Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (519-575)

ΧΟ. Ἀχελώιου θύγατερ, [στρ.]
520 πότνι᾽ εὐπάρθενε Δίρκα,
σὺ γὰρ ἐν σαῖς ποτε παγαῖς
τὸ Διὸς βρέφος ἔλαβες,
ὅτε μηρῶι πυρὸς ἐξ ἀθανάτου Ζεὺς
525 ὁ τεκὼν ἥρπασέ νιν, τάδ᾽ ἀναβοάσας·
Ἴθι, Διθύραμβ᾽, ἐμὰν ἄρ-
σενα τάνδε βᾶθι νηδύν·
ἀναφαίνω σε τόδ᾽, ὦ Βάκ-
χιε, Θήβαις ὀνομάζειν.
530 σὺ δέ μ᾽, ὦ μάκαιρα Δίρκα,
στεφανηφόρους ἀπωθῆι
θιάσους ἔχουσαν ἐν σοί.
τί μ᾽ ἀναίνηι; τί με φεύγεις;
ἔτι ναὶ τὰν βοτρυώδη
535 Διονύσου χάριν οἴνας
ἔτι σοι τοῦ Βρομίου μελήσει.

[οἵαν οἵαν ὀργὰν] [ἀντ.]
ἀναφαίνει χθόνιον
γένος ἐκφύς γε δράκοντός
540 ποτε Πενθεύς, ὃν Ἐχίων
ἐφύτευσε χθόνιος,
ἀγριωπὸν τέρας, οὐ φῶτα βρότειον,
φόνιον δ᾽ ὥστε γίγαντ᾽ ἀντίπαλον θεοῖς·
545 ὃς ἔμ᾽ ἐν βρόχοισι τὰν τοῦ
Βρομίου τάχα ξυνάψει,
τὸν ἐμὸν δ᾽ ἐντὸς ἔχει δώ-
ματος ἤδη θιασώταν
σκοτίαισι κρυπτὸν εἱρκταῖς.
550 ἐσορᾶις τάδ᾽, ὦ Διὸς παῖ
Διόνυσε, σοὺς προφήτας
ἐν ἁμίλλαισιν ἀνάγκας;
μόλε, χρυσῶπα τινάσσων,
ἄνα, θύρσον κατ᾽ Ὀλύμπου,
555 φονίου δ᾽ ἀνδρὸς ὕβριν κατάσχες.

πόθι Νύσας ἄρα τᾶς θη- [ἐπῳδ.]
ροτρόφου θυρσοφορεῖς
θιάσους, ὦ Διόνυσ᾽, ἢ
κορυφαῖς Κωρυκίαις;
560 τάχα δ᾽ ἐν ταῖς πολυδένδροισιν Ὀλύμπου
θαλάμαις, ἔνθα ποτ᾽ Ὀρφεὺς κιθαρίζων
σύναγεν δένδρεα μούσαις,
σύναγεν θῆρας ἀγρώστας.
565 μάκαρ ὦ Πιερία,
σέβεταί σ᾽ Εὔιος, ἥξει
τε χορεύσων ἅμα βακχεύ-
μασι, τόν τ᾽ ὠκυρόαν
διαβὰς Ἀξιὸν εἱλισ-
570 σομένας μαινάδας ἄξει
Λυδίαν τε τὸν εὐδαιμονίας βροτοῖς
ὀλβοδόταν πατέρ᾽, ὃν ἔκλυον
εὔιππον χώραν ὕδασιν
575 καλλίστοισι λιπαίνειν.

***
ΧΟΡΟΣ
Κόρη του Αχελώου,
520 ευλογημένη παρθένα Δίρκη,
εσύ κάποτε στα νάματά σου εδέχθης το βρέφος του Διός,
όταν ο Ζευς ο πατέρας του
το άρπαξε από το αθάνατο πυρ
525 και το έφερε στο μηρό του βοώντας:
«Ελθέ, ω Διθύραμβε,
σκήνωσε στη μήτρα του άρρενος.
Αυτή, Βάκχιε, είναι η αποκάλυψή σου στη Θήβα.
Το όνομά σου Διθύραμβος.»
530 Και τώρα, μακάρια Δίρκη,
έφερα στις όχθες σου στεφανωμένους θιάσους,
και συ με διώχνεις.
Γιατί με αρνείσαι;
Γιατί αποστρέφεις το πρόσωπό σου;
535 Μάρτυράς μου η πολυστάφυλη ευλογία του Βάκχου—
θα έρθει ο καιρός και θα τον αποζητήσεις πάλι τον Διόνυσο.

Φανερώνει ο Πενθέας το γήινο γένος του.
Εβλάστησε από τον αρχαίο δράκοντα.
540 Τον έσπειρε ο Εχίων ο γήινος
τέρας αγριόμορφο, όχι άνθρωπο θνητό,
γίγαντα φονικό, των θεών αντίπαλο.
545 Εκείνος εμένα, την ταγμένη στο Διόνυσο,
σε λίγο θα δέσει με βρόχους.
Μέσα στο σπίτι κρατάει τον κορυφαίο του θιάσου μας,
κλεισμένο σε σκοτεινές φυλακές.
550 Τα βλέπεις αυτά, υιέ του Διός Διόνυσε;
Βλέπεις πώς δοκιμάζονται οι πιστοί σου;
Κατέβα από τον Όλυμπο, δέσποτα,
υψώνοντας το χρυσό θύρσο,
555 και κατάπαυσε την ύβρη του φονίου ανδρός.

Άραγε πού να οδηγείς θυρσοφόρος τους θιάσους;
Να βρίσκεσαι κάπου στην Νύσα που τρέφει τα αγρίμια,
560 ή στις Κωρύκιες κορυφές;
Ίσως στα πολύδενδρα φαράγγια του Ολύμπου,
όπου κάποτε ο Ορφέας, παίζοντας τη λύρα,
μάγευε τα δένδρα με τις μουσικές,
εμάγευε τα αγρίμια του δάσους.
565 Μακαρισμένη Πιερία,
σε τιμά ο Εύιος
και θα φθάσει
με χορούς, με βακχείες.
570 Θα φέρει τις στροβιλιζόμενες μαινάδες,
διαβαίνοντας τον ταχύρροο Αξιό και τον πατέρα Λουδία,
που χαρίζει στους θνητούς την ευδαιμονία
και άκουσα πως με τα ευλογημένα νερά του
575 πλουτίζει τη χώρα των εξαισίων αλόγων.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΥΔΡΑ

ΥΔΡΑ
(αστερισμός)
 
Η Ύδρα της Λέρνας γεννήθηκε από τον Τυφώνα και την Έχιδνα. Ήταν φις ἐν ὓδασι διαιτώμενος, «νεροφίδα», με πέντε ή έξι ή μέχρι εκατό κεφάλια, ανάλογα με τους συγγραφείς, φιδίσια ή και ανθρώπινα. Τη σκότωσε ο Ηρακλής επιτελώντας τον δεύτερο άθλο* που του ζήτησε ο Ευρυσθέας, όπως και τη γιγαντιαία καραβίδα που έστειλε η Ήρα βοηθό στην Ύδρα εναντίον του Ηρακλή, που δάγκωσε τον ήρωα στη φτέρνα. Με το αίμα της έκανε δηλητηριώδη τα βέλη του. Όταν με αυτά τραυμάτισε τον Κένταυρο Πυλήνορα ή τον Χείρωνα, αυτός έπλυνε την πληγή του στα νερά του ποταμού Άνιγρου, που πηγάζει από το αρκαδικό όρο Λάπιθος, και από τότε αναδύεται από εκεί μια άσχημη μυρωδιά, ούτε τα ψάρια του είναι κατάλληλα για βρώση. Το δηλητήριο αυτό ήταν ένα από τα συστατικά του λεγόμενου φίλτρου του έρωτα που φανέρωσε ο Νέσσος στη Δηιάνειρα -θα φτιαχνόταν από το μολυσμένο από την πληγή του αίμα αλλά αντί να αναθερμάνει τον έρωτα του Ηρακλή για τη Δηιάνειρα προκάλεσε τον θάνατό του.
 
Η Ήρα τοποθέτησε την Ύδρα, όπως και τη συνεργό της καραβίδα, στον ουρανό σαν αστερισμό**.
 
Ο Παλαίφατος προσφέρει τη δική του διήγηση για το «τέρας». Ήταν, λέει, ένας βασιλιάς που λεγόταν Λέρνος και από εκείνον ονομάστηκε η περιοχή. Οι άλλες πόλεις ονομάζονταν Άργος, Μυκήνη και Τυρήνη, και ενώ η καθεμιά είχε τον δικό της βασιλιά, κάποια στιγμή υποτάχθηκαν στον Ευρυσθέα, ενώ ο Λέρνος επέμενε να κρατά τη βασιλεία του και να υπερασπίζεται το βασίλειό του. Στα σύνορα της χώρας του υπήρχε πολίχνη που τη φρουρούσαν πενήντα από τους πιο ανδρείους τοξότες· το όνομα της πολίχνης ήταν Ύδρα. Και ο Ευρυσθέας έστειλε τον Ηρακλή με στρατό για να κυριεύσουν την πολίχνη, κι εκείνοι πυρπολούσαν τους τοξότες. Και για κάθε ένα που καιγόταν, δύο ανέβαιναν, γιατί οι πρώτοι πενήντα ήταν από τους πιο άξιους πολεμιστές του βασιλείου -ο ένας έκαμνε για δυο. Και ο Λέρνος προσέλαβε Κάρες μισθοφόρους που είχαν αρχηγό τον μεγαλόσωμο κα εμπειροπόλεμο Καρκίνο. Σε βοήθεια του Ηρακλή ήλθε ο Ιόλαος με στρατό από τη Θήβα και έκαψε τον πύργο της Ύδρας. Έτσι νίκησε ο Ηρακλής, κατέστρεψε την Ύδρα και διέλυσε τον στρατό. (περί απίστων 38). Ο μυθογράφος Ηράκλειτος προσφέρει μια περισσότερο φυσική παρά ιστορική ανάγνωση του μύθου της ύδρας, λέγοντας ότι αυτή είχε πολλούς νεοσσούς που κούρνιαζαν πλάι της και πέθαναν όλοι μαζί, μητέρα και παιδιά.
 
