Σάββατο 7 Σεπτεμβρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ὄρνιθες (1706-1742)

ΑΓΓΕΛΟΣ
ὦ πάντ᾽ ἀγαθὰ πράττοντες, ὦ μείζω λόγου,
ὦ τρισμακάριον πτηνὸν ὀρνίθων γένος,
δέχεσθε τὸν τύραννον ὀλβίοις δόμοις.
προσέρχεται γὰρ οἷος οὔτε παμφαὴς
1710 ἀστὴρ ἰδεῖν ἔλαμψε χρυσαυγεῖ δόμῳ
οὔθ᾽ ἡλίου τηλαυγὲς ἀκτίνων σέλας
τοιοῦτον ἐξέλαμψεν, οἷον ἔρχεται
ἔχων γυναικὸς κάλλος οὐ φατὸν λέγειν,
πάλλων κεραυνόν, πτεροφόρον Διὸς βέλος.
1715 ὀσμὴ δ᾽ ἀνωνόμαστος εἰς βάθος κύκλου
χωρεῖ, —καλὸν θέαμα—, θυμιαμάτων δ᾽
αὖραι διαψαίρουσι πλεκτάνην καπνοῦ.
ὁδὶ δὲ καὐτός ἐστιν. ἀλλὰ χρὴ θεᾶς
Μούσης ἀνοίγειν ἱερὸν εὔφημον στόμα.

1720 ΧΟ. ἄναγε δίεχε πάραγε πάρεχε. [στρ.]
περιπέτεσθε μάκαρα μάκαρι σὺν τύχᾳ.
ὢ φεῦ φεῦ τῆς ὥρας, τοῦ κάλλους.
1725 ὦ μακαριστὸν σὺ γάμον τῇδε πόλει γήμας.

μεγάλαι μεγάλαι κατέχουσι τύχαι
γένος ὀρνίθων
διὰ τόνδε τὸν ἄνδρ᾽. ἀλλ᾽ ὑμεναίοις
καὶ νυμφιδίοισι δέχεσθ᾽ ᾠδαῖς
1730 αὐτὸν καὶ τὴν Βασιλείαν.

Ἥρᾳ ποτ᾽ Ὀλυμπίᾳ [στρ.]
τὸν ἠλιβάτων θρόνων
ἄρχοντα θεαὶ μέγαν
Μοῖραι ξυνεκοίμισαν
1735 ἐν τοιῷδ᾽ ὑμεναίῳ.
Ὑμὴν ὤ, Ὑμέναι᾽ ὤ.

ὁ δ᾽ ἀμφιθαλὴς Ἔρως [ἀντ.]
χρυσόπτερος ἡνίας
ηὔθυνε παλιντόνους,
1740 Ζηνὸς πάροχος γάμων
τῆς τ᾽ εὐδαίμονος Ἥρας.
Ὑμὴν ὤ, Ὑμέναι᾽ ὤ.

***
Έρχεται ένας αγγελιοφόρος.

ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Ω φτερωτά πουλιά μακαρισμένα,
που ζείτε σε μιαν άφραστη ευτυχία,
μέσα στο αρχοντοπάλατο δεχτείτε
τον αρχηγό. Σιμώνει. Τέτοια λάμψη
δεν έχει ούτε τ᾽ ολόφωτο τ᾽ αστέρι,
1710 που αστράφτει στο χρυσόλαμπό του θόλο,
ούτε οι αχτίδες του ήλιου, που το φως τους
μακριά σκορπούν. Ολόλαμπρος σιμώνει
κρατώντας την πεντάμορφη νυφούλα,
τ᾽ αστροπελέκι πάλλοντας, το βέλος
του Δία το φτερωτό. Παντού τριγύρω
σκορπιέται μύρο υπέροχο στα ουράνια
—ω θέαμα!— κι οι λαφριές απλώνουν αύρες
καπνού αρωματισμένου δαχτυλίδια.
Μα νά τος κι ο ίδιος. Το ιερό της Μούσας
στόμα ας ανοίξει, για να πει τα εγκώμια.
Παρουσιάζονται ο Πισθέταιρος και η Βασιλεία.

1720 ΧΟΡ. Κάντε πίσω, κάντε θέση, ανοίξτε, μπείτε στη σειρά·
τρέξτε με απλωτά φτερά
γύρω απ᾽ τον καλότυχό μας στη μεγάλη του χαρά.
Ω ομορφιές, δροσιές και κάλλη!
Ω που ο γάμος σου ευτυχία φέρνει σε όλους μας μεγάλη!

ΚΟΡ. Απ᾽ τον άνθρωπο αυτόν
ο λαός των πουλιών
είδε μύρια αγαθά.
Με τραγούδια νυφιάτικα,
με τραγούδια του γάμου δεχτείτε
1730 το γαμπρό και τη νύφη.

ΧΟΡ. Με όμοιο νυφικό τραγούδι
κάποτε ένωσαν οι Μοίρες
με την Ήρα την ολύμπια
τον τρανό του Ολύμπου αφέντη,
που τετράψηλο έχει θρόνο.
Ω χαρές, Υμέναιε ω!

Πάνω στο άρμα, με το Δία
και τη ζηλευτή την Ήρα,
ο Έρωτας, δροσιές γεμάτος,
χρυσοφτέρουγος, κρατούσε
1740 δυνατά τα χαλινάρια.
Ω χαρές, Υμέναιε ω!

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΗΜΑΘΙΔΕΣ ή ΠΙΕΡΙΔΕΣ

ΗΜΑΘΙΔΕΣ ή ΠΙΕΡΙΔΕΣ
(πουλιά)
 
Ο μύθος των Πιερίδων διαμορφώθηκε από λατίνους ποιητές, κυρίως τον Οβίδιο και τον Αττωνίνο Λιβεράλι. Αυτοί παραδίδουν τα εξής:
 
Στον Ελικώνα οι Μούσες προκλήθηκαν σε μουσικό αγώνα από τις κόρες του Πίερου, βασιλιά της Πιερίας και της Πέλλας, τις Πιερίδες (Μυθογράφος του Βατικανού). Αυτές ονομάζονταν αλλιώς και Ημαθίδες λόγω της καταγωγής τους από την περιοχή νότια του Αξιού και της Παιονίας, βόρεια της Πιερίας, που εκτεινόταν από τον Αλιάκμονα ως τον Όλυμπο (Οβ., Μετ., 5ο βιβλίο, Αντ. Λιβ.). Ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στους δύο χορούς, των αθάνατων Μουσών και των εννέα θνητών Πιερίδων ή Ημαθίδων, που έγινε στον Ελικώνα, το βουνό των Μουσών, έληξε φυσικά με τη νίκη των Μουσών, οι οποίες μεταμόρφωσαν τις θνητές κόρες σε πτηνά, σε κίσσες λέει ο Οβίδιος, σε διάφορα πουλιά μαρτυρεί ο Νίκανδρος, ο οποίος «διέσωσε» και τα ονόματά τους: βουτηχτάρα (κολυμβάς), στραβολαίμης (ἲυγξ), κιρκινέζι (κεγχρίς), κίσσα (κίσσα), φλώρος (χλωρίς), καρδερίνα (ἀκαλανθίς), πάπια (νῆσσα), δρυοκολάπτης, «περιστέρι» (δρακοντίς). Κατά τον Παυσανία, Πιερίδες και Μούσες είχαν τα ίδια ονόματα, όμως τα παιδιά που αποδίδονται στις Μούσες (π.χ. Ορφέας) ήταν στην πραγματικότητα των Πιερίδων, ενώ οι ίδιες παρέμεναν παρθένες.
 
Με τη νίκη τους έναντι των φιλόμουσων Πιερίδων οι Μούσες εξασφάλισαν την παρουσία τους στις περιοχές όπου είχε αμφισβητηθεί η δύναμή τους. Γι' αυτό και θεωρείται ότι πίσω από τον μύθο κρύβεται η καθιέρωση της λατρείας των Μουσών από τον βασιλιά Πίερο, τον γιο του Μακεδόνα και πατέρα των Πιερίδων· οι Μούσες λέγονταν και Πιερίδες Μούσες -το επίθετο ήταν δηλωτικό του τόπου καταγωγής τους.

Πολύς λαός, ολίγοι άνθρωποι

«Επί συναθροίσεως πολλού πλήθους εν ω ολίγιστοι διακρίνονται αγαθοί και σπουδαίοι άντρες. Άνθρωπος θεωρείται ο άξιος του ονόματος τούτου, διαστελλόμενος του κοινού όχλου.»
 
Με παραπλήσια σημασία η ιταλική «Οι άνθρωποι είναι λίγοι αλλά λαός αρκετός.» και η βενετική «Από καλούς ανθρώπους, στους χίλιους ένας, στους εκατό κανένας.»

Ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης έλεγε: «Λύχνον μεθ’ ημέραν άψας περιήει λέγων· Άνθρωπον ζητώ
 
Ο Διογένης συχνά κυκλοφορούσε την ημέρα με ένα αναμμένο φανό, όταν τον ρωτούσαν «γιατί κρατάς φανό, ημέρα;» αυτός απαντούσε «ψάχνω να βρώ τίμιους ανθρώπους» O Διογένης έψαχνε να βρεί ένα ανθρώπινο ον, αλλά έλεγε πως έβλεπε μόνο κατεργάρηδες και αχρείους.
 
Ο ίδιος, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, «εκ του βαλανείου εξιών τω μεν πυθομένω ει πολύ άνθρωποι λούονται, ηρνήσατο· τω δ’ ει πολύς όχλος, ωμολόγησε.»
 
Και στον Ηρόδοτο διακρίνονται «άνθρωποι» και «άντρες»: «δήλον έποιευν (τω Ξέρξει οι προς τους εν Θερμοπύλαις μαχόμενοι Μήδοι)…. Ότι πολλοί μεν άνθρωποι είεν, ολίγοι δε άνδρες.»
 
Κατά τον Ηράκλειτο «Είς εμοί μύριοι, εάν άριστος εί.» – «Για εμένα, ο ένας αξίζει όσο δέκα χιλιάδες, εάν είναι άριστος.»

Το σύμπτωμα ως πυρήνας δόμησης της οικογένειας

Υπό το πρίσμα της Συστημικής Θεωρίας, η οικογένεια μπορεί να ειδωθεί ως ένα ζωντανό σύστημα, δηλαδή ως ένα σύνολο μερών, τα οποία βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους και δημιουργούν την οργάνωση και την δομή τους.


Οι έννοιες της οργάνωσης και της δομής ενός συστήματος


Με τον όρο οργάνωση, εννοούμε τα σχήματα σχέσεων που δημιουργούν την ταυτότητα του συστήματος. Το ίδιο το σύστημα φτιάχνει και διατηρεί την ταυτότητά του, η οποία είναι αμετάβλητη. Δηλαδή, οι γονείς μέσα στο οικογενειακό σύστημα παραμένουν για τα παιδιά τους γονείς, δεν μπορούν να είναι κάτι άλλο, μεταξύ τους ωστόσο, είναι ζευγάρι, όπως τα αδέρφια είναι μεταξύ τους αδέρφια και για τους γονείς τους είναι τα παιδιά τους. Έτσι γίνεται αντιληπτό ότι η εκάστοτε ταυτότητα δίνεται με βάση την φύση της αλληλεπίδρασης.

Με τον όρο δομή, εννοούμε τους κανόνες επικοινωνίας και τις συναλλαγές των μερών του.

Η δομή ενός συστήματος, σε αντίθεση με την οργάνωσή του μπορεί να είναι ευμετάβλητη. Δηλαδή, μπορεί τα παιδιά να φύγουν από το σπίτι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παύουν να είναι παιδιά των γονιών τους ή μπορεί το ζευγάρι να χωρίσει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παύουν να είναι η μητέρα και ο πατέρας των παιδιών τους.

Για την καλύτερη κατανόηση των πληροφοριών που θα δοθούν στην συνέχεια, είναι σημαντικό να διευκρινιστούν δύο λειτουργίες των συστημάτων. Αρχικά, μία βασική ιδιότητα όλων των συστημάτων είναι η ομοιόσταση, δηλαδή η τάση τους να διατηρούν το εσωτερικό τους περιβάλλον σε κατάσταση ισορροπίας και σταθερότητας κάτω από μεταβαλλόμενες συνθήκες. Επιπλέον, τα οικογενειακά συστήματα είναι αυτοποιητικά, δηλαδή αυτοδημιουργούνται, αυτορρυθμίζονται και αυτοδιατηρούνται με τρόπο σοφό που έχει πάντα ως στόχο την επιβίωση του συστήματος, ακόμα κι αν αυτό δεν φαίνεται με μία πρώτη ματιά.

