Πέμπτη 16 Ιουλίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (442-496)

ΧΟ. ἀλλ᾽ ἐσορῶ γὰρ τούσδε φθιμένων
ἔνδυτ᾽ ἔχοντας,
τοὺς τοῦ μεγάλου δή ποτε παῖδας
445 τὸ πρὶν Ἡρακλέους, ἄλοχόν τε φίλην
†ὑπὸ σειραίοις ποσὶν† ἕλκουσαν
τέκνα καὶ γεραιὸν πατέρ᾽ Ἡρακλέους.
δύστηνος ἐγώ,
δακρύων ὡς οὐ δύναμαι κατέχειν
450 γραίας ὄσσων ἔτι πηγάς.
ΜΕ. εἶἑν· τίς ἱερεύς, τίς σφαγεὺς τῶν δυσπότμων;
ἢ τῆς ταλαίνης τῆς ἐμῆς ψυχῆς φονεύς;
ἕτοιμ᾽ ἄγειν τὰ θύματ᾽ εἰς Ἅιδου τάδε.
ὦ τέκν᾽, ἀγόμεθα ζεῦγος οὐ καλὸν νεκρῶν,
455 ὁμοῦ γέροντες καὶ νέοι καὶ μητέρες.
ὦ μοῖρα δυστάλαιν᾽ ἐμή τε καὶ τέκνων
τῶνδ᾽, οὓς πανύστατ᾽ ὄμμασιν προσδέρκομαι.
ἐτέκομεν ὑμᾶς, πολεμίοις δ᾽ ἐθρεψάμην
ὕβρισμα κἀπίχαρμα καὶ διαφθοράν.
φεῦ·
460 ἦ πολύ γε δόξης ἐξέπεσον εὐέλπιδος,
ἣν πατρὸς ὑμῶν ἐκ λόγων ποτ᾽ ἤλπισα.
σοὶ μὲν γὰρ Ἄργος ἔνεμ᾽ ὁ κατθανὼν πατήρ,
Εὐρυσθέως δ᾽ ἔμελλες οἰκήσειν δόμους
τῆς καλλικάρπου κράτος ἔχων Πελασγίας,
465 στολήν τε θηρὸς ἀμφέβαλλε σῶι κάραι
λέοντος, ἧιπερ αὐτὸς ἐξωπλίζετο.
σὺ δ᾽ ἦσθα Θηβῶν τῶν φιλαρμάτων ἄναξ
ἔγκληρα πεδία τἀμὰ γῆς κεκτημένος,
ὡς ἐξέπειθες τὸν κατασπείραντά σε,
470 ἐς δεξιάν τε σὴν ἀλεξητήριον
ξύλον καθίει δαίδαλον, ψευδῆ δόσιν.
σοὶ δ᾽ ἣν ἔπερσε τοῖς ἑκηβόλοις ποτὲ
τόξοισι δώσειν Οἰχαλίαν ὑπέσχετο.
τρεῖς δ᾽ ὄντας ‹ὑμᾶς› τριπτύχοις τυραννίσιν
475 πατὴρ ἐπύργου, μέγα φρονῶν εὐανδρίαι.
ἐγὼ δὲ νύμφας ἠκροθινιαζόμην
κήδη συνάψουσ᾽ ἔκ τ᾽ Ἀθηναίων χθονὸς
Σπάρτης τε Θηβῶν θ᾽, ὡς ἀνημμένοι κάλωις
πρυμνησίοισι βίον ἔχοιτ᾽ εὐδαίμονα.
480 καὶ ταῦτα φροῦδα· μεταβαλοῦσα δ᾽ ἡ τύχη
νύμφας μὲν ὑμῖν Κῆρας ἀντέδωκ᾽ ἔχειν,
ἐμοὶ δὲ δάκρυα λουτρὰ δυστήνωι φέρειν.
πατὴρ δὲ πατρὸς ἑστιᾶι γάμους ὅδε,
Ἅιδην νομίζων πενθερόν, κῆδος πικρόν.
485 ὤμοι, τίν᾽ ὑμῶν πρῶτον ἢ τίν᾽ ὕστατον
πρὸς στέρνα θῶμαι; τῶι προσαρμόσω στόμα;
τίνος λάβωμαι; πῶς ἂν ὡς ξουθόπτερος
μέλισσα συνενέγκαιμ᾽ ἂν ἐκ πάντων γόους,
ἐς ἓν δ᾽ ἐνεγκοῦσ᾽ ἀθρόον ἀποδοίην δάκρυ;
490 ὦ φίλτατ᾽, εἴ τις φθόγγος εἰσακούεται
θνητῶν παρ᾽ Ἅιδηι, σοὶ τάδ᾽, Ἡράκλεις, λέγω·
θνήισκει πατὴρ σὸς καὶ τέκν᾽, ὄλλυμαι δ᾽ ἐγώ,
ἣ πρὶν μακαρία διὰ σ᾽ ἐκληιζόμην βροτοῖς.
ἄρηξον, ἐλθέ· καὶ σκιὰ φάνηθί μοι.
495 ἅλις γὰρ ἐλθὼν κἂν ὄναρ γένοιο σύ·
κακοὶ γάρ εἰσιν οἳ τέκνα κτείνουσι σά.
 
***
ΧΟΡ. Αλλά νά! βλέπω πεθαμένων
στολή τα τέκνα του Ηρακλή,
του πριν μεγάλου, να ᾽χουνε
και την αγαπητή γυναίκα του
να σέρνει τα πάνω στα πόδια τους
και πίσω τον γέρο πατέρα του.
Δυστυχισμένος, που δεν ημπορώ
πια να κρατήσω τις δακρυοπηγές
450 των γέρικων ματιών μου.
ΜΕΓ. Ποιός είν᾽ ιερέας και ποιός των δύστυχων παιδιών μου
σφάχτης ή ποιός φονιάς της μαύρης ζωής μου εμένα;
τα θύματ᾽ αυτά είν᾽ έτοιμα να παν στον Άδη.
Ω τέκνα μου, μας οδηγούν κακό ζευγάρι
νεκρών όλους μαζί, νιους, γέρους και μανάδες.
Ω βαριά δική μου μοίρα και των παιδιών μου,
που με τα μάτια μου στερνή φορά τα βλέπω.
Σας γέννησα κι ανάθρεψα για τους εχθρούς μας
περιφρόνηση, χαρά και θάνατ᾽, ωιμένα!
460 Πολύ μου απάτησαν τη γνώμη μου οι ελπίδες
που από τα λόγια του πατέρα σας επήρα.
Σ᾽ εσένα το Άργος έδινεν ο αποθαμένος
και στου Ευρυσθέα θα κατοικούσες τα παλάτια,
άρχοντας της καλόκαρπης Πελασγίας χώρας,
και για στολή του λιονταριού έβαζε το δέρμα
στην κεφαλή σου, που ο ίδιος μ᾽ αυτό αρματωνόταν.
Συ των φιλάρματων Θηβών βασιλιάς ήσουν,
τους κάμπους παίρνοντας, την προίκα τη δική μου,
όπως συχνά κατάφερνές μου τον πατέρα·
470 και στο δεξί σου, ωιμέ, το ξόανο του Δαιδάλου,
που διώχνει τα κακά, έβαζε αγένωτο δώρο.
Σ᾽ εσένα πάλ᾽ υπόσχονταν πως θενα δώσει
την Οιχαλία, που την επήρε με τα τόξα.
Κι έτσι τους τρεις εσάς με τριών ειδών βασίλεια
σας φόρτωνε, περήφανος για την αντρειά του·
κι εγώ για σας καλές εδιάλεγα νυφάδες,
για να συμπεθεριάσω και με την Αθήνα
και με τη Σπάρτη και τη Θήβα, να᾽ χετ᾽ έτσι
καλά αραγμένη την καλότυχη ζωή σας.
480 Κι αυτά ήσαν μάταια· γιατί αλλάζοντας η τύχη
νύφες σάς έδωκε τις Μοίρες του θανάτου
και στην κακόσκεφτην εμέ λουτρά δακρύων.
Και του πατέρα σας γλεντάει τώρα ο πατέρας
τους γάμους σας, κάμνοντας πεθερό τον Άδη.
Ωιμέ, ποιόν πρώτον ή στερνό να σφίξω απάνω
στο στήθος; και σε ποιόν το στόμα να κολλήσω;
από ποιόνε να πιαστώ, και σαν το μελίσσι
το ξανθόφτερο να μάσω γογγυτά απ᾽ όλους
και σμίγοντάς τα μαζικό κλάμα να βγάλω;
490 Ω αγαπημένε μου, αν κανείς ακούεται λόγος
ανθρώπινος στον Άδη, για σένα τα λέγω·
αποθνήσκει ο πατέρας σου και τα παιδιά σου
κι εγώ, που οι άνθρωποι για σε με μακαρίζαν.
Βόηθησε κι έλα, φανερώσου μας σαν ίσκιος·
ερχάμενος καλή θα μας γενείς βοήθεια·
γιατί δειλοί ᾽ναι οι που τα τέκνα σου σκοτώνουν.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.4.6. Κούροι των υστεροαρχαϊκών χρόνων

Γύρω στο 530 π.Χ. εμφανίζονται έργα γλυπτικής που δείχνουν μια πρωτόγνωρη πλαστικότητα στην απόδοση των όγκων, ειδικά του ανθρώπινου σώματος. Τέτοιο παράδειγμα είναι ένας μεγάλος (ύψος 1,96 m) επιτύμβιος κούρος από την Ανάβυσσο της Αττικής, σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το άγαλμα είναι δουλεμένο με εξαιρετική ευαισθησία και δεξιοτεχνία· τα ρωμαλέα σκέλη και οι γλουτοί, το φουσκωτό στήθος και οι βραχίονες δείχνουν την προσπάθεια του καλλιτέχνη να αποδώσει πειστικά τη μυϊκή διάπλαση ενός γυμνασμένου νεανικού σώματος, δίνοντας ταυτόχρονα στο πρόσωπο με το ψηλό μέτωπο, το ισχυρό πιγούνι και τα προεξέχοντα μάγουλα μια ξεχωριστή ζωντάνια. Ιδιαίτερα δεξιοτεχνική είναι η απόδοση των μακριών μαλλιών με βοστρύχους που καμπυλώνονται ελαφρά, καθώς πέφτουν επάνω στους ώμους. Ο κούρος από την Ανάβυσσο είναι περίπου σύγχρονος με τα γλυπτά του θησαυρού των Σιφνίων στους Δελφούς, που ανήκουν, όπως είδαμε, στα χρόνια λίγο πριν το 525 π.Χ.
 
Από ευτυχή συγκυρία σώθηκαν δύο από τις τρεις βαθμίδες της βάσης του κούρου με την επιγραφή του· έτσι γνωρίζουμε το όνομα του νέου άνδρα του οποίου στόλιζε τον τάφο. Η επιγραφή είναι έμμετρη, αποτελείται από δύο στίχους, έναν εξάμετρο και έναν πεντάμετρο (ο συνδυασμός τους ονομάζεται ελεγειακό δίστιχο), και λέει για τον νεκρό:
 
«Στάσου και θρήνησε δίπλα στο μνήμα του πεθαμένου Κροίσου,
που πολεμούσε στην πρώτη γραμμή όταν τον εξολόθρεψε ο μανιασμένος Άρης
 
Ο Κροίσος ανήκε σε μια πλούσια αριστοκρατική οικογένεια της Μεσογαίας της Αττικής και το όνομά του δείχνει ότι κάποιος κοντινός συγγενής του, πιθανότατα ο πατέρας του, είχε σχέσεις με τον ομώνυμο βασιλιά της Λυδίας. Ο Ηρόδοτος (6.125) μας πληροφορεί ότι ο Αθηναίος Αλκμέων είχε προσωπική γνωριμία με τον Κροίσο, από τον οποίο μάλιστα πήρε πολύ χρυσάφι. Αν και η ιστορία που αφηγείται ο Ηρόδοτος δεν είναι εντελώς αξιόπιστη για χρονολογικούς λόγους, είναι πολύ πιθανό ότι οι Αλκμεωνίδες είχαν επαφές με τον Κροίσο. Μπορούμε, επομένως, να δεχτούμε ότι ο κούρος από την Ανάβυσσο ήταν στημένος στον τάφο ενός Αλκμεωνίδη. Δυστυχώς δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε τη μάχη στην οποία σκοτώθηκε.
 
Στα χρόνια που ακολουθούν, οι μορφές των κούρων, όπως και των κορών, γίνονται ολοένα και πιο περίτεχνες, καθώς οι γλύπτες δίνουν μεγάλη προσοχή στην απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών. Την εξέλιξη αυτή τη βλέπουμε καθαρά στον οψιμότερο γνωστό κούρο, που χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ. και ήταν στημένος στον τάφο ενός νέου με το όνομα Αριστόδικος, όπως δείχνει η μονολεκτική επιγραφή στη βάση του αγάλματος: Ἀριστοδίκου (σε γενική πτώση). Ο κούρος βρέθηκε το 1944 λίγο έξω από την Κερατέα της Αττικής, κοντά στον δρόμο που οδηγεί προς την Ανάβυσσο, στην περιοχή ενός νεκροταφείου της αρχαϊκής εποχής· είναι κατασκευασμένος από άριστης ποιότητας παριανό μάρμαρο και έχει ύψος 1,96 m, δηλαδή λίγο μεγαλύτερο από το φυσικό. Τα κοντά μαλλιά έχουν εν μέρει μόνο αποδοθεί· περιμετρικά, επάνω από το μέτωπο και τους κροτάφους καθώς και πίσω από τα αφτιά και στον τράχηλο, αποδίδονται κοντοί κοχλιόσχημοι βόστρυχοι, αλλά η επιφάνεια του κρανίου είναι αδρά δουλεμένη. Το πιθανότερο είναι ότι στην επιφάνεια αυτή κολλούσε ένα στρώμα από μαρμαρόστοκο, στο οποίο αποδίδονταν οι βόστρυχοι των μαλλιών. Πέρα από το έντονο και ευαίσθητο πλάσιμο των όγκων, εκείνο που εντυπωσιάζει στον Αριστόδικο είναι η ακριβής απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών, που φαίνεται πολύ καλά σε περιοχές όπως τα γόνατα και τα άκρα πόδια. Είναι προφανές ότι οι γλύπτες της εποχής αυτής μελετούσαν με πολλή προσοχή το ανθρώπινο σώμα σε όλες τις λεπτομέρειές του. Στην επιμέλεια αυτή είναι ίσως επιτρεπτό να διακρίνουμε ένα πνεύμα ανάλογο με εκείνο που στα ίδια περίπου χρόνια (στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.) οδήγησε στην ανάπτυξη των μαθηματικών, της φυσικής και της ιατρικής.

Γιατί υποφέρουμε;

Καταρχάς, ο πόνος μας προέρχεται από την έλλειψη κατανόησης σχετικά με το πώς λειτουργεί το μυαλό μας και με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις σκέψεις μας και την πραγματικότητα.

Οι πηγές του πόνου


Δεύτερον, ο πόνος μας πηγάζει από την έλλειψη ευγνωμοσύνης και εμπιστοσύνης. Πηγάζει από το γεγονός ότι δεν είμαστε εκπαιδευμένοι στην αβεβαιότητα, από την επιθυμία μας να θέλουμε να τα ελέγχουμε όλα και από την απαιτούμενη αμεσότητα των αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, υποφέρεις όταν πας να αγοράσεις φρούτα; Όχι, έτσι δεν είναι; Γιατί όχι; Γιατί ξέρεις τι θα συμβεί, ξέρεις ότι δεν διατρέχεις κανέναν κίνδυνο, πιστεύεις ότι θα καταφέρεις αυτό που θέλεις.

Αντίθετα, γιατί αγχώνεσαι όταν πηγαίνεις σε μια συνέντευξη για δουλειά ή όταν πρόκειται να συναντηθείς με έναν πελάτη; Ξέρω πως δεν είναι το ίδιο το να υποφέρεις με το να αγχώνεσαι. Μιλάω γενικά για όλα όσα σου προκαλούν ένταση, ώστε να ορίσουμε μια διαφορά ανάμεσα στις καταστάσεις που απολαμβάνουμε και τις καταστάσεις όπου η ένταση ή η ανησυχία μάς εμποδίζουν να απολαύσουμε το παρόν. Αν ήξερες ότι με εκείνη τη συνέντευξη που έκανες θα σου έδιναν τη δουλειά ή ότι την επόμενη θα σε καλούσαν αλλού για να σου δώσουν μια καλύτερη δουλειά, πιθανότατα θα ήσουν πολύ χαρούμενος.

