Τετάρτη 28 Αυγούστου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ὄρνιθες (1337-1371)

ΠΑΤΡΑΛΟΙΑΣ
γενοίμαν αἰετὸς ὑψιπέτας,
ὡς ἂν ποταθείην ὑπὲρ ἀτρυγέτου
γλαυκᾶς ἐπ᾽ οἶδμα λίμνας.
1340 ΠΙ. ἔοικεν οὐ ψευδαγγελήσειν ἅγγελος·
ᾄδων γὰρ ὅδε τις αἰετοὺς προσέρχεται.
ΠΑ. αἰβοῖ.
οὐκ ἔστιν οὐδὲν τοῦ πέτεσθαι γλυκύτερον.
[ἐρῶ δ᾽ ἔγωγε τῶν ἐν ὄρνισιν νόμων.]
ὀρνιθομανῶ γὰρ καὶ πέτομαι καὶ βούλομαι
1345 οἰκεῖν μεθ᾽ ὑμῶν κἀπιθυμῶ τῶν νόμων.
ΠΙ. ποίων νόμων; πολλοὶ γὰρ ὀρνίθων νόμοι.
ΠΑ. πάντων· μάλιστα δ᾽ ὅτι καλὸν νομίζεται
τὸν πατέρα τοῖς ὄρνισιν ἄγχειν καὶ δάκνειν.
ΠΙ. καὶ νὴ Δί᾽ ἀνδρεῖόν γε πάνυ νομίζομεν,
1350 ὃς ἂν πεπλήγῃ τὸν πατέρα νεοττὸς ὤν.
ΠΑ. διὰ ταῦτα μέντοι δεῦρ᾽ ἀνοικισθεὶς ἐγὼ
ἄγχειν ἐπιθυμῶ τὸν πατέρα καὶ πάντ᾽ ἔχειν.
ΠΙ. ἀλλ᾽ ἔστιν ἡμῖν τοῖσιν ὄρνισιν νόμος
παλαιὸς ἐν ταῖς τῶν πελαργῶν κύρβεσιν·
1355 «ἐπὴν ὁ πατὴρ ὁ πελαργὸς ἐκπετησίμους
πάντας ποήσῃ τοὺς πελαργιδέας τρέφων,
δεῖ τοὺς νεοττοὺς τὸν πατέρα πάλιν τρέφειν.»
ΠΑ. ἀπέλαυσα τἄρα νὴ Δί᾽ ἐλθὼν ἐνθαδί,
εἴπερ γέ μοι καὶ τὸν πατέρα βοσκητέον.
1360 ΠΙ. οὐδέν γ᾽· ἐπειδήπερ γὰρ ἦλθες, ὦ μέλε,
εὔνους, πτερώσω σ᾽ ὥσπερ ὄρνιν ὀρφανόν.
σοὶ δ᾽, ὦ νεανίσκ᾽, οὐ κακῶς ὑποθήσομαι,
ἀλλ᾽ οἷάπερ αὐτὸς ἔμαθον ὅτε παῖς ἦν. σὺ γὰρ
τὸν μὲν πατέρα μὴ τύπτε, ταυτηνδὶ λαβὼν
1365 τὴν πτέρυγα καὶ τουτὶ τὸ πλῆκτρον θἀτέρᾳ,
νομίσας ἀλεκτρυόνος ἔχειν τονδὶ λόφον,
φρούρει, στρατεύου, μισθοφορῶν σαυτὸν τρέφε.
τὸν πατέρ᾽ ἔα ζῆν. ἀλλ᾽ ἐπειδὴ μάχιμος εἶ,
εἰς τἀπὶ Θρᾴκης ἀποπέτου κἀκεῖ μάχου.
1370 ΠΑ. νὴ τὸν Διόνυσον εὖ γέ μοι δοκεῖς λέγειν,
καὶ πείσομαί σοι. ΠΙ. νοῦν ἄρ᾽ ἕξεις νὴ Δία.

***
Έρχεται τραγουδώντας ένας νέος, ο «πατροκτόνος».Ο ΠΑΤΡΟΚΤΟΝΟΣ
Να γινόμουν αϊτός αιθερόλαμνος,
για να πέταγα πάνω απ᾽ τα κύματα
της γαλάζιας, της άκαρπης θάλασσας.
1340 ΠΙΣ. Μας τα ᾽πε αληθινά ο μαντατοφόρος·
κάποιος εδώ σιμώνει... αϊτολογώντας.
ΠΑΤ. Πο πο!
Δεν έχει πράμα πιο γλυκό απ᾽ το πέταμα.
Έχω πουλομανία, πετάω και θέλω
να ζω μ᾽ εσάς, οι νόμοι σας μ᾽ αρέσουν.
ΠΙΣ. Ποιοί νόμοι; Των πουλιών πολλοί ᾽ναι οι νόμοι.
ΠΑΤ. Όλοι· προπάντων το ότι ωραίο λογιέται
να δαγκώνουν, να πνίγουν το γονιό τους.
ΠΙΣ. Α ναι, περνά για αντρείος όποιος χτυπήσει,
1350 ακόμα κλωσοπούλι, το γονιό του.
ΠΑΤ. Γι᾽ αυτό ποθώ να μείνω εδώ, να πνίξω
το γονιό μου και να ᾽χω εγώ το βιος του.
ΠΙΣ. Στων πελαργών τις στήλες είναι κι ένας
νόμος παλιός για τα πουλιά που ορίζει:
«Σαν ξεπετάξει πια όλα τα μικρά του
ο πελαργός πατέρας θρέφοντάς τα,
αυτά χρωστούν να θρέφουν τον πατέρα.»
ΠΑΤ. Μου ᾽φεξε, αλήθεια, που ήρθα δω, αν χρωστάω
να συντηρώ και τον πατέρα τώρα.
1360 ΠΙΣ. Καθόλου, αγαπητέ· μια κι ήρθες όμως
με φιλικά για μας αισθήματα, άκου.
Σαν ορφανό πουλί θα σε φτερώσω
κι όχι άσκημες ορμήνιες θα σου δώσω,
όμοιες μ᾽ αυτές που από παιδί είχα μάθει.
Μη δέρνεις τον πατέρα σου· έλα πιάσε
με το ένα χέρι τούτη τη φτερούγα,
Του δίνει για φτερούγα μιαν ασπίδα, έπειτα, για νύχι, ένα σπαθί, και, για λειρί, ένα κράνος.
με το άλλο αυτό το νύχι· πες πως είναι
λειρί κοκόρου τούτο δω, και σύρε,
γίνε στρατιώτης και φρουρός, και ζήσε
απ᾽ το μισθό σου, κι άσε το γονιό σου
να ζει. Κι αφού σου αρέσουν κιόλα οι μάχες,
πέτα στη Θράκη απάνω και πολέμα.
1370 ΠΑΤ. Σωστά όσα λες, μά το Διόνυσο, είναι
και θα σ᾽ ακούσω. ΠΙΣ. Φρόνιμα θα κάμεις.
Ο νέος φεύγει· έρχεται τραγουδώντας ο ποιητής Κινησίας· είναι κουτσός, ψηλός και πολύ αδύνατος.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΔΡΥΟΠΗ

[Pl. p.110 : la nymphe Dryope aimée d'Apollon (déguisé sous forme de tortue) est changée en peuplier.] Driope en Arbre. [Cote : Res p Yc 1270/Microfilm R 38798]ΔΡΥΟΠΗ
(δέντρο, λεύκα)

Η καταγωγή της Δρυόπης παραπέμπει σε πολύ παλιά ιστορία, όμως ο μύθος της παραδίδεται από συγγραφείς μεταγενέστερους της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, τον Αντωνίνο Λιβεράλι, τον Οβίδιο, τον Βιργίλιο.

Η Δρυόπη ήταν κόρη του βασιλιά των Δρυόπων Δρύοπα, γιου του ποταμού Σπερχειού -οι ποταμοί έχουν πολλούς και δυνατούς γιους- και της κόρης του Δαναού Πολυδώρας, το όνομα της οποίας υπονοεί μια γυναίκα που φέρει πολλά δώρα, όπως για παράδειγμα ήταν η Γαία. Αντίστοιχα, το όνομα της κόρης, του πατέρα της και του λαού στον οποίο βασίλευε παραπέμπουν στις λέξεις δρυς και δένδρο και σε ένα λατρευτικό επίπεδο παλαιό, όταν λατρεύονταν τα δέντρα, και σε ένα λαό παλαιό. Πράγματι, οι Δρύοπες θεωρούνταν από τους πρώτους κατοίκους του ελληνικού χώρου. Μια άλλη παράδοση, αρκαδική, θέλει τον πατέρα της γιο του Απόλλωνα και της Δίας, κόρης του Λυκάονα.

Η αρκαδική εκδοχή του μύθου

Σε αυτή την εκδοχή η Δρυόπη αγαπήθηκε από τον Ερμή και απέκτησε από αυτόν ένα τραγόμορφο παιδί, που από τον τρόμο της για την όψη του το εγκατέλειψε· το έσωσε όμως ο πατέρας του, το πήρε στην αγκαλιά του και το έφερε στην κατοικία των θεών, στον Όλυμπο. Όλοι οι θεοί μόλις τον είδαν άρχισαν να γελούν γοητευμένοι από τη μορφή του. Περισσότερο απ' όλους ο θεός του κεφιού, ο Διόνυσος, που με χαρά δέχτηκε να έρθει στη συντροφιά του και τον ονόμασε Παν, επειδή οι πάντες ευχαριστήθηκαν όταν τον είδαν. Ο Πάνας έγινε τραγοπόδαρος θεός των ποιμένων και των ποιμνίων και κατοικούσε σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες στα βουνά της Αρκαδίας.

Η θεσσαλική εκδοχή του μύθου

Στη θεσσαλική εκδοχή, που μας ενδιαφέρει περισσότερο, γιατί εδώ εκτυλίσσεται μια ιστορία μεταμόρφωσης, η Δρυόπη ενώθηκε με τον Απόλλωνα και απέκτησε τον Άμφισσο, επώνυμο ήρωα της πόλης. Η ιστορία της αποπλάνησής της ακολουθεί γνωστά μοτίβα: γίνεται μακριά από το άστυ, στην ύπαιθρο, σε περιβάλλον όπου η φύση ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα, όπως θα έλεγε ο Σολωμός, μακριά από την οικογένεια που θα μπορούσε να προστατέψει την κόρη, ανάμεσα σε άλλες κόρες. Παρόμοια αποπλανιόνται, για παράδειγμα, η Περσεφόνη από τον Πλούτωνα, η Ευρώπη από τον Δία, η Απημοσύνη από τον Ερμή, ακόμη και η Ναυσικά, η ιστορία της οποίας μένει ημιτελής.
 
