Σάββατο 20 Ιουνίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλεῖδαι (500-538)

500 ΜΑ. μή νυν τρέσηις ἔτ᾽ ἐχθρὸν Ἀργείων δόρυ·
ἐγὼ γὰρ αὐτὴ πρὶν κελευσθῆναι, γέρον,
θνήισκειν ἑτοίμη καὶ παρίστασθαι σφαγῆι.
τί φήσομεν γάρ, εἰ πόλις μὲν ἀξιοῖ
κίνδυνον ἡμῶν οὕνεκ᾽ αἴρεσθαι μέγαν,
505 αὐτοὶ δὲ προστιθέντες ἄλλοισιν πόνους,
παρόν σφε σῶσαι, φευξόμεσθα μὴ θανεῖν;
οὐ δῆτ᾽, ἐπεί τοι καὶ γέλωτος ἄξια,
στένειν μὲν ἱκέτας δαιμόνων καθημένους,
πατρὸς δ᾽ ἐκείνου φύντας οὗ πεφύκαμεν
510 κακοὺς ὁρᾶσθαι· ποῦ τάδ᾽ ἐν χρηστοῖς πρέπει;
κάλλιον, οἶμαι, τῆσδ᾽—ὃ μὴ τύχοι ποτέ—
πόλεως ἁλούσης χεῖρας εἰς ἐχθρῶν πεσεῖν
κἄπειτ᾽ ἄτιμα πατρὸς οὖσαν εὐγενοῦς
παθοῦσαν Ἅιδην μηδὲν ἧσσον εἰσιδεῖν.
515 ἀλλ᾽ ἐκπεσοῦσα τῆσδ᾽ ἀλητεύσω χθονός;
κοὐκ αἰσχυνοῦμαι δῆτ᾽, ἐὰν δή τις λέγηι
Τί δεῦρ᾽ ἀφίκεσθ᾽ ἱκεσίοισι σὺν κλάδοις
αὐτοὶ φιλοψυχοῦντες; ἔξιτε χθονός·
κακοῖς γὰρ ἡμεῖς οὐ προσωφελήσομεν.
520 ἀλλ᾽ οὐδὲ μέντοι, τῶνδε μὲν τεθνηκότων,
αὐτὴ δὲ σωθεῖσ᾽, ἐλπίδ᾽ εὖ πράξειν ἔχω·
πολλοὶ γὰρ ἤδη τῆιδε προύδοσαν φίλους.
τίς γὰρ κόρην ἔρημον ἢ δάμαρτ᾽ ἔχειν
ἢ παιδοποιεῖν ἐξ ἐμοῦ βουλήσεται;
525 οὔκουν θανεῖν ἄμεινον ἢ τούτων τυχεῖν
ἀναξίαν; ἄλληι δὲ κἂν πρέποι τινὶ
μᾶλλον τάδ᾽, ἥτις μὴ ᾽πίσημος ὡς ἐγώ.
ἡγεῖσθ᾽ ὅπου δεῖ σῶμα κατθανεῖν τόδε
καὶ στεμματοῦτε καὶ †κατάρχεσθ᾽ εἰ δοκεῖ†·
530 νικᾶτε δ᾽ ἐχθρούς· ἥδε γὰρ ψυχὴ πάρα
ἑκοῦσα κοὐκ ἄκουσα, κἀξαγγέλλομαι
θνήισκειν ἀδελφῶν τῶνδε κἀμαυτῆς ὕπερ.
εὕρημα γάρ τοι μὴ φιλοψυχοῦσ᾽ ἐγὼ
κάλλιστον ηὕρηκ᾽, εὐκλεῶς λιπεῖν βίον.
535 ΧΟ. φεῦ φεῦ, τί λέξω παρθένου μέγαν λόγον
κλύων, ἀδελφῶν ἣ πάρος θέλει θανεῖν;
τούτων τίς ἂν λέξειε γενναίους λόγους
μᾶλλον, τίς ἂν δράσειεν ἀνθρώπων ἔτι;

***
500 ΜΑΚ. Πια μην το τρέμεις, γέροντα, το εχθρικό δόρυ·
πριν με διατάξουν έτοιμ᾽ είμαι ν᾽ αποθάνω
μόνη μου εγώ και να σταθώ για να με σφάξουν.
Και πώς θα δικαιολογηθούμε αν τούτ᾽ η πόλη
σωστό το βρίσκει για μας κίνδυνο μεγάλο
να δέχεται, κι εμείς, που δίνομε στους άλλους
βάσανα, ενώ στα χέρια μας είναι ο σωμός μας,
θέλει αρνηθούμε ν᾽ αποθάνουμε; δεν πάει!
Γιατί για γέλια θα ᾽μασταν, ενώ θρηνάμε
των θεών ικέτες καθισμένοι κι από τέτοιον
πατέρα είμαστε γεννημένοι που μας έχει
γεννήσει, να φαινόμαστε δειλοί· πώς τούτα
510 ταιριάζουν στους φιλότιμους ανθρώπους; Κάλλιο
νομίζω, που ποτές να μη γενεί, αν η πόλη
αυτή παρθεί, να πέσω στων οχτρών τα χέρια
κι έπειτα, ενώ είμαι από τρανόν πατέρα, πάλι
πολλά παθώντας τρομερά να πάω στον Άδη.
Αλλά φευγάτη από τη χώρ᾽ αυτήν θα τρέχω
και δεν θα ντρέπομαι, αν κανένας θέλει λέγει:
«Τί ήρθατ᾽ εδώ με τα ικετευτικά κλαριά σας,
αφού φιλαργυρεύεστε τη ζωή σας τόσο;
φευγάτε· τους δειλούς εμείς δεν τους βοηθάμε».
520 Αλλ᾽ όμως ούτε κι αν τ᾽ αδέρφια μου πεθάνουν
κι εγώ σωθώ, έχω κάποια ελπίδα να ευτυχήσω·
γιατί πολλοί τους φίλους κι έτσι τους προδίνουν.
Τι ποιός μιαν έρμη κόρη θα ᾽θελε να πάρει
γυναίκα του ή από δαύτηνε παιδιά να κάνει;
Δεν είναι κάλλιο να πεθάνω, παρά τύχη
ανάξια νά ᾽βρω; ετούτα πιότερο ταιριάζουν
σε άλλων, που να μην είναι, όπως εγώ, από σόι
επίσημο. Οδηγάτε πια το σώμ᾽ αυτό, όπου
του πρέπει να θανατωθεί, στεφανωμένο,
κι αρχίστε αμέσως τη θυσία, αν σας αρέσει.
530 Νικάτε τους οχτρούς· δοσμέν᾽ είναι η ψυχή μου
και θέλοντας και μη· και σ᾽ όλους το φωνάζω,
πως για τ᾽ αδέρφια μου αποθνήσκω και για μένα.
Γιατί έτσι, τη ζωή αψηφώντας, τύχη βρήκα
ζηλευτή, το ν᾽ αποθάνω δοξασμένη!
ΧΟΡ. Αλί μου! τί να πω ακούοντας τον μεγάλο
τον λόγο της, πως για τ᾽ αδέρφια της βουλιέται
να σκοτωθεί; ποιός θα ᾽λεε πιο παλληκαρίσια
λόγια και ποιός θενα μπορούσε να τα κάνει;

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.1.2. Ο «ζωγράφος του Νέσσου»

Ανάμεσα στα παλαιότερα αττικά αγγεία που έχουν διακοσμηθεί με τη μελανόμορφη τεχνική, αξιομνημόνευτα είναι εκείνα που ανακαλύφθηκαν σε τάφους του αρχαίου δήμου Αναγυρούντος, στη σημερινή Βάρη. Οι αγγειογραφίες τους είναι πραγματικά εντυπωσιακές· πρόκειται για έργα ικανών ζωγράφων των τελευταίων δεκαετιών του 7ου αιώνα π.Χ., οι οποίοι, αν και παραμένουν ανώνυμοι, μας δίνουν συχνά τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε την ιδιαίτερη καλλιτεχνική τους γλώσσα, με άλλα λόγια το προσωπικό τους στιλ. Τον σημαντικότερο από αυτούς τον αποκαλούμε συμβατικά «ζωγράφο του Νέσσου» από το γνωστότερο έργο του, έναν αμφορέα που βρέθηκε στο νεκροταφείο του Κεραμεικού στην Αθήνα, στον λαιμό του οποίου εικονίζεται η πάλη του Ηρακλή με τον Κένταυρο Νέσσο.
 
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ηρακλής, επιστρέφοντας από την Καλυδώνα, όπου είχε παντρευτεί τη Δηιάνειρα, την κόρη του βασιλιά Οινέα, έφτασε στις όχθες του Εύηνου ποταμού. Εκεί ο Νέσσος (ή Νέττος στην αττική διάλεκτο) περνούσε τους ταξιδιώτες απέναντι με αμοιβή και ο Ηρακλής του εμπιστεύτηκε τη γυναίκα του για να τη μεταφέρει στην πλάτη του. Αλλά στη μέση του ποταμού ο Κένταυρος προσπάθησε να βιάσει τη Δηιάνειρα και τότε ο Ηρακλής του επιτέθηκε και τον σκότωσε με τα θανατηφόρα βέλη του. Ο αγγειογράφος δεν ακολουθεί αυτή την εκδοχή του μύθου, αφού μας δείχνει τον Ηρακλή να σκοτώνει τον Κένταυρο με το ξίφος του. Είναι δύσκολο να πούμε αν η ιδιομορφία αυτή οφείλεται σε παραλλαγή του μύθου ή αν ο αγγειογράφος προτίμησε το ξίφος από τα βέλη για να κάνει τη συμπλοκή των μορφών πιο δραματική για τον θεατή. Η δεύτερη ερμηνεία φαίνεται πιθανότερη, γιατί ο τρόπος θανάτωσης του Νέσσου έχει τη σημασία του στον μύθο.
 
Μπορεί το επεισόδιο του φόνου του Νέσσου να μη φαίνεται από μόνο του σημαντικό, οι αρχαίοι γνώριζαν όμως ότι είχε μοιραίες συνέπειες για τον Ηρακλή. Ο λόγος ήταν ότι ο Κένταυρος, πριν πεθάνει, συμβούλεψε τη Δηιάνειρα να μαζέψει το αίμα του, λέγοντάς της ότι, αν ποτέ ο Ηρακλής φανεί άπιστος απέναντι της, αυτό θα τη βοηθούσε να τον ξαναφέρει κοντά της. Πραγματικά, ο Ηρακλής ερωτεύτηκε λίγο αργότερα την Ιόλη, κόρη του βασιλιά της Οιχαλίας Ευρύτου, που την αιχμαλώτισε όταν κυρίεψε την πατρίδα της και σκότωσε τον πατέρα και τα αδέλφια της. Η Δηιάνειρα, από φόβο μήπως ο Ηρακλής την εγκαταλείψει, ράντισε με το αίμα του Νέσσου τον επίσημο χιτώνα που θα φορούσε για να προσφέρει θυσία στον Δία. Αλλά το αίμα του Κενταύρου ήταν μολυσμένο από το δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας, στο οποίο είχε βουτήξει ο Ηρακλής τα βέλη του για να τα κάνει θανατηφόρα. Μόλις λοιπόν ο ήρωας φόρεσε το ρούχο, εκείνο κόλλησε επάνω του και άρχισε να του διαλύει τις σάρκες. Για να γλιτώσει από τους πόνους ο Ηρακλής κατέφυγε στην κορυφή της Οίτης, όπου κάηκε σε μια φωτιά που άναψε για χάρη του ο βοσκός Ποίας. Η θετική πλευρά της ιστορίας είναι ότι οι θεοί δέχτηκαν τον Ηρακλή στον Όλυμπο μετά το τραγικό τέλος του. Ο φόνος του Νέσσου είναι, επομένως, η αρχή μιας ιστορίας με μεγάλο ενδιαφέρον για τον αρχαίο θεατή, που γνώριζε ότι ο Ηρακλής λατρευόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα, άλλοτε ως ήρωας και άλλοτε ως θεός. Η ιστορία του Ηρακλή και του Νέσσου, που εμείς την ξέρουμε κυρίως από μια τραγωδία του 5ου αιώνα π.Χ., τις Τραχίνιες του Σοφοκλή, ήταν πολύ γνωστή ήδη από τον 7ο αιώνα, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι την είχε διηγηθεί σε ένα ποίημά του ο Αρχίλοχος.
 
Στο σώμα του αμφορέα εικονίζεται ένας μύθος που τον συναντήσαμε ήδη στον πρωτοαττικό αμφορέα της Ελευσίνας, ο αποκεφαλισμός της Μέδουσας: η αποκεφαλισμένη Γοργόνα καταρρέει ενώ οι αδελφές της κυνηγούν τον φονιά της, τον Περσέα. Η γρήγορη κίνηση δηλώνεται με την κάμψη και των δύο γονάτων σχεδόν σε ορθή γωνία, ένα τυπικό μοτίβο της αρχαϊκής τέχνης. Στην πραγματικότητα οι φτερωτές Γοργόνες πετούν πάνω από τα κύματα της θάλασσας, η οποία δηλώνεται με μια σειρά από δελφίνια που κολυμπούν αντίθετα· τα μεγάλα τερατόμορφα κεφάλια τους αποδίδονται με τρόπο λιγότερο ευφάνταστο από ό,τι στον παλαιότερο αμφορέα του Πολύφημου. Η τυποποίηση των χαρακτηριστικών των Γοργόνων που παρατηρούμε εδώ, με ανθρώπινα μάτια και αφτιά, αλλά μύτη πλατιά, στόμα άγριου ζώου και φλογόσχημους βοστρύχους σαν χαίτη λιονταριού στο κάτω μέρος του προσώπου, οφείλεται στους Κορίνθιους αγγειογράφους και επικρατεί ως την κλασική εποχή. Ο ίδιος ο Περσέας δεν εμφανίζεται στην παράσταση, πιθανότατα λόγω έλλειψης χώρου. Το αγγείο είναι διακοσμημένο μόνο στην μπροστινή όψη· η πίσω πλευρά του φαίνεται ότι δεν ήταν ορατή, επειδή ήταν ταφικό μνημείο, προορισμένο να στηθεί μπροστά από μια όρθια λίθινη πλάκα.

Από τη μοναξιά στη μοναχικότητα

Το σκοτάδι της μοναξιάς δεν μπορεί να καταπολεμηθεί άμεσα. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό από όλους ότι υπάρχουν μερικά θεμελιώδη πράγματα που δεν μπορούν να αλλάξουν. Αυτό είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της αλήθειας: δεν μπορείτε να πολεμήσετε άμεσα το σκοτάδι, τη μοναξιά, το φόβο της απομόνωσης. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχουν όλα αυτά τα πράγματα, είναι απλώς απουσίες ενός άλλου πράγματος, ακριβώς όπως το σκοτάδι είναι η απουσία του φωτός.

Η διαφορά ανάμεσα στη μοναξιά και τη μοναχικότητα


Μπορείτε να παλεύετε με αυτό το σκοτάδι όλη σας τη ζωή και να μην πετύχετε, όταν ένα και μόνο μικρό κερί είναι αρκετό για να το διαλύσει. Πρέπει να δουλέψετε για το φως, γιατί αυτό είναι θετικό, υπαρξιακό, υπάρχει από μόνο του. Και μόλις έρθει το φως, οτιδήποτε ήταν η απουσία του εξαφανίζεται αυτόματα. Η μοναξιά είναι παρόμοια με το σκοτάδι.

Δε γνωρίζετε τη μοναχικότητά σας. Δεν έχετε βιώσει τη μοναχικότητα και την ομορφιά της, την τεράστια δύναμή της. Η μοναξιά και η μοναχικότητα στα λεξικά είναι συνώνυμες, αλλά η ύπαρξη δεν ακολουθεί τα λεξικά σας. Κανείς δεν έχει προσπαθήσει να κάνει ένα υπαρξιακό λεξικό, που δεν θα έρχεται σε αντίφαση με την ίδια την ύπαρξη.

Η μοναξιά είναι μια απουσία, γιατί δεν γνωρίζετε τη μοναχικότητά σας. Υπάρχει φόβος. Νιώθετε μοναξιά και θέλετε να παραμείνετε προσκολλημένοι σε κάτι, σε κάποιον, σε κάποια σχέση απλώς για να διατηρήσετε την ψευδαίσθηση ότι δεν είστε μόνοι. Ουσιαστικά όμως γνωρίζετε ότι είστε μόνοι, εξ ου και ο πόνος. Από τη μία πλευρά προσκολλάστε σε κάτι που δεν είναι αληθινό, το οποίο είναι απλώς μια προσωρινή διευθέτηση -μια σχέση, μια φιλία. Και ενώ βρίσκεστε σε αυτή τη σχέση, μπορεί να δημιουργήσετε μια μικρή ψευδαίσθηση για να ξεχάσετε τη μοναξιά σας.

Μάθε πώς να αγαπάς με ενσυναίσθηση και να σχετίζεσαι χωρίς φόβο!
 

Προσπαθώντας να ξεχάσετε τη μοναξιά


Αυτό ακριβώς όμως είναι το πρόβλημα: παρόλο που μπορείτε να ξεχάσετε για μια στιγμή τη μοναξιά σας, ακριβώς την επόμενη στιγμή ξαφνικά συνειδητοποείτε ότι η σχέση ή η φιλία δεν είναι τίποτα μόνιμο. Χθες δεν γνωρίζατε αυτόν τον άντρα ή αυτή τη γυναίκα, ήσαστε ξένοι. Σήμερα είστε φίλοι. Αύριο ποιος ξέρει; Μπορεί να είστε ξένοι ξανά, εξ ου και ο πόνος.

Η ψευδαίσθηση προσφέρει μια κάποια παρηγοριά, αλλά δεν μπορεί να δημιουργήσει την πραγματικότητα έτσι ώστε όλοι οι φόβοι να εξαφανιστούν. Καταπιέζει τον φόβο, με αποτέλεσμα επιφανειακά να αισθάνεστε καλά. Προσποείστε ότι νιώθετε καλά με τον εαυτό σας: πόσο υπέροχη είναι η σχέση, πόσο υπέροχος είναι αυτός ο άντρας ή πόσο εκπληκτική είναι αυτή η γυναίκα. Αλλά πίσω από την ψευδαίσθηση υπάρχει πόνος στην καρδιά, επειή η καρδιά γνωρίζει πολύ καλά ότι αύριο τα πράγματα μπορεί να μην είναι ίδια, και πράγματι, δεν είναι ίδια.