Γιατί τα παιδιά χαίρονται σχεδόν πάντα; Μερικές φορές εκνευρίζονται γιατί δεν πετυχαίνουν αυτό που θέλουν, αλλά αμέσως βρίσκουν κάτι άλλο για να διασκεδάσουν, να παίξουν κ.λπ. Πάντα επινοούν καινούρια παιχνίδια. Δεν ανησυχούν, ξέρουν πως τα έχουν όλα και πως δεν τους λείπει τίποτα.

Αιτίες που μας κάνουν να υποφέρουμε

  1. Έλλειψη κατανόησης. Για να υπάρχει κατανόηση είναι απαραίτητη η γνώση. Όταν αγοράζεις έναν υπολογιστή και δεν ξέρεις πώς να τον χρησιμοποιείς, δεν θα σου χρησιμεύσει ιδιαίτερα. Αν δεν ξέρεις τις δυνατότητες ενός αντικειμένου που διαθέτεις, δύσκολα θα μπορέσει να σου αποδώσει τα μέγιστα. Όσο πιο καλά ξέρεις ένα πρόγραμμα, τόσο υψηλότερη θα είναι η απόδοσή του. Όσο περισσότερα ξέρεις για το μάρκετινγκ, τόσο περισσότερα οφέλη μπορείς να αποκομίσεις από τις πωλήσεις σου.
  2. Έλλειψη αγάπης για τον εαυτό μας και για τους άλλους. Χωρίς αγάπη δεν μπορεί να υπάρχει σεβασμός. Αν δεν αγαπάς τον εαυτό σου, δύσκολα θα τον σεβαστείς. Αν δεν σέβεσαι τον εαυτό σου, δύσκολα θα σεβαστείς τους άλλους. Αν δεν είσαι υπομονετικός με τον εαυτό σου, δύσκολα θα είσαι με τους άλλους. Αν δεν πιστεύεις σ΄ εσένα, δύσκολα θα πιστέψεις στους άλλους.
  3. Έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και τους άλλους. Αν αισθάνεσαι ανασφαλής, είναι πολύ πιθανό, κάθε φορά που κάποιος σου φέρνει αντίρρηση, να νιώθεις ότι δέχεσαι επίθεση.
  4. Έλλειψη ευγνωμοσύνης. Αν παραπονιέσαι για κάτι είναι γιατί εκείνη τη στιγμή δεν βρίσκεις κάποιον λόγο για να είσαι ευγνώμων. Η ευγνωμοσύνη και το παράπονο είναι τα δύο άκρα του ίδιου πράγματος. Όταν αισθάνεσαι ευγνωμοσύνη, βιώνεις αγάπη. Όταν παραπονιέσαι, υποφέρεις.
  5. Έλλειψη υπομονής. Αμεσότητα. Θέλουμε τα πάντα και τα θέλουμε χθες! Θέλουμε να δούμε για να πιστέψουμε. Κοίτα, όμως, που οι παγκόσμιοι νόμοοι της ζωής λειτουργούν αντίθετα. Πρέπει να πιστέψεις για  να δεις!
  6. Έλλειψη υπευθυνότητας. Όταν αποφεύγεις ή αγνοείς την ευθύνη σου, χάνεις τη δύναμή σου. Τη στιγμή που κατηγορείς τους άλλους για ό,τι έχεις στη ζωή σου, μετατρέπεσαι σε θύμα. Πηγαίνεις κατευθείαν προς τα κάτω.
Αντίθετα, όταν αναλαμβάνεις την ευθύνη σου για ό,τι συμβαίνει στη ζωή σου, αναλαμβάνεις και τη δύναμή σου.

Υπέρβαση του πόνου


Γιατί επαναλαμβάνονται συγκεκριμένες καταστάσεις στη ζωή σου;

Δε μας έμαθαν να διαχειριζόμαστε τον πόνο, ούτε να τον υπερβαίνουμε. Κανονικά, όταν κάτι μας πονάει, μια κατάσταση, τα λόγια ή οι πράξεις ενός ανθρώπου μένουμε εκεί. Σε ''αυτό με πονάει''. Και οι φυσικές αντιδράσεις είναι να το αποφεύγουμε, να αντιδρούμε ή να κατηγορούμε. Η ζωή θα σου διδάξει αυτό που είσαι διατεθειμένος να μάθεις.

Το κλειδί έγκειται στο να μην επηρεάζεσαι από αυτό που βλέπεις, από τον πόνο. Το πρόβλημα είναι ότι παγιδεύεσαι από τον πόνο και δεν είσαι σε θέση να τον υπερβείς. Τίποτα δε γίνεται τυχαία. Τίποτα δεν είναι λάθος, όλα είναι μαθήματα. Όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο. Και αυτό είναι πραγματικά χρήσιμο στις περιπτώσεις που μας προκαλούν πόνο. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πόνος που μας προκαλεί μια κατάσταση, τόσο μεγαλύτερο είναι το μάθημα που κρύβεται πίσω από αυτή την εμπειρία. Αν μείνεις προσκολλημένος στον πόνο, θα υποφέρεις και δεν θα είσαι σε θέση να δεις τι προσπαθεί να σου διδάξει η ζωή.

Όλα εξαρτώνται από την οπτική σου και από τη θέση που παίρνεις απέναντι στα πράγματα. Όλα εξαρτώνται από τις ερωτήσεις που θέτεις. Αν μείνεις στο ''δεν είναι δίκαιο!'', ''γιατί να μου συμβαίνει αυτό;'', θα μπεις σε έναν δρόμο που θα κάνει μόνο τον πόνο σου βαθύτερο.

Άλλαξε τις ερωτήσεις


Αντίθετα, αν αλλάξεις τις ερωτήσεις, θα αλλάξουν αναπόφευκτα και οι απαντήσεις. Αν αναρωτηθείς: Τι θέλει να μου διδάξει η ζωή με όλα αυτά; Τι μπορώ να μάθω από όλα αυτά; θα βρεις πολύ πιο ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Όλοι έχουμε όνειρα, στόχους και ένα πρόγραμμα στη ζωή. Και αυτή η κατάσταση ήρθε στη ζωή σου ακριβώς γιατί έχεις ένα όνειρο και ένα σχέδιο να πραγματοποιήσεις. Εσύ έχεις ένα στόχο και η ζωή θέλει να σου τον χαρίσει. Σε οδηγεί προς αυτόν. Δεν θα φτάσεις, όμως, εκεί, αν δεν πάρεις μια σειρά από μαθήματα. Γιατί η ζωή ποτέ δεν θα σου δώσει κάτι που δεν μπορείς να αλλάξεις. Και αυτό ισχυεί πάντα.

Αν δεν είσαι προετοιμασμένος να διοικήσεις μια επιχείρηση με 10.000 υπαλλήλους, δεν θα σου δώσουν τη θέση του προέδρου της εταιρείας αυτής. Αν δεν μπορείς να διαχειριστείς 50 εκατομμύρια ευρώ, η ζωή δεν θα σου τα δώσει. Ο δρόμος είναι άλλος. Η ζωή δεν είναι λοταρία. Οι πολυεκατομμυριούχοι δεν είναι πολυεκατομμυριούχοι τυχαία. Γεννιούνται ξέροντας να διαχειριστούν, να επενδύσουν και να αποκτήσουν περισσότερο πλούτο. Αυτός που δεν μπορεί να διαχειριστεί το χρήμα, ακόμα κι αν κερδίσει εκατομμύρια ευρώ στο λαχείο, αν δεν ξέρει να τα αξιοποιήσει και να τα επενδύσει, σε λίγο καιρό θα τα χάσει.

Ανακάλυψε το μάθημα που βρίσκεται πίσω από μια δύσκολη κατάσταση


Ας επιστρέψουμε, όμως, στα μαθήματα. Ο Αϊνστάιν έλεγε πως κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί στο ίδιο επίπεδο συνείδησης στο οποίο δημιουργήθηκε. Αν δεν υπερβείς τον πόνο -αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις σου-, αν δεν υπερβείς την κατάσταση που βιώνεις, δύσκολα θα βρεις λύση. Αν το σκας από αυτό που σε τρομάζει, αποφεύγεις ταυτόχρονα και τα μαθήματα. Και αν εσύ έχεις ένα όνειρο και η ζωή θέλει να σου το δώσει, θα αναλάβει να σου επαναλαμβάνει το σχετικό μάθημα μέχρι να το μάθεις. Θα επαναλαμβάνεις την τάξη μέχρι να συνειδητοποιήσεις αυτό που προσπαθεί να σου διδάξει η ζωή.

Σου έχει συμβεί καμιά φορά; Μια επώδυνη κατάσταση αρχίζει να επαναλαμβάνεται στη ζωή σου, άλλοτε με το ίδιο πρόσωπο κι άλλοτε με διαφορετικά. Και εσύ αναρωτιέσαι: Πώς είναι δυνατόν να μου συμβαίνει διαρκώς το ίδιο πράγμα;

Καταλήγεις σε γενικεύσεις και κατηγορίες. Δηλαδή, ρίχνεις το φταίξιμο στους άλλους. Λάθος. Ενώ συνεχίζεις να σκέφτεσαι έτσι, η κατάσταση θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται. Θέτεις στον εαυτό σου τις λάθος ερωτήσεις και αποποιείσαι την ευθύνη σου. Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσεις πως, αν κάτι που συμβαίνει σε επηρεάζει, είναι γιατί έχεις κάτι να μάθεις από όλο αυτό. Ο πόνος έρχεται από την έλλειψη κατανόησης.

Επηρεαζόμαστε από τα συναισθήματα, δεν βλέπουμε πέρα από αυτό που αντιλαμβανόμαστε και επηρεαζόμαστε απίστευτα από τις συνθήκες. Συχνά θέλουμε να ανέβουμε στο Έβερεστ χωρίς δυσκολίες, εύκολα, γρήγορα και άνετα. Και, όπως φαντάζεσαι, αυτό δεν είναι ρεαλιστικό. Αντιβαίνει στο μυστήριο της ζωής. Είναι σαν να θέλεις να είναι μέρα τη νύχτα, ή χειμώνας το καλοκαίρι. Αν εσύ θέλεις να φτάσεις μακριά ή ψηλά στη ζωή, θα πρέπει να εκπαιδευτείς για να το κάνεις.

Είναι σαν κάποιος που θέλει να ανέβει στη δουλειά του να παραπονιέται όλη την ημέρα ότι το αφεντικό του δεν τον εκτιμά, ότι δεν πληρώνεται καλά, ότι κάνει πολλές υπερωρίες κ.λπ.

Εσύ σε εκτιμάς;


Αν νιώθεις ότι δεν σε εκτιμά κάποιος, η πρώτη ερώτηση που θα έπρεπε να θέσεις στον εαυτό σου είναι: Εγώ με εκτιμώ; Η επόμενη ερώτηση θα έπρεπε να είναι: Τι εικόνα δίνω στη δουλειά μου; Συμπεριφέρομαι ως άνθρωπος που του αξίζει να προαχθεί; Εκπέμπω πραγματικά την αξία που δίνω εγώ στον εαυτό μου; Νιώθω ότι αξίζω πραγματικά αυτήν τη θέση; Αισθάνομαι έτοιμος να αναλάβω περισσότερες ευθύνες;

Σκέψου πώς φέρεσαι, ποια είναι η καθημερινή σου συμπεριφορά στη δουλειά και πώς βλέπεις εσύ τον εαυτό σου. Επιτρέπεις να σε αγνοούν ή φροντίζεις να σε σέβονται; Μπορείς να λες όχι με φυσικότητα, χωρίς να ταράζεσαι ή να αισθάνεσαι ένοχος; Αναστατώνεσαι όταν σε κατηγορούν για κάτι, ή μπορείς να διατηρείς την ψυχραιμία σου; Πώς νιώθεις; Πώς φέρεσαι;

Πρώτα πρέπει να γίνεις ο άνθρωπος που θέλεις να είσαι, να κάνεις αυτό που πρέπει να κάνεις, ώστε να μπορέσεις να αποκτήσεις αυτό που θέλεις να έχεις. Αυτή είναι η σειρά: είμαι, κάνω, έχω.

Είναι ανώφελο να διατηρούμε τεχνητά τις φιλίες για χάρη του παρελθόντος

Ένας σύγχρονος λόγιος είπε πως κανείς δε διαφέρει από τους άλλους τόσο όσο από τον ίδιο του τον εαυτό σε διάφορες φάσεις της προσωπικής του εξέλιξης.

Αυτό ισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις, γιατί το υγιές είναι, όσο ωριμάζεις, να περνάς με ταχύτητα από τη μια φάση στην άλλη και να αναπτύσσεις νέα ενδιαφέροντα.

Ωστόσο, δε μεγαλώνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο στην κούρσα της ζωής.

Πολλοί άνθρωποι ανακαλύπτουν πως, χρόνια αφότου ξεπέρασαν μια περίοδο της ζωής τους, οι φίλοι που τους συνόδευαν εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί και απαιτούν από αυτούς να μείνουν πιστοί σ’ αυτό που υπήρξαν.

Ξαφνικά, άνθρωποι που είχαν πολλά κοινά δεν ξέρουν πια για ποιο πράγμα να μιλήσουν, πέρα από τις «παλιές εποχές», επειδή ο καθένας πολεμάει σ’ έναν διαφορετικό πόλεμο.

Είναι ανώφελο να διατηρούμε τεχνητά τις φιλίες για χάρη του παρελθόντος, αφού έτσι κλέβουμε χρόνο από την καλλιέργεια σχέσεων πιο ωφέλιμων για τη στιγμή που ζούμε.

Ίσως εκείνοι που τώρα απομακρύνονται να επιστρέψουν κοντά μας όταν οι δρόμοι της εξέλιξής μας διασταυρωθούν ξανά.

Φερνάντο Πεσσόα: Είσαι ελεύθερος όταν μπορείς να απομακρυνθείς από τους ανθρώπους

Είσαι ελεύθερος όταν μπορείς να απομακρυνθείς από τους ανθρώπους, χωρίς να σε υποχρεώνουν να τους αναζητείς η ανάγκη του χρήματος ή το ένστικτο του κοπαδιού ή η αγάπη, η δόξα, η περιέργεια, πράγματα που δεν βρίσκουν τροφή στη σιωπή και στη μοναξιά.

Αν σου είναι αδύνατο να ζήσεις μόνος, έχεις γεννηθεί σκλάβος. Μπορεί να έχεις όλες τις μεγαλοσύνες του πνεύματος κι όλες της ψυχής: είσαι ένας σκλάβος ευγενής, ένας δούλος έξυπνος, μα δεν είσαι ελεύθερος. Και δεν είσαι εσύ ο υπεύθυνος γι’ αυτήν την τραγωδία, διότι η τραγωδία του να έχεις γεννηθεί έτσι δεν αφορά εσένα μα το ίδιο το Πεπρωμένο απέναντι στον εαυτό του.

Αλίμονο σε σένα όμως αν είναι το φορτίο της ζωής, η ίδια η ζωή που σε σκλαβώνει. Αλίμονο σε σένα, που έχεις γεννηθεί ελεύθερος, αυτάρκης και ικανός να αποχωριστείς τους ανθρώπους, αν η φτώχεια σου σου επιβάλλει να ζεις μαζί τους. Αυτή μάλιστα, αυτή είναι η δική σου τραγωδία που κουβαλάς παντού μαζί σου.

Να γεννηθείς ελεύθερος — αυτή είναι η ύψιστη ανθρώπινη μεγαλοσύνη, αυτή που κάνει τον ταπεινό ερημίτη ανώτερο των βασιλέων, ανώτερο κι απ’ τους θεούς, που επαρκούν στον εαυτό τους ασκώντας την εξουσία τους κι όχι από περιφρόνηση απέναντι της.

Ο θάνατος είναι μια απελευθέρωση γιατί πεθαίνω σημαίνει παύω να έχω ανάγκη τους άλλους. Ο άμοιρος ο σκλάβος απελευθερώνεται αναγκαστικά από τις απολαύσεις του, από τις στεναχώριες του, από τη συνέχεια μιας ζωής που αδιάκοπα ποθούσε. Απελευθερώνεται κι ο βασιλιάς από τις κτήσεις που δεν ήθελε να απαρνηθεί. Αυτές που σκόρπιζαν τον έρωτα στο πέρασμά τους, απαλλάσσονται από τους θριάμβους που λάτρευαν. Και όσοι νίκησαν, απαλλάσσονται από τις νίκες για τις οποίες ανάλωσαν τη ζωή τους.

Γι’ αυτό και ο θάνατος εξευγενίζει και ντύνει με άγνωστα στολίδια αυτό το έρημο παράλογο κορμί. Είναι πλέον απελεύθερος κι ας μην το θέλει. Δεν είναι πια σκλάβος, κι ας κλαίει την απώλεια της σκλαβιάς του. Όπως ο βασιλιάς που η μεγαλύτερη δόξα του είναι ο βασιλικός του τίτλος, που σαν άνθρωπος μπορεί να είναι γελοίος, αλλά σαν βασιλιάς παραμένει ανώτερος όλων, έτσι κι ο νεκρός μπορεί να γίνεται τρομακτικός μα είναι ανώτερος διότι απελευθερώθηκε από το θάνατο.