Για άλλες αιτίες του φαινομένου βλ. Άνιγρος.
--------------------------
*Λερναία Ύδρα και Ηρακλής
 
Δεύτερο άθλο του όρισε [ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή] να σκοτώσει τη Λερναία ύδρα· αυτή μεγάλωνε στο έλος της Λέρνας, εξορμούσε στην πεδιάδα και ρήμαζε τόσο τα κοπάδια όσο και τα χωράφια. Η νεροφίδα ήταν τεράστια, με εννιά κεφάλια, τα οκτώ ήταν θνητά, το ένα, το μεσαίο, ήταν αθάνατο. Ανέβηκε, λοιπόν, σε άρμα που το οδηγούσε ο Ιόλαος και έφτασε στη Λέρνα. Ύστερα, σταμάτησε τα άλογα και βρήκε τη νεροφίδα σε ένα λόφο κοντά στις πηγές της Αμυμώνης, όπου ήταν η φωλιά της, και, χτυπώντας την με πυρωμένα βέλη, την ανάγκασε να βγει από εκεί· και την ώρα που αυτή βγήκε, την έπιασε και την κρατούσε σφιχτά. Εκείνη, όμως, τυλίχτηκε γύρω από το ένα του πόδι και τον ακινητοποίησε. Και εκείνος, αν και της έκοβε τα κεφάλια με το ρόπαλο, δεν μπορούσε να την εξοντώσει· γιατί, όταν έκοβε ένα κεφάλι, φύτρωναν δύο. Βοηθούσε τη νεροφίδα και ένας τεράστιος κάβουρας που του δάγκωνε το πόδι. Πρώτα, λοιπόν, σκότωσε αυτόν και ύστερα ζήτησε τη βοήθεια του Ιόλαου, που έκαψε τμήμα του κοντινού δάσους και, καυτηριάζοντας με τους δαυλούς τα σημεία απ' όπου ξεφύτρωναν τα κεφάλια, δεν άφηνε να βγουν άλλα. Με αυτόν τον τρόπο, αφού γλίτωσε από τα κεφάλια που φύτρωναν συνέχεια, στη συνέχεια έκοψε και το αθάνατο και το πλάκωσε με βράχο πελώριο στον δρόμο που περνούσε μέσα από τη Λέρνα προς την Ελαιούντα*. Ύστερα, έσκισε το σώμα της νεροφίδας και βούτηξε τα βέλη του στη χολή της. Ο Ευρυσθέας, όμως, είπε ότι δεν πρέπει να προσμετρηθεί αυτός ο άθλος στους δέκα, γιατί δεν νίκησε μόνος του την ύδρα αλλά μαζί με τον Ιόλαο.
(Απολλόδ. 2.5.2)
 
*Σημείωση:
Στη Λέρνα έθαψαν οι Δαναΐδες τα κεφάλια των συζύγων τους και ο Ποσειδώνας, αφού ενώθηκε με την Αμυμώνη, τις έδειξε τις πηγές της. Αναρωτιέται κανείς μήπως η Λέρνα ήταν ένα σπουδαίο λατρευτικό κέντρο της Αργολίδας. Προς αυτήν την κατεύθυνση συνηγορεί το γεγονός ότι εκεί έδειχναν εισόδους για τον Άδη –από μια τέτοια είσοδο ο Διόνυσος είχε επαναφέρει τη μητέρα του Σεμέλη–, και ότι αναφέρεται ως τόπος καθαρμών από φόνο και εξαγνισμού γενικότερα (Στράβ. 8.6.8. Σχόλια στον Λουκιανό, Ενάλιοι Διάλογοι 8.2). Οι πληροφορίες αυτές κατατείνουν σε μια ερμηνεία του μύθου σχετική με τον θάνατο και την υπερνίκησή του. Ωστόσο, και σε άλλες περιπτώσεις φίδια εμποδίζουν τους ανθρώπους να πλησιάσουν σε υδάτινους πόρους (πρβ. τον μύθο του Κάδμου στη Βοιωτία), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερο ορθολογιστικές σκέψεις για φύλαξη των πολύτιμων υδάτινων πόρων.
 
**Αστερισμός του Κρατήρα και του Κόρακα
 
Tοῦτο τὸ ἄστρον κοινόν ἐστιν ἀπὸ πράξεως γεγονὸς ἐναργοῦς. τιμὴν γὰρ ἔχει ὁ κόραξ παρὰ τῷ Ἀπόλλωνι· ἑκάστῳ γὰρ τῶν Θεῶν ὄρνεόν ἐστιν ἀνακείμενον· θυσίας δὲ γενομένης τοῖς Θεοῖς σπονδὴν πεμφθεὶς κομίσαι [ἐνέγκαι] ἀπὸ κρήνης τινός, ἰδὼν παρὰ τὴν κρήνην συκῆν ὀλίνθους [ἐρινεοὺς] ἔχουσαν ἔμεινεν ἕως πεπανθῶσιν· μεθ' ἱκανὰς δὲ ἡμέρας πεπανθέντων τούτων καὶ φαγὼν τῶν συκῶν αἰσθόμενος τὸ ἁμάρτημα ἐξαρπάσας καὶ τὸν ἐν τῇ κρήνῃ ὕδρον ἔφερε σὺν τῷ κρατῆρι, φάσκων αὐτὸν ἐκπίνειν καθ' ἡμέραν τὸ γιγνόμενον ἐν τῇ κρήνῃ ὕδωρ· ὁ δὲ Ἀπόλλων ἐπιγνοὺς τὰ ὄντα τῷ μὲν κόρακι ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἐπιτίμιον ἔθηκεν ἱκανὸν τὸν χρόνον τοῦτον διψῆν, καθάπερ Ἀριστοτέλης εἴρηκεν ἐν τοῖς περὶ θηρίων, καὶ Ἀρχέλαος δέ φησιν ὁμοίως ἐν τοῖς Ἰδιοφυέσιν. μνημόνευμα δὲ δώσων τῆς εἰς Θεοὺς ἁμαρτίας σαφές, εἰκονίσας ἐν τοῖς ἄστροις ἔθηκεν εἶναι τόν τε Ὑδρον καὶ <τὸν Κρατῆρα καὶ τὸν Κόρακα> μὴ δυνάμενον πιεῖν καὶ μὴ προσελθεῖν.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,41

Σαν να λειώνει μέσα μας

Ο έρωτας ούτε γεννιέται και ολοκληρώνεται μονομιάς, όπως ο θυμός, ούτε περνάει και φεύγει γρήγορα, παρόλο που λένε πως έχει φτερά.

Αντίθετα, φουντώνει σιγά-σιγά, σχεδόν σαν να λειώνει μέσα μας.

Και από τη στιγμή που αγγίξει την ψυχή, μένει εκεί για πολύ καιρό, και σε μερικούς ανθρώπους δεν ησυχάζει ούτε κι όταν γεράσουν, αλλά παραμένει ακμαίος, φρέσκος και θαλερός, ακόμη κι αν ασπρίσουν τα μαλλιά τους.

Αν πάλι σβήσει και διαλυθεί, επειδή μαράθηκε από το χρόνο ή ύστερα από λογικές σκέψεις, δεν εγκαταλείπει ούτε τότε ολότελα την ψυχή, αλλά αφήνει μέσα της καμένο υλικό και θερμά αποτυπώματα, όπως ακριβώς οι κεραυνοί αφήνουν πίσω τους φωτιά που σιγοκαίει.

Η λύπη, όταν πάψουμε να είμαστε λυπημένοι, δεν αφήνει κανένα σημάδι στην ψυχή, ούτε η άγρια οργή μας όταν υποχωρήσει, η έξαψη της επιθυμίας, όσο βίαια κι αν μας συγκλονίζει, επίσης καταλαγιάζει.

Αντίθετα, οι λαβωματιές του έρωτα, ακόμη κι αν απομακρυνθεί το θηρίο, δεν χάνουν το κεντρί τους, αλλά προκαλούν πρήξιμο στα κομμάτια της ψυχής.

Και κανείς δεν ξέρει τι ήταν, πως ξεκίνησε και από πού εφόρμησε εναντίον της ψυχής.

Γιατί ο θυμός είναι αναπόσπαστο κομμάτι του πένθους

Η δυτική κοινωνία και ο πολιτισμός μας υποδεικνύουν ακόμα και το πώς να πενθούμε. Υπάρχει μια συμπαγής διαδικασία πένθους και φυσικά προσδοκίες από όλους τους γύρω μας. Πρέπει να περιμένουμε ότι οι άνθρωποι θα μας λυπούνται και θα ανακουφίζονται μέσα από την παρηγοριά.

Οι άνθρωποι συνήθως νοιάζονται μέχρι την ημέρα της κηδείας ή στα μνημόσυνα και ύστερα συνεχίζουν να ζουν τη ζωή τους. Χρειάζεται να συνηθίσουμε τα κλισέ λόγια παρηγοριάς, τις κενές φράσεις και τις κάρτες σε πολλές περιπτώσεις.

Δεν υπάρχει χώρος για τίποτε άλλο εκτός από τη θλίψη. Ειδικά όχι θυμός. Όμως όσοι θρηνούν, διακατέχονται και από θυμό. Απλά ο κόσμος δεν αναμένει συνήθως αυτή την αντίδραση• εσφαλμένα.

Οι ειδικοί όμως συμφωνούν ότι ο θυμός παίζει βασικό ρόλο στη διαδικασία του πένθους και της απώλειας. «Χρωματίζει» τη διαδικασία πένθους, απομακρύνοντάς μας για λίγο από τους άλλους, βρίσκοντας δικαιολογίες για συμπεριφορές και αποφεύγοντας τη βίωση του πόνου.

Ο θυμός επίσης είναι η φυσική αντίδραση του σώματός μας στην απειλή. Η απειλή μπορεί να είναι πραγματική ή αντιλαμβανόμενη από το άτομο. Όταν κάποιος δικός μας άνθρωπος πεθαίνει, δεν υπάρχει κάτι πιο απειλητικό εκείνες τις στιγμές για εμάς.