Το σύμπτωμα στην οικογένεια


Έχοντας τις παραπάνω πληροφορίες για τα οικογενειακά συστήματα δημιουργείται η εύλογη απορία του πώς ένα σοφό, ομοιοστατικό, αυτοποιητικό σύστημα εμφανίζει ένα σύμπτωμα.

Το πρώτο βήμα για την καλύτερη κατανόηση των συμπτωμάτων μέσα στην οικογένεια είναι η αλλαγή του ρήματος "εμφανίζει" με το ρήμα "δημιουργεί". Για την δημιουργία, λοιπόν, ενός συμπτώματος, είναι αρχικά απαραίτητος/η κάποιος/α παρατηρητής/τρια, που θα σχηματίσει την εντύπωση ότι "κάτι δεν πάει καλά" κατά την παρατήρηση της συμπεριφοράς ενός ή περισσότερων άλλων ανθρώπων ή και του ίδιου του εαυτού του. Στη συνέχεια αρχίζει να κατασκευάζεται μέσα στην οικογένεια ένα δίκτυο επικοινωνίας, μέσα από το οποίο διαδίδονται πληροφορίες για την νέα αυτή συμπεριφορά, αναζητώνται εξηγήσεις, προτείνονται λύσεις κι έτσι οι επικοινωνιακές σχέσεις των μελών της οικογένειας αρχίζουν να επικεντρώνονται γύρω από την νέα αυτή πληροφορία του συμπτώματος.

Για παράδειγμα, μέσα σε μία τετραμελή οικογένεια, η μητέρα αρχίζει να παρατηρεί πως η μεγάλη κόρη της, έχει μειώσει τις ποσότητες φαγητού που καταναλώνει, νοηματοδοτεί αυτή την αλλαγή συμπεριφοράς ως ανησυχητική, επικοινωνεί την ανησυχία της στον σύζυγό της, ξεκινάει μία επικοινωνία μεταξύ γονέων χαρακτηριζόμενη από ανησυχία, την οποία παρατηρεί και ο μικρότερος γιος, αναφέρουν την παρατήρησή τους στην κόρη τους, αναζητούν εξηγήσεις, αρχίζουν όλοι μέσα στην οικογένεια να παρατηρούν ακόμα περισσότερο τις διατροφικές συνήθειες της κόρης κι έτσι κατασκευάζεται η εικόνα του συμπτώματος, το οποίο με μία επίσκεψη σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή με αναζητήσεις σε βιβλία, στο ίντερνετ, σε μέσα ενημέρωση, μπορεί να ονομαστεί και ως "διατροφική διαταραχή" ή "νευρική ανορεξία".

Η λειτουργία του συμπτώματος στην οικογένεια


Πώς, όμως, εμφανίζεται η συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται ως σύμπτωμα και ποιά είναι η λειτουργία της μέσα στο σύστημα της οικογένειας;
Αφού τα συστήματα είναι σοφά, όλες οι συμπεριφορές που παρατηρούνται μέσα σε αυτά έχουν κάποια λειτουργία, κάποια χρησιμότητα, ακόμα κι αυτές που χαρακτηρίζονται από την οικογένεια ή από οποιοδήποτε άλλο παρατηρητή ως προβληματικές.
Για να γίνει πιο κατανοητή η εν λόγω θεώρηση, ας πάρουμε το παράδειγμα της κόρης που εμφανίζει ανορεκτική συμπεριφορά. Η πρώτη σκέψη που δημιουργείται είναι πως η συμπεριφορά αυτή αποτελεί πρόβλημα για την κοπέλα, της οποία η υγεία τίθεται σε κίνδυνο, αλλά σπάνια αναρωτιέται κάποιος, με ποιον τρόπο της είναι χρήσιμη. Ας προσθέσουμε τώρα την πληροφορία πως η κόρη βρίσκεται στην εφηβεία.

Ποια είναι μία συνηθισμένη ανάγκη πολλών εφήβων;  Η απόρριψη των ενήλικων μορφών εξουσίας. Ωστόσο, καθώς η οργάνωση του οικογενειακού συστήματος δεν αλλάζει, η έφηβη κοπέλα παραμένει κόρη των γονιών της και ποιά είναι η ανάγκη των περισσότερων παιδιών; Η γονεϊκή φροντίδα και στοργή. Με την ανορεκτική συμπεριφορά της, λοιπόν, η κόρη καταφέρνει και να απορρίπτει τους γονείς ως μορφές εξουσίας με την άρνησή της να φάει το φαγητό που της προσφέρουν, αλλά και να τους προ(σ)καλεί να την φροντίσουν, μιας και πρόκειται πλέον για ένα μέλος της οικογένειας που θεωρείται από ψυχικά ευάλωτο μέχρι και άρρωστο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το σύμπτωμα αποτελεί λύση στο δίλημμα της έφηβης κόρης ανάμεσα στην ανάγκη για επανάσταση και την ανάγκη για φροντίδα και αποκτά χρησιμότητα.

Η χρησιμότητα του συμπτώματος


Ένα ακόμη παράδειγμα για την χρησιμότητα του συμπτώματος θα μπορούσε να αναζητηθεί και στην καταθλιπτική συμπτωματολογία. Ας φανταστούμε μία οικογένεια στην οποία η μητέρα αρχίζει να φέρεται με τρόπο καταθλιπτικό, βιώνει αφόρητη θλίψη, δεν έχει ενέργεια να κάνει σχεδόν τίποτα μέσα στο σπίτι, κοιμάται συνεχώς, πηγαίνει σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας και της δίνεται η διάγνωση της κατάθλιψης.

Πριν δοθεί η διάγνωση, το μοτίβο δόμησης της οικογένειας ήθελε την μητέρα στην θέση της αυτοθυσιαζόμενης φροντίστριας που κάνει τα πάντα για την οικογένειά της. Μετά την διάγνωση, η μητέρα περνάει στην θέση της φροντιζόμενης, αφού πλέον, ως ψυχικά ευάλωτη, δεν της δίνονται οι ίδιες ευθύνες και απαιτήσεις σε σχέση με πριν. Με αυτόν τον τρόπο, η μητέρα καταφέρνει να πάρει την φροντίδα που χρειάζεται, παραμένοντας, ωστόσο αφοσιωμένη στην οικογένειά της, αφού η ίδια δεν ζητάει τίποτα, τα ζητάει όλα η κατάθλιψη για εκείνη. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό, πως το σύμπτωμα, μπορεί να είναι ένας τρόπος διατάραξης των μέχρι τώρα μοτίβων σε ένα πλαίσιο όπου τα πράγματα δεν μπορούν να συνεχιστούν όπως έχουν, αλλά και που κάποιος δεν μπορεί να αλλάξει δραστικά την συμπεριφορά του.

Το μέλος της οικογένειας που εκδηλώνει την συμπτωματική συμπεριφορά αποκτά τον ρόλο του ευάλωτου και οι αλληλεπιδράσεις μέσα στην οικογένεια αρχίζουν να επηρεάζονται από αυτό το ρόλο, αλλά και να τον επηρεάζουν.
Η δομή της οικογένειας μπορεί να αρχίζει να αλλάζει και να επαναπροσδιορίζεται από το σύμπτωμα και την συνεπακόλουθη έννοια της ψυχικής ασθένειας. Σε αυτό το σημείο, προστίθενται πολλές φορές στην καθημερινότητα της οικογένειας και συστήματα ειδικών ψυχικής υγείας, υπηρεσιών και διαφόρων φορέων που έρχονται να βοηθήσουν την οικογένεια στην προσπάθεια εξάλλειψης του προβλήματος.

Έτσι δημιουργούνται συγκεκριμένα επαναλαμβανόμενα πρότυπα αλληλεπίδρασης που συνδέουν τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους, αλλά και το οικογενειακό σύστημα με τα εξωτερικά συσήματα σε μία κυκλική διαδικασία που το σύμπτωμα επηρεάζει την επικοινωνία και η επικοινωνία το σύμπτωμα. Σιγά σιγά αυτά τα μοτίβα επικοινωνίας αρχίζουν να παγιώνονται και έτσι η οικογένεια πλέον έχει εκ νέου δομηθεί γύρω από την εκάστοτε ψυχική δυσκολία.

Pascal Bruckner: Ο έρωτας μας απελευθερώνει από το αναμάσημα του φτωχικού μας "εγώ"

Όταν ερωτευόμαστε, τα πράγματα γίνονται ανάγλυφα, κι εμείς ενσαρκωνόμαστε πάλι μέσα στον αδιαφανή κόσμο, που τον ανακαλύπτουμε τώρα πλουσιότερο, πυκνότερο από ό,τι υποψιαζόμασταν.

Ο έρωτας μας αποζημιώνει για την έλλειψη νοήματος της ζωής -γι’ αυτό, όταν αποτυγχάνει, η έλλειψη νοήματος μας καταβάλλει.

Μόνος νιώθω άδειος και ταυτόχρονα κορεσμένος: αν είμαι μόνος, περισσεύω. Στην τρομερή στιγμή του χωρισμού, αυτό το «εγώ» που είχα ευχηθεί να βάλω σε παρένθεση γυρίζει πίσω σ’ εμένα σαν μπούμερανγκ, μαζί με ανώφελες έγνοιες.

Και να΄ μαι πάλι φορτωμένος μ’ ένα νεκρό βάρος: σηκώνομαι, πλένομαι, τρέφομαι, υπομένω την παραφροσύνη του εσωτερικού μου μονολόγου, σκοτώνω την ώρα, περιπλανιέμαι σαν την άδικη κατάρα. Αυτό το κενό είναι υπερπλήρες.

«Τα μεγάλα, αδυσώπητα πάθη συνδέονται με το ότι κάποιος φαντάζεται ότι βλέπει το πιο κρυφό «εγώ”» του να τον κατασκοπεύει πίσω από τα μάτια του άλλου», γράφει ο Ρόμπερτ Μουζίλ. Αλλά το μυστικό αυτού του «εγώ» έγκειται στο ότι το έχει κατασκευάσει ολοκληρωτικά ο άλλος, μέσω της έκστασης και του ενθουσιασμού που μας έχει προκαλέσει: ανήκουστη απόλαυση του να σ’ αγαπούν, δηλαδή να σε σώζουν από την ύπαρξή σου.

Ο έρωτας έχει γεννητική ικανότητα, εκκολάπτει και δημιουργεί κάτι που υπήρχε μόνο σε λανθάνουσα κατάσταση. Μας απελευθερώνει από το αναμάσημα του φτωχικού μας «εγώ» που συνιστά το προσωπικό μας βάθος. Και μας προσφέρει ένα άλλο, πλουσιότερο, που μας ενδυναμώνει και μας κάνει ικανούς για μεγάλα πράγματα.

Pascal Bruckner, Το παράδοξο του έρωτα

Η Αντίληψη του Ερωτικού Πόθου

Όποιος κι εάν είναι ο χαρακτήρας της ερωτικής μας συνάντησης (έντονη, ιστορική, πραγματική), πραγματοποιείται πρώτα στη σφαίρα του φαντασιακού μας.

Το μυαλό μας, τείνει να μας ταυτίζει με τις προσδοκίες του άλλου, ενώ ταυτόχρονα αντιλαμβανόμαστε το άλλο πρόσωπο, ως απάντηση στις δικές μας.

Υπάρχει, δηλαδή, μία αμφίδρομη σχέση, φαντασιακής προβολικής ταύτισης, όπου τα άτομα φέρνουν τις προσδοκίες τους και τη διάθεση να ταυτιστούν με τις προσδοκίες του άλλου.

Το πρόσωπο του πάθους μας, τροφοδοτεί τη φαντασία και τις προσδοκίες μας, τόσο έντονα που εάν αποδειχθεί το αντίθετο, τότε αισθανόμαστε ότι ξαφνικά βρισκόμαστε μπροστά σε κάποιο άγνωστο ή ανεπιθύμητο πρόσωπο.

Τελικά, αυτό που επιθυμούμε ή/και ερωτευόμαστε δεν είναι το πρόσωπο, αλλά η εικόνα που προβάλλουμε πάνω σε αυτό, στη βάση των δικών μας προσωπικών βιωμάτων και εν συνεχεία προσδοκιών.