Κλείνω, κουρασμένος, τα παντζούρια στα παράθυρά μου, αφήνω τον κόσμο απέξω, και αποκτώ για μια στιγμή την ελευθερία μου. Αύριο, θα είμαι σκλάβος πάλι· ωστόσο τώρα, μόνος, χωρίς την ανάγκη κανενός, με τον μοναδικό φόβο κάποιας φωνής ή παρουσίας που μπορεί να με διακόψει, κατακτώ τη μικρή μου ελευθερία, τις δικές μου στιγμές μεγαλοπρέπειας.

Χωμένος βαθιά στην πολυθρόνα μου, ξεχνώ τη ζωή που με πιέζει.
Δεν με πληγώνει πια, εκτός που μ’ έχει πολύ πληγώσει.

Φερνάντο Πεσσόα, Το βιβλίο της ανησυχίας

Υποκειμενική Πραγματικότητα: Τα διαφορετικά μονοπάτια της αλήθειας

Πραγματικότητα. Μία λέξη την οποία όλοι χρησιμοποιούμε χωρίς ίσως να έχουμε σκεφτεί το ακριβές νόημα της. Τί είναι η πραγματικότητα; Αυτό που ζούμε καθημερινά, αυτό που βιώνουμε, βλέπουμε, αισθανόμαστε, μυρίζουμε. Αυτό που οι ίδιοι διαμορφώνουμε κάθε μέρα με τις πράξεις μας. Η επιλογή στις πράξεις μας, το να κάνουμε το ένα ή το άλλο. Τι γίνεται όμως με την έκταση ή την ένταση της δράσης μας;

Βιολογική σκοπιά

Εάν θεωρήσουμε πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε, αισθανόμαστε ή γενικά βιώνουμε, τότε απλά σημαίνει πως πραγματικότητα είναι αυτό που εμείς ως άνθρωποι καταλαβαίνουμε με τα αισθητήρια όργανα που το είδος μας έχει αναπτύξει ως τώρα. Χωρίς απαραίτητα αυτό κάθε αυτό να είναι η «αντικειμενική πραγματικότητα». Τα αισθητήρια όργανα μας είναι περιορισμένα σε έναν τρισδιάστατο χώρο και σε συγκεκριμένες συχνότητες. Υπάρχει όμως μόνο αυτό;

Ο σκύλος μπορεί να καταλάβει πότε κάτι δεν πάει καλά. Ίσως και κάποιοι άνθρωποι ακόμα, μα το ένστικτο αυτό υπάρχει στην πραγματικότητα του σκύλου, ενώ συνήθως αποκλείεται από την πραγματικότητα του ανθρώπου. Μάλιστα, η πραγματικότητα των ειδών στον πλανήτη μας διαφέρει και ποικίλλει από είδος σε είδος, γιατί ακριβώς η πραγματικότητα είναι η εντύπωση, η αντίληψη του χωροχρόνου στον οποίο μέσα βρισκόμαστε από τα αισθητήρια όργανα μας. Η εντύπωση αυτή είναι που καθορίζει την πραγματικότητα μας, καθιστώντας την υποκειμενική όσον αφορά την βιολογική μας δομή.

Κοινωνική σκοπιά

Πέρα όμως από το βιολογικό κομμάτι μας και το πως ο εγκέφαλος μας ερμηνεύει τον κόσμο γύρω μας, υπάρχει και το φιλτράρισμα που γίνεται από μας βάσει του τρόπου με τον οποίο έχουμε μεγαλώσει. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ένας νεαρός άνθρωπος μεγαλώνει τον καθιστούν ικανό να ερμηνεύσει την δικιά του πραγματικότητα, στην οποία ζει, χωρίς να καταλάβει ή και να θέλει να μάθει ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό πέρα από αυτό που βιώνει.

Για ένα παιδάκι στις στέπες της Μογγολίας, δεν υπάρχει ζωή πέρα από το κοπάδι του. Γι' αυτό το παιδί η πραγματικότητα είναι αυτή. Το κοπάδι, τα φυσικά φαινόμενα, οι λύκοι που απειλούν τα ζώα του και την επιβίωση του. Πιθανό αυτό το παιδί να μην έρθει σε επαφή με τον «άλλον κόσμο» μέχρι να ενηλικιωθεί ή και να πεθάνει. Αντίστοιχα, ένας γόνος πλούσιας οικογένειας στην Αμερική δεν γνωρίζει πως είναι να μην έχεις φαί ή στέγη, μαθήματα πιάνου ή μαθηματικών, χρήματα για να αποκτήσεις ό,τι μπορεί να θελήσει κάποιος.

Φυσικά τα δύο μου παραδείγματα βρίσκονται στα δύο άκρα, όμως αυτό για να γίνει η διαφορά όσο γίνεται πιο έντονη. Και στις δύο περιπτώσεις ο ένας αγνοεί την κατάσταση του άλλου, ο ένας δεν θα μπορούσε ποτέ να πιστέψει ότι υπάρχει η περίπτωση του άλλου. Η πραγματικότητα μέσα στην οποία γεννήθηκαν και ζούνε είναι αυτή που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον «κόσμο».

Από την αποδεκτή πραγματικότητα στην αποκλίνουσα

Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει ένα τέτοιο παράδειγμα, που είναι ίσως και το αγαπημένο μου. Παρά την υποκειμενική πραγματικότητα που έχει ο καθένας μας, σχεδόν όλοι ακολουθούμε κάποιους κανόνες που μας πλαισιώνουν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πραγματικότητας, της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Αυτό το πλαίσιο αποτελείται από τους νόμους του κάθε κράτους , τους κανόνες και τις αποδεκτές συμπεριφορές που έχει νομιμοποιήσει η κοινωνία. Αμέσως, όταν μια συμπεριφορά δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή, περιθωριοποιείται στην καλύτερη ή ονομάζεται επικίνδυνη και καταδιώκεται στην χειρότερη.

Σε αυτό το παράδειγμα ενυπάρχουν τα δικαιώματα των «μειονοτικών» της κάθε κοινωνίας, όμως δεν θέλω να σταθώ σε αυτά εδώ, μιας και έδωσα το παράδειγμα των παιδιών λίγο πιο πάνω. Σε αυτό το σημείο η έννοια της πραγματικότητας θα αναζητηθεί στο πλαίσιο των αποκλίνουσων συμπεριφορών.

Ένας άνθρωπος με αποκλίνουσα συμπεριφορά έχει την δικιά του ερμηνεία της κοινωνίας στην οποία ενυπάρχει. Η διάπραξη φόνου (ας δώσουμε και εδώ το ακραίο παράδειγμα) τον οδηγεί κατευθείαν στην ονομασία του ως αποκλίνουσα συμπεριφορά με ό,τι συνέπειες έχει αυτό ανάλογα τους νόμους δικαίου κάθε κράτους. Το σίγουρο είναι ότι ο άνθρωπος αυτός αξίζει τον σωφρονισμό εφόσον έκανε κάτι για το οποίο γνώριζε την συνέπεια και παρόλα αυτά άσκησε βία σε κάποιο άλλο μέλος της κοινωνίας. Όμως το θέμα του καλού ή του κακού, του σωστού ή του λάθους είναι επίσης σε αυτή τη φάση ανεξάρτητο.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν διαπράξει φόνο το έκαναν μην έχοντας συναίσθηση ότι ασκούν βία σε έναν άλλον άνθρωπο. Η «αντικειμενοποίηση» του στόχου τους, τους έδινε την ψυχολογία να βγάλουν εις πέρας το έργο τους χωρίς να «χαλάσουν» την ψυχή τους. Σε πολλές αναφορές από την αστυνομία τέτοιων δολοφόνων, ο δράστης δεν «καταλάβαινε» ότι κάνει κακό σε άνθρωπο. Η διαστρέβλωση αυτή της πραγματικότητας είναι όντως κάτι ψυχικό, όμως παρότι αναγνωρίζουμε τέτοιες συμπεριφορές ως αποκλίνουσες, δεν γνωρίζουμε εκ των πραγμάτων τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των δραστών και για ποιόν λόγο οδηγήθηκαν στην πράξη αυτή.

Ακόμα πιο περίεργο ή παράδοξο είναι οι αποκλίνουσες συμπεριφορές που έχουν γνώση του τι πράττουν και παρόλα αυτά το κάνουν μη θεωρώντας το λάθος. Εκεί προσωπικά είναι που μπερδεύομαι. Ασχέτως του γεγονότος, ότι ένας άνθρωπος παθαίνει κακό και μην αναφέροντας πάλι την πράξη κάθε αυτή, για να οδηγηθεί ένας άνθρωπος να διαπράξει ένα έγκλημα σώας τας φρένας σημαίνει ότι γ’ αυτόν δεν είναι έγκλημα. Σημαίνει ότι στην πραγματικότητα του δεν υπάρχει η έννοια της ηθικής ή του καλού-κακού ή απλά είναι τελείως διαφορετική από την συνηθισμένη συμπεριφορά.

Και εδώ ακριβώς είναι το παράδοξο του συλλογισμού μου. Είναι η διαστρέβλωση της πραγματικότητας στην οποία έχουν χαθεί ή απλά είναι μια άλλη πραγματικότητα, μια άλλη εκδοχή της από την οποία οι “συνηθισμένοι άνθρωποι” είναι αποκλεισμένοι; Έτσι φτάνω στο συμπέρασμα ότι, η εκδοχή της πραγματικότητας της συνηθισμένης συμπεριφοράς των ανθρώπων δεν είναι άλλη από τους περιορισμούς που έχει επιβάλει πολιτικά η κοινωνία για την εύρυθμη λειτουργία της. Δεν υπάρχει μία πραγματικότητα, αλλά πολλές, όσες είναι και οι άνθρωποι πάνω στον κόσμο μας.

Στο παράδειγμα-ιστορία του παιδιού ήρωα

Μία φίλη μου, μου είπε μια ιστορία όταν είχαμε παρόμοια κουβέντα. Σ’ ένα τριώροφο σπίτι έπιασε φωτιά. Μέσα βρισκόταν ο 6 ετών γιος και η 1 ετών κόρη, ενώ οι γονείς έλειπαν. Η φωτιά πήρε μεγάλες διαστάσεις και το πιθανότερο ήταν τα παιδιά να μην επιζούσαν. Όμως εν τέλει αποδείχτηκε ότι ο μικρός άρπαξε στην αγκαλιά την αδερφή του και σκαρφάλωσε στην σκεπή του σπιτιού, σώζοντας και τους δύο. Όταν κάποιος ρώτησε ρητορικά τον πυροσβέστη που τους κατέβασε πως το έκανε αυτό ο μικρός, εκείνος απάντησε: «Κανείς δεν του είπε πως δεν μπορεί».

Η ιστορία μπορεί να είναι απλά διδακτική, ωστόσο το νόημα είναι απόλυτα σαφές και αληθινό. Η πραγματικότητα του παιδιού ήταν αυτή που του έδωσε την δυνατότητα να σώσει και τους δύο. Ίσως αν είχε προηγουμένως κάποια κουβέντα με τους γονείς του που θα του υποδείκνυαν ότι δεν θα μπορούσε να το κάνει, να μην είχε σώσει ποτέ την αδερφή του, ούτε τον ίδιο. Ο μικρός δεν είχε κανέναν περιορισμό, έπραξε όσο ελεύθερα και δημιουργικά σκέφτηκε και αυτή η πραγματικότητα τον έσωσε.

Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα που μπορεί να αναφερθούν και πολλές περιπτώσεις ή υποθέσεις πραγματικότητας. Όμως το νόημα του άρθρου ήταν περισσότερο να αφήσει τον σπόρο της σχετικότητας και να αμφισβητήσει αυτό που πολλοί από εμάς θεωρούμε ως πραγματικότητα.

Η αγάπη για τους άλλους γεννιέται και τρέφεται ξεκινώντας από την αγάπη προς τον εαυτό

Το πρώτο ορόσημο του δρόμου της αυτοεξάρτησης είναι η αγάπη για τον εαυτό μας, όπως την έλεγε ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Η ικανότητά μου, δηλαδή, να αγαπώ τον εαυτό μου, αυτό που εμένα μου αρέσει να αποκαλώ, πιο ωμά: υγιή εγωισμό.

Αυτός, κατ’ επέκτασιν, περιλαμβάνει τον αυτοσεβασμό, την αυτοεκτίμηση και τη συναίσθηση της υπερηφάνειας γιατί είμαι αυτός που είμαι. Ο κόσμος συνέχεια με ρωτάει:

«Όμως, γιατί αυτό το λες εγωισμό… και με κάνεις να μην μπορώ να το δεχτώ;» Το λέω έτσι για να μην μπούμε στον πειρασμό να αποφύγουμε αυτή τη λέξη, μόνο και μόνο γιατί έχει «κακή φήμη». Καμιά φορά, λέω:

«Ωραία· πώς θέλετε να το πούμε; Πείτε το όπως θέλετε. Θέλετε να το πείτε καρέκλα; Πείτε το καρέκλα. Ωστόσο, κατά βάθος, ξέρετε ότι μιλάμε για εγωισμό». Γεγονός είναι ότι πρέπει να πάψετε να φοβάστε αυτή τη λέξη.

Μην τη συγχέετε με συμπεριφορές άθλιες ή σκληρές, άπληστες ή μίζερες, μικροπρεπείς, ποταπές ή κακεντρεχείς. Αυτά, είναι άλλο πράγμα. Δεν χρειάζεται να είσαι παλιάνθρωπος για να είσαι εγωιστής. Δεν χρειάζεται να είσαι μοιραίος για να είσαι εγωιστής. Μπορεί να είσαι εγωιστής και να έχεις τη διάθεση να μοιραστείς πράγματα.

Διαρκώς, επαναλαμβάνω το ίδιο. Μου δίνει τόση ευχαρίστηση να ικανοποιώ τα πρόσωπα που αγαπώ, και επειδή είμαι εγωιστής…. δεν θέλω να στερηθώ… Δεν θέλω να στερηθώ τη δυνατότητα να προσφέρω ικανοποίηση σ’ εκείνους που αγαπώ. Όμως, δεν το κάνω για κείνους, το κάνω για μένα. Αυτή είναι η διαφορά.

Θέλω να ορίσω τον εγωισμό ως εκείνη την καθόλου αρεστή θέση, ότι προτιμώ τον εαυτό μου από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Η ιδέα ότι αν είμαι εγωιστής δεν πρόκειται να σκεφτώ κανέναν άλλον εκτός από τον εαυτό μου, σημαίνει ότι πιστεύω πως έχω έναν περιορισμένο χώρο για να αγαπώ, μια περιορισμένη ικανότητα να αγαπώ κάποιον και επομένως, αν γεμίσω τα πάντα με τον εαυτό μου, δεν μένει χώρος για τους άλλους.

Η ιδέα αυτή είναι όχι μόνο παράλογη, αλλά και απολύτως απατηλή. Δεν υπάρχει περιορισμός στην ικανότητά μου να αγαπώ, δεν έχω όρια στην αγάπη, επομένως είμαι ικανός να αγαπώ πάρα πολύ τον εαυτό μου και να αγαπώ και τους άλλους πάρα πολύ. Πράγματι, από ψυχολογική άποψη, είναι αδύνατον να μπορέσω να αγαπήσω κάποιον αν δεν αγαπώ τον εαυτό μου.

Αυτός που λέει ότι αγαπάει πολύ τους άλλους και λίγο τον εαυτό του, ψεύδεται στη μία από τις δύο περιπτώσεις. Ή δεν είναι σίγουρο ότι αγαπάει πολύ τους άλλους, ή δεν είναι σίγουρο ότι αγαπάει λίγο τον εαυτό του.

Η αγάπη για τους άλλους γεννιέται και τρέφεται ξεκινώντας από την αγάπη προς τον εαυτό μου, κι έχει να κάνει με τη δυνατότητα να βλέπω τον εαυτό μου μέσα στον άλλον. Η ιδέα του «αγάπα τον πλησίον σου ως σ' εαυτόν», που συνδέεται με τις δύο θρησκείες, την εβραϊκή και τη χριστιανική, από τις οποίες προέρχεται η κουλτούρα μας, είναι στόχος, ένας σκοπός-αξίωμα.

Όχι να αγαπάς «περισσότερο» από τον εαυτό σου. Να αγαπάς «όπως» τον εαυτό σου. Αυτό είναι το μέγιστο που μπορεί κανείς να επιδιώξει.

Εγώ ζητώ την δύναμη και τους ανθρώπους με τα χαμόγελα.

Τα πάντα είναι θέμα οπτικής γωνίας. Πώς βλέπει ο καθένας μας την γωνία που τον ευχαριστεί. Πώς αφουγκράζεται την γωνία που τον βολεύει ή πώς αισθάνεται κάθε φορά που αλλάζει η ματιά του, από εκεί που κοίταγε..