3 πράγματα που χρειάζεται να θυμόμαστε καθώς βιώνουμε τον θυμό της απώλειας:

Ο θυμός είναι αποδεκτός

Χρειάζεται να αποδεχτούμε τη νέα «κανονικότητα». Να θυμάστε: Όταν οι φυσιολογικοί άνθρωποι βιώνουν μη κανονικά γεγονότα, τείνουν να φέρονται και αναλόγως. Οι κρίσεις θυμού λοιπόν είναι απολύτως αποδεκτές σε αυτές τις καταστάσεις. Μην ντρέπεστε γι’ αυτό.

Εκφράστε τον

Ο θυμός, λοιπόν, είναι φυσιολογικός, αλλά έχει σημασία το τι κάνουμε με αυτόν. Μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμος για να προχωρήσουμε, αλλά μπορεί και να γίνει καταστροφικός. Δώστε στον εαυτό σας λίγο χρόνο πριν εκφραστείτε και κάνετε κακό σε εσάς ή στους γύρω σας.

Αναγνωρίστε την πολύτιμη αξία της ζωής σας

Αυτό είναι και το δυσκολότερο κομμάτι της διαδικασίας και ίσως αυτό που μπορεί να μας κάνει να θυμώσουμε ακόμα περισσότερο. Όταν ο νους μας καθαρίσει από τον θυμό, μπορούμε να στρέψουμε έστω και για λίγο τα μάτια μας έξω από το παράθυρο και να αντικρίσουμε τον πολύτιμο ήλιο. Τότε ξέρουμε ότι θα έρθει η μέρα που θα το ξεπεράσουμε.

Οι τοξικοί άνθρωποι είναι λουλούδια που δεν ανθίζουν

Σαν εκείνα τα λουλούδια που δεν έχουν μυρωδιά. Που δεν βγάζουν κάτι όμορφο στο πέρασμά τους. Και είναι πάντα μαραμένα. Χωρίς χρώμα, χωρίς ζωή.

Έτσι είναι αυτοί οι άνθρωποι. Τοξικοί και θρασύδειλοι. Γεμάτοι γκρίνια και χωρίς φωνή. Σε υπονομεύουν, σε ζηλεύουν και σε κάνουν συνεχώς να αμφιβάλεις για εσένα Δεν μπορούν να δουν το καλό. Δεν ξέρουν πως να το πλησιάσουν ούτε και να ζήσουν μαζί του.

Δεν μπορούν να δουν την ομορφιά γιατί δεν έχουν μάθει να αγαπούν πρωτίστως τον εαυτό τους. Για αυτό και το μόνο που ξέρουν είναι να κρίνουν και να κατακρίνουν τους άλλους. Και το χειρότερο; Δεν καταλαβαίνουν ότι κάνουν κακό κυρίως στους ίδιους.

Δεν έχουν μάθει να προσπαθούν και ούτε να ελπίζουν. Δεν μπορούν να δουν τα θαύματα γιατί δεν έχουν μάθει να πιστεύουν στην ζωή. Δρουν υπόγεια και πονηρά. Προσπαθούν να κλέψουν το φως από τους άλλους. Διότι, δεν αντέχουν οι άλλοι να λάμπουν. Θέλουν να είναι κυρίαρχοι μόνο αυτοί.

Δεν γνωρίζουν τι θα πει ευγένεια και όμορφος λόγος. Και πάντα τον παρερμηνεύουν, τον μεταποιούν. Είναι εκείνοι οι χαρακτήρες που εκεί που θα δουν χαρά, θα βάλουν λύπη και δυσκολία. Δεν θα επικροτήσουν την προσπάθεια. Αντίθετα, θα την επικρίνουν και θα προσπαθήσουν να σε αποτρέψουν.

Και όλα αυτά επειδή δεν έχουν μάθει να προσπαθούν. Να τολμούν. Και να ονειρεύονται. Ακόμα κι αν σε δουν να χαμογελάς, δεν θα τους αρέσει. Μπορεί και να μην στο ανταποδώσουν καν. Και ξέρεις γιατί; Επειδή είναι κάτι που αυτοί δεν έχουν. Που δεν μπορούν να μιμηθούν.

Όμως, μην τους παρεξηγείς. Και μην στεναχωριέσαι. Να τους λυπάσαι μόνο. Διότι, είναι δυστυχισμένοι και πονεμένοι στην ψυχή. Δεν έχουν άλλο όπλο για να φανούν δυνατοί. Να δείξουν την αξία τους. Και να περάσουν την ισχύ της άποψής τους.

Γι’ αυτό και χρησιμοποιούν μονάχα θυμό και κακία. Νομίζουν πως έτσι θα υποτάξουν τους άλλους και θα τους φοβίσουν. Για να περάσει το δικό τους. Είναι τόσο αδύναμοι και δειλοί που δεν καταλαβαίνουν πως έτσι απομακρύνουν τους άλλους. Και έτσι καταλήγουν μόνοι τους.

Μην τους μισήσεις. Αλλά και να μην τους αγαπάς. Μόνο συγχώρεσέ τους. Για να ελαφρύνεις την ψυχή σου. Να αδειάσεις το μέσα σου. Και αν το βαστάει η καρδιά σου, προσευχήσου έστω και λίγο. Για να βρουν θεραπεία. Να αγαπήσουν το καλό.

Μην πεις στον πειρασμό ποτέ να τους μοιάσεις. Είναι μεγάλο βάσανο. Ο χειρότερος εφιάλτης. Λένε πως για να ζήσεις σε αυτό τον κόσμο πρέπει να είσαι ή τρελός ή αδιάφορος. Και πίστεψέ με. Έχουν απόλυτο δίκιο.

Αυτό κάνε και εσύ. Γίνε αδιάφορος απέναντί τους. Είναι η καλύτερη απάντησή σου. Και να πιστεύεις πάντα σε εσένα. Μην σε ξεχνάς. Να βάζει στόχους. Και να ανεβαίνεις ψηλά.

Και να θυμάσαι. Δεν φταίνε αυτοί που έγιναν τοξικοί. Φταίει αυτή η κοινωνία που ζούμε. Που μας έχει κάνει να αγαπάμε μόνο το υποχθόνιο και το παράνομο. Δήθεν πως μόνο με αυτό επιβιώνεις. Και έτσι δεν ελκύει την ομορφιά. Αυτή τη δύναμη που μπορεί να δώσει κάθε ψυχή.

Μην την πιστέψεις ποτέ. Εσύ συνέχισε να βαδίζεις. Να δημιουργείς καινούργιους δρόμους. Να πλάθεις καινούργιες στιγμές. Όχι από την τύχη που πολλοί θα πιστέψουν. Αλλά από εκείνη την πίστη που θα σε οδηγήσει στην κορυφή. Διότι, όταν η καλοσύνη συνοδεύεται από δράση, τότε υπάρχει ελπίδα να αλλάξει τον κόσμο.

Ο άτιμος ο φόβος που μου διδάξατε με έκανε καλό παιδί

Θυμάμαι να σας βλέπω να τσακώνεστε κρυφά, σε χαμηλούς τόνους. Να μην ακούω. Ναι γιατί δεν πρέπει να υψώνουμε τη φωνή μας. Λες κι εγώ δεν καταλάβαινα.

Θυμάμαι να κλαίτε κρυφά, κάτω από τα σεντόνια, στο μπάνιο, στο δωμάτιό σας. Ναι γιατί η λύπη ήταν κάτι κακό, δεν πρέπει να μας βλέπουν. Λες κι εγώ δεν καταλάβαινα.

Θυμάμαι να χαμογελάτε και να κάνετε σαν να μην τρέχει τίποτε όταν σας προσβάλανε, σας υποτιμούσαν. Ναι γιατί το παν ήταν να είστε καλά παιδιά. Από φόβο τι θα πει ο κόσμος και πως θα σας δει ο άλλος, πνιγόσασταν στα συναισθήματά σας. Λες κι εγώ δεν καταλάβαινα.

Πολύ καλά καταλάβαινα. Καταλάβαινα ότι όλα αυτά τα νιώθω κι εγώ. Και δεν ήξερα τι να τα κάνω. Θυμός, λύπη, αγανάκτηση, απογοήτευση, που να τα πήγαινα; Εσάς έβλεπα και είπα να σας μοιάσω. Να είμαι το καλό παιδί, να χαμογελάω κι ας πονάω, να μη μιλάω και ας με θυμώνουν κι ας με πληγώνουν. Από φόβο μήπως παρεξηγηθώ, μήπως δε με αγαπήσουν, μήπως γίνω κακό παιδί επειδή θα εκφραστώ. Από αυτόν τον φόβο, έγινα κι εγώ το καλό παιδί.

Και σήμερα μπούχτισα. Πνίγηκα. Γιατί ποτέ δε μου μάθατε ότι το να είμαι το καλό παιδί δε θα μου έκανε και τόσο καλό τελικά. Άνθρωποι πέρασαν και με ισοπεδώσανε. Εκμεταλλεύτηκαν την καλή μου καρδιά, εκμεταλλεύτηκαν τη σιωπή μου, ξεπεράσανε τα όριά μου γιατί ποτέ δε μου μάθατε ότι βάζουμε ΚΑΙ όρια. Από φόβο μήπως τους χάσω – γιατί έτσι μου είπατε- ηττόμουν κάθε μέρα. Δε μου μάθατε ποτέ ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χειραγωγεί τη ψυχή μου, δε μου μάθατε ποτέ ότι όπως μπορώ να επιλέξω κάποιον να με αγαπήσει, έτσι μπορώ να επιλέξω και πότε θα του πω να σταματήσει να με πληγώνει. Από φόβο μήπως δεν αγαπηθώ, κλείστηκα στον εαυτό μου, σιώπησα.

Ήσασταν καλά παιδιά. Θέλατε να μου διδάξετε την αγάπη, την ελευθερία, την οικειότητα, τη ζεστασιά, τη φιλία, την τρυφερότητα, την συντροφικότητα, την ηρεμία. Και καλώς πράξατε.

