συμβολίζει μία διορία ή ένα χρονικό διάστημα.
Στις περιπτώσεις όπου στο όνειρο η αναφορά στο χρόνο είναι σαφής, ο συμβολισμός είναι κάτι διαφορετικό από το έκδηλο, προφανές περιεχόμενο. Είτε έκδηλα, είτε με υπαινιγμό, και τα δύο είδη αναφοράς στο χρόνο αντιπροσωπεύουν συγκρουσιακές, συναισθηματικά φορτισμένες αντικειμενότροπες σχέσεις. Η έμμεση, ακαθόριστη αναφορά στο χρόνο μέσα στο όνειρο, συνήθως εκφράζει μία ανησυχία του ονειρευόμενου για μια τρέχουσα κατάσταση, ενώ η παρουσία σαφούς και άμεσου χρόνου υποδηλώνει παρελθούσα συγκρουσιακή σχέση ή ένα παλιότερο τραυματικό γεγονός.
Αυτά συνήθως είναι και τα όνειρα που επαναλαμβάνονται από την παιδική μας ηλικία έως την ενήλικη ζωή, ένδειξη του γεγονότος αυτού είναι πως αναφέρονται σε ένα παρελθοντικό γεγονός ριζωμένο στο παρελθόν. Γενικά, έμμεσες αναφορές στο χρόνο σε σχέσεις με συμβάντα και καταστάσεις ματαίωσης εμπεριέχουν την άμεση εμπειρία του χρόνου ως διάρκεια. Η εμπειρία του χρόνου ως διάρκεια σχετίζεται με συγκρούσεις οι οποίες εμπλέκουν το Υπερεγώ, αντικειμενότροπες σχέσεις, αμφιθυμία* και ενοχή. Εφόσον το βίωμα του χρόνου είναι έμμεσο, τέτοιες σχέσεις αναφέρονται σε τρέχουσες καταστάσεις που αφορούν το εδώ και τώρα.
Η εμπειρία του χρόνου ως σύντομου ή γρήγορου έχει να κάνει με την αναζήτησή ενός δυσπρόσιτου ή απαγορευμένου αντικειμένου αγάπης. Ο χρόνος δηλαδή βιώνεται ως γρήγορος και σύντομος, είτε με ξεκάθαρο και σαφή τρόπο, είτε σε καταστάσεις ματαίωσης και απογοήτευσης (π.χ. χαμένο τρένο που δεν προλάβαμε). Η εμπειρία του χρόνου ως αργού και και μακρύ στο όνειρο, μπορεί να υποδηλώνει ενοχές για κάποιο αμφιθυμικό αντικείμενο αγάπης. Αποτελεί μια αντίδραση απέναντι στο επιθετικό κομμάτι της αμφιθυμίας, όπου το όνειρο έχει αμυντικό ρόλο ώστε να κρατήσει αυτό το αντικείμενο μακριά για να το διατηρήσει και να το προστατεύσει.
Χρόνος και Συναίσθημα στο Όνειρο
Ο Freud (1900) πίστευε πως τα όνειρα τα οποία περιλαμβάνουν αναχώρηση για ένα ταξίδι και κάποιος χάνει το τρένο ή το πλοίο, υποδηλώνουν την άρνηση του φόβου του θανάτου. Πιστεύοντας πως η αναχώρηση αποτελούσε ένα σύμβολο θανάτου, τόνισε πως ένας ονειρευόμενος, σε ένα ταξίδι στο οποίο τελικά δεν επιβιβάστηκε, επιθυμούσε να καθησυχάσει τον ίδιο του τον εαυτό, λέγοντας του: «ηρέμησε δεν θα πεθάνεις, δεν θα ανέβεις στο τρένο ή το πλοίο, το έχασες».