Πόσες φορές αλλάξαμε τρόπο σκέψης, για να απαλλαγούμε από τα αρνητικά μας συναισθήματα.

Πόσες φορές καταφέραμε να γίνουμε πιο δυνατοί και πόσες φορές μείναμε στα ίδια, ενώ ξέραμε ότι το κακό που συνέβαινε ήταν ανεπανόρθωτο.

Κι όμως, μείναμε, πιέσαμε, πεισμώσαμε και φάγαμε και τα μούτρα μας. Ξανά και ξανά.

Μας βόλευε να κοιτάμε από εκείνη την ίδια οπτική, από φόβο μην χάσουμε τη βολή μας. Οι σειρήνες πολλές, οι δαίμονες περισσότεροι και ακόμα δυνατότεροι από εμάς.

Κι αυτός ο φόβος, πάντα πρωταγωνιστής...

Φόβος μη και μπλέξουν οι νύμφες με τα δαιμόνια.. μην και τα δαιμόνια κυριαρχήσουν..
Άσχημη κατάληξη σκεφτόμαστε.

Λάθος πορεία κι ακόμα επιλέγουμε την πιο βολική οπτική.

Είναι άραγε όλη μας η πραγματικότητα, ζήτημα οπτικής γωνίας;

Η ζωή έχει πολλούς σκηνοθέτες κι ως ένα σημείο, διαλέγουμε εμείς τι θα δούμε και πώς. Τι γίνεται όμως όταν φτάνουμε στο σημείο να επιλέγουν οι άλλοι για εμάς;

Ακόμα κι αν έχουμε όλες τις πληροφορίες, δεν σημαίνει πως θα διαβάσεις την ζωή σωστά.
Μπορείς να κοιτάς το ποτήρι κι ακόμα να μην έχεις καταλάβει αν το ποτήρι είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο.

Φόβος.
Θάρρος ή ήττα;
Δύναμη ή λιγοψυχιά;
Διάλεξε γωνία κι επέλεξε τι θα δεις.

Μένεις ή φεύγεις;
Κοιτάς τον έρωτα στα μάτια ή αναλώνεσαι σε άδειες αγκαλιές;
Να αγαπάς ή να αγαπιέσαι;

Εγώ ζητώ την δύναμη και τους ανθρώπους με τα χαμόγελα.
Εγώ ζητώ μεγάλες, ζεστές αγκαλιές.
Επιλέγω να είμαι εδώ. Θέλω να είσαι εδώ.

Ναι, εγώ το βλέπω μισογεμάτο το ποτήρι, γιατί έτσι γουστάρω!

Τι να κάνεις με τους ηλίθιους για να μη γίνεις ένας απ’ αυτούς

Η ηλιθιότητα δεν είναι μόνο αδυναμία, είναι και ασχήμια.

Γνωρίζουμε, νιώθουμε πως είμαστε ανώτεροι από τον βρομιάρη που δεν τραβάει το καζανάκι στις δημόσιες τουαλέτες ή από την πλούσια κυρία που νομίζει πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει επειδή έχει χρήματα, όμως παρ’ όλα αυτά, η αξία μας δεν αρκεί για να υπερκεράσουμε την ηλιθιότητά τους.

Το αντίθετο μάλιστα! Ανάλογα με την αγανάκτησή μας απέναντί τους, ανάλογα με την επιθυμία μας να τους εξαφανίσουμε από προσώπου γης, τους χαρακτηρίζουμε ηλίθιους ή ηλίθιες , όντα που προκαλούν την απώθηση της καλής προαίρεσης και της αγάπης.

Έτσι, την ίδια ακριβώς στιγμή που η ηλιθιότητα βασίζεται σε μια επίσημη ηθική απόφαση, αποκτά μια συναισθηματική σχέση, με άλλα λόγια , μετατρέπεται σε συναίσθημα , με αρνητικό πρόσημο, που μας ωθεί να αποκηρύξουμε την ανθρώπινη υπόστασή μας μέσω ενός επιδερμικού αντανακλαστικού .

Ο κύκλος που αποκάλεσα κινούμενη άμμο συνίσταται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει διαπίστωση της ηλιθιότητας: λόγω του ιδιαίτερα μεταδοτικού χαρακτήρα της, οι ηλίθιοι μεταδίδουν την ηλιθιότητα αμέσως ή σχεδόν αμέσως. Όταν αναγνωρίζουμε ότι κάποιος είναι ηλίθιος, αρχίζουμε να μετατρεπόμαστε σε ηλίθιο, μια και αυτό σημαίνει πως χάνουμε την ψυχραιμία μας και τις αναλυτικές μας ικανότητες. Άρα, όσο περισσότερο προσπαθείτε να ξεφύγετε από τους ηλίθιους, τόσο περισσότερο βοηθάτε έναν ακόμα ηλίθιο να γεννηθεί — μέσα σας. Κατάσταση εφιαλτική, χειρότερη και από ταινία επιστημονικής φαντασίας, που εξηγεί και φωτίζει την πανικόβλητη αντίδρασή σας.

Η προσπάθεια να σπάσει ο κύκλος οδήγησε σε ορισμένες φιλοσοφικές, μυθολογικές και άλλες παρατηρήσεις. Για να παρουσιάσουμε μια συνοπτική περίληψη, δε διέφυγε της προσοχής κανενός το γεγονός ότι έχουμε την τάση να συμπαθούμε τα συμπαθητικά άτομα και να χαμογελάμε σ’ εκείνους που μας χαμογελούν: και πάλι, πρόκειται για έναν κύκλο -αυτή τη φορά ενάρετο- όπου το φαινόμενο που ονομάζουμε αγάπη (ή, εάν προτιμάτε, καλή προαίρεση) είναι ικανό να αυτοτροφοδοτείται μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ των στοιχείων του.

Όμως, δεδομένου του γεγονότος ότι η ηλιθιότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο φαινόμενο και μας παρασύρει σε μια εχθρική αντίδραση, η λύση πρέπει οπωσδήποτε να συνίσταται στην αντιστροφή της δυναμικής του συναισθήματος. Η λύση του προβλήματος θα βρισκόταν, λοιπόν, πολύ απλά στο να αλλάξουμε την πορεία των πραγμάτων, όπως διαβάζουμε σε διάφορα έντυπα, στο να απαντήσουμε στο μίσος με αγάπη, στο να συγχωρήσουμε τις προσβολές, να ανατρέφουμε την ίδια μας την έκφραση, να στρέψουμε το άλλο μάγουλο – εν συντομία, να χαμογελάσετε σ’ αυτό το καταραμένο ζώο που σας τη δίνει στα νεύρα, διότι μόνο η δική σας γενναιοδωρία θα μπορέσει να σας βοηθήσει -και εσάς και εκείνο- να επιστρέψετε σε μια καλύτερη ανθρώπινη υπόσταση.

Δυστυχώς, η εν λόγω πρόταση, την οποία θα ονόμαζα υπέρβαση, ενέχει μια δυσκολία που όλος ο κόσμος έχει συναντήσει. Η ηθική υπέρβαση προϋποθέτει όντως να αντιταχθούμε σε όλες τις δυνάμεις που τείνουν προς τη διένεξη, συνεπώς να διακόψουμε τη λογική των αιτίων και των συνεπειών, με δυο λόγια, να διακόψουμε την πορεία των πραγμάτων για να αντιστρέψουμε τη ροή τους. Ωστόσο, αυτό φαίνεται όχι μόνο πολύ δύσκολο να γίνει, αλλά και παράλογο, σύμφωνα με τους κανόνες της λογικής.

Πού, σας ερωτώ θα βρείτε τη δύναμη να κλείσετε το μάτι συνωμοτικά στον βλάκα που σας μειώνει ή να χαμογελάσετε στο βούρλο που καταστρέφει συνειδητά όλες σας τις προσπάθειες; Από πού μπορεί να προέλθει αυτή η υπέρμετρη δύναμη απέναντι στην ηλιθιότητα;

Ο ανυπέρβλητος αρνητισμός της ηλιθιότητας εμφανίζεται περισσότερο ως ένα γεγονός το οποίο, όπως και όλα τα άλλα, δεν αποτελεί αυτό καθεαυτό ένα κακό, μολονότι μας κάνει να υποφέρουμε. Διότι, όπως όλοι γνωρίζουν, ένα γεγονός έχει πάντοτε αμφίσημη αξία· μπορεί να έχει καλή ή κακή έκβαση• περισσότερο ή λιγότερο καλή, περισσότερο ή λιγότερο κακή έκβαση· αυτό δεν καθορίζεται εκ των προτέρων, παρόλο που μπορεί να γίνει αντιληπτό με σχέσεις αιτιότητας• τελικά, ένα γεγονός είναι η πραγματικότητα τη στιγμή που ξεπηδά γυμνή κι ευάλωτη όπως ένα νεογέννητο το οποίο είναι ευμετάβλητο.

Και εφόσον μιλάμε για τον ηλίθιο που σας βασανίζει όλη μέρα με τα χοντροκομμένα σχόλιά του, ο εν λόγω βλάκας είναι προφανώς ευμετάβλητος, συνιστά σαφέστατα ένα είδος πρόσκλησης. Ναι, σας καλεί. Αλλά δε σας καλεί ούτε να βιαιοπραγήσετε (αυτό θα σας έκανε να πέσετε μέσα στην κινούμενη άμμο) ούτε να αγιάσετε (αν και… αν μπορείτε, μη διστάσετε να το κάνετε): σας καλεί να περάσετε μια δοκιμασία. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να θεωρήσετε πως το άτομο αυτό σας δίνει την ευκαιρία να περάσετε τη δοκιμασία της ηθικής αξίας, στην οποία αναφέρεστε, δικαίως, όταν δηλώνετε ότι πρόκειται για ηλίθιο και την οποία, στην προσπάθειά σας να γίνετε άνθρωποι, προσπαθείτε να προσδώσετε στον ίδιο σας τον εαυτό.

Απ’ όπου συμπεραίνω:

Εκεί όπου υπάρχει η ηλιθιότητα πρέπει να αναφύεται η αξία σας.

Η πιθανή αιτία για την απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου

Σήμερα τα 7,5 δισεκατομμύρια του πληθυσμού της γης ζούνε σε οργανωμένες κοινωνίες (με προοπτική την παγκοσμιοποιημένη κοινότητα των λαών) αλλά καμιά δεν είναι ευχαριστημένη από την κοινωνικοπολιτική οργάνωση, που την σχεδίασαν νομικοί, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, τεχνοκράτες, εμποριοκράτες, κεφαλαιοκράτες κι ένα σωρό άλλοι “ειδικοί” επιστήμονες. Γιατί όμως; Διότι από τους οργανωτές των κοινωνιών απουσίαζαν – σχεδόν ολωσδιόλου – αυτοί που μελετούν και γνωρίζουν καλύτερα απ’ όλους το “τι είναι ο άνθρωπος” δηλαδή οι βιολόγοι, οι ψυχολόγοι. ναι οι ανθρωπολόγοι. Η μονόπλευρη ενατένιση του ανθρώπου ναι της κοινωνίας από ετερόκλιτες σκοπιές στάθηκε πηγή λαθών, κινδύνων και επαναλήψεων πολλών συνθηκών δυστυχίας. Ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης (470-397 π.Χ) που συνέγραψε την πλέον αντικειμενική και απροσωπόληπτη ιστορία των αιώνων (για τον Πελοποννησιακό πόλεμο), εμβαθύνοντας φιλοσοφικά και ψυχολογικά στα γεγονότα της καταστροφής της Μήλου από την “υπερδύναμη” των Αθηναίων (οι οποίοι σφάξανε όλους τους κατοίκους – από τους εφήβους κι απάνω) αποφαίνεται συμπερασματικά: “Όσο η φύση των ανθρώπων παραμένει διαχρονικά η ίδια, τα ίδια γεγονότα θα επαναλαμβάνονται έστω και με διαφορετική μορφή. Γενικά, είναι αδύνατο και πολύ ανόητος είναι εκείνος που νομίζει ότι μπορεί ν’ αποτρέψει την ανθρώπινη φύση όταν αυτή “ορμάει” να κάνει κάτι, με τη δύναμη των νόμων ή με οποιανδήποτε άλλη φοβέρα” (Θουκυδίδη: Ιστοριών Γ’ 45).

Δυστυχώς οι αλήθειες αυτές αφορούν και τη σύγχρονη πραγματικότητα, όπου ολόκληρος ο ατομικός και οι κοινωνικός χώρος είναι σκεπασμένος με κάκτους και τις παραφυάδες των ταπεινών ενστίκτων και των άγριων παθών. Η ψυχολογία της ομάδας και η ψυχολογία του ατόμου, μας δίνουν ανεπιφύλακτα τη θλιβερή αυτή κατάθεση. Μια κατάθεση δυσοίωνη που στηρίζεται σε θεμέλια επιστημονικά, αντλώντας τα τεκμηριωμένα της πορίσματα από τους χώρους της Βιολογίας, της Κοινωνιολογία και της Κοινωνιοβιολογίας (Sociobiology). Η ψυχολογία (και η φιλοσοφία) της ανθρώπινης συμπεριφοράς ( (behavior) που τις τελευταίες δεκαετίες έχει να μας προσφέρει πολλές γνώσεις και αποκαλύψεις, έρχεται να μας βεβαιώσει για την απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου. Και σ’αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάψευση των ελπίδων, ένα σωρό αισιόδοξων ανθρωπιστών, μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που στάθηκε μια βαθύτατη τομή στην ιστορία του ανθρώπου. Υποθέσανε πολλοί, πως ύστερα από την τραγική κακομεταχείριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών, σ’ αυτόν τον αδυσώπητο πόλεμο, θα φρονηματίζονταν οι λαοί, και οι πνευματικές αξίες θα γνώριζαν μια καινούρια άνθιση. Αλλά, διαψεύστηκαν οικτρά οι προσδοκίες τους. Οι ανθρωπιστικές αξίες γνώρισαν καινούρια κακομεταχείριση στη διάρκεια πολλών θερμών και ψυχρών νέων πολέμων στον πλανήτη μας. Ο πόνος, η δυστυχία και η ντροπή, η ταπείνωση, η τρομοκρατία και η ανελευθερία στις χώρες του τρίτου κόσμου, στις κοινωνίες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά και στην γηραιά ήπειρο της «πολιτισμένης» Ευρώπης, αντί να υποχωρούν, σημειώνουν έξαρση. Το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου πολλαπλασιάζεται και όλα τα «σημεία των καιρών» τον ωθούν σ’ ένα απαισιόδοξο σκεπτικισμό. Γιατί όμως;

Ο προβληματισμός του κάθε βαθύτερα σκεπτόμενου, για την πορεία αυτή των ανθρωπίνων πραγμάτων, έκανε πολλούς ν’ ανατρέξουν στις προαιώνιες ρίζες της συμπεριφοράς, δηλαδή στη βιολογική δομή του ψυχικού οργάνου του ανθρώπου: τον εγκέφαλο. Και πραγματικά, εκεί βρέθηκε πως κρυβόταν το φοβερό μυστικό της κακοδαιμονίας του “homo sapiens”. Στον εγκέφαλο αυτόν, που ενώ μπορεί να λύσει δυσκολότατα τεχνολογικά-επιστημονικά προβλήματα (πυρηνικών διασπάσεων και διαπλανητισμού) δεν μπορεί ν’αντιμετωπίσει τα εύκολα και απλά προβλήματα της αγάπης, της ειρήνης , της στοργής και της ανθρωπιάς. Μόλις πήγαινε να χαράξει η αυγή της λογικής διαχείρισης των επιτεύξεων του πολιτισμού, έτρεχαν τα μελανά σύννεφα των ενστικτωδών παρορμήσεων και σκέπαζαν την αιθρία, για να μετατρέψουν την ειρήνη και την ευτυχία σε βία και επιθετικότητα, σε εγωισμό και σύγκρουση. Και έτσι, δεν μπόρεσαν ποτέ να πραγματοποιηθούν οι λόγοι του Γοργία: «Στολισμός για το σώμα είναι το κάλλος για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για τον λόγο η αλήθεια και για την πολιτεία η ειρήνη και η γενναιοφροσύνη». Και ενώ «ο άνθρωπος είναι το ανώτερο από τα όντα όταν φτάσει στην τελειότητά του, έτσι κι όταν διακόψει κάθε σχέση με την αρετή, το νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο απ’ όλα» (Αριστοτ. Πολιτικά Α’1). Γιατί το πνεύμα είναι «διπρόσωπο» σαν τον Ιανό, με την θετική και αρνητική του όψη. Αυτό είναι σκιαγραφικά το ανθρώπινο πνεύμα, ξεχωριστό και ιδιαίτερο στον κάθε ψυχισμό, με τα ξεχωριστά ναι ιδιαίτερα ψυχικά – «πνευματικά αποτυπώματα».