Ο έρωτας δείχνει να είναι μία έντονη συγκέντρωση της προσοχής μας πάνω σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Όλος μας ο κόσμος γίνεται το πρόσωπο αυτό κι η πραγματικότητα μας, τείνει σταδιακά να αντικατασταθεί στη συνείδηση μας από το πρόσωπο αυτό: το πεδίο της όρασης και της προσοχής έλκονται συνεχώς από το ερωτικό μας υποκείμενο.

Κάθε μας προσπάθεια να μετατοπίσουμε την προσοχή μας σε κάτι άλλο, αποβαίνει μοιραία. Τα όρια της συνείδησης μας συρρικνώνονται σε μεγάλο βαθμό, που έχουμε «μάτια» μόνον για το υποκείμενο του πόθου μας.

Η επιτυχία/ευτυχία της σχέσης μας, λέει η Melani Klein [1], εξαρτάται από τον βαθμό σύγκλισης των ασυνειδήτων των δύο συντρόφων. Μας αναφέρει πως, τα αισθήματα που τρέφει ένας άντρας για μία γυναίκα έχουν πάντοτε τις ρίζες τους στην πρωταρχική του σχέση με τη μητέρα του ή με το πρώτο άτομο το οποίο τον φρόντιζε.

Επειδή η πρωταρχική σχέση με τη μητέρα, στην ενήλικη ζωή, δεν είναι συνειδητή, εκδηλώνεται με διάφορους ασυνείδητους τρόπους.

Ως εκ τούτου, τα κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ του πρωτεύοντος υποκειμένου και της ερωτικής συντρόφου, μπορούν να έχουν κοινά εξωτερικά χαρακτηριστικά, έως τη χροιά της φωνής ή κάποιο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς της.

Ακόμα κι όταν ένας άνδρας επιλέξει μία γυναίκα, της οποίας τα χαρακτηριστικά είναι εκ διαμέτρου αντίθετα με εκείνα της μητέρας του, συμπεραίνουμε ότι η σχέση μεταξύ γιού και μητέρας, τα πρώτα χρόνια της ζωής του, είναι πιεστικά στενή.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, συχνά παρατηρείται μία εξαδέλφη ή φίλη, να λάβει τη θέση του πρωτεύοντος υποκειμένου στην ερωτική φαντασία του αγοριού.

Σε γενικές γραμμές, ο άνδρας ψάχνει στις ενήλικες ερωτικές του σχέσεις να ξαναβρεί τις εντυπώσεις και φαντασίες που είχε για το πρωτεύον υποκείμενο.

Στις γυναίκες ισχύει ο ίδιος κανόνας, με μόνη διαφορά ότι, ενώ το πρωτεύον υποκείμενο είναι πάντοτε το ίδιο, δηλαδή η μητέρα, στην πορεία το κορίτσι στρέφει την αγάπη της προς τον πατέρα της.

Σύμφωνα με τον Jacques Lacan [2], η αφετηρία του οιδιπόδειου συμπλέγματος συμπίπτει με τη σημαντικότερη διαδικασία ωρίμανσης για την ψυχική εξέλιξη του προσώπου, καθώς αποτελεί την διαδικασία μέσα από την οποία συγκροτείται το «εγώ»: «στην αρχή της ζωής του, το παιδί είναι πλήρως εξαρτημένο από την μητέρα του και δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει την εικόνα του στον καθρέφτη. Το «εγώ» του δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα.» Κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής του, το παιδί σιγά- σιγά θα αρχίσει να ξεχωρίζει την εικόνα του και να ταυτίζεται με αυτήν.

Αυτή είναι η πρωταρχική ταύτιση. Έως τότε, η μητέρα του είναι απολύτως απαραίτητη, ώστε να το ανακουφίζει και να το ενθαρρύνει στην ψυχική του ανάπτυξη.

Ως ενήλικες, λοιπόν, αισθανόμαστε απερίγραπτη έλξη και τάση συγχώνευσης με κάποιο άλλο πρόσωπο, ως βίωμα ερωτικού πάθους. Η σχέση που θα δημιουργηθεί, τείνει να κατεδαφίζει τους υφιστάμενους φραγμούς μεταξύ των συντρόφων, ξένων έως την ώρα της ερωτικής συγχώνευσης.

Όταν όλοι οι φραγμοί μεταξύ των δύο ερωτικών συντρόφων κατεδαφιστούν, τότε μάλλον αναδύεται κάθε πιθανή δυνατότητα για την επίτευξη μίας μοναδικής εγγύτητας με τον ερωτικό μας σύντροφο.

Είναι αυτή που παίζει τον πρωταρχικό ρόλο στον ψυχισμό μας, είναι ο έντονος συναισθηματικός φόρτος που μας ωθεί σε πρωτόγνωρα βιώματα με έντονο πάθος, που συνήθως δεν μπορούμε να διαχειριστούμε. Αυτός ο συναισθηματικός φόρτος, έχει συνήθως αυτή την σεξουαλική ενόρμηση που μας μετουσιώνει και μας φέρνει σε αυτήν την μοναδική κοινωνία με το αντικείμενο του πόθου μας.
---------------------
1 Η Melani Klein (1882-1960) έδωσε το δικό της στίγμα στη φροϋδική ψυχανάλυση κι εστίασε κυρίως στις πρώιμες βαθμίδες ανάπτυξης της λίμπιντο (στοματική, πρωκτική, φαλλική/γενετήσια).

2 Jacques Lacan (1901-1981). Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής. Οι ιδέες του επηρέασαν βαθιά την επιστήμη της ψυχολογίας.

F. Pessoa: Όλοι εμείς οι ζωντανοί

Όλοι εμείς οι ζωντανοί ξοδεύουμε
Μία ζωή, στο να τη ζούμε,
Μια άλλη, στο να την σκεφτόμαστε.
 
Και η μόνη ζωή που έχουμε
Μοιράζεται ανάμεσα
Στην αληθινή και την ψεύτικη.
 
Αλλά ποια είναι η αληθινή
Και ποια είναι η ψεύτικη
Κανένας δεν μπορεί να εξηγήσει.
 
Και καθώς συνεχίζουμε ζώντας
Η ζωή που σπαταλάμε είναι αυτή
Που είναι καταδικασμένη σε σκέψη.

Η δύναμή μας είναι οι επιλογές μας

Επιλέγω μια σχέση αποπνικτική χωρίς αέρα, επιλέγω φίλους χειριστικούς και κατά βάση κτητικούς, επιλέγω μια δουλειά που με βουλιάζει καθημερινά και πάει κόντρα στο είναι μου γιατί με βόλεψε, επιλέγω μια ζωή… ζωούλα, υποκοριστικό.

Επιλέγω έναν περίγυρο τοξικό γιατί η στάμπα του καλού παιδιού στο πρώτο μου ξεγύμνωμα δεν κατάφερε να βγει, επιλέγω το πρωί να πίνω μόνο έναν καφέ μέτριο με δόση ζαχαρίνης, επιλέγω να αφήνομαι με τον καιρό και όταν επιστρέφω σπίτι μετά από μια τεράστια μέρα να γίνομαι ένα με τον καναπέ, επιλέγω το βράδυ να αναλογίζομαι τις επιλογές μου, να δακρύζω και να με πιάνουν ταχυκαρδίες.

Επιλέγω να φορτώνω στους ώμους μου τα προβλήματα των άλλων, των όποιων άλλων, επιλέγω να είμαι αυτή που πάντα θα λέει «Δε με νοιάζει που θα συνεχίσουμε το βράδυ μας, ό,τι θέλετε εσείς!», επιλέγω η διάθεσή μου να πηγαίνει πάντα σετάκι με τη δική τους, επιλέγω τελικά να επιλέγω ότι με ρίχνει ακόμα πιο πολύ. Επιλέγω.

Καλώς, ή κακώς οι επιλογές μας μας ορίζουν. Παρμένες συναισθηματικά, άδικες πολλές φορές για κάποιους, ή για εμάς τους ίδιους, άλλες φορές ανακουφιστικές και άλλοτε δύσκολες πολύ, οι άτιμες οι αποφάσεις μας όσο ζόρικες κι αν είναι, τελικά είμαστε εμείς.

Είτε θα πάρουμε ευχαρίστηση μέσα από αυτές και θα μας οδηγήσουν σε ένα μέλλον λαμπρό, είτε θα πάρουμε απογοήτευση, είτε κάποιο σοφό μάθημα. Αυτό κρατείστε. Για κάποιο λόγο συμβαίνει και τη δεδομένη στιγμή επιλέγουμε ακόμα και να αυτομαστιγωθούμε. Επιλέγουμε ίσως να εξιλεωθούμε μέσα από αυτό. Δεν είναι κακό. Ανθρώπινο είναι. Το ζήτημα είναι να πάμε κι ένα βήμα παραπέρα.

Είναι πιο τίμιο να αποδεχτούμε πως όλα τα παραπάνω τα επιλέγουμε, από το να ρίχνουμε ευθύνες στο φίλο, τη σχέση με τη μαμά μας, τα παιδικά μας χρόνια, τη σχέση μας, κάποιον άνθρωπο που μας πλήγωσε πολύ και άφησε το στίγμα του.

Είναι πολύ πιο τίμιο να πούμε «Ναι, επιλέγω να είμαι σε μια τοξική σχέση γιατί τουλάχιστον εκεί νιώθω ασφαλής και αυτό για μένα είναι σημαντικό» για παράδειγμα. Πόσες εκατομμύρια επιγνώσεις σημαντικές μπορούμε να κάνουμε για εμάς όταν αποφασίζουμε να κοιτάξουμε την αλήθεια μας ξεκάθαρα, δε βρίσκετε; Είναι μαγικό!

Η στιγμή της επίγνωσης είναι το πρώτο βήμα για να πάμε από την τοξικότητα στη χαρά, στην αλλαγή, σε ένα αισιόδοξο αύριο, στο:

Επιλέγω να ξυπνάω το πρωί και να κοιτάζω τον ήλιο κατάματα και ας με καίει, επιλέγω να ρισκάρω και στα «θέλω» μου να γκαζώνω ενστικτωδώς, επιλέγω να νιώθω «ευχαριστώ» για τους ανθρώπους μου καθημερινά και να τους λέω πόσο πολύ τους αγαπώ. Επιλέγω.

Επιλέγω να κλείνω τους κύκλους μου εγώ και να μη γίνομαι έρμαιο συνθηκών, επιλέγω οι φίλοι μου να μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού και να είναι αυτοί, επιλέγω να με αντέχω στα δύσκολα και στα ωραία μου γιατί με αγαπάω! Επιλέγω. Για παράδειγμα:

«Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να διαλέγει. Αυτό είναι και η δύναμή του. Η ισχύς των αποφάσεών του» -Πάολο Κοέλο.

Τα σχόλια νομίζω είναι περιττά. Οι επιλογές μας πράγματι, είναι η δύναμή μας. Και αν καμιά φορά νιώθετε πως πηγάζουν μέσα από την αδυναμία σας, για αλλάξτε οπτική και νιώστε το μάθημα που παίρνετε. Έτσι μπράβο. Χαμογελάστε.

Αποκτώντας πρόσβαση στο έμφυτο σύστημα ισορροπίας μας

Η αρχή του Νου φαίνεται να μας οδηγεί προς την κατεύθυνση της υγείας, της ισορροπίας, της πληρότητας και της ευτυχίας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα είδος πνευματικού ανοσοποιητικού συστήματος που μας επαναφέρει στην κατάσταση της γαλήνης, όταν χάνουμε την πορεία μας.

Αν έκοβα το δάχτυλό μου, δεν θα μου περνούσε ποτέ από το μυαλό να αναλάβω δράση για να θεραπεύσω το τραύμα. Γιατί, λοιπόν, να αγωνίζομαι τόσο σκληρά για να θεραπεύσω τα ψυχικά μου τραύματα;

Ο λόγος που τόσο λίγοι βιώνουν αυτή τη δύναμη στη ζωή τους είναι ότι είμαστε τόσο απορροφημένοι από την προσπάθειά μας να διορθώσουμε τα πάντα μόνοι μας. Εμείς, με τις συνεχείς επίμονες απόψεις και παρέμβαση μας, παρεμποδίζουμε την επιστροφή του νου μας στην κατάσταση της διαύγειας και της ισορροπίας. Ειρωνικό, έτσι δεν είναι;

Προσπαθούμε τόσο σκληρά να θυμόμαστε διαρκώς ότι πρέπει να ζούμε με βάση τη σοφία και τις επιγνώσεις άλλων ανθρώπων, ώστε ξεχνάμε ότι η πηγή αυτής της σοφίας υπάρχει μέσα μας. Οι επιγνώσεις εκδηλώνονται φυσικά και αβίαστα όταν στη ζωή μας έχουμε έναν πιο ήρεμο νου και ζούμε με την αίσθηση εσωτερικής γαλήνης. Ξεχάστε τα λόγια, μείνετε με την αίσθηση γαλήνης και οι επιγνώσεις θα συνεχίσουν να ξεδιπλώνονται μπροστά μας.

