Πέμπτη 30 Απριλίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑλένη (1478-1511)

δι᾽ αἰθέρος εἴθε ποτανοὶ [στρ. β]
γενοίμεθ᾽ ὅπαι Λιβύας
1480 οἰωνῶν στιχάδες
ὄμβρον χειμέριον λιποῦ-
σαι νίσονται πρεσβυτάτου
σύριγγι πειθόμεναι
ποιμένος, ἄβροχά θ᾽ ὃς
1485 πεδία καρποφόρα τε γᾶς
ἐπιπετόμενος ἰαχεῖ.
ὧ πταναὶ δολιχαύχενες,
σύννομοι νεφέων δρόμωι,
βᾶτε Πλειάδας ὑπὸ μέσας
1490 Ὠρίωνά τ᾽ ἐννύχιον,
καρύξατ᾽ ἀγγελίαν
Εὐρώταν ἐφεζόμεναι,
Μενέλεως ὅτι Δαρδάνου
πόλιν ἑλὼν δόμον ἥξει.

1495 μόλοιτέ ποθ᾽ ἵππιον οἶμον [ἀντ. β]
δι᾽ αἰθέρος ἱέμενοι,
παῖδες Τυνδαρίδαι,
λαμπρῶν ἀστέρων ὑπ᾽ ἀέλ-
λαις οἳ ναίετ᾽ οὐράνιοι,
1500 σωτῆρε τᾶς Ἑλένας,
γλαυκὸν ἐπ᾽ οἶδμ᾽ ἅλιον
κυανόχροά τε κυμάτων
ῥόθια πολιὰ θαλάσσας,
ναύταις εὐαεῖς ἀνέμων
1505 πέμποντες Διόθεν πνοάς,
δύσκλειαν δ᾽ ἀπὸ συγγόνου
βάλετε βαρβάρων λεχέων,
ἃν Ἰδαιᾶν ἐρίδων
ποιναθεῖσ᾽ ἐκτήσατο, γᾶν
1510 οὐκ ἐλθοῦσά ποτ᾽ Ἰλίου
Φοιβείους ἐπὶ πύργους.

***
Να μπορούσα να πετάξω στον αγέρα
1480 σαν τα λυβικά πουλιά που αφήνουν
μπόρες χειμωνιάτικες και πάνε,
φτερουγώντας στη σειρά, τον πρωτολάτη
πρόθυμα υπακούοντας, όταν
πάνω από ξερούς ή καρπισμένους
κάμπους τα οδηγάει και όλο κράζει
αψηλά στον ουρανό πετώντας.
Ω! μακρόλαιμα πουλιά, στη γρηγοράδα
σύντροφοι του σύννεφου, διαβείτε
μες στη νύχτα κάτω από την Πούλια,
1490 κάτω απ᾽ τον Ωρίωνα και στις όχθες
όταν θα καθίσετε του Ευρώτα,
το μαντάτο ετούτο διαλαλήστε:
«Ο Μενέλαος που εκούρσεψε την Τροία
γρήγορα στο σπίτι του θα φτάσει».

Διόσκουροι, βλαστάρια του Τυνδάρεω,
αχ! να ᾽ρχόσαστε κι εσείς, τ᾽ αλόγατά σας
μέσα στον αιθέρα κυβερνώντας
κάτω από τους διάφωτους των άστρων
δρόμους· σεις που ζείτε στα ουράνια,
κατεβείτε, το γαλάζιο ακολουθώντας
αφρισμένο κύμα του πελάγου
1500 και, σωτήρες της Ελένης, στείλτε
πρίμο αγέρα από τον Δία, για να σπρώξει
το καράβι της και σβήστε αυτή τη φήμη
πως ανέβηκε η αδερφή σας
στο κρεβάτι ενός βαρβάρου·
όνομα κακό εφορτώθη η δόλια
για την ομορφιά που εκεί στην Ίδη
1510 κρίθηκε· ποτέ στην Τροία δεν πήγε
και στα κάστρα που έχτισεν ο Φοίβος.

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Ζητήματα αποικισμού ΙΙ. Οι Ευβοείς στις ακτές του Θερμαϊκού Κόλπου και της Χαλκιδικής - Ευρήματα από θεωρούμενες ευβοϊκές αποικίες

Τα αρχαιολογικά στοιχεία που αναφέρονται στη γνωστή από τις πηγές αποικία της Μένδης χρονολογούνται, πέρα από εκείνα των υπομυκηναϊκών και γεωμετρικών χρόνων του 10ου και 9ου αιώνα, κατά τον 8ο και 7ο αι. π.Χ. και προέρχονται από τους λάκκους της Βίγλας και από τη θέση Προάστειο[1]. Ορισμένα από αυτά συγκρίνονται με ευρήματα του Λευκαντιού και της Ερέτριας. Υστερογεωμετρική ευβοϊκή κεραμική του τέλους του 8ου-αρχών του 7ου αιώνα βρέθηκε στο δάπεδο των σπιτιών Η και Θ και ένα κυκλικό πλακόστρωτο του τέλους του 8ου αιώνα αποκαλύφθηκε ανάμεσα στις κατοικίες, ανάλογα του οποίου γνωρίζουμε επίσης από το Λευκαντί. Παρόμοιο κυκλικό πλακόστρωτο εντοπίστηκε στην τράπεζα Πολίχνης της Θεσσαλονίκης και στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης και χρονολογούνται στην πρώιμη εποχή του σιδήρου[2].
 
Λαμβάνοντας υπόψη το ενδεικτικό υλικό που αναφέραμε από το άνω τμήμα της Μένδης και από το παράλιο, όπου οι οικιστικές φάσεις αλληλοδιαδέχονται μέχρι τον 6ο αιώνα, αλλά και τα ευρήματα του νεκροταφείου, διαγράφεται η πιθανή εγκατάσταση μιας ερετριακής αποικίας στη Χαλκιδική. Η Μένδη, τοποθετημένη σε στρατηγικό σημείο για τις ναυτικές διαδρομές, τη διακίνηση των μετάλλων, την εξαγωγή ξυλείας, οίνου και λαδιού ανέπτυξε στα αρχαϊκά χρόνια τον ρόλο της στην εξωτερική πύλη του Θερμαίου Κόλπου, πράγμα που σε μικρότερη κλίμακα είχε ήδη υπάρξει κατά την ύστερη εποχή του χαλκού και την πρώιμη εποχή του σιδήρου. Η Μένδη απέκτησε τα χαρακτηριστικά ενός λειτουργικού κέντρου με κατοίκους προφανώς ανάμικτους σε μάλλον αγαστή συνύπαρξη. Η αναβάθμιση αυτή του οικισμού και της χώρας του προς μία μορφή αποικίας ανάγεται, με βάση τις μαρτυρίες των πηγών, στα 730 π.Χ. Τα αρχαιολογικά δεδομένα επιτρέπουν, ωστόσο, να υποθέσουμε βάσιμα ότι η ευβοϊκή παρουσία στη Μένδη ήταν προγενέστερη από εκείνη που συνήθως δεχόμαστε.
 
Η Μένδη και η Τορώνη συνιστούν το παράδειγμα δυο μορφών αποικίας που υποκατέστησαν προηγούμενα χωρία. Το κάθε οικιστικό κέντρο και τα επιμέρους παραδοσιακά σημεία αναφοράς της οικονομίας του (δάσος, αγροί, εργαστήρια, ακτή, όρμος) συναποτελούσαν μια ενότητα. Η παράδοση θέλει τις δύο περιοχές, της Μένδης και της Τορώνης, να είναι αποικίες διαφορετικών Ευβοέων, των Ερετριέων και των Χαλκιδέων αντίστοιχα. Δεν αποκλείεται να είχαν αναμεταξύ τους ανταγωνισμούς, και οι δύο πόλεις δεν εμφανίζουν στοιχεία κατοχής εκ μέρους των αποίκων. Η τοπική κεραμική εξακολούθησε να παράγεται και η ποσοτική και ποιοτική εισαγωγή ευβοϊκών αγγείων ή επίδρασή τους ήταν περιορισμένη. Το ίδιο ισχύει και για άλλα αρχαιολογικά στοιχεία, λ.χ. στην αρχιτεκτονική. Το κριτήριό μας, επομένως, για την αναγνώριση μιας αποικίας δεν προκύπτει από το ποσοστό της ευβοϊκής κεραμικής. Αντίθετα, θεωρούμε από τη μία βάσιμες τις φιλολογικές μαρτυρίες και από την άλλη έναν συνδυασμό στοιχείων σε επίπεδο αρχαιολογίας και τοπογραφίας.
 
Τα ευρήματα της οχυρωμένης Τορώνης στο ακρωτήριο της Σιθωνίας επιβεβαιώνουν το ευβοϊκό ενδιαφέρον για μια σημαντική γεωγραφική περιοχή κοιτασμάτων και εξόρυξης μετάλλων με μακροχρόνια άσκηση της μεταλλουργίας, γνωστή ήδη από την εποχή του χαλκού και του σιδήρου. Επομένως, εγκατάσταση κατοίκων της Χαλκίδας και της Εύβοιας γενικότερα στην Τορώνη εμφανίζεται ως αποτέλεσμα συνέργειας με τους εντόπιους. Οι σταμνοειδείς κρατήρες της τοπικής αγγειοπλαστικής του 470-460 π.Χ. συγκρίνονται και με σχετικούς ευβοϊκούς. Συνιστούν ίσως την όψιμη υλική παραπομπή στις σχέσεις μεταξύ τους[3].
 
Σε ό,τι αφορά τη θεωρούμενη πρώτη αποικία των Ερετριέων στον Θερμαϊκό Κόλπο, τη Μεθώνη, οι πρόσφατες πληροφορίες αρχαιολογικού περιεχομένου επιβεβαιώνουν την ευβοϊκή παρουσία στη δυτική πλευρά του Κόλπου, νότια των εκβολών του Αλιάκμονα[4]. Η διαδικασία της αρχαιολογικής έρευνας βρίσκεται σε εξέλιξη.
 
Από την άλλη πλευρά, η αρχαιολογική και τοπογραφική έρευνα ως προς τη θέση της Δικαίας, η οποία επίσης φέρεται ως ερετριακή αποικία, είχε οδηγηθεί κοντά στις εκβολές του Ανθεμούντα ποταμού και στη βόρεια ζώνη της Κρουσίδας, μεταξύ Αγίας Παρασκευή και Τριλόφου[5]. Προς την κατεύθυνση αυτή είχαν επηρεάσει, εκτός από τα ανασκαφικά στοιχεία του αρχαϊκού νεκροταφείου της Αγίας Παρασκευής, οι φιλολογικές αναφορές στην παραχώρηση τμήματος της Κρουσίδας και του Ανθεμούντα σε ξένους, η Ραίκηλος στον τύραννο των Αθηνών Πεισίστρατο και ο Ανθεμούς στον γιο του Ιππία[6]. Τα πρόσφατα ευρήματα, ωστόσο, από τη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής, στα νότια παράλια της Κρουσίδας, ενδιάμεσα στην Αίνεια και την Ποτίδαια, όπως τα κατάλοιπα οχυρώσεων και τα πολυάριθμα δείγματα από χάλκινες κοπές νομισμάτων Δικαιοπολιτών, προσανατολίζουν πλέον την έρευνα προς μια νέα ταύτιση της Δικαίας[7]. Σε αυτήν την περίπτωση παρατηρούμε έναν θαλάσσιο άξονα ανάμεσα στη Μένδη και τη Μεθώνη ο οποίος υποστηριζόταν από τη Δικαία και απέφευγε την είσοδο στον κλειστό τομέα του Κόλπου μεταξύ Αινείας και Αλιάκμονα.
--------------------------------
1  Ανασκαφές στη Βίγλα και στο Προάστειο της Μένδης με ευρήματα από τον 10ο-7ο αι. π.Χ.: βλ. σημ. 25. Επίσης βλ. Ι. Βοκοτοπούλου, στο ΑΔ 43, 1988 Χρονικά, 361, τ.ί., «Ανασκαφή Μένδης 1988», ΑΕΜΘ 2, 1988, 331-345, ειδ. 331-332 και εικ. 1, 3α-β, τ.ί., στο ΑΔ 44, 1989 Χρονικά, 327, τ.ί., «Ανασκαφή Μένδης 1989», ΑΕΜΘ 3, 1989, 409-424, ειδ. 409-414, τ.ί., στο ΑΔ 45, 1990 Χρονικά, 314317, τ.ί., «Μένδη-Ποσείδι 1990», ΑΕΜΘ 4, 1990, 399-410, ειδ. 398-401, εικ. 3, 9, 10α.
 
2  Ένα κυκλικό λιθόστρωτο τύπου Λευκαντιού βρέθηκε και στην τράπεζα της Πολίχνης / Λεμπέτ της Θεσσαλονίκης και στην Τούμπα Θεσσαλονίκης: Κ. Τζαναβάρη - Α. Λιούτας, «Τράπεζα Λεμπέτ …» ό.π., 268, εικ. 3, Κ. Σουέρεφ, «Τούμπα Θεσσαλονίκης 1997, ανασκαφή ανατολικά της τράπεζας και στο αρχαίο νεκροταφείο», ΑΕΜΘ 11, 1997, 337-341, ειδ. 339-340, εικ 2. Για περαιτέρω πληροφορίες ως προς τα ανασκαφικά δεδομένα από την περιοχή της Μένδης βλ. S. Moschonissioti, «Excavation at ancient Mende», στο Euboica. L' Eubea e la presenza euboica in Calcidica e Occidente, Napoli 1998 (Coll. CJB, 15/AION ArchStAntQuaderno 12), 255-271.
3  Για τους στάμνους βλ. A. Cambitoglou - J.K. Papadopoulos, στο Ancient Macedonia, ό.π., 226227, εικ. 169-170.
4  Αρχαιολογικά της Μεθώνης: Μ. Μπέσιος, «Ανασκαφή Μεθώνης 2003», ΑΕΜΘ 17, 2003, 443-450, όπου και παλαιότερη βιβλιογραφία.
5  Υποθέσεις για την ταύτιση της Δικαίας πρβ. Κ. Σουέρεφ, «Ανατολική παραθερμαϊκή ζώνη, 6ος- 2ος αι. π.Χ.», Θεσσαλονικέων Πόλις 12, 2003, 29-59 και σημ. 21. Ε. Βουτυράς - Κ. Σισμανίδης, «Δικαιοπολιτών συναλλαγαί. Νέα επιγραφή από τη Δίκαια, αποικία της Ερέτριας», στο Αρχαία Μακεδονία, VII Διεθνές Συμπόσιο, Θεσσαλονίκη 14-18.10.2002 (τυπώνεται)
6  Πεισίστρατος - Ραίκηλος: Αριστ., Αθηναίων Πολιτεία 15.1.1
Ιππίας - Ανθεμούς: Ηρόδ. 5.94.1
 
7  Ανασκαφές στη Νέα Καλλικράτεια: Α. Μπιλούκα - Σ. Βασιλείου - Ι. Γραικός, «Αρχαιολογικές μαρτυρίες από τη N. Καλλικράτεια Χαλκιδικής», ΑΕΜΘ 14, 2000, 299-310. Α. Μπιλούκα - Ι. Γραικός, «Νέα Καλλικράτεια 2002. Η ανασκαφική έρευνα στον αρχαίο οικισμό», ΑΕΜΘ 16, 2002, 375-384.