Έτσι παρά την παιδεία και τον πολιτισμό οι άνθρωποι είναι και θα παραμείνουν καλοί και κακοί, τίμιοι και άτιμοι, πλούσιοι και φτωχοί, τυχεροί και άτυχοι, αφέντες και υπηρέτες, ίσοι και άνισοι σε βιώματα και ευτυχία. Και η πιο σωστή εναρμόνιση της φύσης (δηλαδή της βιολογικής ανισότητας) και της κοινωνίας για μια καλή ανθρώπινη ζωή είναι η δίκαιη ανισότητα, βασισμένη σε μια προηγμένη ανθρωπιστική συνείδηση.

Τώρα όλοι γνωρίζουμε ότι έδρα όλων των ψυχικών λειτουργιών είναι ο εγκέφαλος και σ’ αυτόν βρίσκονται όλες οι βασικές δραστηριότητες της ύπαρξής μας όπως είναι: το ένστικτο, το αίσθημα, το συναίσθημα, η νόηση, η σκέψη, η φαντασία, η βούληση κ.λ.π.

Το ένστικτο είναι η φυσική (έμφυτη) παρόρμηση, αντίδραση και συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό του είναι το αυτόματο και ασυνείδητο, που διαμορφώνουν και τις βαθύτερες επιθυμίες μας.

Βασικά ένστικτα είναι: της αυτοσυντήρησης, της αναπαραγωγής και της γονικής στοργής. Το Άλογο ένστικτο είναι ισχυρότερο απ’ τη Λογική σκέψη. Το ατομικό ένστικτο υπερτερεί του κοινωνικού ενστίκτου (που πολλοί αρνούνται). Τα ηθικά ενορμήματα, η ηθική συμπεριφορά, η εξιδανίκευση, το Υπερεγώ κ.ά., είναι επίκτητα ψυχικά ενορμήματα. Αν λείψει η ηθική αγωγή το άτομο παραμένει φυσικά: α-ήθικο (amoral) και κοινωνικά: αν-ήθικο(immoral). Το αγαθό ήθος δεν κληρονομείται και γι’ αυτό ο άνθρωπος διαμέσου των χιλιετηρίδων γεννιέται αήθικος και ανήθικος. Μόνον η διδαχή της αρετής σώζει.

Το συναίσθημα είναι η ενσυνείδητη γνωστική συμμετοχή του ψυχισμού μετά από κάποιο αίσθημα (προερχόμενο από τα αισθητήρια). Η ψυχική εντύπωση και εμπειρία απ’ τα γεγονότα (η ευχάριστη, η δυσάρεστη) που παραμένει στη συνείδηση.

Βασικά συναισθήματα είναι: της χαράς – λύπης, του φόβου – τόλμης, του θυμού – πραότητας, της εκδίκησης – συγνώμης, της ευθυμίας – δυσφορίας, του ενθουσιασμού – απάθειας, της φιλίας – εχθρότητας, της επιδοκιμασίας – ειρωνείας, κ.λ.π. Από το άπειρο βάθος της εσωτερικότητας το συναισθηματικό πάθος γίνεται το επίμονο κίνητρο και ο αόρατος ρυθμιστής όλης της ζωής, από το ζενίθ της αρετής έως το ναδίρ της κακότητας.

Η νόηση είναι η ψυχική λειτουργία απόκτησης γνώσεων. Με τον όρο νόηση εννοούμε την ορθή λογική σκέψη, την αντίληψη, τη διάνοια. Η νόηση περιλαμβάνει τη μνήμη, την κρίση, τον στοχασμό, τη μάθηση και τη σωστή θέληση για πράξη.

Η συνείδηση είναι η συν-επίγνωση των ψυχικών μας καταστάσεων, και η αντίληψη του εξωτερικού κόσμου (στη γνωσιολογική, ηθική και αισθητική τον διάσταση). Η συνείδηση εποπτεύει και ρυθμίζει το κοινωνικό συναίσθημα, δηλαδή την διαπροσωπική επαφή και συνεργατικότητα για την καλύτερη διαβίωση τον ατόμου.

Με το πέρασμα των αιώνων ο φιλοσοφικός στοχασμός για την αναζήτηση της αλήθειας στον φυσικό χώρο, έδωσε την σκυτάλη στην επιστημονική έρευνα και πειραματική επαλήθευση των ευρημάτων. ‘Έτσι, στον τομέα των Νευροεπιστημών την πρώτη θέση έχει ο εγκέφαλος. Ο ‘Έλληνας καθηγητής της Κβαντικής Φυσικής τον Πανεπιστημίου του Τέξας Δ. Νανόπουλος λέει ότι ο εγκέφαλος είναι πανομοιότυπος, αλλά πιο τέλειος από ένα κβαντικό βιολογικό (ηλεκτροχημικό) κομπιούτερ και η συνολική αποκρυπτογράφησή του είναι ζήτημα χρόνου. Ας κοιτάξουμε όμως πιο κοντά και πιο επιστημονικά την δομολογία και τη λειτουργικότητα αυτού του εκπληκτικού οργάνου (του τελειότερου όπου έφτασε η φυσική εξέλιξη) που λέγεται ανθρώπινος εγκέφαλος. ‘Έτσι ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε μερικά πράγματα για τα οποία η άγνοιά μας, μας αποπροσανατολίζει. Τα πορίσματα πολλών «συνεργαζόμενων» επιστημών συγκλίνουν σ’ αυτήν την αποκρυπτογράφηση του μυστηρίου. Οι επιστήμες αυτές είναι η κοσμολογία, η παλαιοντολογία, η ζωολογία, η ανθρωπολογία, η βιολογία, η εμβρυολογία, η συγκριτική ανατομική, η ψυχιατρική, κ.ά. Η τελική ομόφωνη άποψη όλων αυτών των επιστημών είναι ο προσδιορισμός των τριών στρωμάτων με την ιδιαίτερη λειτουργικότητά τους το καθένα, που απαρτίζουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ας δούμε τα πράγματα αναλυτικά. Σ’ ένα Σύμπαν ηλικίας 15 δισεκατομμυρίων ετών περίπου (big) μέσα στο οποίο εντάσσεται και η γη, που πάνω της υπάρχει ζωή εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, εμφανίστηκαν διαδοχικά τα ασπόνδυλα, κι έπειτα τα πρώτα σπονδυλωτά ζώα: τα ερπετά (πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), ύστερα τα θηλαστικά (πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια) και μετά οι ανθρωποειδείς πίθηκοι (πριν από 20-50 εκατομμύρια χρόνια).

Ο άνθρωπος με την σημερινή του μορφολογία εμφανίζεται πριν από 500.000-50.000 χρόνια. Ωστόσο, ολόκληρη η ιστορία της εξέλιξής του στη ζωική κλίμακα είναι αποτυπωμένη στη δομή των οργάνων του. ‘Έτσι μελετώντας την εξελικτική διαστρωμάτωση του εγκεφάλου του, διαπιστώνουμε ότι αυτή είναι τριπλή – από κάτω προς τα πάνω:

Πρώτο στρώμα: Παλαιοεγκέφαλος ή αρχαιοεγχέφαλος (φυτοψυχή). Το κατώτερο αυτό τμήμα του εγκεφάλου αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ερπετών (που εμφανίστηκαν πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και ονομάζεται «ερπετόμορφος εγκέφαλος». Αυτός δεν έχει βέβαια φλοιό με ανώτερα κέντρα, αλλά είναι η έδρα των ενστίκτων ναι εδώ βρίσκονται τα κέντρα της αναπνοής ναι της κυκλοφορίας του αίματος. Δηλαδή τα βασικά κέντρα της ζωής. (Το λεβητοστάσιο της ύπαρξής μας).

Δεύτερο στρώμα: Μεσεγκέφαλος ή διάμεσος εγκέφαλος (Θυμοψυχή). Το τμήμα αυτό αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των κατώτερων θηλαστικών (που εμφανίστηκαν πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και λέγεται «παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος». Είναι η έδρα των συγκινήσεων και των συναισθημάτων (γι’ αυτό και μια άλλη ονομασία του είναι «θυμικό σύστημα»).

Τρίτο στρώμα: Νεοεγκέφαλος ή πρόσθιος εγκέφαλος (νοοψυχή). Το τελευταίο – στην εξέλιξη – τμήμα του εγκεφάλου, ο φλοιός του επικαλύπτει τα ημισφαίρια και περιέχει τα κέντρα της συνείδησης. Αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ανώτερων θηλαστικών που εμφανίστηκαν πριν από 2-25 εκατομμύρια χρόνια και του ανθρώπου γενικά, από την πρωτόγονη ακόμα κατάστασή του, δηλαδή από τα τρία εκατομμύρια χρόνια μέχρι 50.000 γι’ αυτό και λέγεται «νεοθηλαστικός εγκέφαλος». Ο εγκεφαλικός αυτός «νέο-φλοιός» ή «φαιά ουσία» έχει πάχος μόνο δύο χιλιοστά και είναι έδρα της συνείδησης του εξελιγμένου όντος, δηλαδή της νόησης, της μνήμης, της κρίσης, της μάθησης, της φαντασίας, της βούλησης, της εξελιγμένης συναισθηματικότητας, των πολιτιστικών εκδηλώσεων κλπ. Από αυτή την δομική στρωμάτωση του εγκεφάλου, καταλαβαίνουμε ότι ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο όργανο, που αποτελείται υπό 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα τα οποία, με ένα γιγαντιαίο πλέγμα, συνενώνουν τον παλαιοεγκέφαλο του ερπετού (των ενστίκτων), τον μεσεγκέφαλο του κατώτερου θηλαστικού (των συγκινήσεων, του ασυνείδητου και των φαντασιώσεων) και τον νεοεγκέφαλο (της «πολιτισμικής» φλοιοποίησης και του «πνεύματος»). Ο συντονισμός και η σωστή συνεργασία όμως των τριών επιπέδων και κυρίως, η επιβολή και επικράτηση του χρονικά νεότερου (Και πρόσφατα ανεπτυγμένου) νεοεγκέφαλου επί του παλαιοεγκεφάλου, δηλαδή του φλοιού επί των ενστίκτων, πολύ απέχει της επιθυμητής τελειότητας. Αυτό βέβαια, έχει ως συνέπεια τις διαταραχές της συμπεριφοράς (ψυχωτικές εκδηλώσεις, επιθετικότητα, σεξουαλικές εκτροπές, κλπ). Η εξέλιξη του εγκεφάλου δεν έχει φτάσει στην καθολική «νεοφλοιοποίηση», ώστε μια απόλυτη και πάνσοφη λογική να εξουδετερώσει τελείως την αρνητική (;) επιρροή των ενστίκτων (που συνήθως είναι η αιτία των παθών ναι της βάρβαρης συμπεριφοράς), καθώς και της φαντασίας που στον αρνητικό της ρόλο παραμορφώνει την πραγματικότητα και αποπροσανατολίζει.

Σ’ αυτήν λοιπόν την δομολογία του εγκεφάλου μπορούμε ν’ αποδώσουμε την κακοδαιμονία του ανθρώπου, με την οποιαδήποτε αντικοινωνική συμπεριφορά του, η οποία πηγάζει από τον άκρατο ατομικισμό που εκτρέφει την επιθετικότητα.

Αλλά, σ’ αυτήν επίσης την δομολογία βρίσκονται και όλα τα αγαθά κίνητρα για τον πολιτισμό του.

Υπάρχει λοιπόν ελπίδα! Και αυτή βρίσκεται στην διπλή σύνθεση της βιολογικής μας ύπαρξης: στον ενδογενή παράγοντα που κληρονομείται, δηλαδή στο DΝΑ και στον εξωγενή παράγοντα που επιδρά στο DΝΑ και είναι η πληροφόρηση (η αγωγή, η παιδεία).

Τώρα που έχετε τον έλεγχο (κατά κάποιο τρόπο), Αποφασίστε

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να ξεφύγουμε από τις ανησυχίες μας για το παρελθόν και το μέλλον, παρότι αυτές αυξάνουν τον πόνο μας; Ο λόγος είναι ο εξής: ο χρόνος είναι τα θεμέλια στα οποία βασίζεται η ίδια η σκέψη μας.

Για να το καταλάβετε καλύτερα, ας κάνουμε την αγαπημένη μου άσκηση. Την αποκαλώ Δοκιμασία της Πλήρους Επίγνωσης. Καθίστε, πάρτε μια βαθιά ανάσα, χαλαρώστε και κλείστε τα μάτια σας. Κρατήστε τα κλειστά για ένα λεπτό περίπου. Ο χρόνος δεν χρειάζεται να είναι ακριβής. Απλώς καθαρίζετε τον οπτικό σας ουρανίσκο. Τώρα ανοίξτε τα μάτια σας για μερικά δευτερόλεπτα και κοιτάξτε γύρω σας. Μην κάνετε τίποτα άλλο πέρα από το να παρατηρήσετε το άμεσο περιβάλλον σας. Έπειτα κλείστε πάλι τα μάτια σας.

Και τώρα, με τα μάτια σας ακόμα κλειστά, περιγράψτε σιωπηλά στον εαυτό σας τι είδατε. Δεν είναι ένα τεστ μνήμης. Απλώς θέλουμε μια περιγραφή όσων παρατηρήσατε. Αναφέρετε λεπτομερώς ό,τι μπορείτε να θυμηθείτε, αλλά να είστε όσο πιο ακριβείς γίνεται. Προσέξτε να μην επιτρέψετε στις σκέψεις σας να παρέμβουν και να ερμηνεύσουν όσα είδατε. Επιμείνετε σε φράσεις όπως αυτές; Κοιτάζω έξω από το παράθυρό μου το βράδυ και βλέπω το νερό να εκτείνεται σε έναν ορίζοντα γεμάτο φοίνικες και διώροφα κτίρια, τα οποία πού και πού διακόπτονται από ψηλούς, λαμπερούς ουρανοξύστες. Το φως της μέρας χάνεται στον ορίζοντα, όπου διακρίνονται μερικά λεπτά σύννεφα. Ακόμα πιο ψηλά, ο ουρανός είναι πολύ σκοτεινός και διάσπαρτος από αστέρια.

Προσέξατε ότι μπορεί να χρειαστείτε μερικά λεπτά για να περιγράψετε κάτι που παρατηρήσατε μέσα σε λίγα μόλις δευτερόλεπτα; Η παρατήρηση απαιτεί μονάχα μια απλή επίγνωση, αλλά η περιγραφή απαιτεί πιο πολύπλοκες νοητικές διαδικασίες. Παρ’ όλα αυτά, επειδή περιορίζετε αυτές τις σκέψεις στην περιγραφή όσων μόλις είδατε, αναφέρονται πάντα στο παρόν. Δεν εμπλέκεται τo παρελθόν ή το μέλλον, και σαν αποτέλεσμα είναι πιο απλές και πιο ήρεμες απ’ ό,τι θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση.

Βλέπετε; Το να έρχεστε σε επαφή με το παρόν δεν απαιτεί καμία ιδιαίτερη πνευματική δύναμη. Αν το μυαλό σας περιοριζόταν απλώς στην περιγραφή όσων συμβαίνουν γύρω σας αυτή τη στιγμή, δεν θα είχατε πολλά να πείτε. Η φωνή στο κεφάλι σας μπορεί να ακουγόταν κάπως έτσι: Μπλε καναπές μπροστά. Δύο πηγές φωτός. Μια επιδαπέδια λάμπα και ένα κερί. Η φλόγα του κεριού τρεμοπαίζει με το αεράκι. Το άρωμα του φρεσκοψημένου ψωμιού. Δεν μιλάμε για πραγματική συζήτηση, έτσι δεν είναι; Κι αυτό γιατί δεν υπάρχουν υπέρ και κατά. Δεν υπάρχει δράμα μέχρι να ανακατέψουμε το παρόν ή το μέλλον.

Επανέρχομαι συχνά σε αυτή την άσκηση για να αγκιστρώνομαι περισσότερο στο παρόν. Με ηρεμεί και μου θυμίζει δύο σημαντικά στοιχεία της επίγνωσης: δεν χρειαζόμαστε τις σκέψεις για να έχουμε επίγνωση, μόνο παρουσία. Κι ακόμα κι όταν κάνουμε σκέψεις, χαλαρώνουμε πολύ περισσότερο αν τις στρέφουμε στο παρόν. Αν αναθέσετε στο μυαλό σας την αποστολή να περιγράφει το περιβάλλον του, κλείνετε το στόμα αυτών των σκέψεων και τις κάνετε πιο εύκολα διαχειρίσιμες από την ασταμάτητη ροή σκέψεων που σας απομακρύνει από το παρόν.

