Σάββατο 25 Ιουλίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (763-814)

χοροὶ χοροὶ [στρ. α]
καὶ θαλίαι μέλουσι Θή-
βας ἱερὸν κατ᾽ ἄστυ.
765 μεταλλαγαὶ γὰρ δακρύων,
μεταλλαγαὶ συντυχίας
‹ › ἔτεκον ἀοιδάς.
βέβακ᾽ ἄναξ ὁ καινός, ὁ δὲ παλαίτερος
770 κρατεῖ, λιμένα λιπών γε τὸν Ἀχερόντιον.
δοκημάτων ἐκτὸς ἦλθεν ἐλπίς.

θεοὶ θεοὶ [ἀντ. α]
τῶν ἀδίκων μέλουσι καὶ
τῶν ὁσίων ἐπάιειν.
ὁ χρυσὸς ἅ τ᾽ εὐτυχία
775 φρενῶν βροτοὺς ἐξάγεται
δύνασιν ἄδικον ἐφέλκων.
†χρόνου γὰρ οὔτις ἔτλα τὸ πάλιν εἰσορᾶν†·
νόμον παρέμενος ἀνομίαι χάριν διδοὺς
780 ἔθραυσεν ὄλβου κελαινὸν ἅρμα.

Ἰσμήν᾽ ὦ στεφαναφόρει [στρ. β]
ξεσταί θ᾽ ἑπταπύλου πόλεως
ἀναχορεύσατ᾽ ἀγυιαὶ
Δίρκα θ᾽ ἁ καλλιρρέεθρος,
785 σύν τ᾽ Ἀσωπιάδες κόραι
πατρὸς ὕδωρ βᾶτε λιποῦσαι συναοιδοὶ
Νύμφαι τὸν Ἡρακλέους
καλλίνικον ἀγῶνα.
790 Πυθίου δενδρῶτι πέτρα
Μουσᾶν θ᾽ Ἑλικωνίδων δώματα,
αὔξετ᾽ εὐγαθεῖ κελάδωι
ἐμὰν πόλιν, ἐμὰ τείχη,
σπαρτῶν ἵνα γένος ἐφάνθη,
795 χαλκασπίδων λόχος, ὃς γᾶν
τέκνων τέκνοις μεταμείβει,
Θήβαις ἱερὸν φῶς.

ὦ λέκτρων δύο συγγενεῖς [ἀντ. β]
εὐναί, θνατογενοῦς τε καὶ
800 Διός, ὃς ἦλθεν ἐς εὐνὰν
νύμφας τᾶς Περσηίδος· ὡς
πιστόν μοι τὸ παλαιὸν ἤ-
δη λέχος, ὦ Ζεῦ, σὸν ἐπ᾽ οὐκ ἐλπίδι φάνθη.
805 λαμπρὰν δ᾽ ἔδειξ᾽ ὁ χρόνος
τὰν Ἡρακλέος ἀλκάν·
ὃς γᾶς ἐξέβας θαλάμων
Πλούτωνος δῶμα λιπὼν νέρτερον.
κρείσσων μοι τύραννος ἔφυς
810 ἢ δυσγένει᾽ ἀνάκτων,
ἃ νῦν ἐσορῶντι φαίνει
ξιφηφόρων ἐς ἀγώνων
ἅμιλλαν εἰ τὸ δίκαιον
θεοῖς ἔτ᾽ ἀρέσκει.

***
Χοροί, χοροί και φαγοπότια
είναι φροντίδα της ιερής
πόλης τώρα των Θηβών.
Τι των δακρύων η αλλαγή
και η αλλαγή της τύχης
γεννήσανε τραγούδια.
Πάει ο καινούργιος βασιλιάς
κι ο παλιός έχει τη δύναμη,
770 τον όχτο αφήνοντας του Αχέροντα.
Ήρθε αναπάντεχη η ελπίδα.

Οι θεοί, οι θεοί φροντίζαν πάντα
να ξέρουν άδικους και δίκιους.
Ω! το χρυσάφι κι η ευτυχία
των θνητών παίρνουνε τον νου,
σε άδικη σέρνοντάς τους δύναμη.
Και δεν βαστάει κανείς να βλέπει
του χρόνου τα γυρίσματα·
γιατί τον νόμον αψηφώντας
και χαριζόμενος στην ανομιά
780 σπάζει της ευτυχίας το μαύρον άρμα.

Ω συ Ισμηνέ, στεφανοφόρεσε
και της εφτάπυλής μας πόλης
ρούγες καλόστρωτες, χορέψτε·
και Δίρκη καλορέματη
και του Ασωπού παρθένες νύμφες,
αφήνοντας το πατρικό
νερό, ελάτε συντρόφισσες
του τραγουδιού για τον καλλίνικο
αγώνα του Ηρακλή· και ω βράχε
790 δεντροσκέπαστε του Απόλλωνα
και οικιές των Ελικωνιάδων
Μουσών, ελάτε με χαρούμενον
αχό στην πόλη και στα τείχη μας
όπου των σπαρμένων φάνηκε
ανθρώπων η γενιά, χαλκάσπιδων
λόχοι, που κληρονομά
από γενιά σε γενιά τη χώρα,
όντας ιερό της Θήβας φως.

Ω συ του κλιναριού συγκοίμισμα
διπλό, θνητού και του Διός,
800 που ᾽ρθε και με τη νύφην έσμιξε,
του Περσέως την αγγονή,
πόσο η πίστη μου στο παλιό
κρεβάτι τούτο, ω Δία, φάνηκε
ανώτερη από την ελπίδα,
κι απόδειξε λαμπρήν ο χρόνος
του Ηρακλή τη δύναμη!
γιατί απ᾽ την κούφια γης εβγήκε,
του Πλούτωνα το βαθύ δώμ᾽ αφήνοντας.
Καλύτερος άρχοντας είσαι
810 από τον βασιλιά μας, γεννημένον
δειλό, που τώρα δείχνει ότι έρχεται
να παραβγεί σε αγώνα
σπαθιών, αν στους θεούς το δίκιο
ακόμ᾽ αρέσει.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της πρώιμης κλασικής εποχής

4.3. Ο «αυστηρός ρυθμός», η ανάπτυξη της μεγάλης χαλκοπλαστικής και ο νέος τρόπος στησίματος του ανθρώπινου σώματος: Τέχνη, επιστήμη και τεχνική

Η πλαστική της αρχαϊκής εποχής βασιζόταν σε έναν περιορισμένο αριθμό σταθερών τύπων, οι σημαντικότεροι από τους οποίους ήταν ο κούρος, δηλαδή ο όρθιος γυμνός νέος άνδρας, και η κόρη, δηλαδή η όρθια ντυμένη νεαρή γυναίκα. Σε αυτές μπορούμε να προσθέσουμε τις καθιστές μορφές, ανδρικές και γυναικείες, και τις έφιππες ανδρικές μορφές. Το ρεπερτόριο συμπληρώνεται από τις κινημένες μορφές, για τις οποίες είναι χαρακτηριστικός ο μεγάλος διασκελισμός και, όταν η κίνηση είναι έντονη, το εικονογραφικό μοτίβο με τα λυγισμένα σκέλη, που δηλώνει το γρήγορο τρέξιμο ή, αν πρόκειται για μορφές φτερωτές, το πέταγμα. Με τη βοήθεια αυτών των σχετικά απλών σχημάτων, τα οποία ελάχιστα διαφοροποιήθηκαν ως το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ., οι γλύπτες ήταν ικανοί να δημιουργούν μικρότερες ή μεγαλύτερες συνθέσεις, όπως είναι για παράδειγμα ο γλυπτός διάκοσμος μνημειακών κτηρίων (μετόπες, ζωφόροι, αετώματα). Κοινό στοιχείο των τύπων που απαριθμήσαμε είναι η απλότητα του σχεδιασμού τους, η οποία επιτρέπει την κατασκευή τους με αφετηρία ένα ορθογώνιο κομμάτι μαρμάρου και με τη βοήθεια ενός σταθερού συστήματος αναλογιών. Η ισορροπία των μορφών εξασφαλίζεται από το γεγονός ότι το βάρος τους κατανέμεται εξίσου στα δύο σκέλη. Ο γλύπτης μπορεί συνεπώς να δουλέψει κατευθείαν την πέτρα, αφού προηγουμένως τη σημαδέψει με προσοχή· αφαιρεί όγκο αρχικά με χοντρά και στη συνέχεια με πιο λεπτά εργαλεία, ώσπου να διαμορφώσει την τελική επιφάνεια του γλυπτού. Αυτό τον τρόπο εργασίας τον διαπιστώνουμε στα ημίεργα γλυπτά της αρχαϊκής εποχής που έχουν σωθεί, τα περισσότερα σε λατομεία. Είναι ενδιαφέρουσα η διαπίστωση ότι η πρώτη κατεργασία των έργων γινόταν στο λατομείο για λόγους οικονομίας (ώστε να ελαττωθεί ο όγκος και επομένως το βάρος του μαρμάρου που έπρεπε να μεταφερθεί), αλλά και για να διαπιστωθούν εγκαίρως πιθανά ελαττώματα του υλικού (φλέβες ή ρηγματώσεις). Οι γλύπτες της αρχαϊκής εποχής χρησιμοποιούσαν οπωσδήποτε λεπτομερή σχέδια και πιθανότατα μικρά προπλάσματα, δεν είχαν όμως ανάγκη από πλαστικά πρότυπα μεγάλου μεγέθους.
 
Με εντελώς διαφορετικό τρόπο έχουν δημιουργηθεί τα γλυπτά της κλασικής εποχής που θα εξετάσουμε στη συνέχεια. Οι έντονα κινημένες μορφές και οι τολμηρές συνθέσεις που συναντούμε από τις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα π.Χ. προϋποθέτουν τη δημιουργία προτύπων από πηλό ή γύψινων εκμαγείων, με βάση τα οποία κατασκευάζονταν στη συνέχεια τα έργα από μάρμαρο ή χαλκό σε αναλογία ένα προς ένα. Η τεχνική αυτή είναι ειδικότερα αναγκαία για την κατασκευή μεγάλων χάλκινων γλυπτών και είναι συνεπώς λογικό να συμπεράνουμε ότι η ανάπτυξή της ήταν παράλληλη με εκείνη της χαλκοχυτικής. Είδαμε ότι, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, οι πρώτοι καλλιτέχνες που χύτευσαν μνημειακά χάλκινα αγάλματα ήταν οι Σάμιοι Ροίκος και Θεόδωρος γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Αλλά η χύτευση μεγάλων αγαλμάτων άρχισε, όπως φαίνεται, να κάνει τα πρώτα της βήματα στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα. Στα χρόνια 530-520 π.Χ. χρονολογείται ένα μικρό σχετικά (ύψος 0,74 m) χάλκινο άγαλμα του Δία που εκσφενδονίζει τον κεραυνό, το οποίο βρέθηκε στην Ιταλία, στο νότιο τμήμα της Απουλίας, κοντά στη σύγχρονη κωμόπολη Ugento. Ο δημιουργός του έργου ήταν Έλληνας καλλιτέχνης, πιθανόν από τον γειτονικό Τάραντα. Κάποιες τεχνικές ατέλειες μαρτυρούν ότι ο γλύπτης που κατασκεύασε τον Δία του Ugento δεν διέθετε ακόμη μεγάλη εμπειρία στη χύτευση μεγάλων χάλκινων έργων.

Καστοριάδης: Σκέψεις πάνω στην «Ανάπτυξη» και την «Ορθολογικότητα»

«Στη χώρα απ’ όπου έρχομαι, η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του σύμπαντος.

Όμως εξακολουθούσαν, και στα γηρατειά τους ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πεθάνουν, έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους, αλλά ίσως και για τη γη την ίδια.

Ήξεραν ότι οποιαδήποτε «ισχύ» κι αν είχαν, η ισχύς αυτή δεν θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα, αν αυτοί δεν υπάκουαν στις εποχές, αν δεν πρόσεχαν τους ανέμους, αν δεν σέβονταν την ευμετάβλητη Μεσόγειο, αν δεν έκοβαν τα δέντρα την ώρα που έπρεπε και αν δεν άφηναν στο μούστο τον καιρό που του χρειαζόταν για να βράσει.

Δεν σκέφτονταν με όρους απειρότητας – ίσως και να μην καταλάβαιναν και την έννοια της λέξης – όμως δρούσαν, ζούσαν και πέθαιναν σ’ ένα χρόνο αληθινά χωρίς τέλος.

Προφανώς η χώρα δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί…

Η τωρινή κρίση οδηγεί σ’ ένα σημείο όπου, είτε θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια φυσική ή κοινωνική καταστροφή, είτε πριν ή μετά από αυτό, οι άνθρωποι θ’ αντιδράσουν με τον άλφα ή βήτα τρόπο και θα προσπαθήσουν να εγκαθιδρύσουν νέες μορφές κοινωνικής ζωής, που θα έχουν γι’ αυτούς κάποιο νόημα.

Αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε εμείς, για λογαριασμό τους και στη θέση τους, όπως και δεν μπορούμε να πούμε πώς θα μπορούσε να γίνει.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταστρέψουμε τους μύθους που, περισσότερο από το χρήμα και τα όπλα, συνιστούν το τρομαχτικότερο εμπόδιο στο δρόμο μιας ανασυγκρότησης της ανθρώπινης κοινωνίας».

Κορνήλιος Καστοριάδης, Σκέψεις πάνω στην «Ανάπτυξη» και την «Ορθολογικότητα»

Τζωρτζ Όργουελ: Δύναμη είναι να επιβάλλεις πόνο και ταπείνωση

-Πώς βεβαιώνεται κάποιος για τη δύναμη του πάνω σε ένα άλλο, Ουίνστων;

Ο Ουίνστων σκέφτηκε:

-Κάνοντας τον να υποφέρει, είπε.

-Ακριβώς. Κάνοντας τον να υποφέρει. Η υπακοή δεν αρκεί.

Αν δεν υποφέρει, πως μπορεί να είσαι βέβαιος πως υπακούει στη δική σου θέληση και όχι στη δική του;

Δύναμη είναι να επιβάλλεις πόνο και ταπείνωση.