Μου άρεσαν όλα αυτά. Ωστόσο δε μου δείξατε και τις σκιές που συντροφεύουν αυτά τα όμορφα πράγματα που μου διδάξατε. Γιατί εγώ μεγάλωσα και ήθελα να συνεχίσω την κληρονομιά σας. Αντίκρισα όμως πολλά εμπόδια για τα οποία και πάλι δε μου μιλήσατε. Αντίκρισα ανθρώπους που η κληρονομιά που μου αφήσατε έγινε αντικείμενο χλευασμού, γελοιοποίησης, διακωμώδησης, εμπαιγμού και εξευτελισμού.

Δε μου είπατε: «παιδί μου, άσχετα με το πόσο υπέροχο και μοναδικό πλάσμα είσαι, άσχετα με το πόσο αξίζει να αγαπηθείς και να αγαπήσεις, εκεί έξω θα συναντήσεις την ασυδοσία, το ψέμα, την κοροϊδία, την εκμετάλλευση, την προδοσία, την απογοήτευση. Ό,τι και να γίνει, μην αρρωστήσεις την ψυχή σου. Μην φοβηθείς. Γιατί έτσι θα κάνεις έναν μεγάλο εχθρό. Τον εαυτό σου. Θα γίνεις ένα κουφάρι πόνου και ο πόνος θα έρθει επειδή θα επιρρίπτεις όλες τις ευθύνες στον εαυτό σου. Θα λες ότι όλα αυτά συνέβησαν επειδή δεν είσαι επαρκής. Θα λες ότι δεν αξίζεις την αγάπη και τον σεβασμό κανενός. Θα φοβηθείς να μιλήσεις, να εκφραστείς. Θα φοβηθείς να προχωρήσεις, θα φοβηθείς να μείνεις, θα φοβηθείς να αγαπήσεις και πάλι. Μην το κάνεις.

Άκου να σου πω παιδί μου, χρειάζεται να μάθεις να μην αγνοείς τον πόνο σου, αλλά ούτε να το παίζεις θύμα. Όλα αυτά θα σε κάνουν να στραφείς εναντίον σου. Μέσα σου να στρέφεσαι όχι εναντίον σου. Κι όταν θα στραφείς μέσα σου θα συναντήσεις το φίδι που κουλουριάζει γύρω από την όμορφή σου καρδιά και θρέφεται από τις ενέργειές της, και αυτό το φίδι ονομάζεται φόβος.

Ο φόβος θα θέλει να γίνει σύμμαχός σου για να σε στρέψει εναντίον σου και να σε κάνει εχθρό σου. Θα σε παραλύσει ώστε να μην κάνεις τίποτε, θα σου κλέψει την χαρά , θα σου εξαφανίσει το χαμόγελο , θα σε κάνει να πιστέψεις ότι δεν αξίζεις, θα σε βάλει στη γωνία να μείνεις σιωπηλή επειδή μπορεί αυτοί που είναι δίπλα σου σήμερα να φύγουν αν μιλήσεις, αν εκφραστείς. Μπορεί να σε ρίξει στην μελαγχολία και αν τον πιστέψεις και πολύ, μπορεί να σε τυφλώσει τόσο που να θέλεις να δώσεις τέλος στη ζωή σου.

Δώσε όμως προσοχή παιδί μου. Αυτόν τον φόβο μπορείς να τον μεταλλάξεις. Να τον μεταμορφώσεις. Πώς; Ακούγοντάς τον, βλέποντάς τον, νιώθοντάς τον. Και όταν θα το κάνεις θα μπορέσεις να προετοιμαστείς για κάτι καλύτερο, για κάτι μεγάλο. Μέσα από αυτόν τον μεταλλαγμένο φόβο θα εξασφαλίσεις ότι έχεις περισσότερη δύναμη για να σηκωθείς και πάλι και να σαρώσεις, να ξεπεράσεις τα εμπόδια και εκείνους που σου τα βάλανε.

Ο μεταλλαγμένος φόβος θα σε προετοιμάσει να εξοπλιστείς με τα σωστά εφόδια ώστε να προστατέψεις την ψυχή σου από τους εισβολείς. Θα σε προετοιμάσει να βλέπεις πιο καθαρά, να σκέφτεσαι πιο καθαρά, να επικοινωνείς πιο καθαρά ώστε να κάνεις καλύτερες επιλογές, να ανοίγεσαι εκεί που αξίζει και να ακούγεται πρώτα η φωνή σου για να μη χρειαστεί να ακουστεί η κραυγή σου. Και έτσι θα μάθεις να βλέπεις ότι η αξία σου δε βρίσκεται έξω από σένα, ότι δε χρειάζεται κανένας να σε επιβεβαιώνει, γιατί θα ξέρεις από μόνος σου τι αξίζεις. Δε θα φοβάσαι.

Θα αναγνωρίσεις πως οι άλλοι θα έχουν πάντα να σου επιρρίψουν ευθύνες επειδή δεν είναι επαρκής από μόνοι τους για να βρουν την ευτυχία μέσα τους. Θα δεις πως η προδοσία και η απόρριψη δεν έχει σχέση με σένα, αλλά με εκείνον που τη διέπραξε. Θα αντιληφθείς πως αυτός που θα σε εγκαταλείψει, θα αφήσει τελικά χώρο για να έρθει κάτι καλύτερο. Δε θα φοβάσαι να μείνεις για λίγο μόνος. Θα ξέρεις πως η δειλία ποτέ δεν αναλαμβάνει της ευθύνες της. Για αυτό δε θα φοβηθείς μήπως εσύ είσαι ανεπαρκής.

Ο μεταλλαγμένος σου φόβος θα σου πει:

«Δείξε τη λύπη σου, είσαι άνθρωπος και θα πονέσεις . Κανένας άνθρωπος δεν έγινε κακός επειδή πόνεσε και το έδειξε»

«Πες ότι θύμωσες, ότι δυσαρεστήθηκες, ότι πληγώθηκες. Η ζωή δεν είναι μόνο να δείχνουμε όμορφα συναισθήματα. Και αν αυτός που σου προκάλεσε πόνο δεν το αναγνωρίζει, τότε μάλλον δε θα αναγνωρίζει και την αγάπη σου. Οπότε τι έχεις να φοβηθείς;»

«Βγάλε τη φωνή που πνίγεις μέσα σου. Κανείς δεν πέθανε επειδή άκουσε μια αγανακτισμένη φωνή. Τι φοβάσαι, μήπως σε κακοχαρακτηρίσουν; Ό,τι και να κάνεις, και φωτοστέφανο να φοράς κάτι θα έχουν να πουν».

«Εκφράσου. Εκφράσου με τον καλό τρόπο που έμαθες, χωρίς να περιμένεις πως και οι άλλοι θα εκφραστούν ανάλογα. Μη φοβάσαι, αν απομακρυνθούν. Αν το κάνουν για αυτόν τον λόγο τότε δεν άξιζαν την προσοχή σου έτσι κι αλλιώς».

Αυτά θα ήθελα να μου πείτε. Γιατί έφτασα κάποια στιγμή στο σημείο να αμφισβητήσω την υπέροχη κληρονομιά σας επειδή έμαθα με σκληρό τρόπο ότι ο φόβος μήπως δεν είμαι καλό παιδί, φέρνει μόνο χάος στη ζωή. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι έμαθα. Αν και με περιττό πόνο, έμαθα. Όπως και να έχει όμως σας ευχαριστώ. Γιατί ήσασταν υπέροχοι, γιατί με μάθατε να αγαπώ κι αυτό ήταν το πιο σημαντικό. Κι ας φοβήθηκα.

Ο σκοπός σου θα σε βρει

Ο σκοπός σου θα σε βρει. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά πρέπει να γνωρίζετε τι παρουσιάζεται μπροστά σας και να ξέρετε πώς να διαβάζετε τις υποδείξεις που λαμβάνετε!

Γινόμαστε αυτό που σκεφτόμαστε όλη την μέρα. Ποιες σκέψεις έχετε που σας εμποδίζουν να αισθάνεστε ότι έχετε βρει τον στόχο της ζωής σας; Για παράδειγμα, αν νομίζετε ότι έχετε χωριστεί από τον στόχο σας και ότι απομακρύνεστε από την κατεύθυνση της ζωής σας, τότε αυτό ακριβώς θα προσελκύσετε.

Ας υποθέσουμε, αντί γι' αυτό, ότι γνωρίζετε πως αυτό είναι ένα σκόπιμο σύμπαν όπου οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι πράξεις σας αποτελούν μέρος της ελεύθερης βούλησης σας και επίσης συνδέονται με την δύναμη της πρόθεσης. Ας υποθέσουμε ότι οι σκέψεις του ότι δεν έχετε στόχο είναι στην πραγματικότητα μέρος του σκοπού σας. Ακριβώς όπως η σκέψη του να χάσετε κάποιον σας κάνει να τον αγαπάτε ακόμα περισσότερο, ή μια ασθένεια σας κάνει να φροντίζετε την υγεία σας, ας υποθέσουμε ότι χρειάζεστε τη σκέψη της ασημαντότητας για συνειδητοποιήσετε την αξία σας.

Όταν είστε αρκετά αφυπνισμένοι για να αμφισβητήσετε τον σκοπό σας και να ρωτήσετε πως θα συνδεθείτε με αυτόν, ωθείστε από την δύναμη της πρόθεσης. Η ίδια η πράξη αμφισβήτησης του γιατί βρίσκεστε εδώ αποτελεί ένδειξη ότι οι σκέψεις σας ωθούν να επανασυνδεθείτε με το πεδίο της πρόθεσης σας. Ποια είναι η πηγή των σκέψεων σας σχετικά με τον σκοπό σας; Γιατί θέλετε να αισθάνεστε πως έχετε έναν στόχο; Γιατί η αίσθηση του σκοπού θεωρείται ως η υψηλότερη ιδιότητα ενός πλήρως λειτουργικού ατόμου;

Η πηγή των σκέψεων είναι μια άπειρη δεξαμενή ενέργειας και νοημοσύνης. Κατά μία έννοια, οι σκέψεις για τον σκοπό σας είναι στην πραγματικότητα ο ίδιος ο σκοπός που προσπαθεί να επανασυνδεθεί μαζί σας. Η εσωτερική σας ύπαρξη ξέρει γιατί βρίσκεστε εδώ, αλλά ο εγωισμός σας ωθεί να κυνηγήσετε τα χρήματα, το κύρος, την δημοτικότητα και τις αισθητικές απολαύσεις και χάνετε τον σκοπό της ζωής σας. Μπορεί να νιώθετε ικανοποιημένοι και να έχετε κερδίσει φήμη, αλλά μέσα σας υπάρχει ένα ερώτημα που σας βασανίζει: «Μόνο αυτό υπάρχει;»

Το να εστιάσετε στις απαιτήσεις του εγωισμού σας κάνει να νιώθετε ανεκπλήρωτοι. Βαθιά μέσα σας, στο επίπεδο της ύπαρξης σας, είναι αυτό που σκοπεύετε να γίνετε και να πετύχετε. Σε αυτό το εσωτερικό μέρος, είστε συνδεδεμένοι με την δύναμη της πρόθεσης σας. Θα σας βρει.