Πιο συγκεκριμένα:

Η μοναχοκόρη του Δρύοπα έβοσκε κάθε μέρα τα πρόβατα του πατέρα της στην Οίτη παρέα με τις νύμφες Αμαδρυάδες, που την άφηναν να παίρνει μέρος στα παιχνίδια τους, της μάθαιναν, μάλιστα, να υμνεί τους θεούς και να χορεύει τους λατρευτικούς τους χορούς. Εκεί, την είδε να χορεύει ο θεός Απόλλωνας, όπως ο Φίλιππος την Ολυμπιάδα στη Σαμοθράκη, και την ερωτεύτηκε. Για να την κάνει δική του μεταμορφώθηκε αρχικά σε χελώνα, με την οποία άρχισαν να παίζουν οι Νύμφες και η κόρη σαν να ήταν μπάλα -μπάλα έπαιζε και η Ναυσικά με τις ακόλουθές της. Μόλις η Δρυόπη πήρε με τρυφερότητα το ζώο στην αγκαλιά της, ο Απόλλωνας μεταμορφώθηκε σε φίδι. Οι Νύμφες φοβήθηκαν κι έφυγαν τρέχοντας -το ίδιο έκαναν και οι Νύμφες που συνόδευαν την Περσεφόνη και οι ακόλουθες της Ναυσικάς. Έτσι ο θεός Απόλλωνας κατάφερε να πετύχει τα σχέδιά του. Η Δρυόπη γύρισε τρομαγμένη στο παλάτι χωρίς να πει σε κανέναν τίποτε. Ύστερα από λίγο καιρό παντρεύτηκε τον Ανδραίμονα, γιο του Όξυλου, και γέννησε ένα παιδί τον Άμφισσο, που όμως είχε πατέρα τον Απόλλωνα -συνηθισμένη ήταν η περίπτωση ένας ήρωας να έχει δύο πατεράδες, ένα θεό και ένα θνητό. Ο Άμφισσος, όταν μεγάλωσε έγινε ο βασιλιάς της περιοχής και έχτισε μια πόλη που την ονόμασε Οίτη από το βουνό. Εκεί κοντά έχτισε και ναό για τον πατέρα του Απόλλωνα και εκεί, μια μέρα που η Δρυόπη πήγε στον ναό για να προσφέρει θυσία στις Αμαδρυάδες, οι Νύμφες την άρπαξαν και την έκαναν κι αυτή Νύμφη. Στον τόπο της απαγωγής της φύτρωσε μια λεύκα και ανέβλυσε πηγή. Ο Άμφισσος, για να τιμήσει τις συντρόφισσες της μετέρας του, τις Νύμφες, ίδρυσε ιερό και καθιέρωσε να γίνονται εκεί αγώνες δρόμου. Σε αυτούς δεν επιτρεπόταν να πλησιάσουν γυναίκες, αν και οι τιμώμενες θεότητες ήταν θηλυκές· και τούτο γιατί δυο κοπέλες μαρτύρησαν την αρπαγή της Δρυόπης από τις Νύμφες. Οργισμένες μαζί τους οι Αμαδρυάδες Νύμφες τις μεταμόρφωσαν σε έλατα.

Η παραλλαγή του Οβίδιου

Στην παραλλαγή του Οβίδιου η μεταμόρφωση της Δρυόπης οφείλεται σε ιερόσυλη πράξη που διέπραξε εν αγνοία της. Όταν ο γιος της ήταν μικρός, η Δρυόπη πήγε στο βουνό και στάθηκε σε μια λίμνη με διάφανο νερό, όπου σκόπευε να προσφέρει θυσία στις Νύμφες. Εκεί είδε ένα δέντρο με γυαλιστερά φύλλα και έκοψε μερικά, χωρίς να γνωρίζει ότι το δέντρο ήταν το μεταμορφωμένο σώμα της Νύμφης Λωτίδας. Έτρεξε αίμα από τα κλαδιά και, θυμωμένη η Νύμφη, μεταμόρφωσε τη Δρυόπη σε παρόμοιο δέντρο. Όσες κοπέλες βρέθηκαν εκεί ως αυτόπτες μάρτυρες και μαρτύρησαν τη σκηνή της μεταμόρφωσης, μεταμορφώθηκαν και εκείνες σε πεύκα, πένθιμα και αυτά λόγω του χρώματός τους -μαύρη πεύκη.

Η παραλλαγή του Βιργίλιου

Εδώ δεν συντελείται καμία μεταμόρφωση. Η Νύμφη Δρυόπη αγαπήθηκε από τον θεό Φαύνο.

Πώς η αρχαία ελληνική φιλοσοφία μπορεί να βελτιώσει την παραγωγικότητά μας

Το έτος είναι 300 π.Χ. Ο Ζήνων, ένας φημισμένος φιλόσοφος και εκπρόσωπος του Στωικισμού, απολαμβάνει τη μέρα του σε ένα Αθηναϊκό λουτρό. Ξαφνικά, θυμάται μια αγόρευση που χρειάζεται να ετοιμάσει για την επόμενη μέρα. Δεν είναι έτοιμος να φύγει• έχει μόλις αρχίσει να χαλαρώνει μετά από μια δύσκολη εβδομάδα. Αλλά δεν θέλει και να ακυρώσει την αγόρευση.

Τι μπορεί να κάνει σε αυτή την περίπτωση ένας Στωικός φιλόσοφος; Ο φίλος του, Κρίτων ο Θηβαίος, ο διάσημος Κυνικός, θα του έλεγε να φύγει. Το τελετουργικό του λουτρού είναι δείγμα καλοπέρασης και ο άνθρωπος θα πρέπει να ασχολείται με πιο σοβαρές αναγκαιότητες της ζωής.

Ο Ζήνων όμως σκέφτεται πως δεν είναι κυνικός. Ως Στωικός, χρειάζεται να εστιάσει στο τι είναι πιο σημαντικό, όχι πιο επείγον. Η υγεία είναι σημαντική, σκέφτεται λοιπόν. Ο Ιπποκράτης, ο μεγάλος ιατρός, συστήνει καθημερινά μπάνια. Σκέφτεται λοιπόν πως ίσως θα πρέπει να μείνει.

Από την άλλη όμως, η μόρφωση των μαθητών μου είναι σημαντική. Και ως Στωικός, η δουλειά μου με κάνει να νιώθω απόλαυση. Κι αν δεν πάει καλά η αγόρευση, αναρωτιέται ο Ζήνων. Φαντάζεται το χείριστο σενάριο: να χάσει την προσοχή των μαθητών του.