Δοκιμάστε πάλι την ίδια άσκηση. Δεν χρειάζεται να κλείνετε τα μάτια σας από τη στιγμή που θα τη συνηθίσετε. Παρατηρήστε το φλιτζάνι με τον καφέ στο τραπέζι σας, αλλά αντισταθείτε στον πειρασμό να το χαρακτηρίσετε καλό ή κακό, ζεστό ή κρύο, ή να αναρωτηθείτε αν θα αφήσει σημάδι στο ξύλινο τραπέζι σας. Απλώς περιορίστε τις σκέψεις σε αυτό που βλέπετε τώρα: ένα λευκό, πορσελάνινο φλιτζάνι μισογεμάτο με καφέ πάνω σε ένα τραπέζι από ξύλο πεύκου.

Όταν επικεντρώνεστε στο παρόν, το αποδέχεστε όπως είναι! Δεν το συγκρίνετε, δεν το επικρίνετε και δεν αναρωτιέστε αν θα είναι διαφορετικό στο μέλλον, καλύτερο ή χειρότερο απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν. Τα γεγονότα ανταποκρίνονται πλήρως στις προσδοκίες σας όταν παρατηρείτε τον κόσμο όπως ακριβώς είναι. Τι απίστευτη γαλήνη!

Θα σας ζητήσω να ξαναμπείτε στην κάψουλα του χρόνου για ένα τελευταίο ταξίδι. Αυτή τη φορά, ο ερευνητής σάς ενημερώνει περήφανα ότι η τεχνολογία τώρα κινεί την κάψουλα στιγμιαία ανάμεσα στους σταθμούς. Δεν χρειάζεται καθόλου χρόνος για να φτάσετε στην άλλη άκρη. “Προσθέσαμε και πολλή εμπειρία σε κάθε σταθμό”, λέει, “και γι’ αυτό κάποιοι εθελοντές παραπονέθηκαν ότι το ταξίδι περνά απαρατήρητο, ενώ θα προτιμούσαν να πάρουν λίγο χρόνο και να το απολαύσουν. Έτσι, προσθέσαμε ένα νέο χαρακτηριστικό, ένα κουμπί που μπορείτε να πατήσετε όποτε θέλετε να προχωρήσετε στον επόμενο σταθμό Αν δεν πατήσετε το κουμπί, η κάψουλα θα περνάει αυτόματα από κάθε σταθμό τα μεσάνυχτα κάθε μέρας. Μπορείτε να πατήσετε το κουμπί εβδομήντα πέντε φορές για να φτάσετε στην άλλη άκρη ή να βιώσετε πλήρως το ταξίδι των εβδομήντα πέντε ημερών. Η επιλογή είναι δική σας”. Έπειτα είπε: “Ή μήπως είναι εβδομήντα πέντε χρόνια; Δε μπορώ να θυμηθώ. Δεν έχει σημασία. Θα περάσουν σαν αστραπή έτσι κι αλλιώς”.

“Είναι εύκολη επιλογή”, λέτε. “Ας τελειώνουμε. Τα λέμε στην άλλη πλευρά”. Καθώς κλείνει την πόρτα, σας λέει: “Ξέχασα να σας πω. Δεν θα μπορώ να σας συναντήσω εκεί. Όταν φτάσετε στην άλλη άκρη, θα πεθάνετε. Η διαδρομή αυτή είναι το μόνο που έχετε”. Πιέζει το κουμπί, κλείνει την πόρτα και σας στέλνει στο ταξίδι σας.

Τώρα που έχετε τον έλεγχο (κατά κάποιο τρόπο), θα πατήσετε το κουμπί γρήγορα για να τελειώνετε ή θα περάσετε την κάθε μέρα απολαμβάνοντας στο έπακρο κάθε σταθμό; Θα περνάτε το χρόνο σας σε κάθε σταθμό σκεπτόμενοι την ημέρα 75; Θα περάσετε τον χρόνο σας μετανιώνοντας για τις μέρες που πέρασαν; Ή μήπως θα περάσετε κάθε μέρα απολαμβάνοντας ό,τι έχει να σας προσφέρει;

Αποφασίστε!

Ποιοι χαρακτήρες εμποδίζουν την εφαρμογή ενός οράματος;

Αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα όχι όπως είναι πραγματικά, αλλά σε σχέση με αυτό που είμαστε εμείς. Συνεπώς, όταν ένα όραμα παρεμποδίζεται, αυτό οφείλεται συνήθως σε πρόβλημα των ανθρώπων. Υπάρχουν δέκα κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι εμποδίζουν την εφαρμογή ενός οράματος.

1. ΗΓΕΤΕΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ

Τα πάντα είναι θέμα ηγεσίας. Το απόφθεγμα αυτό βεβαίως ισχύει και στη μετάδοση του οράματος. Ένας ηγέτης περιορισμένων δυνατοτήτων είτε δεν έχει όραμα είτε δεν έχει την ικανότητα να το μεταδώσει αποτελεσματικά.

Ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας είπε κάποτε, “Αν κάνεις μεγάλα πράγματα, προσελκύεις μεγάλους άνδρες. Αν κάνεις μικρά πράγματα, προσελκύεις μικρούς άνδρες. Οι μικροί άνθρωποι συνήθως προκαλούν προβλήματα.” Κατόπιν σταμάτησε, κούνησε με θλίψη το κεφάλι του, και πρόσθεσε, “Αντιμετωπίζουμε τεράστιο πρόβλημα”.

2. ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

Ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω είπε, “Κάποιοι αντιλαμβάνονται τα πράγματα όπως είναι και αναρωτιούνται ‘Γιατί;’ [στερεότυπη σκέψη]. Εγώ ονειρεύομαι τα πράγματα όπως δεν υπήρξαν ποτέ και αναρωτιέμαι ‘Γιατί όχι;’ [δημιουργική σκέψη].”

Ο Τσάρλυ Μπράουν δείχνει τα χέρια του στη φίλη του τη Λούσυ και λέει, “Αυτά είναι τα χέρια που ίσως κάποια μέρα πετύχουν μεγάλα πράγματα. Αυτά είναι τα χέρια που μπορεί κάποια μέρα να φτιάξουν αριστουργήματα! Μπορεί να χτίσουν τεράστιες γέφυρες, ή να θεραπεύσουν τους ασθενείς, ή να βάλουν φοβερά καλάθια, ή να γράψουν σπαραξικάρδια μυθιστορήματα! Αυτά είναι τα χέρια που μπορεί μια μέρα να αλλάξουν τη μοίρα της ανθρωπότητας!”

Η Λούσυ, που πάντοτε αντιλαμβάνεται τα πράγματα όπως είναι, απαντάει, “Έχουν μαρμελάδα πάνω τους”.

3. ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΙ

Πολλά οράματα δεν υλοποιούνται εξαιτίας μονοκόμματων, δογματικών ανθρώπων. Για να είναι κανείς απόλυτα βέβαιος για κάτι, πρέπει ή να γνωρίζει τα πάντα ή να αγνοεί τα πάντα σχετικά με αυτό. Τις περισσότερες φορές, ο δογματικός δε γνωρίζει τίποτε αλλά συνηθίζει να έχει άποψη. Για παράδειγμα, “Ο,τι μπορούσε να εφευρεθεί έχει ήδη εφευρεθεί”. Πρόκειται για λόγια του Charles Η. Duell, διευθυντή του Οργανισμού Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ, το 1899! Φυσικά, ο Duell δεν υπήρξε ο μόνος. Ο Πρόεδρος Grover Cleveland δήλωσε κάποτε (το 1905) ότι “οι λογικές και υπεύθυνες γυναίκες δε θέλουν να ψηφίζουν”. Μετά, ήταν ο Robert Miliken, ο οποίος τιμήθηκε με Νόμπελ φυσικής, που δήλωσε το 1923, “Δεν υπάρχει περίπτωση να δαμασει ποτέ ο άνθρωπος τη δύναμη του ατόμου”. Ο Λόρδος Κέλβιν, πρόεδρος της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας (πρόκειται για επιστημονικό οργανισμό), δήλωσε το 1885, “Είναι αδύνατον να κατασκευαστούν ιπτάμενες μηχανές βαρύτερες από τον αέρα”.

4. ΜΟΝΙΜΑ ΧΑΜΕΝΟΙ

Πολλοί άνθρωποι αναλογίζονται τις αποτυχίες του παρελθόντος και φοβούνται τον κίνδυνο που εμπεριέχει η επιδίωξη κάποιου οράματος. Η γνώμη τους είναι ότι, “Αν δεν πετύχεις με την πρώτη φορά, κατάστρεψε όλα τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι προσπάθησες”. Καταστρέφουν επίσης και τις προσπάθειες όλων των άλλων να προσπαθήσουν πάλι.

5. ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΕΠΑΝΑΠΑΥΟΝΤΑΙ

Οι άνθρωποι επιζητούν την άνεση, τη σιγουριά, και την ασφάλεια στη ζωή τους. Την άνεση ακολουθεί κατά πόδας η μακαριότητα, τη σιγουριά η ανία, και την ασφάλεια η έλλειψη οράματος. Η φωλιά είναι το κατάλληλο μέρος για έναν κοκκινολαίμη όσο είναι ακόμη αυγό. Δεν είναι όμως κατάλληλη για τον κοκκινολαίμη όταν αποκτήσει φτερά. Είναι ωραίο μέρος για να σκάσεις από το αυγό όχι όμως και για να πετάξεις. Πάντοτε είναι θλιβερό να μη θέλουν οι άνθρωποι να εγκαταλείψουν τις φωλιές της ζωής τους.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Leadership, η Lynn Anderson περιγράφει αυτό που συμβαίνει όταν οι άνθρωποι χάσουν το όραμά τους. Μια ομάδα ταξιδιωτών έφτασε στις ακτές της Αμερικής πριν 370 χρόνια. Οπλισμένοι με όραμα και θάρρος, είχαν έλθει να εγκατασταθούν στη νέα ήπειρο. Τον πρώτο χρόνο, ίδρυσαν μια πόλη. Το δεύτερο χρόνο, εξέλεξαν το δημοτικό συμβούλιο. Τον τρίτο, η κυβέρνηση πρότεινε να κατασκευάσουν ένα δρόμο που οδηγούσε πέντε μίλια δυτικά σε ακατοίκητη και ανεξερεύνητη περιοχή. Τον τέταρτο όμως χρόνο, οι άνθρωποι κατήγγειλαν το δημοτικό συμβούλιο με πρόφαση πως ένας τέτοιος δρόμος μέσα στο δάσος ήταν σπατάλη των δημοσίων πόρων. Για κάποιο λόγο, εκείνοι οι προοδευτικοί άνθρωποι είχαν πάψει να οραματίζονται. Κάποτε κατάφεραν να οραματιστούν μια ζωή πέρα από τον ωκεανό, και τώρα δεν μπορούσαν να δουν πέντε μίλια μακριά τους.

6. ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Οι Βρετανοί ήταν πάντοτε οπαδοί του συντηρητισμού. Ο John F. Parker, στο βιβλίο του Roll Call διηγείται την ιστορία ενός υπαλλήλου ο οποίος, για περισσότερα από είκοσι χρόνια, χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος, στεκόταν στη βάση μιας σκάλας που οδηγούσε στη Βουλή των Κοινοτήτων. Τελικά, κάποιος εξέτασε την περίπτωση και ανακάλυψε πως τη θέση αυτή κατείχαν άτομα από την οικογένεια του υπαλλήλου εδώ και τρεις γενιές. Διαπιστώθηκε πως ξεκίνησαν όταν η σκάλα βάφτηκε και ο παππούς του σημερινού υπαλλήλου ανέλαβε να προειδοποιεί τους ανθρώπους να μην πατήσουν πάνω στην υγρή μπογιά.

Κάποιος Βρετανός δημοσιογράφος, όταν πληροφορήθηκε την περίπτωση, σχολίασε, “Η μπογιά είναι πια παρελθόν, όχι όμως και η θέση”.

7. ΟΣΟΙ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ

Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται πάντοτε άβολα όταν πρέπει να ξεχωρίσουν από το πλήθος. Θέλουν να ανήκουν σε μια ομάδα, και όχι να αποτελούν εξαίρεση. Οι άνθρωποι αυτοί θα υιοθετήσουν ένα όραμα μόνον όταν το έχει ήδη κάνει η πλειοψηφία. Ποτέ δεν πρωτοστατούν.

Οι αληθινοί ηγέτες ανήκουν πάντα στη μειοψηφία γιατί η σκέψη τους έχει προχωρήσει πέρα από τις πεποιθήσεις της τρέχουσας πλειοψηφίας. Ακόμη και όταν η πλειοψηφία τούς φτάσει, οι ηγέτες θα έχουν ήδη προοδεύσει περισσότερο και έτσι, κάθε φορά, θα ανήκουν στη μειοψηφία.

8. ΟΙ ΕΝΤΟΠΙΣΤΕΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ

Μερικοί άνθρωποι ανακαλύπτουν ένα πρόβλημα σε κάθε λύση. Συνήθως, τα εμπόδια είναι αυτά που βλέπεις όταν πάψεις να κοιτάζεις το στόχο. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι κάποιοι θεωρούν σημάδι ωριμότητας την ικανότητα να διακρίνει κανείς προβλήματα. Δεν είναι όμως. Είναι σημάδι ανθρώπου χωρίς όραμα. Οι άνθρωποι αυτοί ματαιώνουν υπέροχα οράματα, παρουσιάζοντας προβλήματα που δεν επιδέχονται λύση.

Ο Καρδινάλιος John Henry Newman είπε ότι τίποτε δε θα γινόταν ποτέ αν ο καθένας περίμενε μέχρι να γίνει τόσο καλός σε αυτό που επιχειρεί ώστε κανείς να μη βρει ποτέ κάποιο ψεγάδι.

9. ΟΙ ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΟΙ

Οι άνθρωποι που ζουν μόνο για τον εαυτό τους έχουν πολύ μικρή εμβέλεια. Επίσης, ποτέ δεν καταφέρνουν πολλά. Οι μεγάλοι στόχοι επιτυγχάνονται μόνο με τη συντονισμένη προσπάθεια πολλών. Τα εγωκεντρικά άτομα είναι καταστροφείς οραμάτων.

10. ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Κάποιοι άνθρωποι διαθέτουν το ταλέντο να πατούν πάντοτε λάθος πλήκτρα. Ακόμη και από το καλύτερο μουσικό όργανο, μόνο τον ήχο της παραφωνίας μπορούν να προκαλέσουν. Όλα τα τραγούδια τους παίζονται σε ελάσσονα κλίμακα. Παντού μεταδίδουν τη νότα της απαισιοδοξίας. Όλοι οι πίνακές τους είναι σκοτεινοί. Οι προοπτικές τους είναι πάντοτε δυσοίωνες, οι καιροί είναι πάντοτε κακοί, και τα οικονομικά πηγαίνουν άσχημα. Όλα πάνω τους μοιάζουν να συρρικνώνονται. Τίποτε στη ζωή τους δεν εξαπλώνεται και δε μεγαλώνει.

Οι άνθρωποι αυτοί μοιάζουν με τον άνδρα που, μαζί με πολύ κόσμο στον ποταμό Χάντσον, παρακολουθούσε τον πρώτο απόπλου ατμόπλοιου. Διαρκώς μουρμούριζε, “Δε θα τα καταφέρουν να το ξεκινήσουν. Δε θα τα καταφέρουν να το ξεκινήσουν.” Τα κατάφεραν όμως. Ο ατμός βγήκε από το φουγάρο και το πλοίο ξεκίνησε. Αμέσως, ο ίδιος άντρας άλλαξε τροπάριο, “Δε θα τα καταφέρουν να το σταματήσουν. Δε θα τα καταφέρουν να το σταματήσουν.”

Η παρακάτω κινέζικη παροιμία μαρτυρεί την πραγματικότητα, “Ο άνθρωπος που λέει ‘αυτό δε γίνεται’ δεν πρέπει να απασχολεί εκείνον που το κάνει”.

WILHELM REICH: Όταν τα πρόσωπα των ανθρώπων στον δρόμο θα φανερώνουν ελευθερία, ζωντάνια και χαρά

Αναρωτιέσαι πότε η ζωή σου θα γίνει όμορφη και ασφαλής, Ανθρωπάκο. Η απάντηση όμως είναι ξένη προς τον τρόπο σκέψης σου.