Αραχνοφοβία και κληρονομικότητα

Σίγουρα όλοι έχετε ακούσει έστω και μία φορά τον όρο «φοβία». Από την άλλη πλευρά υπάρχει ο όρος «φόβος». Είναι, όμως, ο φόβος και η φοβία ταυτόσημες έννοιες; Η απάντηση είναι όχι. Για να μιλήσουμε για την αραχνοφοβία και τις γενετικές της καταβολές, θα πρέπει πρώτα να ξεδιαλύνουμε το μπέρδεμα που υπάρχει γύρω από αυτούς τους δύο όρους που προαναφέρθηκαν.

Φοβία


Κατά πάσα πιθανότητα όλοι βιώνουμε το αίσθημα του φόβου όταν βρεθούμε απέναντι σε κάτι που ίσως απειλεί τη ζωή μας. Η φοβία, ωστόσο, είναι κάτι διαφορετικό. Με τον όρο φοβία δηλώνεται η έντονη ανησυχία, το άγχος και η εμμονή ενός ατόμου για κάτι για το οποίο στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αληθινός κίνδυνος.

Η φοβία ενός ατόμου μπορεί να οφείλεται είτε σε μια άσχημη εμπειρία, είτε σε άγχος ενδεχόμενης αποτυχίας, είτε σε άλλες αιτίες. Αυτές τις άλλες αιτίες θα αναλύσουμε σε αυτό το άρθρο. Τα αποτελέσματα της φοβίας πάντως είναι σίγουρα δυσάρεστα, αφού το άτομο αναγκάζεται να αποκόβεται από δραστηριότητες που έχουν σχέση με τη συγκεκριμένη φοβία, και να ζει με άγχος ή ακόμα και πανικό, όταν επρόκειτο να την αντιμετωπίσει.

Συμπτώματα αγχώδους αντίδρασης λόγω φοβίας


Η επαφή του ανθρώπου με το φοβικό ερέθισμα σχεδόν πάντα έχει ως αποτέλεσμα μία αχγώδη αντίδραση. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι εφίδρωση, ταχυκαρδία, τρέμουλο, ζαλάδα, δύσπνοια, τάσεις λιποθυμίας, φόβος απώλειας ελέγχου, «μούδιασμα». Τα συμπτώματα αυτά μπορούν να εκδηλωθούν ακόμη και με τη σκέψη της κατάστασης που προκαλεί τη φοβία. Η φοβίαείναι βασανιστική για το άτομο. Σε κάθε είδους φοβία το άτομο μπορεί να πάθει κρίση και να μην καταλαβαίνει τι συμβαίνει γύρω του.

Διαφορές φοβίας και φόβου


Επομένως, η φοβία και ο φόβος έχουν αρκετές ομοιότητες, αλλά δεν είναι το ίδιο, με το φόβο να είναι ένας μηχανισμός προειδοποίησης για την αντιμεπτώπιση πραγματικού κινδύνου, ενώ η φοβία μια δυσλειτουργική αντίδραση απέναντι σε μη υπαρκτό κίνδυνο και η οποία δεν προσφέρει πραγματική προστασία.

Ένα παράδειγμα φόβου είναι να ζω σε μία τροπική ζούγκλα με δηλητηριώδεις αράχνες και όταν δω μία να φοβηθώ και να τρέξω μακριά της για να εξασφαλίσω την ασφάλειά μου. Αυτή ακριβώς η αντίδραση που πυροδοτήθηκε από τον φόβο μπορεί να μου σώσει τη ζωή. Τι γίνεται όμως όταν αφαιρεθεί αυτή η συνθήκη; Ας σκεφτούμε, λοιπόν, ότι ζω σε μια πόλη της Ελλάδας και, καθώς γυρνάω στο σπίτι μου, βλέπω μία σχετικά μικρή σε μέγεθος αράχνη, που γνωρίζω ότι δεν μπορεί να απειλήσει τη ζωή μου, να βρίσκεται πάνω στην εξώπορτα μου.

Νιώθω φόβο, αρχίζω να ιδρώνω και παγώνω, με αποτέλεσμα να παραμένω εκεί στήλη άλατος, χωρίς να μπορώ να μπω στο σπίτι μου. Αυτό ονομάζεται πλέον φοβία, και αυτό διότι ο φόβος μου πυροδοτήθηκε από ένα ερέθισμα που δεν αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για εμένα και επίσης αποτελεί δυσλειτουργική αντίδραση, καθώς, ενώ γυρνούσα στο σπίτι μου, ξαφνικά δεν μπορώ να μπω μέσα και αλλάζουν τα σχέδια μου χωρίς να υπάρχει σοβαρός λόγος.

Οι πεποιθήσεις μας είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουμε την πραγματικότητα.

Αρκεί μία μόνο στιγμή για να βρεθούμε εγκλωβισμένοι σε παλιά συναισθήματα και αρνητικές πεποιθήσεις και αυτό επηρεάζει δραστικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Οι άνθρωποι που αποφεύγουν την αυτεπίγνωση συνήθως φοβούνται να έρθουν σε επαφή με το σκοτεινό παιδί μέσα τους. Αν όμως αποδεχτούμε την ύπαρξή του, και μαζί μ’ αυτό τους φόβους, τα αισθήματα κατωτερότητας και ντροπής, τη θλίψη και την απόγνωσή μας, τότε θα συμφιλιωθούμε μαζί του.
 

Κληρονομικότητα αραχνοφοβίας


Εδώ είναι το σημείο στο οποίο θα μιλήσουμε για την κληρονομικότητα. Ας σκεφτούμε ξανά το εξής: Ένας άνθρωπος, πρόγονός μου, ζούσε όντως σε μία τροπική ζούγκλα με δηλητηριώδεις αράχνες, τις οποίες ο φόβος του ως ένστικτο επιβίωσης τον έκανε να εντοπίζει εύκολα μέσω της αίσθησης της όρασης και να μένει μακριά τους. Είναι δυνατόν αυτό το ένστικτο επιβίωσης να μεταφέρθηκε κληρονομικά σε κάποια από τις επόμενες γενιές; Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί η απάντηση είναι ναι.

Έρευνες για κληρονομικότητα φοβιών


Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία και του Πανεπιστημίου στην Ουψάλα έκαναν έρευνα για την κληρονομικότητα του φόβου απέναντι στις αράχνες και τα φίδια. Στην έρευνα αυτή ανακάλυψαν ότι ακόμα και μωρά έξι μηνών παρουσίαζαν εκδηλώσεις άγχους για αράχνες και φίδια, παρά το γεγονός ότι δεν είχαν ξαναδεί ποτέ στη σύντομη ζωή τους τέτοια πλάσματα.

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «ο φόβος των φιδιών και των αραχνών είναι εξελικτικής προέλευσης.» Σύμφωνα με τη Stefanie Hoehl: «όταν δείξαμε στα μωρά φωτογραφίες αραχνών ή φιδιών αντί για λουλούδια ή ψάρια ίδιου μεγέθους και χρώματος, αντέδρασαν με σημαντικά μεγαλύτερη διαστολή των κορών του οφθαλμού..η αλλαγή στο μέγεθος της κόρης του ματιού είναι σημαντικό σημάδι ενεργοποίησης του νοραδρενεργικού συστήματος του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τις αγχογόνες αντιδράσεις».
 

Διαγενεακή επιγενετική κληρονομικότητα


Είναι ενδιαφέρον ότι από άλλες μελέτες έχει αποδειχθεί ότι τα βρέφη δεν συσχετίζουν με φόβο τους ρινόκερους, τις αρκούδες και άλλα επικίνδυνα θεωρητικά ζώα. Η Hoehl ανέφερε ότι η συγκεκριμένη αντίδραση στις αράχνες και τα φίδια οφείλεται στη συνύπαρξη αυτών των δυνητικά επικίνδυνων πλασμάτων με τα βρέφη και τους προγόνους τους για περισσότερα από 40 έως 60 εκατομμύρια χρόνια, πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ότι με τα επικίνδυνα θηλαστικά του σήμερα. Η αντίδραση φόβου από τη γέννηση μπορεί να ενσωματωθεί στον εγκέφαλο μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα εξέλιξης.
Επιπροσθέτως, άλλοι ερευνητές έχουν εκφράσει την άποψη ότι η νέα έρευνα παρέχει στοιχεία ότι ισχύει η θεωρία της «διαγενεακής επιγενετικής κληρονομικότητας», κατά την οποία οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν το γενετικό υλικό ενός ατόμου, δηλαδή τη ρύθμιση των γονιδίων του, και αυτή η επίδραση είναι δυνατό να κληρονομηθεί στους απογόνους του. 

Εξελικτική μετατροπή φόβου σε φοβία


Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτει ότι ίσως ο φόβος απέναντι στις αράχνες έχει τις καταβολές του στην επιβίωση και ακόμη, ότι είναι δυνατόν να μεταφερθεί εξελικτικά μέσω της κληρονομικότητας. Ο φόβος αυτός σε κάποια άτομα και κάτω από κάποιες συνθήκες μπορεί να μετατραπεί σε φοβία.

Έτσι λοιπόν, το άτομο στην παραπάνω ιστορία μας που γυρνάει στο σπίτι του, αλλά καταλήγει να μην μπορεί να μπει μέσα εξαιτίας της φοβίας του απέναντι στην αράχνη που βρίσκεται στην εξώπορτά του, είναι πιθανόν να βρίσκεται σε αυτή τη δυσάρεστη θέση για χάρη της επιβίωσης των προγόνων του, οι οποίοι ζούσαν σε περιβάλλοντα στα οποία οι αράχνες δεν ήταν «άκακες», αλλά μπορούσαν να σημαίνουν ακόμη και θάνατο.

Το δευτερεύον όφελος

Δευτερεύoν όφελος είναι ένας ψυχολογικός όρος ο οποίος περιγράφει τους κρυφούς λόγους για τους οποίους κάποιος μπορεί να εμμένει σε μια καταστροφική συμπεριφορά, κατάσταση η σχέση. Ο όρος αυτός βασίζεται στην άποψη ότι υπάρχουν πολλά, μη εμφανή πλεονεκτήματα κυρίως κοινωνικά και διαπροσωπικά που οδηγούν τα άτομα στο να διατηρούν και να διαιωνίζουν αρνητικές καταστάσεις.
 
Δυστυχώς το δευτερεύον όφελος υποστηρίζεται από πολύπλοκες διεργασίες που είναι βαθιά ριζωμένες στο υποσυνείδητο και είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν και να γίνουν κατανοητές από το ίδιο το άτομο χωρίς ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό.

Ακόμα και κατά τη διάρκεια της αυτοαξιολόγησης είναι πολύ δύσκολο να για το ίδιο το άτομο να αντιληφθεί ότι μπορεί να υπάρχει όφελος που λειτουργεί ως κίνητρο για την επανάληψη αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί εδώ είναι εάν το άτομο θέλει πραγματικά να θεραπευτεί η έχει ισχυρούς λόγους να αντιστέκεται και να εμμένει στο φαύλο κύκλο.

Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι ο χρόνιος πόνος που έχει ψυχοσωματική βάση. Το δευτερεύον όφελος σε αυτή την περίπτωση είναι αρκετά εμφανές. Το άτομο που πάσχει μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποφύγει οποιαδήποτε υποχρέωση μπορεί να έχει χρησιμοποιώντας αυτή τη δικαιολογία. Μπορεί να μην πάει στη δουλεία, να μην κάνει τις δουλείες τους σπιτιού ή και να αποφύγει μια συνάντηση.

Ένα πολυπλοκότερο παράδειγμα είναι οι γυναίκες ή οι άντρες που συνεχίζουν να μένουν σε αυτοκαταστροφικές σχέσεις, παρότι έχουν πλήρη επίγνωση των αρνητικών επιπτώσεων που έχουν αυτές οι σχέσεις στη ζωή τους. Το ρητό "καλύτερα ο βάλτος που ξέρουμε", περιγράφει σφαιρικά τo δευτερεύον όφελος που απορρέει από αυτό το φαινόμενο. Ο βάλτος στην προκειμένη περίπτωση είναι η αυτοκαταστροφική σχέση. Ο βάλτος αυτός έχει στενά όρια και περιορίζει την εξέλιξη του ατόμου που υποσυνείδητα έχει επιλέξει να κατοικεί μέσα του. Τα στενά όρια και ο περιορισμός είναι τα αρνητικά στοιχεία αυτού του περιβάλλοντος αλλά είναι παράλληλα και θετικά αν τα εξετάσουμε ως δευτερεύοντα οφέλη.

Ο περιορισμός αυτός μπορεί να λειτουργήσει ως φαινομενικά θετικός για την συγκεκριμένη γυναίκα. Κατ' αρχήν της προσφέρει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας, βρίσκεται στο περιβάλλον που ξέρει και έχει μάθει να λειτουργεί και να ελίσσεται. Για παράδειγμα μπορεί να μην της αρέσει το γεγονός ότι τσακώνετε με την σχέση της, αλλά μπορεί να την αποζημιώνει η συγνώμη , οι αγκαλιές και οι υποσχέσεις που θα ακολουθήσουν. Ο τσακωμός δηλαδή είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για να αναδυθεί το δευτερεύον όφελος.

Επίσης λόγω του ότι η συγκεκριμένη γυναίκα είναι περιορισμένη, απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη και προπάντων δεν χρειάζεται να πάρει κανένα ρίσκο. Διαλέγει δηλαδή την αυτοκαταστροφική σχέση από το να ρισκάρει και να ξεκινήσει μια νέα γνωριμία που θα την βγάλει από το βάλτο που ξέρει. Η συνήθεια υπερνικά την αβεβαιότητα.

Πρέπει λοιπόν όλοι μας να αναρωτηθούμε γιατί διαιωνίζουμε καταστάσεις οι οποίες είναι δυσλειτουργικές και να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε.

Spinoza: Εάν θέλετε να σας χαμογελάσει η ζωή, χαρίστε της την καλή σας διάθεση

Μπαρούχ Σπινόζα (Baruch Spinoza, 24 Νοεμβρίου 1632 - 21 Φεβρουαρίου 1677)

«Αντί να περιγελάσω, να οικτίρω ή να καταραστώ της ανθρώπινες πράξεις μερίμνησα με ιδιαίτερη φροντίδα να τις κατανοήσω»

«Αν περάσει από το μυαλό κανενός πως το πρόσωπο που αγαπάει συνδέεται και με άλλον, με τον ίδιο ή και πιο στενό ακόμα φιλικό δεσμό, τότε θα νοιώσει μίσος προς το πρόσωπο που αγαπούσε πριν και ζηλοφθονία προς τον άλλον. Το μίσος αυτό προς το αγαπώμενο πρόσωπο ονομάζεται ζηλοτυπία.»