Άρα πρέπει να προετοιμαστώ για να ανακτήσω την προσοχή τους. Ίσως να πάρω μαζί μου ελιές, τις λατρεύουν. Και ακόμα κι αν το μάθημα δεν πάει καλά, κρίνω τον εαυτό μου με βάση τις προθέσεις και τις πράξεις μου. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι έχω πρόθεση να παραδώσω ένα καλό μάθημα. Έτσι ο Ζήνων φτάνει στο συμπέρασμα. Ξέρει τι πρέπει να κάνει, να ξεπεράσει τα συναισθήματα που τον ωθούν να μείνει. Όπως είπε κάποτε: «Ο άνθρωπος κυριαρχεί στον κόσμο, κυριαρχώντας στον εαυτό του».

Ποιες αρχές του στωικισμού μπορούν να μας βοηθήσουν να μεγιστοποιήσουμε την παραγωγικότητά μας

1. Επίλεξε την πολύτιμη εργασία, όχι την επείγουσα

Ο Μάρκος Αυρήλιος, που κυβέρνησε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από το 161 έως το 180 μ.Χ. ήταν ίσως ο πολυγραφότατος συγγραφές της Στωικής φιλοσοφίας. Έγραψε: «Είναι σημαντικό να θυμάσαι ότι η προσοχή που δίνεις σε κάθε πράξη πρέπει να είναι ανάλογη της αξίας της». Το ότι κάτι είναι επείγον δεν σημαίνει αυτόματα ότι είναι και το σημαντικότερο και πολυτιμότερο.

2. Αποφάσισε τι είναι υπό τον έλεγχό σου και μην ανησυχείς για τα υπόλοιπα

Ο Επίκτητος, ένας εξίσου σημαντικός Στωικός φιλόσοφος είπε: «Για να καθορίσω και να ξεχωρίσω τα πράγματα, πρέπει να μπορώ να πω στον εαυτό μου ξεκάθαρα ποια είναι εξωτερικά, όχι υπό τον έλεγχό μας, και ποια έχω την επιλογή να αλλάξω επειδή έχω και τον έλεγχό τους». Αυτός διαχωρισμός μπορεί να μας βοηθήσει να εστιάσουμε το χρόνο και την ενέργειά μας σε αυτά που μπορούμε να ελέγξουμε και να μην χάσουμε χρόνο με όσα ελέγχονται από εξωτερικές δυνάμεις.

3. Ζήσε με πυξίδα τις πράξεις, όχι τα λόγια σου

Τα λόγια είναι οι καλύτεροι φίλοι της αναβλητικότητας. Λέμε στον εαυτό μας ότι θα ασχοληθούμε αργότερα με το project, αλλά φτιάχνουμε δικαιολογίες για να μην το κάνουμε. Αλλά οι Στωικοί δεν ενδιαφέρονται για τα λόγια. Γι’ αυτούς, οι πράξεις είναι τα πάντα. Μπορούμε να κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση τη συμπεριφορά. Με αυτό τον τρόπο, δεν χρειαζόμαστε πολύπλοκα κίνητρα για να κάνουμε πράγματα.

4. Σκέψου το χειρότερο δυνατό σενάριο

Ένας άλλος φίλος της αναβλητικότητας είναι ο φόβος – ο φόβος ότι δεν θα μπορέσουμε να εκπληρώσουμε μια εργασία, ή απλά ο φόβος ότι χρειάζεται σκληρή δουλειά. Με μια πρακτική που ονομάζεται «premeditatio malorum» (Λατινικά), οι Στωικοί πράττουν ενάντια στο φόβο και στα πιθανά εμπόδια. Φαντάζονται ό,τι θα μπορούσε να πάει στραβά και προετοιμάζονται ψυχολογικά για τα πιθανά εμπόδια.

5. Σήμερα θα μπορούσε να είναι η τελευταία σου μέρα, ζήσε το τώρα

Μια απλή, αλλά ισχυρή πρακτική των στωικών είναι να έχουν πλήρη συνείδηση της θνητότητάς μας. Ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι. Απαιτεί μια συνεχή αφοσίωση και δέσμευση στο να απολαμβάνουμε και να εκμεταλλευόμαστε το κάθε λεπτό της ζωής. Ο χρόνος είναι πολύτιμος σύμμαχος των στωικών, όχι εχθρός.

Τους ανθρώπους που χαμογελούν, να τους φέρεσαι με ευγένεια

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ Η εξωτερική λάμψη δεν δίνει αξία στον άνθρωπο. Αξία δίνει η αυτοεκτίμηση κι η εμπιστοσύνη στον εαυτό τουΤι ωραίο που είναι το χαμόγελο. Και πιο πολύ όταν το φοράς και το παίρνεις μαζί σου.

Δεν έχει σημασία πού πηγαίνεις αλλά πόσο διαρκεί η στιγμή που το δείχνεις στον εαυτό σου και στους γύρω σου. Διότι, ένα χαμόγελο ποτέ δεν είναι λάθος, μήτε βάρος. Είναι λάθος δηλαδή, όταν είσαι ερωτευμένος και γελάς χωρίς λόγο;

Ή μήπως θεωρείται αδυναμία από κάποιον που δεν έχει μάθει ποτέ την αισιοδοξία και τη χαρά του γέλιου; Μα και πώς να την μάθει όταν η έκφρασή του δείχνει απελπισία και παράπονο;

Αλήθεια, πότε ήταν η τελευταία φορά που χαμογέλασες; Που ένιωσες ξανά εκείνη την δύναμη, την αξία και την αυτοπεποίθηση ότι ο κόσμος είναι όμορφος ακόμα και αν όλα στην ζωή σου έχουν αλλάξει;

Ένα χαμόγελο δεν βοηθάει μόνο εσένα αλλά και κάποιον άλλον που μπορεί να έχει ξεχάσει να ελπίζει. Είναι ελπίδα να γελάς. Να πιστεύεις και να αγαπάς μαζί. Για αυτό να σέβεσαι όσους χαμογελούν. Να δείχνεις ευγένεια και σεβασμό. Διότι, σπανίζουν και είναι πλέον λίγοι.