Κάντε μια συνειδητή προσπάθεια να επικοινωνήσετε μαζί της και να την ακούσετε. Εφαρμόστε να γίνετε αυτό που είστε στην πηγή της ψυχής σας. Πάτε στο επίπεδο της ψυχής σας, όπου η πρόθεση και σκοπός ταιριάζουν τόσο τέλεια ώστε πετυχαίνετε την επιφοίτηση απλώς γνωρίζοντας το.

Ευτυχία είναι…

Είναι τόσοι από εμάς που τόσες φορές πραγματικά γεμίζουμε τη μέρα και το μυαλό μας με τόσα πράγματα που θέλουμε ή πρέπει να κάνουμε, και τελικά δεν απολαμβάνουμε ούτε το κάθε τώρα ούτε την κάθε στιγμή. Λες και έχουμε βρει την χρυσή συνταγή για να μην είμαστε ικανοποιημένοι ποτέ και με τίποτα.

Έχεις παρατηρήσει ποτέ μια γάτα να κάθεται σε ησυχία; Αν όχι, χάρισέ σου αυτή την ευκαιρία την επόμενη φορά που θα συναντήσεις μία. Παρατήρησε πως και αυτή είναι μία έννοια της πληρότητας. Θα μου πεις δεν είσαι γάτα, ούτε ζεις τη ζωή της. Συμφωνώ. Αλλά αυτή η κατάσταση του να μη κάνεις τίποτα και να νιώθεις καλά, γαλήνη και ηρεμία, είναι κάτι που συνήθως σε γεμίζει ενοχές. Ενώ θα έπρεπε να είναι ένα δώρο. Παρατήρησε λοιπόν την αντανάκλαση μέσα σου.

Το να μη κάνεις τίποτα, είναι κι αυτό κάτι. Ησύχασε. Επέτρεψε στον εαυτό σου για κάποιες ώρες ή ακόμα και για μια περίοδο να μη κάνει απολύτως τίποτα. Είναι οκ.

Το μυαλό, το σώμα ή ακόμα κι η ψυχή σου, μπορεί να το έχουν ανάγκη. Άκουσέ τα. Και συνήθως, είναι φορές που -λες και υποσυνείδητα- ξέρεις ότι πρέπει να αδειάσεις, απλά για να ξεκουραστείς, ή γιατί έρχεται μετά κάτι μεγάλο.

Η ευτυχία είναι παντού, αρκεί να της επιτρέψεις να σε επισκεφθεί.

Ευτυχία είναι να είσαι βυθισμένος στα παπλώματα ενός μαλακού κι άνετου καναπέ κοντά στο σούρουπο, ακούγοντας την βροχή να στολίζει μουσικά την ήσυχη πόλη που ξεκουράζεται…

Ευτυχία είναι να κοιμάσαι μ’ ένα όνειρο και να ξυπνάς μ’ ένα σκοπό…

Ευτυχία είναι να περπατάς μόνος, μόνη ή με παρέα στη φύση, επιτρέποντας στα χρώματα μυρωδιές και τιτιβίσματα να μπουν τρυφερά μέσα σου… Να πατάς ξυπόλυτος στο γρασίδι νιώθοντας το ελαφρύ γαργαλητό και τη δροσιά του…

Ευτυχία είναι να ακούς ένα τραγούδι αφήνοντας τα κύτταρα σου να αφομοιώσουν τον κάθε στίχο νότα και μελωδία του…

Ευτυχία είναι να κρατάς το χέρι του αγαπημένου σου νιώθοντας την κάθε υφή θερμοκρασία κι ανεπαίσθητη κίνηση εξερεύνησης που κάνει…

Ευτυχία είναι να δαγκώνεις ένα ζουμερό φρούτο με κλειστά τα μάτια και να νιώθεις το πάρτι που γίνεται στους γευστικούς σου κάλυκες από κάθε μπουκιά…

Να κάθεσαι ξαπλωμένος ή ξαπλωμένη με τα χέρια στην καρδιά κι ένα χαμόγελο στα χείλη, και ν’ ακούς την αναπνοή σου νιώθοντας ζωντανός και ζωντανή…

Ευτυχία είναι το “τα πάντα” της καρδιάς σου που βρίσκεται βαθιά κρυμμένο μέσα στο “τίποτα” που μπορεί να βλέπει το μυαλό σου…

Ευτυχία μερικές φορές,
είναι απλά,
να είσαι…

SENECA: ΝΑ ΦΕΓΓΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΦΩΣ

Σενέκα: Επιστολές στον Λουκίλιο 21, 1-2
Σε αυτή την Επιστολή, ο Σενέκας απευθύνεται στον συνομιλητή και παραλήπτη της Λουκίλιο, σε απάντηση προηγούμενης επιστολής, θέλοντας να τον βοηθήσει να αντιληφθεί αυτό που τον εμποδίζει να είναι ευτυχισμένος.

Πιστεύεις ότι έχεις μπελάδες με αυτά τα άτομα για τα οποία μου έχεις γράψει; Στην πραγματικότητα, σε απασχολούν περισσότερο οι στεναχώριες που βρίσκεις από μόνος σου. Δεν έχεις ξεκάθαρο μέσα σου αυτό που θέλεις- βρίσκεις πιο εύκολο να επαινείς την αρετή παρά να την ακολουθείς- βλέπεις πού βρίσκεται η ευτυχία, αλλά δεν τολμάς να τη φτάσεις. Και καθώς δεν καταφέρνεις από μόνος σου να διακρίνεις αυτό που σε εμποδίζει να προχωρήσεις, θα σου το πω εγώ. Δίνεις υπερβολική σημασία σε αυτό που πρέπει να αφήσεις, και αφότου έχεις ονειρευθεί την ηρεμία που σκοπεύεις να αγγίξεις, δεν ξέρεις πώς να απομακρυνθείς από την ψευδή λάμψη της ζωής σου- λες και μετά θα πρέπει να πέσεις σε μια ζωή κατώτερη και σκοτεινή.

Κάνεις λάθος, αγαπητέ Λουκίλιε: από την τωρινή σου ζωή για να φτάσεις στην άλλη πρέπει να ανέβεις. Ανάμεσα στις δύο συνθήκες ζωής υπάρχει η ίδια διαφορά που υπάρχει μεταξύ ενός πράγματος που λάμπει από αντανακλώμενο φως και από ένα άλλο που έχει μέσα του τη φωτεινή πηγή. Το πρώτο αντανακλά ένα φως που προέρχεται απέξω και αν κάποιος βρεθεί στη μέση, αμέσως θα ρίξει μια πηχτή σκιά- το δεύτερο φωτίζεται από το δικό του έντονο φως. Η αφοσίωση στη φιλοσοφία θα σε κάνει να φεγγοβολήσεις με αυτό το φως.

Επίκτητος: Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει

Σε αυτά το αποσπάσματα από το Εγχειρίδιό του, ο Επίκτητος θεμελιώνει μια σημαντική σχέση ανάμεσα στις επιθυμίες, την ελευθερία και την επιλογή, προτρέποντας να φροντίζουμε μόνο εκείνο που είναι στις δυνάμεις μας.

Εάν επιθυμείς τα παιδιά σου, η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζουν για πάντα, είσαι ανόητος: θέλεις τα πράγματα που δεν είναι στον έλεγχό σου, να είναι, και εκείνα που είναι ξένα, να γίνουν δικά σου. Με τον ίδιο τρόπο, εάν θέλεις ο σκλάβος σου να μη σφάλλει, είσαι τρελός, γιατί θέλεις το ελάττωμα να μην είναι ελάττωμα, αλλά κάτι άλλο. Αλλά αν θέλεις να μην αποτυγχάνεις όταν επιθυμείς κάτι, αυτό μπορείς να το καταφέρεις. Να ασκείσαι, λοιπόν, σε αυτό που μπορείς. Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει. Όποιος, λοιπόν, θέλει να είναι ελεύθερος, δεν επιθυμεί και δεν αφαιρεί κάτι που βρίσκεται στον έλεγχο άλλων: διαφορετικά. αναπόφευκτα είναι σκλάβος.

Παρατήρησε πως όταν βλέπεις αξιότιμους ή ισχυρούς άντρες ή τον τρόπο με τον οποίο είναι φημισμένοι και δοξασμένοι, η εμφάνισή τους δεν σου κάνει εντύπωση ώστε να θεωρήσεις ότι είναι περιπετειώδεις και ευτυχισμένοι. Γιατί, αν η ουσία του καλού βρίσκεται στα πράγματα που είναι στην ευχέρειά μας, δεν πρέπει να υπάρχουν ούτε ο φθόνος ούτε η ζήλια. Κι εσύ, σε ό,τι σε αφορά, δεν θα θέλεις να είσαι ούτε αρχηγός στρατού ούτε πρόεδρος συμβουλίου ούτε πρόξενος, αλλά ελεύθερος: και προς αυτό υπάρχει μόνο ένας δρόμος, που είναι να μην ασχολούμαστε με τα πράγματα που δεν ανήκουν στη δύναμή μας.

Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς: αυθεντική πηγή απέραντου πνευματικού πλούτου

Κάθε τόσο στην Ελλάδα ανακαλύπτουμε, τις περισσότερες φορές με μεγάλη καθυστέρηση, έναν ξένο συγγραφέα, πότε Γάλλο, πότε Ιταλό, πότε Ισπανό, πότε Λατινοαμερικάνο. Τότε μεταφράζονται μανιωδώς τα έργα τους κι εμείς οι αναγνώστες τα αγοράζουμε εξίσου μανιωδώς. Και οι ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΛΑΣΙΚΟΙ συγγραφείς παραμένουν πάντοτε άγνωστοι. Τόσο κοντινοί μας, τόσο οικείοι, αλλά ταυτόχρονα και τόσο μακρινοί, πιο μακρινοί κι από τον τελευταίο Λατινοαμερικάνο συγγραφέα που ανακαλύψαμε. Ολόκληρη η αρχαιοελληνική λογοτεχνία είναι για μας τους Έλληνες άγνωστη γη.

Πώς το καταφέραμε αυτό; Πώς δημιουργήθηκε αυτή η αποξένωση και το δέος; Φταίει η σχολαστική, μουχλιασμένη, αποξηραμένη από κάθε χυμό και αποστειρωμένη διδασκαλία τους στα γυμνάσια και στα πανεπιστήμια; Φταίει όλο αυτό το άγονο πνεύμα της προσπάθειας να γραπωθούμε από τους αρχαίους «ημών» προγόνους για να αποδείξουμε ότι αξίζουμε κι εμείς κάτι; Φταίνε οι ελάχιστες μεταφράσεις, πολλές από τις οποίες, πιο δυσνόητες κι από το ίδιο το πρωτότυπο, μεγάλωσαν το δέος και την απόστασή μας απ’ αυτούς; Όλα φταίνε και ίσως και άλλα.

Το γεγονός είναι πως τα έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας δεν τα είδαμε ποτέ ως αναγνώσματα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς είναι καταχωρημένοι στο μυαλό μας περίπου σαν ονόματα δρόμων. Κι όμως αντιπροσωπεύουν έναν ολόκληρο κόσμο που σφύζει από ζωή, πνεύμα, χιούμορ, κάπως αλλιώτικο, κάπως παράξενο, γοητευτικό, συγκινητικά ανθρώπινο και επίκαιρο.
Είναι σαν να γύρισε ένας διακόπτης, σαν να χάθηκε μια αίσθηση του κόσμου που υπήρχε, αλλιώτικη από τη δική μας.

Γιατί να μη γίνουν κάποτε και για μας οι ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ανάγνωσμα; Γιατί να μη γνωρίσουμε αυτό τον Μεγάλο κόσμο; Να τους αγαπήσουμε και να τους πλησιάσουμε. Να τους ανακαλύψουμε κι αυτούς όπως και τους ξένους (γιατί έχουν γίνει πιο ξένοι κι από τους ξένους για μας), χωρίς να ζητάμε απ’ αυτούς τίποτα περισσότερο από μια πνευματική απόλαυση. Ούτε προγονολατρείες, ούτε συντακτικές αναλύσεις.

Εκείνο που χρειάζεται είναι σύγχρονες μεταφράσεις (τόσο στη γλώσσα όσο και στο πνεύμα), που να μη βαραίνουν και να μην τρομάζουν τους αναγνώστες, μεταφράσεις σαν κι αυτές που διαβάζουν εκατομμύρια άνθρωποι σ’ όλον τον κόσμο εκτός από την Ελλάδα.

Σήμερα που οι κάθε είδους θεωρητικοί δογματισμοί καταρρέουν και ξαναρχίζουν έντονοι προβληματισμοί για την πορεία της Ευρώπης και του κόσμου, η ανοιχτή και ανήσυχη ελληνική σκέψη περνά πάλι σε πρώτο πλάνο, όχι για να δώσει έτοιμες λύσεις, αλλά για να μας κάνει να στοχαστούμε με φρέσκο, σύγχρονο μυαλό πάνω στα ζητήματα που αφορούν τον άνθρωπο και τη σχέση του με τον κόσμο.

Κέλσος: Αληθής Λόγος κατά χριστιανών

Αποτέλεσμα εικόνας για κελσοςΚέλσος, Ο Αληθής Λόγος:
Για την υπεράσπιση του Ελληνικού Λόγου

§1 Προκατανοήσεις

     Ποιος είναι ο Κέλσος; Είναι εθνικός-εκλεκτικός φιλόσοφος της ύστερης αρχαιότητας: 2ος αι. μ.Χ. Εθνικός υποδηλώνει προσήλωση στα πάτρια, στην προγονική κληρονομιά έναντι του ανερχόμενου χριστιανικού δόγματος. Εκλεκτικός σημαίνει πως δεν ανήκει σε κάποια ειδική σχολή που πρεσβεύει μια θεωρητική διδασκαλία και συγκρούεται με μια άλλη σχολή διαφορετικής θεωρητικής κατεύθυνσης, αλλά σταχυολογεί θέσεις ή και αντι-θέσεις από τα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα με κριτήριο τη συγκρότηση, κατά βάση, ενός ηθικο-πρακτικού οδηγού για την αντιμετώπιση της ασταθούς ζωής, για μια αποτελεσματική τέχνη του ζην σε εποχές πλήρους αβεβαιότητας του ανθρωπίνως υπάρχειν. Η εν λόγω αβεβαιότητα δεν χαρακτηρίζει μόνο την ατομικότητα των ανθρώπων εν γένει, αλλά και την ίδια την πολιτεία, την τοτινή ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Γι’ αυτό, εν πολλοίς, ευνοείται και η διάδοση νέων θρησκευτικών δογμάτων, όπως εκείνο του χριστιανισμού με όλα τα παρακλάδια του ή τις αποκλίσεις του. Στην περίπτωση της ταχύτατης ανόδου και καθίδρυσης του χριστιανισμού συνέβη ό,τι συμβαίνει σε εποχές οντολογικού μηδενισμού σύμπασας της ζωής ατόμων, κοινωνίας και πολιτείας: αναζήτηση έξωθεν στηριγμάτων, ανθεκτικής παρηγοριάς, ευρείας αλληλεγγύης, ανεξάρτητα από το αν όλα τούτα έχουν ρεαλιστική βάση και εξυψώνουν την ανθρωπότητα/τον άνθρωπο ή είναι γενικές θεωρητικολογίες και την/τον περιφρονούν, καταπώς μας λέει και ο Νίτσε. Ο χριστιανισμός, με το θρησκευτικό του μήνυμα, ήθελε να ενσαρκώσει ένα τέτοιο πνεύμα και έτσι έφτασε σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας να γίνει κρατική θρησκεία.

§2 Αληθής λόγος και χριστιανισμός

     Οι πολύμορφες συγκρούσεις ανάμεσα στους εθνικούς και στον χριστιανισμό δεν λένε τώρα να κατασιγάσουν. Στο θεωρητικό μέτωπο αυτών των συγκρούσεων ανήκει και το έργο του Κέλσου αληθής Λόγος. Η πυρωμένη λάβα του φανατισμού της νέας θρησκείας είχε ως συνέπεια την καταστροφή σημαντικών κειμένων των εθνικών συγγραφέων και φιλοσόφων. Και το ως άνω έργο του Κέλσου καταστράφηκε, αλλά εν τέλει ανασυντέθηκε από αντίστοιχους μελετητές κατά τα 2/3 περίπου, με βάση τις παραθέσεις αυτούσιων αποσπασμάτων ή φράσεων του κειμένου του, που βρίσκουμε στο έργο του Ωριγένη Κατά Κέλσου. Με τούτο το έργο, ο Ωριγένης επιχείρησε να ανασκευάσει φράση προς φράση, παράγραφο προς παράγραφο, σημείο προς σημείο, την αντιχριστιανική πολεμική του Κέλσου. Ετούτη η πολεμική φιλοδοξεί να ξεφύγει από το χαμηλό σχετικά επίπεδο των έως τώρα αντιμαχιών των διαφόρων λογίων με τον χριστιανισμό. Εάν οι διάφοροι λόγιοι διακωμωδούσαν συνήθως αφελείς αντιλήψεις των χριστιανών ή την ακρισία της ευπιστίας τους, ο Κέλσος προσβλέπει περισσότερο σε μια φιλοσοφικο-ιστορική αντιμετώπιση του νέου δόγματος, στηριζόμενος θεμελιωδώς στο ελληνικό πνεύμα. Ο ίδιος, κατά τις υπάρχουσες μαρτυρίες, ήταν πλατωνιστής και επιχειρεί, γράφοντας αυτό το έργο του κατά το 180 περίπου μ.Χ., να αναδείξει τους ουσιώδεις καθορισμούς της ελληνικής θρησκείας με βάση τον ανοικτό της χαρακτήρα και σε αντιπαράθεση με τη δογματική περιχαράκωση των χριστιανικών κοινοτήτων. Καθετί το άλογο, σε επίπεδο πίστης, δέχεται τα πυρά του Κέλσου και μάλιστα σε μια εποχή, όπου ένα τέτοιο άλογο/παράλογο, σε παραλλαγές κατά περίπτωση, συνιστά την πνευματική τροφή των πιο καθυστερημένων στρωμάτων του πληθυσμού της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  

§3 Βασικές θέσεις

      1. Ο χριστιανοί συνασπίζονται σε κοινότητες με βάση μυστικούς κανόνες και χρησιμοποιούν την αγάπη για να αντιμετωπίσουν τους εξωτερικούς κινδύνους με πνεύμα μιας περίκλειστης συντροφικότητας. Το θρησκευτικό τους δόγμα χαρακτηρίζεται ως βάρβαρο και τούτο κρινόμενο από τη σκοπιά της αρετής των Ελλήνων. Συναφώς, η ηθική τους διδασκαλία δεν παρουσιάζει τίποτα το πρωτότυπο, συγκριτικά με άλλες φιλοσοφίες, παρά μόνο διάφορες δοξασίες απόκρυφου χαρακτήρα, αποφεύγοντας έτσι να φέρουν στο φως τον αληθινό χαρακτήρα της πίστης τους ή να τον θέσουν υπό δια-λογική επεξεργασία/ερμήνευση.