Δύναμη είναι να κομματιάσεις το ανθρώπινο μυαλό και να το συναρμολογήσεις πάλι δίνοντας του το σχήμα που θέλεις εσύ.

Αρχίζεις να καταλαβαίνεις τι κόσμο δημιουργούμε;

Είναι ακριβώς το αντίθετο από τις ανόητες ηδονιστικές ουτοπίες που είχαν οραματιστεί οι παλιοί μεταρρυθμιστές.

Είναι ένας κόσμος φόβου και προδοσίας και βασανιστηρίων.

Ένας κόσμος καταπιεστών και καταπιεζομένων, ένας κόσμος που όσο τελειοποιείται θα γίνεται όλο και πιο ανελέητος.

Αν θέλεις μια εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μια μπότα να πατάει το πρόσωπο ενός ανθρώπου-για πάντα … 

Τζωρτζ Όργουελ, 1984

Η αληθινή συμπόνοια μέσα από τη διδασκαλία του Επίκτητου

Ο Επίκτητος είπε: "Όταν βλέπεις κάποιον να κλαίει, είτε επειδή αποχωρίζεται το παιδί του, είτε εξαιτίας κάποιας υλικής απώλειας, πρόσεχε μην παρασυρθείς από τη σκέψη ότι η κατάστασή του είναι όντως άσχημη. Να έχεις υπόψη σου ότι ο άλλος δεν θλίβεται εξαιτίας του γεγονότος, αλλά εξαιτίας των ερμηνειών του για το γεγονός.
Επίσης, μη φοβηθείς να του συμπαρασταθείς με λόγια, ακόμα και να στενάξεις μαζί του, πρόσεχε όμως μη στενάξεις και μέσα σου".
 
Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που λέει ο Επίκτητος "πρόσεχε όμως μη στενάξεις και μέσα σου". Αυτό που πραγματικά εννοεί είναι να προσέξεις να μην εισέλθεις μέσα στη δυστυχία του άλλου.
 
Η συμπόνοια έχει δύο πλευρές. Η μία πλευρά είναι να νιώσεις τον πόνο του άλλου. Αυτή είναι η ενσυναίσθηση. Για να νιώσεις τον πόνο του άλλου πρέπει να έχεις περάσει κι εσύ από κάτι αντίστοιχο. Αν δεν έχεις υποφέρει, κατά πάσα πιθανότητα η ενσυναίσθηση είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί.
 
Η άλλη πλευρά της αληθινής συμπόνοιας είναι το βάθος που υπάρχει μέσα σου. Είναι μία περιοχή που δεν μπορεί να την αγγίξει η δυστυχία. Έτσι, ενώ δείχνεις συμπόνοια προς κάποιον άλλον, ακόμα και αν νιώθεις τον πόνο του, μέσα σου, στο υπόβαθρο, υπάρχει μια αίσθηση γαλήνης. Και οι δύο αυτές διαστάσεις συνυπάρχουν.
 
Αν υπάρχει μόνο η μία διάσταση, δηλαδή αν μόνο συμπάσχεις με τον άλλον, εισέρχεσαι στον δικό του κόσμο και δεν τον βοηθάς. Τον βοηθάς μόνο αν παραμένεις συνδεδεμένος με το αιώνιο μέσα σου, ενώ παράλληλα συνδέεσαι και με τον άλλον. Τότε ξεκινάει και η θεραπεία. Μερικές φορές μάλιστα, δεν χρειάζεται να πεις τίποτα και ο άλλος μπορεί να νιώσει ξαφνικά μέσα του αυτή τη γαλήνη.
 
Ακόμα και σε άλλες περιπτώσεις, όπου συναντάς ανθρώπους να σου διηγούνται το δράμα τους, δεν χρειάζεται να μπαίνεις κι εσύ μέσα στο δράμα. Μπορεί να αρχίσουν να σου λένε "άκου τι μου συνέβη, άκου τι έπαθα, άκουσέ με!" και να προσπαθούν έτσι να ρουφήξουν την ενέργειά σου για να θρέψουν το δράμα τους. Ακόμα και αν τους προτείνεις κάποιες λύσεις θα δεις ότι θα αντιδράσουν αρνητικά, γιατί ουσιαστικά δεν θέλουν να τελειώσει το δράμα τους, καθώς είναι ταυτισμένοι με την όλη αυτή δραστηριότητα του νου. Αν εισέλθεις στο δράμα τους, μετά από μια ώρα μπορεί να νιώθεις εξουθενωμένος, ενώ μπορεί να έχεις την εντύπωση ότι έτσι συμπονάς τον άλλον και τον βοηθάς.
 
Μην μπαίνεις ολοκληρωτικά μέσα στην πραγματικότητα των άλλων. Αναγνώρισε την πραγματικότητά τους ως ένα ψεύτικο κατασκεύασμα που έχει δημιουργήσει ο νους τους.
 
Αλλά μην τους το πεις αυτό. Να το ξέρεις, αλλά μην τους το πεις, γιατί αυτό το κατασκεύασμα δεν θέλει να το προκαλούν. Και επίσης, αν τους το πεις, θα απευθυνθείς μόνο στον νου τους, ο οποίος δεν είναι δεκτικός σε τέτοιου είδους λόγια.
 
Ο νους δεν θέλει να δει τα ψεύτικα κατασκευάσματά του, γιατί αν τα δει θα επέλθει και το τέλος του.

Γιατί ο Αριστοτέλης είναι τόσο σημαντικός

Γιατί ο Αριστοτέλης είναι τόσο σημαντικός;
 
Πρώτον, ο Αριστοτέλης αποτελεί το θεμέλιο όλης της μεταγενέστερης φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τη διατύπωση του Barnes «κανένας πριν από αυτόν δεν είχε συνεισφέρει τόσο πολύ στη γνώση και κανένας ύστερα από αυτόν δεν μπορεί να φιλοδοξεί να συναγωνιστεί τα επιτεύγματά του». Μέχρι τον 17ο αιώνα η ιστορία της φιλοσοφίας ταυτίζεται ουσιαστικά με τη διάδοση, την ερμηνεία και την κριτική του αριστοτελισμού.

Η εμβέλεια και η συστηματικότητα της αριστοτελικής σκέψης την έκαναν να λειτουργεί ως πρότυπο για τη φιλοσοφία της ύστερης ελληνικής αρχαιότητας, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, των Αράβων, και του δυτικού Μεσαίωνα. Θαυμαστή είναι επομένως η προσαρμοστικότητα της αριστοτελικής σκέψης σε κάθε εποχή και σε κάθε πολιτισμό. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι αναγνώριζαν πάντοτε θεμελιώδεις αλήθειες στο αριστοτελικό σύστημα σκέψης.
“Ο Αριστοτέλης εγκαινίασε τον σύγχρονο τρόπο γραφής της φιλοσοφίας και εμπλούτισε όσο κανείς άλλος το λεξιλόγιό της”.
Δεύτερον, ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος που σχεδίασε, ιεράρχησε και υλοποίησε μια πλήρη εγκυκλοπαίδεια της γνώσης. Καθιέρωσε τη διαίρεση της φιλοσοφίας και της επιστήμης στους κλάδους που και σήμερα μελετούμε. Είχε σημαντική συμβολή σε όλα τα γνωστικά πεδία, δεν περιφρόνησε καμία γνώση ή δεξιότητα, ενώ είναι ο ιδρυτής πολλών νέων επιστημονικών αντικειμένων: η λογική, η φυσική, η μετεωρολογία, η βιολογία και η ποιητική είναι δικά του δημιουργήματα. Επιπλέον, αντιλήφθηκε την ανάγκη να καταγραφούν σημαντικές κατακτήσεις του παρελθόντος με συστηματικό τρόπο: τα ποικίλα πολιτεύματα και οι νόμοι των ελληνικών πόλεων, η ιστορία των επιστημονικών κλάδων, οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων (που για τους αρχαίους προσέφεραν και ένα μέτρο της χρονικής διαδοχής). Χάρη στην εργασία αυτή του Αριστοτέλη και της σχολής του, διασώθηκαν οι περισσότερες πληροφορίες που σήμερα διαθέτουμε για την πρώιμη αρχαιοελληνική σκέψη.
“Ο κορυφαίος θεωρητικός και πρακτικός φιλόσοφος της «μεσότητας και του μέτρου υπήρξε, ως προς τον πλούτο των γνώσεών του και των πληροφοριών που ανακοίνωσε, ένα διαδίκτυο πολύ προ του διαδικτύου”.
Τρίτον, ο Αριστοτέλης εγκαινίασε τον σύγχρονο τρόπο γραφής της φιλοσοφίας και εμπλούτισε όσο κανείς άλλος το λεξιλόγιό της. Οι αριστοτελικές πραγματείες ως προς την οργάνωση και τη λογική τους θυμίζουν σύγχρονα επιστημονικά συγγράμματα. Είναι οργανωμένες κατά θέμα, αξιοποιούν τις κατακτήσεις των προγενεστέρων, εντοπίζουν σε κάθε τομέα φαινομένων τα σημαντικά προβλήματα, ενσωματώνουν τη διαλεκτική αντιπαράθεση. Και διέπονται από αντικειμενικότητα και νηφάλιο πνεύμα. Η πλειονότητα άλλωστε των σύγχρονων φιλοσοφικών, λογικών και επιστημονικών όρων έλκει την καταγωγή της από τον Αριστοτέλη: ύλη, δύναμη, αρχή, τέλος, ουσία, κατηγορία, υποκείμενο, θεωρία, πράξη, επαγωγή, συλλογισμός, ορισμός, γένος, είδος, φυσική, ποιητική, εντελέχεια, μεσότητα είναι μερικοί από τους όρους που έπλασε ή μεταποίησε ο Αριστοτέλης για να αποκτήσει η επιστημονική γνώση το όργανό της. 

Τέταρτον, ολόκληρα τμήματα της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη ισχύουν ακόμη και σήμερα. Η τυπική λογική είναι πλήρως αριστοτελική, η φιλοσοφία της επιστήμης και του δικαίου στηρίζονται στις δικές του βασικές διακρίσεις, ενώ η αριστοτελική ηθική έχει αναβιώσει στην εποχή μας και διατηρεί σημαντικούς υποστηρικτές. Διαβάζοντας σήμερα τον Αριστοτέλη, δυσκολεύεται κανείς να συνειδητοποιήσει ότι τα κείμενά του γράφτηκαν πριν από 2.500 χρόνια. Δεν είναι λοιπόν παράλογο ότι σε όποια χώρα του κόσμου υπάρχει γραπτή παράδοση, θα βρει κανείς ακόμη και σήμερα διακριτά ίχνη της επίδρασης του Αριστοτέλη.

Πέμπτον, η επίδραση της αριστοτελικής σκέψης είναι οικουμενική – υπερβαίνει εμφανώς τα όρια της καταγωγής της, τόσο ως προς τον τόπο όσο και ως προς τον χρόνο. Ίσως μάλιστα ο Αριστοτέλης να είναι το καλύτερο παράδειγμα για να αντιληφθεί κανείς τι πραγματικά σημαίνει οικουμενικός στοχαστής. Δεν νομίζω ότι υπάρχει στην ιστορία των ιδεών άλλη περίπτωση όπου ένα σύστημα σκέψης υιοθετήθηκε από τόσο πολλούς και τόσο διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς ή που άντεξε τόσο πολύ στο πέρασμα των αιώνων. Και είναι σημαντικό ότι αυτό συνέβη χωρίς η αριστοτελική σκέψη να απολέσει τα σημάδια της ελληνικής της προέλευσης.

Τα Παιδιά Μούμιες και τα Μυστήρια των Ίνκας

Οι Ίνκα ζούσαν στα υψώματα των Άνδεων από την κτηνοτροφία των λάμα και την γεωργία. Το Ποτάμι του Ήλιου Urubamba διέσχιζε την Ιερή Κοιλάδα και οδηγούσε στην μυστηριώδη πολιτεία Machu Picchu που σημαίνει “The Old Mountain” και ήταν μέρος αναψυχής των αυτοκρατόρων. Σύμφωνα με την θεωρία του Ιταλού αρχαιολόγου Giulio Magli το οδοιπορικό από την πρωτεύουσα Cusco προς το Machu Picchu είχε τελετουργικό χαρακτήρα: αντανακλούσε το Ουράνιο ταξίδι που έκανε ο πρώτος Inca από το Νησί Του Ήλιου στην λίμνη Titicaca. Το περιβόητο “Inca Trail” γνωστό και ως Camino Inca ήταν ένα δίκτυο μονοπατιών 43 χλμ. και το τελευταίο στάδιο του προσκυνήματος περιλάμβανε να σκαρφαλώσουν στο ψηλότερο σημείο, στα σκαλοπάτια της Intihuatana Stone. Ο φτερωτός μυθολογικός θεός Viracocha δεσπόζει στο επιστύλιο της μεγαλιθικής Inti Punku, της “Πύλης του Ήλιου”.

Στην βραχώδη περιοχή γνωστή ως Valley of the Spirits, το 1996 ο Jose Luis Delgado Mamanu ανακάλυψε Την “Πύλη των Θεών”-“Puerta de Hayu Marca“-“Gate of the Gods”. Έχει 7 μέτρα ύψος και 7 μέτρα μήκος και θεωρείται ότι είναι μια Αστροπύλη. Η μικρή πόρτα ήταν η είσοδος για τις θνητές ψυχές ενώ η μεγαλύτερη για τις θεότητες.

Στο βιβλίο “Secret of the Andes” του Brother Philip, αναφέρεται ένας τοπικός μύθος για έναν ιερέα των Ίνκας που ονομάζονταν Amaru Muru, από τον “Ναό των Επτά Ακτίνων”- “Τhe Temple of the Seven Rays” και έφυγε από το ναό του με ένα ιερό χρυσό δίσκο γνωστό ως “Το Κλειδί των Θεών των Επτά Ακτίνων” “Τhe Key to the Gods of the Seven Rays”. Ο ιερέας κρύφτηκε στα βουνά της Hayu Marca, στο Περού, φοβούμενος τους Ισπανούς κατακτητές. Όταν έφτασε στην “Πύλη των Θεών”, μαζί με άλλους ιερείς έκαναν ένα τελετουργικό, η πύλη άνοιξε και ένα μπλε φως εμφανίστηκε .Ο ιερέας Amaru Muru παρέδωσε το χρυσό δίσκο σε έναν από τους σαμάνους και πέρασε την πόρτα. Από τότε δεν τον ξαναείδε ποτέ, κανείς!