Ξέρω ότι είναι δύσκολο να πάψετε να διορθώνετε οτιδήποτε θεωρείτε χαλασμένο (και είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν είστε σίγουροι ότι η κατάσταση χειροτερεύει). Ωστόσο, σε μια στιγμή ησυχίας και ηρεμίας (όλοι βιώνουμε τέτοιες ήσυχες στιγμές), σκεφτείτε την πιθανότητα η ψυχική υγεία να είναι στις αρχικές σας ρυθμίσεις και η γαλήνη η φυσική σας κατάσταση.

Κι αν είστε διατεθειμένοι να απομακρυνθήτε από την προσπάθειά μας να διορθώσουμε τα πάντα μόνοι μας, θα διαπιστώσετε ότι θα επιστρέφετε σε αυτή τη φυσική κατάσταση ολοένα και πιο συχνά.

BERTRAND RUSSELL: Συνήθως ο μεγαλομανής είναι προϊόν κάποιας μεγάλης ταπείνωσης

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ Παραισθήσεις κι ΑυταπάτεςΟ μεγαλομανής διαφέρει από το Νάρκισσο στο ότι η επιθυμία του είναι μάλλον να εξουσιάζει, παρά να γοητεύει, να τον φοβούνται παρά να τον αγαπούν. Στον τύπο αυτό ανήκουν πολλοί παράφρονες και οι περισσότεροι από τους μεγάλους άνδρες της Ιστορίας. Η θέληση της δύναμης, όπως και η ματαιοδοξία, είναι ένα στοιχείο που κατέχει σημαντική θέση στη φύση του ανθρώπου και πρέπει να το αντικρίζουμε σαν τέτοιο. Γίνεται βλαβερό και ολέθριο όταν ξεπερνάει τα λογικά όρια ή συνδεθεί με μια λαθεμένη αίσθηση της πραγματικότητας. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο άνθρωπος είναι δυστυχισμένος ή γελοίος, αν δεν είναι και τα δυο μαζί. Ο ψυχοπαθής που πιστεύει ότι είναι αυτοκράτορας ή βασιλιάς, είναι με κάποια έννοια ευτυχισμένος. Αλλά η ευτυχία του δεν είναι από κείνες που θα μπορούσε κανείς να ζηλέψει. Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν άνηκε ψυχολογικά στον ίδιο τύπο με τους ψυχοπαθείς, μόλο που κατείχε το ταλέντο να πραγματοποιήσει το όνειρο του ψυχοπαθούς. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του, που ο ορίζοντας τους όλο και πλάταινε στο βαθμό που τις πραγματοποιούσε. Όταν είδε πως είχε γίνει ο μεγαλύτερος καταχτητής της Ιστορίας, θέλησε να γίνει Θεός. Ήταν ευτυχισμένος;

Τα μεθύσια του, οι εκρήξεις του θυμού του, η αδιαφορία του απέναντι στις γυναίκες μας κάνουν να πιστέψουμε το αντίθετο. Δεν υπάρχει ολοκληρωτική ικανοποίηση όταν καλλιεργούμε ένα στοιχείο της ανθρώπινης φύσης σε βάρος όλων των άλλων, και δεν υπάρχει ολοκληρωτική ικανοποίηση όταν αντικρίζουμε τον κόσμο σαν μια πρώτη ύλη για τη δόξα του εγώ μας.

Συνήθως ο μεγαλομανής, είτε είναι ανώμαλος, είτε κατ’ όνομα ομαλός, είναι προϊόν κάποιας μεγάλης ταπείνωσης. Ο Ναπολέων, στα μαθητικά του χρόνια υπέφερε από σύμπλεγμα κατωτερότητας απέναντι στους συμμαθητές του, που ήταν πλούσιοι αριστοκράτες, ενώ εκείνος ήταν ένα φτωχόπαιδο που σπούδαζε με υποτροφία. Όταν επέτρεψε στους εμιγκρέδες να επαναπατριστούν είχε την ικανοποίηση να δει τους πρώην συμμαθητές του να υποκλίνονται μπροστά του. Τι ευτυχία! Ωστόσο, αυτό τον οδήγησε στην επιθυμία να χαρεί μια ανάλογη ικανοποίηση σε βάρος και αυτού του τσάρου και η κατάληξη ήταν το νησί της Αγίας Ελένης. Αφού κανένας άνθρωπος δεν ήταν παντοδύναμος, μια ζωή κυριαρχούμενη από τη δίψα της εξουσίας δεν μπορεί παρά να συναντήσει εμπόδια, αργά ή γρήγορα, που δε θα είναι σε θέση να τα υπερπηδήσει. Μόνο ένα είδος ψυχοπάθειας μπορεί να εμποδίσει τη συνείδηση να το καταλάβει αυτό. Αλλά και πάλι όταν ο μεγαλομανής είναι αρκετά ισχυρός δε θα διστάσει να στείλει στη φυλακή ή στο εκτελεστικό απόσπασμα εκείνους που θα τολμήσουν να του πουν την απλή αυτή αλήθεια. Οι καταπιέσεις στην πολιτική και στην ψυχαναλυτική έννοια, βαδίζουν έτσι πλάι-πλάι. Και όταν υπάρχει μια ψυχαναλυτική καταπίεση, με τη μία ή την άλλη μορφή, αληθινή ευτυχία είναι αδύνατο να υπάρχει. Η θέληση της δύναμης, όταν περιορίζεται σε λογικά όρια, μπορεί να συντελέσει πολύ στην ευτυχία ενός ανθρώπου. Αλλά όταν γίνει ο μοναδικός σκοπός της ζωής, οδηγεί στην ηθική, αν όχι στην υλική, καταστροφή.

BERTRAND RUSSELL, Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Σε ποιο βαθμό οι αποτυχίες μας εκφράζουν ασυνείδητες επιθυμίες μας;

Για να καταλάβουμε σε ποιο βαθμό οι αποτυχίες μας μπορούν να εκφράσουν ασυνείδητες επιθυμίες πρέπει να επιστρέψουμε στον τρόπο με τον οποίο ο Φρόιντ έφερε την επανάσταση στη θεώρηση του ανθρώπινου υποκειμένου, δείχνοντας ότι η ψυχική ζωή του είχε χωριστεί σε τρεις «περιοχές»: το «Εγώ», το «Εκείνο» και το «Υπερεγώ». «Το Εγώ δεν κυριαρχεί στο ίδιο του το σπίτι», προειδοποιεί. Η κυριαρχία του συνειδητού «Εγώ» απειλείται πράγματι διπλά: από το «Κάτω» και το «Πάνω». Από κάτω: την ασυνείδητη ψυχική ενέργεια του «Εκείνου», από όλες τις απωθημένες παρορμήσεις από την παιδική ηλικία που προσπαθούν να επιστρέψουν. Από πάνω: από τις τυραννικές διαταγές του «Υπερεγώ», του κοινωνικού και ηθικού «Εγώ», που είναι, επίσης, σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητο.

Το ασυνείδητο είναι, λοιπόν, μια ζωντανή δυναμική ενέργεια, η οποία επιδιώκει να εκδηλωθεί και επωφελείται από την ανάγκη του λάθους για να το πράξει. Αυτή η ενέργεια μπορεί να προέρχεται είτε από το «Εκείνο» είτε από το «Υπερεγώ». Μέσα από τα λάθη μας, μπορούμε να εκφράσουμε συσσωρευμένη επιθετικότητα, καθώς και υψηλές φιλοδοξίες που δεν παραδεχόμαστε. Ένας σύζυγος «αποτυγχάνει» στην τρυφερή χειρονομία του και χτυπάει τη γυναίκα του. Αν είναι μια χαμένη ευκαιρία, αυτή είναι το δικό του «Εκείνο» που καταφέρνει να τον ικανοποιήσει. Αυτός ο άνθρωπος είχε την ασυνείδητη επιθυμία να βλάψει τη σύζυγό του. Αλλά αν αποτύχει σε μια συνέντευξη για δουλειά, γιατί φιλοδοξεί πολύ περισσότερα από αυτή τη θέση, τότε είναι μάλλον το «Υπερεγώ» του που εκδηλώνεται. Και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχει αποτυχία και επιτυχία την ίδια στιγμή, ταυτόχρονα, λέει ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης. Υπάρχουν μια συνειδητή απόλαυση και μια ασυνείδητη δυσαρέσκεια.

Μια χαμένη ευκαιρία εμπίπτει σε αυτή τη λογική, η οποία συνοψίζεται από τον ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν: «Για κάθε χαμένη ευκαιρία, υπάρχει ένας επιτυχημένος λόγος». Αυτός ο επιτυχημένος λόγος πηγάζει από το ασυνείδητο, το οποίο ζητά να ερμηνευτεί, να αποκρυπτογραφηθεί.

Η Δύναμη της Αυθεντικότητας

Το πιο σημαντικό δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι να δεσμευτούμε ότι θα ζήσουμε τη ζωή που είναι για εμάς η αυθεντική. Όμως, για να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, πρέπει να παραδεχτούμε πως αυτό δεν είναι και εύκολη υπόθεση.

Πρέπει να απελευθερωθούμε από όλα τα απατηλά θέλγητρα της κοινωνίας και να ζήσουμε τη ζωή μας με τους δικούς μας όρους, ακολουθώντας τις δικές μας αξίες και συμβαδίζοντας με τα αρχικά μας όνειρα.

Πρέπει να αφυπνίσουμε τον κρυφό μας εαυτό μας· να εξερευνήσουμε τις άρρητες και βαθιά κρυμμένες ελπίδες, επιθυμίες, δυνάμεις και αδυναμίες μας που μας κάνουν να είμαστε αυτό που είμαστε.

Πρέπει να καταλάβουμε από πού ξεκινήσαμε και πού πηγαίνουμε. Κάθε απόφαση που παίρνουμε, κάθε βήμα που κάνουμε, πρέπει να εμπνέεται από τη δέσμευσή μας να ζήσουμε μια ζωή που θα είναι αληθινή, τίμια και αυθεντική απέναντι στον εαυτό μας και μόνο. Και καθώς θα προχωρούμε, είναι σίγουρο ότι θα γνωρίσουμε ευτυχία πολύ μεγαλύτερη από όση είχαμε ποτέ μας φανταστεί.

Χωρίς επιτυχία η προσπάθεια προσεδάφισης της ινδικής ακάτου Vikram στη Σελήνη

Άδοξα φαίνεται πως κατέληξε η προσπάθεια της Ινδίας να γίνει η τέταρτη χώρα που θα έκανε επιτυχή προσσελήνωση, μετά τις ΗΠΑ, την ΕΣΣΔ-Ρωσία και την Κίνα.

Ο Ινδικός Οργανισμός Διαστημικής Έρευνας (ISRO) ανακοίνωσε ότι έχασε την επικοινωνία του με την άκατο Vikram του σκάφους Chandrayaan-2, κατά τη φάση καθόδου της στο φεγγάρι και λίγο προτού αυτή φθάσει στην επιφάνεια του νότιου πόλου της Σελήνης.

Αν και ακόμη δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες για την τύχη του Vikram, θεωρείται πολύ πιθανό ότι η άκατος κατέβηκε με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι έπρεπε και τελικά συνετρίβη στη Σελήνη.

Ο Ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι, πάντως έσπευσε να συγχαρεί τους διαστημικούς επιστήμονες της χώρας του, τόνισε ότι «στη ζωή υπάρχουν τα πάνω και τα κάτω», δήλωσε υπερήφανος και τους προέτρεψε να επαναλάβουν το εγχείρημα στο μέλλον.

Φάνηκε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με το Vikram -που μετέφερε κι ένα μικρό ρόβερ, το Pragyan- περίπου 2,1 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια.