Τα πάντα ρει


Η εμπειρία ολόκληρης της ζωής σας υποστηρίζει ότι τα πράγματα αλλάζουν. Τίποτα δεν παραμένει σταθερό. Δεν μπορείτε να προσκολλάστε σε τίποτα σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται. Θέλατε να μετατρέψετε τη φιλία σας σε κάτι μόνιμο, αλλά η επιθυμία σας είναι αντίθετη με τον νόμο της αλλαγής και αυτός ο νόμος δεν πρόκειται να κάνει εξαιρέσεις, θα συνεχίσει απλώς την πορεία του. Θα αλλάξει, όλα θα αλλάξουν. Ενδεχομένως, μακροπρόθεσμα θα καταλάβετε ότι ήταν καλό που δεν σας άκουσε, ότι η ύπαρξη αδιαφόρησε για εσάς και απλώς συνέχισε να κάνει ό,τι ήθελε να κάνει, παρά την επιθυμία σας.

Μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος για να το καταλάβετε αυτό. Θέλετε αυτός ο φίλος σας να είναι φίλος σας για πάντα, αλλά αύριο μετατρέπεται σε εθρό. Ή απλώς ''χάνεστε'' και ο φίλος σας δεν είναι πια μαζί σας. Κάποιος άλλος γεμίζει το κενό, που είναι ένα πολύ πιο ανώτερο ον. Τότε ξαφνικά συνειδητοποείτε ότι ήταν καλό που το άλλο άτομο χάθηκε, διαφορετικά θα είχατε κολλήσει μαζί του. Παρ΄όλα αυτά όμως το μάθημα δεν απορροφάται τόσο βαθιά, ώστε να σταματήσετε να ζητάτε τη μονιμότητα. Θα αρχίσετε να ζητάτε τη μονιμότητα με αυτόν τον άντρα, με αυτή τη γυναίκα: τώρα αυτό δεν πρέπει να αλλάξει
Δεν έχετε μάθει πραγματικά το μάθημα: ότι η αλλαγή είναι η ίδια η δομή της ζωής. Πρέπει να το καταλάβετε και να το αποδεχτείτε. Μη δημιουργείτε ψευδαισθήσεις. Δεν πρόκειται να σας βοηθήσουν. Και όλοι δημιουργούν ψευδαισθήσεις κάποιου είδους.

Μοναχικότητα σημαίνει πληρότητα


Κάθε προσπάθεια που κατευθύνεται προς την αποφυγή της μοναξιάς έχει αποτύχει και θα αποτυγχάνει, επειδή αντιτίθεται στα θεμελιώδη στοιχεία της ζωής. Ζητούμενο τώρα δεν είναι κάτι με το οποίο μπορείτε να ξεχάσετε τη μοναξιά σας. Αυτό που χρειάζεται είναι να συνειδητοποιήσετε τη μοναχικότητά σας, η οποία είναι μια πραγματικότητα. Και είναι τόσο όμορφο να τη βιώνεις, να την αισθάνεσαι, γιατί είναι η ελευθερία σας από το πλήθος, από το άλλο άτομο. Είναι η ελευθερία σας από το φόβο της μοναξιάς.

Μόνο η λέξη ''μοναξιά'' σας υπενθυμίζει αμέσως ότι μοιάζει με πληγή: κάτι χρειάζεται να τη γεμίσετε. Υπάρχει ένα κενό και πονάει. Κάτι πρέπει να γεμίσει αυτό το χάσμα. Η ίδια η λέξη ''μοναχικότητα'' δεν έχει την αίσθηση μιας πληγής, ενός κενού που πρέπει να γεμίσει. Η μοναχικότητα σημαίνει απλώς πληρότητα. Είστε ολόκληροι. Δεν χρειάζεται να σας ολοκληρώσει κανείς άλλος.

Βρείτε το εσωτερικό σας κέντρο


Οπότε προσπαθήστε να βρείτε το εσωτερικό κέντρο σας. Στη ζωή και στο θάνατο, όπου κι αν είστε, θα είστε μόνοι. Αλλά είναι τόσο γεμάτο το κέντρο αυτό. Δεν είναι άδειο, είναι τόσο πλήρες και τόσο ολοκληρωμένο και τόσο γεμάτο με όλους τους χυμούς της ζωής, με όλες τις ομορφιές και τις ευεργεσίες της ύπαρξης, που μόλις δοκιμάσετε τη μοναχικότητα, ο πόνος στην καρδιά θα εξαφανιστεί. Αντ' αυτού θα υπάρξει ένας νέος ρυθμός τεράστιας γλυκύτητας, γαλήνης, χαράς, ευτυχίας.

Δε σημαίνει ότι ένας άνθρωπος που είναι επικεντρωμένος στη μοναχικότητά του, ολοκληρωμένος στον εαυτό του, δεν μπορεί να κάνει φίλους. Στην πραγματικότητα μόνο αυτό το άτομο μπορεί να κάνει φίλους, γιατί τώρα αυτό δεν είναι πλέον ανάγκη του, αποτελεί απλό μοίρασμα. Έχετε τόσο πολλά να μοιράστειτε. Και όταν μοιράζεστε, δεν υπάρχει θέμα προσκόλλησης. Θα κυλάτε μαζί με την ύπαρξη και με την αλλαγή της ζωής, επειδή δεν έχει σημασία με ποιον θα τη μοιράζεστε. Μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο αύριο - το ίδιο πρόσωπο για όλη τη ζωή σας- ή μπορεί να είναι διαφορετικά άτομα.
Η ζωή δεν είναι συμβόλαιο, δεν είναι γάμος. Η επιθυμία της προσφοράς πηγάζει από την ίδια σας την πληρότητα. Έτσι, μπορείτε να προσφέρετε σε όποιον τυχαίνει να είναι κοντά σας. Η προσφορά είναι μεγάλη χαρά.
Η επαιτεία είναι τόσο μεγάλη δυστυχία. Ακόμα κι αν πάρει κάποιος κάτι μέσω της επαιτείας, θα παραμείνει δυστυχισμένος. Η επαιτεία πονά. Πλήττει την περηφάνια σας. Πληγώνει την ακεραιότητά σας. Αλλά το μοίρασμα σας κάνει πιο επικεντρωμένους, πιο ολοκληρωμένους, πιο περήφανους- αλλά όχι περισσότερο εγωιστές, απλώς περήφανους που η ύπαρξή σας ήταν συμπονετική. Αυτό δεν συνιστά εγωισμό. Είναι ένα εντελώς διαφορετικό φαινόμενο, μια αναγνώριση ότι η ύπαρξη σας επέτρεψε κάτι για το οποίο εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν, χτυπώντας ωστόσο τη λάθος πόρτα. Εσείς τυχαίνει να βρίσκεστε στη σωστή πόρτα.

Αγαπήστε χωρίς προσκόλληση


Είστε περήφανοι για τη μακαριότητά σας και για όλη αυτή την ύπαρξη που σας έχει δοθεί. Ο φόβος εξαφανίζεται, το σκοτάδι εξαφανίζεται, ο πόνος εξαφανίζεται, η επιθυμία για το άλλο άτομο εξαφανίζεται. Μπορείτε να αγαπήσετε ένα άτομο και αν το άτομο αγαπήσει κάποιον άλλο, δεν θα υπάρχει ζήλια, επειδή εσείς αγαπήσατε από χαρά. Η αγάπη σας δεν ήταν προσκόλληση, δεν κρατούσατε το άλλο άτομο στη φυλακή. Δεν ανησυχούσατε ότι το άλλο άτομο μπορεί να ξεγλιστρήσει από τα χέρια σας, ότι κάποιος άλλος μπορεί να αρχίσει να έχει ερωτική σχέση.

Όταν μοιράζεστε τη χαρά σας δε δημιουργείτε φυλακή για κανέναν. Απλώς προσφέρετε. Δεν περιμένετε ούτε ευγνωμοσύνη ούτε ευχαριστίες, επειδή δεν δίνετε για να πάρετε κάτι πίσω, ούτε καν ευγνωμοσύνη. Δίνετε επειδή είσαστε τόσο γεμάτοι που πρέπει να δώσετε.

Αναζητήστε τη μοναχικότητά σας


Έτσι δε θα σας πω να κάνετε κάτι για να αντιμετωπίσετε τη μοναξιά σας. Αναζητήστε τη μοναχικότητά σας. Ξεχάστε τη μοναξιά, ξεχάστε το σκοτάδι, ξεχάστε τον πόνο. Αυτά είναι μόνο η απουσία της μοναχικότητας και η εμπειρία της μοναχικότητας θα τα διαλύσει ακαριαία. Η μέθοδος είναι η ίδια: Απλώς παρατηρήστε το μυαλό σας, έχετε επίγνωση. Γίνετε όλο και πιο συνειδητοί, έτσι ώστε τελικά να έχετε μόνο συνείδηση του εαυτού σας. Αυτό είναι το σημείο στο οποίο θα γνωρίσετε τη μοναχικότητα.

Φροντίστε επίσης να εξακριβώνετε αν κάτι που αντιμετωπίζετε ως πρόβλημα είναι αρνητικό ή θετικό. Αν είναι κάτι αρνητικό, μη το πολεμάτε. Μην ενοχλείστε καθόλου. Απλώς αναζητήστε το θετικό και θα βρείτε τη σωστή πόρτα. Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο αστοχούν επειδή αρχίζουν να πολεμούν απευθείας με την αρνητική πόρτα. Δεν υπάρχει πόρτα. Υπάρχει μόνο σκοτάδι, υπάρχει μόνο απουσία. Και όσο περισσότερο πολεμούν, τόσο περισσότερο συναντούν την αποτυχία, τόσο περισσότερο απελπίζονται και απαισιοδοξούν μέχρι που τελικά αποφασίζουν ότι η ζωή δεν έχει νόημα, ότι είναι απλώς ένα βασανηστήριο. Το λάθος τους είναι ότι μπήκαν από τη λάθος πόρτα.

Προτού, λοιπόν, αντιμετωπίσετε ένα πρόβλημα, απλώς εξέτασέ το -μήπως είναι μια απουσία κάποιου άλλου πράγματος; Η αλήθεια είναι ότι όλα σας τα προβλήματα αποτελούν μια απουσία. Μόλις βρείτε τι απουσιάζει, τότε αναζητήστε το θετικό. Τη στιγμή που θα βρείτε το θετικό θα έχετε βρει το φως και το σκοτάδι θα τελειώσει.

Όνειρα, Εφιάλτες και Αρχετυπικές Δαιμονικές Οντότητες

Αν έχεις ξυπνήσει ποτέ μέσα στη νύχτα και διαπίστωσες πως δεν μπορείς να κινηθείς, αλλά ούτε να φωνάξεις για βοήθεια, τότε έχεις βιώσει την Υπνική παράλυση. Αν κατά την διάρκεια αυτής της παράξενης εμπειρίας ένιωσες πως κάτι ή κάποιος σε παρακολουθεί, τότε ήρθες αντιμέτωπος με την «ψευδαίσθηση» που ονομάζεται «Εισβολέας». Αν όλα αυτά συμβαίνουν και ένα δαιμονικό πλάσμα σέρνεται προς το μέρος που βρίσκεσαι, τότε έρχεσαι αντιμέτωπος με τις Δαιμονικές Οντότητες και το Incubus των εφιαλτών.

Οι Εφιάλτες και το Σύστημα Επαγρύπνισης Κινδύνου

Οι «Εμφανίσεις» που πραγματοποιούνται στους Εφιάλτες και σχετίζονται κυρίως με την Υπνική Παράλυση περιλαμβάνουν εξωγήινους, Άγγελους, αρχαίους πρόγονους που σχετίζονται με την πολιτισμική καταγωγή του ατόμου, Δαιμονικές Οντότητες αλλά και το επίπεδο του φόβου κατά την διάρκεια του ύπνου. Όπως το Συνειδητό Όνειρο, αυτοί οι Εφιάλτες είναι μία συν-δημιουργία μεταξύ του Ονειρευτή και του Ασυνείδητου Νου ή του Συλλογικού ασυνείδητου πεδίου που βρίσκεται πέρα και πάνω από το μοναδικό ανθρώπινο μυαλό.

Οι Επιστήμονες δεν έχουν πολλά να πουν σχετικά με αυτές τις εμφανίσεις των δαιμονικών οντοτήτων στους Εφιάλτες μας. Η Έρευνα της Ψυχολογίας αναφέρει πως η Υπνική παράλυση με «παραισθήσεις» ενεργοποιεί ένα έλεγχο κινδύνου της συνειδητότητας στο μυαλό που είναι γνωστό ως «Σύστημα Επαγρύπνησης Κινδύνου». Αυτή η διεργασία είναι σχεδόν ασυνείδητη και είναι υπεύθυνη για την αναγνώριση πιθανών κινδύνων, λαμβάνοντας γρήγορες αποφάσεις για την φυσική ασφάλεια του ατόμου. Όμως κατά την διάρκεια της Υπνικής παράλυσης τα μάτια του Ονειρευτή είναι ορθάνοιχτα και προβάλλουμε τα όνειρά μας στον Φυσικό χώρο.

Αυτός ο συνδυασμός της αίσθησης και της φαντασίας κάνει το σύστημα λίγο δυσλειτουργικό, και η επαγρύπνηση παραμένει ενεργοποιημένη αφού δεν μπορεί να εξακριβώσει ποιός ακριβώς είναι ο κίνδυνος για το άτομο. Αυτή η διαδικασία κάνει τον φόβο να διογκώνεται και ως αποτέλεσμα προβάλλουμε στην φυσική πραγματικότητα τους χειρότερους φόβους του Υποσυνείδητου Νου. Μέσα από αυτή την κατάσταση συνδημιουργούμε τους Εφιάλτες μας χωρίς καν να το γνωρίζουμε.

Ο Τόπος και η Υπνική παράλυση: Η Γεωλογική σημασία

Ο Ψυχολόγος Jorge Conesa-Sevilla έχει προωθήσει μία Οικο-Ψυχολογική προσέγγιση για τα φαινόμενα της Υπνικής Παράλυσης και των θεάσεων αυτών. Η ΟικοΨυχολογία είναι η μελέτη του Νου σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Ο Conesa-Sevilla θεωρεί πως αυτές οι ασυνήθιστες εμπειρίες μπορούν να ενεργοποιηθούν μέσα από τις Γεωλογικές ανωμαλίες και αναφέρει πως οι πολιτισμοί που ζουν σε ενεργειακά φορτισμένες περιοχές, ή γεωμαγνητικά ασταθείες περιοχές, διαθέτουν ένα πολύ περισσότερο αναπτυγμένο πλαίσιο για την Υπνική παράλυση και τους Εφιάλτες που επιφέρει.

Αρκετοί από τους ανθρώπους αυτών των περιοχών (Κυρίως Ιθαγενείς) προσέχουν ιδιαίτερα τα φαινόμενα όπως η Υπνική παράλυση, τα φωτεινά όνειρα αλλά και τα υπερβατικά στάδια του Νου. Παρομοίως , ο Αρχαιολόγος Paul Devereux έχει σημειώσει πως η Υπνική παράλυση είναι ένα στάδιο Συνειδητότητας που διαπερνά τα φυσιολογικά όρια της Νοητικής Φαντασίας (χωρίς να μετατρέπεται σε Ψύχωση) και είναι υπεύθυνη για Νοητικά γεγονότα που θεωρούνται Στοιχειώματα.

Όνειρα και Ψυχικά Φαινόμενα.

Η Σύνδεση μεταξύ των Υπναγωγικών παραισθήσεων και των Ψυχικών Φαινομένων είναι αχανής. Η Τηλεπάθεια, τα κοινά όνειρα και άλλες δυνατότητες Ψ έχουν καταγραφεί σε διάφορα Πνευματικά κείμενα αλλά και σε σύγχρονες μελέτες και πειράματα. Εν Γένει, οι ερευνητές των Ονείρων ερευνούν την πιθανότητα η Υπναγωγία αλλά και η Υπνοπομπία να «ενεργοποιεί» κατά κάποιο τρόπο την Τηλεπάθεια αλλά και άλλα φαινόμενα Ψ που βρίσκονται καταπιεσμένα στο ανθρώπινο υποσυνείδητο.

Η Νευρολογία βέβαια δεν παρέχει όλες τις απαντήσεις στο ζήτημα, εκτός από την θεωρία πως οι Εφιάλτες οφείλονται στην ενεργοποίηση του νου σε υπερβατικά στάδια πέρα από τα συνηθισμένα όνειρα. Οι Ανθρωπολόγοι που μελετούν τους ιθαγενείς έχουν αναφέρει αρκετές Υπνικές ανωμαλίες, Φαινόμενα Ψ και θεάσεις οντοτήτων σε όνειρα των ανθρώπων αυτών. Αυτά τα γεγονότα είναι δύσκολο να αναπαραχθούν σε εργαστηριακό περιβάλλον, αλλά παραμένουν μία πραγματικότητα σε ανθρώπους που είναι «ανοιχτοί» σε παράξενες εμπειρίες όπως η Συγχρονικότητα και τα προνοητικά-προφητικά όνειρα.

Εφιάλτες και Αρχετυπικές Δαιμονικές Οντότητες

Τα όνειρα μας φέρνουν επίσης πιο κοντά στα ασυνείδητα πλαίσια με τα οποία οριοθετούμε τον κόσμο και επιφέρουν ισχυρά αισθήματα που συνδυάζονται με την μακροπρόθεσμη μνήμη, καταπιέζοντας την βραχυπρόθεσμη μνήμη έτσι ώστε να μην αναρωτιόμαστε ποιοί είμαστε. Αν σε αυτή την διαδικασία προσθέσουμε και τις έντονες φοβίες που βρίσκονται στο βάθος του μυαλού μας τότε, έχουμε μία πανίσχυρη μίξη που ζωντανεύει τις συναισθηματικές μεταφορές του Μυαλού που σχετίζονται με τις βαθύτερες εμπειρίες, αναμνήσεις αλλά και τους φόβους μας.

Αυτή η Νευρολογική βάση για τους Εφιάλτες γενικότερα αλλά και εκείνους που επιφέρει η Υπνική Παράλυση παρέχει επιπλέον πληροφορίες για την Αρχετυπική Ψυχολογία των Carl Jung και James Hillman. Αυτή η βαθιά ψυχολογική προσέγγιση σχετίζεται με τους απόκοσμους «επισκέπτες» στα ονειρικά οράματά μας μεταξύ του συνειδητού νου και των ασυνείδητων διεργασιών. Αυτές οι διαδικασίες είναι αυτόνομες και ενεργοποιούνται μόνες τους, ανεξάρτητα από το πόσο τις παρακολουθούμε. Όμως η αυξημένη συνειδητότητα προς αυτές τις απεικονίσεις μπορούν να «ενεργοποιήσουν» την αλληλεπίδραση του μυαλού μας με αυτές τις αρχέτυπες παρορμήσεις, τους προσωπικούς μύθους αλλά και τις πολιτισμικές και οικογενειακές μας προσδοκίες. Κάποιες από αυτές τις Αρχετυπικές εικόνες ίσως ζωντανεύουν μέσα από βαθιά ψυχολογικές διαδικασίες του ανθρώπινου μυαλού.