Η “Πύλη των Θεών” στην Hayu Marca έχει κοινά χαρακτηριστικά με την “Πύλη του Ήλιου και άλλους πέντε μυστηριώδεις αρχαιολογικούς χώρους στην περιοχή όπως την Πύλη “Ñaupa Iglesia“. Το μέρος αυτό ονομάζεται “Choqella”- Τemple of Shining Gold ή the “Church of the Ancients” και αποπνέει μεγάλη μυστικιστική ενέργεια. Οι Ñaupas ανήκουν στον κόσμο των Πνευμάτων και μπορούν να ταξιδέψουν στον χρόνο. Οι ιθαγενείς αναφέρουν ότι βλέπουν “glowing blue spheres and bright white and rainbow-colored objects” πάνω από την λίμνη Titicaca. Ο μύθος επίσης αναφέρει ότι σύμφωνα με την Προφητεία μια μέρα η Πύλη θα ανοίξει και οι Θεοί θα επιστρέψουν με Sun Ships.

Στην αρχαία πόλη Pachacamac, κοντά στη Λίμα όπου υπήρχε ο Ναός του Ήλιου-Temple of the Sun, ήταν ο Ναός των Παρθένων- Acllahuasi το οποίο λειτουργούσε και ως μαντείο. Τα πιο όμορφα κορίτσια Acllas, “Virgins of the Sun“ τα έπαιρναν από τις οικογένειες τους από πολύ μικρή ηλικία. Η ανώτατη ιέρεια Coya Pasca, τις προετοίμαζε για την ύψιστη τιμή, την ανθρωποθυσία προς τους Θεούς. Οι ανθρωποθυσίες παιδιών Capacocha ή Qhapaq hucha είχαν μεγαλύτερη αξία διότι τα παιδιά ήταν αγνά. Γινόντουσαν σε ειδικές περιπτώσεις όπως περιόδους ξηρασίας ή την άνοδο ενός αυτοκράτορα στον θρόνο. Η διαδικασία ξεκινούσε ένα χρόνο πριν. Για να είναι πιο ανώδυνη τα νάρκωναν και τους έδιναν να μασούν φύλλα κόκας και μπύρα από καλαμπόκι chicha.

Κάποια από αυτά τα έχτιζαν ζωντανά και άλλα τα άφηναν στις πιο ψηλές βουνοκορφές. Διάλεγαν τα παιδιά από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, μερικές φορές και απόγονους του αυτοκράτορα. Θεωρούνταν μεγάλο προνόμιο για μια οικογένεια να προσφέρει τα παιδιά της, διότι θα μεταμορφώνονταν σε θεούς και θα είχαν μια ξεχωριστή θέση στην αιωνιότητα. Οι τρεις πιο γνωστές μούμιες είναι ο El Plomo, η Juanita-The Ice Maiden, και The Children of the Llullaillaco.

Το καλοδιατηρημένο σώμα του νεαρού αγοριού, Τhe El Plomo Mummy, ανακαλύφθηκε το 1954, στο όρος Cerro El Plomo, στην Χιλή. Το 1982 ο ιατροδικαστής P. D. Horne, του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστήμιού του Toronto, στον Καναδά συμπέρανε ότι θάφτηκε ζωντανό. Βρέθηκε σε καθιστή θέση, το πρόσωπο του ήταν καλυμμένο με ένα μείγμα κόκκινης μπογιάς από ώχρα και αρσενικό, τα μαλλιά του είχαν 200 πλεξούδες και στο κεφάλι φορούσε ένα llatu, φτιαγμένο από ανθρώπινες τρίχες, μαλλί από llama και φτερά από κόνδορα. Δίπλα του είχαν εναποθέσει ξύλινα παιχνίδια σε σχήμα llama. Οι έρευνες έδειξαν ότι το παιδί ζούσε στην περιοχή Qolla Suyu, νοτιοανατολικά της λίμνης Titicaca. Αυτό σημαίνει ότι διένυσε χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτάσει στον προορισμό του. Η μούμια φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στην πρωτεύουσα Santiago της Χιλής.

Η Juanita “the Ice Maiden“ ένα κορίτσι 12-14 χρονών, πέθανε από χτύπημα στο κεφάλι ανάμεσα στο 1440 και 1450, ζούσε στο Cusco και ήταν προσφορά στα πνεύματα των βουνών Apus. Ο αρχαιολόγος Johan Reinhard και ο συνοδός του Miguel Zarate έμειναν έκθαμβοι όταν αντίκρισαν την παγωμένη μούμια σε τόσο καλή κατάσταση. Ήταν κρυμμένη στο χιόνι για 500 χρόνια και τα ρούχα της, ένα μακρύ πολύχρωμο φόρεμα- aksu, μια μάλλινη ζώνη- chumpi, ένα σάλι- lliclla, ένα υφασμάτινο καπέλο με φτερά υποδηλώνουν ότι προερχόταν από ανώτερη κοινωνική τάξη. Βρίσκεται στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Santa Maria στην πόλη Arequipa στο Peru μαζί με άλλες πέντε μούμιες.

Το 1999 μια ομάδα επιστημών από την Αμερική, την Αργεντινή και το Περού, με αρχηγό τον αρχαιολόγο Dr. Johan Reinhard έκανε αναρρίχηση στις χιονισμένες βουνοκορφές του ηφαιστείου Llullaillac. Σε υψόμετρο 6.700 μέτρα ανακάλυψε ένα βωμό και τρία παιδιά The Children of the Llullaillaco. Το δεκαπεντάχρονο κορίτσι γνωστό ως “Llullaillaco maiden” ήταν παρθένα, το Llullaillaco Boy ήταν πέντε χρονών και το εξάχρονο Lightning Girl ονομάστηκε έτσι επειδή το σώμα της το χτύπησε κεραυνός.

Τα παιδιά τα διάλεξαν για την ομορφιά τους, τα ρούχα τους ήταν από τα καλύτερα μάλλινα υφάσματα, ειδικά του αγοριού είχε μεγαλοπρεπή μοτίβα, τα έκλεισαν στην σπηλιά και τα άφησαν να πεθάνουν από το κρύο. Θεωρούνται οι πιο άρτιες μούμιες σε όλο τον κόσμο καθώς έχουν άθικτα τα μαλλιά, τα δόντια και το δέρμα τους. Φυλάσσονται στο τμήμα Κρυογονικής του Μουσείου High Altitude Archaeology στην πόλη Salta της Αργεντινής.
 
Οι Ίνκα λάτρευαν τον Θεό Ήλιο–Inti στο Χρυσό Ναό του Ήλιου στην πρωτεύουσα Cusco, στο Περού τον οποίο αναπαριστούσαν σαν πελώριο χρυσό δίσκο ή φίδι ή κόνδορα και την όμορφη γυναίκα του Σελήνη με το όνομα Quilla, της οποίας τα δάκρυα ήταν από ασήμι. Οι εκλείψεις γινόντουσαν επειδή ένα ζώο, ένα λιοντάρι ή ένα πούμα επιτίθονταν στην Mama Quilla. Όμως δεν πετύχαινε τον σκοπό του αλλιώς ο κόσμος θα βυθιζόταν για πάντα στο σκοτάδι. Εκεί υπήρχε απεικόνιση ενός τεράστιου πούμα που καταβρόχθιζε τον Ήλιο και την Σελήνη, συμβολισμός για τις εκλείψεις.

Ο Ναός του Ήλιου ήταν γεμάτος χρυσάφι. Εκεί έβαζαν τα ταριχευμένα σώματα των νεκρών βασιλιάδων στο ιερό μέρος Coricancha. To Coricancha ήταν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο χτισμένο σε ένα λόφο ανάμεσα στα ποτάμια Shapy-Huatanay και Tullumayo. Τέσσερις ναοί πλαισίωναν την κεντρική πλατεία: o Ναός του Ήλιου- Inti, ο Ναός της Σελήνης – Quilla, ο Ναός των Αστεριών Chasca και ο Ναός του Κεραυνού ή του Ουράνιου Τόξου- Illapa. Επίσης υπήρχε και ένας ναός για τον Πατέρα των Θεών και του Κόσμου Viracocha.

Γύρω γύρω υπήρχε ένα ψηλό τείχος και έξω από το τείχος ήταν ο Ιερός Κήπος του Ήλιου. Η μέθοδος ταρίχευσης των γιατρών και φαρμακοποιών ήταν εφάμιλλη με των Αιγυπτίων και οι νεκροί έμοιαζαν σαν να ήταν ζωντανοί. Ο Ναός της Σελήνης ήταν γεμάτος από ασήμι. Εκεί ήταν βαλσαμωμένες οι πεθαμένες βασίλισσες, ντυμένες με τα ωραιότερα ενδύματα τους.

Το τελετουργικό μαχαίρι Tumi ήταν από χρυσό ή ορείχαλκο διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους για να θυσιάσουν ζώα προς τιμή του Θεού Inti. Όταν έσφαζαν ένα μαύρο llama, διατηρούσαν τα εσωτερικά του όργανα για να προβλέψουν το μέλλον και αργότερα τα αποτέφρωναν. Το Tumi χρησιμοποιούνταν και για κρανιακές επεμβάσεις. Έκοβαν το κρανίο του ασθενή, άφηναν το αίμα να ρέει άφθονο και το συγκέντρωναν σε ένα χρυσό δοχείο. Απεικόνιζε τον μυθολογικό θεό Naylamp.

Οι Ίνκα είχαν αξιόλογες αστρονομικές γνώσεις, από το ιερό παρατηρητήριο Intihuatana υπολόγιζαν τα ηλιοστάσια και τις εποχές, είχαν αναπτύξει ένα είδος ημερολογίου 12 μηνών και πίστευαν στην επίδραση που έχουν τα ουράνια σώματα στους ανθρώπους. Ο Αρχιερέας-Αστρονόμος κρατούσε κοίλο κάτοπτρο για να συγκεντρώνει τις ακτίνες του Ήλιου και να ανάβει την ιερή φλόγα. Ο Ήλιος ήταν ο επίσημος Θεός, ήταν αιώνιος και αθάνατος, ζέσταινε την Μητέρα Γη- Mama Pacha και ήταν πηγή ζωής.

Με την αστρονομία σχετίζονται ο Ναός των Τριών Παραθύρων-The Temple of Three Windows, που το καθένα αντιπροσωπεύει τον Κάτω Κόσμο- Uku-Pacha, τον Ουρανό -Hanan-Pacha και το Παρόν Kay-Pacha, όπως και την Ανατολή του Ήλιου, καθώς και οι Γραμμές Nazca, τα παράξενα αυτά Γεωγλυφικά με εκατοντάδες απεικονίσεις σε μορφές ζώων πχ. η Αράχνη θεωρείται ότι συμβολίζει τον αστερισμό του Ωρίωνα. Εκτείνονται σε μήκος 450 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια για τους αρχαιολόγους.

Για τηλεπικοινωνίες χρησιμοποιούσαν φωτιές που μετέδιδαν σήματα από βουνοκορφή σε βουνοκορφή και δρομείς για να μεταφέρουν μηνύματα οι οποίοι έτρεχαν μέχρι και 150 χιλιόμετρα σε μια μέρα (!) Οι μηχανικοί τους κατασκεύασαν ένα θαυμάσιο οδικό δίκτυο παρά το ορεινό της χώρας καθώς και εκπληκτικές κρεμαστές γέφυρες, υδραγωγεία και αρδευτικά έργα. Ενδιάμεσα υπήρχαν σταθμοί-φρούρια όπως το Puca Pucara. Η γη ανήκε στο κράτος και τα χωράφια ανακατανέμονταν ανάλογα με τις ανάγκες κάθε οικογένειας. Όλοι έπρεπε να εργάζονται για να υπάρχει γεωργική και βιοτεχνική παραγωγή.

Οι Ίνκα δεν είχαν γραπτή γλώσσα. Χρησιμοποιούσαν τα Κίπος, a quipu, or khipu πολύχρωμες κορδέλες που σχημάτιζαν κόμπους. Ανάλογα με τα χρώματα που είχαν οι κορδέλες, τον αριθμό και το σχήμα των κόμπων αποτελούσαν την γραφή και αριθμητική. Έπρεπε να διαθέτει κάποιος εξαιρετική μνήμη για να θυμάται όλους τους συνδυασμούς. Η υφαντουργία των γυναικών ήταν αξιοθαύμαστη. Οι άντρες είχαν διαφορετικά χτενίσματα ανάλογα την κοινωνική τους θέση και τα φορέματα των υπηκόων από 200 διαφορετικά έθνη έδειχναν τον τόπο καταγωγή τους.

Μόνο ο αυτοκράτορας είχε το δικαίωμα να αποκαλείται Inca ή Sapa Inca και όταν εμφανιζόταν στους υπηκόους του είχε πάντα καλυμμένο το πρόσωπο του με ένα μαντήλι. Ο Sapa Inca ήταν πολυγαμικός και συνήθως παντρεύονταν τις αδερφές του. Η επίσημη γυναίκα του ήταν γνωστή ως Coya και μόνο οι γιοί της ήταν διάδοχοι στον θρόνο. Ζούσαν σε διαφορετικά πολυτελή παλάτια. Ο πρώτος Inca ήταν ο Manco Capac και ο τελευταίος ο Atahualpa, υπήρχαν δεκατρείς από το 1198 ως το 1533.