«Εάν θέλετε να σας χαμογελάσει η ζωή, πρώτα χαρίστε της την καλή σας διάθεση.»

«Αυτός που θέλει να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα πρέπει να ξέρει αρκετά καλά τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα.»

«Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγει να αποδέχεται το αναπόφευκτο.»

«Ευτυχία είναι η δια της λογικής κατανόηση της ζωής και του κόσμου.»

«Ό,τι είναι ενάντια στους Νόμους της Φύσης, είναι ενάντια στη Λογική και ό,τι είναι ενάντια στη Λογική, είναι ανοησία και πρέπει να απορρίπτεται.»

«Ζήλος είναι η επιθυμία ενός πράγματος που γεννιέται στον άνθρωπο απ' την ιδέα ότι και οι άλλοι κατέχονται απ' την ίδια επιθυμία.»

«Ζηλωτής είναι εκείνος που μιμείται ό,τι κρίνει ως έντιμο ωφέλιμο και ευχάριστο.»

«Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ζώο.»

«Οι άνθρωποι θα δουν πως μπορούν να δημιουργήσουν ενωμένοι ευκολότερα όσα έχουν ανάγκη και να αποκρούσουν πολύ ευκολότερα τους κινδύνους που τους περιβάλλουν με ενωμένες δυνάμεις.»

«Οι φυσικές βάσεις ενός κράτους δεν πρέπει να βγαίνουν από τα διδάγματα του ορθού λόγου, αλλά από τη γενική φύση και τις ιδιότητες του ανθρώπου.»

«Όσο ένας άνθρωπος σκέπτεται αν μπορεί να κάνει τούτο κι εκείνο, τόσο μένει αναποφάσιστος για τις ικανότητές του, και κατά συνέπεια του είναι πάρα πολύ δύσκολο τελικά να κάνει κάτι.»

«Σωστό και δίκαιο είναι την εξουσία να κρατάει η πλειοψηφία.»

«Το τίμιο είναι να λες πάντα την αλήθεια.»

«Η ελπίδα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ύστατη χαρά που γεννιέται απ' την εικόνα ενός περασμένου ή μελλοντικού πράγματος που η έκβασή του θεωρείται αμφίβολη.

Ο φόβος αντίθετα είναι μια άστατη λύπη που γεννιέται όμοια από την εικόνα ενός αμφίβολου πράγματος. Αν τώρα από τα πάθη αυτά αφαιρέσουμε την αμφιβολία, η ελπίδα γίνεται ασφάλεια και ο φόβος απελπισία.»

«Αν οι άνθρωποι μπορούσαν να ρυθμίσουν όλες τις υποθέσεις τους με μια βέβαιη γνώμη ή αν η τύχη τους ευνοούσε πάντα, δεν θα υπέκυπταν ποτέ σε καμιά δεισιδαιμονία.

Όμως συχνά βρίσκονται σε τέτοια δυσκολία, ώστε δεν μπορούν να καταλήξουν σε καμιά γνώμη και, ως επί το πλείστον, εξαιτίας των αβέβαιων αγαθών της τύχης, που τα επιθυμούν χωρίς μέτρο, κλυδωνίζονται δυστυχισμένοι μεταξύ ελπίδας και φόβου, γι' αυτό και η ψυχή τους είναι τόσο πρόθυμη να πιστέψει οτιδήποτε:

Όσο η ψυχή βρίσκεται σε αμφιβολία, το παραμικρό την κάνει να κλίνει εύκολα προς τη μία ή την άλλη πλευρά, και τούτο συμβαίνει ακόμα ευκολότερα όταν διεκδικείται από την ελπίδα και τον φόβο που την ταράζουν, ενώ σε άλλες περιπτώσεις είναι γεμάτη έπαρση και υπεροψία.»

«Κινούμαστε κατά ποικίλους τρόπους από εξωτερικές αιτίες, και ταραζόμαστε όπως τα κύματα της θάλασσας, που κινούνται από αντίθετους ανέμους, αγνοώντας τι θα μας συμβεί και ποια τύχη μας περιμένει».

«Οι περισσότεροι από εκείνους που έγραψαν για τα πάθη και για τον τρόπο της ζωής των ανθρώπων, φαίνεται σα να πραγματεύθηκαν, όχι φυσικά πράγματα, που απορρέουν από τους γενικούς νόμους της φύσης, αλλά πράγματα που βρίσκονται έξω από τη φύση».

«Με τον όρο συναίσθημα κατανοώ τις διαθέσεις του σώματος, με τις οποίες αυξάνεται η δύναμη του σώματος να ενεργεί, ή μειώνεται, βοηθείται ή εμποδίζεται και ταυτόχρονα τις ιδέες αυτών των διαθέσεων».

Σκοτεινή Αστυμαγεία Πόλεων

Ζω σε μία πόλη που την τελευταία πενταετία έχει μεταλλάξει το πρόσωπό της, αφήνοντας τους κατοίκους να παρασύρονται μαζί της  στον σκοταδισμό της κρίσης. Σε μία άλλοτε ζωντανή πόλη με τα θετικά της και τα αρνητικά της, τώρα παρατηρείς τα σημάδια της απαξίωσης και της εγκατάλειψης. Προσπαθώντας να κατανοήσω το φαινόμενο σε ένα ελαφρώς βαθύτερο σημείο από το πως αντανακλάται η εικόνα αυτή στην κοινωνική ζωή των ανθρώπων που ολοένα και γίνεται σκοτεινή και τους κάνει να κλείνονται στα σπίτια τους, δεν μπορώ παρά να διαπιστώσω πως σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο η ζημιά που συμβαίνει είναι η μέγιστη δυνατή.
 

Η Σκοτεινή Αστυμαγεία Των Πόλεων

 
Ακολουθώντας την σκοτεινιά των δρόμων της, νιώθω να ακολουθώ και την Σκοτεινή οντότητα που προκαλεί εφιάλτες ανείπωτους στους ανθρώπους που δίχως να το καταλαβαίνουν, σμιλεύουν μέσα από τα ζοφερά όνειρά τους την μελλοντική τους καθημερινότητα. Και είναι αλήθεια πως η πράξη προτού μετουσιωθεί σε πράξη είναι αρχικά ιδέα. Πηγάζει από τα βάθη του υποσυνείδητου και αναδύεται μεταλλάσσοντας την ίδια της την ύπαρξη από ιδεατή σε πραγματική.. Όσο πιο ζοφερές οι στιγμές του ονείρου, τόσο πιο Σκοτεινή και η αντανάκλαση του μέλλοντος μας.
 
Και είναι πια ευρέως αποδεκτό πως η λειτουργικότητα η μη μίας πόλης επηρεάζει άμεσα την συνειδητότητα του ατόμου, σε θετικό ή αρνητικό βαθμό. Αναρωτιέμαι αν αυτή η υποβάθμιση γίνεται αυτόματα και χωρίς σκοπό. Αν αυτή η πολυεπίπεδη ρήξη στο Συλλογικό ασυνείδητο που δρα ως ανασταλτικός παράγοντας σε κάθε προσπάθεια εξέλιξης δεν κατευθύνεται από σκιερές σέκτες που χαλιναγωγούν τον κόσμο προς την ίδια την πνευματική αποχαύνωση.
 
Τείνω να πεισθώ πως ασυνείδητα οι περισσότεροι μαχόμαστε για την επαναδιαμόρφωση της ίδιας της πραγματικότητας.  Ο τομέας την Ονειρικής δημιουργικότητας (συμπεριλαμβανόμενης και οποιασδήποτε απόπειρας Φωτεινού Ονειρέματος) έχει σχεδόν εκλείψει, μιας και οι πνευματικές δίοδοι φράσσονται από κακοδαιμονικές σκεπτομορφές που διοχετεύουν το ασυνείδητο νου με την Σκοτεινή καταχνιά που αποπνέουν μόνο τα πλάσματα στα διηγήματα  φανταστικής λογοτεχνίας του Λαβκραφτ.
 
Αυτή η Σκοτεινή σκεπτομορφή που φράσσει κάθε αστρική δίοδο, έχει εισχωρήσει σε πραγματικό επίπεδο στις σκοτεινές γωνίες των πόλεων, μας ακουμπά πια σε καθημερινή βάση αφήνοντάς μας με την υπέρτατη ερημιά που προκαλεί το άγγιγμα της. Μπορούμε μόνο να προσπαθήσουμε. Να στρεβλώσουμε την ήδη παγιωμένη Σκοτεινή πραγματικότητα, οραματίζοντας μια νέα φωτεινότερη. Αλλάζοντας στην αρχή τα ίδια μας τα όνειρα, διαμορφώνοντας νέες πολλαπλές πραγματικότητες μέσα στην πόλη που ζούμε.
 
Γιατί η κρίση στον Ουρμπανισμό χειροτερεύει. Η δομή στις διάφορες γειτονιές, παλιές και νέες, έρχεται σε σύγκρουση με τα εδραιωμένα μοτίβα συμπεριφορών και ακόμη περισσότερο με τις νέες τάσεις της ζωής που καθημερινά αναζητούμε. Το αποτέλεσμα είναι μια  μελαγχολική και στείρα ατμόσφαιρα στον περίγυρό μας.
Οι δρόμοι στις παλιές γειτονιές έχουν μετατραπεί μονάχα σε αυτοκινητόδρομους και οι δραστηριότητες που έχουμε στον ελεύθερο χρόνο μας διαφημίζονται και διαφθείρονται. Οι κοινωνικές επαφές μέσα στις γειτονιές αυτές  γίνονται σχεδόν αδύνατες. Οι νεόδμητες γειτονιές έχουν μόνο δύο διάχυτες θεματικές ενότητες: Μηχανοκίνητη δραστηριότητα και την «άνεση» του σπιτιού – μια ξεπεσμένη έκφραση ικανοποίησης που στερείται κάθε έννοιας της δράσης και του παιχνιδιού.
 
Για να ανταπεξέλθουμε της ανάγκης να χτίσουμε γρήγορα ολόκληρες πόλεις, τα νεκροταφεία του ενισχυμένου τσιμέντου χτίζονται για να εγκλωβίσουν τις μάζες του πληθυσμού αναγκάζοντάς τον να «πεθάνει» από βαρεμάρα. Ποιός είναι ο λόγος να υπάρχουν όλες αυτές οι εξαιρετικές τεχνικές ανακαλύψεις που έχει ο κόσμος αυτή την στιγμή στη διάθεσή του αν οι καταστάσεις δεν βοηθούν για την εναλλακτική εκμετάλλευσή τους, αν δεν συμβάλλουν καν στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μας, αν η φαντασία απουσιάζει εντελώς από την εξίσωση;
 
Απαιτούμε περιπέτεια. Και κάποιοι την αναζητούν στην «Σελήνη», μιας και δεν την βρίσκουν στη Γη. Είμαστε παρ’ όλα αυτά δεσμευμένοι να διαμορφώνουμε τη ζωή μας μονάχα εδώ στην Γη. Επιδιώκουμε να δημιουργούμε καταστάσεις, νέες καταστάσεις σπάζοντας τους νόμους που αποτρέπουν την ανάπτυξη ενδιαφέροντος στην ζωή και την κουλτούρα. Βρισκόμαστε στην αυγή μίας νέας εποχής και ήδη αχνοφαίνεται μπροστά μας η εικόνα μιας πιο ευτυχισμένης ζωής, ενός ενωτικού ουρμπανισμού που είναι σχεδιασμένος για την ευχαρίστηση.
 
Για αυτόν το λόγο ο τομέας μας είναι το αστικό δίκτυο, η φυσική έκφραση μιας συλλογικής δημιουργικότητας ικανής να συνδυάσει τις δημιουργικές ενέργειες που είναι απελευθερωμένες από την άρνησή τους προς μία κουλτούρα που είναι αμιγώς βασισμένη στην ατομοκρατία.
 
Βρισκόμαστε στην διαδικασία ανακάλυψης νέων τεχνικών. Εξετάζουμε τις πιθανότητες που παρέχονται από τις ήδη υπάρχουσες πόλεις και σχεδιάζουμε τις μελλοντικές Μεγαλουπόλεις. Γνωρίζουμε πως πρέπει να ωφεληθούμε από όλες τις τεχνολογικές ανακαλύψεις και ξέρουμε πως οι νέες κατασκευές που οραματιζόμαστε θα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτες ούτως ώστε να ανταποκρίνονται σε μία δυναμική αντίληψη της ζωής, κάτι που σημαίνει πως θα ήταν καλό να δημιουργήσουμε το τεχνητό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε σε άμεση συνάρτηση με τους συνεχώς εναλλασσόμενους τρόπους συμπεριφοράς.
 
Οι μελλοντικές πόλεις που οραματιζόμαστε θα προσφέρουν μία εξ’ ολοκλήρου νέα μεταβλητότητα των αισθήσεων και απρόβλεπτα παιχνίδια θα γίνουν πιθανά μέσω της εφευρετικής χρήσης των υλικών προϋποθέσεων, όπως είναι  η τροποποίηση του αέρα, του ήχου και του φωτός. Οι Σχεδιαστές των Πόλεων μελετούν ήδη την πιθανότητα εναρμονισμού της κακοφωνίας που βασιλεύει στις τωρινές πόλεις.

Η έκρηξη μιας «μαύρης τρύπας» όπως την κατέγραψε τηλεσκόπιο της NASA

Είναι από αυτό που λέμε... μια φορά στα χίλια χρόνια. Ερευνητές της NASA κατέγραψαν μοναδικές εικόνες από την έκρηξη μια «μαύρης τρύπας», κάτι που παρατηρείται δύο φορές ανά 12 χρόνια. 

Μία στιγμή του μεγαλείου του σύμπαντος κατάφεραν να απαθανατίσουν οι ερευνητές της ΝASA. Kατέγραψαν την πορεία μιας μικρής «μαύρης τρύπας» που κινείται γύρω από το τεράστιο αστέρι της που εξωτερικά αποτελείται από πυκνά αέρια. Κάθε φορά που η «μαύρη τρύπα» διαπερνά έναν τεράστιο δίσκο σκόνης και αερίου που περιβάλλει τον υπερμεγέθη σύντροφό του εκρήγνυται.
Αυτοί τη στιγμή κατάφεραν να καταγράψουν οι ερευνητές της NASA και συγκεκριμένα ο επιστήμονας Seppo Laine που εργάζεται στο Spitzer.

Χρειάζονταν και λίγο τύχη

Η ομάδα στην οποία εργάζεται είχε καταγράψει την πορεία της «μαύρης τρύπας». Λόγω της ελλειπτικής τροχιάς που καταγράφει κάθε φορά είχε και διαφορετική περίοδο σύγκρουσης σε ακανόνιστα διαστήματα, καθιστώντας δύσκολο για τους ερευνητές να γνωρίζουν ακριβώς πότε θα συμβεί η επόμενη έκρηξη.