Η ζωή σου θα γίνει όμορφη και ασφαλής όταν η ζωντάνια αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία για σένα από την ασφάλεια, όταν το δίκαιο γίνει πιο σημαντικό από τα χρήματα, όταν η ελευθερία σου γίνει πιο σημαντική από την κομματική γραμμή ή την κοινή γνώμη, όταν η διάθεση που προκαλεί η μουσική του Μπετόβεν και του Μπαχ γίνει η διάθεση της συνολικής σου ύπαρξης (την έχεις μέσα σου, Ανθρωπάκο, θαμμένη σε μια γωνίτσα της ύπαρξής σου),όταν η σκέψη σου θα είναι σε αρμονία, και όχι σε αντιδιαστολή, με τα συναισθήματά σου, όταν θα είσαι σε θέση να αναγνωρίζεις στην ώρα τους τα χαρίσματα σου και τα γηρατειά σου, όταν θα ζεις με βάση τους στοχασμούς των σπουδαίων ανθρώπων, και όχι με βάση τις ανομίες των μεγάλων πολεμιστών, όταν οι δάσκαλοι των παιδιών σου θα πληρώνονται καλύτερα από τους πολιτικούς σου, όταν θα σέβεσαι περισσότερο τον έρωτα μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας απ’ ό,τι μια ληξιαρχική πράξη γάμου, όταν θα αντιλαμβάνεσαι εγκαίρως τα λάθη στη σκέψη σου, και όχι όταν θα είναι πια αργά, όπως κάνεις τώρα, όταν θα ευφραίνεσαι ακούγοντας την αλήθεια και θα απεχθάνεσαι τις τυπικότητες, όταν θα έχεις απευθείας επαφή με τους συναδέλφους σου, και όχι μέσω μεσαζόντων, όταν η ευτυχία της έφηβης κόρης σου στον έρωτα θα σε χαροποιεί, αντί να σε εξοργίζει, όταν θα κουνάς το κεφάλι σου με αποδοκιμασία ενθυμούμενος τις εποχές που τιμωρούσαν τα μικρά παιδιά επειδή άγγιζαν τα γεννητικά τους όργανα, όταν τα πρόσωπα των ανθρώπων στον δρόμο θα φανερώνουν ελευθερία, ζωντάνια και χαρά, και όχι άλλο θλίψη και μιζέρια, όταν οι άνθρωποι δεν θα περπατούν πια πάνω σε αυτή τη γη άκαμπτοι, λες κι έχουν καταπιεί μπαστούνι – και με νεκρωμένα σεξουαλικά όργανα.

Θες καθοδήγηση και συμβουλές, Ανθρωπάκο. Λάμβανες καθοδήγηση και συμβουλές, καλές και κακές, επί χιλιάδες χρόνια. Εξακολουθείς να ζεις στην αθλιότητα όχι εξαιτίας κακών συμβουλών, αλλά λόγω της μικροψυχίας σου. Θα μπορούσα να σου προσφέρω καλές συμβουλές, αλλά, έτσι όπως είσαι και με τον τρόπο που σκέφτεσαι, δεν θα μπορούσες να τις εφαρμόσεις προς το συμφέρον όλων.

ΒΙΛΧΕΜ ΡΑΪΧ, Άκου, Ανθρωπάκο

Το αστέρι του Scholz ήταν πολύ κοντά στον Ήλιο πριν 80.000 χρόνια

Αστέρι του Scholz ή WISE 0720-0846 είναι ένα αμυδρό δυαδικό αστρικό σύστημα 22 έτη φωτός που απέχει σήμερα από τον Ήλιο στον αστερισμό του Μονόκερου κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο . Ανακαλύφθηκε το 2013 από τον αστρονόμο Ralf-Dieter Scholz και το 2015, ο Eric Mamajek και οι συνεργάτες του ανέφεραν πως το δυαδικό σύστημα πέρασε μέσα από το Νέφος του Oort στο Ηλιακό Σύστημα,  πριν περίπου 80.000 χρόνια και ονομάστηκε Starz’s Star .
 

Το άστρο Scholz , το δυαδικό σύστημα με ένα ερυθρό και ένα καφέ νάνο πετούσε κοντά από το ηλιακό μας σύστημα πριν από περίπου 80.000 χρόνια. Ο ήλιος μας λάμπει στο φόντο.

 

Ο ήλιος μας είχε στο παρελθόν στενές συναντήσεις με άλλα αστέρια και αυτό έγινε σε ένα επικίνδυνα κοντινό στο όχι τόσο μακρινό μέλλον. Κάθε 50.000 χρόνια περίπου, ένα άστρο νομάδας περνά κοντά στο ηλιακό μας σύστημα. Τα περισσότερα φεύγουν χωρίς κανένα επικίνδυνο περιστατικό. Όμως, κάθε λίγο, κάποιο έρχεται τόσο κοντά που κερδίζει μια εξέχουσα θέση στον νυχτερινό ουρανό της Γης, καθώς επίσης απομακρύνει μακρινούς κομήτες χαλαρά από τις τροχιές τους.

 

Το κύριο άστρο του συστήματος είναι ένας ερυθρός νάνος με μια μάζα 86 ± 2 φορές σαν του Δία. Το δευτερεύον άστρο είναι πιθανώς ένας νάνο άστρο τύπου T με μάζα 65 ± 12 σαν του  Δία. Συνολικά το σύστημα έχει 0,15 ηλιακές μάζες . Το ζεύγος περιστρέφεται σε απόσταση περίπου 0,8 αστρονομικών μονάδων (120.000.000 χιλιόμετρα), με περίοδο περίπου 4 ετών. Το σύστημα έχει φαινόμενο μέγεθος 18,3, και εκτιμάται ότι είναι σε απόσταση μεταξύ 3 και 10 δισεκατομμυρίων ετών.  Είναι γνωστό ότι σήμερα περίπου 80 αστρικά συστήματα είναι πιο κοντά από αυτό στον Ήλιο.

 
Το διπλό αυτό αστρικό σύστημα, με μάζα 0,082 και 0,062 φορές τη μάζα του Ήλιου, προσπέρασε το ηλιακό μας σύστημα, σε απόσταση 0,6 έως 1,2 ετών φωτός από τη Γη και με ταχύτητα 83 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την αναστάτωση των αντικειμένων που αποτελούν το Νέφος του Οόρτ για μια περίοδο 30.000 περίπου ετών (πριν από 56.000 έως 86.000 χρόνια).
 
Μία υποκατηγορία καφέ νάνων (με θερμοκρασίες μεταξύ 500 και 1500 K) είναι γνωστή ως T νάνοι, και αντιπροσωπεύει τα πιο ψυχρά και λιγότερο φωτεινά αντικείμενα που έχουν ανιχνευθεί μέχρι στιγμής. Οι μελέτες των Ν νάνων θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους αστρονόμους να κατανοήσουν καλύτερα τα αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στο αμφισβητούμενο όριο πλανήτη / αστεριού, για παράδειγμα, γιγάντιους εξωπλανήτες. Ωστόσο, παρόλο που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα πολλοί καφέ νάνοι, οι νάνοι T δεν είναι τόσο συνηθισμένοι, καθώς έχουν αναγνωριστεί μόνο 400 περίπου τέτοια αντικείμενα.
 

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι το σύστημα WISE 0720-0846 πέρασε περίπου 52.000 αστρονομικές μονάδες  ή 0,82 έτη φωτός κοντά από τον Ήλιο, πριν από περίπου 80.000 χρόνια. Το 98% των μαθηματικών προσομοιώσεων της τροχιάς του αστρικού συστήματος έδειξαν ότι διήλθε από το Νέφος του Oort (την εκτεταμένη σφαίρα παγωμένων σωμάτων που περιβάλλει τα όρια του ηλιακού μας συστήματος) ή εντός 120.000 AU (1,9 έτη φωτός) από τον Ήλιο.  Στην πλησιέστερη προσέγγιση του σε μας, το σύστημα θα είχε φαινομενικό μέγεθος περίπου 11,4, και θα μπορούσε να ειδωθεί καλύτερα από μεγάλα γεωγραφικά πλάτη στο βόρειο ημισφαίριο. Για να συγκρίνουμε ένα αστέρι αναμένεται να διέρχεται από το Νέφος του Oort κάθε 100.000 χρόνια περίπου. Ή μια προσέγγιση πλησιέστερα από 52.000 AU αναμένεται να πραγματοποιείται κάθε 9 εκατομμύρια χρόνια.

 
Δεδομένης της σημασίας του δυαδικού συστήματος που έχει περάσει τόσο κοντά στο Ηλιακό Σύστημα στους προϊστορικούς χρόνους, ο Eric Mamajek και οι συνεργάτες του παρακολουθούν το δυαδικό σύστημα ή αστέρι Scholz, για την ταχύτητα και την πορεία του αστεριού.

Θα μπορούσε ο μυστηριώδης 9ος πλανήτης να είναι μια μαύρη τρύπα στο μέγεθος ενός γκρέιπφρουτ;

Οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν αν μια μαύρη τρύπα μεγέθους ενός γκρέιπφρουτ κρύβεται πραγματικά στα όρια του εξωτερικού ηλιακού μας συστήματος. Γιατί τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει μια περίεργη ομαδοποίηση Μεταποσειδώνιων ή υπερποσειδώνιων αντικειμένων (TNO), τα οποία βρίσκονται στο μακρινό ηλιακό σύστημα. 
 
Καλλιτεχνική απεικόνιση εκλάμψεων που προκύπτουν από τη συνάντηση ενός κομήτη νέφους Oort και μιας υποθετικής μαύρης τρύπας στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα
 
Τα TNT είναι τα ουράνια σώματα του Ηλιακού Συστήματος που βρίσκονται πέρα από την τροχιά του πλανήτη Ποσειδώνα, κάθε μικρός ή νάνος πλανήτης που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο αλλά σε μεγαλύτερη μέση απόσταση από τον Ποσειδώνα, ο οποίος έχει έναν ημι-κύριο άξονα 30,1 αστρονομικών μονάδων (AU)  Χωρίζονται στα αντικείμενα της Ζώνης του Kuiper, τα αντικείμενα του Διασκορπισμένου Δίσκου και του Νέφους του Όορτ.
 
Σύμφωνα με μια έκθεση ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα μονοπάτια των TNO έχουν σμιλευτεί από τη βαρυτική έλξη ενός μεγάλου αντικειμένου που είναι πέντε έως 10 φορές μεγαλύτερο από τη Γη.
 
Ενώ το αντικείμενο αυτό θα μπορούσε να είναι ο άγνωστος έως τώρα 9ος Πλανήτης ή ο Πλανήτης Χ, υπάρχουν θεωρίες ότι θα μπορούσε, στην πραγματικότητα, να είναι μια μαύρη τρύπα που όλη της η μάζα βρίσκεται σε μια σφαίρα που είναι περίπου το μέγεθος ενός γκρέιπφρουτ.
 
Σύμφωνα με μια έκθεση  οι συγγραφείς της μελέτης έχουν δείξει ότι μια αρχέγονη μαύρη τρύπα θα μπορούσε να παραμονεύει στην περιοχή. Σε αντίθεση με τις αστρικές μαύρες τρύπες και τις υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, οι αρχέγονες μαύρες τρύπες είναι πολύ μικρότερες και σχηματίστηκαν  μετά το Big Bang λόγω διακυμάνσεων της πυκνότητας.
 
“Κοντά σε μια μαύρη τρύπα, μικρά σώματα που πλησιάζουν σε αυτήν θα λιώσουν ως το αποτέλεσμα της θέρμανσης από την τριβή του διαστρικού αερίου στον δίσκο συσσώρευσης της  μαύρης τρύπας”, δήλωσε ο σπουδαστής Amir Siraj.
 
“Μόλις λιώσουν, τα μικρά σώματα υπόκεινται σε μια παλιρροιακή διαταραχή από τη μαύρη τρύπα, ακολουθούμενη από μια συσσώρευση υλικού από το παλιρροιακά διαταραγμένο σώμα στη μαύρη τρύπα.” πρόσθεσε ο Dr Avi Loeb του Harvard .  “Επειδή οι μαύρες τρύπες είναι εγγενώς σκοτεινές, η ακτινοβολία που εκπέμπει η ύλη στο δρόμο της όταν εισέρχεται  στη μαύρη τρύπα είναι ο μόνος τρόπος για να φωτίσουμε αυτό το σκοτεινό περιβάλλον.”
 
Οι δύο ερευνητές έχουν βρει έναν νέο τρόπο αναζήτησης μαύρων οπών στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα – μελετώντας τις φωτοβολίδες που προκύπτουν από τους κομήτες που συλλαμβάνονται από τη μαύρη τρύπα.
 
Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα δεδομένα από το επερχόμενο τηλεσκόπιο Legacy Survey of Space and Time (LSST) θα πρέπει να είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν ή να αποκλείσουν την υπόθεση του 9ου Πλανήτη  σαν μια μικροσκοπική μαύρη τρύπα εντός ενός έτους από την έναρξη της έρευνας. Το LSST αναμένεται να έχει την ευαισθησία που απαιτείται για την ανίχνευση των εκλάμψεων λόγω της συσσώρευσης, ενώ η τρέχουσα τεχνολογία δεν μπορεί να το κάνει χωρίς καθοδήγηση.
 
Ο Siraj πρόσθεσε: “Άλλα τηλεσκόπια είναι καλοί να δείχνουν έναν γνωστό στόχο, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πού να ψάξουμε για τον Πλανήτη Εννέα. Γνωρίζουμε μόνο την ευρεία περιοχή στην οποία μπορεί να κατοικεί. Η ικανότητα του LSST να εξετάζει τον ουρανό δύο φορές την εβδομάδα είναι εξαιρετικά πολύτιμη Επιπλέον, το άνευ προηγουμένου βάθος του θα επιτρέψει την ανίχνευση φωτοβολίδων που προκύπτουν από σχετικά μικρές βολίδες, οι οποίοι είναι συχνότεροι από τους μεγάλους.”

Φιλοσοφία και Αισθητική

Αισθητική και σύγχρονη ζωή

§ 1

Όταν χρησιμοποιεί κανείς τον όρο Αισθητική, τον χρησιμοποιεί ως κατ’ εξοχήν ιστορική κατηγορία. Το ιστορικό πεδίο έτσι, πάνω στο οποίο νομιμοποιήθηκε η χρήση του όρου Αισθητική, βρίσκει έκφραση στη δυναμική της σχέσης: φύση και τέχνη. Στο πλαίσιο τούτης της δυναμικής, η τέχνη ορίζεται συνήθως, από την αρχαιότητα ακόμη έως και σήμερα σχεδόν, ως μίμηση της φύσης. Μιμούμενη την φύση δεν σημαίνει ότι απλώς την αναπαράγει, την αντιγράφει και την αναπαριστά ως ένα κατασκεύασμα. Απεναντίας την αναπλάθει και την αναδημιουργεί ποικιλοτρόπως, αλλά με γνώμονα πάντοτε το ωραίο, την απόλυτη αρμονία, την πνευματική τελειότητα.

§ 2

Το θεμελιακό χαρακτηριστικό της Αισθητικής, με βάση τα παραπάνω, είναι το ωραίο, αλλά το τελευταίο τούτο όχι με το νόημα κάποιου απρόσιτου επέκεινα παρά ως ο ωραίος κόσμος που ενδημεί στην περιοχή του φαίνεσθαι και ως τέτοιος εμπνέει την τέχνη, αποτελεί την κινητήρια δύναμή της, αλλά και τον κόσμο της, τον κόσμο της με το αρχαίο ελληνικό νόημα του ευπρεπούς, του εύτακτου, της συμπαντικής αρμονίας. Απ’ αυτή την άποψη, η τέχνη δεν παίζει ένα δευτερεύοντα ρόλο, αλλά είναι η οδός του ποιείν, του δημιουργείν με αυτονομία και σφαιρικότητα-καθολικότητα. Αυτή η οδός ποιεί όχι κατασκευές ή επιτηδεύματα, αλλά εγχειρήματα: είναι ο ίδιος ο φιλοσοφικός λόγος που δοκιμάζεται και επαληθεύεται [ή διαψεύδεται] ως ποίηση με το πιο ευρύ νόημα της ανθρώπινης δημιουργίας.

§ 3

 Υπό την έννοια της Αισθητικής λοιπόν η φιλοσοφία αναλαμβάνει να καταστήσει αντικείμενα του Λόγου τα θέματα της τέχνης και να εισαγάγει έτσι στη ζωή του ανθρώπου τον Λόγο, όπως ορθά σημειώνει ο Καντ, ως δύναμη εκπολιτισμού και πνευματικής χειραφέτησης του ατόμου. Τότε συμβαίνει το άτομο να αποκτά εκείνη την αισθητική καλλιέργεια που του επιτρέπει να δεξιώνεται τις επιταγές του πρακτικού Λόγου και να παράγει ποιητικό έργο με την αυθεντική έννοια του ποιητή, του καλλιτέχνη, αλλά και του υπεύθυνου πολίτη μιας κοινωνίας· υπεύθυνου π.χ., ως πολιτικού, να παράγει πολιτικό έργο και λόγο με αισθητική πληρότητα –απλησίαστο όνειρο για τους πονηρούς και άξεστους πολιτικούς της πατρίδας μας– ή υπεύθυνου, ας πούμε, ως παιδαγωγού για να προτάξει ένα αισθητικό πρόγραμμα ηθικής παιδείας κ.λπ.