Όταν οι Ισπανοί Francisco Pizarro González και Diego de Almagro υπόταξαν τους Ίνκα με δόλο, προσποιούμενοι ότι έχουν φιλικές διαθέσεις το 1533 κατέλαβαν την πόλη και κατέσφαξαν χιλιάδες άμαχους πολίτες. Απήγαγαν τον αυτοκράτορα Atahualpa και ενώ τους προσφέραν ένα δωμάτιο γεμάτο χρυσάφι, τον στραγγάλισαν. Πριν την άφιξη τους οι μάντεις είχαν παρατηρήσει κακούς οιωνούς και ένας δρομέας έστειλε μήνυμα ότι είδε “περίεργους ανθρώπους με μούσια πάνω σε ένα πλεούμενο σπίτι”. Όπως και οι Αζτέκοι πολλοί πέθαναν από τις αρρώστιες που έφεραν οι Ισπανοί, κυρίως την ανεμοβλογιά.

Το Machu Picchu είναι ένα από τα 7 Θαύματα του Κόσμου. Η θρησκεία των Ίνκα ήταν βασισμένη στον Ανιμισμό. Tα βουνά, τα ποτάμια, οι πέτρες και οι σπηλιές ήταν ιερά μέρη και ονομάζονταν Huacas ενώ Chullpas ήταν ταφικοί τύμβοι για τις ελίτ οικογένειες των Colla. Τοποθετούσαν τους νεκρούς σε εμβρυακή στάση και ήταν χτισμένα προς την Ανατολή για να ευθυγραμμίζονται με τον ήλιο που αναγεννιέται κάθε πρωί. Ο πολιτισμός τους, όπως των Μάγια και των Αζτέκων, αποτελεί μέχρι και σήμερα αντικείμενο εξερεύνησης και θαυμασμού.

Γιατί δεν είμαι ευτυχισμένος;

Έρχεσαι στη ζωή.

Αποκτάς αυτόματα μια εθνικότητα και μια θρησκεία.

Πηγαίνεις στο σχολείο, σε μαθαίνουν πράγματα που (πιθανόν) θα ξεχάσεις στη πορεία.

Σε διδάσκουν ουσιαστικά πως να γίνεις εργάτης, υπάλληλος ή αυτοαπασχολούμενος.

Πρέπει να έχεις βρει μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία “το άλλο σου μισό” κι αν δεν το έχεις βρει, το βαφτίσεις έτσι μέχρι να χωρίσετε.

Πιθανόν κάνεις μια δουλειά που δεν σε καλύπτει.

Συναναστρέφεσαι καθημερινά κυρίως με άτομα που δεν σου λένε κάτι.

Περιμένεις την επιτυχία στο μέλλον, χωρίς να έχεις ιδέα πως θα έρθει.

Βασίζεσαι στην ελπίδα για αυτή τη ζωή και στην ελεημοσύνη του κόσμου για την επόμενη, έναν κόσμο που επικαλείσαι στα δύσκολα να σε σώσει επειδή είναι πανίσχυρος.

Ενώ όταν όλα είναι καλά τον ξεχνάς ή μπερδεύεσαι από τα δόγματα ατόμων που τον έχουν σαν κυρία πηγή εισοδήματος.

Γιατί δεν είσαι ευτυχισμένος;

Που αποσκοπούν όλα αυτά; Πόσα από τα αποτελέσματα στη ζωή σου έχουν έρθει από δικές σου επιλογές; Πόσο ορίζεις τη ζωή σου; Γιατί είναι τελικά τόσο δύσκολο να είσαι ευτυχισμένος.

Θα σου πω γιατί:

Όταν επιτρέπεις σε νοοτροπίες που δεν έχουν καμία σχέση με σένα να σε οδηγούν στη ζωή, όταν αποδέχεσαι λανθασμένες πληροφορίες και τις κάνεις καθημερινό σου πρόγραμμα.

Όταν αφήνεις ανθρώπους που στο όνομα της αγάπης τους για σένα δηλητηριάζουν καθημερινά το μυαλό σου, όταν σε φθονούν, όταν σε εκμεταλλεύονται, όταν χαμογελούν μπροστά σου και απο πίσω σου σε θάβουν, όταν διαρκώς σε κρίνουν και συ σπαταλάς ενέργεια και χρόνο για να ασχοληθείς.

Όταν έχεις απομακρύνει τα όμορφα και δεν τα φτάνεις, ενώ τα άσχημα είναι τόσο κοντά και δεν μπορείς να τα αποφύγεις.

Όταν συμβιβάζεσαι και παίρνεις κάτι λιγότερο από αυτό που αξίζεις. Όταν συναινείς στο να είναι η ζωή σου μια ρουτίνα και δεν σηκώνεσαι να τα αναποδογυρίσεις όλα.

Όταν ζητάς κάποιον για να βοηθήσει και όχι επειδή τον αγαπάς πραγματικά, όπως δεν αγαπάς και τον εαυτό σου πραγματικά, όπως δεν μπορείς και να αγαπήσεις κανέναν πραγματικά.

Όταν πιστεύεις ότι η πρόοδος είναι ανέφικτη και ο δρόμος είναι κλειστός και προσπαθείς να πας γύρω γύρω απο τα βράχια με κίνδυνο να τσακιστείς. Όταν πουλάς τον εαυτό σου για ένα μεροκάματο και η ψυχή σου νοσεί και σαπίζει, Όταν η ζωή σου φθίνει μέρα με τη μέρα και το χαμόγελο σβήνει απο τα χείλη σου.

Όταν περιμένεις την αποδοχή των άλλων και την εύνοια τους, όταν αφήνεις στην τύχη ή στη μοίρα να κάνουν αυτό που είναι δική σου ευθύνη.

Όταν περιμένεις να θερίσεις χωρίς να έχεις σπείρει τίποτα, Όταν κατηγορείς την κοινωνία και ανθρώπους για τα δεινά σου, όταν γίνεσαι εσωστρεφής και τα βλέπεις όλα μαύρα.

Όταν η θέληση σου κινεί το ένα πόδι μπροστά και ο φόβος κινεί το άλλο σου πόδι πίσω, θα βρίσκεσαι πάντα στο ίδιο μέρος κι όταν οι αναποδιές της ζωής και οι δυσκολίες σε λυγίσουν, τότε σβήνει και η θέληση και μένει ο φόβος. Ο φόβος κινεί και τα 2 σου πόδια πίσω.

Γι’ αυτό δεν είσαι ευτυχισμένος.

Μια ερώτηση μονάχα πριν σε αφήσω:

Τι είναι αυτό που σε σταματάει, είναι τόσο σοβαρό ούτως ώστε να ζήσεις μια ζωή λάθος;
Πάντα στον νου σου να ‘χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.

(Κωνσταντίνος Καβάφης)

Γιατί η ανωριμότητα είναι καταστροφική

Αν τοποθετήσετε μια πέτρα κάτω από ένα μικροσκόπιο και την παρατηρήσετε προσεκτικά, θα δείτε ότι ποτέ δεν αλλάζει. Αλλά, αν τοποθετήσετε ένα κοράλλι κάτω απ’ το ίδιο μικροσκόπιο, θα διαπιστώσετε ότι μεγαλώνει κι αλλάζει. Συμπέρασμα: το κοράλλι είναι ζωντανό, η πέτρα είναι νεκρή. Πώς θα ξεχωρίσετε ένα ζωντανό λουλούδι από ένα νεκρό; Ζωντανό θα είναι αυτό που ωριμάζει κα μεγαλώνει. Η μοναδική απόδειξη ζωής είναι η ωρίμανση! Το ίδιο ισχύει και στον ψυχολογικό κόσμο. Αν ωριμάζετε, είστε ζωντανοί. Αν δεν ωριμάζετε, είναι πολύ πιθανόν να είστε νεκροί.

Μπορεί να έχετε ως κινητήρια δύναμη περισσότερο την επιθυμία να ωριμάσετε παρά την ανάγκη να διορθώσετε τα ελαττώματά σας. Αν δέχεστε ότι μπορείτε πάντα να ωριμάζετε, να βελτιώνεστε, να γίνεστε όλο και μεγαλύτεροι, τότε αυτό είναι αρκετό. Όταν αποφασίσετε ν’ ακινητοποιηθείτε ή να νιώσετε επώδυνα συναισθήματα, έχετε αποφασίσει να μην ωριμάσετε. Η κινητήρια δύναμη ωρίμανσης σημαίνει μάλλον να χρησιμοποιείτε την ενέργεια της ζωής για μεγαλύτερη ευτυχία παρά να πρέπει να βελτιώνεστε επειδή αμαρτήσατε ή επειδή είστε ελλιπείς.

Αποκορύφωμα της επιλογής της ωρίμανσης, ως κινητήριας δύναμης, είναι η προσωπική κυριαρχία σε κάθε τωρινή στιγμή της ζωής σας. Κι αυτή η κυριαρχία σημαίνει να είστε εσείς που θ’ αποφασίζετε για τη μοίρα σας· δεν είστε απλά κάποιος που τα βγάζει πέρα, αγωνίζεται ή προσαρμόζεται στον κόσμο. Αντί γι’ αυτό, διαλέξτε ποιος θα είναι για σας ο κόσμος. Ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω το διατυπώνει αυτό στο έργο του, Το επάγγελμα της κ. Γουώρρεν: «Οι άνθρωποι πάντα κατηγορούν τις συνθήκες ζωής τους γι’ αυτό που οι ίδιοι είναι. Δεν πιστεύω στις περιστάσεις και τις συνθήκες. Οι άνθρωποι που πετυχαίνουν σ’ αυτό τον κόσμο είναι αυτοί που προχωρούν, διαλέγουν τις συνθήκες και τις περιστάσεις που θέλουν κι όταν δεν τις βρίσκουν τις δημιουργούν».

Όμως να θυμάστε, η αλλαγή του τρόπου που σκέφτεστε, νιώθετε ή ζείτε είναι πιθανή, αλλά ποτέ εύκολη.

Αν στ’ αλήθεια θέλετε να ζείτε ολοκληρωμένα και να ελέγχετε τις προσωπικές σας επιλογές, αν στ’ αλήθεια θέλετε να φτάσετε στην ευτυχία της τωρινής στιγμής, θα πρέπει να είστε το ίδιο αυστηρά προσηλωμένοι και στην προσπάθεια να αποβάλετε τον ηττοπαθή τρόπο σκέψης και στην εκμάθηση οποιουδήποτε δύσκολου εγχειρήματος.

Τι να κάνετε όταν νιώθετε ότι η ζωή σας διαλύεται;

Έχεις αισθανθεί ποτέ τη ζωή σου να εκτροχιάζεται; Ίσως περνάς έναν άσχημο χωρισμό ή δεν είσαι ευχαριστημένος με τη δουλειά σου. Ή πολύ απλά, είσαι αρκετά νηφάλιος για να συνειδητοποιήσεις ότι η ζωή σου είναι κάπως μπερδεμένη.

Όταν η ζωή αποφασίζει να ταράξει τα νερά, έρχεσαι αντιμέτωπος με το άγχος, τον φόβο και τον θυμό. Πιθανότατα, μάλιστα να κατηγορήσεις και τον εαυτό σου για τις λάθος επιλογές που έκανε και τις αποφάσεις που δεν πήρε. Ας πατήσουμε όμως ένα pause. Είναι η εύκολη λύση να ρίξεις το φταίξιμο σε εσένα, αλλά το αυτό-μαστίγωμα δεν θα οδηγήσει πουθενά. Όλοι προσπαθούμε να κάνουμε όσο το δυνατόν καλύτερες επιλογές με τα δεδομένα που έχουμε στην παρούσα φάση.

Πώς να βάλεις όρια στη ζωή σου

Πώς θα μπορούσες για παράδειγμα να ξέρεις ότι δεν θα σου αρέσει η καινούρια σου δουλειά αν δεν το δοκιμάσεις; Όταν αρχίζεις να προβληματίζεσαι με τις αυτοκαταστροφικές επιλογές, ρώτα τον εαυτό σου τι προσπαθούσε να αποφύγει. Πιθανότατα κάτι που δεν ήσουν αρκετά δυνατός ώστε να το αντιμετωπίσεις. Κι ενώ η απόφασή σου δεν αποδείχτηκε η καλύτερη για εσένα, υπάρχουν μερικά οφέλη. Τώρα ξέρεις τι είναι σωστό και τι όχι και τι είναι πραγματικά σημαντικό για εσένα. Όταν κάτι στη ζωή σου καταρρέει, γνωρίζεις ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές. Η ζωή δεν μπορεί απλά να συνεχιστεί έτσι. Κι αυτό σου δίνει την ευκαιρία να εξερευνήσεις επιλογές που ίσως πριν δεν είχες το θάρρος να κάνεις. Κάπως έτσι, ξεκινάς να θέτεις τις βάσεις για την εσωτερική σου στήριξη.

Τι πρέπει να κάνεις για να στηρίξεις τον εαυτό σου;

Αρχικά δώσε βάση στην ψυχική, σωματική αλλά και πνευματική σου ευεξία. Σκέψου τι χρειάζεται βοήθεια και ξεκίνα τις αλλαγές. Για παράδειγμα, αν το σώμα σου φωνάζει βοήθεια, αυτό σημαίνει ότι ήρθε η ώρα να αλλάξεις τον καθημερινό τρόπο ζωής και πιθανότητα τις διατροφικές σου συνήθειες.

Σε τι βαθμό σε επηρεάζουν οι άνθρωποι και οι καταστάσεις γύρω σου;

Συχνά, τόσο οι άνθρωποι όσο και οι διάφορες καταστάσεις επηρεάζουν τον καθημερινό τρόπο ζωής είτε θετικά είτε αρνητικά. Αν έχεις γύρω σου ανθρώπους που σε επηρεάζουν αρνητικά με τον τρόπο τους, προσπάθησε να θέσεις τα δικά σου όρια και θέλω. Από την άλλη, αν ψάξεις σωστά σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι που συμβάλλουν θετικά στη ζωή σου έχοντας ως αποτέλεσμα να νιώθεις πιο ασφαλής και σίγουρη με τον εαυτό σου.

Ποιους πρέπει να αφήσεις έξω από τη ζωή σου;

Πολλές φορές, έχοντας συνηθίσει σε μία κατάσταση ή σχέση υιοθετείς απόψεις, πρότυπα σκέψεις και συμπεριφορές που στην πραγματικότητα δεν τις συμμερίζεσαι και δεν σε αφήνουν να είσαι απλά ο εαυτός σου. Αναλογίσου ποιους ανθρώπους θέλεις πραγματικά να κρατήσεις στη ζωή σου και απλά απομακρύνσου από τους άλλους.