Μπορεί να μην δείχνουν την ντροπή, την ανησυχία ή τον φόβο γιατί φορούν το γέλιο, αλλά κατά βάθος πονούν. Αλλά προτιμούν να μοιράζουν τη φωτεινή πλευρά της ζωής γιατί με αυτήν έμαθαν να κυνηγούν τα όνειρά τους.

Αν τους συναντήσεις, μην τους προσπεράσεις. Ανταπέδωσε αυτή την πράξη τους, και χαμογέλα. Ακόμα κι αν δεν σου αρέσει να γελάς, κάνε το για λίγο. Για να γεμίσεις την ψυχή σου και να αυξήσεις τον πληθυσμό του γέλιου που όλο και μαραίνεται.

Και αν τελικά σου άρεσε και εσένα, υιοθέτησέ το και διάδωσέ το παντού. Μη φοβάσαι να χαμογελάς. Δεν το χρωστάς πουθενά. Μόνο στον εαυτό σου και πρέπει να μάθεις επιτέλους να τον κάνεις ευτυχισμένο. Το γέλιο είναι πηγή ζωής. Μην ξεχνάς ποτέ να ξεδιψάς πλάι του.

Η εξωτερική λάμψη δεν δίνει αξία στον άνθρωπο. Αξία δίνει η αυτοεκτίμηση κι η εμπιστοσύνη στον εαυτό του

Η ζωή για τον περισσότερο κόσμο είναι ένας σκληρός αγώνας σε καθημερινή βάση. Ένας αγώνας για επιβίωση, για υποσκέλιση εμποδίων, μια δύσκολη προσπάθεια που οδηγεί σε επιτεύγματα και κατακτήσεις στόχων ή άλλες φορές στην αδικία και την απογοήτευση. Για κάποιους άλλους η ζωή είναι πιο απλή: μια όμορφη βόλτα με ένα ποδήλατο, ένας περίπατος στην εξοχή, μια βουτιά στα δροσερά γαλανά νερά της θάλασσας, μια όμορφη παρέα, το γλυκό χαμόγελο ενός παιδιού, το άγγιγμα ενός χνουδωτού μικρού ζώου. Για άλλους η ζωή είναι συνώνυμη με την απώλεια, τη δυστυχία την αρρώστια και τον πόνο.

Ναι, η ζωή τα περιέχει όλα αυτά αλλά αυτά δεν είναι η ζωή, είναι μονάχα σενάρια μέσα σε ένα ενεργειακό ποτάμι που ρέει ανάμεσά μας και διαμορφώνει ένα τοπίο. Η ζωή δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα απέραντο θέατρο στο οποίο στήνονται ποικίλα σκηνικά και ξετυλίγονται άπειρα σενάρια με αμέτρητους ηθοποιούς. Ο κάθε άνθρωπος παίζει το δικό του ρόλο ή καλύτερα τους ρόλους που επιλέγει να υποδυθεί συχνά εν αγνοία του ή ακόμη κι ως αντίδραση στο ρόλο ενός άλλου που βρίσκεται δίπλα του ή απέναντι του.

Ο άνθρωπος διαφέρει από τον επαγγελματία ηθοποιό επειδή ταυτίζεται με το ρόλο του σε σημείο που χάνει τον αληθινό εαυτό του ενώ ο δεύτερος γνωρίζει καλά ποιος είναι και τι κάνει πάνω στη σκηνή, μόλις ακουμπήσει το κουστούμι του στο βεστιάριο του θεάτρου θα αποποιηθεί το ρόλο που υποδύθηκε και θα γίνει και πάλι ο εαυτός του ή μήπως απ’ εκείνη τη στιγμή γίνει κι αυτός ένας ακόμη ταυτισμένος με την αδήριτη πραγματικότητα άνθρωπος; Κάπως έτσι.

Η ύπαρξη του ανθρώπου μέσα στη ροή των φαινομένων θα μπορούσε να είναι ένα ατέλειωτο παιγνίδι γνώσεων, παρατήρησης και χαράς, αν δεν επέτρεπε στη προσκόλληση να τον βυθίσει τόσο πολύ στην υλική πραγματικότητα. Αν δεν επέτρεπε σε εκατοντάδες ‘’πρέπει’’ να καθορίσουν τη συμπεριφορά του και σε χιλιάδες ‘’θέλω’’ να τον παρασύρουν με ορμή σε ανώφελους στόχους, αντεκδικήσεις, συγκρουόμενες επιθυμίες, πάθη και μίση.

Κάθε άνθρωπος όμως από τη παιδική ηλικία ακόμη αρχίζει και δομεί τη προσωπικότητά του πάνω σε πεποιθήσεις, σε δόγματα και σε αξίες που έχουν τη δύναμη να κατευθύνουν τα βήματα του μέσα στη ζωή. Επιθυμεί τον έλεγχο των καταστάσεων αλλά δεν γνωρίζει πως η τέχνη της ζωής βρίσκεται στη γνώση ότι όλα είναι εκτός ελέγχου και για να είμαστε περισσότερο ακριβείς, θα ήταν φρονιμότερο να θεωρούσε πως στη καθημερινότητα είναι όλα αναμενόμενα και τίποτε δεν ελέγχεται.