Τελικά, λίγα δευτερόλεπτα πριν από την προγραμματισμένη επαφή με το σεληνιακό έδαφος, η επαφή με το σκάφος χάθηκε, σύμφωνα με το BBC και το πρακτορείο Ρόιτερς.

Ο επικεφαλής του ISRO, Κ.Σιβάν, δήλωσε ότι αναλύονται τα δεδομένα για να διαπιστωθεί τι ακριβώς πήγε στραβά, εν μέσω μεγάλης κατήφειας των Ινδών επιστημόνων και μηχανικών στο κέντρο ελέγχου στη Μπενγκαλούρου.

Το Chandrayaan-2 είχε τεθεί σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι στις 20 Αυγούστου και τελικά το βράδυ της Παρασκευής (ώρα Ελλάδας) από ύψος περίπου 100 χιλιομέτρων απελευθέρωσε το Vikram, το οποίο άρχισε την ελεγχόμενη -αλλά όπως φαίνεται αποτυχημένη- κάθοδό του στη Σελήνη.

Αν τα είχε καταφέρει, η Ινδία θα γινόταν η τέταρτη χώρα στον κόσμο που θα έκανε επιτυχή προσσελήνωση και η πρώτη που θα το είχε κάνει στον ανεξερεύνητο έως τώρα νότιο πόλο του δορυφόρου μας, όπου υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες για ανακάλυψη νερού και ορυκτών (γι’ αυτό, άλλωστε, επελέγη αυτό το σημείο από τους ινδούς επιστήμονες).

Οι προηγούμενες αποστολές των άλλων χωρών είχαν προσσεληνωθεί πιο κοντά στον ισημερινό της Σελήνης.

Η NASA σκοπεύει να στείλει το δικό της σκάφος στο νότιο πόλο της Σελήνης έως το 2024.

Παραισθήσεις κι Αυταπάτες

ΑΝΙΚΑΝΟΙ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
 
«Ως αποτέλεσμα χιλιάδων χρόνων κοινωνικής και εκπαιδευτικής στρέβλωσης οι μάζες των ανθρώπων έχουν καταστεί βιολογικά άκαμπτες και ανίκανες για ελευθερία. Δεν είναι πλέον ικανές να οργανωθούν σε μια ειρηνική συμβίωση»
 
«Ο τυπικός μηχανιστής φυσικός σκέφτεται σύμφωνα με τις αρχές της μηχανικής κατασκευής την οποία κυρίως υπηρετεί. Μια μηχανή πρέπει να είναι τέλεια. Συνεπώς και η σκέψη και η δράση του φυσικού πρέπει να είναι «τέλειες». Η τελειοθηρία είναι το ουσιώδες χαρακτηριστικό της μηχανιστικής σκέψης. Δεν επιτρέπει λάθη. Οι αβεβαιότητες και οι ρευστές καταστάσεις είναι ανεπιθύμητες. Υπάρχει μια νομοτελειακή αρμονία των φυσικών λειτουργιών που διαπερνά και διέπει όλο το είναι. Όμως αυτή η αρμονία και νομοτέλεια δεν έχουν καμία σχέση με τον μηχανικό ζουρλομανδύα που επέβαλε ο μηχανιστής άνθρωπος στον χαρακτήρα και στον πολιτισμό του».
 
Η μυστικιστική αντίληψη βρίσκεται στον αντίποδα της επιφανειακής και κατακερματισμένης θεώρησης του μηχανιστή. O μυστικιστής έχει διατηρήσει την επαφή του με το βάθος των εσωτερικών του διεργασιών και, ταυτόχρονα, με τη βαθύτερη ουσία των διεργασιών της φύσης. Ωστόσο, η επαφή του αυτή είναι ουσιωδώς διαστρεβλωμένη καθώς επιχειρεί να κατανοήσει την πραγματικότητα μέσω της βίωσης μιας «μυστικής» και άρρητης ένωσης με μια υπερβατική πραγματικότητα ή οντότητα, η οποία συνήθως ταυτίζεται με κάποιον θεό.
 
«Ο μυστικισμός σημαίνει, κυριολεκτικά, μια αλλαγή των αισθητηριακών εντυπώσεων σε κάτι μη πραγματικό και εκτός του παρόντος κόσμου» -Βιλχελμ Ράιχ
 
Πραγματικότητα είναι ότι συμφωνούμε ότι είναι Πραγματικό.
 
Ο ορισμός της λέξης «παραίσθηση» ορίζεται ως η αισθητηριακή αντίληψη που συνίσταται σε εσφαλμένη ερμηνεία του εξωτερικού ερεθίσματος που την προκαλεί, με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνεται κάποιος τα πράγματα διαφορετικά από ό,τι είναι στην συμφωνημένη πραγματικότητα· μια τέτοια σφαλερή αντίληψη (ως μη σύμφωνη) πιθανό να οφείλεται σε ψυχικές ασθένειες, στο φόβο ή την υπερβολική ευαισθησία, ακόμα και σε διάφορες ουσίες ή φάρμακα, ακόμη και σε μια διαφορετική αντίληψη έξω από τα συμφωνημένα.
 
Η «ψευδαίσθηση» τώρα, λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο, χωρίς να υπάρχει εξωτερικό ερέθισμα, σχηματίζει στη συνείδησή μια μνημονική ή φανταστική παράσταση, μια εικόνα, με τόση σαφήνεια και ζωηρότητα, ώστε να την αντιλαμβένεται και να τη θεωρεί το υποκείμενο πραγματική. Η ψευδαίσθηση είναι η αντίληψη πράγματος ή γεγονότος το οποίο δεν υπάρχει ή δεν συμφωνούν οι άλλοι ότι υπάρχει. Αφού είναι γνωστό ότι υπάρχει μόνο ότι συμφωνούν οι πολλοί ότι υπάρχει.
 
Ο Γάλλος ψυχολόγος Λε Μπον χρησιμοποιεί τον όρο ομαδική παραίσθηση και παραμόρφωση, καθώς ασχολείται κυρίως με την ψυχολογία της μάζας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, ο μηχανισμός αυτών των ομαδικών παραισθήσεων, τις οποίες συναντούμε τόσο συχνά, έχει σχέση με τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τα πράγματα όσοι εντάσσονται, έστω για λίγο, σε μια μάζα ανθρώπων. Από τη στιγμή που βρίσκονται στη μάζα, γράφει, ο αδαής και ο σοφός γίνονται το ίδιο ανίκανοι για παρατήρηση, διάκριση και συμπεράσματα.
 
Τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Λε Μπον για να στηρίξει τους συλλογισμούς του φέρουν όλους τους κλασικούς χαρακτήρες της γνησιότητας, αφού πρόκειται για φαινόμενα που τα μαρτύρησαν πάρα πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι: χιλιάδες χριστιανοί στρατιώτες είδαν τον άγιο Γεώργιο να καλπάζει ξιφήρης πάνω στα τείχη της Ιερουσαλήμ· ολόκληρο το πλήρωμα, με σώας τας φρένας, μαζί με τον καπετάνιο του πλοίου «Η Όμορφη Όρνιθα» αντίκρυσαν ολοκάθαρα μια σχεδία με ναυαγούς να επιπλέει αβοήθητη στο ανοιχτό πέλαγος· οι γείτονες, ο κουνιάδος, ο δάσκαλος του σχολείου και η μητέρα κάνουν λάθος όταν καλούνται να αναγνωρίσουν το πτώμα ενός παιδιού που βρέθηκε νεκρό.
 
Αν τα προηγούμενα αφορούσαν αγράμματους ναύτες, εύπιστες μητέρες και παιδιά με τάση στο ψέμα, την μυθοπλασία και την υπερβολή, η περίπτωση των διακεκριμένων επιστημόνων που συγκέντρωσε ο ψυχολόγος Μ. Davy θέτει ερωτήματα άλλου τύπου. Το πείραμα εξελίχθηκε ως εξής:
 
«Ένας ευφυής ψυχολόγος, ο Μ. Davy, μας προσφέρει ένα αρκετά περίεργο παράδειγμα, που αναφέρεται στα Χρονικά των Φυσικών Επι­στημών και που αξίζει να μνημονευθεί εδώ. Αφού συγκάλεσε μια σύνοδο διακεκριμένων παρατηρητών, μεταξύ των οποίων ήταν κι ένας από τους πρώτους επιστήμονες της Αγγλίας, ο Ουάλας, εκτέλεσε μπροστά τους, και αφού τους είχε αφήσει να εξετάσουν τα αντικείμενα και να θέσουν σφραγίδες όπου ήθελαν, όλα τα κλασικά φαινόμενα των πνευμα­τιστών: υλοποίηση των πνευμάτων, γραφή πάνω σε πλάκες κλπ. Αφού στη συνέχεια εξασφάλισε από αυτούς τους επιφανείς παρατηρητές γρα­πτές αναφορές, που βεβαίωναν ότι τα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν δεν μπορούσαν να εξασφαλιστούν παρά μόνο με υπερφυσικά μέσα, τους αποκάλυψε ότι αυτά ήταν το αποτέλεσμα πολύ απλών δόλων».
 
«Το πιο εντυπωσιακό της έρευνας του Davy», γράφει ο συγγραφέας της αναφοράς, «δεν είναι το θαυμαστό των τεχνασμάτων καθαυτών, αλλά η εξαι­ρετική αδυναμία των αναφορών που έκαναν γι’ αυτά οι μη μυημένοι μάρτυρες. Επομένως, συνεχίζει, οι μάρτυρες μπορούν να κάνουν πολλές και θετικές παρατηρήσεις που είναι τελείως εσφαλμένες, αλλά των οποίων το αποτέ­λεσμα είναι ότι, αν κάποιος δεχτεί τις περιγραφές τους ως ακριβείς, τα φαινόμενα που καταγράφουν δεν μπορούν να εξηγηθούν από το δόλο».

Η εξουσία του υπνωτιστή
 
Οι μέθοδοι που επινόησε ο Davy ήταν τόσο απλές, που εκπλησσόμαστε που βρήκε το θάρρος να τις χρησιμοποιήσει, γράφει ο Λε Μπον και συμπεραίνει ότι ο ψυχολόγος είχε τέτοια εξουσία πάνω στο πνεύμα της μάζας, που μπορούσε να την πείσει ότι έβλεπε αυτό που στην πραγματικότητα δεν έβλεπε. Ο Davy υπνωτίζει όχι θρησκόληπτους και δεισιδαίμονες χωρικούς αλλά δύσπιστους επιστήμονες, με ό,τι σημαίνει αυτό για την εποχή του:
 
«Αυτή είναι πάντα η εξουσία του υπνωτιστή πάνω στον υπνωτιζόμενο. Όταν όμως τη βλέπουμε να ασκείται πάνω σε ανώτερα πνεύματα που εκ των προτέρων είναι δύσπιστα, καταλαβαίνουμε με πόση ευκολία εξαπατώνται οι συνηθισμένες μάζες.»
 
Ένας αριθμός όντων, υπό ορισμένες συνθήκες αποτελούν μια μάζα. Η μάζα μπορεί να αποτελείται από εργάτες ναύτες, ψαράδες, κληρικούς, επιστήμονες ή οτιδήποτε άλλο. Ακόμα κι αν όλα τα άτομα είναι διακεκριμένοι σοφοί, εντός της μάζας, ενδύονται όλους τους χαρακτήρες των μαζών για τα θέματα πέρα από την ειδικότητα τους και πολλές φορές ακόμη και γι’ αυτά.
 
Η ικανότητα παρατήρησης και το κριτικό πνεύμα που ενδεχομένως διαθέτει καθένας από αυτούς χωριστά εξαφανίζονται μπροστά στη δύναμη της υποβολής και την ορμή της μάζας. Το σημείο εκκίνησης μιας τέτοιας διαδικασίας είναι η αυταπάτη. Ένας, τουλάχιστον, πρέπει πραγματικά να πιστέψει ότι αυτό που βλέπει συμβαίνει στην πραγματικότητα και να ΣΥΜΦΩΝΗΣΕΙ γι’ αυτήν την πραγματικότητα.
 
«Η πρώτη παραμόρφωση, που συλλαμβάνει ένας από αυτούς, αποτελεί τον πυρήνα της μεταδοτικής υποβολής. Προτού ο άγιος Γεώργιος εμφανιστεί πάνω στα τείχη της Ιερουσαλήμ σε όλους τους σταυροφόρους, δεν τον είδε βεβαίως παρά ένας από τους παριστάμενους. Με την υποβολή και τη μεταδοτικότητα το διάσημο θαύμα έγινε αμέσως αποδεκτό από όλους».
 