Πώς μπορείς να δημιουργήσεις ένα υποστηρικτικό πλαίσιο;

Αφέσου σε ό,τι θέλεις, μέσα από βιβλία, μαθήματα, κοινότητες. Όλα τα παραπάνω θα σε κρατήσουν στον δρόμο της επιτυχίας, όταν θα έχεις να αντιμετωπίσεις τις αναπόφευκτες προσκρούσεις στον δρόμο. Ο καθένας άνθρωπος δέχεται διαφορετικά τη βοήθεια – για παράδειγμα ένα βιβλίο μπορεί να λειτουργήσει για κάποιον, ενώ άλλος να χρειάζεται προσωπική επαφή.

Γιατί υπάρχει το σύμπαν;

Γιατί υπάρχει το σύμπαν; Γιατί υπάρχει - Εντάξει, εντάξει. Πρόκειται για ένα κοσμικό μυστήριο. Να είστε σοβαροί. Γιατί υπάρχει ο κόσμος, γιατί ζούμε σ' αυτόν, γιατί υπάρχει κάτι αντί για ένα απόλυτο τίποτα; Αυτή είναι η ύψιστη ερώτηση που βάζει το ερώτημα «γιατί».

Πρόκειται να μιλήσω για το μυστήριο της ύπαρξης, τον γρίφο της ύπαρξης, πού βρισκόμαστε τώρα στην αντιμετώπισή του, και γιατί θα πρέπει να ενδιαφέρεστε, κι ελπίζω πράγματι να ενδιαφέρεστε. Ο φιλόσοφος Άρθουρ Σόπενχαουερ είπε ότι αυτοί που δεν αναρωτιούνται για τη συγκυρία της ύπαρξής τους, για τη συγκυρία της ύπαρξης του κόσμου, είναι διανοητικά ανεπαρκείς. Είναι λίγο σκληρό αλλά ισχύει.

Γιατί υπάρχει το σύμπαν; Τι λένε διάφοροι φιλόσοφοι, επιστήμονες, στοχαστές

Έτσι αυτό έχει ονομαστεί το υπέρτατο και φοβερότερο μυστήριο, η πιο βαθιά και πιο ευρεία ερώτηση που μπορεί να θέσει ο άνθρωπος. Προβλημάτισε μεγάλους στοχαστές.

Ο Λούτβιγκ Βιτγκενστάιν, ο μεγαλύτερος ίσως φιλόσοφος του 20ού αιώνα, ήταν έκπληκτος με την ίδια την ύπαρξη του κόσμου. Έγραψε στο βιβλίο του «Τρακτάτους», Δήλωση/Θεώρημα 4.66, «Το μυστήριο δεν είναι το πώς είναι τα πράγματα στον κόσμο, αλλά το ότι ο κόσμος υπάρχει».

Κι αν δε σας αρέσει η χρήση επιγραμμάτων από φιλοσόφους, δείτε ένα επίγραμμα επιστήμονα.

Ο Τζον Άρτσιμπαλντ Γουίλερ, απ' τους κορυφαίους φυσικούς του 20ού αιώνα, δάσκαλος του Ρίτσαρντ Φάινμαν, του επινοητή του όρου «μαύρη τρύπα», είπε: «Θέλω να ξέρω γιατί υπάρχει το κβάντο, γιατί δημιουργήθηκε το σύμπαν, γιατί η ύπαρξη;»

Και ο φίλος μου Μάρτιν Άμις - συγγνώμη που θα αναφέρω πολλούς επωνύμους, θα το υποστείτε - ο αγαπημένος μου φίλος Μάρτιν Άμις είπε κάποτε ότι απέχουμε πέντε Αϊνστάιν από το να απαντήσουμε το μυστήριο της δημιουργίας του σύμπαντος. Και δεν αμφιβάλλω πως υπάρχουν πέντε Αϊνστάιν μέσα στο αναγνωστικό κοινό απόψε. Κανένας Αϊνστάιν; Κανένας Αϊνστάιν; Εντάξει.

Έτσι αυτή η ερώτηση, γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτα, αυτή η υπέρτατη ερώτηση τέθηκε αρκετά αργά στην ιστορία της διανόησης.

Ήταν προς το τέλος του 17ου αιώνα, που ο φιλόσοφος Λάιμπνιτς την έθεσε, πολύ έξυπνος άνθρωπος ο Λάιμπνιτς, που επινόησε τον λογισμό ανεξάρτητα από τον Ισαάκ Νεύτωνα, σχεδόν την ίδια περίοδο, αλλά για τον Λάιμπνιτς, που ρωτούσε γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτα, αυτό δεν ήταν μεγάλο μυστήριο. Είτε ήταν, είτε παρίστανε ότι ήταν ένας Ορθόδοξος Χριστιανός στη μεταφυσική του τοποθέτηση, και είπε ότι είναι ξεκάθαρο γιατί υπάρχει ο κόσμος: επειδή τον δημιούργησε ο Θεός. Και, πράγματι, ο Θεός δημιούργησε από το απόλυτο τίποτα.

Τόσο ισχυρός είναι ο Θεός. Δεν χρειάζεται προϋπάρχοντα υλικά για να φτιάξει έναν κόσμο. Μπορεί να τον δημιουργήσει από το απόλυτο κενό, δημιουργία εκ του μηδενός. Παρεμπιπτόντως, αυτό πιστεύουν σήμερα οι περισσότεροι. Για αυτούς δεν υφίσταται μυστήριο της ύπαρξης. Το έφτιαξε ο Θεός (sic).

O Θεός υπάρχει βάσει λογικής;

Ας το βάλουμε λοιπόν σε μια εξίσωση, δεν έχω διαφάνειες οπότε θα παραστήσω τα μέσα μου, έτσι χρησιμοποιήστε την φαντασία σας. Άρα είναι Θεός + τίποτα = ο κόσμος. Εντάξει; Αυτή είναι λοιπόν η εξίσωση. Και ίσως να μην πιστεύετε στον Θεό. Ίσως είστε ένας επιστήμων άθεος ή ένας μη επιστήμων άθεος, και δεν πιστεύετε στον Θεό, και δεν σας ικανοποιεί αυτό. Παρεμπιπτόντως, ακόμα και αν έχουμε αυτή την εξίσωση, Θεός + τίποτα = ο κόσμος, υπάρχει ήδη ένα πρόβλημα.

Γιατί υπάρχει ο Θεός; O Θεός δεν υπάρχει βάσει λογικής εκτός αν πιστεύετε στο οντολογικό επιχείρημα, κι ελπίζω πως όχι, διότι δεν είναι καλό επιχείρημα. Άρα είναι πιθανό, αν υπάρχει Θεός, που αναρωτιέται, είμαι αιώνιος, είμαι παντοδύναμος, αλλά από πού προήλθα; Πόθεν προήλθα; Ο Θεός χρησιμοποιεί πιο επίσημη γλώσσα. Και έτσι μια θεωρία είναι ότι ο Θεός είχε βαρεθεί τόσο πολύ να αναλογίζεται τον γρίφο της ύπαρξης Του που έφτιαξε τον κόσμο για να ξεχαστεί.

Τέλος πάντων, ας ξεχάσουμε τον Θεό. Χωρίς τον Θεό στην εξίσωση έχουμε _________ + τίποτα = ο κόσμος. Βέβαια, αν είστε Βουδιστής, ίσως θέλετε να σταματήσετε εδώ ακριβώς, επειδή βασικά αυτό που έχετε είναι τίποτα = ο κόσμος, και η συμμετρία της ταυτότητας συνεπάγεται ο κόσμος = τίποτα. Εντάξει;

Και για έναν Βουδιστή ο κόσμος είναι ένα μεγάλο τίποτα. Είναι απλά ένα μεγάλο κοσμικό κενό. Και πιστεύουμε ότι υπάρχουν πολλά εκεί έξω αλλά μόνο επειδή είμαστε υπόδουλοι των επιθυμιών μας. Αν αφήσουμε τις επιθυμίες μας κατά μέρος, θα δούμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, ένα κενό, μια ανυπαρξία, και θα βυθιστούμε σε μια ευτυχισμένη νιρβάνα η οποία έχει οριστεί ως το να έχουμε τόση μόνο ζωή ώστε να απολαύσουμε τον θάνατο. Αυτός είναι ο βουδιστικός τρόπος σκέψης.

Αλλά είμαι κάτοικος της Δύσης και με απασχολεί ακόμα ο γρίφος της ύπαρξης, για αυτό έχω _________ + --- πρόκειται να σοβαρέψει σε λίγο, για αυτό - _________ + τίποτα = ο κόσμος. Τι θα βάλουμε στο κενό; Τι λέτε για την επιστήμη; Η επιστήμη είναι ο καλύτερός μας οδηγός στη φύση της πραγματικότητας, και η πιο θεμελιώδης επιστήμη είναι η φυσική. Αυτή μας λέει ποια όντως είναι η γυμνή πραγματικότητα, αυτή αποκαλύπτει αυτό που ονομάζω ΑΚΑΕΤΣ, το Αληθινό Και Απόλυτο Εξάρτημα Του Σύμπαντος.

Μια κβαντική διακύμανση προερχόμενη από το κενό δημιούργησε το σύμπαν;

Ίσως λοιπόν η φυσική μπορεί να καλύψει αυτό το κενό και, πράγματι, μέχρι το τέλος του 1960 ή γύρω στο 1970, οι φυσικοί φαίνεται πως έδιναν μια καθαρά επιστημονική εξήγηση στο πώς ένα σύμπαν σαν το δικό μας έκανε την εμφάνιση του μέσα από την απόλυτη ανυπαρξία, μια κβαντική διακύμανση προερχόμενη από το κενό.

Ο Στίβεν Χόκινγκ είναι ένας από τους φυσικούς, πιο πρόσφατα ο Άλεξ Βιλένκιν, κι αυτό το θέμα έγινε ευρέως γνωστό από έναν άλλον σπουδαίο φυσικό και φίλο μου, τον Λόρενς Κράους που έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Ένα Σύμπαν από το Τίποτε» και πιστεύει ότι έχει δώσει - ο οποίος είναι στρατευμένος υπέρ της αθεΐας, οπότε έχει αποκλείσει τον Θεό.

Οι νόμοι της θεωρίας του κβαντικού πεδίου, η πλέον σύγχρονη φυσική, μπορεί να δείξει πώς από την απόλυτη ανυπαρξία, χωρίς χώρο, χρόνο, υλικά, τίποτα, ένα μικρό ψήγμα ανυπόστατου τίποτα μπορεί να μεταβληθεί σε ύπαρξη, και μετά, μέσω του θαύματος της εμφύσησης, να αναπτυχθεί ξαφνικά σε αυτόν τον τεράστιο και πολύχρωμο κόσμο που βλέπουμε γύρω μας.

Εντάξει, πρόκειται για ένα πραγματικά εφευρετικό σενάριο. Είναι πολύ υποθετικό. Συναρπαστικό. Αλλά έχω ένα μεγάλο πρόβλημα με αυτό, το οποίο είναι: Είναι μια ψευδοθρησκευτική άποψη. Βέβαια ο Λόρενς πιστεύει ότι είναι άθεος, αλλά είναι ακόμη δέσμιος μιας θρησκευτικής κοσμοθεωρίας. Αντιλαμβάνεται τους νόμους της φυσικής σαν να είναι θεϊκές εντολές. Οι νόμοι της θεωρίας του κβαντικού πεδίου είναι για αυτόν σαν την εντολή: «Γεννηθήτω φως».

Αν οι νόμοι δημιούργησαν το σύμπαν, στους νόμους ποιος δίνει συνείδηση;

Οι νόμοι έχουν ένα είδος οντολογικής δύναμης ή ισχύος που μπορούν να διαμορφώσουν την άβυσσο, που κυοφορεί την ύπαρξη. Μπορούν να δημιουργήσουν έναν κόσμο από το τίποτα. Αλλά είναι μια πολύ απλοϊκή άποψη περί των φυσικών νόμων, σωστά; Γνωρίζουμε ότι οι νόμοι της φυσικής είναι στην πραγματικότητα γενικευμένες περιγραφές σχεδίων και κανονικοτήτων στον κόσμο. Δεν υπάρχουν έξω από τον κόσμο. Δεν έχουν οντικό σύννεφο από μόνοι τους. Δεν μπορούν να δημιουργήσουν έναν κόσμο από το τίποτα. Είναι μια πολύ ξεπερασμένη άποψη του τι είναι ένας επιστημονικός νόμος.

Και αν δεν με πιστεύετε σε αυτό, ακούστε τον Στίβεν Χόκινγκ, που και ο ίδιος πρότεινε ένα μοντέλο του κόσμου που ήταν αυτοδύναμο, δεν απαιτούσε καμία εξωτερική αιτία, κανέναν δημιουργό, και μετά από αυτή την πρόταση του, ο Χόκινγκ παραδέχτηκε ότι ακόμα ήταν προβληματισμένος. Είπε ότι αυτό το μοντέλο αποτελείται μόνο από εξισώσεις. Τι δίνει πνοή σε αυτές τις εξισώσεις και δημιουργεί έναν κόσμο που αυτές θα περιγράψουν; Προβληματίστηκε με αυτό, άρα οι εξισώσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν από μόνες τους, δεν μπορούν να λύσουν τον γρίφο της ύπαρξης.