Αυτή τη φορά όμως ο ίδιος ήταν τυχερός και την ώρα που έκανε την παρατήρηση του έγινε μάρτυρας του φυσικού φαινομένου της έκρηξης. Αυτή η έκρηξη υπολογίζεται πως είναι πιο φωτεινή από ένα τρισεκατομμύριο αστέρια. Αυτός είναι και ο λόγος που η έκρηξη είναι ορατή και από τα τηλεσκόπια στη Γη.

Το φαινόμενο παρατηρείται στην κορύφωση του δύο φορές κάθε 12 χρόνια. 

Το αποτέλεσμα της έρευνας δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Astrophysical Journal Letters. Μεταξύ άλλων αποκαλύπτει ότι οι εμπειρογνώμονες αποκάλυψαν πως το συμβάν καταγράφηκε από το τηλεσκόπιο Spitzer της NASA και ο ο γαλαξίας είναι ο OJ 287.

«Όταν έλεγξα για πρώτη φορά την ορατότητα του OJ 287, σοκαρίστηκα όταν διαπίστωσα ότι έγινε ορατό στον Spitzer την ημέρα που προβλεπόταν να συμβεί η επόμενη φωτοβολίδα», δήλωσε ο Seppo Laine που έκανε την ανακάλυψη.

«Χρειάζονταν και λίγο τύχη για να καταγράψουμε το αποκορύφωμα αυτής της φλόγας με τον Spitzer, επειδή κανένα άλλο ανθρώπινο όργανο δεν ήταν ικανό να επιτύχει αυτό το επίτευγμα σε εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή», πρόσθεσε ο Laine.

Η δεύτερη έκρηξη το 2022 και μετά περιμένουμε 12 χρόνια

Η επόμενη έκρηξη προβλέπεται να πραγματοποιηθεί το 2022 και πλέον για τις επόμενες δύο θα πρέπει να περιμένουμε το 2033 και το 2034.

Το εντυπωσιακό είναι πως οι επιστήμονες εκτιμούν πως μέσα στα επόμενα 10.000 χρόνια η μαύρη τρύπα θα χάσει σταδιακά την ενέργεια της εξαιτίας της συγκεκριμένης σύγκρουσης και τελικά θα χαθεί στα έγκατα του αστεριού.


HEGEL: Τίποτα το μεγάλο δεν έγινε στον κόσμο χωρίς ένα μεγάλο πάθος

 
Στην πιο καθημερινή του σκέψη, πέρα από τα θεωρητικά του επιτεύγματα υπερασπιζόταν τη διαρκή μόρφωση ως εργαλείο για την κατάκτηση της ελευθερίας.

«Ο άνθρωπος γίνεται αυτό που πρέπει να είναι μέσω της εκπαίδευσης, μέσω της πειθαρχίας. Ο άνθρωπος είναι απλώς η δυνατότητα να γίνει, δηλαδή, λογικός, ελεύθερος- είναι απλώς η αποφασιστικότητα, το καθήκον. Το ζώο τελειώνει γρήγορα την εκπαίδευσή του- αλλά αυτό δεν πρέπει να θεωρείται ως ευεργεσία της φύσης απέναντι στο ζώο. Η ανάπτυξή του είναι ποσοτική, μόνο, ευρωστία. Ο άνθρωπος, αντίθετα, είναι υποχρεωμένος να κάνει ο ίδιος τον εαυτό του αυτό που πρέπει να είναι- είναι υποχρεωμένος να τα αποκτήσει όλα από μόνος του, ακριβώς επειδή είναι πνεύμα- είναι υποχρεωμένος να αποτινάξει το φυσικό. Το πνεύμα είναι, συνεπώς, το προσωπικό του αποτέλεσμα».

Μια ζωή εστιασμένη στην επιτυχία και στην πληρότητα είναι μια ζωή κατά τη διάρκεια της οποίας δε σταματάμε ποτέ να μαθαίνουμε και να επαναπροσδιοριζόμαστε. Καθώς η νοητική παράλυση οδηγεί στην ανία, το να καλλιεργούμε ένα πνεύμα ανήσυχο συνιστά ασφάλεια ζωής για να μη χάσουμε ποτέ τον ενθουσιασμό να ζούμε

Ασπασία

Ταξίδι στην αρχαία Ελλάδα: Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Η Ασπασία ήταν μία γυναίκα από τη Μίλητο , διάσημη για το δεσμό που διατηρούσε με τον Αθηναίο πολιτικό Περικλή. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή της. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής της στην Αθήνα, και υπάρχει η πιθανότητα να επηρέασε διαμέσου του Περικλή την πολιτική του αθηναϊκού κράτους. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η Ασπασία διατηρούσε οίκο ανοχής, ενώ ήταν πόρνη και η ίδια. Ωστόσο οι σύγχρονοι μελετητές είναι επιφυλακτικοί ως προς αυτό το ζήτημα, δεδομένου ότι πολλοί από τους αρχαίους συγγραφείς που προαναφέρθηκαν ήταν κωμικοί ποιητές που ως στόχο είχαν την δυσφήμιση του Περικλή. Ορισμένοι μελετητές αμφισβητούν ακόμη και την παράδοση βάσει της οποίας η Ασπασία ήταν εταίρα, θεωρώντας πως στην πραγματικότητα το ζεύγος ήταν παντρεμένο. Η Ασπασία απέκτησε με τον Περικλή ένα γιο, ο οποίος επίσης ονομάστηκε Περικλής..

Καταγωγή

Η Ασπασία γεννήθηκε στην ιωνική πόλη της Μιλήτου, στη σημερινή Τουρκία. Ελάχιστα είναι γνωστά για την οικογένειά της πέρα από το ότι ο πατέρας της ονομαζόταν Αξίοχος. Εντούτοις, θεωρείται ότι καταγόταν από εύπορη οικογένεια, καθώς η Ασπασία κατείχε εξαιρετική μόρφωση. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ήταν αιχμάλωτη πολέμου, και πως υποδουλώθηκε. Γενικά αυτή η άποψη θεωρείται λανθασμένη. Δεν είναι γνωστές οι συνθήκες υπό τις οποίες ταξίδεψε στην Αθήνα. Η θεωρία του Μπίκνελ τη συνδέει με τον Αλκιβιάδη. Επίσης, εικάζει ότι ο Περικλής γνωρίστηκε με την Ασπασία επειδή διατηρούσε στενές σχέσεις με το σπιτικό του Αλκιβιάδη.Σύμφωνα με τις αμφισβητήσιμες αναφορές των αρχαίων συγγραφέων και ορισμένων σύγχρονων μελετητών, στην Αθήνα η Ασπασία έγινε εταίρα και πιθανώς ιδιοκτήτρια οίκου ανοχής.

ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΚΑΝΑΝ ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ;

Οι εταίρες ήταν επαγγελματίες που αναλάμβαναν την ψυχαγωγία ανδρών της ανώτερης τάξης, καθώς επίσης και παλλακίδες. Πέρα από την εξωτερική τους ομορφιά, διέφεραν από τις άλλες Αθηναίες στο γεγονός ότι ήταν μορφωμένες (συχνά σε υψηλό επίπεδο, όπως η Ασπασία), ήταν ανεξάρτητες και πλήρωναν φόρους. Ίσως ήταν ό ,τι πιο κοντινό μπορεί να φανταστεί κανείς στις απελευθερωμένες γυναίκες, και η Ασπασία, η οποία εξελίχτηκε σε λαμπερή προσωπικότητα της αθηναϊκής κοινωνίας, ήταν πιθανώς ένα προφανές παράδειγμα.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο , η Ασπασία συγκρινόταν με την διαβόητη Θαργήλια, μια άλλη ξακουστή εταίρα από την αρχαία Ιωνία. Υπήρχαν και άλλες γυναίκες οι οποίες ήταν εταίρες ‘όμως κατώτερου επιπέδου!

Όντας ξένη και ίσως εταίρα, η Ασπασία ήταν ελεύθερη από τις νομικές δεσμεύσεις που κατά παράδοση καθήλωναν τις παντρεμένες γυναίκες στα σπίτια τους, κι έτσι της επιτρεπόταν να συμμετέχει στη δημόσια ζωή της πόλης.

Έγινε ερωμένη του επιφανούς πολιτικού Περικλή στις αρχές της δεκαετίας του 440π.Χ. Μετά το διαζύγιό του από την πρώτη του σύζυγο περίπου το 445π.Χ, η Ασπασία άρχισε να συγκατοικεί μαζί του, αν και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή άποψη για το αν παντρεύτηκαν ή όχι. Ο γιος τους, Περικλής, είχε έρθει στον κόσμο γύρω στο 440π.Χ. Η Ασπασία θα πρέπει να ήταν πολύ νέα, αν κρίνει κανείς από το γεγονός πως χάρισε ένα παιδί στο Λυσικλή περίπου το 428π.Χ.

Στους κοινωνικούς κύκλους η Ασπασία ήταν γνωστή για την ικανότητά της στο λόγο και τις συμβουλές της, παρά απλά για τη φυσική της ομορφιά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, το σπίτι της έγινε κέντρο πολιτισμού στην πόλη των Αθηνών, προσελκύοντας επιφανείς συγγραφείς και στοχαστές, ανάμεσα στους οποίους και το φιλόσοφο Σωκράτη. Ο βιογράφος αναφέρει ότι παρά την «ανήθικη» ζωή της, οι Αθηναίοι έφερναν μαζί τις συζύγους τους για να ακούν τις συζητήσεις της. Πριν το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου (431π.Χ – 404π.Χ) ο Περικλής, κάποιοι από τους στενούς του συνεργάτες και η Ασπασία αντιμετώπισαν μια σειρά προσωπικών και νομικών επιθέσεων. Ιδιαίτερα η Ασπασία, κατηγορήθηκε ότι διέφθειρε νεαρά κορίτσια προκειμένου να ικανοποιήσει τις διαστροφές του Περικλή. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, δικάστηκε για ασέβεια.

Αυτές οι κατηγορίες δεν ήταν, πιθανώς, τίποτε περισσότερο από αστήριχτες συκοφαντίες, ωστόσο η όλη εμπειρία άφησε τον μεγάλο Αθηναίο πολιτικό με μεγάλη πικρία. Παρόλο που η Ασπασία αθωώθηκε χάρη σε ένα ασυνήθιστο συναισθηματικό ξέσπασμα του Περικλή ο φίλος του γλύπτης Φειδίας πέθανε στη φυλακή. Ο Κάγκαν θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο η ίδια η αφήγηση της δίκης και της αθώωσης της Ασπασίας να είναι πλαστή, «στην οποία πραγματικές συκοφαντίες, υποψίες και χυδαία αστεία μετατράπηκαν σε μια φανταστική δικαστική διαμάχη». Η Ασπασία ονομάστηκε, «Νέα Ομφάλη», και «Ελένη» .

Επιπρόσθετες επιθέσεις κατά του ζεύγους αναφέρει ο Αθηναίος. Ακόμη και ο γιος του Περικλή, ο Ξάνθιππος, ο οποίος είχε βλέψεις στην πολιτική, δεν δίστασε να κακολογήσει τον πατέρα του για την προσωπική του ζωή. . Ο Περικλής απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού το φθινόπωρο του 429 πΧ. Ο Πλούταρχος μεταφέρει πληροφορίες του Αισχίνη του Σωκρατικού ο οποίος έγραψε ένα διάλογο με θέμα την Ασπασία (σήμερα χαμένο), σύμφωνα με τις οποίες μετά το θάνατο του Περικλή η Ασπασία έζησε στο πλευρό του Λυσικλή, με τον οποίο απέκτησε έναν ακόμη γιο, και τον οποίο έκανε τον πρώτο άνδρα της πόλης.

Ο Αισχίνης παρουσιάζει την Ασπασία ως δασκάλα και εμπνευστή της τελειότητας, συνδέοντας τις αρετές αυτές με την ιδιότητά της, ως εταίρα. Σύμφωνα με τον Καν, καθένα από τα επεισόδια στην Ασπασία του Αισχίνη δεν είναι απλά πλαστό, αλλά και απίστευτο. Αυτοπροσωπογραφία της Marie Bouliard, η οποία ποζάρει ως Ασπασία, 1794. Η Ασπασία εμφανίζεται σε πολλά σημαντικά έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Ο ρομαντικός δεσμός της με τον Περικλή ενέπνευσε μερικούς από τους διασημότερους μυθιστοριογράφους και ποιητές των τελευταίων αιώνων. Ιδιαίτερα οι εκπρόσωποι του Ρομαντισμού κατά το 19ο αιώνα και οι συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων του 20ου αιώνα βρήκαν στην ιστορία της μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης.

Φήμη και κριτική

Το όνομα της Ασπασίας συνδέεται στενά με τη δόξα και τη φήμη του Περικλή. Ο Πλούταρχος την αναγνωρίζει ως μια σημαντική προσωπικότητα ανάμεσα στους πολιτικούς και τους διανοούμενους, και εκφράζει το θαυμασμό του για μια γυναίκα που «χειριζόταν όπως επιθυμούσε τους σπουδαιότερους άνδρες του κράτους και παρείχε αφορμή στους φιλοσόφους να μιλούν κολακευτικά για εκείνη και εις μάκρος». . Ο Λουκιανός αποκαλεί την Ασπασία «πρότυπο σοφίας» και εξυμνεί «τις γνώσεις της γύρω από την πολιτική και τη διορατικότητά της, την εξυπνάδα και την οξυδέρκειά της». Μια βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια του10ου αιώνα, η Σούδα, αναφέρει ότι η Ασπασία χρησιμοποιούσε έξυπνα τις λέξεις, πως ήταν σοφίστρια και δασκάλα της ρητορικής. Βασιζόμενοι στις παραπάνω αποτιμήσεις, μια σειρά από μελετητές υποστηρίζουν ότι η Ασπασία υπήρξε, κατά τα φαινόμενα, η μοναδική γυναίκα στην κλασική Ελλάδα που κατάφερε να διακριθεί στο δημόσιο βίο, επηρεάζοντας τον Περικλή στη σύνταξη των δημόσιων λόγων του. Μια μερίδα ιστορικών είναι της άποψης ότι η Ασπασία ίδρυσε μια Ακαδημία για κορίτσια πλούσιων οικογενειών ή ακόμη ότι αποτελεί τον εφευρέτη τη σωκρατικής μεθόδου. «δεν μπορούμε να δεχτούμε ως ιστορική αλήθεια το ανέκδοτο της εποχής, βάσει του οποίου η Ασπασία έμαθε στον Περικλή να μιλά, οπότε ήταν σημαντική ρήτορας ή φιλόσοφος». πιστεύει ότι η Ασπασία ήταν ένα εξαιρετικό πρόσωπο, αλλά το παράδειγμά της είναι από μόνο του αρκετό για να τονίσει το γεγονός ότι για να γίνει μια γυναίκα ισάξια πνευματικά και κοινωνικά ενός άντρα έπρεπε να ήταν εταίρα, η Ασπασία προχώρησε την προοπτική να γίνει μια γυναίκα φιλόσοφος ένα βήμα παραπέρα από την ποιήτρια Σαπφώ.

ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η ΖΩΗ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Πέρα από την Ασπασία ένα ακόμα πρόσωπο το οποίο εμπλέκεται στενά με το πρόσωπο της και απελευθέρωσε όλα τα κατεστημένα για τον έρωτα που τον είχε βρει παράφορα για την γυναίκα αυτήν είναι ο Περικλής ένας ικανότατος ηγέτης που τον διακατείχε η οξυδέρκεια του και όπου έφτασε την Αθήνα στην απόλυτη ηγεμονία παραστράτησε και αγάπησε την Ασπασία .Φυσικά αυτό είχε αντιδράσεις από τον λαό όπου οι περισσότεροι ήταν αντίθετοι για αυτή του την απόφαση του!

Ας δούμε λοιπόν την ζωή και τα έργα αυτού του ικανού ηγέτη Περικλή! Ο Περικλής (από τις λέξεις περί και κλέος δηλαδή o περιτριγυρισμένος από δόξα, περίδοξος, περίπου 495-429 π.Χ ήταν Αρχαίος ‘Ελληνας πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός του 5ου αιώνα π.Χ γνωστού και ως «Χρυσού Αιώνα», και πιο συγκεκριμένα της περιόδου μεταξύ των Περσικών πολέμων και του Πελοποννησιακού πολέμου. Η δύναμη, δόξα και η φήμη την οποία χάρισε στην Αρχαία Αθήνα, δικαιώνουν απόλυτα το χαρακτηρισμό του Χρυσού Αιώνα. Η εποχή στην οποία ήταν κύριος της πολιτικής ζωής της Αρχαίας Αθήνας, δηλαδή μεταξύ του 461 π.Χ και του 425 π.Χ, ονομάζεται μέχρι σήμερα «Εποχή του Περικλή». Ο Περικλής εκμεταλλεύτηκε τη νίκη των ελληνικών δυνάμεων επί των Περσών και την άνοδο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας προκειμένου να μετατρέψει τη Δηλιακή Συμμαχία σε «Αθηναϊκή Ηγεμονία», οδηγώντας την πόλη του στην μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας της κατά την περίοδο των 14 συνεχόμενων ετών που εκλεγόταν στο αξίωμα του Στρατηγού.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι επεκτατικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις που πραγματοποίησε κατά την διάρκεια της κυριαρχίας του είχαν σαν κύριο στόχο τη διαφύλαξη των συμφερόντων της Αθήνας. Τις επιχειρήσεις αυτές διεξήγαγε με τη βοήθεια του πανίσχυρου αθηναϊκού ναυτικού, το οποίο άρχισε να δυναμώνει την εποχή του Θεμιστοκλή και αργότερα του Κίμωνα, γιου του Μιλτιάδη. Ωστόσο ήταν κατά την εποχή του Περικλή που έφτασε στην απόλυτη ακμή του, αποτελώντας τον κινητήριο μοχλό της αθηναϊκής υπερδύναμης.

Ο Περικλής ήταν ηγέτης της Αθήνας μέχρι τα δύο πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ώσπου το 429 π.Χ απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού που χτύπησε την πόλη του. Υπήρξε μέγας προστάτης των τεχνών, της λογοτεχνίας και των επιστημών, και ο βασικός υπεύθυνος για το γεγονός ότι η Αθήνα έγινε το πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Επίσης, σε αυτόν οφείλεται η κατασκευή πολλών από τα σημαντικά μνημεία που κοσμούσαν την Αρχαία Αθήνα, με εκείνα της Ακρόπολης να διατηρούν εξέχουσα θέση ανάμεσά τους.

Επίσης, υπήρξε μέγας υποστηρικτής της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου και ως αποτέλεσμα, κατά την εποχή του, τέθηκαν οι βάσεις του λεγόμενου Δυτικού πολιτισμού. Η δράση του δεν περιορίστηκε μόνο εκεί, αλλά ως ηγέτης των Αθηνών, με μία σειρά νόμων, υποστήριξε τις λαϊκές μάζες και τις βοήθησε να αποκτήσουν περισσότερα δικαιώματα σε βάρος της αριστοκρατικής τάξης στην οποία ανήκε κι ο ίδιος. Ήταν τόσο ανοικτός προς τις ευρύτερες μάζες, που πολλοί τον αποκαλούσαν λαϊκιστή.

ΣΧΕΣΗ ΠΕΡΙΚΛΗ - ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Λίγο μετά την άφιξή της στην Αθήνα, η Ασπασία δεσμεύτηκε με τον Περικλή, τον δημοκρατικό ηγέτη της πόλης. Ο Περικλής, για να μπορέσει να έχει σχέση με την Ασπασία, χώρισε τη γυναίκα του και την άφησε μόνη της με δύο γιους. Σαν σύντροφος του Περικλή, η Ασπασία έγινε γρήγορα στόχος κουτσομπολιού και κατηγορήθηκε ως εταίρα. Πιο πολύ από όλους η Ασπασία επηρέασε τον Περικλή, όχι μόνο με τις γνώσεις της, αλλά και μέσα από την καθημερινή επαφή που είχαν.

Ο Πλάτωνας επίσης, αν και δεν ήταν εραστής της, είχε εντυπωσιαστεί από τη διάνοια και τις γνώσεις της και είχε τονίσει ανοιχτά τη συμβολή της στις δράσεις του Περικλή. Ο Σωκράτης ονομάζει την Ασπασία σαν τη μεγαλύτερη Δασκάλα του στη ρητορική και τονίζει τη συμβολή της στο να γίνει ο Περικλής ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ομιλητές. Ο Περικλής, βλέποντας την ιδιαιτερότητα της Ασπασίας, δε δίστασε να φανερώσει στο λαό του τον σεβασμό και την αγάπη του για αυτήν, ανατρέποντας τα αθηναϊκά δεδομένα που ήθελαν τη γυναίκα να περνάει απαρατήρητη.

Τα κακόβουλα κουτσομπολιά δεν άργησαν να ακουστούν. Έλεγαν πως η Ασπασία διατηρούσε πορνείο και πως η ίδια έγραφε τις ομιλίες του Περικλή. Επίσης λεγόταν πως αυτή τον επηρέασε να κάνει τους πολέμους εναντίον της Σάμου, των Μεγάρων και τον Πελοποννησιακό πόλεμο, για να καταφέρει να προστατέψει τη γενέτειρά της.

Όλα αυτά ακολουθούσαν την Ασπασία για την υπόλοιπη ζωή της. Το 432 π.Χ την παρέπεμψαν σε δίκη για ασέβεια και αθεΐα, αλλά οι δικαστές της Ηλείας την αθώωσαν χάρη στη συνηγορία του Περικλή, ο οποίος την υπερασπίστηκε με δάκρυα. Ο Περικλής ποτέ δεν παντρεύτηκε την Ασπασία, γιατί πολύ απλά δεν μπορούσε. Το 451, στην προσπάθειά του να αποτρέψει τις αριστοκρατικές οικογένειες από το να συμμαχούν με άλλες πόλεις, είχε εισάγει ένα νόμο υπηκοότητας. Κατά συνέπεια, οι γιοι των μη Αθηναίων γυναικών δε θα μπορούσαν να γίνουν πλήρεις πολίτες. Ο Περικλής επομένως θα διακινδύνευε ολόκληρη την πολιτική του σταδιοδρομία, εάν παντρευόταν την Ασπασία. Έτσι η Ασπασία έζησε στο πλευρό του Περικλή ως σύντροφός του. Απέκτησε από τον Περικλή ένα γιο, τον Περικλή το νεότερο, έναν από τους στρατηγούς που νίκησαν στις Αργινούσες το 406 π.Χ. Οι δύο νόμιμοι γιοι του Περικλή είχαν πεθάνει, κι έτσι ο γιος της Ασπασίας έγινε ο νόμιμος κληρονόμος του. Έτσι η Ασπασία απόλαυσε πλέον σχεδόν όλα τα προνόμια μιας Αθηναίας ευγενούς γυναίκας. Αργότερα όμως, μετά το θάνατο του Περικλή, τα πράγματα δυσκόλεψαν για την Ασπασία και το γιο της. Η πόλη φάνηκε ψυχρή και στους δυο τους. Πολύ γρήγορα η Ασπασία βρήκε τον αντικαταστάτη του Περικλή.

Η μάζα στοχάζεται ελάχιστα

Για να κρύψουν την έλλειψη πραγματικών σκέψεων, κάποιοι έχουν εφεύρει μια εντυπωσιακή μηχανή που κατασκευάζει μεγάλες σύνθετες λέξεις, περίπλοκες κοινοτοπίες, ατέλειωτες προτάσεις, νέες και ανήκουστες εκφράσεις, που όλα αυτά μαζί δημιουργούν μια κατά το δυνατόν δύσκολη γλώσσα, που δίνει την εντύπωση της ευρυμάθειας.

Όμως, με όλα αυτά, στην ουσία δεν λένε τίποτα, όποιος τους ακούει, δεν γίνεται αποδέκτης σκέψεων, δεν νιώθει την γνώση του να αυξάνει, αλλά αισθάνεται την ανάγκη να αναστενάξει: «Ακούω τον μύλο να γυρίζει, αλεύρι όμως δεν βλέπω» ή βλέπει επιτέλους καθαρά πόσο λειψοί, πόσο χαμερπείς, πόσο άχρωμοι είναι αυτοί που κρύβονται πίσω απ΄ αυτή τη βαρύγδουπη απεραντολογία.
Το μεγάλο πλήθος έχει μάτια και αυτιά και σχεδόν τίποτε άλλο, αυτό που κυρίως το διακρίνει είναι η έλλειψη κριτικού πνεύματος και επίσης η βραχεία μνήμη.
 
Η μάζα στοχάζεται ελάχιστα, γιατί της λείπει ο χρόνος και η άσκηση. Αυτός είναι και ο λόγος που διατηρεί τις πλάνες της για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς όμως να είναι, όπως ο κόσμος των διανοούμενων, σαν τον ανεμοδείχτη που κάθε φορά προσαρμόζεται στους ανέμους της μόδας.
 
Και ευτυχώς που γίνεται έτσι, γιατί θα ήτανε τρομακτική η ιδέα των συνεχών ξαφνικών μεταστροφών αυτής της βαριάς και δυσκίνητης ανθρώπινης μάζας, προπάντων αν αναλογιστούμε πόσα θα μπορούσαν να ξεριζωθούν και να ανατραπούν με αυτές τις απότομες μεταστροφές.
 
Από τα πιο σκληρά και αχώνευτα πράγματα της μοίρας των ανθρώπων, είναι το ότι υπάρχουνε χωρίς να ξέρουνε από πού έρχονται, για πού τραβάνε και για ποιο λόγο, όποιος συνειδητοποιεί αυτή την αδικία βαθιά μέσα του, δεν μπορεί παρά να νιώθει μεγάλη πίκρα απέναντι σ’ αυτούς που ισχυρίζονται ότι έχουν ειδική πληροφόρηση για το θέμα, την οποία μάλιστα μας ανακοινώνουν σαν να πρόκειται για εξ άνωθεν αποκάλυψη. Σ’ αυτούς τους κυρίους των αποκαλύψεων θα ήθελα να απευθύνω την συμβουλή μου: να μην μιλούν σήμερα τόσο πολύ περί αποκάλυψης, γιατί είναι πολύ εύκολο να τους αποκαλύψει κάποιος άλλος τι ακριβώς είναι η πραγματική αποκάλυψη.
 
Τα παιδιά μας έχουν εδώ και καιρό αποκτήσει την καταστροφική συνήθεια, αντί να προσπαθούν να μπουν στην ουσία των πραγμάτων, να αρκούνται στις λέξεις και να τις μαθαίνουν απέξω, νομίζοντας ότι έτσι υπερνικούν τις εκάστοτε δυσκολίες. Αυτός όμως ο εθισμός παραμένει και μετατρέπει την γνώση πολλών σοφών σε ένα συνονθύλευμα λέξεων.
 
Η άποψη των άλλων
 
Στην πραγματικότητα, η αξία που προσδίδουμε στις απόψεις των άλλων και η αταλάντευτη έγνοια μας γι’ αυτούς, ξεπερνάει κατά κανόνα κάθε όριο λογικής, με αποτέλεσμα να μοιάζει μ’ ένα είδος ευρύτατα διαδεδομένης, θα έλεγε μάλιστα κανείς έμφυτης, μανίας.
 
Σε ότι κάνουμε ή προκαλούμε, εξετάζουμε σχεδόν πάντα, πριν απ’ οτιδήποτε άλλο, τη γνώμη των άλλων. Κι αν σκαλίσουμε λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι από την έγνοια μας γι’ αυτήν, προέρχονται σχεδόν οι μισές ανασφάλειες και αγωνίες που έχουμε ποτέ νιώσει. Κι αυτό γιατί βρίσκεται στη βάση του συχνότατα πληγωμένου από την αρρωστημένη ευαισθησία εγωισμού μας, στη βάση κάθε επιδειξιομανίας και κομπασμού, κάθε ψωροπερηφάνιας και μεγαλομανίας.
 
Το τι παριστάνει κανείς, η ύπαρξή μας δηλ. στην γνώμη των άλλων, προσλαμβάνει καθολικά μία σημασία -ως συνέπεια μιας ιδιαίτερης αδυναμίας της ανθρώπινης φύσης -υπερβολικά μεγάλη, παρότι και ο πλέον επιπόλαιος στοχασμός θ’ αρκούσε για να μας διδάξει ότι τούτο, καθ’ εαυτό, είναι για την ευτυχία μας επουσιώδες.
 
Συνεπώς, είναι μόλις και μετά βίας εξηγήσιμο το πόσο ό καθένας χαίρεται μέσα του όποτε αντιλαμβάνεται σημεία που προδίδουν ότι οι άλλοι έχουν ευνοϊκή γνώμη γι’ αυτόν και κολακεύουν την ματαιοδοξία του. Συχνά, τέτοια σημεία τον παρηγορούν για μια απτή κακοτυχία ή για την φειδωλότητα με την οποία ρέουν γι’ αυτόν οι δυο κυρίες πηγές της ευτυχίας μας, τις όποιες πραγματευθήκαμε ως τώρα. Αλλά και αντίστροφα, είναι απορίας άξιον το πόσο σίγουρα τον θίγει και πόσο βαθιά συχνά τον πληγώνει κάθε προσβολή της φιλοδοξίας του -υπό οποιαδήποτε έννοια, σε οποιονδήποτε βαθμό και ως προς οτιδήποτε-, κάθε εκδήλωση περιφρόνησης κάθε παραγκωνισμός, κάθε σημείο έλλειψης σεβασμού.
 