§ 4

Στην καταναλωτική κοινωνία της εποχής μας, τα αισθητικά αγαθά δεν υπερβαίνουν σε ποιότητα τα προϊόντα της μαζικής απόλαυσης και του μαζικού γούστου: έτσι μου αρέσει, έτσι πράττω, ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι στοιχειώδες αισθητικό κριτήριο. Επομένως το αίτημα μιας αυθεντικά αισθητικής πρόσληψης πρέπει να υπερβαίνει αυτή την κατάσταση όχι απλά και μόνο ή κυρίως καταγγέλλοντας το δεδομένο, ας πούμε, τη χυδαιότητα του γούστου, αλλά αγγέλλοντας την άλλη σκέψη του ανθρώπου, η οποία αναζητεί το αισθητικά ωραίο σε μια διαλεκτική επικοινωνία φιλοσοφίας και τέχνης. Πώς επιτυγχάνεται αυτή η επικοινωνία; Με την ανύψωση της αισθητικής σε παραγωγό φιλοσοφικού Λόγου και συγχρόνως ή παράλληλα με την μετα-ποίηση του φιλοσοφικού Λόγου σε αισθητική πηγή ιδιο-ποίησης των πιο ευγενών σε νοήματα ουτοπικών-φαντασιακών κόσμων ως αντι-κόσμων, δηλαδή ως κόσμων που αντιμάχονται μέχρι θανάτου τον νυν νεκρό κόσμο των κατασκευασμένων ειδώλων και πλανόδιων φουνκτιονάριων.

ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (52d-54b)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. «Ἄλλο τι οὖν,» ἂν φαῖεν, «ἢ συνθήκας τὰς πρὸς [52e] ἡμᾶς αὐτοὺς καὶ ὁμολογίας παραβαίνεις, οὐχ ὑπὸ ἀνάγκης ὁμολογήσας οὐδὲ ἀπατηθεὶς οὐδὲ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ ἀναγκασθεὶς βουλεύσασθαι, ἀλλ᾽ ἐν ἔτεσιν ἑβδομήκοντα, ἐν οἷς ἐξῆν σοι ἀπιέναι, εἰ μὴ ἠρέσκομεν ἡμεῖς μηδὲ δίκαιαι ἐφαίνοντό σοι αἱ ὁμολογίαι εἶναι. σὺ δὲ οὔτε Λακεδαίμονα προῃροῦ οὔτε Κρήτην, ἃς δὴ ἑκάστοτε φῂς εὐνομεῖσθαι, οὔτε ἄλλην [53a] οὐδεμίαν τῶν Ἑλληνίδων πόλεων οὐδὲ τῶν βαρβαρικῶν, ἀλλὰ ἐλάττω ἐξ αὐτῆς ἀπεδήμησας ἢ οἱ χωλοί τε καὶ τυφλοὶ καὶ οἱ ἄλλοι ἀνάπηροι· οὕτω σοι διαφερόντως τῶν ἄλλων Ἀθηναίων ἤρεσκεν ἡ πόλις τε καὶ ἡμεῖς οἱ νόμοι δῆλον ὅτι· τίνι γὰρ ἂν πόλις ἀρέσκοι ἄνευ νόμων; νῦν δὲ δὴ οὐκ ἐμμενεῖς τοῖς ὡμολογημένοις; ἐὰν ἡμῖν γε πείθῃ, ὦ Σώκρατες· καὶ οὐ καταγέλαστός γε ἔσῃ ἐκ τῆς πόλεως ἐξελθών.
Σκόπει γὰρ δή, ταῦτα παραβὰς καὶ ἐξαμαρτάνων τι τούτων τί ἀγαθὸν ἐργάσῃ σαυτὸν ἢ τοὺς ἐπιτηδείους τοὺς [53b] σαυτοῦ. ὅτι μὲν γὰρ κινδυνεύσουσί γέ σου οἱ ἐπιτήδειοι καὶ αὐτοὶ φεύγειν καὶ στερηθῆναι τῆς πόλεως ἢ τὴν οὐσίαν ἀπολέσαι, σχεδόν τι δῆλον· αὐτὸς δὲ πρῶτον μὲν ἐὰν εἰς τῶν ἐγγύτατά τινα πόλεων ἔλθῃς, ἢ Θήβαζε ἢ Μέγαράδε —εὐνομοῦνται γὰρ ἀμφότεραι— πολέμιος ἥξεις, ὦ Σώκρατες, τῇ τούτων πολιτείᾳ, καὶ ὅσοιπερ κήδονται τῶν αὑτῶν πόλεων ὑποβλέψονταί σε διαφθορέα ἡγούμενοι τῶν νόμων, καὶ βεβαιώσεις τοῖς δικασταῖς τὴν δόξαν, ὥστε δοκεῖν ὀρθῶς τὴν [53c] δίκην δικάσαι· ὅστις γὰρ νόμων διαφθορεύς ἐστιν σφόδρα που δόξειεν ἂν νέων γε καὶ ἀνοήτων ἀνθρώπων διαφθορεὺς εἶναι. πότερον οὖν φεύξῃ τάς τε εὐνομουμένας πόλεις καὶ τῶν ἀνδρῶν τοὺς κοσμιωτάτους; καὶ τοῦτο ποιοῦντι ἆρα ἄξιόν σοι ζῆν ἔσται; ἢ πλησιάσεις τούτοις καὶ ἀναισχυντήσεις διαλεγόμενος — τίνας λόγους, ὦ Σώκρατες; ἢ οὕσπερ ἐνθάδε, ὡς ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ δικαιοσύνη πλείστου ἄξιον τοῖς ἀνθρώποις καὶ τὰ νόμιμα καὶ οἱ νόμοι; καὶ οὐκ οἴει ἄσχημον [ἂν] [53d] φανεῖσθαι τὸ τοῦ Σωκράτους πρᾶγμα; οἴεσθαί γε χρή. ἀλλ᾽ ἐκ μὲν τούτων τῶν τόπων ἀπαρεῖς, ἥξεις δὲ εἰς Θετταλίαν παρὰ τοὺς ξένους τοὺς Κρίτωνος; ἐκεῖ γὰρ δὴ πλείστη ἀταξία καὶ ἀκολασία, καὶ ἴσως ἂν ἡδέως σου ἀκούοιεν ὡς γελοίως ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου ἀπεδίδρασκες σκευήν τέ τινα περιθέμενος, ἢ διφθέραν λαβὼν ἢ ἄλλα οἷα δὴ εἰώθασιν ἐνσκευάζεσθαι οἱ ἀποδιδράσκοντες, καὶ τὸ σχῆμα τὸ σαυτοῦ μεταλλάξας· ὅτι δὲ γέρων ἀνήρ, σμικροῦ χρόνου τῷ βίῳ λοιποῦ ὄντος ὡς τὸ [53e] εἰκός, ἐτόλμησας οὕτω γλίσχρως ἐπιθυμεῖν ζῆν, νόμους τοὺς μεγίστους παραβάς, οὐδεὶς ὃς ἐρεῖ; ἴσως, ἂν μή τινα λυπῇς· εἰ δὲ μή, ἀκούσῃ, ὦ Σώκρατες, πολλὰ καὶ ἀνάξια σαυτοῦ. ὑπερχόμενος δὴ βιώσῃ πάντας ἀνθρώπους καὶ δουλεύων — τί ποιῶν ἢ εὐωχούμενος ἐν Θετταλίᾳ, ὥσπερ ἐπὶ δεῖπνον ἀποδεδημηκὼς εἰς Θετταλίαν; λόγοι δὲ ἐκεῖνοι οἱ περὶ [54a] δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς ποῦ ἡμῖν ἔσονται; ἀλλὰ δὴ τῶν παίδων ἕνεκα βούλει ζῆν, ἵνα αὐτοὺς ἐκθρέψῃς καὶ παιδεύσῃς; τί δέ; εἰς Θετταλίαν αὐτοὺς ἀγαγὼν θρέψεις τε καὶ παιδεύσεις, ξένους ποιήσας, ἵνα καὶ τοῦτο ἀπολαύσωσιν; ἢ τοῦτο μὲν οὔ, αὐτοῦ δὲ τρεφόμενοι σοῦ ζῶντος βέλτιον θρέψονται καὶ παιδεύσονται μὴ συνόντος σοῦ αὐτοῖς; οἱ γὰρ ἐπιτήδειοι οἱ σοὶ ἐπιμελήσονται αὐτῶν. πότερον ἐὰν μὲν εἰς Θετταλίαν ἀποδημήσῃς, ἐπιμελήσονται, ἐὰν δὲ εἰς Ἅιδου ἀποδημήσῃς, οὐχὶ ἐπιμελήσονται; εἴπερ γέ τι ὄφελος αὐτῶν [54b] ἐστιν τῶν σοι φασκόντων ἐπιτηδείων εἶναι, οἴεσθαί γε χρή.

***
ΣΩ. Και ακόμη θα λέγαν οι Νόμοι: «Τί άλλο λοιπόν πας να κάνεις παρά να παραβείς τις συμφωνίες [52e] που έκανες με μας τους ίδιους και τις υποσχέσεις που μας έδωσες; Και δεν σ᾽ επίεσε κανείς να τις δεχτείς, ούτε σε απάτησαν ούτε σε ανάγκασαν να αποφασίσεις μέσα σε λίγο καιρό αλλά μέσα σε εβδομήντα ολόκληρα χρόνια· και είχες σ᾽ αυτά τα χρόνια το δικαίωμα να φύγεις αν δεν σου αρέσαμε εμείς κι αν δεν σου φαίνονταν πως ήταν δίκαιες οι συμφωνίες μας. Συ όμως ούτε τη Λακεδαίμονα προτίμησες ούτε την Κρήτη, κι ας λες κάθε φορά πως έχουν καλούς νόμους· ούτε [53a] προτίμησες καμιά άλλη από τις ελληνικές πόλεις ούτε από τις βαρβαρικές, αλλά αποδήμησες από την πόλη μας λιγότερο απ᾽ όσο οι κουτσοί και οι τυφλοί και οι άλλοι ανάπηροι. Τόσο πιο πολύ από κάθε άλλο Αθηναίο σου άρεσαν και η Αθήνα και, φυσικά, εμείς οι Νόμοι της. Γιατί σε ποιόν μπορεί να αρέσει μια Πολιτεία που δεν έχει νόμους; Και τώρα λοιπόν, δεν θέλεις να μείνεις πιστός στις συμφωνίες μας; Θα μείνεις, Σωκράτη, αν βέβαια πεισθείς σε μας. Κι έτσι δεν θα γίνεις γελοίος φεύγοντας από την πατρίδα σου.

ΠΟΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΘΑ ΕΙΧΕ Η ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Γιατί πραγματικά, αν παραβείς τις υποχρεώσεις σου αυτές και πέσεις σε κανένα τέτοιο σφάλμα, στοχάσου τί καλό θα κάνεις στον εαυτό σου ή στους φίλους [53b] σου. Ότι φυσικά θα κινδυνέψουν οι φίλοι σου να πάνε κι αυτοί εξορία και να στερηθούν έτσι την πατρίδα τους ή να χάσουν την περιουσία τους είναι σχεδόν φανερό. Πρώτα-πρώτα και συ ο ίδιος, Σωκράτη, αν πας σε καμιά από τις πιο κοντινές Πολιτείες, στη Θήβα ή στα Μέγαρα ―γιατί και οι δύο έχουν καλούς νόμους― θα φτάσεις εκεί ως εχθρός στο πολίτευμά τους· όσοι λοιπόν ενδιαφέρονται για την πατρίδα τους θα σε λοξοκοιτάζουν, γιατί θα σε νομίζουν διαφθορέα των νόμων. Κι έτσι θα ενισχύσεις τη γνώμη των ανθρώπων για τους δικαστές σου, ώστε να πιστεύουν ότι σωστά [53c] έκριναν τη δίκη. Γιατί όποιος είναι διαφθορέας των νόμων πιο πολύ, νομίζω, θα μπορούσε να φανεί ότι είναι διαφθορέας νέων και άμυαλων ακόμη ανθρώπων. Ποιό λοιπόν από τα δύο, θα αποφύγεις και τις Πολιτείες που έχουν καλούς νόμους, και τους πιο χρηστούς ανθρώπους; Κάνοντας όμως αυτό, θα έχει πια για σένα καμιά αξία η ζωή; Ή θα τους πλησιάσεις και χωρίς να ντρέπεσαι θα συζητάς μαζί τους, για να τους λες τί, Σωκράτη; Μήπως τα ίδια λόγια που έλεγες και δω, ότι η αρετή και η δικαιοσύνη και η νομιμότητα και οι νόμοι είναι τα πιο πολύτιμα πράγματα για τον άνθρωπο; Και δεν νομίζεις ότι θα κάνει κακή [53d] εντύπωση μια τέτοια διαγωγή του Σωκράτη; Πρέπει να το περιμένεις, βέβαια.
Όμως κι απ᾽ αυτούς τους τόπους θα σηκωθείς ίσως μια μέρα και θα φύγεις και θα πας στη Θεσσαλία, κοντά στους φίλους του Κρίτωνα. Γιατί εκεί, είναι γνωστό, βασιλεύει πολύ μεγάλη αταξία και ακολασία και ίσως με μεγάλη ευχαρίστηση θα σε άκουγαν να τους λες την ιστορία σου: Με πόσο γελοίο τρόπο δραπέτευσες από τη φυλακή φορώντας κάποια ξένα ρούχα ή κανένα δέρμα ζώου ή οτιδήποτε άλλο, σαν αυτά με τα οποία συνηθίζουν να μεταμφιέζονται όσοι δραπετεύουν, και αλλάζοντας τη δική σου μορφή με τη μορφή κάποιου άλλου. Όμως φαντάζεσαι πως δεν θα βρεθεί κανείς να σου ειπεί ότι συ, γέρος άνθρωπος, ενώ σου μένει λίγος χρόνος από τη ζωή σου, όπως είναι το [53e] φυσικό, τόλμησες να λαχταράς τη ζωή τόσο αισχρά, παραβαίνοντας τους πιο μεγάλους νόμους; Ίσως να μη σου το ειπούν, αν δεν ενοχλείς κανέναν· ειδάλλως, θα ακούσεις, Σωκράτη, πολλά και ανάξια για το πρόσωπό σου.
Θα ζήσεις λοιπόν στη Θεσσαλία κολακεύοντας τον καθένα και δείχνοντας δουλοφροσύνη, δίχως να κάνεις τίποτ᾽ άλλο παρά να γλεντοκοπάς, σαν να είχες πάει στη Θεσσαλία καλεσμένος σε ξεφάντωμα; Και κείνα που λέγαμε για [54a] τη δικαιοσύνη και για κάθε άλλη αρετή, τί θα γίνουν τότε;
Αλλά θέλεις, λες, να ζήσεις για τα παιδιά σου, για να τα αναθρέψεις και να τα μορφώσεις. Μα τί; Θα τα πάρεις κι αυτά μαζί σου στη Θεσσαλία κι εκεί θα τα αναθρέψεις και θα τα μορφώσεις κάνοντάς τα κατοίκους ξένης χώρας, για να απολαύσουν και τούτο το καλό από σένα; Ή δεν θα το κάνεις αυτό, αλλά τα παιδιά σου θα ανατραφούν και θα μορφωθούν καλύτερα μένοντας εδώ στην Αθήνα, φτάνει να ζεις εσύ, κι ας μην είσαι κοντά τους; Γιατί οι φίλοι σου, σκέπτεσαι, θα φροντίσουνε γι᾽ αυτά. Ποιό όμως από τα δύο, αν αποδημήσεις στη Θεσσαλία θα φροντίσουν, κι αν αποδημήσεις στον Άδη δεν θα φροντίσουν; Αν βέβαια μπορείς να περιμένεις κάτι καλό απ᾽ αυτούς [54b] που ισχυρίζονται πως είναι φίλοι σου, πρέπει να πιστεύεις ότι θα φροντίσουν.
Λοιπόν, Σωκράτη, είναι καιρός πια να πεισθείς σε μας που σε αναθρέψαμε και μπροστά στο δίκαιο μήτε παιδιά να προτιμήσεις, μήτε τη ζωή, μήτε τίποτε άλλο, για να μπορείς, όταν θα πας στον Άδη, να προβάλεις όλα αυτά στην απολογία σου στους άρχοντες που είναι εκεί. Γιατί, αν κάνεις αυτά που σκέπτεσαι, είναι φανερό πως ούτε εδώ, στον απάνω κόσμο, θα είναι αυτό καλύτερο ούτε δικαιότερο ούτε οσιότερο για σένα ή για άλλον κανένα από τους δικούς σου, ούτε εκεί, στον κάτω κόσμο, όταν θα φτάσεις θα είναι καλύτερο.