Αλλά ακόμα κι αν οι νόμοι της φυσικής μπορούσαν να το κάνουν, γιατί να είναι οι συγκεκριμένοι νόμοι; Γιατί η θεωρία του κβαντικού πεδίου που περιγράφει ένα σύμπαν με ορισμένο αριθμό δυνάμεων, σωματιδίων και λοιπά; Γιατί όχι ένα τελείως διαφορετικό σύνολο κανόνων; Υπάρχουν πάρα πολλά μαθηματικά σταθερά σύνολα κανόνων. Γιατί όχι χωρίς νόμους; Γιατί όχι καθαρή ανυπαρξία;

Η φιλοσοφία των πολυσυμπάντων

Άρα είναι ένα πρόβλημα, είτε το πιστεύετε είτε όχι, που απασχολεί αρκετά τους φυσικούς που το εξετάζουν, και σε αυτό το σημείο στρέφονται στο μεταφυσικό, και λένε ότι ίσως το σύνολο των νόμων που περιγράφει το σύμπαν μας, ένα απλά ένα από πολλά σύνολα νόμων και περιγράφει ένα μέρος της πραγματικότητας, αλλά ίσως κάθε σταθερό σύνολο νόμων περιγράφει ένα διαφορετικό κομμάτι της πραγματικότητας, και στην πραγματικότητα όλοι οι πιθανοί φυσικοί κόσμοι όντως υπάρχουν και είναι όλοι εκεί έξω.

Βλέπουμε μόνο ένα μικρό μέρος της πραγματικότητας που περιγράφεται από τους νόμους του κβαντικού πεδίου, αλλά υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί κόσμοι, κομμάτια της πραγματικότητας που περιγράφονται από διαφορετικές θεωρίες που διαφέρουν από τις δικές μας με τρόπους που δεν φανταζόμαστε, που είναι ασύλληπτα εξωτικοί.

Ο Στήβεν Γουάϊνμπεργκ, ο πατέρας του πρότυπου μοντέλου της μοριακής φυσικής, έχει στην ουσία και ο ίδιος φλερτάρει με την ιδέα ότι όλες οι πιθανές πραγματικότητες όντως υπάρχουν.

Επίσης, ένας νεότερος φυσικός, ο Μαξ Τέγκμαρκ, που πιστεύει ότι υπάρχουν όλες οι μαθηματικές δομές, και η μαθηματική ύπαρξη είναι το ίδιο με τη φυσική ύπαρξη, έχουμε λοιπόν αυτό το τεράστια πλούσιο πολυσύμπαν που περικλείει κάθε λογική πιθανότητα.

Η πλήρης πραγματικότητα και η ανυπαρξία

Τώρα, παίρνοντας αυτή τη μεταφυσική λύση, αυτοί οι φυσικοί και φιλόσοφοι βασικά προσεγγίζουν μια πολύ παλιά ιδέα που αποδίδεται στον Πλάτωνα. Είναι η αρχή της πληρότητας ή γονιμότητας, ή η μεγάλη αλυσίδα της ύπαρξης, ότι η πραγματικότητα είναι όντως όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη.

Αποστασιοποιείται από την ανυπαρξία όσο περισσότερο γίνεται. Άρα έχουμε δύο άκρα αντίθετα. Έχουμε από τη μια πλευρά την απόλυτη ανυπαρξία, και αυτή την οπτική της πραγματικότητας που περικλείει κάθε κόσμο που μπορούμε να αντιληφθούμε στον αντίθετο άκρο: την πιο πλήρως πιθανή πραγματικότητα, την ανυπαρξία, την απλούστερη πιθανή πραγματικότητα.

Τι βρίσκεται όμως ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα;

Τι βρίσκεται όμως ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα; Κάθε είδους ενδιάμεσες πραγματικότητες που περιλαμβάνουν κάποια πράγματα και αποκλείουν κάποια άλλα. Μια από τις ενδιάμεσες πραγματικότητες είναι, ας πούμε, η πιο καλαίσθητη μαθηματικά πραγματικότητα, που αποκλείει τα άχαρα κομμάτια, τις άσχημες ασυμμετρίες και πάει λέγοντας.

Η καλαίσθητη πραγματικότητα

Υπάρχουν βέβαια κάποιοι φυσικοί που θα σας πουν ότι όντως ζούμε στην πιο καλαίσθητη πραγματικότητα.

Νομίζω ότι ο Μπράιαν Γκριν βρίσκεται στο κοινό, και έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο: «Το Κομψό Σύμπαν». Ισχυρίζεται ότι το σύμπαν στο οποίο ζούμε είναι καλαίσθητο από μαθηματικής απόψεως. Μην τον πιστεύετε. Είναι ευσεβής πόθος, μακάρι να ίσχυε, αλλά νομίζω ότι πριν λίγο καιρό παραδέχτηκε πως πρόκειται για ένα άσχημο σύμπαν. Είναι βλακωδώς κατασκευασμένο, έχει υπερβολικά πολλές αυθαίρετες σταθερές σύζευξης και αναλογίες μάζας και περιττές οικογένειες στοιχειωδών σωματιδίων, και τι στο καλό είναι η σκοτεινή ενέργεια; Είναι μια δυσλειτουργική θεώρηση. Δεν είναι ένα καλαίσθητο σύμπαν.

Υπάρχει βέβαια και ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους από ηθικής πλευράς. Καλό θα ήταν να σοβαρευτείτε τώρα, καθώς ένας κόσμος στον οποίο συνειδητά πλάσματα δεν υποφέρουν άσκοπα, στον οποίο δεν υπάρχουν πράγματα όπως ο παιδικός καρκίνος ή τα ατυχήματα. Είναι μια ηθική σύλληψη.

Μεταξύ ανυπαρξίας και πληρέστερης πιθανής πραγματικότητας, υπάρχουν ειδικές πραγματικότητες

Τέλος πάντων, μεταξύ ανυπαρξίας και πληρέστερης πιθανής πραγματικότητας, υπάρχουν ειδικές πραγματικότητες. Η ανυπαρξία είναι ιδιαίτερη. Είναι η πιο απλή. Μετά έχουμε την πιο καλαίσθητη πιθανή πραγματικότητα. Είναι κάτι ιδιαίτερο. Η πληρέστερη πιθανή πραγματικότητα είναι κάτι ιδιαίτερο.
                            
Οι ευτελείς, κοινές πραγματικότητες

Αλλά τι ξεχνάμε; Υπάρχουν και οι ευτελείς, κοινές πραγματικότητες που δεν είναι σε καμία περίπτωση ιδιαίτερες, είναι κάπως τυχαίες. Απέχουν απείρως από την ανυπαρξία, αλλά δεν φτάνουν με τίποτα την πλήρη ολοκλήρωση. Είναι ένας συνδυασμός χάους και τάξης, μαθηματικής καλαισθησίας και ασχήμιας. Θα περιέγραφα αυτές τις πραγματικότητες ως ένα απέραντο, μέτριας ποιότητας, ατελές χάλι, μια γενικόλογη πραγματικότητα, ένα είδος κοσμικής προχειρότητας.

Και σε αυτές τις πραγματικότητες, υπάρχει κάποια θεότητα σε κάποια από αυτές; Ίσως, αλλά η θεότητα δεν είναι τέλεια όπως αυτή των Ιουδαιο-Χριστιανών. Αυτή η θεότητα δεν είναι ούτε πανάγαθη ούτε παντοδύναμη. Μπορεί, αντιθέτως, να είναι 100 τοις εκατό κακόβουλη αλλά μόνο 80 τοις εκατό αποτελεσματική, το οποίο απεικονίζει λίγο ή πολύ τον κόσμο γύρω μας.

Έτσι θα ήθελα να προτείνω ότι η λύση στο μυστήριο της ύπαρξης είναι ότι η πραγματικότητα στην οποία ζούμε είναι μία από τις κοινές πραγματικότητες. Η πραγματικότητα πρέπει να καταλήγει κάπου. Μπορεί να καταλήγει στο να είναι ένα τίποτα ή τα πάντα ή κάτι ενδιάμεσο. Έχει λοιπόν κάποιο ξεχωριστό στοιχείο, είναι δηλαδή πραγματικά καλαίσθητη ή πλήρης ή πραγματικά απλή, όπως η ανυπαρξία, αυτό θα απαιτούσε μια εξήγηση.

Αλλά εάν είναι μια από αυτές τις τυχαίες, κοινές πραγματικότητες, δεν υπάρχει περαιτέρω εξήγηση. Και πράγματι, θα έλεγα ότι αυτή είναι η πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Αυτό μας λέει η επιστήμη.

Στην αρχή της εβδομάδας, πήραμε την συναρπαστική πληροφορία ότι η θεωρία της εμφύσησης, που προβλέπει μια μεγάλη, άπειρη, άτακτη, αυθαίρετη, άσκοπη πραγματικότητα, είναι σαν μια μεγάλη αφρίζουσα σαμπάνια που αναβλύζει ατελείωτα από ένα μπουκάλι, ένα τεράστιο σύμπαν, κυρίως άγονη γη με μικρούς θύλακες γοητείας και τάξης και ειρήνης, έχει επιβεβαιωθεί, αυτό το σενάριο της εμφύσησης, από τις παρατηρήσεις που έγιναν με ραδιοτηλεσκόπια στην Ανταρκτική που εξέτασαν τα χαρακτηριστικά των βαρυτικών κυμάτων ακριβώς πριν τη Μεγάλη Έκρηξη. Είμαι σίγουρος ότι όλοι το γνωρίζετε.

Ο καθένας από εσάς έχει κερδίσει το κοσμικό λαχείο

Έτσι τέλος πάντων, πιστεύω ότι υπάρχει κάποια απόδειξη για το γεγονός ότι έχουμε καταλήξει σε αυτή την πραγματικότητα. Τώρα βέβαια, γιατί θα έπρεπε να σας νοιάζει; Καλώς η ερώτηση, «Γιατί υπάρχει ο κόσμος;» είναι η κοσμική ερώτηση, που μοιάζει με μια πιο προσωπική ερώτηση: Γιατί υπάρχω;

Γιατί υπάρχεις; ξέρετε, η ύπαρξη μας θα έμοιαζε να είναι απίστευτα απίθανη, επειδή υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός γενετικά πιθανών ανθρώπων, αν τον υπολογίσετε από τον αριθμό των γονιδίων και των αλληλόμορφων γονιδίων κ.λπ. ένας πρόχειρος υπολογισμός θα σας πει ότι υπάρχουν περίπου 10 στην 10.000η τη πιθανοί άνθρωποι, γενετικά. Είναι ανάμεσα στο 10 στην 100τη και στο 10 στην δύναμη του 10 στην 100τη. Κι ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν πραγματικά υπάρξει είναι 100 δις, ίσως 50 δις, ένα απειροελάχιστο κλάσμα, άρα όλοι έχουμε κερδίσει το καταπληκτικό κοσμικό λαχείο. Είμαστε εδώ.

Εντάξει. Σε τι είδους πραγματικότητα θέλουμε λοιπόν να ζούμε; Θέλουμε να ζούμε σε μια ξεχωριστή πραγματικότητα; Τι κι αν ζούσαμε στην πιο καλαίσθητη πιθανή πραγματικότητα; Φανταστείτε την υπαρξιακή πίεση που θα δεχόμασταν για να είμαστε ανάλογα καλαίσθητοι, να μην αποτύχουμε στις προσδοκίες της. Και αν ζούσαμε στην πιο ολοκληρωμένη πιθανή πραγματικότητα; Τότε η ύπαρξη μας θα ήταν εγγυημένη, επειδή κάθε πιθανό πράγμα υπάρχει σε αυτή την πραγματικότητα, αλλά οι επιλογές μας δεν θα είχαν νόημα.

Οι επιλογές μας δεν έχουν νόημα αν υπάρχει άπειρος αριθμός εκδοχών του εαυτού μας

Αν πραγματικά ζορίζομαι ηθικά και αγωνίζομαι και αποφασίζω να κάνω το σωστό, τι διαφορά έχει, αφού υπάρχει ένας άπειρος αριθμός εκδοχών του εαυτού μου που επίσης κάνει το σωστό κι άπειρος αριθμός που κάνει το λάθος. Έτσι οι επιλογές μου δεν έχουν νόημα. Άρα δεν θέλουμε να ζούμε σε ιδιαίτερη πραγματικότητα. Κι όσον αφορά την ξεχωριστή πραγματικότητα της ανυπαρξίας, δεν θα συζητούσαμε κάτι τέτοιο.

Έτσι πιστεύω ότι ζώντας σε μια κοινή πραγματικότητα που είναι μέτρια, έχει καλά και κακά, και θα μπορούσαμε να κάνουμε τα καλά περισσότερα και τα κακά λιγότερα και αυτό δίνει στη ζωή μας κάποιο σκοπό. Το σύμπαν είναι παράλογο, αλλά μπορούμε να έχουμε ένα σκοπό και αυτό είναι καλό, και η γενική μετριότητα της πραγματικότητας αντηχεί κάπως όμορφα με τη μετριότητα που όλοι αισθανόμαστε στην ουσία της ύπαρξης μας.

Ξέρω ότι το αισθάνεστε. Ξέρω ότι όλοι είστε ξεχωριστοί, αλλά και κάπως κρυφά μέτριοι, δεν νομίζετε; Τέλος πάντων, μπορούμε να πούμε ότι αυτό το μυστήριο της ύπαρξης, είναι απλά ανούσιες θεωρητικολογίες. Δεν εκπλήσσεστε από την ύπαρξη του σύμπαντος και έχετε καλή παρέα.

Ο Μπέρτραντ Ράσελ είπε, «Θα πρέπει να πω ότι το σύμπαν είναι απλώς εκεί, και αυτό είναι όλο». Είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός.

Και ο καθηγητής μου στην Βοστόνη, ο Σίντνει Μοργκενμπέσερ, σπουδαίος φαρσέρ της φιλοσοφίας, όταν του είπα, «Καθηγητά Μοργκενμπέσερ, γιατί υπάρχει εκεί έξω κάτι αντί για τίποτα;» Μου είπε, «Ε, καλά, ακόμα και αν δεν υπήρχε τίποτα, πάλι δεν θα ήσουν ευχαριστημένος.» Οπότε εντάξει. Ώστε δεν εκπλήσσεστε. Δεν με νοιάζει.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ

Γνωρίζοντας τη Δυνατότητά σας να ενεργοποιείτε «το θαύμα» του Νέου Κόσμου, θα μπορέσετε να καταρρίψετε όλους τους «Μύθους» του Παλαιού Κόσμου!...

Ο πρώτος μύθος που θα πρέπει να καταρριφθεί είναι ο «Μύθος του πόνου» ως το αναπόφευκτο μέσο και όχημα για τη «Σωτηρία» του Ανθρώπινου Γένους!