Επομένως, ένα τέτοιο όνειρο φαίνεται να μοιάζει με έναν επερχόμενο μελλοντικό φόβο. Όμως το άγχος θανάτου προέρχεται συνήθως από παρελθούσες εμπειρίες όπως το άγχος αποχωρισμού από ένα αντικείμενο αγάπης, μία τραυματική απώλεια. Έτσι μάλλον η πραγματική προοπτική του ονείρου έχει να κάνει με το παρελθόν του ονειρευόμενου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και το όνειρο των εξετάσεων, όπου μια τρέχουσα αγχογόνος κατάσταση που έχει το άτομο να διαχειριστεί, του επαναφέρει μια παρελθοντική εξίσου αγχογόνα και δύσκολη κατάσταση όπως οι εξετάσεις στο σχολείο.
Déjà vu: στη γαλλική γλώσσα σημαίνει το ήδη ειδωμένο. Ο όρος προμνησία (στα ελληνικά) περιγράφει την αίσθηση ότι κάποιος έχει δει ή βιώσει ξανά στο παρελθόν μία κατάσταση. Η εμπειρία της προμνησίας συνοδεύεται συνήθως από μία αίσθηση παράξενου και αποδίδεται από το υποκείμενο της εμπειρίας σε όνειρο του, παρόλο το ότι υπάρχει η αίσθηση ότι η εμπειρία έχει πραγματικά υπάρξει στο παρελθόν. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό και επίσημες έρευνες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 70% των ανθρώπων το έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.
Σύμφωνα με το Freud (1900) το déjà vu σε ένα όνειρο έχει και ειδική σημασία: σχετίζεται με την μητέρα (μήτρα) και την πρώιμη εμπειρία της γέννησης του ατόμου. Δεν υπάρχει κανένα άλλο μέρος για το οποίο να μπορεί κάποιος να πει με σιγουριά ότι έχει ξαναβρεθεί. Επομένως ένα τέτοιο όνειρο υποδηλώνει την ανάγκη της μητρικής παρουσίας και προστασίας, την έλλειψη της μητέρας αλλά και την νοσταλγία της, κατά περίπτωση.
Ο χρόνος στο όνειρο σε πολλές καταστάσεις αποσκοπεί και στο να εξουδετερώσει δυσάρεστα και ενοχλητικά συναισθήματα. Συνήθως το όνειρο μεταθέτει αυτά τα συναισθήματα σε ένα αδιάφορο αντικείμενο ή γεγονός, έτσι ώστε να τα αποδεσμεύσει από την διάσταση του χρόνου και τον εαυτό του. Στην καθημερινότητα, ορισμένα οδυνηρά συναισθήματα όπως το άγχος, ο φόβος έχουν να κάνουν με την ιδέα του χρόνου ως μέλλοντος.
Δηλαδή αισθανόμαστε έτσι για ένα πιθανό επερχόμενο κίνδυνο, μία ενδεχόμενη αποτυχία κλπ. Τα συναισθήματα όπως η θλίψη, το πένθος και η κατάθλιψη, υποδηλώνουν την πεποίθηση μας πως κάτι δυσάρεστο και επιζήμιο όπως μια σημαντική απώλεια, μία αποτυχία που συντελέσθηκε, ανήκει στο παρελθόν και δεν επιδέχεται πλέον διόρθωσης και αλλαγής. Έτσι, η εξάλειψη της έννοιας του χρόνου ως παρελθόντος ή μέλλοντος θα εξαφάνιζε αυτό το οδυνηρό συναίσθημα.
Πιθανώς θα το μετέτρεπε σε ένα παροντικό συναίσθημα όπως ο θυμός και η ανία, τα οποία είναι ευκολότερο διαχειρίσιμα μέσα στο όνειρο, μέσω της δράσης. Ο χρόνος μπορεί να γίνει άμεσα αισθητός ως διάρκεια, ως αργός, γρήγορος ή στάσιμος και έμμεσα ως χρονική αναφορά ή προοπτική, στο πλαίσιο κάποιου συναισθήματος που προσδιορίζεται από το χρόνο. Για παράδειγμα, άγχος / στρες με την έννοια της προσμονής ή απειλής. Όταν το συναίσθημα γίνει πολύ έντονο στο όνειρο, η αίσθηση του χρόνου ως προοπτική εξαλείφεται και την θέση της καταλαμβάνει η αίσθηση του χρόνου ως διάρκεια.