Η ανάκληση μιας εικόνας που παραλύει την κριτική ικανότητα. Κάποια ιδιαιτερότητα, μια ουλή ή μια λεπτομέρεια στην ενδυμασία, ένα σημάδι ή μια σύμπτωση είναι συχνά αρκετές, ώστε οι μάρτυρες να ανακαλέσουν στη μνήμη του την ιδέα ενός άλλου προσώπου:
 
«Στις παρόμοιες περιπτώσεις, το σημείο εκκίνησης μιας υποβολής είναι πάντα η αυταπάτη που προκαλείται σε ένα άτομο από μνήμες περισσότερο ή λιγότερο ασαφείς και κατόπιν έρχεται η μετάδοση, με τη βεβαίωση αυτής της πρωταρχικής αυταπάτης. Αν ο πρώτος παρατηρητής είναι πολύ ευαίσθητος, θα αρκέσει ότι το πτώμα, που νομίζει ότι αναγνωρίζει, παρουσιάζε -πέρα από κάθε πραγματική ομοιότητα- κάποια ιδιαιτερότητα, μια ουλή ή μια λεπτομέρεια στην ενδυμασία, ικανή να ανακαλέσει στη μνήμη του την ιδέα ενός άλλου προσώπου.
 
Αυτή η ιδέα που ανακαλείται, γίνεται λοιπόν ο πυρήνας ενός είδους αποκρυστάλλωσης, που κατακλύζει το πεδίο της νόησης και παραλύει κάθε κριτική ικανότητα. Αυτό λοιπόν που βλέπει ο παρατηρητής, δεν είναι πια το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η εικόνα που ανακαλείται μέσα στο πνεύμα του. Έτσι εξηγούνται οι εσφαλμένες αναγνωρίσεις πτωμάτων παιδιών από την ίδια τους τη μητέρα, και παρόμοια είναι η επόμενη, ήδη παλιά υπόθεση, όπου και βλέπουμε να εκδηλώνονται ακριβώς οι δύο τάξεις υποβολής, των οποίων μόλις προσδιόρισα το μηχανισμό».
 
Ο Λε Μπον εξαρτά την πίστη σε θαύματα, ψευδαισθήσεις ή συμβάντα συνώνυμα από τη συμμετοχή ενός υποκειμένου στην όποια μάζα. Με μια απλή και νηφάλια επισκόπηση της ιστορίας των θρησκειών, πολιτικών, επιστημών, πολιτισμών κλπ μπορούμε να εντοπίσουμε πρακτικά άπειρες περιπτώσεις στις οποίες εκατομμύρια άνθρωποι υιοθέτησαν μια παρανοϊκή και παράλογα αφύσικη ερμηνεία του κόσμου, όντας σε κατάσταση μάζας, δεισιδαιμονίας και θρησκοληψίας. Ας δούμε ως παράδειγμα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα απόλυτα παράλογα και παρανοϊκά, τον Φασισμό (Ναζισμό) τον Κομμουνισμό, τις Αυτοκρατορίες, τις θρησκείες κάθε είδους κλπ κλπ. Σήμερα το ίδιο φαινόμενο απαντάται και στις τάξεις της μάζας των επιστημόνων.
 
Θαύματα κάνει κάθε θεός που σέβεται τον εαυτό του και ήταν απολύτως επόμενο οι μαζάνθρωποι, σε όλες τις εποχές, να συγκλονίζονται μπροστά στη θέα ενός ουρανοκατέβατου αγγέλου ή ακόμα και του Θεού αυτοπροσώπως. Θα ήταν λοιπόν επιπόλαιο να πούμε ότι όλοι όσοι ισχυρίζονται παρόμοια απλώς ψεύδονται ή πλανώνται, αν και διακεκριμένες περιπτώσεις οργανωμένης απάτης αποκαλύπτονται συνεχώς και η θαυματουργία παραμένει μια εξαιρετικά κερδοφόρα υπόθεση (κάστανα, ζώνες, παντόφλες και σώβρακα έχουν γίνει πλούσιες κι αστείρευτες πηγές εισοδήματος για του τσοπάνηδες του μαζάνθρωπου).
 
Το θαύμα προϋποθέτει την πίστη -οποιαδήποτε πίστη- και την συμφωνία – οποιαδήποτε συμφωνία- ειδάλλως το γεγονός μένει απλώς χωρίς ερμηνεία, ανεξήγητο. Μια υποτιθέμενη ορθολογική θέαση του κόσμου και της ιστορίας καθίσταται πρακτικά αδύνατη, καθώς θα σήμαινε ότι όλοι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με το ίδιο τρόπο, δηλαδή λογικά. Η έννοια ωστόσο της λογικής μπορεί να ισχύει μόνο για την περίπτωση της κοινής λογικής, της χρήσης δηλαδή ενός συστήματος συμβόλων που κάνει δυνατόν, καταρχήν, να επικοινωνούν μεταξύ τους υποκείμενα που έχουν συνείδηση της ύπαρξης τους. Από ‘κει και πέρα, οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο με τα δικά τους μάτια, ειδικά δε οι μαζάνθρωποι με τα μάτια της μάζας που ανήκουν.
 
Ελάχιστοι μεταξύ ελαχίστων μπορούν να δουν τον κόσμο με τα ολοδικά τους μάτια κατόπιν ειδικών ασκήσεων και πειθαρχείας, αφού είναι γνωστό ότι «όλοι κοιτούν αλλά ελάχιστοι Βλέπουν».
 
Ο Λε Μπον εξαρτά την πίστη σε θαύματα, ψευδαισθήσεις ή συμβάντα ανεξήγητα με μια πρώτη ματιά από τη συμμετοχή ενός υποκειμένου στη μάζα.
 
Ο Μαζάνθρωπος
 
Η δημιουργία των παραδόσεων που κυκλοφορούν τόσο εύκολα ανά­μεσα στις μάζες δεν είναι το αποτέλεσμα μόνο μιας πλήρους ευπιστίας, αλλά επίσης τεράστιων παραμορφώσεων, που υφίστανται τα γεγονότα στη φαντασία των συναθροισμένων ανθρώπων. Το πιο απλό γεγονός, όταν το βλέπει η μάζα, γίνεται μετά από λίγο ένα παραμορφωμένο γεγο­νός. Η μάζα σκέφτεται με εικόνες, και η εικόνα που ανακαλείται ανακα­λεί η ίδια μια σειρά από άλλες δίχως κανένα λογικό δεσμό με την πρώτη, θα καταλάβουμε εύκολα αυτή την κατάσταση, αν σκεφτούμε τις παρά­δοξες ακολουθίες των ιδεών, στις οποίες μας οδηγεί ενίοτε η ανάκληση στη μνήμη κάποιου γεγονότος.
 
Ο λόγος αποδεικνύει την ασυναρτησία παρόμοιων εικόνων, όμως η μάζα δεν τη βλέπει και αυτό που η παρα­μορφωτική της φαντασία προσθέτει στο γεγονός, αυτή θα το μπερδέ­ψει με το τελευταίο. Ανίκανη να διαχωρίσει το υποκειμενικό από το αντι­κειμενικό, δέχεται ως πραγματικές τις εικόνες που ανακαλούνται στο πνεύμα της, και που, πολύ συχνά, δεν έχουν παρά μια μακρινή συγγένεια με το γεγονός που παρατηρεί.
 
Οι παραμορφώσεις που μια μάζα προκαλεί σε ένα οποιοδήποτε γε­γονός, του οποίου είναι μάρτυρας, θα έπρεπε, καθώς φαίνεται, να είναι αναρίθμητες και με διάφορες μορφές, μιας που οι άνθρωποι που τη συν­θέτουν έχουν πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες. Όμως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Εξαιτίας της μεταδοτικότητας, οι παραμορφώσεις είναι της ίδιας φύσης και μορφής για όλα τα άτομα της ομάδας. Η πρώτη παρα­μόρφωση, που συλλαμβάνει ένας από αυτούς, αποτελεί τον πυρήνα της μεταδοτικής υποβολής. Προτού ο Άγιος Γεώργιος εμφανιστεί πάνω στα τείχη της Ιερουσαλήμ σε όλους τους σταυροφόρους, δεν τον είδε βε­βαίως παρά ένας από τους παριστάμενους. Με την υποβολή και τη με­ταδοτικότητα το διάσημο θαύμα έγινε αμέσως αποδεκτό από όλους.
--------------
* Τα πρόσωπα που ήταν παρόντα στην πολιορκία του Παρισιού είδαν πολλά πα­ραδείγματα αυτής της ευπιστίας των μαζών για πράγματα απολύτως απίθανα Ένα κερί αναμμένο στον τελευταίο όροφο ενός σπιτιού το θεωρούσαν πάραυτα ως ένα σινιάλο που γινόταν για τους πολιορκητές. Δύο δευτερόλεπτα σκέψης θα τους είχαν αποδείξει, εντούτοις, ότι ήταν απολύτως αδύνατο σε αυτούς να διακρίνουν από την πολύ μεγάλη απόσταση τη λάμψη αυτού του κεριού.
 
Τέτοιος είναι ο μηχανισμός αυτών των ομαδικών παραισθήσεων, των τόσο συχνών μέσα στην ιστορία, και οι οποίες μοιάζουν να έχουν όλους τους κλασικούς χαρακτήρες της γνησιότητας, αφού πρόκειται για φαι­νόμενα που τα μαρτύρησαν χιλιάδες ατόμων.
 
Η πνευματική υπεροχή των ατόμων από τα οποία αποτελείται η μά­ζα δεν αντιβαίνει σε αυτή την αρχή. Αυτή η υπεροχή είναι άνευ σημα­σίας. Από τη στιγμή που βρίσκονται στη μάζα ο αδαής και ο σοφός γί­νονται το ίδιο ανίκανοι για παρατήρηση. Η θέση μπορεί να φανεί παράδοξη. Για να την αποδείξω θα έπρεπε να ξαναπιάσω έναν μεγάλο αριθμό ιστορικών γεγονότων, και, γι’ αυτό, δεν θα επαρκούσαν πολλοί τόμοι.
 
Εντούτοις, επειδή δεν θέλω να αφήσω τον αναγνώστη με την εντύ­πωση των αποφάνσεων χωρίς τεκμήρια, θα του δώσω κάποια παραδείγματα παρμένα στην τύχη, μεταξύ όλων αυτών που θα μπορούσε κανείς να παραθέσει. Το γεγονός που ακολουθεί είναι ένα από τα πιο τυπικά, γιατί είναι επι­λεγμένο μεταξύ των ομαδικών παραισθήσεων που ενέσκηψαν σε μια μά­ζα, στην οποία υπήρχαν άτομα όλων των ειδών, αδαή όπως και πεπαι­δευμένα Αναφέρεται παρεμπιπτόντως από τον υποπλοίαρχο Ζιλιέν Φελίξ, στο βιβλίο του για τα ρεύματα της θάλασσας.
 
Η φρεγάτα «Η Όμορφη Όρνιθα» περιπλανιόταν στη θάλασσα για να ξαναβρεί την κορβέτα «Το Λίκνο», από την οποία την είχε χωρίσει μια ορμητική καταιγίδα. Ήταν ημέρα και είχε λιακάδα. Ξαφνικά ο σκοπός ειδοποιεί για ένα πλοιάριο εγκαταλελειμμένο. Οι άντρες του πληρώματος στρέφουν το βλέμμα τους προς το προσδιορισμένο σημείο και όλοι, αξιω­ματικοί και ναύτες, διέκριναν καθαρά μια σχεδία φορτωμένη ανθρώ­πους, ρυμουλκούμενη από πλοιάρια πάνω στα οποία κυμάτιζαν σημαίες κινδύνου.
 
Ο ναύαρχος εξόπλισε ένα πλοιάριο για να σπεύσει σε βοήθεια των ναυαγών. Καθώς πλησίαζαν, οι ναύτες και οι αξιωματικοί που επέ­βαιναν σε αυτό έβλεπαν «μάζες ανθρώπων να παραδέρνουν, να τείνουν τα χέρια, και άκουγαν τον υπόκωφο και συγκεχυμένο θόρυβο ενός με­γάλου αριθμού φωνών». Όταν έφτασαν απέναντι από την υποτιθέμενη σχεδία, βρέθηκαν απλώς μπροστά σε κάποια κλαδιά δέντρων, καλυμ­μένα με φύλλα που είχαν αποσπαστεί από τη γειτονική ακτή. Μπροστά σε κάτι τόσο προφανές, η παραίσθηση εξαφανίζεται.
 