Σας έχουν πει ότι ο πόνος και τα δάκρυα καθαρίζουν την ψυχή...

Σας έχουν μάθει ότι δεν υπάρχει πιο δυνατός εκπαιδευτής από τον πόνο…

Σας έχουν πείσει ότι με τον πόνο μπορείτε να γίνετε δυνατότεροι και ωριμότεροι…

Σας έχουν διαβεβαιώσει ότι οι ψυχές σας μπορούν να λυτρωθούν μέσα από τον πόνο....

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί, πώς μπορεί να είναι Εκπαιδευτής «για το φως», ο πόνος που μαστιγώνει τις ψυχές; Εκπαιδευτής «για το αγαθό» ο πόνος που πληγώνει τις καρδιές αφήνοντάς τις κάποτε ανάπηρες για πάντα;

Εκπαιδευτής για «την εξέλιξη» η άρρωστη ενέργεια που κόβει τη χαρά και τα φτερά του ανθρώπου και τον κρατάει σκυφτό στη γη, την ώρα που προσπαθεί να απλώσει το πέταγμά του προς το φως;

Εκπαιδευτής για τα υψηλά συναισθήματα, της χαράς, της αισιοδοξίας, της γαλήνης, της αρμονίας, της ισορροπίας, της ευτυχίας, της απρόσκοπτης εξέλιξης προς το αγαθό και το φως η χαμηλή και σκιώδης συχνότητα της αγωνίας, της θλίψης, της φθοράς, του βασανισμού, του εξαναγκασμού της ευαίσθητης ψυχής του ανθρώπου;

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί μήπως υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος, μήπως υπάρχει κάποιος άλλος δρόμος;

Που βρίσκεται η αγάπη μέσα σε τόσο πόνο που το ανθρώπινο γένος έχει εδώ και αιώνες άδικα υποστεί; Μέσα σε τόσο πένθος και τόσο θάνατο;

Σε τι χρησιμεύουν οι ωκεανοί των δακρύων, οι εκρήξεις της μοναξιάς, οι ανείπωτες, αβάσταχτες θλίψεις και ταλαιπωρίες και οι βαθιά εδραιωμένοι φόβοι, που φτάνουν να γίνονται πόνος για τον άνθρωπο;

Όλη η παλαιά αντίληψη της Ανθρωπότητας για τον πόνο, τη θλίψη, το πένθος, την κακουχία, την τιμωρία σαν μέσα εκπαίδευσης της ψυχής, δεν είναι παρά τα δεσμά και τα κατάλοιπα ενός Παλαιού Κόσμου σκληρότητας, καταπίεσης και περιορισμού που τώρα αφήνουμε πίσω μας! Και ενός σκληρού και τιμωρητικού Νόμου, του Νόμου του Κάρμα, που τώρα πια αντικαθίσταται από το Νόμο της Αγάπης μέσα στο Σύμπαν.

Είναι καιρός πια να ελευθερώσετε τους εαυτούς σας από τον παλαιό Μύθο του Πόνου, να βγείτε από το πανάρχαιο σκοτεινό του τούνελ, να ανοίξετε τα φτερά σας και να πετάξετε πάνω από αυτό! Ας ανυψωθούμε πάνω από τα επιβεβλημένα, παμπάλαια λανθασμένα πρότυπα εκπαίδευσης του ανθρώπου, που δεν έχουν ίχνος αγάπης και τρυφερής στοργής για τον ίδιο τον άνθρωπο!

Ας μετασχηματίσουμε τον Παλαιό Κόσμο, τον Κόσμο του «Μύθου του Πόνου» και ας συνδεθούμε με τον Κόσμο της μαθητείας, της καλλιέργειας και της εκλέπτυνσης των ψυχών μέσα από τα υγιή πρότυπα, τη χαρά, την αγάπη και το φως, σε διαρκώς ανυψούμενες κλίμακες… Εκεί όπου το σώμα, ο νους και το πνεύμα μπορούν πια να υπάρχουν ελεύθερα και όπου ο άνθρωπος συναντά τις Άπειρες Δυνατότητές του!...

Kant: Λόγος και ύπαρξη

IM. ΚΑΝΤ (1724–1804)

Αναζητώντας τη βεβαιότητα της ύπαρξης

§1

Με τον τρόπο που έζησε τη ζωή του o Kant και με την απαράμιλλη αφοσίωσή του στη μελέτη κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα έργο, που επηρέασε καθοριστικά τη μετέπειτα φιλοσοφική σκέψη. Η επανάσταση που επέφερε στη φιλοσοφία της γνώσης του επέτρεψε να θέσει στο επίκεντρο της στοχαστικής του οξύνοιας τον Λόγο (Vernunft) και την κριτική που αυτός προορίζεται να ασκεί. Χωρίς αυτή την κριτική του ικανότητα αποβαίνει δογματικός και δεν μπορεί να προχωρήσει πέρα από ανεδαφικούς ισχυρισμούς[1]. Όπως ρητά διευκρινίζει ο Kant, ο ανθρώπινος Λόγος επιφορτίζεται από τη φύση του με φορτικά ερωτήματα που δεν μπορεί να τα αποφύγει, αλλά ούτε να τα απαντήσει[2], στο βαθμό που περιορίζεται απλώς στη φαινομενική γνώση. Επομένως δεν εναπομένει τίποτε άλλο σ’ αυτόν παρά να

«αναλάβει εκ νέου το πιο επίπονο από όλα τα ως τώρα έργα του, δηλ. αυτό της αυτογνωσίας, και να καθιδρύσει ένα δικαστήριο, που από τη μια να του εξασφαλίζει τις νόμιμες διεκδικήσεις, ενώ από την άλλη να αποκρούει κάθε αβάσιμη αξίωσή του … σύμφωνα με αιώνιους και αμετάβλητους νόμους· και αυτό το δικαστήριο δεν είναι άλλο από την ίδια την Κριτική του καθαρού Λόγου»[3].

Αυτό το δικαστήριο το καθιστά αναγκαίο η τραγική κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει ο ανθρώπινος Λόγος. Γι’ αυτό και το ίδιο είναι, σύμφωνα με τον Kant, η αυτο-εξέταση και η αυτο-δικαίωση του Λόγου που δεν μπορεί να περιοριστεί στα ασφυκτικά όρια της εμπειρίας· θεμελιώνεται ανεξάρτητα και πρωτύτερα απ’ αυτήν. Ως γνωσιακή δύναμη είναι a priori. Αυτός ο Λόγος αποκαλύπτει τη δύναμή του, αλλά και την αυτο-οριοθέτησή του στην και με την αυτοκριτική του. Δυνάμει μιας τέτοιας διεργασίας του καθιστά δυνατό και το άνοιγμα του ανθρώπου, ως γνωρίζοντος υποκειμένου, στην αλήθεια του κόσμου. Αξίζει εδώ να διευκρινιστεί πως ο Λόγος συνάπτεται εσωτερικά με όλες τις ανώτερες ικανότητες του ανθρώπινου Λόγου. Αναφέρει συγκεκριμένα ο Kant:

«Λόγος είναι η δύναμη, που μας προσπορίζει τις αρχές της a priori γνώσεως. Καθαρός Λόγος, επομένως, είναι εκείνος, που περιέχει τις αρχές, οι οποίες μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε κάτι απόλυτα a priori»[4].

§2

Αναλόγως επιχείρησε να κατανοήσει τον άνθρωπο και την ύπαρξή του, σε πρακτικό επίπεδο, στη βάση μιας ηθικότητας που έχει πάρει οριστικό διαζύγιο από την επιδίωξη εγωιστικών συμφερόντων. Έχοντας επίγνωση ο φιλόσοφος ότι ο άνθρωπος είναι ένα δημιούργημα της φύσης που διακρίνεται για την ιδιοτέλειά του και τα πάθη του, αλλά και για το πάθος του όχι υποχρεωτικά με αρνητικό νόημα, επενδύει κατά κύριο λόγο στη λογική ικανότητα του ανθρώπινου όντος. Ως έλλογο ον, το τελευταίο τούτο φέρει μέσα του τον ηθικό νόμο, που μπορεί να καθορίζει τη βούλησή του και να τη στρέφει προς την ενέργεια του καλού, του αγαθού, δηλαδή να την καθιστά αγαθή βούληση. Από εδώ αντλούσε τη βεβαιότητα ο Kant για να υποστηρίξει ότι δυο πράγματα μπορούν να συγκινήσουν την ψυχή του: ο έναστρος ουρανός πάνω του και η δύναμη του ηθικού νόμου που αναγνωρίζει μέσα του. Τι ήθελε να υπαινιχθεί με τη ρήση αυτή ο φιλόσοφος; Πώς μόνο αυτές οι δύο βεβαιότητες υπάρχουν που μπορούν να συνέχουν την ύπαρξη του ανθρώπου και να κατευθύνουν την (αγαθή του) βούληση. Όσο πιο συστηματικά και εντατικά ασχολείται η σκέψη με αυτές τις βεβαιότητες, τόσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την αξία τους αλλά και την αξία του. Εκ πρώτης όψεως, ο έναστρος ουρανός είναι μια έννοια αντίθετη σε σχέση με τον ηθικό νόμο: ως συμβολική έκφραση του σύμπαντος, αυτός είναι απέραντος και δημιουργεί στον άνθρωπο μια αίσθηση ασημαντότητας του εαυτού του. Συγχρόνως όμως λειτουργεί ως μια ορατή πραγματικότητα που μιλάει στη συνείδηση του ανθρώπου: του υπαγορεύει να συγκεντρώνεται στον εαυτό του και να ενεργεί προς τα έξω με βάση την επιταγή του ηθικού νόμου που φέρει μέσα του.

§3

Εάν λοιπόν ο έναστρος ουρανός συμβολίζει την απεραντοσύνη της φύσης και τον αιώνιο χαρακτήρα του χρόνου, ο ηθικός νόμος δίνει νόημα και υπόσταση στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Υποδηλώνει την αναγκαιότητα του ηθικώς ενεργείν. Η αναγκαιότητα τούτη δεν είναι τυχαία ή τυφλή, όπως μπορεί να είναι εκείνη που εκπορεύεται από την απεραντοσύνη της φύσης και την οποία ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να ελέγξει, αλλά μια καθολική. Από εδώ προκύπτει και μια άλλη σημασία για την ανθρώπινη ύπαρξη. Απέναντι στη φύση ο άνθρωπος λογίζεται, αλλά και ο ίδιος αισθάνεται αδύναμος, περιορισμένος. Δυνάμει όμως του ηθικού νόμου και σε σχέση με αυτόν ανυψώνεται σε ένα ον που διαθέτει άπειρες δυνατότητες. Αυτό το ηθικό ον, με βάση την καθαρότητα και κριτική ικανότητα του Λόγου του και όχι πια εξαρτημένο από θεολογικές εντολές, συνειδητοποιεί τη μοναδικότητά του, αναπτύσσει στο έπακρο τις εγκόσμιες αξίες του, καλλιεργεί τη βεβαιότητα της ύπαρξής του με το να εκλογικεύει τις πράξεις του, να διαφοροποιείται από τη ζωή των ζώων και να διαμορφώνει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Έτσι, αν και ερχόμαστε στον κόσμο, χωρίς να έχουμε ερωτηθεί, εν τούτοις μπορούμε να διεκδικούμε την ελευθερία μας και να πράττουμε ως απόλυτοι νομοθέτες του αγαθού, του δικαίου, της ισότητας κ.λπ. Το έργο μιας τέτοιας βούλησης υπερβαίνει τα όρια του περατού, του εφήμερου και προορίζει πάντοτε τον άνθρωπο για το απέραντο καλό. 
----------------------------
[1] I. Kant: Kritik der reinen Vernunft. Meiner Verlag 1990, σ. 53.
[2] Ό.π., σ. 5.
[3] Ό.π., σ. 7.
[4] Ό.π., σ. 55.

ΠΛΑΤΩΝ: Λύσις (213d-215c)