Η ιδιότητα αυτή, καθόσον αποτελεί την βάση για το αίσθημα της φιλοτιμίας, μπορεί, βέβαια, να έχει ευεργετικές συνέπειες για την καλή διαγωγή πολλών ανθρώπων ως υποκατάστατο της ηθικής τους· όμως, για την προσωπική ευτυχία, για την αταραξία και ανεξαρτησία, την τόσο ουσιαστικής σημασίας για την ευτυχία του ανθρώπου, ή επίδρασή της είναι μάλλον οχληρή κι επιζήμια παρά επωφελής. Ως εκ τούτου και από την οπτική μας γωνία, είναι ενδεδειγμένο να της βάλουμε όρια και, μέσω του κατάλληλου στοχασμού και της ορθής αποτίμησης της αξίας των σχετικών αγαθών, να μετριάσουμε, κατά δύναμιν, την μεγάλη εκείνη ευαισθησία για την γνώμη των άλλων, και μάλιστα τόσο όταν ή ευαισθησία αυτή κολακεύεται όσο και όταν πληγώνεται, καθώς αμφότερες οι πλευρές της αποτελούν τις δυο όψεις του αυτοί νομίσματος. Ειδάλλως, παραμένει κανείς υποχείριος της γνώμης και της εντύπωσης των άλλων:
 
Sic leve, sic parvum est, animum quod laudis avarum
Submit ac reficit.
«Τόσο ελαφρύ, τόσο μικρό είναι αυτό που ρίχνει ή ανεβάζει την ψυχή που δίψα για έπαινο»
– Οράτιος, «Επιστολές» Β’, I, 79].
 
Σύμφωνα με τούτα, ή ορθή αποτίμηση της αξίας του τι είναι κανείς καθ’ εαυτόν και για τον εαυτό τον κατ’ αντιπαραβολή προς το τι είναι απλώς στα μάτια άλλων θα συμβάλει ιδιαίτερα στην ευτυχία μας. Ο πρώτος όρος της σύγκρισης περιλαμβάνει το συνολικό περιεχόμενο του χρόνου της ύπαρξής μας, το εσωτερικό δηλ. περιεχόμενο αυτής της ίδιας, συνεπώς, όλα τα αγαθά που εξετάσαμε στο πλαίσιο των κατηγοριών «τι είναι κανείς» και «τι έχει κανείς», καθώς ή έδρα, το πεδίο δράσης όλων αυτών είναι το προσωπικό συνειδέναι του καθενός· ή έδρα, απεναντίας, του τί είμαστε για τούς άλλους είναι ή συνείδηση αυτών: ή παράσταση, ή εικόνα, με την όποια εμφανιζόμαστε εκεί, συμπεριλαμβανομένων και των εννοιών που εφαρμόζονται επ’ αυτής. Τούτα ( είναι πράγματα που δεν υφίστανται για μάς καθόλου άμεσα, αλλά μόνον έμμεσα, καθόσον δηλ. ή συμπεριφορά των άλλων απέναντι μας καθορίζεται απ’ αυτά. Αλλά και τούτη επίσης δεν αποκτά σημασία παρά μόνο καθόσον επηρεάζει κάτι διά του οποίου μπορεί να τροποποιηθεί το τί είμαστε καθ’ εαυτούς και για τους εαυτούς μας.
 
Εξάλλου, το τί διαδραματίζεται στο συνειδέναι ενός άλλου είναι για μάς, καθ’ εαυτό, αδιάφορο. Θα γίνουμε δε όντως αδιάφοροι γι’ αυτό όταν λάβουμε επαρκή γνώση σχετικά με την επιφανειακότητα και την μηδαμινότητα των σκέψεων, τα στενά όρια των εννοιών, την ευτέλεια του φρονήματος, την διαστροφή των απόψεων και το πλήθος των πλανών πού χαρακτηρίζει την συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων, καθώς επίσης και όταν μάθουμε, από προσωπική πείρα, με τί περιφρόνηση μιλούν οι άνθρωποι για κάποιον μόλις πάψει να υφίσταται λόγος να τον φοβούνται ή πιστέψουν ότι δεν θα φθάσει στα αυτιά του- οριστικά δε, αφοί ακούσουμε μία φορά με τί απαξία μιλούν μια ντουζίνα κουφιοκέφαλοι για έναν μεγάλο άνδρα.
 
Ούτως ή άλλως, από μία τέτοια πενιχρή πηγή, εξαρτάται για την ευτυχία του μόνον όποιος δεν την βρίσκει στις δύο κατηγορίες αγαθών πού ήδη πραγματευθήκαμε, αλλά πρέπει να την αναζητήσει σ’ αυτή την τρίτη, όχι δηλ. στο τί πραγματικά είναι, αλλά στο πώς εμφανίζεται στους άλλους· διότι, όλως, βάση της οντότητας μας κι άρα και της ευτυχίας μας είναι ή ζωική μας φύση.
 
Για τον λόγο αυτόν, το ουσιαστικότερο για την ευημερία μας είναι ή υγεία, κατόπιν δε αυτής τα μέσα για την επιβίωσή μας, για μία δηλ. αμέριμνη διαβίωση. Ή τιμή, ή λαμπρότητα, οι βαθμοί και ή δόξα, όση σημασία και αν τους αποδίδουν κάποιοι, δεν μπορούν ν’ ανταγωνισθούν τα ουσιώδη εκείνα αγαθά ούτε να τα αντικαταστήσουν απεναντίας, εάν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, θα μπορούσαν, χωρίς ενδοιασμό, να θυσιαστούν χάριν αυτών.
 
Ως εκ τούτου, είναι αποφασιστικής σημασίας για την ευτυχία μας να εννοήσουμε το απλό αυτό πράγμα ότι ό καθένας ζει, κατ’ αρχάς και κατ’ ουσία, μέσα στο πετσί του και όχι στην γνώμη των άλλων και ότι, συνεπώς, ή πραγματική και προσωπική κατάστασή μας, όπως αυτή καθορίζεται από την υγεία, την ιδιοσυγκρασία, τις ικανότητες, τα εισοδήματα, την γυναίκα και τα παιδιά, τους φίλους, τον τόπο κατοικίας κοκ. είναι εκατό φορές σημαντικότερη για την ευτυχία μας από το τι εικόνα πλάθουν για μάς οι άλλοι κατά την βούλησή τους. Η χίμαιρα πώς ισχύει το αντίθετο μόνο δυστυχία προκαλεί.
 
Η εμφατική διακήρυξη «πάνω από την ζωή είναι ή τιμή» δεν δηλώνει ουσιαστικά παρά το εξής: «ύπαρξη και ψυχική ευφορία δεν σημαίνουν τίποτε, απεναντίας, το ζήτημα είναι τι οι άλλοι σκέπτονται για μάς». Ή διακήρυξη αυτή μπορεί να θεωρηθεί, στην καλύτερη περίπτωση, μία υπερβολή με βάση την πεζή αλήθεια ότι, για την προαγωγή και την διατήρηση της θέσης μας κατά την συνύπαρξη με τους άλλους, ή τιμή, ή γνώμη δηλ. άλλων για μάς, είναι απολύτως αναγκαία – ένα θέμα στο όποιο θα επανέλθω αργότερα.
 
Το ότι, αντίθετα, βλέπουμε πώς σχεδόν τα πάντα για τα οποία οι άνθρωποι πασχίζουν ακαταπόνητα και διά παντός του βίου, διεξάγοντας αγώνα ακατάπαυστο και αντιμετωπίζοντας μύριες αντίξοες κι επικίνδυνες καταστάσεις, δεν έχουν ως σκοπό παρά την άνοδο στην υπόληψη άλλων -καθώς όχι μόνον οι θώκοι, οι τίτλοι και τα παράσημα, αλλά και τα πλούτη, ακόμη δε και οι επιστήμες και οι τέχνες επιδιώκονται, κατά βάθος και κυρίως, χάριν του σκοπού αυτοί-, με την κατάκτηση περισσότερου σεβασμού άλλων να συνιστά το έσχατο τέλος των πράξεών τους – όλα αυτά δεν αποδεικνύουν, δυστυχώς, παρά ένα μόνο πράγμα, το μέγεθος της ανθρώπινης ανοησίας.
 
Το ν’ αποδίδει κανείς υπερβολική αξία στην γνώμη άλλων είναι μία καθολικά κρατούσα παράνοια, ή οποία -είτε έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη φύση είτε γεννήθηκε ως συνέπεια της κοινωνίας και του πολιτισμού- ασκεί εν πάση περιπτώσει μία επίδραση υπέρμετρη και απάγουσα με την ευτυχία μας, επίδραση την όποια μπορούμε να παρακολουθήσουμε από εκεί που εμφανίζεται με την μορφή της φοβισμένης και δουλικής έγνοιας για το qu’on dira-t-on (τί θα πει ό κόσμος), μέχρι εκεί που βυθίζει το στιλέτο του Βιργινίου στην καρδιά της κόρης του ή παρασύρει τον άνθρωπο να θυσιάσει χάριν της υστεροφημίας του την υγεία, την γαλήνη και τα πλούτη του, ενίοτε δε και την ίδια του την ζωή.
 
Η παράνοια, πάντως, αυτή παρέχει σ’ όποιον καλείται να εξουσιάσει ή, άλλως, να χειραγωγήσει τους ανθρώπους μία πρόσφορη λαβή· ως εκ τούτου, ή οδηγία να διατηρείται ζωηρό και να διεγείρεται το αίσθημα της φιλοτιμίας κατέχει κεντρική θέση σε κάθε είδους τέχνη του στρατιωτικώς εκπαιδεύειν. Όμως, ως προς την προσωπική ευτυχία του ανθρώπου, το αντικείμενο δηλ. της θεώρησής μας εδώ, τα πράγματα έχουν εντελώς διαφορετικά: πρέπει ν’ αποτρέψουμε εμφατικά τους ανθρώπους από το ν’ αποδίδουν υπερβολική άξια στην γνώμη άλλων.
 
Εάν, παρά ταύτα, -όπως διδάσκει ή καθημερινή πείρα-αυτό όντως συμβαίνει, εάν δηλ. οι περισσότεροι άνθρωποι αποδίδουν την μεγίστη άξια στην γνώμη άλλων και φροντίζουν περισσότερο για τούτη απ’ ότι για τα όσα είναι γι’ αυτούς, ως διαδραματιζόμενα στο δικό τους συνειδέναι, άμεσα υφιστάμενα, εάν συνεπώς τούς φαίνεται -κατ’ αντιστροφή της φυσικής τάξης- πώς ή μεν γνώμη των άλλων είναι το πραγματικό, τα δε διαδραματιζόμενα στην δική τους συνείδηση το ιδεατό μέρος της ύπαρξής τους, εάν, λοιπόν, ανακηρύσσουν το παράγωγο και δευτερεύον στο κύριο θέμα και κόπτονται περισσότερο για το είδωλο του εαυτού τους στο μυαλό άλλων απ’ ότι γι’ αυτόν τον ίδιο τον εαυτό τους – τότε αυτή ή άμεση υψηλή εκτίμηση εκείνου πού, άμεσα, δεν υφίσταται καθόλου για μάς δεν είναι άλλη παρά ή ανοησία εκείνη πού ονομάστηκε κενοδοξία, ώστε να χαρακτηρίσει και με την ίδια την λέξη το κενόν και ανούσιων αυτής της επιδίωξης. Επίσης, από τα ανωτέρω, εύκολα μπορεί κανείς να εννοήσει ότι ή ματαιοδοξία, όπως άλλωστε και ή φιλαργυρία; αποτελεί υποπερίπτωση της πλάνης να λησμονεί κανείς τον σκοπό χάριν των μέσων.
 
Και πράγματι, ή άξια πού αποδίδουμε στην γνώμη άλλων και ή διαρκής μας μέριμνα γι’ αυτήν υπερβαίνει, κατά κανόνα, κάθε λογική στοχοθεσία, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος καθολικά διαδεδομένης ή μάλλον ενδιάθετης μανίας. Για κάθε τι πού πράττουμε ή δεν πράττουμε λαμβάνουμε υπόψη, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, την γνώμη άλλων, από δε την έγνοια μας γι’ αυτήν προέρχονται, εάν το εξετάσει κανείς προσεκτικά, οι μισές σχεδόν από τις στενοχώριες και τούς φόβους πού έχουμε ποτέ νιώσει, καθώς ή έγνοια τούτη κρύβεται πίσω από όλη την αξιοπρέπεια μας -την τόσο συχνά θιγόμενη καθότι τόσο νοσηρά εύθικτη- πίσω απ’ όλες τις ματαιοδοξίες και αξιώσεις μας, καθώς επίσης και πίσω από την επιδειξιομανία και μεγαλορρημοσύνη μας. Χωρίς αυτή την έγνοια και μανία, ή πολυτέλεια δεν θα είχε παρά το ένα δέκατο της σημασίας πού έχει τώρα.
 
Αρθουρ Σοπενχάουερ

Η φιλοσοφία και η αξία της στη ζωή μας

H φιλοσοφία θεωρείται η μητέρα όλων των επιστημών. Ο Αριστοτέλης μας λέει ότι «Από θαυμασμό και απορία, οι άνθρωποι και τώρα και παλιά, άρχισαν να φιλοσοφούν».

Η λέξη φιλοσοφία ετυμολογικά είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (αγαπώ) και τη λέξη σοφία, δηλαδή φιλοσοφία είναι η αγάπη για τη σοφία. Τον όρο εισήγαγε ο μεγάλος προσωκρατικός φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας . Η φιλοσοφία μας ανοίγει νέους δρόμους και είναι η σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητες της. Γενικώς θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς ότι φιλοσοφική σκέψη είναι η διανοητική διερεύνηση βαθέων ερωτημάτων για τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και τη θέση του σ’ αυτόν. Η φιλοσοφία δεν αρκείται στην ανάλυση της πραγματικότητας του εμπειρικού κόσμου, αλλά διατυπώνει προτάσεις για την αλλαγή του. Τα δύο κύρια ρεύματα της φιλοσοφίας από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, είναι ο υλισμός και ο ιδεαλισμός.

Οι άνθρωποι θα ωφελούμασταν πολύ αν ασχολούμασταν με την φιλοσοφία. Απ’ τον Σωκράτη για παράδειγμα θα παίρναμε την μαιευτική του μέθοδο (συνεχείς ερωτήσεις-απαντήσεις) για να βρούμε την αλήθεια, θα επιδιώκαμε το «γνώθι σ’ αυτόν», και την κατάκτηση της Αρετής, και θα γνωρίζαμε ότι « η εκπαίδευση είναι το άναμμα της φλόγας και όχι το γέμισμα ενός δοχείου».

Απ’ τον Χέγκελ θα μαθαίναμε να μην βλέπουμε τον κόσμο μόνο άσπρο ή μαύρο και για τη διαλεκτική, δηλ. ότι κάθε ιδέα αποτελεί μια «Θέση» που συγκρούεται με μια αντίθετή της που λέγεται «Αντίθεση», για να βγει μια νέα ιδέα η «Σύνθεση». Με τη σειρά της η «Σύνθεση» θα γίνει μια νέα «Θέση» που θα συγκρουστεί με μια νέα «Αντίθεση» για να παραχθεί μια νέα «Σύνθεση» κ.ο.κ.