Αυτό το παράδειγμα αποκαλύπτει αρκετά καθαρά το μηχανισμό της ομαδικής παραίσθησης όπως τον έχουμε εξηγήσει. Από τη μια πλευρά μάζα σε κατάσταση γεμάτης προσδοκία ετοιμότητας, από την άλλη υποβολή που προκλήθηκε από το σκοπιωρό που έκανε σήμα για ένα πλοίο διαλυμένο στη θάλασσα, υποβολή που γίνεται δεκτή διαμέ­σου της μεταδοτικότητας από όλους τους παρόντες, αξιωματικούς ή ναύτες.
 
Μια μάζα, για να καταστραφεί η ικανότητά της να βλέπει σωστά, και τα πραγματικά γεγονότα να αντικατασταθούν από παραισθήσεις δίχως συγγένεια μαζί τους, δεν είναι ανάγκη να είναι πολυπληθής. Κάποια άτο­μα συγκεντρωμένα αποτελούν μια μάζα και, ακόμα και αν ήταν διακε­κριμένοι σοφοί, ενδύονται όλους τους χαρακτήρες των μαζών για τα θέ­ματα πέρα από την ειδικότητα τους. Η ικανότητα παρατήρησης και το κριτικό πνεύμα που διαθέτει καθένας από αυτούς εξαφανίζονται.
 
Ένας ευφυής ψυχολόγος, ο Μ. Davy, μας προσφέρει ένα αρκετά πε­ρίεργο παράδειγμα, που αναφέρεται στα Χρονικά των Φυσικών Επι­στημών και που αξίζει να μνημονευθεί εδώ. Αφού συγκάλεσε μια σύνο­δο διακεκριμένων παρατηρητών, μεταξύ των οποίων ήταν κι ένας από τους πρώτους επιστήμονες της Αγγλίας, ο Ουάλας, εκτέλεσε μπροστά τους, και αφού τους είχε αφήσει να εξετάσουν τα αντικείμενα και να θέ­σουν σφραγίδες όπου ήθελαν, όλα τα κλασικά φαινόμενα των πνευμα­τιστών: υλοποίηση των πνευμάτων, γραφή πάνω σε πλάκες κλπ. Αφού στη συνέχεια εξασφάλισε από αυτούς τους επιφανείς παρατηρητές γρα­πτές αναφορές, που βεβαίωναν ότι τα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν δεν μπορούσαν να εξασφαλιστούν παρά μόνο με υπερφυσικά μέσα, τους αποκάλυψε ότι αυτά ήταν το αποτέλεσμα πολύ απλών δόλων.
 
«Το πιο εντυπωσιακό της έρευνας του Davy», γράφει ο συγγραφέας της ανα­φοράς, «δεν είναι το θαυμαστό το των τεχνασμάτων καθαυτών, αλλά η εξαι­ρετική αδυναμία των αναφορών που έκαναν γι’ αυτά οι μη μυημένοι μάρ­τυρες. Επομένως, λέει, οι μάρτυρες μπορούν να κάνουν πολλές και θειικές παρατηρήσεις που είναι τελείως εσφαλμένες, αλλά των οποίων το αποτέ­λεσμα είναι ότι, αν κάποιος δεχτεί τις περιγραφές τους ως ακριβείς, τα φαινόμενα που καταγράφουν δεν μπορούν να εξηγηθούν από το δόλο».
 
Οι μέθοδοι που επινόησε ο Davy ήταν τόσο απλές, που εκπλησσόμαστε που βρήκε το θάρρος να τις χρησιμοποιήσει όμως είχε μια τέτοια εξου­σία πάνω στο πνεύμα της μάζας, που μπορούσε να την πείσει ότι έβλεπε αυτό που αυτή δεν έβλεπε. Αυτή είναι πάντα η εξουσία του υπνωτιστή πάνω στον υπνωτιζόμενο. Όταν όμως τη βλέπουμε να ασκείται πάνω σε ανώτερα πνεύματα που έκτων προτέρων είναι δύσπιστα, καταλαβαίνου­με με πόση ευκολία εξαπατώνται οι συνηθισμένες μάζες.
 
Τα ανάλογα παραδείγματα είναι αναρίθμητα. Πριν από μερικά χρό­νια, οι εφημερίδες αναδημοσίευσαν την ιστορία δύο μικρών κοριτσιών που ανασύρθηκαν πνιγμένα από το Σηκουάνα. Αυτά τα παιδιά αναγνω­ρίστηκαν καταρχήν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο από μια ντουζίνα μάρτυρες. Μπροστά στις τόσο σύμφωνες βεβαιωτικές μαρτυρίες, μέσα στο μυαλό του ανακριτή δεν είχε μείνει καμιά αμφιβολία. Έδωσε την άδεια να γίνει η κηδεία. Όμως, τη στιγμή που ήταν να προχωρήσουν στον ενταφιασμό, κατά τύχη ανακάλυψαν ότι τα υποτιθέμενα θύματα ήταν τελείως ζωντανά, και δεν είχαν άλλωστε παρά μια πολύ μακρινή ομοιότη­τα με τις μικρές πνιγμένες. Όπως σε πολλά παραδείγματα που αναφέρ­θηκαν νωρίτερα, η βεβαίωση του πρώτου μάρτυρα, του θύματος μιας αυταπάτης, άρκεσε για να υποβάλει όλους τους άλλους.
 
Στις παρόμοιες περιπτώσεις, το σημείο εκκίνησης μιας υποβολής εί­ναι πάντα η αυταπάτη που προκαλείται σε ένα άτομο από μνήμες περισ­σότερο ή λιγότερο ασαφείς, και κατόπιν έρχεται η μετάδοση, με τη βε­βαίωση αυτής της πρωταρχικής αυταπάτης. Αν ο πρώτος παρατηρητής είναι πολύ ευαίσθητος, θα αρκέσει ότι το πτώμα, που νομίζει ότι ανα­γνωρίζει, παρουσιάζε -πέρα από κάθε πραγματική ομοιότητα- κάποια ιδιαιτερότητα μια ουλή ή μια λεπτομέρεια στην ενδυμασία, ικανή να ανα­καλέσει στη μνήμη του την ιδέα ενός άλλου προσώπου.
 
Αυτή η ιδέα που ανακαλείται, γίνεται λοιπόν ο πυρήνας ενός είδους αποκρυστάλλωσης, που κατακλύζει το πεδίο της νόησης και παραλύει κάθε κριτική ικανό­τητα. Αυτό λοιπόν που βλέπει ο παρατηρητής, δεν είναι πια το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η εικόνα που ανακαλείται μέσα στο πνεύμα του. Έτσι εξηγούνται οι εσφαλμένες αναγνωρίσεις πτωμάτων παιδιών από την ίδια τους τη μητέρα, και παρόμοια είναι η επόμενη, ήδη παλιά υπόθεση, όπου και βλέπουμε να εκδηλώνονται ακριβώς οι δύο τάξεις υποβολής, των οποίων μόλις προσδιόρισα το μηχανισμό.
 
Το παιδί αναγνωρίστηκε από ένα άλλο παιδί – που έκανε λάθος. Ξετυλίχτηκε τότε η σειρά των ανακριβών αναγνωρίσεων. Και είδαμε ένα πράγμα πολύ παράδοξο. Την επομένη της ημέρας που ένας μαθητής το είχε αναγνωρίσει, μια γυναίκα ανέκραξε: «Αχ! θεέ μου, αυτό είναι το παιδί μου». Την πηγαίνουν κοντά στο πτώμα, αυτή εξετάζει τα τραύμα­τα, διαπιστώνει μια ουλή στο μέτωπο. «Είναι», λέει, «ο φτωχός μου γιος, χαμένος από τον περασμένο Ιούλιο. Μου τον έκλεψαν και μου τον σκότωσαν!»
 
Η γυναίκα ήταν θυρωρός στην οδό Four και ονομαζόταν Chavandret. Κάλεσαν τον κουνιάδο της που, χωρίς δισταγμό, λέει: «Να ο μικρός Philibert». Πολλοί κάτοικοι της γειτονιάς ανα­γνώρισαν τον Philibert Chavandret στο παιδί, δίχως να υπολογί­σουμε τον δάσκαλό του στο σχολείο, για τον οποίο το μετάλλιο ήταν μια ένδοξη.
 
Λοιπόν! Οι γείτονες, ο κουνιάδος, ο δάσκαλος του σχο­λείου και η μητέρα έκαναν λάθος. Έξι εβδομάδες αργότερα η ταυτότητα του παιδιού αποδείχτηκε. Επρόκειτο για ένα παιδί από το Μπορντό, δολοφονημένο στο Μπορντό και που, από τις υπη­ρεσίες ταχυδρομικών αμαξών, μεταφέρθηκε στο Παρίσι.
 
Ας σημειώσουμε ότι αυτές οι αναγνωρίσεις γίνονται γενικά από γυ­ναίκες και παιδιά, δηλαδή ακριβώς από τις υπάρξεις τις πιο ευαίσθητες. Αυτές δείχνουν αυτό που μπορούν να αξίζουν για τη δικαιοσύνη τέτοιες μαρτυρίες. Κυρίως τις μαρτυρίες των παιδιών, ποτέ δεν θα έπρεπε να τις επικαλούνται. Οι δικαστές επαναλαμβάνουν ως έναν κοινό τόπο ότι σε αυτήν την ηλικία ο άνθρωπος δεν λέει ψέματα. Μια ψυχολογική καλ­λιέργεια λίγο λιγότερο συνοπτική θα τους μάθαινε ότι σε αυτή την ηλι­κία, αντίθετα, ο άνθρωπος ψεύδεται σχεδόν πάντα. Το ψέμα, χωρίς αμ­φιβολία, είναι αθώο, αλλά δεν είναι λιγότερο ψέμα. Προτιμότερο θα ήταν να παίζουν κορώνα-γράμματα την καταδίκη ενός κατηγορουμένου, από το να την αποφασίζουν, όπως κάνουν τόσες φορές, σύμφωνα με τη μαρ­τυρία ενός παιδιού.
 
Για να ξαναγυρίσουμε στις παρατηρήσεις που έγιναν από τις μάζες, θα συμπεράνουμε ότι οι ομαδικές παρατηρήσεις είναι οι πιο εσφαλμέ­νες από όλες, και αντιπροσωπεύουν τις πιο πολλές φορές την απλή αυ­ταπάτη ενός ατόμου, την οποία έχει, διαμέσου της μεταδοτικότητας, υποβάλει τους άλλους.
 
Αναρίθμητα γεγονότα αποδεικνύουν την πλήρη δυσπιστία που πρέ­πει να έχουμε για τη μαρτυρία των μαζών. Χιλιάδες ανθρώπων παρέστη­σαν στη διάσημη έφοδο του ιππικού της μάχης του Σεντάν, κι εντούτοις είναι αδύνατο, επειδή υπήρχαν οι πιο αντιφατικές οπτικές μαρτυρίες, να ξέρουμε από ποιον διατάχθηκε. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο, ο άγγλος στρα­τηγός Wolseley απέδειξε ότι, μέχρι τώρα, τα πιο σοβαρά λάθη είχαν δια­πραχθεί ως προς τα σημαντικότερα γεγονότα της μάχης του Βατερλό, γε­γονότα που εντούτοις πιστοποιήθηκαν από εκατοντάδες μαρτύρων.
 
Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν, το επαναλαμβάνω, τι αξίζει η μαρτυρία των μαζών. Οι λογικές συμβάσεις ανάγουν την ομοφωνία πολλών μαρτύρων στην κατηγορία των αποδείξεων, των περισσότερο αποδεικτικών της ακρίβειας ενός γεγονότος. Όμως, αυτό που γνωρίζουμε για την ψυχολογία των μαζών, δείχνει πόσο αυταπατώνται πάνω σε αυτό το σημείο. Τα πιο αμφίβολα γεγονότα είναι σίγουρα αυτά που έχουν παρατηρηθεί από τον πιο μεγάλο αριθμό προσώπων. Να πούμε ότι ένα γεγονός διαπιστώθηκε ταυτόχρονα από χιλιάδες μαρτύρων είναι σαν να λέμε ότι το πραγματικό γεγονός είναι γενικά πολύ διαφορετικό από την υιοθετημένη αφήγηση.
 