Αρχετυπικές Δαιμονικές Οντότητες: Η Σκιά

Ένα από τα στοχεία που μας δίνει η θεωρία των Carl Jung και James Hillman για την ικανότητά μας να δημιουργούμε Δαιμονικές Οντότητες στα όνειρα και τα οράματά μας είναι το γεγονός πως αντιμετωπίζουμε εικόνες οι οποίες δεν λένε να φύγουν από το μυαλό με τίποτα. Αυτό το αρχέτυπο ζωντανεύει στα όνειρά μας την Σκιά.

Ενώ η Σκιά μπορεί να ενεργοποιηθεί μέσα από τα μέρη του εαυτού μας που έχουμε απορρίψει ή κρύψει (όπως ο Θρήνος, η αδυναμία, ή ακόμη και μία καταπιεσμένη καλλιτεχνική ιδιότητα που καταπιέζουμε) μπορεί επίσης να ενεργοποιηθεί και μέσα από την ίδια μας την κουλτούρα, την ιστορία του έθνους, ή από τις κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις του τόπου μας που δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε. Η Σκιά ως οντότητα μπορεί να εκφράζει την φτώχια και ακόμα και τον εκφρασμένο ρατσισμό.

Πνεύματα και Στοιχειώματα – Μαγεία και Δαίμονες

Αρκετές ιστορίες Στοιχειωμάτων στην Ευρώπη αλλά και την Αμερική αναφέρουν πως το άτομο είναι ξαπλωμένο στο κρεβάτι αλλά σε κατάσταση εγρήγορσης όταν ξαφνικά νιώθει μία παρουσία στο δωμάτιο ενώ την ίδια στιγμή παρατηρεί και τα σημάδια της παράλυσης στο κορμί του. Σε πολλές τέτοιες κλασικές αναφορές, το «Πνεύμα» ίσως μπει στο δωμάτιο, ίσως καθίσει στο κρεβάτι ή θα ξεκινήσει να «πνίγει» τον άνθρωπο με τα άυλα χέρια του.

Η Αναμέτρηση του Scrooge με το φάντασμα του Marley στο Christmas Carol του Charles Dickens είναι ένα καλό παράδειγμα, αφού ο φανταστικός αφηγητής έχει πολλά στοιχεία Υπνικής παράλυσης, όπως η παρουσία στο δωμάτιο που συνοδεύεται από τους ήχους των αλυσίδων και τις πατημασιές που ακούγονται, καθώς και την αίσθηση του αφηγητή πως έιναι ξύπνιος παρά την απόκοσμη φύση της εμπειρίας του. Τα άτομα που δεν έχουν επαφή με τα φωτεινά όνειρα, την υπνική παράλυση αλλά και άλλα υπερβατικά στάδια δεν κατανοοούν πως μπορεί να έχεις παραισθήσεις την ίδια στιγμή που το μυαλό σου βρίσκεται σε πλήρη εγρήρορση αλλά και την δυνατότητα να δημιουργείς σκεπτομορφές μέσα από την συμβολική χρήση του Υποσυνείδητου Νου…

Στην Μεσαιωνική Ευρώπη οι αναφορές στην Μαγεία και τις Δαιμονικές οντότητες καταγράφουν πως αυτοί οι Δαίμονες μπορούσαν να καθίσουν στο στήθος του ατόμου και να το χειραγωγήσουν σεξουαλικά παρά τη θέλησή του. Αυτοί οι Δαίμονες είναι γνωστοί ως Incubi (Αρσενικό) – Succubi (Θηλυκό) Το Malleus Maleficarum αναφέρει πως οι Μάγισσες εθελοντικά είχαν σεξουαλικές συνευρέσεις με αυτές τις Ονειρικές Δαιμονικές οντότητες. Όντως, οι Δαίμονες, η Σκιά, οι άλλες οντότητες αλλά και όλες οι θεάσεις μέσα από τους Εφιάλτες της υπνικής παράλυσης είναι μέρος της ζωής αρκετών διάμεσων, Σαμάνων αλλά και ερευνητών του Βαθύτερου Νου.

Αυτές οι εμπειρίες εκτός από τρομακτικές, μπορούν να παρέχουν ευκαιρίες όταν το άτομο τις χρησιμοποιήσει δίχως το φάσμα του φόβου, ενεργοποιώντας με τις κατάλληλες τεχνικές τα ενεργειακά του κέντρα… Κάτι που θα αποτινάξει την αρνητική υφή μίας αρνητικής σκοτεινής εμπειρίας, αποκαλύπτοντας την μεταμορφωτική φύση ενός τέτοιου ονείρου, που μπορεί να δυναμώσει ενεργειακά τόσο τον άνθρωπο έτσι ώστε να είναι έτοιμος και εξοπλισμένος με την απαιτούμενη ενέργεια για τα επόμενα «ονειρικά» ταξίδια του…

Η αξεπέραστη γοητεία της ανθρωπιάς

«Ο άνθρωπος όταν νιώθει πόνο είναι ζωντανός. Όταν όμως νιώθει τον πόνο του άλλου, τότε, ναι, είναι Άνθρωπος.», έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να ξεχωρίσεις έναν άνθρωπο, να τον βάλεις στην καρδιά σου και να σε γοητεύσει η προσωπικότητά του. Άλλοι εντυπωσιάζονται απ’ την εξωτερική εμφάνιση αρχικά και μετά απ’ το χαρακτήρα. Η ευγένεια, η καλοσύνη, η αισιοδοξία, η δοτικότητα παίζουν το ρόλο τους.

Υπάρχει όμως ένα χαρακτηριστικό που για μένα είναι το υπέρτατο όλων. Η ανθρωπιά! Ποιος μπορεί να μη γοητευθεί από έναν άνθρωπο που η ψυχή του γεμίζει, όταν προσφέρει. Ποιος μπορεί να μην αισθανθεί δέος, όταν βλέπει το διπλανό του να βοηθά όποιον έχει ανάγκη, στερούμενος άλλες ανέσεις. Ποιος μπορεί να μην αναγνωρίσει το μεγαλείο ενός ανθρώπου που γίνεται ο ίδιος δόσιμο κι ανιδιοτελή αγάπη για τα παιδιά και τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας που χρήζουν μεγαλύτερης προσοχής.

Η ανθρωπιά δε φαίνεται μόνο στην προσφορά. Και για να είμαστε ειλικρινείς, όταν βοηθάς δεν υπάρχει λόγος να το διατυμπανίζεις. Προφανώς και οι λόγοι είναι άλλοι σ’ αυτήν την περίπτωση. Να βοηθάς αθόρυβα, από καρδιάς, για να γίνεσαι καλύτερος, να νιώθεις πιο χρήσιμος στην κοινωνία, να αισθάνεσαι μέλος μιας μεγάλης οικογένειας.

Ανθρωπιά δεν είναι μόνο να στηρίζεις τον αδύναμο. Ανθρωπιά είναι να φέρεσαι όμορφα, ακόμη και σε κάποιον που δεν τον ξέρεις, δεν τον έχεις ανάγκη και δεν τον χρειάζεσαι. Όλοι ξέρουμε πόσο μεγάλο ρόλο παίζει για κάποιους το συμφέρον. Και να σας πω και κάτι; Να φέρεσαι με μεγαλοψυχία, ακόμη και σε εκείνους που δε σου φέρθηκαν, όπως έπρεπε.

Άνθρωπος είναι εκείνος που αγαπά τα ζώα και τα αντιμετωπίζει ως ψυχές. Εκείνος που βλέπει στα απελπισμένα μάτια ενός αδέσποτου την αγωνία του να υιοθετηθεί και την ανάγκη του για θαλπωρή. Εκείνος που θα αφήσει φαγητό στα σημεία σίτισης σε κάθε γειτονιά, εκείνος που θα βάλει λίγο νερό το καλοκαίρι έξω απ’ την πόρτα του για τα ζωάκια που διψούν, εκείνος που θα δώσει ένα τρυφερό χάδι μ’ όλη του την αγάπη, όταν τον πλησιάσει ένα εγκαταλελειμμένο και ανυπεράσπιστο πλάσμα.

Άνθρωπος είναι εκείνος που σε στιγμή ανάγκης ενός άλλου, θα κάνει ό,τι θα έκανε ακόμη κι αν συνέβαινε το ίδιο γεγονός στον ίδιο ή σε οικείο του. Εκείνος που θα τρέξει να βοηθήσει και να συνεισφέρει όταν του ζητηθεί βοήθεια, είτε χειρωνακτική, είτε ψυχολογική, είτε απλώς ως φυσική παρουσία.

Ακόμη πιο άνθρωποι γινόμαστε όταν δε μας έχει ζητηθεί κάτι, αλλά εμείς οι ίδιοι, γνωρίζοντας σε βάθος τις δυνατότητές μας, υποστηρίζουμε ανθρώπους που έχουν ανάγκη ή ακόμη και φιλανθρωπικούς σκοπούς και έργα συλλόγων για παιδιά ή άτομα με αναπηρία. Γιατί θέλουμε να προσφέρουμε.

Υπάρχουν δεκάδες τρόποι ν’ ανακαλύψεις πώς μπορείς να γίνεις χρήσιμος και τι μικρό μπορείς να κάνεις για κάποιον που θα του είναι πολύ σημαντικό. Αρκεί να έχεις τη θέληση να προσφέρεις ένα κομμάτι του εαυτού σου στους άλλους.

Πώς μπορείς, λοιπόν, να μη γοητεύεσαι από ανθρώπους που έχουν βάλει τον εαυτό τους σε δεύτερη μοίρα, έχουν απαγκιστρωθεί απ’ τη ναρκισσιστική προσέγγιση της εικόνας και της προσωπικότητάς τους και έχουν αντιληφθεί τη σημασία της ομάδας, της κοινότητας, του όλου, της ανθρωπότητας;

Η μεγαλύτερη γοητεία ενός ανθρώπου είναι η ανθρωπιά. Κι όσο κι αν θεωρείται αυτονόητη, δεν είναι. Ανθρωπιά στις πράξεις, στις διαθέσεις, στα συναισθήματα. Ν’ αγαπάς και να συμπαρίστασαι στους άλλους είναι ό,τι πιο όμορφο μπορείς να κάνεις για να δώσεις αξία στην ανθρώπινη φύση σου. Αίμα και κόκκαλα είμαστε. Ας δώσουμε ψυχή στην ύπαρξή μας.

Βγες, λοιπόν, έξω και ψάξε να τους βρεις. Θα σε εντυπωσιάσουν με την απλότητα της προσφοράς τους. Τόσο φυσικοί, τόσο φωτεινοί, τόσο χαρούμενοι. Τόσο γεμάτοι.

Κι ο γεμάτος από δόσιμο άνθρωπος πάντα ακτινοβολεί. Να το θυμάσαι.

Τι να κάνω όταν αισθάνομαι εγκλωβισμένος;

-Τι να κάνω Δάσκαλε όταν αισθάνομαι εγκλωβισμένος;

Να κλάψεις. Αυτοί που ποτέ δεν κλαίνε, στεγνώνουν οι ψυχές τους. Τα δάκρυα, ξεπλένουν τις οπτικές δροσίζοντας τις καρδιές. Μετά από ένα καλό κλάμα, βλέπεις καλύτερα, καθαρότερα και μακρύτερα. Μια δροσερή καρδιά, βλέπει αυτά που τα θολωμένα μάτια δεν μπορούν.

Να μείνεις ακίνητος. Ίσως έχει φτάσει η στιγμή για μια ενδοσκόπηση. Είσαι δραστήριος; Είσαι αποτελεσματικός; Είσαι γαλήνιος σε αυτό που κάνεις; Συμβαδίζουν οι πράξεις σου με τα πιστεύω σου; Νοιώθεις ότι τρέχεις άσκοπα ή ότι κάνεις ενσυνείδητη δημιουργία;

Να ουρλιάξεις. Δεν φταις πάντα αν το περιβάλλον γύρω σου έχει γίνει δυσλειτουργικό. Η κραυγή καθαρίζει τις βλέννες από τα πνευμόνια και η καλύτερη αναπνοή θα σου δώσει μεγαλύτερη ισορροπία. Αν περιβάλλον δεν μπορείς να αλλάξεις, ούτε να το αλλάξεις, μήπως πρέπει να αλλάξεις το πώς βλέπεις το περιβάλλον σου;

Να γονατίσεις. Ίσως έχει φτάσει η ώρα να αναλογιστείς την πίστη σου. Η ζωή, είναι ένα θαύμα. Η πίστη, συνδέει τα θαύματα με τη ζωή σου. Η λογική, βλέπει μόνο εγκλωβισμούς. Είσαι ευγνώμων για ότι μέχρι σήμερα έχεις; Έχεις υποδεχτεί με ταπεινότητα τις επιτυχίες σου; Εμπιστεύεσαι τη ροή ώστε να έρθουν γεγονότα και καταστάσεις που θα σε ωφελήσουν; Επιτρέπεις στο εαυτό σου να λαθέψει ώστε από τις εμπειρίες σου να καλυτερεύεις;

Να ξανασηκωθείς. Αυτό είναι το χρέος σου. Οι άνθρωποι επιβίωσαν στις χειρότερες καταστάσεις, επειδή συνέχισαν να δημιουργούν. Την εσωτερική σου φλόγα, κανείς δεν μπορεί να στη σβήσει. Μη μετράς τη ζωή σου από τα κατορθώματά σου, αλλά από τη στάση που σε αυτή κρατάς.

Επέτρεψε στον άνθρωπο που κρύβεται μέσα στο κορμί σου να αναπνεύσει. Ακόμα και οι μηχανές, δεν δουλεύουν στο φουλ συνέχεια, επειδή θα καούν.

Όλ’ αυτά όμως είναι καλά για τους απαίδευτους

Μοναξιές γυρεύουν οι άνθρωποι, εξοχές και παραθαλάσσια και βουνά και συ πολλάκις τυχαίνει να τα λαχταράς. Όλ’ αυτά όμως είναι καλά για τους απαίδευτους αφού μπορείς, όποια στιγμή θελήσεις  v’ αποτραβηχθείς στον εαυτό σου. Γιατί πουθενά ησυχότερα κι αμεριμνότερα δεν αποτραβιέται ο άνθρωπος παρά μέσα στην ψυχή του. Και μάλιστα εκείνος που έχει τακτοποιημένα τα εσωτερικά του έτσι που, όταν τα βλέπει, καταλαμβάνεται από τέλεια καλή διάθεση. Και καλή διάθεση εννοώ την αρμονική διάθεση. Συχνά λοιπόν δίνε του εαυτού σου του είδους τούτου απομόνωση και ανανέωνέ τον.

Σύντομες να είναι και (βασικές oι αρχές εκείνες που, άμα τις συλλογισθείς, αρκούν για να σου πλύνουν την ψυχή και να σε στείλουν πίσω τέτοιον που να μην αγανακτείς μ’ εκείνα στα οποία επιστρέφεις. Ας δούμε όμως με τι αγανακτείς. Με την κακία των ανθρώπων; Ξανασκέψου την αρχή ότι τα λογικά ζώα έγιναν το ένα χάριν του άλλου και ότι η ανεκτικότης είναι μέρος της δικαιοσύνης και ότι άθελα αμαρτάνουν οι άνθρωποι και ότι τόσους που εχθρεύθηκαν, υποπτεύθηκαν, μίσησαν, τους πήρε ο χάρος κι έγιναν στάχτη και τότε παύσε v’ αγανακτείς.

Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, Δ, 3
 

ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Πιο επώδυνα είναι τα πάθη που διαλέγουμε εμείς οι ίδιοι

Μετά την εκδίωξη του τελευταίου τυράννου το 510 π.Χ. και την εγκαθίδρυση μιας μορφής δημοκρατίας στην πόλη-κράτος της Αθήνας, ξεκινά η κλασική εποχή. Επί δύο αιώνες, η Αθήνα δεν ήταν μόνο κέντρο πολιτικής εξουσίας της περιοχής, αλλά και κοιτίδα πολιτισμού, με εντυπωσιακή άνθιση της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας και της τέχνης, που επηρέασε βαθύτατα την ανάπτυξη του δυτικού πολιτισμού.

Ο κλασικός πολιτισμός διαμορφώθηκε από τα επιτεύγματα των Αθηναίων φιλοσόφων, καλλιτεχνών και συγγραφέων, που ανέπτυξαν τις αισθητικές αξίες της καθαρότητας της μορφής, της ακρίβειας και της ισορροπίας -βασικές αρχές και της κλασικής αρχιτεκτονικής. Η ανθρωποκεντρική οπτική οδήγησε στην ανάπτυξη μιας σχετικά νέας λογοτεχνικής μορφής, του δράματος, που εξελίχθηκε από θρησκευτικά, χορικά δρώμενα προς τιμή του Διονύσου.

Η γέννηση του δράματος

Στην αρχή της κλασικής εποχής, τα θρησκευτικά δρώμενα είχαν εξελιχθεί από μουσικές τελετουργίες σε κάτι που έμοιαζε με το σημερινό δράμα, καθώς προστέθηκαν ηθοποιοί που ερμήνευαν τους ρόλους μιας ιστορίας και δεν τις αφηγούνταν απλώς.

Αυτή η νέα μορφή ψυχαγωγίας ήταν εξαιρετικά δημοφιλής και αποτέλεσε τον πυρήνα της ετήσιας γιορτής των Διονυσίων, που διαρκούσε αρκετές μέρες και πραγματοποιούνταν σε ένα ανοιχτό θέατρο χωρητικότητας έως και 15.000 θεατών. Οι συγγραφείς υπέβαλλαν τα έργα τους, μια τριλογία τραγωδιών και μια κωμωδία και ανταγωνίζονταν για σημαντικά βραβεία.

Τρεις δραματουργοί ήταν οι νικητές των δραματικών αγώνων στο μεγαλύτερό μέρος του 5ου αιώνα π.Χ.:

ο Αισχύλος (-525/524–456/455 π.Χ.),
ο Ευριπίδης (-484-406 π.Χ.) και
ο Σοφοκλής (‘496-406 π.Χ.).

Χάρη στη συνεισφορά τους που υπολογίζεται σε αρκετές εκατοντάδες έργα, δημιουργήθηκε το πρότυπο για την τέχνη της τραγωδίας. Ο Αισχύλος, ως πρώτος από τους τρεις μεγάλους τραγικούς, θεωρείται καινοτόμος, αφού δημιούργησε πολλές από τις συμβάσεις της τραγωδίας. Εκείνος αύξησε πρώτος τον αριθμό των ηθοποιών στα έργα, τους έβαλε να μιλάνε μεταξύ τους και εισήγαγε την ιδέα της δραματικής σύγκρουσης. Ενώ προγενέστερα ο χορός παρουσίαζε τη δράση, οι ηθοποιοί απέκτησαν κεντρικό ρόλο και ο χορός απλώς περιέγραφε την κατάσταση και σχολίαζε τις δράσεις των ηρώων.

Ο Ευριπίδης ήταν εκείνος που αύξησε τον ρεαλισμό του δράματος, μείωσε περισσότερο τον ρόλο του χορού και δημιούργησε πιο ολοκληρωμένους χαρακτήρες με σύνθετες σχέσεις.