Θα μαθαίναμε απ’ τον Επίκουρο ότι « η ηδονή» (ευχαρίστηση) και ο πόνος είναι το μέτρο για το τι πρέπει να προτιμούμε και τι ν’ αποφεύγουμε. Μια ηδονή (όχι με την ευτελή έννοια του όρου), είναι θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε εφόσον αποτελεί το μέσο για τη διασφάλιση της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας που δεν είναι άλλη απ’ την ψυχική μας ηρεμία». Θα βρίσκαμε παρηγοριά και ανακούφιση απ’ τα βάσανα της ζωής, αν γνωρίζαμε την φιλοσοφία των Στωικών με ιδρυτή τον Ζήνωνα τον Κιτιεύς, που έχασε την περιουσία του σε ναυάγιο και έτσι ασχολήθηκε με την φιλοσοφία βρίσκοντας την ηρεμία και λέγοντας μετά, ότι το ναυάγιο ήταν το καλύτερο που του συνέβη! Πόσες αλήθεια αυτοκτονίες λόγω οικονομικής καταστροφής, και όχι μόνο, θα είχαν αποφευχθεί αν οι αυτόχειρες γνώριζαν τον Ζήνωνα;

Απ’ τον Αριστοτέλη θα μαθαίναμε ότι «Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ», ότι «Η συνήθεια είναι η δεύτερη φύση μας» και ότι «Την ευτυχία την απολαμβάνουν εκείνοι που έχουν χαρακτήρα και πνεύμα καλό, και σε μέτριο βαθμό τα υλικά αγαθά», ενώ ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος θα μας πει το περίφημο « Μέτρον άριστον» για να μας προτρέψει να προτιμάμε το μέτρο και ν’ αποφεύγουμε τις ακρότητες.

Ο Λάϊμπνιτς θα μας έλεγε ότι «τα πάντα συμβαίνουν για κάποιο λόγο κι αν κάποιος θέλει ν’ ασκήσει έλεγχο σ’ αυτά που του συμβαίνουν πρέπει να καταλάβει τα αίτιά τους». Ο Πλάτωνας μας διδάσκει ότι «ο μεν δίκαιος είναι ευτυχής, ο δε άδικος άθλιος και δυστυχής» και «η γνώση χωρίς δικαιοσύνη πρέπει να λέγεται πονηριά και όχι σοφία

Με τη φιλοσοφία ανιχνεύουμε απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, συνειδητοποιούμε τα όρια της γνώσης μας, οξύνεται η κριτική μας ικανότητα, διευρύνεται ο πνευματικός ορίζοντας, κατανοούμε καλύτερα τα προσωπικά μας προβλήματα, παίρνουμε ορθότερες αποφάσεις, γινόμαστε πιο ελεύθεροι και υπεύθυνοι και χαιρόμαστε απ’ τη διανοητική έρευνα. Επιστημονικές ανακαλύψεις στηρίχθηκαν αρχικά σε φιλοσοφικές συζητήσεις και απορίες (π.χ. η θεωρία του Νεύτωνα και η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, οι ιδέες των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κοινωνικού συμβολαίου της εποχής της Γαλλικής Επανάστασης που στηρίχθηκαν σε συζητήσεις των φιλοσόφων του γαλλικού διαφωτισμού. Με τη θεωρητική της εμβέλεια συντελεί στην προετοιμασία μεγάλων ιστορικών και κοινωνικοπολιτικών μεταβολών ή ρήξεων. Η φιλοσοφία του διαφωτισμού π.χ. προετοίμασε το έδαφος της Γαλλικής Επανάστασης κ.α. Αποτελεί εστία αντίστασης ή αντιπαράθεσης με την αρνητική όψη της πολιτικής εξουσίας. Η φιλοσοφία μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε συγκεκριμένα και ρεαλιστικά, με διαύγεια και σαφήνεια, ώστε να προσεγγίσουμε τις δυνατές απαντήσεις στα ερωτήματα ή τα ζητήματα του ανθρώπινου βίου. Εξοπλίζει με αφαιρετικό στοχασμό τους επιστήμονες και τους ευαισθητοποιεί απέναντι στην κοινωνία και σε σχέση με την ανάδειξη του ανθρωπιστικού χαρακτήρα της επιστημονικής έρευνας. Στο ευρύτερο πεδίο της πολιτικής ζωής διαμορφώνει τους διανοητικούς όρους για να στεκόμαστε με δημιουργικό και κριτικό βλέμμα απέναντι στα εκάστοτε τεκταινόμενα. Βοηθάει στην προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου γιατί του καλλιεργεί μια αίσθηση αυτονομίας, αυτοπεποίθησης και πνευματικής ελευθερίας. Τον απελευθερώνει από φανατισμούς, εμμονές, δογματικούς διαποτισμούς και επιθετική συμπεριφορά. Ακόμη τον εξοικειώνει με διαλογικούς τρόπους επικοινωνίας και τον μαθαίνει να σέβεται την ετερότητα.

Μεγάλοι φιλόσοφοι τόνιζαν την αξία της φιλοσοφίας: ο Αριστοτέλης έλεγε ότι «Ζωή ανεξέταστη δεν αξίζει να τη ζει κανένας άνθρωπος», ο Επίκουρος ότι «Πρέπει να φιλοσοφεί και ο νέος και ο γέρος, πρέπει να μελετούμε εκείνα που μας φέρνουν ευδαιμονία, γιατί όταν την έχουμε, έχουμε τα πάντα» και ο Αυγουστίνος ότι «Η ζωή δεν είναι ευτυχισμένη, εκτός και αν κάποιος τη ζει φιλοσοφώντας».

Ο Jostein Gaarder, στο βιβλίο του «Ο κόσμος της Σοφίας» μας παρουσιάζει πολύ ωραία, με μυθιστορηματικό τρόπο, την εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης απ’ τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Ο Λού Μαρίνοφ, στο βιβλίο του «Πλάτωνας, όχι προζάκ» περιγράφει την αξία της φιλοσοφίας στην αντιμετώπιση των δυσκολιών της καθημερινότητας και μας λέει: «Εάν ξεκινήσεις να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου φιλοσοφικά, η ζωή σου μπορεί ν’ αλλάξει και μερικές φορές αυτή η αλλαγή είναι άβολη και χρειάζεται κουράγιο και αποφασιστικότητα για να την ολοκληρώσεις. Μια τέτοια φιλοσοφική ανάπτυξη οδηγεί στη φιλοσοφική αυτάρκεια, και αυτό σου επιτρέπει να είσαι αληθινός με τον εαυτό σου».

Ακόμη και το φόβο του θανάτου θα μπορούσαμε ν’ αντιμετωπίσουμε αν ακούγαμε τον Επίκουρο που έλεγε: «Το πιο ανατριχιαστικό, λοιπόν, απ’ όλα τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς». Αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία βέβαια δεν είναι να μάθουμε τι είπε ο κάθε φιλόσοφος, αλλά να μάθουμε εμείς οι ίδιοι να φιλοσοφούμε, να θέτουμε ερωτήματα για τα πάντα και να ψάχνουμε απαντήσεις στα ζητήματα της ζωής. Στη σημερινή δύσκολη περίοδο που περνάει όλος ο πλανήτης με το κορωνοϊό, είναι ευκαιρία ν’ αναρωτηθούμε που πηγαίνουμε, ποιος είναι ο σκοπός της ζωής μας, ποιες είναι οι αξίες μας, τι πρέπει ν’ αλλάξουμε, να φιλοσοφήσουμε. Να χαράξουμε μια νέα πορεία όλη η ανθρωπότητα πέρα απ’ το άκρατο κυνήγι του πλουτισμού και της αλληλοεξόντωσης, με αλληλεγγύη και συνεργασία. Και βέβαια ν’ αγωνιστούμε για την διατήρηση των ανθρώπινων ελευθεριών και δικαιωμάτων και ενάντια στην επερχόμενη φτωχοποίηση των λαών, με αφορμή τον κορωνοϊό, που σχεδιάζουν οι εξουσίες του κόσμου. Και να μη φοβόμαστε, γιατί όπως είπε ο Νίτσε,«ότι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Έτσι κι αλλιώς «τα πάντα ρει». (Ηράκλειτος)

Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας, ώστε να μην πέφτει θύμα του άγχους

Αν είμαστε επιρρεπείς στο άγχος, πρέπει να εξασκηθούμε επιμελώς ώστε να το αντιμετωπίζουμε ήρεμα και θετικά, ξεκινώντας από το σώμα.

“Σφυρίξτε, για να μη χάσετε το κουράγιο σας”: δεν είναι απλώς ένα σχήμα λόγου, λέει ο Γουίλιαμ Τζέιμς στο βαρυσήμαντο δοκίμιό του «Τι είναι το συναίσθημα;».

Ο εγκέφαλος και οι νευρώνες του χαρακτηρίζονται από απίστευτη πλαστικότητα και κάθε εμπρόθετη πράξη με σκοπό την αλλαγή, όσο μικρή κι αν είναι, συνεισφέρει στην εδραίωση νέων συμπεριφορικών προτύπων -καθώς και νέων νευρωνικών κυκλωμάτων που βρίσκονται πίσω από αυτά- ώστε να παρακάμπτονται οι αγχωτικές αντιδράσεις μας.

Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να διορθώνει τη συμπεριφορά του και να μην πέφτει θύμα του άγχους. Σταδιακά, η στρατηγική αποφυγής του φόβου θα εδραιωθεί στον εγκέφαλό μας ως η προτιμητέα νευρωνική οδός, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουμε καλύτερα εξοπλισμένοι το άγχος. Πριν μας ισοπεδώσει το άγχος, θα έχουμε τη δυνατότητα να «ενεργοποιήσουμε» την εναλλακτική διαδρομή. Η αξιοποίηση της πλαστικότητας του εγκεφάλου μοιάζει με την αξιοποίηση των διαφορετικών διαδρομών που μπορούμε ν’ ακολουθήσουμε για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Φανταστείτε, λόγου χάρη, ότι για να φτάσετε σε μια λίμνη στο μέσον του δάσους ακολουθούσατε πάντα την ίδια διαδρομή. Μια μέρα παρατηρείτε ότι όχι και τόσο μακριά από τη συνηθισμένη διαδρομή σας, κρυμμένο πίσω από τους θάμνους, υπάρχει ένα  μονοπάτι που κάποιος έχει αρχίσει να διαμορφώνει, και αποφασίζετε να το ακολουθήσετε. Αρχικά, η νέα διαδρομή θα είναι γεμάτη λακκούβες και εξογκώματα. Όσο περισσότερο, όμως, την περπατάτε, τόσο θα φαρδαίνει και θα ισιώνει. Μετά από λίγο καιρό, το νέο μονοπάτι θα μετατραπεί σε κανονικό δρόμο και θα παγιωθεί σαν η αγαπημένη σας διαδρομή.

Οι αυξανόμενες γνώσεις μας για το φαινόμενο της νευροπλαστικότητας έχουν επίσης αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ψυχανάλυση και άλλες μορφές ψυχοθεραπείας. Σήμερα είναι πια ξεκάθαρο ότι οι κάθε είδους «διά του λόγου θεραπείες» δεν είναι απλώς «διανοουμενίστικες» συνομιλίες, αλλά μια βιολογική θεραπεία που επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλό μας. Αρκετές νευροαπεικονιστικές μελέτες στις οποίες έγιναν τομογραφίες εγκεφάλου πριν και μετά τη θεραπεία, έδειξαν πως ο εγκέφαλος όντως αναδιατάσσεται κατά τη διάρκεια αυτών των θεραπειών. Το εντυπωσιακό είναι πως όσο πιο επιτυχημένη η θεραπεία, τόσο πιο βαθιές οι αλλαγές στον εγκέφαλο. Η ανάκληση των αναμνήσεων, η επεξεργασία τους και η συνειδητή επανεστίαση της προσοχής σε νέα συμπεριφορικά πρότυπα, προκαλούν ανθεκτικές βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο: οι συναπτικές συνδέσεις αυξάνονται και τροποποιούνται, ενώ δημιουργούνται και νέες νευρωνικές συνδέσεις. Μια νέα νοητική πραγματικότητα εδραιώνεται. Για παράδειγμα, μια τομογραφία του εγκεφάλου μέσω fMRI αποκάλυψε ότι τέσσερις εβδομάδες ψυχοθεραπείας επανέφεραν σε φυσιολογικά επίπεδα την υπερβολική δραστηριοποίηση της αμυγδαλής σε ασθενείς που βίωναν διαταραχές πανικού.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βασίζεται στην παραδοχή ότι το άγχος προκαλείται από γνωσιακές διαστρεβλώσεις, δηλαδή, μη ρεαλιστικές ή υπερβολικές σκέψεις – για παράδειγμα, να φοβόμαστε ότι ένας οπλοφόρος θα εισβάλει ένα ήσυχο κυριακάτικο απόγευμα στο καφέ που συχνάζουμε και θ’ αρχίσει να πυροβολεί τους πελάτες, όταν ξέρουμε ότι ένα τέτοιο γεγονός, αν και όχι αδύνατον, είναι εξαιρετικά απίθανο.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μάς συμβουλεύει, μεταξύ άλλων, να αναγνωρίζουμε αυτές τις διαστρεβλωμένες γνωσιακές αντιλήψεις μας, να εντοπίζουμε τους φόβους μας, να τους αξιολογούμε «εξ αποστάσεως» και να ταυτοποιούμε όλους τους λόγους για τους οποίους κάποιοι δεν βγάζουν νόημα, αφού στην πραγματικότητα είναι αβάσιμοι. Με άλλα λόγια, μας διδάσκει να δίνουμε στον φόβο τους λόγους, αν υπάρχουν, που ο φόβος αναζητεί. Αν η σκέψη του οπλοφόρου μάς αποτρέπει να επισκεφτούμε το αγαπημένο μας καφέ, ο ψυχοθεραπευτής θα μας ενθαρρύνει να ξεπεράσουμε αυτόν τον ανορθολογικό φόβο παρατηρώντας και βιώνοντας την ασφάλειά μας στο καφέ. Ζητώντας μας να αντικαταστήσουμε παλιές και αρνητικές συμπεριφορές να προβούμε σε καινοτόμους πράξεις, οι ψυχοθεραπευτές μας ενθαρρύνουν να αξιοποιήσουμε την πλαστικότητα του εγκεφάλου μας. Με τη βοήθεια ενός επιδέξιου και καλά καταρτισμένου συμβούλου, η ψυχοθεραπεία σκαλίζει σε βάθος τον εγκέφαλό μας σαν νευροχειρουργός. Βγαίνουμε από την αίθουσα ψυχοθεραπείας ανακαινισμένοι. Όχι μόνο εξαιτίας της νέας επίγνωσης για τα παρελθοντικά και τα τωρινά συμπεριφορικά μας πρότυπα, αλλά επίσης επειδή αυτή η επίγνωση υποβοηθείται από διαρκείς χημικούς μετασχηματισμούς στον εγκέφαλό μας

Heidegger: πέραν της κοσμοθεωρητικής στρεψοδικίας

Μάρτιν Χάιντεγκερ: 1989–1976
Γιατί μας ενδιαφέρει η αναμνηστική σκέψη;

§1: Η γλώσσα ως άγγελμα ζωής και κατανόησης

Ι. Ο Χαϊντεγκεριανός στοχασμός άσκησε την ερμηνευτική του δυναμική ως αποδόμηση πάσας θεσμισμένης τάξης Λόγου και καταστάσεων και ως εναντίωση στις κυρίαρχες λογισμικές αιωρήσεις του σύγχρονου ωφελιμιστικού πνεύματος. Διέρχεται μέσα από τη διερεύνηση του λόγου του ανθρώπου, για να χωρήσει πέραν τούτου προς τη διερεύνηση του χώρου του ανθρώπου. Ο εν λόγω χώρος είναι πλημμυρισμένος από ένα στερεότυπο και κατεστημένο πλήθος λέξεων της μεταφυσικής, που εμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση της σκέψης και συγκαλύπτει την αλήθεια του Είναι. Η μόνη διέξοδος από τούτη τη φυλακή είναι η γλώσσα, ως οντολογικό πρόταγμα της σκέψης. Καθοδόν προς τη γλώσσα του Είναι φανερώνεται αυτό που είναι ο άνθρωπος.