Το μόνο που μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος είναι η παρούσα στιγμή ενώ το μέλλον και το παρελθόν ζουν μόνο μέσα στη σκέψη και δε μπορούν να βιωθούν παρά μόνο με τη φαντασία. Ωστόσο αν κι η φαντασία είναι ένα πολύτιμο δημιουργικό εργαλείο δε χρησιμοποιείται με τον ορθό τρόπο αλλά καταντάει συνώνυμο της ανώφελης ονειροπόλησης που συχνά είναι φορτισμένη με ένα συναίσθημα χαρμολύπης.

Πώς θα μπορούσε ο άνθρωπος να ζήσει σαν να πρόκειται για μια κίνηση πάνω σε ένα συμπαντικό επιτραπέζιο παιγνίδι; Να μη τον νοιάζει τίποτε παρά μόνο να βιώσει μια πολύτιμη εμπειρία της στιγμής; Να ρουφήξει το νέκταρ από το παρόν και να βαδίσει στον επόμενο σταθμό γεμάτος από την απόλαυση που γεύτηκε;

Ένα πρώτο και βασικό μέλημα είναι να ξεφορτωθεί όλα όσα δεν του επιτρέπουν να γίνει ανάλαφρος όπως ένα μικρό παιδί.

Οι πεποιθήσεις έχουν τη δύναμη να παγιδεύουν τον άνθρωπο μέσα σε κόσμους που ανακυκλώνουν ρόλους προσκόλλησης. Ένα παιδί μόλις ενηλικιωθεί βαδίζει σύμφωνα με τους κανόνες των “πρέπει” μιας κοινωνίας ή των γονέων του. Ένας κανόνας δεν είναι απαραίτητα αρνητικός αλλά ένας ρόλος δεν είναι απαραίτητο να μπει σε ένα καλούπι κανόνων. Το παιδί γίνεται ενήλικος και χάνει την ανεμελιά του, πιάνεται στη μέγγενη των “πρέπει” και για να μπορέσει να επιβιώσει, προσπαθεί να ικανοποιήσει αυτά τα “πρέπει” αφήνοντας στην άκρη πολλά από τα “θέλω” του.

Έτσι ξεκινά και σπουδάζει, παίρνει ένα πτυχίο μαθαίνει μια ξένη γλώσσα και διαπιστώνει ότι όλοι κατέχουν τα ίδια τυπικά προσόντα, έτσι ο αγώνας για την εξεύρεση δουλειάς παραμένει δύσκολος και συνεχίζει την προσπάθεια απόκτησης προσόντων. Μαθαίνει και δεύτερη ξένη γλώσσα, παίρνει και δεύτερο πτυχίο αλλά διαπιστώνει ότι το επίπεδο των απαιτήσεων ανεβαίνει γενικά κι έτσι αντιλαμβάνεται ότι “πρέπει” να αποκτήσει κι ένα μεταπτυχιακό το οποίο σε λίγο θα είναι επίσης λίγο για να τον κάνει να ξεχωρίσει από το πλήθος των ανταγωνιστών. Μήπως χρειάζεται πλέον κι ένα διδακτορικό; Μετά σκέφτεται ότι ίσως είναι προτιμότερη η μετανάστευση για την αναζήτηση καλύτερης τύχης.

Ο αγώνας γίνεται αδιάκοπος και το επίπεδο των απαιτήσεων συνεχώς ανεβαίνει κι όλες οι επιλογές για μια διέξοδο καταλήγουν σε αδιέξοδο επειδή σπάνια ο άνθρωπος κυνηγάει τα όνειρα του ενώ συνήθως κυνηγάει χίμαιρες. Η επαγγελματική αποκατάσταση ένα από τα πιο δυνατά “πρέπει” των ανθρώπων κατάντησε μαραθώνιος αγώνας απόκτησης τίτλων κι εν ολίγοις πολλών ετών σκληρής προσπάθειας τις περισσότερες φορές για να ικανοποιήσει τα “θέλω” των άλλων παρά τα δικά του.

Μια απλή ζωή θα αρκούταν σε μια απλή εργασία με έναν απλό μισθό αλλά αυτή η επιλογή δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να αγοράσει όλα τα καταναλωτικά αγαθά που οι βιομηχανίες καθημερινά παράγουν. Η γνώση θα μπορούσε να είναι ελεύθερη και συνεχής δίχως τον καταναγκασμό απόκτησης τίτλων που θα την αποδείκνυε για να τη χρησιμοποιήσει σε μια συνέντευξη.

Ποιος διαμόρφωσε το σημερινό παιγνίδι στις κοινωνίες των ανθρώπων; Και γιατί οι παίκτες αποδέχθηκαν αυτούς τους κανόνες; Το πιο σημαντικό όμως από τις απαντήσεις αυτών των ερωτημάτων είναι ότι ακόμη κι έτσι οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται αυτό που κάνουν ως παιγνίδι αλλά ως συνθήκη ζωής. Όλη η ύπαρξη του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με τον αδυσώπητο ρόλο που υποδύεται.

Γιατί δεν αρκεί στον άνθρωπο μια απλή εργασία για να αποκτήσει τα προς το ζην; Μια βόλτα στη θάλασσα, στο βουνό, στην ύπαιθρο; Να συζητήσει με φίλους να ασχοληθεί με έναν κήπο, να μυρίσει το ευωδιαστό άρωμα των λουλουδιών που φυτρώνουν μόνα τους στη φύση, να παίξει σαν παιδί με παιγνίδια που έφτιαξε με τα χέρια του;

Γιατί πασχίζει συνεχώς να αποκτήσει περισσότερα; Γιατί μάχεται με τους άλλους για υλικά αγαθά; Τι είναι αυτό που δεν του επιτρέπει να απολαύσει τη ζωή και βυθίζεται συνεχώς στην οδύνη; Η σύνδεση της ύπαρξης του με όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα από το περιβάλλον του κι η ταύτιση της προσωπικής του αξίας μ’ αυτά.