Γνωρίζουμε, για μια έστω μάχη, πώς ακριβώς εκτυλίχθηκε; Αμφιβάλλω έντο­να. Γνωρίζουμε ποιοι υπήρξαν οι νικητές και οι νικημένοι αλλά, όπως φαίνεται, τί­ποτα περισσότερο. Αυτό που ο Μ. d’Harcourt, πρωταγωνιστής και μάρτυρας, αναφέρει από τη μάχη του Σολφερίνο, μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μάχες: «Οι στρατηγοί (πληροφορημένοι φυσικά από εκατοντάδες μαρτυριών) διαβιβά­ζουν τις επίσημες αναφορές τους· οι αξιωματικοί που είναι επιφορτισμένοι να με­ταφέρουν τις διαταγές μεταποιούν αυτά τα έγγραφα και συντάσσουν το οριστι­κό σχέδιο· ο αρχηγός του επιτελείου το αμφισβητεί και το διορθώνει με καινούργιες απώλειες. Το πηγαίνει στον στρατάρχη, αυτός φωνάζει: “Πλανάστε απολύτως!” και το αντικαθιστά με ένα καινούργιο σχέδιο. Δεν απομένει σχεδόν τίποτε από τα πρώτα πρακτικά». Ο Μ. d’ Harcourt αναφέρει αυτό το γεγονός ως μια απόδειξη της αδυναμίας στην οποία βρίσκεται κανείς να θεμελιώσει την αλήθεια πάνω στο πιο συναρπαστικό γεγονός, το καλύτερα παρατηρημένο.
 
Απορρέει καθαρά από αυτά που προηγήθηκαν ότι οφείλουμε να θεω­ρούμε τα βιβλία ιστορίας ως έργα καθαρής φαντασίας. Πρόκειται για πα­ράδοξες αφηγήσεις γεγονότων άσχημα παρατηρημένων, που συνοδεύο­νται από ερμηνείες επινοημένες κατόπιν εορτής. Αν το παρελθόν δεν μας είχε κληροδοτήσει τα φιλολογικά, καλλιτεχνικά και μνημειακά του έργα, δεν θα γνωρίζαμε από αυτό τίποτε το πραγματικό. Γνωρίζουμε έστω και μια μόνο αλήθεια σχετικά με τη ζωή των μεγάλων ανθρώπων, που έπαιξαν τους μεγάλους και σημαντικούς ρόλους στην ανθρωπότητα, ανθρώ­πων όπως ο Ηράκλειτος, ο Θαλής, ο Τέσλα. Πολύ πιθανόν όχι. Κατά βάθος, άλλωστε, η αληθινή τους ζωή λίγο μας ενδιαφέρει. Οι υπάρξεις που εντυπωσίασαν τις μάζες υπήρξαν μυθικοί ήρωες και όχι πραγματικοί ήρωες.
 
Δυστυχώς οι παραδόσεις δεν έχουν, καθαυτές, καμιά σταθερότητα. Η φαντασία των μαζών τις μεταμορφώνει αδιάκοπα ανάλογα με τις επο­χές, και κυρίως ανάλογα με τις φυλές. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμε­σα στον αιμοχαρή Ιεχωβά της Βίβλου και το Θεό της αγάπης κι ο Βούδας που λατρεύουν στην Κίνα δεν έχει πια κανένα κοι­νό χαρακτηριστικό με αυτόν που τιμούν στην Ινδία.
 
Επίσης, δεν είναι ανάγκη να έχουν περάσει οι αιώνες πάνω από τους ήρωες, για να μεταμορφωθεί ο μύθος τους από τη φαντασία των μαζών. Η μεταμόρφωση επιτελείται ενίοτε μέσα σε μερικά χρόνια. Στις μέρες μας, είδαμε το μύθο ενός από τους πιο μεγάλους ιστορικούς ήρωες να μεταβάλλεται πολλές φορές σε λιγότερο από πενήντα χρόνια. Υπό το κα­θεστώς των Βουρβόνων, ο Ναπολέων έγινε ένα είδος ειδυλλιακής προ­σωπικότητας, φιλάνθρωπος και φιλελεύθερος, φίλος των ταπεινών, οι οποίοι, κατά τα ρήματα των ποιητών, έπρεπε να διατηρούν την ανάμνη­ση του κάτω από την καλύβα για πολύ καιρό. Τριάντα χρόνια μετά, ο άκα­κος ήρωας είχε γίνει ο αιμοχαρής δεσπότης, σφετεριστής της εξου­σίας, της ελευθερίας, που θυσίασε τρία εκατομμύρια αποκλειστικά στη φιλοδοξία του.
 
Επί του παρόντος, ο μύθος μεταβάλ­λεται ακόμη. Όταν κάποιες δεκάδες αιώνων θα έχουν περάσει από πά­νω του, οι επιστήμονες του μέλλοντος, εν όψει αυτών των αντιφατικών αφηγήσεων, θα αμφιβάλουν ίσως για την ύπαρξη του ήρωα, όπως εμείς αμφιβάλλουμε ενίοτε για αυτήν του Βούδα, και δεν θα δουν σε αυτόν πα­ρά κάποιον ηλιακό μύθο ή μια εξέλιξη του μύθου του Ηρακλή, θα παρη­γορηθούν εύκολα γι’ αυτή την αβεβαιότητα, γιατί, μυημένοι από σήμερα στην ψυχολογία των μαζών, θα ξέρουν ότι η ιστορία δεν μπορεί να διαιωνίζεται πλέον από μύθους.
 
Le Bon Gustave – Ψυχολογία των μαζών

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1113a-1113b)

[IV] Ἡ δὲ βούλησις ὅτι μὲν τοῦ τέλους ἐστὶν εἴρηται, δοκεῖ δὲ τοῖς μὲν τἀγαθοῦ εἶναι, τοῖς δὲ τοῦ φαινομένου ἀγαθοῦ. συμβαίνει δὲ τοῖς μὲν τὸ βουλητὸν τἀγαθὸν λέγουσι μὴ εἶναι βουλητὸν ὃ βούλεται ὁ μὴ ὀρθῶς αἱρούμενος (εἰ γὰρ ἔσται βουλητόν, καὶ ἀγαθόν· ἦν δ᾽, εἰ οὕτως ἔτυχε, κακόν), τοῖς δ᾽ αὖ τὸ φαινόμενον ἀγαθὸν βουλητὸν λέγουσι μὴ εἶναι φύσει βουλητόν, ἀλλ᾽ ἑκάστῳ τὸ δοκοῦν· ἄλλο δ᾽ ἄλλῳ φαίνεται, καὶ εἰ οὕτως ἔτυχε, τἀναντία. εἰ δὲ δὴ ταῦτα μὴ ἀρέσκει, ἆρα φατέον ἁπλῶς μὲν καὶ κατ᾽ ἀλήθειαν βουλητὸν εἶναι τἀγαθόν, ἑκάστῳ δὲ τὸ φαινόμενον; τῷ μὲν οὖν σπουδαίῳ τὸ κατ᾽ ἀλήθειαν εἶναι, τῷ δὲ φαύλῳ τὸ τυχόν, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν σωμάτων τοῖς μὲν εὖ διακειμένοις ὑγιεινά ἐστι τὰ κατ᾽ ἀλήθειαν τοιαῦτα ὄντα, τοῖς δ᾽ ἐπινόσοις ἕτερα, ὁμοίως δὲ καὶ πικρὰ καὶ γλυκέα καὶ θερμὰ καὶ βαρέα καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστα· ὁ σπουδαῖος γὰρ ἕκαστα κρίνει ὀρθῶς, καὶ ἐν ἑκάστοις τἀληθὲς αὐτῷ φαίνεται. καθ᾽ ἑκάστην γὰρ ἕξιν ἴδιά ἐστι καλὰ καὶ ἡδέα, καὶ διαφέρει πλεῖστον ἴσως ὁ σπουδαῖος τῷ τἀληθὲς ἐν ἑκάστοις ὁρᾶν, ὥσπερ κανὼν καὶ μέτρον αὐτῶν ὤν. ἐν τοῖς πολλοῖς δὲ ἡ ἀπάτη διὰ τὴν ἡδονὴν ἔοικε γίνεσθαι· οὐ γὰρ οὖσα

[1113b] ἀγαθὸν φαίνεται. αἱροῦνται οὖν τὸ ἡδὺ ὡς ἀγαθόν, τὴν δὲ λύπην ὡς κακὸν φεύγουσιν.

***
[4] Ότι η βούληση έχει για αντικείμενό της το τέλος, το έχουμε ήδη πει. Κάποιοι, πάντως, θεωρούν ότι αντικείμενο της βούλησης είναι το αγαθό, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν τη γνώμη ότι αντικείμενό της είναι αυτό που φαίνεται στο κάθε επιμέρους άτομο αγαθό. Αυτοί λοιπόν που λένε ότι το αντικείμενο της βούλησης είναι το αγαθό, δεν μπορεί παρά να δεχτούν —ως λογική συνέπεια— ότι αυτό που θέλει το άτομο ύστερα από μια λανθασμένη επιλογή και προτίμηση δεν είναι αντικείμενο βούλησης (γιατί αν είναι αντικείμενο βούλησης, δεν μπορεί παρά να είναι και αγαθό, στην πραγματικότητα όμως ήταν —κάτω από ορισμένες συνθήκες— κακό). Αυτοί, πάλι, που λένε ότι αντικείμενο της βούλησης είναι αυτό που φαίνεται στο κάθε επιμέρους άτομο καλό, είναι υποχρεωμένοι να δεχτούν —επίσης ως λογική συνέπεια— ότι δεν υπάρχει κάτι που να είναι εκ φύσεως αντικείμενο της βούλησης, αλλ᾽ ότι αντικείμενο της βούλησης είναι αυτό που φαίνεται στο κάθε επιμέρους άτομο αγαθό: στο ένα άτομο φαίνεται αγαθό αυτό, στο άλλο κάτι άλλο, και είναι φορές που τους φαίνονται αγαθά αντίθετα μεταξύ τους πράγματα.

Αν λοιπόν οι λογικές αυτές συνέπειες δεν γίνονται αποδεκτές, μήπως άραγε θα πρέπει να πούμε ότι απολύτως και κατ᾽ αλήθειαν αντικείμενο της βούλησης είναι το αγαθό, για το κάθε όμως επιμέρους άτομο αυτό που του φαίνεται αγαθό; Που πάει να πει ότι το κατ᾽ αλήθειαν αντικείμενο βούλησης είναι αντικείμενο βούλησης για τον αγαθό άνθρωπο, ενώ για το κατώτερης ποιότητας άτομο αντικείμενο βούλησης είναι το οποιοδήποτε τυχαίο πράγμα — ακριβώς όπως και στην περίπτωση των σωμάτων: για τα σώματα που βρίσκονται σε καλή κατάσταση υγιεινό είναι το κατ᾽ αλήθειαν υγιεινό, ενώ για τα άρρωστα σώματα βοηθητικά προς την κατεύθυνση της υγείας είναι κάποια άλλα πράγματα· το ίδιο συμβαίνει με τα πικρά, τα γλυκά, τα ζεστά, τα βαριά κ.ο.κ. Γιατί ο άνθρωπος της αρετής έχει σε όλες τις επιμέρους περιπτώσεις τη σωστή κρίση, και στην κάθε επιμέρους περίπτωση γίνεται φανερή σ᾽ αυτόν η πραγματική αλήθεια: Η κάθε επιμέρους έξη έχει τη δική της ξεχωριστή αντίληψη για το ωραίο και το ευχάριστο — και ασφαλώς σ᾽ αυτό κυρίως το σημείο διαφέρει ο άνθρωπος της αρετής από τους άλλους: ότι μπορεί στις επιμέρους περιπτώσεις να βλέπει τα πράγματα όπως πράγματι είναι, σαν να είναι ο κανόνας και το μέτρο τους. Οι περισσότεροι, αντίθετα, άνθρωποι φαίνεται ότι τα σφάλματα που κάνουν τα κάνουν εξαιτίας της επίδρασης που ασκεί επάνω τους η ηδονή· γιατί, ενώ δεν είναι αγαθό η ηδονή,

[1113b] αυτούς τους φαίνεται ότι είναι. Συνέπεια: προτιμούν το ευχάριστο ως καλό και αποφεύγουν το δυσάρεστο ως κακό.