Το συναίσθημα και ο χρόνος συγχωνεύονται σε μια δύσκολη και οδυνηρή εμπειρία και το το άτομο παύει πια να έχει συνείδηση του εαυτού του. Έτσι ξυπνάει από το όνειρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εφιάλτες, οι οποίοι εμπεριέχουν τέτοια αρνητικά συναισθήματα και την εμπειρία του χρόνου ως πολύ αργού ή εντελώς στάσιμου, δηλαδή μία αίσθηση του χρόνου εντελώς αντίθετη από την εμπειρία της αχρονικότητας. Γι’αυτό και το άτομο παύει να ονειρεύεται και ξυπνάει.
Άλλο παράδειγμα αποτελούν τα ερωτικά όνειρα. Ο ονειρευόμενος βιώνει μία βαθιά και έντονη ευχαρίστηση στην οποία ο χρόνος φαίνεται να τελειώνει, σα να απομακρύνεται για να εξαφανιστεί στο πουθενά. Και σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο ξυπνάει και αισθάνεται σαν το όνειρο να έχει διαρκέσει μία αιωνιότητα.Όνειρα στα οποία παρουσιάζεται συναισθηματική εκφόρτιση σχετίζονται με εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας και συνήθως είναι επαναλαμβανόμενα, υποδηλώνοντας και σε αυτή την περίπτωση αντικειμενότροπες σχέσεις.
Όσον αφορά το μέγεθος στα όνειρα, η παρουσία του εαυτού μας σαν κάτι πολύ μικρό για παράδειγμα δίπλα σε γονεϊκές φιγούρες και συγκεκριμένα στην μητέρα, υποδηλώνει την απόσταση της εμπειρίας αυτής μέσα στο χρόνο, μέσω της οπτικής γωνίας και προοπτικής, που μας κάνει να φαινόμαστε μικροί σε μεγάλη απόσταση. Γενικά η ιδέα του μικρού μεγέθους εκφράζει την διαφοροποίηση εαυτού – αντικειμένου.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό το οποίο βιώνουμε στο όνειρο έγκειται στην ικανότητα του εαυτού μας να αποκόπτεται από τα αισθητηριακά ερεθίσματα ξεχνώντας τα, καθώς και στην αποσύνδεση από τον εξωτερικό κόσμο και την πραγματικότητα. Η προσοχή μας σαν ψυχική ενέργεια αποσύρεται από τα αισθητήρια όργανα και τους εκούσιους μύες και επενδύει στο σπλαχνικό τμήμα του οργανισμού, κάτι που εξηγεί την αύξηση θερμότητας, την αίσθηση ότι λιώνουμε, τα οποία βιώνουμε καθώς μας παίρνει ο ύπνος. Όταν η προσοχή αυτή που μοιάζει με ενέργεια που ρέει, μακριά από την ψυχική αναπαράσταση των σπλάχνων και επενδύει αποκλειστικά στις αναπαραστάσεις του ψυχικού μας κόσμου, εκεί δημιουργείται το όνειρο.
-----------------------
*Εγώ, Εκείνο και Υπερεγώ: είναι οι τρεις συνιστώσες του μοντέλου για τη δομή του ανθρωπίνου ψυχικού οργάνου στα πλαίσια της δεύτερης τοπικής θεωρίας του Sigmund Freud. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το Εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο. Το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος, που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας. Τέλος το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση.
*Αντικειμενότροπες Σχέσεις: Η συγκεκριμένη θεωρία έρχεται να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που παίζει η πρώτη σχέση μεταξύ μητέρας – βρέφους στην ανάπτυξη της ταυτότητας του παιδιού και της ψυχικής του δομής.
*Αντικείμενο/α: 1.Πρόσωπο, σημαντικός άλλος στην ζωή του ατόμου. 2.Εσωτερικές αναπαραστάσεις που έχει το άτομο για τους άλλους.
*Αμφιθυμία: η συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων στην ψυχή του ατόμου.