Κόντρα στην παράδοση

Από τις τραγωδίες των τριών μεγάλων τραγικών, εκείνες του Σοφοκλή θεωρούνται οι σημαντικότερες του κλασικού δράματος. Δυστυχώς διασώθηκαν μόνο επτά από τις 123 τραγωδίες που έγραψε, ενώ η καλύτερη είναι ίσως ο Οιδίπους Τύραννος.

Πρόκειται για ένα από τα τρία έργα του Σοφοκλή για τον μυθικό βασιλιά της Θήβας (τα άλλα ήταν ο Οιδίπους επί Κολωνώ και η Αντιγόνη), που ανήκουν στον Θηβαϊκό Κύκλο. Σπάζοντας την παράδοση της παρουσίασης των τραγωδιών σε τριλογίες, όπως έκανε ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής θεωρούσε κάθε έργο ανεξάρτητο. Γράφτηκαν και παρουσιάστηκαν με αρκετά χρόνια διαφορά και όχι με χρονολογική σειρά.

Στον Οιδίποδα Τύραννο (Oedipus Rex στο λατινικά), ο Σοφοκλής συνέγραψε αυτά που σήμερα θεωρείται επιτομή της κλασικής αθηναϊκής τραγωδίας. Το έργο ακολουθεί την καθιερωμένη δομή: πρόλογος, παρουσίαση των ηρώων και ανάπτυξη της πλοκής μέσω μιας σειράς επεισοδίων με σχόλια από τον χορό, που οδηγεί στην έξοδο του χορού. τον επίλογο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί την καινοτομία του τρίτου ηθοποιού για μεγαλύτερη αλληλεπίδραση των ηρώων και πιο σύνθετη πλοκή. Έτσι δημιουργούνταν οι ψυχολογικές εντάσεις στις οποίες παραπέμπει σήμερα η λέξη «δράμα».

Συνήθως, οι τραγωδίες εξιστορούσαν τα δεινά ενός ήρωα. Οδηγείται στην καταστροφή του, έρμαιο των θεών ή της μοίρας. Όσο εξελισσόταν η κλασική τραγωδία, όμως, η κακή τύχη του ήρωα απεικονιζόταν ως αποτέλεσμα μιας αδυναμίας ή ενός «μοιραίου» ελαττώματος του χαρακτήρα του. Στον Οιδίποδα Τύραννο η μοίρα και ο χαρακτήρας επηρεάζουν καθοριστικά τα τραγικά γεγονότα. Ο χαρακτήρας του Οιδίποδα δεν παρουσιάζεται ως μαύρος ή άσπρος. Στην αρχή του έργου εμφανίζεται ως αξιοσέβαστος ηγέτης της Θήβας, στον οποίο στρέφεται ο λαός του για να απαλλαγεί από μια κατάρα, ενώ στη συνέχεια αποκαλύπτεται η ακούσια εμπλοκή του στην κατάρα. Η αποκάλυψη εντείνει την ατμόσφαιρα φόβου, χαρακτηριστικό των καλύτερων κλασικών τραγωδιών. Η αίσθηση της επικείμενης καταστροφής οφειλόταν και στο γεγονός ότι το κοινό γνώριζε καλά αυτές τις ιστορίες, συμπεριλαμβανομένου και του Οιδίποδα. Έτσι υπάρχει τραγική ειρωνεία, αφού το κοινό γνωρίζει τη μοίρα του ήρωα και τον βλέπει να οδεύει ανυποψίαστος προς την αναπόφευκτη καταστροφή. Στον Οιδίποδα Τύραννο, ο Σοφοκλής εδραιώνει την αίσθηση του αναπόφευκτου με αρκετές αναφορές σε χρησμούς που είχαν δοθεί πολλά χρόνια πριν και τις οποίες είχαν αγνοήσει ο Οιδίπους και η γυναίκα του Ιοκάστη. Η ιστορία δεν αφορά τόσο τα γεγονότα που οδηγούν στην πτώση του Οιδίποδα, όσο εκείνα που οδηγούν σε αποκαλύψεις για τη σημασία των παρελθοντικών του πράξεων.

Μια προαναγγελθείσα τραγωδία

Η σειρά των γεγονότων ξεκινά με τον λοιμό που πλήττει τη Θήβα. Ο χρησμός από το Μαντείο των Δελφών λέει ότι ο λοιμός θα σταματήσει όταν βρεθεί ο δολοφόνος του Λάιου, πρώην βασιλιά των Θηβών και πρώτου συζύγου της Ιοκάστης. Ο Οιδίπους ζητά τη συμβουλή του τυφλού προφήτη Τειρεσία για να βρει τον δολοφόνο. Ο Τειρεσίας έρχεται σε δύσκολη θέση, γιατί, αν και τυφλός, βλέπει αυτά που δεν μπορεί να δει ο Οιδίπους: ότι ο ίδιος είναι εν αγνοία του ο δολοφόνος.

Τον συμβουλεύει να μην επιμείνει. Αλλά ο Οιδίπους απαιτεί να μάθει την αλήθεια και οργισμένος αρνείται να πιστέψει τις κατηγορίες του μάντη, ενώ εκείνος του αποκαλύπτει επίσης ότι ο δολοφόνος θα είναι γιος της γυναίκας του. Συγκλονισμένος ο Οιδίπους θυμάται άτι μικρός είχε πάει στους Δελφούς για να μάθει ποιοι ήτο οι γονείς του, έχοντας ανακαλύψει ότι ήταν υιοθετημένος. Ο χρησμός έλεγε ότι θα σκότωνε τον πατέρα του και θα νυμφευόταν τη μητέρα του -και έτσι έφυγε και πήγε στη Θήβα. Καθοδόν, είχε συναντήσει και σκοτώσει έναν ηλικιωμένο που εμπόδιζε τον δρόμο του. Το κοινό γνώριζε τη σημασία του χρησμού, ειδικά όταν ο Σοφοκλής παρουσιάζει την Ιοκάστη, σύζυγο του Οιδίποδα και χήρα του Λάιου, που καθησυχάζει τον Οιδίποδα λέγοντας ότι οι προφητείες δεν ισχύουν· ο χρησμός έλεγε ότι ο Λάιος θα πέθαινε από το χέρι του γιου του, ενώ τον σκότωσαν ληστές. Αυτή η πληροφορία κάνει το κοινό να καταλάβει ότι η προφητεία που είχε δοθεί στον Οιδίποδα ήταν αυτοεκπληρούμενη- τον είχε κάνει να φύγει από την πατρίδα του και είχε προκαλέσει τα γεγονότα που οδήγησαν στον φόνο του Λάιου, του πατέρα του, στο να γίνει α ίδιος βασιλιάς της Θήβας και να πάρει για γυναίκα του τη μητέρα του Ιοκάστη.

Τα γεγονότα κλιμακώνονται και ο Οιδίπους έρχεται αντιμέτωπος με την αλήθεια. Ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται. Ο χορός, που σε όλη την τραγωδία εκφράζει τις μύχιες σκέψεις του Οιδίποδα και τα συναισθήματα που δεν μπορούν να εκφράσουν οι ήρωες, κλείνει το δράμα επαναλαμβάνοντας στην άδεια σκηνή ότι “κανέναν δεν πρέπει να μακαρίζεις πριν την ύστατη μέρα της ζωής του”.

Η δυτική παράδοση

Ο Οιδίπους Τύραννος κέρδισε άμεσα το αθηναϊκό κοινό και ο Αριστοτέλης χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη τραγωδία ως την καλύτερη κλασική. Ο Σοφοκλής, χειριζόμενος με μαεστρία τη σύνθετη πλοκή και αναλύοντας θέματα όπως η ελεύθερη βούληση, το πεπρωμένο, το μοιραίο ελάττωμα ενός ευγενούς ήρωα, δεν δημιούργησε απλώς σημεία αναφοράς για το κλασικό δράμα, αλλά έθεσε και τις βάσεις της μεταγενέστερης δραματικής παράδοσης της Δύσης.

Μετά τον θάνατο του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, δεν υπήρξαν αντίστοιχου μεγέθους τραγικοί ποιητές. Το δράμα συνέχισε να καταλαμβάνει κεντρική θέση στην πολιτισμική ζωή της αρχαίας Αθήνας, αν και τους επαίνους αποσπούσε ο χορηγός ή οι ηθοποιοί και όχι τόσο ο συγγραφέας. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη (-450-388 π.χ.) βοήθησαν να καλυφθεί το κενό της απουσίας των σπουδαίων τραγωδιών και σταδιακά το κοινό άρχισε να εκτιμά το λιγότερο αυστηρό θέατρο.

Ακόμα και σήμερα, όμως, οι τραγωδίες της κλασικής Ελλάδας παραμένουν σημαντικές, μεταξύ άλλων και για την ψυχολογική ανάλυση των ηρώων, που χρησιμοποίησαν ο Φρόιντ και ο Γιουνγκ για να διατυπώσουν τις θεωρίες του ασυνείδητου, των ορμών και των απωθημένων. Τα σωζώμενα έργα των Αθηναίων τραγωδών, και ειδικά ο Οιδίπους Τύραννος, ανακαλύφθηκαν εκ νέου κατά τον Διαφωτισμό και παίζονται συστηματικά από τότε, ενώ τα θέματα και οι ιστορίες τους χρησιμοποιήθηκαν από πολλούς συγγραφείς.

Τύχη – Ευτυχία – Δυστυχία

Είναι σε όλους γνωστό ότι άλλο πράγμα είναι η τύχη και άλλο είναι η ευτυχία. Ούτε οι τυχεροί είναι πάντα ευτυχισμένοι και ούτε οι άτυχοι είναι πάντα δυστυχισμένοι. Και επειδή ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι συνεχώς ευτυχισμένος (αυτό θα ήταν το επιθυμητό) μα ούτε και συνεχώς δυστυχισμένος (αυτό θα ήταν το απευκταίο), τότε ίσως τύχη είναι το αντιστάθμισμα της ζυγαριάς ανάμεσα στην ευτυχία και τη δυστυχία. Η σχετική ισορροπία ανάμεσα στις απόλυτες ακραίες περιπτώσεις. Και όπως λέει ο Λα Ροσφουκώ: «Οποιαδήποτε διαφορά κι αν φαίνεται στις Τύχες, ένας συμψηφισμός υπάρχει πάντα που εξισώνει τις καλές και τις κακές». Ωστόσο, ευτυχία σημαίνει να είσαι μέτοχος πολλών αξιών όπως είναι: η γνώση, η αρετή, η ελευθερία, το δίκαιο, η αγάπη, η αυτογνωσία, η φιλία και κάθε άλλο αγαθό.

Αν η αληθινή ευτυχία στηρίζεται περισσότερο σε πνευματικά αίτια, η δυστυχία οφείλεται κυρίως σε υλικά αίτια: σε οικονομική εξαθλίωση, σε αρρώστιες, σε άδικη συμπεριφορά των κοινωνικών δυνάμεων απέναντι στο ανίσχυρο άτομο, στην εκμετάλλευση και την αδιαφορία των συνανθρώπων απέναντι στη συμφορά του.

Η ανθρώπινη δυστυχία εκδηλώνεται με την απώλεια των αγαθών της ζωής: της υγείας, της περιουσίας, της κοινωνικής θέσης, της αισιοδοξίας, της δημιουργικότητας, με αποτέλεσμα την ταπείνωση της προσωπικής αξιοπρέπειας και την ψυχοπαθολογία της συμπεριφοράς.

Και ενώ η ευτυχία προάγει την ψυχική ισορροπία και υγεία και υλοποιεί τον πόθο της ατομικής και κοινωνικής καταξίωσης με τελικό αποτέλεσμα το ηδονικό συναίσθημα της χαράς, αντίθετα η δυστυχία αποσαθρώνει κάθε διάθεση και όραμα, κάθε ελπίδα και δραστηριότητα.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι όσοι άνθρωποι υπάρχουν τόσα είναι τα νοηματικά περιεχόμενα που προσδίδουν στη λέξη ευτυχία. Έτσι άλλοι τη θεωρούν άσκηση αρετής, άλλη ως φυγή από τα εγκόσμια, άλλοι ως απόκτηση δύναμης και εξουσίας, πλούτου και απολαύσεων κ.ο.κ. Όλες αυτές οι υποκειμενικές διαφορές και προτιμήσεις έχουν άμεση συνάρτηση με τον τόπο και την εποχή που ζει καθένας, με την επαγγελματική δραστηριότητα, τα ιδεολογικά πιστεύματα, τα συναισθηματικά αγαπήματα, την οικογενειακή αγωγή, την κοινωνική συνείδηση, την παιδεία και την καλλιέργεια.

Ωστόσο η βάση για την βελτίωση της ευτυχίας είναι η υλική αυτάρκεια, το εύφορο έδαφος όπου θα φυτρώσει ο σπόρος της πνευματικότητας, της ηθικότητας, της καλλαισθητικής δραστηριότητας, της κοινοτικής συνειδητότητας κ.λ.π. με κορύφωση τις αρμονικές ανθρώπινες σχέσεις βασισμένες στη σωστή ψυχολογία των συνανθρώπων μας.

Η σωστή ψυχολογία των συνανθρώπων μας

 Ο Β. Russel στο έργο του «The conquest of Happiness» λέει ότι: «Ευτυχία που προσφέρει γνήσια ικανοποίηση, προέρχεται από την πληρέστερη άσκηση των ικανοτήτων μας και την κατανόηση του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε. Ο παθολογικός εγωισμός, η μεγαλομανία και η αθέμιτη φιλοδοξία δεν είναι ποτέ συντελεστές ευτυχίας. Δεν μπορεί να υπάρχει ολοκληρωτική ικανοποίηση, όταν καλλιεργείται ένα μονάχα στοιχείο της ανθρώπινης φύσης σε βάρος όλων των άλλων, ούτε και όταν βλέπουμε όλον τον κόσμο σαν πρώτη ύλη για τη δόξα του εγώ μας. Ο μεγαλομανής, είτε άρρωστος είναι είτε προϊόν κάποιας μεγάλης ταπείνωσης. Ο Ναπολέων υπέφερε στα μαθητικά του χρόνια από σύμπλεγμα κατωτερότητας απέναντι στους συμμαθητές του, που ήταν πλούσιοι αριστοκράτες, ενώ εκείνος ήταν ένα φτωχόπαιδο που σπούδαζε με υποτροφία. Όταν επέτρεψε στους εμιγκρέδες να επαναπατριστούν, ένιωσε ικανοποίηση που έβλεπε τους άλλοτε συμμαθητές του να υποκλίνονται μπροστά του. Τι ευτυχία! Αυτό όμως δεν του έφτανε. ‘Ηθελε να νιώσει μια ανάλογη ικανοποίηση βλέποντας στα πόδια του τον Τσάρο και αυτό τον οδήγησε στο νησί της Αγίας Ελένης. Μια και κανένας δεν είναι παντοδύναμος, εκείνος που κυριαρχείται ολοκληρωτικά σ’ όλη του τη ζωή από τη δίψα της εξουσίας, δεν μπορεί παρά να συναντηθεί αργά η γρήγορα εμπόδια που δεν είναι σε θέση να υπερπηδήσει. Μόνο κάποια μορφή ψυχοπάθειας μπορεί να παρεμποδίσει τη συνείδηση να το χωνέψει αυτό, αν και όταν είναι κανείς αρκετά ισχυρός μπορεί να βάλει στη φυλακή ή να εκτελέσει εκείνους που θα τολμήσουν να του πουν κάτι τέτοιο».

Είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την ευτυχία, και είναι αληθινά τυχερός αυτός που διαθέτει το σωστό αισθητήριο και τη σωστή γνώση για την ψυχολογία των συνανθρώπων του, πράγμα το οποίο θα δρομολογήσει τη σωστή κοινωνική του συμπεριφορά. Ας κοιτάξουμε πιο αναλυτικά τον τομέα αυτόν. Η ευαισθησία και η γνώση, η αντίληψη και η κρίση, η νοημοσύνη και η φαντασία, η μνήμη και η θέληση είναι από τους βασικότερους συντελεστές της επιτυχίας μας στη ζωή. Ωστόσο υπάρχει κάτι ακόμα που ενισχύει και στερεώνει αυτή την επιτυχία – κάτι που συνήθως είναι προϊόν της πείρας -και τούτο είναι: η σωστή ψυχολογία των συνανθρώπων μας. Σπουδαίο πράγμα η αυτογνωσία, αλλά και η ετερογνωσία στέκεται κάποτε σπουδαιότερο. Εξάλλου η ετερογνωσία οδηγεί στην αυτογνωσία. Όποιος σπούδασε έναν άνθρωπο και τον έμαθε καλά, τότε έχει γνωρίσει και τον εαυτό του. Η ετεροπαρατήρηση οδηγεί στην αυτοπαρατήρηση και η σύγκριση οδηγεί στην κρίση – στη σωστή κρίση του εαυτού μας.

Η Ψυχολογία εξετάζει και σπουδάζει – ως επιστήμη – τις εκδηλώσεις του ψυχικού βίου των ατόμων. Οι εκδηλώσεις αυτές έχουν δύο αφετηρίες: α) τον χαρακτήρα ή προσωπικότητα, που είναι η ψυχική ιδιομορφία του ατόμου (δηλ. το σύνολο των σταθερών ιδιοτήτων που σχετίζονται περισσότερο με την κληρονομικότητα και λιγότερο με τις κοινωνικές επιδράσεις), και β) τη συμπεριφορά ή διαγωγή, που είναι το σύνολο των εκδηλώσεων του ατόμου (με λόγια ή με πράξεις) στις σχέσεις του με τα άλλα άτομα της κοινωνίας. Οι αντιδράσεις του αυτές μαρτυρούν και τον πολιτισμό του. Κάτω από ορισμένες συνθήκες (αγωγή, φόβος, κ.α.) η συμπεριφορά του ατόμου τροποποιείται ευκολότερα απ’ ότι τροποποιείται ο διαμορφωμένος και παγιωμένος χαρακτήρας του. Ωστόσο, το ν’αλλάζεις διαγωγή είναι σα ν’αλλάζεις χρωματισμό στον τοίχο. Το προηγούμενο χρώμα παραμένει κάτω απ’το καινούριο. Η κοινωνική συμπεριφορά εμπεριέχει σπερματικά την γενετική συγκρότηση του χαρακτήρα, αλλά κυρίως είναι προϊόν αντιδράσεων των εκάστοτε ερεθισμάτων του περιβάλλοντος (αφού υπάρχει στενότατη αλληλεπίδραση του ατόμου και κοινωνικού περιβάλλοντος). Ουσιαστικά η συμπεριφορά μας είναι ένα κλάσμα με αριθμητή την ατομική μας έκφραση και παρονομαστή την κοινωνική συμπεριφορά της ομάδας.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι η κοινωνία αποτελείται από άτομο που συνδέονται μεταξύ τους με κοινά πολιτιστικά στοιχεία (ήθη, έθιμα, παραδόσεις, γλώσσα, ιδεολογία, κ.ά.), που έχουν κοινά συμφέροντα και επιδιώξεις, και που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους με κοινούς κανόνες και νόμους. Η κοινωνικότητα στον άνθρωπο είναι έμφυτη αλλά και επίκτητη. Βασίζεται στην κληρονομικότητα και συγχρόνων υπαγορεύεται από τις ανάγκες της ζωής. Οι διάφοροι τομείς των ανθρωπιστικών επιστημών, και ιδιαίτερα της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας και της ανθρωπολογίας ασχολούνται με την κοινωνική συμπεριφορά – τη φυσιολογία της και την παθολογία της. Σήμερα τα ναρκωτικά και το AIDS δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα.