ΙΙ. Τι είναι όμως ο άνθρωπος; Σε ένα πρώτο επίπεδο φαίνεται να είναι και πράγματι είναι το να ομιλεί για τα όντα και για τον ίδιο τον εαυτό του ως ον. Ένα τέτοιο ομιλείν, είτε με το χαρακτήρα της φλυαρίας και της καθημερινής κουβέντας είτε με εκείνον της επιστήμης, φτάνει σε κάποια όρια και πέραν τούτων η άβυσσος. Αποδεικνύεται δηλαδή ότι είναι ορισμένων και περιορισμένων δυνατοτήτων: στη σφαίρα της καθημερινότητας, όπου ανήκει και η πολιτική, εξαντλείται σε παράθεση ή άθροιση λέξεων χωρίς κάποια στοχαστική βαρύτητα, χωρίς πρό-βλεψη για το μέλλον, ενώ στη σφαίρα της επιστήμης δεσπόζει η υπολογιστική σκέψη, η γλώσσα της τεχνικής και του υπο-λογισμού.

ΙΙΙ. Σε ένα προχωρημένο επίπεδο –και τούτο με το νόημα όχι της γεωμετρικής προόδου, αλλά της φανέρωσης του ίδιου του Είναι μέσα στις ρίζες της γλώσσας– ο άνθρωπος είναι το Da-Sein [=το εδωνά του Είναι] και μέσα στη γλώσσα της σκέψης ακροάται ό,τι αυτή γλώσσα του απευθύνει. Τι του απευθύνει; Να ψάξει το υπαρκτικό του Είναι όχι μέσα στο αερολογείν, όχι στις απλές δοξασίες, που δεν διαθέτουν αυτί για τούτες τις ακροάσεις, αλλά στις οντολογικές τοπο-σημάνσεις της γλώσσας, εκεί δηλαδή που αγγέλλεται φανέρωση, αποκάλυψη της απόκρυψης. Όπου η απόκρυψη, η συγκάλυψη αφήνεται ή δεν εξωθείται από τη γλώσσα στην ανοικτότητα της κατανόησης, εκεί συμβαίνει προδοσία. Να γιατί, ας πούμε, η καθεστωτική πολιτική εκτυλίσσεται πάντοτε ως απουσία νοήματος και κατ’ επέκταση ως διεργασία προδοσίας.

§2: Andenken: Αναμνηστική σκέψη.

Ι. Ο Χάιντεγκερ εκκινεί από το δεδομένο ότι η φιλοσοφία έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό της κύκλο, αφού έφτασε στο αποκορύφωμά της με τους τελευταίους μεταφυσικούς φιλοσόφους, όπως είναι ο Χέγκελ και ο Νίτσε μαζί και ο Μαρξ, και συναφώς σε ένα τέλος με την απόλυτη επικράτηση του βασιλείου της τεχνολογίας. Η κυρίαρχη σκέψη τώρα είναι η υπολογιστική σκέψη (rechnendes Denken), η οποία κλείνει το δρόμο στην αναζήτηση του νοήματος του Είναι. Σε τούτη τη σκέψη ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος αντιπαραθέτει την αναμνηστική σκέψη. Γιατί; Επειδή η τελευταία μας διανοίγει στο μονοπάτι του Είναι, καθώς στην βαθύτερη πράξη της είναι ανάμνηση, ανα/μεταστοχασμός: μας παρέχει τη δυνατότητα να βρεθούμε κοντά στις πρωταρχικές ρίζες ή πηγές της φιλοσοφίας, του ίδιου του φιλοσοφικού μας πολιτισμού και να τον σκεφτούμε πάλι από την αρχή: να αφεθούμε γαλήνια και μειλίχια στην περισυλλογή των μυστικών του θησαυρών. Αυτοί είναι που αντι-μάχονται, μέσα στο χρόνο, τον ψεύτικο χρυσό της μαζικής κουλτούρας και συγκαλυμμένοι μας χορηγούνται ως απελευθερωτική στροφή προς την έκ-σταση.

ΙΙ. Τούτο σημαίνει, μεταξύ άλλων, πως η αναμνηστική σκέψη, καθότι ανάμνηση, δεν σκέπτεται την ιστορία του Είναι [μας] ως κάτι παρελθοντικόˑ απεναντίας επιχειρεί να απαντήσει σ’ αυτό που μοιραία καθορίζει την αληθινή μας ουσία, δηλαδή στο πεπρωμένο αυτής της ουσίας, στο πεπρωμένο του Dasein μας. Τουτέστιν: απέναντι στο μονόδρομο της υπολογιστικής, ήτοι επιστημονικής, τεχνολογικής σκέψης, που ηχεί ως πεπρωμένο μας, ακριβώς γιατί είναι αναπόφευκτη, αλλά και ως ένα μεγάλο βαθμό αναγκαία, η αναμνηστική σκέψη είναι η αλλαγή πλεύσης: σκάβει βαθιά μέσα στο προκαλούν τη λήθη υπάρχον και οραματίζεται, κυοφορεί το άλλο ξεκίνημα στην ιστορία του Είναι και της ανθρώπινης ύπαρξης.

ΙΙΙ. Το άλλο ξεκίνημα συνυφαίνεται πρωτίστως με ό,τι μας καλεί να σκεφτούμε πάνω στην αλλαγή της ουσίας της αλήθειας [μας]. Πρόκειται για έναν μετά-στοχασμό, μια μετά-σκέψη γύρω από τη ζωή και τη δράση της σύγχρονης τεχνικής ως τέτοιας και, με το ευρύτερο νόημά της, ως επιστημοσύνης ή απονεκρωμένης κοσμο-αντίληψης. Όσο απουσιάζει η μετά- σκέψη ή ατροφεί μέσα σε μια τεχνικοποιημένη πλαισιοθέτηση (Ge-stell) προκαλεί τους μοιραίους ολέθρους του σήμερα. Η ανα-ζωογόνησή της, δηλαδή το να μην αφήνουμε το εσκεμμένο, τη σιδερόφρακτη ιδεολογία, τη στρεψόδικη κοσμοθεωρία να παγιώνεται και να μας επιβάλλεται, είναι εφικτή με την αποφασιστική αντί-δραση στις προορισμένες για την αποκοίμιση των μαζών κοσμοθεωρίες: ο κατά Ηράκλειτο πόλεμος είναι η απαρχή του Μεγάλου.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ: Χαρακτῆρες (10.1-10.14) - ΜΙΚΡΟΛΟΓΙΑΣ

Ι'. ΜΙΚΡΟΛΟΓΙΑΣ


[10.1] [Ἔστι δὲ ἡ μικρολογία φειδωλία τοῦ διαφόρου ὑπὲρ τὸν καιρόν,]
[10.2] ὁ δὲ μικρολόγος τοιοῦτός τις, οἷος ἐν τῷ μηνὶ ἡμιωβέλιον ἀπαιτεῖν ‹ἐλθὼν› ἐπὶ τὴν οἰκίαν. [10.3] καὶ συσσιτῶν ἀριθμεῖν τὰς κύλικας, πόσας ἕκαστος πέπωκε, καὶ ἀπάρχεσθαι ἐλάχιστον τῇ Ἀρτέμιδι τῶν συνδειπνούντων.
[10.4] καὶ ὅσα μικροῦ τις πριάμενος λογίζεται, πάντα ‹τίμια› φάσκειν εἶναι.
[10.5] καὶ οἰκέτου χύτραν ἢ λοπάδα κατάξαντος εἰσπρᾶξαι ἀπὸ τῶν ἐπιτηδείων.
[10.6] καὶ τῆς γυναικὸς ἐκβαλούσης τρίχαλκον δεινὸς μεταφέρειν τὰ σκεύη καὶ τὰς κλίνας καὶ τὰς κιβωτοὺς καὶ διφᾶν τὰ καλλύσματα.
[10.7] καὶ ἐάν τι πωλῇ, τοσούτου ἀποδόσθαι, ὥστε μὴ λυσιτελεῖν τῷ πριαμένῳ.
[10.8] καὶ οὐκ ἂν ἐᾶσαι οὔτε συκοτραγῆσαι ἐκ τοῦ αὑτοῦ κήπου οὔτε διὰ τοῦ αὑτοῦ ἀγροῦ πορευθῆναι οὔτε ἐλαίαν ἢ φοίνικα τῶν χαμαὶ πεπτωκότων ἀνελέσθαι.
[10.9] καὶ τοὺς ὅρους δ᾽ ἐπισκοπεῖσθαι ὁσημέραι εἰ διαμένουσιν οἱ αὐτοί.

[10.10] δεινὸς δὲ καὶ ὑπερημερίαν πρᾶξαι καὶ τόκον τόκου.
[10.11] καὶ ἑστιῶν δημότας μικρὰ τὰ κρέα κόψας παραθεῖναι.
[10.12] καὶ ὀψωνῶν μηθὲν πριάμενος εἰσελθεῖν.
[10.13] καὶ ἀπαγορεῦσαι τῇ γυναικὶ μήτε ἅλας χρηννύειν μήτε ἐλλύχνιον μήτε κύμινον μήτε ὀρίγανον μήτε ὀλὰς μήτε στέμματα μήτε θυλήματα, ἀλλὰ λέγειν ὅτι τὰ μικρὰ ταῦτα πολλά ἐστι τοῦ ἐνιαυτοῦ.
[10.14] [καὶ τὸ ὅλον δὲ τῶν μικρολόγων καὶ τὰς ἀργυροθήκας ἔστιν ἰδεῖν εὐρωτιώσας καὶ τὰς κλεῖς ἰωμένας καὶ αὐτοὺς δὲ φοροῦντας ἐλάττω τῶν μηρῶν τὰ ἱμάτια καὶ ἐκ ληκυθίων μικρῶν πάνυ ἀλειφομένους καὶ ἐν χρῷ κειρομένους καὶ τὸ μέσον τῆς ἡμέρας ὑποδουμένους καὶ πρὸς τοὺς γναφεῖς διατεινομένους, ὅπως τὸ ἱμάτιον αὐτοῖς ἕξει πολλὴν γῆν, ἵνα μὴ ῥυπαίνηται ταχύ.]


***

10. Ο ΠΑΡΑΔΟΠΙΣΤΟΣ


[10.1] [Η παραδοπιστία είναι η υπέρμετρη φειδώ στις δαπάνες,]
[10.2] ενώ ο παραδόπιστος το είδος του ανθρώπου που απαιτεί να του δοθεί μέσα στο μήνα ως τόκος μισός οβολός πηγαίνοντας στο σπίτι (του οφειλέτη).
[10.3] Όταν συντρώγει με άλλους, μετρά πόσα ποτήρια ήπιε ο καθένας, ενώ η εναρκτήρια σπονδή του στην Άρτεμη είναι η μικρότερη από όλων των ομοτράπεζών του.
[10.4] Όταν κάποιος του έχει αγοράσει πράγματα σε χαμηλή τιμή και του δίνει το λογαριασμό, αυτός ισχυρίζεται ότι όλα είναι ακριβά.
[10.5] Αν κάποιος οικιακός δούλος σπάσει μια χύτρα ή μια γαβάθα, κατακρατεί το αντίτιμο από τα έξοδα για τη διατροφή του.
[10.6] Αν η γυναίκα του χάσει ένα τρίχαλκο νόμισμα, είναι ικανός να μετακινήσει τα σκεύη, τα κρεβάτια και τα κιβώτια και να σκαλίσει τα σκουπίδια.
[10.7] Όταν πουλά κάτι, το πουλά τόσο ακριβά, ώστε να ζημιώνεται ο αγοραστής.
[10.8] Δεν επιτρέπει σε κανέναν να μαζέψει σύκα από τον κήπο του, ούτε να περάσει από το χωράφι του, ούτε να πάρει καμιά ελιά ή χουρμά που έπεσε στο έδαφος.
[10.9] Τα σύνορά των αγρών του τα επιθεωρεί καθημερινά, αν παραμένουν τα ίδια.
[10.10] Είναι ικανός να χρεώσει και πρόστιμο υπερημερίας και τόκο στον τόκο.
[10.11] Όταν παραθέτει γεύμα στους συνδημότες του, τους προσφέρει κρέας που το έκοψε σε μικρές μερίδες.
[10.12] Πάει για να ψωνίσει τρόφιμα και επιστρέφει στο σπίτι χωρίς να έχει αγοράσει τίποτε.
[10.13] Απαγορεύει στη γυναίκα του να δανείσει αλάτι ή φιτίλι ή κύμινο ή ρίγανη ή χοντραλεσμένο κριθάρι ή μάλλινες κορδέλες ή γλυκίσματα για θυσία και λέει ότι όλα μαζί αυτά τα μικροπράγματα αθροίζονται σε ένα μεγάλο ποσό στο τέλος του χρόνου.
[10.14] [Γενικά, μπορεί κανείς να δει τα χρηματοκιβώτια των παραδόπιστων να μουχλιάζουν και τα κλειδιά τους σκουριασμένα. Οι ίδιοι φορούν ενδύματα που δεν τους φτάνουν ούτε ώς τους μηρούς και αλείφονται λάδι από πολύ μικρά ελαιοδοχεία και κουρεύονται σύρριζα και φοράν τα υποδήματά τους στη μέση της μέρας και απαιτούν από εκείνους που λευκαίνουν το μαλλί να ρίξουν στο ρούχο τους πολλή κιμωλία, για να μη ρυπαίνεται γρήγορα.