     2. Η χριστιανική διδασκαλία εδραιώνει αυτές τις απόκρυφες δοξασίες και τις ποικίλες λατρευτικές εκδηλώσεις, εκμεταλλευόμενη την ευπιστία και την αφέλεια των πιο χαμηλών στρωμάτων της κοινωνίας. Δεν επιχειρηματολογεί με βάση το λόγο, αλλά θέτει σε κυκλοφορία δογματικά εφευρήματα του τύπου: «πίστευε και μη ερεύνα», «η πίστη σου θα σε σώσει», «κακό στον κόσμο η σοφία και καλό η μωρία/απλοϊκότητα». Στο πλαίσιο μιας τέτοιας απλοϊκότητας των πάντων, τα θαύματα του Ιησού δεν είναι άλλο από μαγικά τεχνάσματα, αλλά προβάλλονται ως θέλημα του θεού και ως τεκμήρια της δύναμής του.

     3. Σε κείμενο που χάθηκε, ο Κέλσος παρουσιάζει την κριτική σκέψη των Ελλήνων για να δείξει την αμορφωσιά και την απαιδευσία των χριστιανών. Στη συνέχεια αποτιμά όλη την κυκλοφορούσα επιχειρηματολογία περί καταγωγής, βάπτισης, σταύρωσης κ.λπ. του Χριστού ως μια κίβδηλη ή παραχαραγμένη ιστορία. Αμφισβητεί περαιτέρω τη χριστιανική άποψη ότι «ο υιός του θεού είναι ο ίδιος ο λόγος» και απομυθοποιεί τους μαθητές του Χριστού, θεωρώντας τους ως κοινούς θνητούς χωρίς το παραμικρό πνεύμα αυτοθυσίας υπέρ του κυρίου τους. Προς την ίδια κατεύθυνση κάνει λόγο για παραδοξολογίες σχετικά με την ανάσταση. Διερωτάται: μπορεί ποτέ να αναστηθεί ένα νεκρό σώμα, αποδεχόμενος τον Χριστό ως έναν θνητό και τίποτε άλλο;

     4. Στη γενική του αντιχριστιανική κρίση ο Κέλσος στρέφεται συνολικά ενάντια στον χριστιανισμό, όπως εκδηλωνόταν τότε με όλες τις αιρέσεις του. Υπ’ αυτό το πνεύμα μιλάει για φατριασμούς και διενέξεις μεταξύ των πιστών όλων αυτών των χριστιανικών εκφάνσεων, ενώ αποτιμά ως κύριο στοιχείο του θρησκευτικού προσηλυτισμού την τρομοκράτηση του πλήθους με τον περί κολάσεως λόγο, δηλαδή ότι οι άπιστοι τιμωρούνται από τον θεό. Έτσι προσελκύονται στη χριστιανική πίστη οι πιο ανόητοι και δουλοπρεπείς σε αντίθεση με τους ορθοφρονούντες που απομακρύνονται.

     5. Με όλα τούτα, αλλά και κατά το γενικό πνεύμα του υπό συζήτηση βιβλίου του ο Κέλσος προ-οικονομεί σχεδόν αυτούσια βασικές απόψεις του Νίτσε για τον χριστιανισμό: οι κατά Κέλσο ανόητοι, δουλοπρεπείς είναι οι κατά Νίτσε αδύναμοι, εξαθλιωμένοι, απόκληροι, σακάτηδες. Με μια λέξη: οι τσαντάλα, δηλαδή οι παρίες. Ο περί κολάσεως λόγος του Κέλσου στον Νίτσε είναι το αίσθημα ενοχής και η παράλυση της βούλησης για δύναμη. Επίσης, η προσέλκυση στις χριστιανικές κοινότητες των πιο νηπιακών μυαλών, κατά Κέλσο, στον Νίτσε έχει μια παρόμοια ισχύ ως η δόμηση σε εξουσία [=πολιτική, κοινωνική, επιστημονική κ.λπ.] της αγελαίας μάζας, που αξιολογεί τους δυνατούς με τα δικά της χθαμαλά κριτήρια. Για τους μαθητές του Χριστού αποφαίνεται, παρόμοια, ο Νίτσε: «το αποδιδόμενο στον κάθε Πέτρο και Παύλο δικαίωμα της "αθανασίας" υπήρξε η πιο δόλια, η πιο μοχθηρή απόπειρα δολοφονίας κατά της ευγενούς ανθρωπότητας» [Kritische Studienausgabe (KSA) 6, σ. 218].

 Συνοπτικά: η αξία του κριτικού Λόγου του Κέλσου πρέπει να αποτιμάται όχι άκριτα ως διαχρονικός λόγος των εθνικών εναντίον των χριστιανών, αλλά ιστορικο-φιλοσοφικά, με βάση το πνεύμα εκείνης της εποχής, αλλά και κάθε σημερινής ή αυριανής εποχής με τις δικές της ιδιαιτερότητες. Ας μη λησμονούμε ότι κατά την μετά Κέλσο εποχή αναπτύχθηκε πολυσχιδώς κι βαθιά φιλοσοφικώς και ο ίδιος θρησκευτικός λόγος του χριστιανού. Το ζητούμενο είναι, αν η οποιαδήποτε φιλοσοφική προσέγγιση, από την πλευρά της θρησκείας, έχει πραγματικό έρεισμα μέσα στην ιστορικότητα της ανθρωπότητας/του ανθρώπου ή ένα μεταφυσικό τοιούτο σε ένα υπερφυσικό/θεολογικό επέκεινα.

ΔΕΣ: Κέλσος: Αληθής Λόγος κατά χριστιανών

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1365a-1365b)

Καὶ ὁτὲ μὲν οὗ πάντες μετέχουσι μεῖζον· ἀτιμία γὰρ τὸ μὴ μετέχειν· ὁτὲ δὲ οὗ μηδεὶς ἢ οὗ ὀλίγοι· σπανιώτερον γάρ. καὶ τὰ ἐπαινετώτερα· καλλίω γάρ. καὶ ὧν αἱ τιμαὶ μείζους, ὡσαύτως· ἡ γὰρ τιμὴ ὥσπερ ἀξία τίς ἐστιν. καὶ ὧν αἱ ζημίαι μείζους. καὶ τὰ τῶν ὁμολογουμένων ἢ φαινομένων μεγάλων μείζω.

Καὶ διαιρούμενα δὲ εἰς τὰ μέρη τὰ αὐτὰ μείζω φαίνεται. πλεῖον γὰρ ὑπερέχειν φαίνεται, ὅθεν καὶ ὁ ποιητής φησι πεῖσαι τὸν Μελέαγρον ἀναστῆναι

ὅσσα κάκ᾽ ἀνθρώποισι πέλει τῶν ἄστυ ἁλώῃ·
λαοὶ μὲν φθινύθουσι, πόλιν δέ τε πῦρ ἀμαθύνει,
τέκνα δέ τ᾽ ἄλλοι ἄγουσιν.

Καὶ τὸ συντιθέναι δὲ καὶ ἐποικοδομεῖν, ὥσπερ Ἐπίχαρμος, διά τε τὸ αὐτὸ τῇ διαιρέσει (ἡ γὰρ σύνθεσις ὑπεροχὴν δείκνυσι πολλήν) καὶ ὅτι ἀρχὴ φαίνεται μεγάλων καὶ αἴτιον.

Ἐπεὶ δὲ τὸ χαλεπώτερον καὶ σπανιώτερον μεῖζον, καὶ οἱ καιροὶ καὶ αἱ ἡλικίαι καὶ οἱ τόποι καὶ οἱ χρόνοι καὶ αἱ δυνάμεις ποιοῦσι μεγάλα· εἰ γὰρ παρὰ δύναμιν καὶ παρὰ ἡλικίαν καὶ παρὰ τοὺς ὁμοίους, καὶ εἰ οὕτως ἢ ἐνταῦθα ἢ τότε, ἕξει μέγεθος καὶ καλῶν καὶ ἀγαθῶν καὶ δικαίων καὶ τῶν ἐναντίων, ὅθεν καὶ τὸ ἐπίγραμμα τῷ ὀλυμπιονίκῃ·

πρόσθε μὲν ἀμφ᾽ ὤμοισιν ἔχων τραχεῖαν ἄσιλλαν
ἰχθῦς ἐξ Ἄργους εἰς Τεγέαν ἔφερον,

Καὶ ὁ Ἰφικράτης αὑτὸν ἐνεκωμίαζε λέγων ἐξ ὧν ὑπῆρξεν ταῦτα. καὶ τὸ αὐτοφυὲς τοῦ ἐπικτήτου· χαλεπώτερον γάρ. ὅθεν καὶ ὁ ποιητής φησιν
αὐτοδίδακτος δ᾽ εἰμί.

Καὶ τὸ μεγάλου μέγιστον μέρος, οἷον Περικλῆς τὸν ἐπιτάφιον λέγων, τὴν νεότητα ἐκ τῆς πόλεως ἀνῃρῆσθαι ὥσπερ τὸ ἔαρ ἐκ τοῦ ἐνιαυτοῦ εἰ ἐξαιρεθείη. καὶ τὰ ἐν χρείᾳ μείζονι χρήσιμα, οἷον τὰ ἐν γήρᾳ καὶ νόσοις. καὶ δυοῖν τὸ ἐγγύτερον τοῦ τέλους. καὶ τὸ αὐτῷ τοῦ ἁπλῶς. καὶ τὸ δυνατὸν τοῦ ἀδυνάτου· τὸ μὲν γὰρ αὐτῷ, τὸ δ᾽ οὔ. καὶ τὰ ἐν τέλει τοῦ βίου· τέλη γὰρ μᾶλλον τὰ πρὸς τῷ τέλει.

Καὶ

[1365b] τὰ πρὸς ἀλήθειαν τῶν πρὸς δόξαν· ὅρος δὲ τοῦ πρὸς δόξαν, ὃ λανθάνειν μέλλων οὐκ ἂν ἕλοιτο· διὸ καὶ τὸ εὖ πάσχειν τοῦ εὖ ποιεῖν δόξειεν ἂν αἱρετώτερον εἶναι· τὸ μὲν γὰρ κἂν λανθάνῃ αἱρήσεται, ποιεῖν δ᾽ εὖ λανθάνων οὐ δοκεῖ ἂν ἑλέσθαι. καὶ ὅσα εἶναι μᾶλλον ἢ δοκεῖν βούλονται· πρὸς ἀλήθειαν γὰρ μᾶλλον· διὸ καὶ τὴν δικαιοσύνην φασὶ μικρὸν εἶναι, ὅτι δοκεῖν ἢ εἶναι αἱρετώτερον· τὸ δὲ ὑγιαίνειν οὔ.