Οι στοιχειώδεις γνώσεις της ψυχολογίας αλλά και οι εμπειρικές ικανότητες για την ψυχολογία των συνανθρώπων μας, βοηθούν πάρα πολύ στην προσαρμογή μας στον κοινωνικό χώρο, στη ρύθμιση της σωστής συμπεριφοράς μας και στο ν’ αποχτήσει η ζωή μας «ανθρώπινη ουσία» και ποιότητα αναβαθμισμένη. Θεμέλιος και ακρογωνιαίος λίθος η ψυχολογία στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, μας ανοίγει δρόμους εκεί που με την πρώτη ματιά βλέπουμε φράγμα αδιαπέραστο, σ’όλες τις καμπές του βίου μας. Μ’αυτήν βοηθό, ο μαθητής συμπεριφέρεται σωστά στον συμμαθητή του, ο σπουδαστής στον συμφοιτητή του, ο εργαζόμενος στον συνάδελφό του, ο ερωτευμένος στον ερωτικό του σύντροφο, ο τεχνίτης στον ομότεχνο, ο ανώτερος στον κατώτερο, ο κατώτερος στον ανώτερο, ο άντρας στη γυναίκα, η γυναίκα στον άντρα, ο οικονομικά δυνατός στον οικονομικά αδύνατο, ο ευγενής στον αγενή, ο μορφωμένος στον αμόρφωτο, ο ηθικός στον ανήθικο, ο ειλικρινής στον ανειλικρινή, ο τολμηρός στο δειλό, ο αλτρουιστής στον ατομιστή, ο μεγάλος στον μικρό, ο δάσκαλος στο μαθητή, ο γονιός στο παιδί, ο φίλος στον φίλο αλλά και στον ξένο.

Οι διαφορές που παρουσιάζουν οι άνθρωποι είναι περισσότερο επίκτητες, εξαιτίας των «ρόλων» που παίζουν στην κοινωνία ανάλογα με τη θέση τους, γιατί αυτοί οι ρόλοι επιδρούν στην προσωπικότητα. Η παιδεία και η αγωγή συμπληρώνουν τη δομή του χαρακτήρα.

Εφόσον η κοινωνικότητα προβάλλει ως έμφυτη τάση για επικοινωνία και συμβίωση με τους άλλους, επειδή ο άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης (υλικά και ψυχικά, ηθικά και πολιτιστικά), τη φυσιολογική του πληρότητα και ισορροπία το Εγώ – ως ατομικό συμφέρον της ύπαρξης – τη βρίσκει στο Εμείς – ως κοινωνικό συμφέρον. Κι η προσαρμογή σ’ αυτή την κοινωνική συμβίωση, που θα οδηγήσει σ’ έναν ομαλό ψυχικό βίο, περνάει μέσα από ένα πλέγμα δημιουργικής προσπάθειας και αλτρουιστικής συμπεριφοράς. Σ’ αυτό το είδος της συμπεριφοράς θα διακρίνουμε: την άμβλυνση του ενστίκτου της επιθετικότητας και την καταστολή των συγκρούσεων, την καλλιέργεια της συνεργασίας και του αλληλοσεβασμού, τη δημιουργία φιλικών διαπροσωπικών σχέσεων, το πνεύμα της συμπαράστασης, της στοργής και της αγάπης, αλλά και της αξιοπρέπειας, της τιμής και της εμπιστοσύνης, την παραδοχή της ισότητας των δυο φύλων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – που είναι απόρροια της ανθρωπιστικής ηθικής. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα δικαιοσύνης ελευθερίας και ανθρωπιάς, το συναίσθημα της αβεβαιότητας, και της ανασφάλειας (που είναι η πηγή του άγχους της εποχής μας) υποχωρεί, και αυτή η «κοινωνικοποίηση του Εγώ» ολοκληρώνει το άτομο, που αποκτάει σιγά – σιγά μια ώριμη κοινωνική συνείδηση με υψηλούς στόχους.

Την αντίθετη τελείως εικόνα συναντούμε στον ατομιστή με την αντικοινωνική συμπεριφορά, που τελικά ζημιώνει την ύπαρξη του και τους άλλους. Εξάλλου, ” ΤΟ ΤΩ ΣΜΗΝΕΙ ΜΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΟΥΔΕ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΗ ΣΥΜΦΕΡΕΙ” (Μ.Αυρήλιος)

Το πρόβλημα της ψυχολογίας του ατόμου μέσα στον κοινωνικό χώρο είδε τις σωστές διαστάσεις ο A. Adler (1870-1935). Μαθητής του S. Freud και ιδρυτής της «Ατομικής ψυχολογίας» δέχεται πως το βασικό κίνητρο της δραστηριότητας του ανθρώπου (που πηγάζει απ’το δυναμικό ασυνείδητο) είναι η ορμή για κοινωνική αναγνώριση, για επικράτηση και κυριαρχία, για υπερνίκηση των μειονεκτημάτων του και δύναμη. To κάθε άτομο που είναι – ξεχωριστό και ανεπανάληπτο φοβάται μήπως το απορρίψει η ομάδα εξαιτίας κάποιας σωματικής ή πνευματικής μειονεξίας του (: εσωτερική αιτία) ή όταν το περιβάλλον είναι ακατάλληλο (: εξωτερική αιτία) οπότε δεν γίνεται σωστή αποτίμηση της αξίας του. Έτσι, εμποδίζεται η ορμή και η τάση για αναγνώριση, και δημιουργείται ένα πιεστικό συναίσθημα αυτοϋποβιβασμού και κατωτερότητας που θέτει σε κίνδυνο την ίδια του την ύπαρξη, ένα σύμπλεγμα μειονεκτικότητας (Minderwrtigkeits Komplex). Σ’αυτό το συναίσθημα της αυτοϋποβάθμισης το άτομο αντιδρά με δυο τρόπους: α) το αντισταθμίζει με την εξιδανίκευση και την δημιουργικότητα σ’ έναν άλλο τομέα. Εκεί οφείλονται τα μεγάλα επιτεύγματα των ελαττωματικών ατόμων (Δημοσθένης, Αγησίλαος, Τουλούζ – Λωτρέκ, Μπετόβεν κ.α) β) το απωθεί προς το ασυνείδητο και παθαίνει νεύρωση. Η νεύρωση είναι ένα σύστημα προσωπικών υπεκφυγών και δικαιολογιών που αφορούν αντικοινωνικές αντιδράσεις συμπεριφοράς. Το άτομο επιχειρεί να δικαιολογήσει την (ανάρμοστη) στάση του ως προς την επίλυση κυρίως τριών βασικών προβλημάτων του: α) την επαγγελματική του αποκατάσταση, β) τη σχέση του με το ετερόφυλο, γ) τις διανθρώπινες σχέσεις του. Τα νευρωτικά συμπτώματα είναι συνήθεις φανταστικές ασθένειες για να δικαιολογήσει το άτομο την αδυναμία του.

Ο S.Freud (1865-1939) ως αιτία της νεύρωσης βρίσκει τις “απωθήσεις” στο ασυνείδητο τις επιθυμίες του ατόμου (και ιδιαίτερα την σεξουαλική) επειδή τις απαγορεύει η κοινωνία, το γονεϊκό πρότυπο, ο θεός, το υπερ-Εγώ (: η ηθική συνείδηση) του νευρωτικού.

Ο νεοφροϋδικός Erich Fromm (1900-1980) υποστηρίζει ότι μέσα στη σύγχρονη απάνθρωπη κοινωνία όπου απουσιάζει η αλληλεγγύη και η αγάπη, το άτομο εγκαταλείπει την προσπάθεια για προσωπική εξατομίκευση και μιμείται έναν “κοινωνικό τύπο” νομίζοντας έτσι ότι θα λύσει τα προβλήματά του. Οι γονείς, όπως και η αγωγή της πολιτείας καλλιεργούν στον νέο άνθρωπο έναν “κοινωνικό χαρακτήρα” (προσαρμοσμένον στο πολιτικο-οικονομικό σύστημα της χώρας) εις βάρος του “ατομικού του χαρακτήρα” και της ανάπτυξης μιας ελεύθερης και δημιουργικής προσωπικότητας. Ο Fromm διακρίνει στη σημερινή κοινωνία τους εξής “μη παραγωγικούς” κοινωνικούς τύπους: τον εκμεταλλευτή, τον υποτακτικό, τον σαδιστή, τον μαζοχιστή, τον άβουλο, τον εύπιστο, τον φανατικό. Την μίμηση των κοινωνικών προτύπων υποστήριξαν και οι κοινωνιολόγοι G.Tarde (1843-1904) και E.Durkheim (1858-1917).

Ο ομαλός ψυχικός βίος που εξασφαλίζεται από ομαλές κοινωνικές συνθήκες και προπαντός από σωστή και φωτισμένη παιδεία, είναι μια εγγύηση για σωστή και φυσιολογική συμπεριφορά. Το ψυχολογικό πρόβλημα εμφανίζεται όταν το άτομο συμπεριφέρεται με τρόπο ασυνεπή προς τις προσωπικές του ανάγκες ή τις κοινωνικές απαιτήσεις. Τότε έχουμε διαταραχή της συμπεριφοράς και πρέπει ν’αναζητήσουμε τα αίτια και τις μορφές θεραπείας. Όρος απαραίτητος για την αντιμετώπιση αυτού του ατόμου είναι η κατανόηση και η ανεκτικότητα με την οποία θα τον περιβάλλουμε. Τα παιδιά, οι έφηβοι και οι γέροι χρειάζονται περισσότερο αυτή τη στοργική αντιμετώπιση. Η συναισθηματική οξύτητα είναι η χαρακτηριστική συμπεριφορά του απαίδευτου και άπειρου, ενώ η πνευματική επιείκεια είναι κορυφαία αρετή του πεπαιδευμένου και πεπειραμένου. Η προκατάληψη, η νοσηρή φαντασία, η καχυποψία κι ο εγωισμός είναι πάντα κακοί σύμβουλοι στην αμερόληπτη ψυχολογία των συνανθρώπων μας.

Οι διάφοροι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας δημιουργούν ή επηρεάζουν την ψυχολογία των ατόμων που τους εκπροσωπούν. Τα διάφορα επαγγέλματα των εργατών ή των επιστημόνων, των επιχειρηματιών ή των πνευματικών ανθρώπων που ασχολούνται με την αισθητική, την ηθική και τη φιλοσοφία της γνώσης, διαμορφώνουν και μια ιδιαίτερη ψυχολογία, που πρέπει κάθε φορά να τη λαμβάνουμε υπόψη μας στις συνδιαλλαγές μας μαζί τους. Φυσικά, πριν απ’ το επάγγελμα υπάρχει ο άνθρωπος με τον έμφυτο χαρακτήρα του και απέναντι του υπάρχει ο συνάνθρωπος που θα τον κρίνει με κατανόηση ή θα τον κατακρίνει με μεροληψία. Όμως, πριν κακοχαρακτηρίσουμε κάποιον, ας σκεφτούμε μήπως ανήκει σε διαφορετικό ψυχολογικό τύπο απ’ τον δικό μας – και να τον κρίνουμε με το δικό του μέτρο. Γιατί, πως μπορεί να ζητάμε τον ίδιο ήχο από ένα όργανο της ορχήστρας διαφορετικό απ’ το δικό μας; Γι’ αυτό και οι άνθρωποι ομαδοποιούνται και πιάνουν φιλίες σύμφωνα με τις ομοιότητες που έχουν, όπως και τα μουσικά όργανα της ορχήστρας απαρτίζουν ηχητικές ενότητες. Ο Δημόκριτος το επισήμανε: «Ομοφροσύνη φιλίην ποιεί». Και κάτι ακόμα σημαντικό: Είναι κακός ψυχολόγος όποιος βασισμένος στην ψυχολογία του φύλου του αναλύει και κρίνει το άλλο φύλο. Για τη σωστή κατανόηση της γυναικείας συμπεριφοράς πρέπει ο άντρας να χρησιμοποιεί γυναικεία κριτήρια. Πράγμα αδύνατο για την φύση του. (Και το αντίστροφο).

Η δικαιοσύνη απαιτεί να είμαστε αντικειμενικοί στις ψυχολογικές κρίσεις μας, αλλά οι προτιμήσεις μας νοθεύουν την αντικειμενικότητα μας. Ακόμα και σε πράξεις ηθικά αδιάφορες (όπως το πως τρώμε ή κοιμόμαστε) δίνουμε κάποιον ηθικό ή δεοντολογικό προσδιορισμό, ανάλογα με το πρόσωπο που συμπαθούμε ή αντιπαθούμε. Εξάλλου, ο άνθρωπος που συμπαθούμε κι όχι ο άνθρωπος με τη λογική μπορεί και να μας επηρεάσει στην αλλαγή της συμπεριφοράς μας. Είναι επίσης αξιοπρόσεκτο και το ότι αν τύχει κι έχει κάποιος τα προτερήματα του ανθρώπου που αντιπαθεί, συχνά επιθυμεί ν’ απαλλαγεί απ’ αυτά, μα πρόθυμα μιμείται τα ελαττώματα του φίλου του…

Σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά παίζει η ηλικία. Ο νέος, κι αν ακόμα έχει τη μάθηση ενός γέρου σοφού, ποτέ δεν θα χει και την ίδια συμπεριφορά. Η ηλικία είναι η σοφία της συμπεριφοράς. Βέβαια, η συμπεριφορά ακολουθεί πιστά την παιδεία μας όπως ο ίσκιος το σώμα μας, αλλά η συμπεριφορά είναι μια γρήγορη συνήθως αντίδραση σ’ ένα ερέθισμα. Για κάθε ξένη όμως επίδραση υπάρχει μόνο μια σωστή αντίστοιχη αντίδραση από μέρους μας. Γι’ αυτό γλιστράμε σε λάθος. Η σωστή συμπεριφορά είναι μία, τα πάθη μας πολλά και η άγνοια μας περισσότερη. Κι ακόμα, ψυχολογούμε τους άλλους επιπόλαια και μετά διαμαρτυρόμαστε ότι μας εξαπάτησαν… Χρειάζεται λοιπόν προσοχή και σχολαστική μελέτη των χαρακτήρων που συναναστρεφόμαστε, τόσο στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο όσο και στον στενότερο φιλικό ή οικογενειακό. Το περιβόητο «χάσμα των γενεών» δεν θα είχε αυτό το εύρος αν χαρακτήριζε όλους η κατανόηση και η διαλλακτικότητα απέναντι στα ετεροχρονικά άτομα (που αναγκαστικά είναι φορείς των αξιών και ιδεολογιών της εποχής τους).

Κι αν προσπαθήσουμε επίμονα να καταλάβουμε τη συμπεριφορά του κόσμου – αιτιολογώντας τη – τότε θα γνωρίσουμε έκπληκτοι έναν καινούργιο κόσμο ανθρώπων. Έναν κόσμο γεμάτον αξίες που παραγνώρισε ο εγωισμός μας, και γεμάτων αγωνία που προσπέρασε η στοργή και η αγάπη μας.

Όλοι ομολογούν ότι στάθηκαν πολύ τυχεροί εκείνοι που ευτύχησαν στην ερωτική τους ζωή. Και μ’ αυτό εννοούν την πλήρη – κατά το δυνατόν- συνάντηση των δύο εραστών, που είχαν καταργήσει την επιφυλακτικότητα και την υποκρισία και οι προσωπικότητες των δύο συγχωνεύονται σε μία, έτσι που η πεζή ζωή μετατρέπεται σε παράδεισο. Το ερωτικό φαινόμενο δίνει μια άλλη διάσταση, πιο υπερβατική στη ζωή μας.

Το ερωτικό φαινόμενο αφορά στην ελκτική γοητεία δυο ατόμων που βασικά στοχεύουν στην απόλαυση της σεξουαλικής ηδονής. Αυτό είναι το πρωτογενές βιολογικό κίνητρο της ερωτικής έλξης, και δευτερογενώς η φύση επιτελεί το θαυμαστό έργο της: την διαιώνιση του είδους.

Υπάρχει λοιπόν το «ένστικτο της συνουσίας και όχι της αναπαραγωγής» (Νίτσε). Η αμοιβαία έλξη είναι η αφετηρία του έρωτα που οδηγεί σε έναν δαιδαλώδη δρόμο αιθρίας και καταιγίδων, συμφωνίας και ασυμφωνίας χαρακτήρων, ρεαλισμού και ρομαντισμού, ορθολογικής αποτίμησης και φαντασιακής αλληλοεξιδανίκευσης, έως ότου ο έρωτας τερματίσει στον γάμο και την συμβίωση, ή στον χωρισμό και τη μοναξιά. Γι’ αυτό ένας επιτυχημένος έρωτας στηρίζεται σε άτομα μη εγωκεντρικά, αλλά αλτρουιστικά, με κατανόηση και διαλλακτικότητα, με ευγένεια και ήθος, συνεργάσιμα και συμβιβαστικά, υποχωρητικά και καλλιεργημένα.

Αντίθετα, άτομα ανίκανο να ψυχολογήσουν σωστά τον σύντροφό τους, άτομα υπερθυμικά, παρορμητικά και ευέξαπτα, χαρακτήρες ασταθείς και θρασύδειλοι, συμπλεγματικοί και καχύποπτοι, αποτυγχάνουν στον έρωτα. Οι άνθρωποι που θέλουν να παίρνουν χωρίς να δίνουν, παραχαϊδεμένοι και άβουλοι (από την υπερπροστασία των γονέων) υπερόπτες και «ρατσιστές» δεν έχουν θέση στον ερωτικό παράδεισο. Κάθε άνθρωπος διψάει για έρωτα που συνδυάζει την ψυχική αγάπη και την σωματική συνεύρεση. Κι αυτή η δίψα πραΰνεται προσωρινά και πάλι φουντώνει ανικανοποίητη, γιατί η ζωή είναι δεμένη με τον έρωτα και με όλες τις παραλλαγές του.