Το βλέμμα του ανθρώπου είναι στραμμένο συνεχώς έξω από τον εαυτό του. Οι επιθυμίες του αναδύονται από, και προβάλλονται σε έναν υλικό κόσμο ενώ η κτήση τους ή μη διαμορφώνει τον εσωτερικό του κόσμο. Χαίρεται όταν όλα πάνε όπως επιθυμεί, όταν αποκτά όλα όσα επιθυμεί και λυπάται όταν όλα πάνε στραβά, απογοητεύεται όταν τα πράγματα που ποθεί δεν αποκτώνται, πενθεί ή οργίζεται όταν πράγματα ή άνθρωποι απομακρύνονται από κοντά του. Αυτός ο άνθρωπος είναι μια συνάρτηση των πραγμάτων που υπάρχουν γύρω του και δίχως αυτά είναι ένα μηδενικό.

Κι όμως δεν είναι ένα μηδενικό, ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν θα γίνει, αρκεί να κατανοήσει ότι ή υποκρίνεται αυτό που είναι ή έχει χάσει τον πραγματικό του εαυτό. Ο άνθρωπος πρέπει άμεσα να αφυπνιστεί και να υποδυθεί τον έναν και μοναδικό ρόλο που του ταιριάζει: αυτόν του αληθινού του εαυτού πετώντας τις ψεύτικες ταυτότητες και τις επίπλαστες ετικέτες που κόλλησε πάνω του για να αρέσει ή για να γίνει μέρος ενός συστήματος φοβούμενος ότι θα απορριφθεί.

Αυτό που λάμπει όμως δεν είναι πάντα χρυσός και δε χρειάζεται η εξωτερική λάμψη για να προσδώσει αξία στον αληθινό άνθρωπο. Αρκεί η αυτοεκτίμηση του κι η εμπιστοσύνη στον εαυτό.

Το «τίποτα» καμουφλαρισμένο σε «κάτι»

Υπάρχουν Άνθρωποι με όλα τα γράμματα κεφαλαία και… ανθρωπάκια. Κάποιοι από αυτούς ξεχωρίζουν, διαπρέπουν, γίνονται πρότυπο ζωής, φωτίζουν όποιον λάχει στην πορεία τους και τον παρασέρνουν σε ούριους ανέμους και κάποιοι από αυτούς ποδοπατούν, καταπατούν, σακατεύουν αιμοσταγή, αδίστακτα, στυγνά, με μαθηματική ακρίβεια ρυθμισμένα σαρκοφάγα όντα.

Δίχως αισθήματα, ανίκανοι να αγαπήσουν. Αλαζόνες, γεμάτοι έπαρση, με δική τους λογική, κρύβονται πίσω από τα λόγια και τις μεγαλειώδεις – τιποτένιες – άδειες πράξεις. Άνθρωποι κενοί. Να ντρέπεσαι που ανήκεις στο ίδιο είδος. Η τιμωρία τους είναι ο ίδιος ο εαυτός τους.
  
Και οι δύο σε σημαδεύουν, αφήνοντας πάνω σου, αλλά και στην ανθρωπότητα, τα δικά τους χνάρια. Ποιοι είναι τι, είναι εύκολο να βρεθεί. Αν και σε πολλούς μπορεί να πάρει καιρό, χρόνια να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν και αυτοί. Όταν πλέον δυσκολεύονται ακόμα και να ανασάνουν, τα σημάδια ήταν πάντα εκεί και περίμεναν απλά κάποιος να τα δει.

Σαν βρεθούν στο δρόμο σου, μην επιτρέψεις ούτε χαμόγελο αλλά ούτε ένα δάκρυ σου να τους χαρίσεις. Γιατί αυτή είναι η τροφή τους, ρουφάνε το συναίσθημά σου και το κακό, ο φόβος, η ανασφάλεια, η απογοήτευση πολλαπλασιάζονται με ταχύτερους ρυθμούς απ’ ό,τι ποτέ θα μπορούσες να φανταστείς. Μετά εξουσιάζουν τη σκέψη σου, την ψυχή σου και τέλος όλη την ύπαρξή σου.

Έχουν την ιδιαιτερότητα με μεγάλη μαεστρία ό,τι καλό έχεις ή νιώθεις να το καταστρέφουν, να το δηλητηριάζουν, να το εκμηδενίζουν, να το εξαφανίζουν. Μόνο μαυρίλα σου φέρνουν. Κλέβουν την πνοή σου. Ναζί της ψυχής, καταχραστές της εξουσίας, καμουφλαρισμένη καλά δημοκρατία.

Το Τίποτα δεν είναι τίποτα, είναι απλό, αγνό, τίμιο, ειλικρινές αθώο, ένα απλό· μικρούτσικο Τίποτα. Όπως και το Κάτι δεν είναι κάτι ανησυχητικό, είναι απλά ο εαυτός του, δυναμικό ή αδύναμο, σπουδαίο ή ασήμαντο, μεγάλο ή μικρό, όμορφο ή άσχημο, ευφυές ή ανόητο, είναι αυτό που είναι.

Αυτό όμως το Κάτι που έχει μέσα του Τίποτα, είναι να το φοβάσαι, να το αποφεύγεις, να το λυπάσαι. Γιατί ποτέ δεν θα καταφέρει να γίνει Κάτι και αυτό είναι η καταστροφή του, όπως και των γύρω του, όπως και όλων όσων το πλησιάζουν. Μέσα στην αγωνία του να κρύψει το τίποτα θα καταστρέψει δάση, βουνά και θάλασσες.