Καὶ τὸ πρὸς πολλὰ χρησιμώτερον, οἷον τὸ πρὸς τὸ ζῆν καὶ εὖ ζῆν καὶ τὴν ἡδονὴν καὶ τὸ πράττειν τὰ καλά· διὸ ὁ πλοῦτος καὶ ἡ ὑγίεια μέγιστα δοκεῖ εἶναι· ἅπαντα γὰρ ἔχει ταῦτα. καὶ τὸ ἀλυπότερον καὶ μεθ᾽ ἡδονῆς· πλείω γὰρ ἑνός, ὅτι ὑπάρχει καὶ ἡ ἡδονὴ ἀγαθὸν καὶ ἡ ἀλυπία. καὶ δυοῖν ὃ τῷ αὐτῷ προστιθέμενον μεῖζον τὸ ὅλον ποιεῖ. καὶ ἃ μὴ λανθάνει παρόντα ἢ ἃ λανθάνει· πρὸς ἀλήθειαν γὰρ τείνει ταῦτα· διὸ τὸ πλουτεῖν φανείη ἂν μεῖζον ἀγαθὸν τοῦ δοκεῖν. καὶ τὸ ἀγαπητόν, καὶ τοῖς μὲν μόνον ‹ὂν› τοῖς δὲ μετ᾽ ἄλλων· διὸ καὶ οὐκ ἴση ζημία, ἄν τις τὸν ἑτερόφθαλμον τυφλώσῃ καὶ τὸν δύ᾽ ἔχοντα· ἀγαπητὸν γὰρ ἀφῄρηται.

Ἐκ τίνων μὲν οὖν δεῖ τὰς πίστεις φέρειν ἐν τῷ προτρέπειν καὶ ἀποτρέπειν, σχεδὸν εἴρηται.

***
Επίσης: Μερικές φορές μεγαλύτερο καλό είναι αυτό που το έχουν όλοι (γιατί το να μην το έχει κανείς είναι, τότε, ατιμωτικό) και άλλοτε πάλι αυτό που δεν το έχει κανείς άλλος ή το έχουν λίγοι (γιατί, τότε, πρόκειται για σπανιότερο πράγμα). Επίσης αυτά που είναι σε μεγαλύτερο βαθμό άξια επαίνου· γιατί είναι πιο όμορφα. Παρόμοια, επίσης, αυτά στα οποία οι άνθρωποι αποδίδουν μεγαλύτερη τιμή· γιατί η τιμή είναι ένα είδος αναγνώρισης αξίας. Μεγαλύτερα είναι, επίσης, αυτά που τιμωρούνται με μεγαλύτερες ποινές. Αυτά επίσης που είναι μεγαλύτερα από αυτά που γενικά αναγνωρίζονται ή φαίνονται μεγάλα.

Τα ίδια επίσης πράγματα, όταν αναλυθούν στα μέρη τους, μοιάζουν μεγαλύτερα· γιατί ξεπερνούν, θαρρείς, έναν μεγαλύτερο αριθμό πραγμάτων. Γι᾽ αυτό και ο ποιητής λέει ότι έπεισαν τον Μελέαγρο να αφήσει την απραξία του τα όσα κακά πλακώνουν

 αυτούς που η πατρίδα τους στα χέρια πέφτει του εχθρού·
οι άνθρωποι σκοτώνονται, στάχτη η πόλη γίνεται απ᾽ τη φωτιά,
ξένοι αρπάζουν τα παιδιά.

Το ίδιο αποτέλεσμα φέρνει επίσης η συσσώρευση και η κλιμάκωση (έτσι έκαμνε ο Επίχαρμος), πρώτον για τον ίδιο λόγο που είπαμε στην περίπτωση της ανάλυσης (γιατί η συσσώρευση κάνει φανερή μια μεγάλη υπεροχή) και δεύτερον γιατί μοιάζει να είναι η πρωταρχή και η αιτία μεγάλων πραγμάτων.

Δεδομένου επίσης ότι το δυσκολότερο και το σπανιότερο είναι κάτι το πιο μεγάλο, οι κατάλληλες στιγμές, οι ηλικίες, οι τόποι, οι χρόνοι και η προσωπική δύναμη δίνουν στα πράγματα μέγεθος· γιατί αν κάνει κανείς κάτι που ξεπερνάει τη δύναμή του, την ηλικία του ή ό,τι κάνουν οι όμοιοί του, ή αν το κάνει με τον τάδε τρόπο, στον τάδε τόπο ή στον τάδε χρόνο, η πράξη του θα πάρει το μέγεθος των όμορφων, των καλών και των δίκαιων πραγμάτων — ή των αντίθετών τους. Εξού και το επίγραμμα για τον ολυμπιονίκη:

 πρώτα με τραχύ πάνω στους ώμους μου κοντάρι
ψάρια απ᾽ το Άργος κουβαλούσα στην Τεγέα.

Και ο Ιφικράτης παινευόταν λέγοντας από πού ξεκίνησαν τα τωρινά του. Επίσης το έμφυτο σε σύγκριση με το επίκτητο· γιατί είναι δυσκολότερο. Γι᾽ αυτό και λέει ο ποιητής

 Είμ᾽ αυτοδίδακτος εγώ.

Το πιο σημαντικό, επίσης, μέρος ενός μεγάλου και σημαντικού πράγματος. Έτσι ο Περικλής, εκφωνώντας τον επιτάφιο λόγο του, είπε ότι «χάθηκε από την πόλη η νεολαία, λες και χάθηκε από τη χρονιά η άνοιξη». Αυτά, επίσης, που είναι χρήσιμα σε στιγμή μεγαλύτερης ανάγκης· αυτά π.χ. που είναι χρήσιμα στα γηρατειά και στις αρρώστιες. Από δύο, επίσης, καλά πράγματα αυτό που είναι πιο κοντά στον επιδιωκόμενο σκοπό. Επίσης αυτό που είναι καλό για το συγκεκριμένο άτομο σε σύγκριση με αυτό που είναι καλό εν γένει. Αυτό, επίσης, που είναι δυνατό σε σύγκριση με αυτό που είναι αδύνατο· γιατί το πρώτο είναι καλό για το συγκεκριμένο άτομο, ενώ το δεύτερο όχι. Τα πράγματα, επίσης, που σχετίζονται με το τέλος της ανθρώπινης ζωής· γιατί είναι σε μεγαλύτερο βαθμό τέλη τα πράγματα που βρίσκονται κοντά στο τέλος.

Επίσης

[1365b] ό,τι σχετίζεται με την πραγματικότητα και την αλήθεια σε σύγκριση με ό,τι σχετίζεται με την κοινή αντίληψη και γνώμη. Μιλώντας για «κοινή αντίληψη και γνώμη» αναφερόμαστε σε πράγματα που δεν θα τα επέλεγε και δεν θα τα προτιμούσε κανείς, αν η προτίμηση και η επιλογή του επρόκειτο να μείνει απαρατήρητη. Γι᾽ αυτόν τον λόγο θα θεωρούνταν προτιμότερο να δέχεται κανείς μια ευεργεσία παρά να κάνει ευεργεσία· η εξήγηση γι᾽ αυτό είναι ότι το πρώτο θα το προτιμούσε κανείς ακόμη κι αν η πράξη έμενε απαρατήρητη, ενώ το να ευεργετεί φαίνεται ότι δεν θα το προτιμούσε αν η πράξη του έμενε απαρατήρητη. Επίσης όσα οι άνθρωποι θέλουν να είναι μάλλον παρά να φαίνονται ότι είναι, γιατί αυτά σχετίζονται περισσότερο με την πραγματικότητα και την αλήθεια. Γι᾽ αυτό και ο κόσμος λέει πως η δικαιοσύνη είναι κάτι το μικρό και ασήμαντο, αφού οι άνθρωποι θεωρούν προτιμότερο να φαίνονται δίκαιοι παρά να είναι — κάτι που δεν συμβαίνει, βέβαια, με την υγεία.

Καθετί, επίσης, που είναι χρησιμότερο από πολλές απόψεις· αυτό π.χ. που μας είναι χρησιμότερο για τη ζωή, για την καλή ζωή, για την ηδονή, για την εκτέλεση καλών πράξεων. Αυτός είναι ο λόγος που ο πλούτος και η υγεία θεωρούνται πολύ μεγάλα καλά· γιατί τα περιέχουν όλα αυτά. Καθετί, επίσης, που είναι σε μεγαλύτερο βαθμό απαλλαγμένο από τη λύπη και συνοδεύεται κι από ηδονή: στην περίπτωση αυτή έχουμε περισσότερα από ένα πράγματα, αφού είναι παρόντα ως καλά και η ηδονή και η απαλλαγή από τη λύπη. Από δύο, επίσης, καλά πράγματα αυτό που, αν προστεθεί σε ένα τρίτο, κάνει το σύνολο μεγαλύτερο καλό. Αυτά, επίσης, που, όταν υπάρχουν, δεν μένουν απαρατήρητα παρά αυτά που μένουν απαρατήρητα· γιατί τα πρώτα βρίσκονται πιο κοντά στην πραγματικότητα· αυτός είναι ο λόγος που το να είναι κανείς πλούσιος θα φαινόταν μεγαλύτερο καλό από το να δίνει κανείς την εντύπωση ότι είναι πλούσιος. Επίσης το ιδιαίτερα προσφιλές — σε μερικούς μόνο του, σε άλλους μαζί με άλλα πράγματα. Γι᾽ αυτό και δεν είναι ίδια η τιμωρία, αν κανείς τυφλώσει μονόφθαλμο άνθρωπο ή άνθρωπο που έχει και τα δυο του μάτια· γιατί στην πρώτη περίπτωση ο άνθρωπος έχασε κάτι που του ήταν ιδιαίτερα προσφιλές.

Εκθέσαμε λοιπόν όλες σχεδόν τις πηγές από τις οποίες πρέπει να αντλεί τα επιχειρήματά του ο συμβουλευτικός ρήτορας όταν προτρέπει και όταν αποτρέπει.