Βασικό στοιχείο του μεγάλου έρωτα είναι η αποκλειστικότητα. Χαρακτηριστικά του γνωρίσματα είναι η αφοσίωση μέχρι θυσίας, το συναίσθημα της ιδιοκτησίας απ’ όπου πηγάζει και η επιθετικότητα προς τους ανταγωνιστές. Ο αληθινός έρωτας γνωρίζει να εξισορροπεί το ένστικτο με το συναίσθημα και τη φαντασία. Η φύση διδάσκει την τέχνη και την φιλοσοφία του έρωτα, και η εμπειρία του ολοκληρώνεται αφού περάσει η πρώτη νεότητα. Στους ώριμους ανθρώπους ωριμάζει και ο έρωτας. Τότε εξευγενίζεται, ωραιοποιούνται οι τρέλες του και υποβαθμίζεται ο εγωισμός του, γιατί ο έρωτας είναι ένα πάθος εγωιστικό και απαιτητικό, αδηφάγο και αψίκορο. Ωστόσο ο έρωτας είναι μια συζυγία ψυχών αμφίσημη: επιτυχημένη ή αποτυχημένη. Άλλοτε πρόκειται για μια διπλή ευτυχία και άλλοτε καταλήγει σε μια διπλή μοναξιά.

Για την έν-θεη ή εν-θουσιαστική μανία του έρωτα μας μιλούν ο Πάν και οι Νύμφες, καθώς και όλοι οι θεοί και τα σύμβολα της γονιμότητας σε όλους τους λαούς της γης.

Ο έρωτας στην αρχαιοελληνική μυθολογία ενσαρκώνεται στο πρόσωπο της Αφροδίτης, ενώ ο γάμος στην φυσιογνωμία της Ήρας. Η πρώτη εμφανίζεται γεμάτη θέλγητρα και καλοσύνη, αλλά η δεύτερη σαν κακότροπη και εχθρό της. Κι αυτό δείχνει την δυσκολία της συνύπαρξης του έρωτα μέσα στο γάμο, μιας ύπαρξης – της ανθρώπινης – που από την φύση της είναι βιολογικά δισυπόστατη, ενστικτικά πολυερωτική και συναισθηματικά μονογαμική. Το μεγάλο κατόρθωμα αυτής της ύπαρξης είναι να μπορέσει να διατηρήσει τον έρωτα μέσα στον γάμο. Αυτό θέλει μεγάλη τέχνη και πείρα, θέληση και ψυχική επάρκεια.

Ο έρωτας αρχίζει από την επαφή των χειλιών στο φιλί, που είναι μια πρόγευση – ωμοφαγική – του πλάσματος που αγαπάμε. Και ύστερα «οι εραστές αγκαλιάζονται, παλεύουν και φιλιούνται ο καθένας για λογαριασμό του, λέγοντας: «σ’ αγαπώ, σε λατρεύω» και κλαίνε και πονούν και μαλώνουν λέγοντας: «είμαστε ευτυχισμένοι»! (Henry Barbusse).

Στον έρωτα – όπως άλλωστε και σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες – υπάρχουν διαβαθμίσεις εντάσεων: η έλλειψη, η μεσότητα, η υπερβολή. Στην πρώτη βαθμίδα βρίσκονται οι αφύσικα εγκρατείς – ανέραστοι. Εδώ υπάγονται οι βιολογικά ανίκανοι ή υποτονικοί, οι ψυχολογικά κομπλεξικοί από τον φόβο του σεξουαλικού συντρόφου ή από κάποια ατυχή απόρριψη στην ερωτική τους ζωή, και σε μεγάλο ποσοστό οι υποταγμένοι σε κάποια θρησκευτική πίστη ή στην διακονία ενός υψηλού ιδανικού που έταξαν ως σκοπό της ζωής τους. Αυτές είναι οι βασικές και συνηθέστερες περιπτώσεις αυτής της βαθμίδας. Υπάρχουν όμως και πολλές άλλες εξατομικευμένες αλλά σπανιότερες.

Στην μέση – νορμάλ κατηγορία βρίσκονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Γι’ αυτούς η ερωτική λειτουργία είναι μια φυσιολογική και αναγκαία επιταγή στην οποία πειθαρχούν χωρίς άγχος και ψυχικές αναστολές, χωρίς υπερβολές και απαράδεκτες εκτροπές. Η χαρά που προσφέρει η ζωή με τον ερωτικό σύντροφο είναι μεγάλη και δεν την αρνούνται. Την επιδιώκουν όσο το επιτρέπει ο τρόπος της ζωής τους, και ενώ την αναγνωρίζουν ως ύψιστο αγαθό, δεν θυσιάζονται γι’ αυτό, όταν κάτι δεν πάει κατ’ ευχήν. Είναι πάντοτε ανοιχτοί και καλοπροαίρετοι στον έρωτα, και δεν δένονται στο κατάρτι της άρνησης και της εγκράτειας σαν τον Οδυσσέα, όπως οι άνθρωποι της πρώτης βαθμίδας.

Στην ερωτική υπερβολή ανήκουν οι ερωτομανείς και παθιασμένοι, οι λάγνοι οι παράφοροι και οι τρελοί από το πάθος. Αυτοί είναι οι αδηφάγοι και μέθυσοι, που γίνονται παρανάλωμα της ερωτικής φλόγας και οδηγούνται συχνά στην παραφροσύνη, στο έγκλημα και στην καταστροφή. Η κατάχρηση της θεραπευτικής δόσης μετατρέπει το φάρμακο του έρωτα σε φαρμάκι θανατηφόρο. Ο φυσιολογικός πόθος γίνεται αφύσικο πάθος και καταλήγει σε πάθημα.

Τόσο η πρώτη κατηγορία: το ισόβιο ΟΧΙ στον έρωτα, όσο και η τρίτη με την ισόβια υπερβολή, έχουν το ίδιο αρνητικό αποτέλεσμα για τον άνθρωπο. Ο Ευριπίδης το είχε επισημάνει: «Αυτοί που αποφεύγουν υπερβολικά την Αφροδίτη είναι το ίδιο άρρωστοι μ’ εκείνους που την κυνηγούν υπερβολικά» (Οι την Κύπριν άγαν φεύγοντες, νοσούσι ομοίως τοις άγαν θηρωμένοις).

Ξεχνούν τις χάρες που τους έγιναν

Στα μέσα του 9ου αιώνα μ.Χ., ένας νεαρός άντρας ονόματι Μιχαήλ ο 3ος ανέβηκε στο θρόνο της Ανατολικής Ρωμαίικής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινής). Η μητέρα του, η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, είχε εξοριστεί σε ένα μοναστήρι και ο εραστής της, ο Θεόκτιστος, είχε δολοφονηθεί. Τη συνωμοσία για τον εκθρονισμό της Θεοδώρας την κατεύθυνε ο έξυπνος και φιλόδοξος θείος του Μιχαήλ, ο Βάρδας. Ο Μιχαήλ ήταν ένας νεαρός και άπειρος ηγεμόνας, περιστοιχισμένος από συνωμότες, δολοφόνους και άσωτους. Στην επικίνδυνη αυτή εποχή χρειαζόταν κάποιον σύμβουλο που να μπορούσε να τον εμπιστευτεί και οι σκέψεις του στράφηκαν προς τον Βασίλειο, τον καλύτερο φίλο του. Ο Βασίλειος δεν διέθετε εμπειρία σε θέματα διακυβέρνησης και πολιτικής – στην πραγματικότητα ήταν ο επικεφαλής των βασιλικών στάβλων – αλλά είχε αποδείξει την αγάπη του και την ευγνωμοσύνη του επανειλημμένα.

Είχαν συναντηθεί μερικά χρόνια πριν, όταν ο Μιχαήλ είχε επισκεφτεί τους στάβλους και κάποιο άγριο άλογο είχε ξεφύγει. Ο Βασίλειος, νεαρός Μακεδόνας σταβλίτης που καταγόταν από αγροτική οικογένεια, έσωσε τη ζωή του Μιχαήλ. Η δύναμη και το κουράγιο του σταβλίτη εντυπωσίασαν τον Μιχαήλ, ο οποίος αμέσως έβγαλε τον Βασίλειο από την αφάνεια και τον προήγαγε από τη θέση του εκπαιδευτή αλόγων σε επικεφαλής των στάβλων. Γέμισε το φίλο του δώρα και τιμές και έγιναν αχώριστοι. Επίσης έστειλε τον Βασίλειο στο καλύτερο σχολείο του Βυζαντίου και ο άξεστος χωρικός έγινε ένας καλλιεργημένος και εκλεπτυσμένος αυλικός.

Τώρα ο Μιχαήλ ήταν αυτοκράτορας και χρειαζόταν κάποιον που να του είναι πιστός. Σε ποιον Θα μπορούσε να εμπιστευτεί τη θέση του αρχιθαλαμηπόλου και του αρχισυμβούλου αν όχι στο νεαρό άντρα που ο έσωσε τη ζωή του;

Ο Βασίλειος μπορούσε να εκπαιδευτεί για τη θέση και ο Μιχαήλ τον αγαπούσε όπως έναν αδελφό. Προτίμησε να αγνοήσει τη συμβουλή αυτών που πρότειναν τον Βάρδα σαν πιο έμπειρο και διάλεξε το φίλο του.

Ο Βασίλειος έμαθε γρήγορα και σύντομα έδινε συμβουλές στον αυτοκράτορα επάνω σε όλα τα θέματα του κράτους. Το μόνο πρόβλημα ήταν τα χρήματα – ο Βασίλειος ποτέ δεν είχε αρκετό. Η έκθεσή του στη μεγαλοπρέπεια της ζωής της Βυζαντινής αυλής τον έκανε άπληστο για τα οφέλη της εξουσίας και της δύναμης. Ο Μιχαήλ διπλασίασε και τριπλασίασε το μισθό του, του απένειμε τίτλο ευγενείας και τον πάντρεψε με τη δική του ερωμένη, την Ευδοξία Ινγκερίνα. Ο Μιχαήλ πίστευε άτι έπρεπε να κάνει το παν για να κρατά ικανοποιημένο έναν τόσο πιστά φίλο και σύμβουλο. Αλλά επρόκειτο να προκύψουν και άλλα προβλήματα. Ο Βάρδας τώρα ήταν επικεφαλής του στρατού και ο Βασίλειος έπεισε τον Μιχαήλ άτι ο Θείος του ήταν υπερβολικά και αθεράπευτα φιλόδοξος. Έχοντας την ψευδαίσθηση ότι μπορούσε να ελέγξει τον ανιψιό του, ο Βάρδας είχε συνωμοτήσει για να τον βάλει στο θρόνο και θα μπορούσε να συνωμοτήσει ξανά, με τη διαφορά πως αυτή τη φορά θα το έκανε για να απαλλαγεί από τον Μιχαήλ και να ανεβεί στο θρόνο ο ίδιος. Ο Βασίλειος έχυνε το δηλητήριό του στα αυτιά του Μιχαήλ μέχρι που ο αυτοκράτορας συμφώνησε να τον δολοφονήσουν. Στη διάρκεια κάποιων ιπποδρομιών, ο Βασίλειος πλησίασε τον Βάρδα μέσα στο πλήθος και τον μαχαίρωσε. Αμέσως μετά, ο Βασίλειος ζήτησε να αντικαταστήσει τον Βάρδα στη θέση του αρχηγού του στρατού από την οποία θα μπορούσε να ελέγχει το βασίλειο και να καταστέλλει τις εξεγέρσεις. Και το κατάφερε.

Τώρα η δύναμη και τα πλούτη του Βασιλείου όλο και αυξάνονταν και μερικά χρόνια αργότερα, όταν ο Μιχαήλ βρέθηκε σε δύσκολη οικονομική κατάσταση εξαιτίας της ασύστολης σπατάλης του, του ζήτησε να του επιστρέψει κάποια από τα χρήματα που είχε δανειστεί όλα τα προηγούμενα χρόνια. Προς μεγάλη έκπληξη του Μιχαήλ, ο Βασίλειος αρνήθηκε με τόσο αυθάδικο και ξεδιάντροπο ύφος που έκανε τον αυτοκράτορα να συνειδητοποιήσει στιγμιαία τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρισκόταν. Ο πρώην σταβλίτης είχε περισσότερα χρήματα, περισσότερους συμμάχους στο στρατό και στη σύγκλητο και τελικά περισσότερη δύναμη και από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Μερικές εβδομάδες αργότερα, μετά από μια νύχτα ποτού και κραιπάλης, ο Μιχαήλ ξύπνησε και βρέθηκε περικυκλωμένος από στρατιώτες. Ο Βασίλειος παρακολουθούσε καθώς οι στρατιώτες μαχαίρωναν τον αυτοκράτορα μέχρι που εξέπνευσε. Κατόπιν, αφού αυτοαναγορεύτηκε αυτοκράτορας, διέσχισε τους δρόμους του Βυζαντίου έφιππος, επιδεικνύοντας το κεφάλι του πρώην ευεργέτη και καλύτερου φίλου του που το είχε καρφωμένο στην άκρη ενός δόρατος.

Τα τρία μεγάλα πλήγματα του ανθρώπινου ναρκισσισμού

Κάθε μωρό όταν γεννιέται, ξεκινά την ζωή του ως ένας παντοδύναμος νάρκισσος. Εάν πεινάσει εμφανίζεται ως δια μαγείας ένας μαστός γεμάτος τροφή, αν κρυώνει εμφανίζεται μια ζεστή κουβέρτα, αν νιώσει μοναξιά ή φόβο και πάλι ως δια μαγείας εμφανίζεται μια αγκαλιά με χάδια.
 
Το βρέφος θεωρεί στον πρωταρχικό του ναρκισσισμό πως η κάθε του επιθυμία ικανοποιείται αυτόματα, χωρίς να μπορεί να διαχωρίσει πως η ικανοποίηση αυτή έρχεται από ένα άλλο άτομο που αποτελεί ξεχωριστή οντότητα με άλλες ανάγκες και επιθυμίες. Αργότερα κατά την ψυχολογική απόσχιση από την μητέρα τροφοδότη θα μάθει να αναστέλλει τις επιθυμίες του ή να τις καθυστερεί υπό το πρίσμα της παιδαγωγικής που θα λάβει. Αυτή ωστόσο η ικανότητα να αναστέλλει ένα παιδί τις επιθυμίες του σηματοδοτεί και την ωρίμανσή του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που οι Στωικοί φιλόσοφοι αναφέρουν πως η μεγαλύτερη πηγή δυστυχίας και άγχους στους ανθρώπους είναι η ανικανότητά τους να δεχθούν αλλαγή της πραγματικότητας.
 
Οι άνθρωποι λοιπόν εγκαταλείποντας αυτό τον πρώιμο ναρκισσισμό οδεύουν προς την ανεξαρτησία και την αυτοδυναμία τους, διαμορφώνουν το ίδιο τους το μέλλον με τις πράξεις τους. Ωστόσο, το αρχικό αίσθημα ενός ανθρώπου που συνειδητοποιεί πως καμιά του επιθυμία δεν θα ικανοποιηθεί αυτόματα και πως δεν υπάρχει κανένας υπερφυσικός προστάτης που θα αποτρέψει την πραγματοποίηση κάθε υπερφυσικού φόβου που φωλιάζει μέσα του, κάθε άλλο παρά αίσθημα ηρεμίας προσφέρει.
 
Ένας άνθρωπος που βιώνει την απόλυτη ελευθερία θα βιώσει και ένα αίσθημα απόλυτης μοναξιάς, αμφιβολίας και θλίψης. Είναι πλέον μόνος και θα πρέπει να παλέψει ανάμεσα στις επιθυμίες που ξεπηδούν από το ασυνείδητό του και στους φόβους που τις συνοδεύουν καθώς και να ικανοποιήσει τις κοινωνικές επιταγές που σαν υποχρεώσεις συνοδεύουν την ενήλικη ζωή. Σαν άλλος πρωτόπλαστος άνθρωπος, από την κατάσταση της απόλυτης ευτυχίας μα και εξάρτησης, που βρισκόταν στον κήπο της Εδέμ υπό την απόλυτη προστασία του πατέρα Θεού, ξαφνικά συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στο καλό και το κακό (δοκιμάζει από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού), αποκτά συνείδηση και κατ’ επέκταση αναζητά την αυτονομία του, την ελευθερία του. Συνεπώς θα εκδιωχθεί από τον κήπο της Εδέμ, όχι τιμωρητικά, μα ως αναγκαία εκκίνηση της πραγματικής του ελευθερίας. Θα πρέπει να βιώσει την εγκατάλειψη και την μοναξιά ώστε να αυτονομηθεί πραγματικά.
 
Ο Καζαντζάκης έλεγε πως η πραγματική ελευθερία είναι να λυτρωθείς από όλους τους σωτήρες (γιατί θα είσαι ο ίδιος, σωτήρας του εαυτού σου). Έλεγε πως για να καταφέρει ένας άνθρωπος να απελευθερωθεί από τον φόβο της αυτονομίας και να διεκδικήσει τα ηνία της ύπαρξής του είναι να μην ελπίζει και να μην φοβάται.
 
Η ανθρωπότητα λοιπόν έχει δυο ισχυρές αόρατες αλυσίδες από τις οποίες πρέπει να απελευθερωθεί. Η πρώτη, του απόλυτου ναρκισσισμού λόγω του αισθήματος μεγαλείου και φιλαυτίας που την ακολουθεί και η δεύτερη του φόβου μπροστά στο βάρος της απόλυτης ελευθερία και αυτονομίας λόγω της μοναξιάς που την συνοδεύει. Η ωρίμανση, η ψυχική υγεία, ο θησαυρός αυτός, κρύβεται ακριβώς στην σπηλιά που ο άνθρωπος φοβάται να εισέλθει.
 
Ο Νικόλαος Κοπέρνικος, ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Σίγκμουντ Φρόυντ έδωσαν τρία τεράστια πλήγματα στον πανανθρώπινο ναρκισσισμό. Οι θεωρίες τους, ισοπεδώνοντας τις αυταπάτες της ανθρωπότητας, αποτέλεσαν την βάση μιας νέας θεώρησης του κόσμου. Η μεταφυσική έδωσε τη σκυτάλη στην φυσική και οι παιδικοί φόβοι και αυταπάτες στην αυτοκυριαρχία.
 
Ο άνθρωπος πίστευε πως η κατοικία του, ο πλανήτης Γη (κατά συνέπεια και ο ίδιος), αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος και τα πάντα κινούνται γύρω από αυτήν. Με αυτή τη θεώρηση για την κεντρική θέση της Γης ο άνθρωπος, επιβεβαίωνε την τάση του να αισθάνεται τον εαυτό του ως κέντρο του σύμπαντος όπου οτιδήποτε κινείται το κάνει μονάχα σε σχέση με αυτόν (πρωταρχικός ναρκισσισμός). Την ναρκισσιστική αυτή αυταπάτη προσπάθησε να διαλύσει ο Νικόλαος Κοπέρνικος τον 16ο αιώνα αναφέροντας πως ο ήλιος αποτελεί το κέντρο του ηλιακού συστήματος και πως η Γη, όπως και οι άλλοι πλανήτες, περιφέρεται γύρω από αυτόν (πολύ πριν από αυτόν, οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είχαν αμφισβητήσει επίσης την θεώρηση αυτή). Παρά τις έντονες ενστάσεις και απειλές κατά του Κοπέρνικου από την τότε Εκκλησία, η ανθρωπότητα δέχθηκε την λεγόμενη κοσμολογική προσβολή. Η Γη δεν αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος, κατ’ επέκταση ούτε και ο ίδιος.
 