Συζήτηση του Σωκράτη με τον Μενέξενο και τον Λύσι

Ἐγὼ οὖν βουλόμενος τόν τε Μενέξενον ἀναπαῦσαι καὶ ἐκείνου ἡσθεὶς τῇ φιλοσοφίᾳ, οὕτω μεταβαλὼν πρὸς τὸν [213e] Λύσιν ἐποιούμην τοὺς λόγους, καὶ εἶπον· Ὦ Λύσι, ἀληθῆ μοι δοκεῖς λέγειν ὅτι εἰ ὀρθῶς ἡμεῖς ἐσκοποῦμεν, οὐκ ἄν ποτε οὕτως ἐπλανώμεθα. ἀλλὰ ταύτῃ μὲν μηκέτι ἴωμεν —καὶ γὰρ χαλεπή τίς μοι φαίνεται ὥσπερ ὁδὸς ἡ σκέψις— ᾗ δὲ ἐτράπημεν, δοκεῖ μοι χρῆναι ἰέναι, σκοποῦντα [τὰ] κατὰ [214a] τοὺς ποιητάς· οὗτοι γὰρ ἡμῖν ὥσπερ πατέρες τῆς σοφίας εἰσὶν καὶ ἡγεμόνες. λέγουσι δὲ δήπου οὐ φαύλως ἀποφαινόμενοι περὶ τῶν φίλων, οἳ τυγχάνουσιν ὄντες· ἀλλὰ τὸν θεὸν αὐτόν φασιν ποιεῖν φίλους αὐτούς, ἄγοντα παρ᾽ ἀλλήλους. λέγουσι δέ πως ταῦτα, ὡς ἐγᾦμαι, ὡδί—
αἰεί τοι τὸν ὁμοῖον ἄγει θεὸς ὡς τὸν ὁμοῖον
[214b] καὶ ποιεῖ γνώριμον· ἢ οὐκ ἐντετύχηκας τούτοις τοῖς ἔπεσιν; ―Ἔγωγ᾽, ἔφη. ―Οὐκοῦν καὶ τοῖς τῶν σοφωτάτων συγγράμμασιν ἐντετύχηκας ταῦτα αὐτὰ λέγουσιν, ὅτι τὸ ὅμοιον τῷ ὁμοίῳ ἀνάγκη ἀεὶ φίλον εἶναι; εἰσὶν δέ που οὗτοι οἱ περὶ φύσεώς τε καὶ τοῦ ὅλου διαλεγόμενοι καὶ γράφοντες. ―Ἀληθῆ, ἔφη, λέγεις. ―Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εὖ λέγουσιν; ―Ἴσως, ἔφη. ―Ἴσως, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ ἥμισυ αὐτοῦ, ἴσως δὲ καὶ πᾶν, ἀλλ᾽ ἡμεῖς οὐ συνίεμεν. δοκεῖ γὰρ ἡμῖν ὅ γε πονηρὸς [214c] τῷ πονηρῷ, ὅσῳ ἂν ἐγγυτέρω προσίῃ καὶ μᾶλλον ὁμιλῇ, τοσούτῳ ἐχθίων γίγνεσθαι. ἀδικεῖ γάρ· ἀδικοῦντας δὲ καὶ ἀδικουμένους ἀδύνατόν που φίλους εἶναι. οὐχ οὕτως; ―Ναί, ἦ δ᾽ ὅς. ―Ταύτῃ μὲν ἂν τοίνυν τοῦ λεγομένου τὸ ἥμισυ οὐκ ἀληθὲς εἴη, εἴπερ οἱ πονηροὶ ἀλλήλοις ὅμοιοι. ―Ἀληθῆ λέγεις. ―Ἀλλά μοι δοκοῦσιν λέγειν τοὺς ἀγαθοὺς ὁμοίους εἶναι ἀλλήλοις καὶ φίλους, τοὺς δὲ κακούς, ὅπερ καὶ λέγεται περὶ αὐτῶν, μηδέποτε ὁμοίους μηδ᾽ αὐτοὺς αὑτοῖς εἶναι, ἀλλ᾽ [214d] ἐμπλήκτους τε καὶ ἀσταθμήτους· ὃ δὲ αὐτὸ αὑτῷ ἀνόμοιον εἴη καὶ διάφορον, σχολῇ γέ τῳ ἄλλῳ ὅμοιον ἢ φίλον γένοιτ᾽ ἄν. ἢ οὐ καὶ σοὶ δοκεῖ οὕτως; ―Ἔμοιγ᾽, ἔφη. ―Τοῦτο τοίνυν αἰνίττονται, ὡς ἐμοὶ δοκοῦσιν, ὦ ἑταῖρε, οἱ τὸ ὅμοιον τῷ ὁμοίῳ φίλον λέγοντες, ὡς ὁ ἀγαθὸς τῷ ἀγαθῷ μόνος μόνῳ φίλος, ὁ δὲ κακὸς οὔτε ἀγαθῷ οὔτε κακῷ οὐδέποτε εἰς ἀληθῆ φιλίαν ἔρχεται. συνδοκεῖ σοι; ―Κατένευσεν. ―Ἔχομεν ἄρα ἤδη τίνες εἰσὶν οἱ φίλοι· ὁ γὰρ λόγος ἡμῖν [214e] σημαίνει ὅτι οἳ ἂν ὦσιν ἀγαθοί. ―Πάνυ γε, ἔφη, δοκεῖ.
Καὶ ἐμοί, ἦν δ᾽ ἐγώ. καίτοι δυσχεραίνω τί γε ἐν αὐτῷ· φέρε οὖν, ὦ πρὸς Διός, ἴδωμεν τί καὶ ὑποπτεύω. ὁ ὅμοιος τῷ ὁμοίῳ καθ᾽ ὅσον ὅμοιος φίλος, καὶ ἔστιν χρήσιμος ὁ τοιοῦτος τῷ τοιούτῳ; μᾶλλον δὲ ὧδε· ὁτιοῦν ὅμοιον ὁτῳοῦν ὁμοίῳ τίνα ὠφελίαν ἔχειν ἢ τίνα βλάβην ἂν ποιῆσαι δύναιτο, ὃ μὴ καὶ αὐτὸ αὑτῷ; ἢ τί ἂν παθεῖν, ὃ μὴ καὶ ὑφ᾽ [215a] αὑτοῦ πάθοι; τὰ δὴ τοιαῦτα πῶς ἂν ὑπ᾽ ἀλλήλων ἀγαπηθείη, μηδεμίαν ἐπικουρίαν ἀλλήλοις ἔχοντα; ἔστιν ὅπως; ―Οὐκ ἔστιν. ―Ὃ δὲ μὴ ἀγαπῷτο, πῶς φίλον; ―Οὐδαμῶς. ―Ἀλλὰ δὴ ὁ μὲν ὅμοιος τῷ ὁμοίῳ οὐ φίλος· ὁ δὲ ἀγαθὸς τῷ ἀγαθῷ καθ᾽ ὅσον ἀγαθός, οὐ καθ᾽ ὅσον ὅμοιος, φίλος ἂν εἴη; ―Ἴσως. ―Τί δέ; οὐχ ὁ ἀγαθός, καθ᾽ ὅσον ἀγαθός, κατὰ τοσοῦτον ἱκανὸς ἂν εἴη αὑτῷ; ―Ναί. ―Ὁ δέ γε ἱκανὸς οὐδενὸς δεόμενος κατὰ τὴν ἱκανότητα. ―Πῶς γὰρ οὔ; ―Ὁ δὲ μή του [215b] δεόμενος οὐδέ τι ἀγαπῴη ἄν. ―Οὐ γὰρ οὖν. ―Ὃ δὲ μὴ ἀγαπῴη, οὐδ᾽ ἂν φιλοῖ. ―Οὐ δῆτα. ―Ὁ δὲ μὴ φιλῶν γε οὐ φίλος. ―Οὐ φαίνεται. ―Πῶς οὖν οἱ ἀγαθοὶ τοῖς ἀγαθοῖς ἡμῖν φίλοι ἔσονται τὴν ἀρχήν, οἳ μήτε ἀπόντες ποθεινοὶ ἀλλήλοις —ἱκανοὶ γὰρ ἑαυτοῖς καὶ χωρὶς ὄντες— μήτε παρόντες χρείαν αὑτῶν ἔχουσιν; τοὺς δὴ τοιούτους τίς μηχανὴ περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι ἀλλήλους; ―Οὐδεμία, ἔφη. ―Φίλοι [215c] δέ γε οὐκ ἂν εἶεν μὴ περὶ πολλοῦ ποιούμενοι ἑαυτούς. ―Ἀληθῆ.

***
Θέλοντας λοιπόν να ξεκουράσω το Μενέξενο, αλλά κι επειδή αισθάνθηκα κάποια ευχαρίστηση για την κλίση του άλλου στη φιλοσοφία, άλλαξα [213e] κι άρχισα να απευθύνομαι στο Λύσι. Νομίζω Λύσι, του είπα, πως είναι βάσιμο αυτό που λες, ότι δηλαδή αν η προηγούμενη εξέταση είχε γίνει σωστά, ίσως να μην καταλήγαμε σε τέτοια αποτυχία. Ας τον αφήσουμε λοιπόν τούτο το δρόμο —γιατί πραγματικά αυτή η θεωρητική έρευνα μου φαίνεται δύσκολη, σαν δρόμος δύσβατος— κι ας πάμε εκεί που είχαμε στραφεί κα προηγουμένως, [214a] στους ποιητές, που πραγματικά τους έχουμε σαν πατέρες της σοφίας και οδηγούς μας. Οι ποιητές, λοιπόν, διατυπώνουν μια, καθώς πιστεύω, όχι ασήμαντη άποψη σχετικά με το ποιοί είναι φίλοι: υποστηρίζουν ότι τους φίλους τούς κάνει ο ίδιος ο θεός, οδηγώντας τον ένα κοντά στον άλλο. Νομίζω μάλιστα ότι το εκφράζουν κάπως έτσι:
πάντα ο θεός φέρνει τον όμοιο κοντά στον όμοιο
[214b] και του τον γνωρίζει· ή μήπως δεν έτυχε να τους ακούσεις αυτούς τους στίχους; ―Ναι, τους ξέρω, είπε. ―Μήπως, επίσης, έτυχε να προσέξεις ότι και στα έργα των πιο μεγάλων σοφών λέγονται ακριβώς τα ίδια, δηλαδή, ότι αναγκαστικά το όμοιο είναι πάντοτε φίλο με το όμοιό του; Εννοώ βέβαια αυτούς που ερευνούν και γράφουν για τα προβλήματα της φύσης και του σύμπαντος. ―Αλήθεια λες, είπε. ―Λοιπόν, ρώτησα εγώ, είναι σωστό αυτό που λένε; ―Ίσως, απάντησε. ―Ίσως, είπα τότε εγώ, να είναι σωστό το μισό, ίσως όμως και ολόκληρο, και να μη το καταλαβαίνουμε. Πιστεύουμε δηλαδή ότι όσο περισσότερο ο κακός πλησιάζει [214c] και συναναστρέφεται τον κακό, τόσο περισσότερο τον μισεί. Γιατί κάνει αδικίες· και δεν είναι ποτέ δυνατό όσοι αδικούν και αδικούνται να είναι συνάμα και φίλοι. Ή μήπως δεν είναι έτσι; ―Ναι, είπε. ―Συνεπώς το μισό από αυτό που υποστηρίζουν οι ποιητές δεν είναι δυνατό να είναι αληθινό, εφόσον βέβαια οι κακοί θεωρηθούν όμοιοι μεταξύ τους. ―Σωστά. ―Νομίζω όμως ότι οι ποιητές εννοούν πως μόνο οι αγαθοί είναι όμοιοι μεταξύ τους, ενώ απεναντίας για τους κακούς —όπως άλλωστε και γενικότερα λέγεται γι᾽ αυτούς— πιστεύουν ότι δεν είναι όμοιοι ούτε καν με τον ίδιο τον εαυτό τους, αλλά [214d] ότι είναι άστατοι και ευμετάβλητοι. Και οτιδήποτε είναι ανόμοιο και διαφορετικό από τον εαυτό του πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει όμοιο ή φιλικό με κάτι άλλο· ή μήπως δεν συμφωνείς; ―Συμφωνώ, είπε. ―Νομίζω, λοιπόν, καλέ μου φίλε, ότι αυτό υπονοούν όσοι λένε ότι το όμοιο είναι φιλικό με το όμοιο. Υποστηρίζουν, δηλαδή, ότι φίλος είναι αποκλειστικά ο αγαθός με τον αγαθό, ενώ, αντίθετα, ο κακός δεν πιάνει ποτέ φιλία ούτε με τον αγαθό ούτε με τον κακό. Δεν νομίζεις κι εσύ ότι έτσι είναι; ―Κούνησε το κεφάλι καταφατικά. ―Συνεπώς ξέρουμε πια ποιοί είναι οι φίλοι: φαίνεται [214e] καθαρά από τη συζήτησή μας ότι φίλοι είναι οι αγαθοί. ―Βεβαιότατα, είπε.
Κι εγώ αυτό πιστεύω, είπα, μολονότι αισθάνομαι ότι υπάρχουν εδώ μερικές δυσκολίες. Έλα, λοιπόν, να δούμε ποιές, μα την αλήθεια, είναι οι υποψίες μου. Είναι ο όμοιος —στο μέτρο που είναι όμοιος— φίλος με τον όμοιό του και χρήσιμος; Ή ας το διατυπώσω καλύτερα έτσι: ποιά ωφέλεια ή ποιά βλάβη θα μπορούσε να προξενήσει οποιοδήποτε όμοιο πράγμα στο οποιοδήποτε όμοιό του, την οποία αυτό δεν θα μπορούσε να την προξενήσει και μόνο του στον εαυτό του; Ή: τί θα ήταν δυνατό να πάθει από το όμοιό του, που δεν θα μπορούσε να το κάνει [215a] και μόνο του στον εαυτό του; Πώς, λοιπόν, είναι δυνατό να αγαπηθούν αμοιβαία τα όμοια, αφού δεν μπορούν να προσφέρουν καμία βοήθεια το ένα στο άλλο; Είναι δυνατό; ―Όχι. ―Και πώς μπορεί να είναι φίλος όποιος δεν αγαπιέται; ―Με κανένα τρόπο. ―Επομένως, ο όμοιος δεν είναι δυνατό να είναι φίλος του όμοιου. Ο αγαθός όμως θα μπορούσε να είναι φίλος του αγαθού, στο μέτρο βέβαια που είναι αγαθός και όχι στο μέτρο που είναι όμοιος με αυτόν. Έτσι δεν είναι; ―Ίσως. ―Αλλά και κάτι άλλο: ο αγαθός, στο βαθμό που είναι αγαθός, δεν είναι και ικανός να επαρκεί στις ανάγκες του εαυτού του; ―Ναι. ―Και χάρη σ᾽ αυτή την επάρκειά του δεν έχει την ανάγκη κανενός. ―Χωρίς αμφιβολία. ―Και όποιος δεν έχει την ανάγκη [215b] κανενός δεν αγαπά και κανέναν. ―Φυσικά. ―Και όποιος δεν αγαπά δεν αισθάνεται και φιλία. ―Βέβαια. ―Και όποιος δεν αισθάνεται φιλία δεν είναι φίλος. ―Πραγματικά, δεν φαίνεται να είναι. ―Γιατί λοιπόν, να σκεφτούμε ότι οι αγαθοί μπορεί καν να γίνουν φίλοι των αγαθών, αφού ούτε όταν λείπουν είναι ποθητοί ο ένας στον άλλο —μια και επαρκούν στις ανάγκες τους ακόμη και όταν ο ένας είναι μακριά από τον άλλο— ούτε πάλι όταν είναι παρόντες χρειάζονται ο ένας τον άλλο; Πώς θα μπορούσαμε να τους κάνουμε να εκτιμήσουν την αξία μιας φιλικής σχέσης μεταξύ τους; ―Με κανένα τρόπο, είπε. ―Αφοί, λοιπόν, [215c] δεν εκτιμά ο ένας τον άλλο, δεν είναι δυνατό να είναι και φίλοι. ―Σωστά.