Σύμφωνα με την Βίβλο, ο άνθρωπος διαφοροποιείται από τα ζώα καθώς διαθέτει αθάνατη ψυχή. Ο άνθρωπος επικαλέστηκε μια θεϊκή καταγωγή και είδε μια τελειότητα στην ύπαρξή του (κατ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση ενός τέλειου όντος). Αυτή η αυτοδίδακτη καταγωγή του, του επέτρεψε να διαρρήξει τα δεσμά της ταπεινωτικής κοινής καταγωγής με τα ζώα και να αποκαλέσει τον εαυτό του αθάνατο. Αυτή η έπαρση δεν αποτελεί παιδικό κατάλοιπο, αλλά μάλλον κοινή πεποίθηση των ενηλίκων. Ο Κάρολος Δαρβίνος τον 18ο αιώνα με τις μελέτες του, κλόνισε ισχυρά αυτή την έπαρση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο από ένα φθαρτό ζώο που προέρχεται από αρχαιότερες μορφές άλλων ζώων. Ο άνθρωπος αποτελεί ένα απλό κομμάτι του ζωικού βασιλείου με την διαφορά πως διαθέτει ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως ακριβώς ένας σκύλος διαθέτει ανώτερη όσφρηση ή ένας γορίλας μεγαλύτερη δύναμη. Αυτή ήταν η δεύτερη, η βιολογική προσβολή του ανθρώπινου ναρκισσισμού.
 
Ο άνθρωπος χάνοντας τον έλεγχο του χωροχρονικού του προσδιορισμού, της καταγωγής του δηλαδή, εναπόθεσε τις ελπίδες του στο γεγονός πως ακόμα και αν δεν προέρχεται από ένα θεϊκό απόγονο (Αδάμ και Εύα), ακόμα και αν ο πλανήτης του δεν αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος, ωστόσο εκείνος κρατά τα ηνία της τωρινής του ύπαρξης και έχει τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού του τον οποίο ορίζει ελεύθερα μέσα στον κόσμο. Τότε όμως ήρθε η τρίτη προσβολή του ναρκισσισμού του, η ψυχολογική προσβολή από τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Ο Φρόυντ υποστήριξε πως ενώ παριστάνουμε τους αρχιτέκτονες της ίδιας μας της ύπαρξης, στην πραγματικότητα είμαστε σκλάβοι πανίσχυρων ασυνείδητων δυνάμεων (ενστίκτων, επιθυμιών, φόβων) που κυβερνούν τον νου και την συμπεριφορά μας. Η συνείδησή μας που αποτελείται από τις σκέψεις και τα πιστεύω μας αποτελεί την κορυφή ενός παγόβουνου. Πίσω από αυτές κρύβονται παιδικές αναμνήσεις και αποθηκευμένη γνώση που με την σειρά τους χειραγωγούνται από εγωιστικές πολλές φορές επιθυμίες σεξουαλικές ή μη, ένστικτα, φόβους και ντροπιαστικά αισθήματα θυμού και επικράτησης. Πιθανά άλλο ένα αποδεικτικό στοιχείο της κοινής προέλευσης του με το ζωικό βασίλειο. Η μόνη διαφορά του ανθρώπου με του κοινούς του προγόνους είναι πως ο πολιτισμός που δημιούργησε τον διαμόρφωσε μα και τον καταπίεσε.
Ο Μπέρτραντ Ράσελ (βραβείο Νόμπελ 1950) στο βιβλίο του, Μετά τη Γνώση, αναφέρει: η ζωή μας είναι ένα σύντομο επεισόδιο στη ζωή ενός μικρού πλανήτη που περιστρέφεται μοναχικός και πεπερασμένος σε μια μικρή γωνιά του σύμπαντος. Η ανθρωπότητα ζει με τον φόβο του θανάτου αιώνες αδημονώντας σωτηρία. Η γνώση μπορεί να μας διδάξει να μην κοιτάμε πια γύρω μας για να βρούμε φανταστικά στηρίγματα, να μην αναζητούμε συμμάχους στον ουρανό, αλλά να αποβλέπουμε καλύτερα στις δικές μας προσπάθειες εδώ κάτω στη γη για να κάνουμε το κόσμο τούτο περισσότερο κατοικήσιμο.

Οι φυσικοί υπολόγισαν ακριβώς τι είδους μοναδικότητα βρίσκεται στο κέντρο μιας ρεαλιστικής μαύρης τρύπας

Τον Ιανουάριο του 1916, ο Karl Schwarzschild, ένας Γερμανός φυσικός που βρισκόταν ως στρατιώτης στο ανατολικό μέτωπο, παρήγαγε την πρώτη ακριβή λύση στις εξισώσεις της γενικής σχετικότητας, τη ριζοσπαστική θεωρία της βαρύτητας του Αλβέρτου Αϊνστάιν. Η γενική σχετικότητα απεικονίζει τη βαρύτητα όχι ως μια ελκυστική δύναμη, όπως είχε ήδη γίνει κατανοητή, αλλά μάλλον ως το αποτέλεσμα του καμπύλου χωροχρόνου. Η λύση του Schwarzschild αποκάλυψε την καμπυλότητα του χωροχρόνου γύρω από μια στατική σφαίρα ύλης.

Οι μοναδικότητες μιας μαύρης τρύπας είναι τόσο αναπόφευκτες όσο αναμενόταν

Περιέργως, ο Schwarzschild παρατήρησε ότι εάν αυτή η ύλη περιοριζόταν σε μια αρκετά μικρή ακτίνα, θα υπήρχε ένα σημείο άπειρης καμπυλότητας και πυκνότητας – μια «μοναδικότητα» (ή ιδιομορφία – singularity) – στο κέντρο της σφαίρας.
 
Τα άπειρα που αναπτύσσονται στη φυσική συνήθως προκαλούν ανησυχία, και ούτε ο Αϊνστάιν, όταν έμαθε το αποτέλεσμα του στρατιώτη, ούτε ο ίδιος ο Karl Schwarzschild πίστευε ότι τέτοια αντικείμενα υπάρχουν πραγματικά. Ωστόσο, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1970, υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το σύμπαν περιέχει πολλές από αυτές τις οντότητες – που ονομάζονται «μαύρες τρύπες», επειδή η βαρύτητά τους είναι τόσο ισχυρή που τίποτα που δεν μπορεί να βγει από αυτές, ούτε καν το φως. Η φύση της «μοναδικότητα» μέσα στις μαύρες τρύπες είναι από τότε ένα μυστήριο.
 
Πρόσφατα, μια ομάδα ερευνητών που συνδέονται με την πρωτοβουλία Black Hole Initiative του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (BHI) σημείωσαν σημαντική πρόοδο σε αυτό το παζλ. Ο Paul Chesler , ο Ramesh Narayan και ο Erik Curiel διερεύνησαν το εσωτερικό των θεωρητικών μαύρων οπών που μοιάζουν με εκείνες που μελετήθηκαν από τους αστρονόμους, επιδιώκοντας να προσδιορίσουν τι είδους μοναδικότητα βρίσκεται μέσα τους.
 
Η μοναδικότητα δεν είναι ένα μέρος όπου οι ποσότητες γίνονται πραγματικά άπειρες, αλλά «ένα μέρος όπου η γενική σχετικότητα καταρρέει», εξήγησε ο Chesler. Σε ένα τέτοιο σημείο, η γενική σχετικότητα θεωρείται ότι υποχωρεί και ισχύει μια πιο ακριβή, μέχρι στιγμής άγνωστη, κβαντικής κλίμακας περιγραφή της βαρύτητας. Υπάρχουν όμως τρεις διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους η θεωρία του Αϊνστάιν μπορεί να το ξεπεράσει, οδηγώντας σε τρία διαφορετικά είδη πιθανών ιδιομορφιών.
 
«Το να γνωρίζεις πότε και πού διασπάται η γενική σχετικότητα είναι χρήσιμο να γνωρίζεις και ποιά θεωρία [της κβαντικής βαρύτητας] βρίσκεται πέρα ​​από αυτήν», είπε ο Chesler.
 
Η ομάδα του BHI (Black Hole Initiative ) βασίστηκε σε μια σημαντική πρόοδο που επιτεύχθηκε το 1963, όταν ο μαθηματικός Roy Kerr έλυσε τις εξισώσεις του Αϊνστάιν για μια περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα – μια πιο ρεαλιστική κατάσταση από αυτήν που ανέλαβε ο Schwarzschild, καθώς σχεδόν όλα στο σύμπαν περιστρέφονται. Αυτό το πρόβλημα ήταν πιο δύσκολο από αυτό που έλυσε οο Schwarzschild, επειδή τα περιστρεφόμενα αντικείμενα έχουν εξογκώματα στο κέντρο και επομένως δεν έχουν σφαιρική συμμετρία. Η λύση του Kerr περιέγραψε ξεκάθαρα την περιοχή έξω από μια περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα, αλλά όχι το εσωτερικό της.
 
Η μαύρη τρύπα του Kerr ήταν ακόμα κάπως μη ρεαλιστική, καθώς καταλάμβανε έναν χώρο χωρίς ύλη. Αυτό, όπως συνειδητοποίησαν οι ερευνητές του BHI, είχε ως αποτέλεσμα να καταστήσει τη λύση ασταθή. Η προσθήκη ακόμη και ενός σωματιδίου θα μπορούσε να αλλάξει δραστικά τη γεωμετρία εσωτερικού χωροχρόνου της μαύρης τρύπας. Σε μια προσπάθεια να κάνουν το μοντέλο τους πιο ρεαλιστικό και πιο σταθερό, “πασπαλίζουν” ύλη ενός ειδικού τύπου που ονομάζεται «στοιχειώδες βαθμωτό πεδίο» (elementary scalar field)  μέσα και γύρω από τη θεωρητική τους μαύρη τρύπα. Και ενώ η αρχική λύση Kerr αφορούσε μια «αιώνια» μαύρη τρύπα που ήταν πάντα εκεί, οι μαύρες τρύπες στην πρόσφατη ανάλυσή τους σχηματίστηκαν από τη βαρυτική κατάρρευση, όπως αυτές που αφθονούν στον Κόσμο.
 
Πρώτον, οι Chesler, Narayan και Curiel δοκίμασαν τη μεθοδολογία τους σε μια φορτισμένη, μη περιστρεφόμενη, σφαιρική μαύρη τρύπα που σχηματίστηκε από τη βαρυτική κατάρρευση της ύλης σε ένα στοιχειώδες βαθμωτό πεδίο.  Στη συνέχεια, ο Chesler αντιμετώπισε τις πιο περίπλοκες εξισώσεις που σχετίζονται με μια παρόμοια σχηματισμένη περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα, αναφέροντας τα δικά του αποτελέσματα τρεις μήνες αργότερα.
 
Οι αναλύσεις τους έδειξαν ότι και οι δύο τύποι μαύρων οπών περιέχουν δύο ξεχωριστά είδη μοναδικότητας. Μια μαύρη τρύπα περικλείεται μέσα σε μια σφαίρα που ονομάζεται ορίζοντας γεγονότων: Μόλις η ύλη ή το φως διασχίσει αυτό το αόρατο όριο και εισέλθει στη μαύρη τρύπα, δεν μπορεί να ξεφύγει. Μέσα στον ορίζοντα συμβάντων, οι φορτισμένες σταθερές και περιστρεφόμενες μαύρες τρύπες είναι γνωστό ότι έχουν μια δεύτερη σφαιρική επιφάνεια χωρίς καμιά επιστροφή, που ονομάζεται εσωτερικός ορίζοντας. Ο Chesler και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι για τις μαύρες τρύπες που μελέτησαν, μια «μηδενική» ιδιομορφία σχηματίζεται αναπόφευκτα στον εσωτερικό ορίζοντα, ένα εύρημα συνεπές με τα προηγούμενα αποτελέσματα. Η ύλη και η ακτινοβολία μπορούν να περάσουν από αυτό το είδος μοναδικότητας για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της μαύρης τρύπας, εξήγησε ο Chesler, αλλά καθώς ο χρόνος περνάει η καμπυλότητα όμως του χωροχρόνου αυξάνεται εκθετικά, «γίνεται άπειρη σε άπειρα χρόνια».
 
Οι φυσικοί ήθελαν περισσότερο να μάθουν αν οι σχεδόν ρεαλιστικές μαύρες τρύπες τους έχουν κεντρική ιδιαιτερότητα – γεγονός που είχε αποδειχθεί μόνο για τις συγκεκριμένες μαύρες τρύπες Schwarzschild. Και αν υπάρχει μια κεντρική ιδιαιτερότητα, ήθελαν να προσδιορίσουν αν είναι «σαν τον χώρο» ή «σαν τον χρόνο». Αυτοί οι όροι προέρχονται από το γεγονός ότι όταν ένα σωματίδιο πλησιάσει μια χωρική (σαν τον χώρο) μοναδικότητα, δεν είναι δυνατόν να εξελίσσεται οι εξισώσεις της γενικής σχετικότητας στο χρόνο. Η εξέλιξη επιτρέπεται μόνο κατά την κατεύθυνση του χώρου.
 
Αντίθετα, ένα σωματίδιο που πλησιάζει μια χρονική μοναδικότητα δεν θα τραβηχτεί αναπόφευκτα μέσα. Έχει ακόμα ένα πιθανό μέλλον και μπορεί επομένως να προχωρήσει στο χρόνο, αν και η θέση του στο διάστημα είναι σταθερή. Οι εξωτερικοί παρατηρητές δεν μπορούν να δουν χωρικές ιδιαιτερότητες επειδή τα κύματα φωτός πάντοτε μετακινούνται σε αυτά και δεν βγαίνουν ποτέ.
 
Από αυτούς τους δύο τύπους, μια χωρική μοναδικότητα μπορεί να είναι προτιμότερη για τους φυσικούς, επειδή η γενική σχετικότητα σπάει μόνο στο σημείο της μοναδικότητας. Για μια χρονική μοναδικότητα όμως, η θεωρία παραπαίει παντού γύρω από αυτό το σημείο. Ένας φυσικός δεν έχει κανέναν τρόπο να προβλέψει, για παράδειγμα, εάν η ακτινοβολία θα αναδυθεί από μια χρονική μοναδικότητα και ποια είναι η ένταση ή το πλάτος της.
 
Η ομάδα διαπίστωσε ότι και για τους δύο αυτούς τύπους μαύρων τρυπών που εξέτασαν, υπάρχει πράγματι μια κεντρική ιδιαιτερότητα και είναι πάντα αόρατη. Αυτό υποτίθεται ότι είναι δεκτό από πολλούς, αν όχι από τους περισσότερους, αστροφυσικούς που είχαν άποψη, σημείωσε ο Chesler, «αλλά δεν ήταν γνωστό με βεβαιότητα».
 
Ο φυσικός Amos Ori , ειδικός για τις μαύρες τρύπες στο Technion στη Χάιφα του Ισραήλ, είπε για τη νέα δημοσίευση του Chesler, «Από όσο γνωρίζω, είναι η πρώτη φορά που έχει δοθεί μια τέτοια άμεση παραλλαγή για την εμφάνιση μιας χωροειδούς – χωρικής μοναδικότητας μέσα σε περιστρεφόμενες μαύρες τρύπες. ”
 
Ενώ ο Τσέσλερ και οι συνεργάτες του έχουν ενισχύσει την υπόθεση ότι οι αστροφυσικές μαύρες τρύπες έχουν μοναδικές ιδιαιτερότητες στους πυρήνες τους, δεν το έχουν ακόμη αποδείξει. Το επόμενο βήμα τους είναι να κάνουν πιο ρεαλιστικούς υπολογισμούς που ξεπερνούν τα βαθμιδωτά πεδία και ενσωματώνουν πιο ακατάστατες μορφές ύλης και ακτινοβολίας.
 
Ο Τσέσλερ τόνισε ότι οι μοναδικότητες που εμφανίζονται στους υπολογισμούς των μαύρων οπών πρέπει να εξαφανιστούν όταν οι φυσικοί θα δουλεύουν  μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας που μπορεί να χειριστεί τις ακραίες συνθήκες που βρίσκονται σε αυτά τα σημεία. Σύμφωνα με τον Chesler, η πράξη που θα ωθήσει τη θεωρία του Αϊνστάιν στα όριά της και να βλέπει ακριβώς πώς αποτυγχάνει «μπορεί να σας καθοδηγήσει στην κατασκευή της επόμενης θεωρίας».

Ο Στωικισμός έχει τις απαντήσεις

Οι καιροί αλλάζουν συνεχώς. Ποια είναι, όμως, η θέση του σημερινού ανθρώπου μέσα στον κόσμο; Τι σημαίνει να χάνει κάποιος την «κανονικότητά» του και πώς μπορεί να κρατηθεί ήρεμος και ατάραχος; Ο Στωικισμός έχει τις απαντήσεις (σε αυτό οφείλεται άλλωστε και η αναβίωσή του τα τελευταία χρόνια) για όποιον μπορεί να ακολουθήσει τις συμβουλές του:

1. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για τα πάντα. Η ζωή δεν είναι γεμάτη εκπλήξεις, αλλά γεγονότα. «Πόσο αστείος και παράξενος όποιος εντυπωσιάζεται με τα συμβάντα της ζωής», αναρωτιέται ο Μάρκος Αυρήλιος στο ημερολόγιό του, Τα εις εαυτόν (12.13). Τα «συμβάντα της ζωής» είναι τα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και τον αλλάζουν. Δεν υπάρχει «κανονικότητα». Η αλλαγή είναι η σταθερότητα. Δηλαδή, δεν ζούμε πρωτόγνωρες εποχές ποτέ, γιατί όλες οι εποχές είναι πρωτόγνωρες για όσους τις ζουν.
 
2. Τα γεγονότα συμβαίνουν ανεξάρτητα από εμάς (και την όποια άποψή μας γι’ αυτά), με άλλα λόγια, δεν είναι στον έλεγχό μας. «Τα εξωτερικά πράγματα δεν εξαρτώνται από μένα», γράφει ο Επίκτητος και συνεχίζει: «Η βούληση εξαρτάται από μένα. Πού θα αναζητήσω το καλό και το κακό; Μέσα μου, σ’ αυτά που είναι δικά μου». (Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5. 1-5). Τα γεγονότα συμβαίνουν είτε το θέλουμε είτε όχι, και χρωματίζονται από τη δική μας άποψη. Αν βγάλουμε την ιδέα που έχουμε για αυτά, τότε όλα ξανά αποκτούν νόημα. Δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε, ωστόσο, μπορούμε να ελέγξουμε την αντίδρασή μας σ’ αυτά.
 
3. Για τους Στωικούς, το μόνο που μπορούμε να ελέγξουμε είναι ο νους μας, ή το ηγεμονικόν. Αυτό, όμως, είναι και το πιο σημαντικό. Είναι ο τρόπος που αντικρίζουμε τα γεγονότα, δίνοντάς τους θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Ο Επίκτητος συνοψίζει στο Εγχειρίδιον (1.1): «Από τα πράγματα άλλα είναι στην εξουσία μας και άλλα δεν είναι. Της εξουσίας μας είναι ο νους μας, η λογική μας που αποφαίνεται για το τι είναι καλό και τι κακό».
 
4. Τα πράγματα χωρίζονται σε καλά, κακά και αδιάφορα. Αγαθά είναι όσα σχετίζονται με την αρετή (η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, η ανδρεία) ενώ τα αντίθετά τους βλάπτουν τον άνθρωπο. Στα αδιάφορα (ζωή και θάνατος, δόξα και ασημότητα, πόνος και ηδονή, πλούτος και πενία, υγεία και νόσος) περιλαμβάνονται όσα δεν παίζουν ρόλο στην κατάκτηση της αρετής, δηλαδή της ευτυχίας, που είναι «η καλή ροή του βίου» για τον Ζήνωνα. Το παρόν αλλάζει συνεχώς, το μέλλον είναι αβέβαιο, αλλά οι καταστάσεις είναι αδιάφορες. Στόχος είναι το αγαθό, η καλοσύνη απέναντι στους συνανθρώπους.
 
5. Ο χρόνος στους Στωικούς είναι η ζωή. Όπως δεν σπαταλούμε τη ζωή μας, κατά τον ίδιο τρόπο δεν πρέπει να σπαταλούμε ούτε τον χρόνο μας. Ο χρόνος είναι πολύτιμος, γιατί η ζωή είναι πολύτιμη. Ο Σενέκας, στο Περί συντομίας της ζωής, εξηγεί ότι ψάχνουμε την ευτυχία σε λάθος κατεύθυνση: «Αλλά, όταν ξοδεύουμε αυτόν τον χρόνο αναζητώντας τη χλιδή και την απερίσκεπτη ξεγνοιασιά, όταν δεν αφιερώνουμε αυτόν τον χρόνο σε καλό σκοπό, αντιλαμβανόμαστε από την έσχατη ανάγκη ότι η ζωή πέρασε πριν το καταλάβουμε. Έτσι είναι: η ζωή που έχουμε δεν είναι σύντομη, την κάνουμε σύντομη».

Οι Στωικοί φιλόσοφοι έχουν επιβιώσει από ναυάγια και πολέμους, έχουν γνωρίσει δόξες και τιμές, και μπορούν να ανταπεξέλθουν επιτυχώς σε όλες τις καταστάσεις. Γιατί γνωρίζουν τι εξαρτάται από αυτούς και τι όχι: «Πώς χρησιμοποιεί τον εαυτό του το ηγεμονικόν; Εδώ είναι το παν. Όσο για τα υπόλοιπα, είτε εξαρτώνται από σένα είτε όχι είναι στάχτη και καπνός.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν (12.33)
 
Όσο αλλάζει ο κόσμος, αλλάζει και ο άνθρωπος, που αποτελεί μέρος του. Όμως, μπορεί να ζήσει χωρίς ταραχή, χωρίς φόβο. Στωικά.

Φιλοσοφία της αρχαίας ελληνικής τέχνης

Αρχαία Ελληνική Τέχνη: Μια φιλοσοφική ανά-γνωση

§1

     Η τέχνη της ελληνικής αρχαιότητας κατέχει μια ξεχωριστή θέση μέσα στην ιστορία της τέχνης. Για πρώτη φορά η έννοια της τελειότητας στην ελληνική τέχνη γίνεται ένας προς επίτευξη στόχος και τείνει να αναδείξει το σύνολο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας στην αρχαία Ελλάδα ως την πιο περιέχουσα πηγή της ευρωπαϊκής τέχνης και του πολιτισμού. Η τάση αυτή ωστόσο προς την τελειότητα δεν αποτελεί το απόλυτο μέτρο που καθιστά την ελληνική τέχνη υπέρτατη αρχή παντός χρόνου, αλλά μια ιστορικοκοινωνικά προσδιορισμένη πορεία προς πολιτισμικές αναπτύξεις, που πάντα φιλοδοξούν να διασώζουν τη διαχρονική αξία του καλλιτεχνικού επιτεύγματος.

     Πιο ειδικά, αυτή η πορεία γνωρίζεται ως η δυνατότητα του καλλιτέχνη να σκέπτεται τη συνολική κίνηση του αισθητού εντός μιας ηθικής τάξης (Sittlichkeit), την οποία δεν διαχωρίζει από τη δική του ατομικότητα. Πράγματι, η ελληνική τέχνη, ευθύς με την εμφάνισή της, δεν προχώρησε μόνη ούτε παρέμεινε ποτέ υπόθεση ορισμένων καλλιτεχνών ή φιλότεχνων ομάδων, που επιχειρούσαν να αναπαραστήσουν για προσωπική ευχαρίστηση έναν εσωτερικό κόσμο της εφήμερης υποκειμενικότητας. Η ιδιοφυία του καλλιτέχνη δεν ταυτίστηκε ούτε για μια στιγμή με την ιδιωτική φρόνηση του καθημερινού ανθρώπου και δεν σκέφτηκε να καταπνίξει με σχηματικές απομιμήσεις την ευφροσύνη που αναδίδει η κατάφαση της ζωής. Αισθάνεται να είναι «η περί τα ανθρώπινα φρόνησις»[1], που ζητεί να πλάσει, με γνώση των γενικών αρχών αλλά και των επί μέρους[2], την ανθρώπινη μορφή και να ωθήσει το κοινωνικό Είναι του ανθρώπου σε μια ορθόφρονη ισορροπία προς τη φυσική αρμονία.

§2

Έτσι, ο καλλιτέχνης επικοινωνεί συνειδητά με την εμπειρική πραγματικότητα, χωρίς να παραδίδεται στην επιτηδευμένη της ρευστότητα. Μέσα στο χάος των άκριτων δοξασιών δοκιμάζει, με το έργο τέχνης, να εγκαθιδρύσει μια εσωτερική σχέση ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο, ανάμεσα στο λογικό και το πραγματικό. Θεωρεί πως η ενίσχυση της μιας πλευράς σε βάρος της άλλης καταδικάζει σε απονέκρωση το έργο τέχνης και συσκοτίζει την πνευματικότητά του. Η φανέρωση της ζωής που επαγγέλλεται η τέχνη δεν μπορεί να εκφράζεται ούτε στη μόνωση του ατομικού υποκειμένου ούτε στην πραγμοποιημένη του κατάσταση, που συχνά χαρακτηρίζει την κοινωνική του σχέση.

     Το μέλημα της φανέρωσης παρωθεί τον δημιουργό να βιώνει τη σχέση με τον πραγματικό κόσμο ως έντονη εμπειρία ενός νοήματος που καθιστά την καλλιτεχνική του πράξη αναγκαίο όσο και ρυθμικό πέρασμα για να στοχάζεται την ιδεώδη τάξη. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το καλλιτεχνικό υπόδειγμα πρέπει να είναι ανώτερο από το πραγματικό[3]. Τούτο σημαίνει ότι η ανάβαση προς το ιδεώδες πρέπει να μετα-προσδιορίζεται αδιαλείπτως και συγκεκριμένα. Στη συνάφεια τούτη, η σύμβαση με την πρακτική άποψη της ζωής έχει νόημα να διασφαλίζει τις αγνές προθέσεις του καλλιτεχνήματος. Και το επιτυγχάνει αυτό, όταν λειτουργεί ως προϋπόθεση για την αυτονομία της καλλιτεχνικής εμπειρίας.

     Η αλήθεια της ελληνικής τέχνης, συνακόλουθα, συνδέεται με την πρακτική χειραφέτησης από τα δεσμά του χρησιμοθηρικού, χωρίς να απεμπολεί τα άμεσα ενδιαφέροντα της ζωής. Το έργο τέχνης, κατ’ αυτό τον τρόπο, αποκτά πραγματική αξία ως πνευματικό δημιούργημα ενός ορισμένου χρόνου και μιας ορισμένης κοινωνίας. Διακρίνεται για τη χρονικότητά του, αλλά ακριβώς γι’ αυτό δεν χάνει την οικουμενικότητά του. Την τελευταία δεν μπορεί να την καθορίζει, όσο και αν το ίδιο περιέχει στοιχεία διαχρονικά. Αυτό που εγγυάται την οικουμενικότητά του είναι η περισυλλογή της αρμονίας, η οποία συμβαίνει, όταν το ίδιο επιζητεί την αυτοπραγμάτωσή του. Και μπορεί να την επιζητεί με το να «διατηρεί ανοικτή την ανοικτότητα του κόσμου»[4].

§3

     Τι σημαίνει όμως αυτό; Πως η περισυλλογή δεν θεματοποιείται αποκλειστικά σε ένα περιορισμένο πλαίσιο που κατασκευάζει εγκεφαλικά ο καλλιτέχνης, αλλά είναι ριζωμένη στην ανορθωτική βλέψη που περιέχει το ίδιο το έργο τέχνης και η οποία μέλλει να εγκαταστήσει αυτό μέσα στον ορίζοντα του χρόνου ως ένα αναγεννησιακό υπόβαθρο της ανθρώπινης σχέσης. Αναγκαία συνθήκη για να εκδηλώνεται η περισυλλογή της αρμονίας είναι η αμφίδρομη σχέση του καλλιτεχνήματος προς το πνεύμα της εποχής: Ασκεί παιδαγωγική γοητεία στο εκάστοτε παρόν των διαφόρων περιόδων της ελληνικής αρχαιότητας και παράλληλα παιδαγωγείται από τη λογική αυτού του παρόντος. Είναι γνωστό εξάλλου ότι διάφορες μορφές της τέχνης προσπαθούσαν να παραστήσουν το ανθρώπινο σώμα με βάση ιδέες και σκέψεις που απετέλεσαν στην τελική τους μορφή τα θεωρητικά και κοινωνικοπολιτικά θεμέλια των επί μέρους μορφών ζωής.

     Η ελληνική τέχνη, απ’ αυτή την άποψη, δεν αποβλέπει μόνο στην αισθητική ικανοποίηση και σε μια αφηρημένη ομορφιά που μισεί τη νόηση, αλλά εκπληρώνει ευρύτερους κοινωνικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς, οι οποίοι αναδεικνύουν την αισθητική του νοήματος. Το αισθητικό συναίσθημα που κατακλύζει τη μορφή δεν είναι αποκομμένο από το έργο ‒ιδωμένο ως σύνθεση πνευματικών και υλικών στοιχείων, καθώς και ως μια ορισμένη κατασκευή με συγκεκριμένο προορισμό‒ αλλά ενσωματώνεται στη δύναμη του αντικειμένου και στο κύρος του σκοπού. Κάθε απόπειρα έτσι για φιλοσοφική ανά-γνωση των έργων τέχνης δεν εξαντλείται σε μια στάση θαυμασμού ή σε μια βαθιά συμπάθεια προς τον καλλιτέχνη και το έργο του. Απεναντίας, ξεκινά από τη φύση του έργου τέχνης και από τις διαδικασίες -εσωτερικές κι εξωτερικές- παραγωγής του.

§4

      Το έργο τέχνης της ελληνικής αρχαιότητας ‒είτε πρόκειται για άγαλμα, για ναό και εικόνα είτε για οποιαδήποτε άλλη κατασκευή και σύνθεση‒ δεν είναι ένα απλό άθροισμα μεμονωμένων προσπαθειών του τεχνίτη ή ένα προϊόν επί μέρους γνωσιακών του ικανοτήτων και δεξιοτήτων αλλά μια φυσική εκπλήρωση, που αναπέμπει στην αλήθεια ενός εμ-πρόσωπου λογισμού και κοσμεί την παροντική ύπαρξη του ανθρώπου με την οντολογική μέριμνα της καλλιτεχνικής συνείδησης. Είναι αυτός ο λογισμός που διαπλώνεται σε αναπλασμένους σχηματισμούς και μετουσιώνει κάθε εμπειρία του ίδιου του δημιουργού ή συγκαιρινών του σε «μέτρο όλων των πραγμάτων». Είναι συγχρόνως εκείνη η οντολογική μέριμνα που ωθεί τον καλλιτέχνη να επιδιώκει πάντοτε το πιο ωραίο και προς τούτο να συλλέγει τα ωραιότερα γνωρίσματα από πολλές ανθρώπινες μορφές και όχι από μία, όπως τουλάχιστο μαρτυρεί η συζήτηση του Σωκράτη με τον ζωγράφο Παρράσιο[5].

     Αυτή η μέριμνα επίσης του επιτρέπει να μην διαχωρίζει την καλλιτεχνική του ευαισθησία από την τεχνική δεξιότητα του χεριού του και να υπερασπίζεται την αυθεντικότητα της τέχνης του μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο θαυμάζει μεν τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα αλλά δεν περιβάλλει τον ίδιο με την ίδια εκτίμηση που περιβάλλει τους ποιητές, τους μουσικούς, τους φιλοσόφους, τους ρήτορες κ.α., διότι τον ταυτίζει με το υλικό που χρησιμοποιεί και τον θεωρεί έναν τεχνίτη που στερείται θείας έμπνευσης. Εν τούτοις, ο καλλιτέχνης δεν κατανοεί την ιδιαιτερότητα της κοινωνικής του θέσης ως το «απόγευμα» της τέχνης του, αλλά ως έναν από εκείνους τους εξωτερικούς παράγοντες που ασυνείδητα ενεργοποιούν τους μηχανισμούς της καλλιτεχνικής του δημιουργίας και εφοδιάζουν το καλλιτεχνικό του υπάρχειν με μια συνείδηση ή επίγνωση της οντολογικής του αυτοσυγκρότησης:

§5

     Συγκεντρώνει την υποκειμενικότητά του στην άποψη της εσωτερικότητας και την αποτρέπει από μάταιες βλέψεις για κοινωνική αποδοχή. Αυτό του παρέχει τη δυνατότητα να ενισχύει τους δεσμούς του με την αυτο-ουσία της τέχνης του και να εργάζεται με συλλογικό πνεύμα για να φτάσει σε μια ποιοτική παραγωγή έργου. Πώς θα προέκυπταν, για παράδειγμα, τα μεγάλα σύνολα της διακοσμητικής γλυπτικής, τα οποία αντιστοιχούν στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της κλασικής εποχής, εάν δεν είχε κατακτηθεί μια τέτοια αυτο-ουσία μέσα από τη συλλογικότητα;

     Η ποιότητα των έργων είναι ανάλογη με την ανεκτίμητη σπουδαιότητα που απέδιδε η ηθική τάξη της ελληνικής κοινωνίας στην πεπερασμένη ύπαρξη του ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν εξαντλείται σε μια κατασκευαστική περαίωση, αλλά αφορά την αποκάλυψη αυτής τούτης της ουσίας του ανθρώπου. Κατά συνέπεια καθοδηγεί το ήθος και το πνεύμα του καλλιτέχνη προς αυτή τη γραμμή και δείχνει πως αυτό το πνεύμα δεν αντιτίθεται σε εκείνο της κοινότητας, αλλά βιώνει την οντολογική του αυτοσυγκρότηση ως οντολογική δωρεά του προορισμού του.

     Πρόκειται για μια δωρεά που αποδυναμώνει όλους τους εξωτερικούς περιορισμούς, οι οποίοι θα απομόνωναν τον καλλιτέχνη ή θα εμπόδιζαν την ανάπτυξη της ελεύθερης έκφρασης και τη διαμόρφωση ανάλογης τεχνοτροπίας. Ακριβώς αυτή η δωρεά καθιστά το ιδεόγραμμα της εκάστοτε τεχνοτροπίας ανοικτό στην αφομοίωση κάθε καινοτομίας, αλλά και στην αξιοποίηση οποιασδήποτε κατασταλαγμένης εμπειρίας.

     Τα έργα τέχνης έτσι διατηρούν μια αξιολογική σχέση με την παράδοση: ούτε παραμένουν ακίνητα σε παλιές ακαμψίες ούτε απαρνούνται αναίτια τη γραμμή της κίνησης που έρχεται από το παρελθόν. Η εσωτερική τους συνοχή δεν είναι εγκοπτόμενη από αρνήσεις νοηματικών περιεχομένων και από ανορθολογικά κενά, αλλά καλλιεργεί την αίσθηση του ωραίου μέσα από την παρακολούθηση των διαφόρων επιπέδων εμπειρίας που υπαγορεύει η ίδια η κατακτώμενη συμπόρευση πνεύματος και νόμου.

     Ο νόμος ‒ηθικός, θείος, φυσικός, κοινωνικός‒ αντανακλά το ιδεώδες του ανθρώπου απέναντι στα πάθη του και κάθε καλλιτεχνική ενέργεια εκτυλίσσεται κατ’ επιταγή του. Κινούμενη στην αυτονομία της τείνει συνάμα προς μια λογική τάξη, η οποία δεν συγχωρεί ευτελείς συνήθειες, παγιωμένες προκαταλήψεις, ανταγωνισμούς και διαμάχες. Η συμπόρευση πνεύματος και νόμου υπάγει αυτή την τάση στη δυναμική και ελεύθερη ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, καθόσον ανάγει τα θεμέλιά της στις φιλοσοφικές καταβολές της τελευταίας.

     Ενοποιεί, κατά συνέπεια, μέσα της κάθε αφαιρετική στιγμή των επί μέρους μορφών του έργου τέχνης σε ένα εύρυθμο όλο, όπου οι διαστάσεις του χρόνου γίνονται ένα και για τη συνείδηση του καλλιτέχνη αποτελούν το παν μέσα στο παρόν:

«Ούτε ήταν κάποτε ούτε θα είναι, επειδή είναι τώρα συνάμα όλο, ένα και συνεχές»[6].

Όλα αποκτούν λόγο μέσα στην απαιτητικότητα αυτού του παρόντος και αλληλο-νοηματοδοτούνται από την αφανή αρμονία του καλλιτεχνικού πνεύματος. Σε αυτή τη βάση επιτυγχάνεται και η σύζευξη του προσωπικού ύφους του καλλιτέχνη με το ομαδικό πνεύμα, υπό το οποίο τελεσιουργούνται συνήθως τα μεγάλα έργα της ελληνικής τέχνης.
-------------------------------
[1] Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1141 b 5.
[2] ΄Ο.π., 1141 b14-15.
[3] Περί Ποιητικής, ΧΧV 17-18.
[4] Μάρτιν Χάιντεγγερ, Η προέλευση του έργου τέχνης, σ.76.
[5] Ξενοφών, Απομνημονεύματα, ΙΙΙ 10.
[6] Παρμενίδης, Περί φύσεως, απ.8.