Εσένα και ό,τι σε περικλείει, τον αέρα που αναπνέεις και τη γη που πατάς, αφού σίγουρα και το ίδιο το τίποτα δεν μπορεί να ζει ως κάτι. Σάπιο, παλιό, κακοκαιρισμένο με μυρωδιά μούχλας, υγρασίας, πολυχρονισμένης σκόνης, κακίας και εκδίκησης, καμουφλαρισμένο σε ένα γέλιο ψυχωτικό, σε μια ευφυΐα τρομακτική στα όρια της τρέλας, σε μια ουτοπική ευφορία. Το Τίποτα είναι πλέον επικίνδυνο, χολωμένο, ολέθριο. Τοξικό, για όποιον τύχει να οσμιστεί έστω ένα ψεγάδι το καλά κρυμμένου του εαυτού.

Αποσύρσου, τρέχα. Τρέχα όσο πιο γρήγορα μπορείς, βγάλε φτερά και πέτα, πέτα όσο πιο μακριά μπορείς, για να καταφέρεις να σωθείς. Κάνε αυτό το δώρο σε εσένα. Το αντίθετο μην το φοβάσαι. Το καλά κρυμμένο Κάτι σε Τίποτα. Κάνε του μια αγκαλιά, χάρισέ του ένα χαμόγελο, πες του μια ζεστή, ειλικρινή κουβέντα κι αυτό θ’ ανοίξει τα φτερά του, θα πετάξει ψηλά και θα πάρει κι εσένα μαζί του στο μαγικό ταξίδι της μεταμόρφωσης.

Το τίποτα και το κάτι που έχει γίνει βεβιασμένα τίποτα να φοβηθείς, μόνο όταν το ενοχλείς· σαν τίποτα που είναι, δεν έχει και τίποτα να χάσει και από απλό ασήμαντο τίποτα⋅ θε να θεριέψει και γίνει κάτι, αληθινό κάτι, όχι καμουφλαρισμένο. Παλιωμένη αγάπη, κουρελιασμένη ζωή, σαν σάπιο ξύλο που το ξέβρασε η θάλασσα.

Πρέπει να ξανασηκωθείς. Ήρθε ο χρονισμός της αλλαγής. Μη μεμψιμοιρείς, διώξε την πικρία. Αφού γλίτωσες από το ναυάγιο, ποια φουρτούνα πια να σε τρομάξει; Απλά πίστεψε σ’ αυτά που νιώθεις και υποστηρίξέ τα. Αγάπα σε. Υποστήριξε – στήριξέ σε.

Δώσαμε αξία εκεί που δεν ήξεραν να εκτιμούν

Και φτάνει εκείνη η στιγμή που συνειδητοποιείς τι έδωσες, τι είπες, τι αισθάνθηκες για λάθος ανθρώπους που πίστεψες ότι σου αξίζουν κι ότι είναι ό,τι καλύτερο σου έχει συμβεί κι εσύ ανοίχτηκες, μοιράστηκες, δέθηκες κι όμως τώρα βλέπεις πόσο λάθος έκανες, ποσό αφελής ήσουν που πίστεψες σε αυτούς κι ακόμα περισσότερο σε εσάς.

Σ’ εσάς που πάλεψες με τόσο κόπο να κρατήσεις αυτό που είχατε. Έδειξες υπομονή κι επίμονη γιατί σου έμαθαν πως έτσι είναι οι σχέσεις. Θέλουν τον χρόνο τους και μεράκι για να αντέξουν. Έτσι εσύ στον βωμό του έρωτα θυσίαζες χρόνο, συναίσθημα, αντοχές και το έκανες με τόσο ενθουσιασμό.

Έκανες ηλίθιους συμβιβασμούς, ανώφελες υποχωρήσεις, άφησες να σε ποδοπατήσουν γιατί πίστευες μέσα σου ότι θα πετύχει, για την ακρίβεια, ήθελες τόσο να πετύχει. Απλά λίγο σπρώξιμο θέλει, έλεγες.

Είναι δύσκολο όμως το «εμείς» και το «μαζί». Δε θέλει προσπάθεια μόνο από έναν. Το παιχνίδι αυτό είναι ομαδικό, αν ο ένας πάει πάσο χάνετε κι οι δυο. Αν ο ένας παίξει για την πάρτη του, αργά ή γρήγορα πάλι δε θα τα καταφέρατε.

Σαφέστατα, πάντα κάποιος απ’ τους δυο θα νιώθει πιο πολλά , θα δίνει πιο πολλά, θα είναι έτοιμος να θυσιάσει και να θυσιαστεί, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ο άλλος θα μείνει άπραγος. Ανιδιοτελείς οι σχέσεις, βλέπεις, όμως ανιδιοτελής είναι ο άνθρωπος που δίνει χωρίς συμφέρον και προσωπικό όφελος, όχι αυτός που δεν περιμένει τίποτα γιατί ο άλλος δεν τον υπολογίζει.

Συχνά μπερδεύουμε τον πραγματικό έρωτα με κάτι φτηνιάρικες απομιμήσεις που δεν έχουν καν λόγο ύπαρξης. Ίσως να φταίμε κι εμείς που αφήνουμε να κάνουν κουμάντο στην καρδιά μας, ίσως να φταίνε κι αυτοί που δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν το παραμικρό.

Και φτάνει εκείνη η αναθεματισμένη ώρα που συνειδητοποιείς ποσά έδωσες, ποσά κράτησες για σένα και τι εκτίμησε ο άλλος από αυτά. Και τότε απογοητεύεσαι, νιώθεις κενός και τι κατάφερες; Τώρα αυτά που έκανες κι είπες φαντάζουν τόσο άσκοπα, τόσο ανούσια αφού ο άλλος δεν έκανε τίποτα για να δώσει αξία.

Σκέφτεσαι πάλι πώς είναι δυνατόν να μην είδε τίποτα από όλα αυτά, να μην αντέδρασε σε κάτι, βρε αδελφέ. Μα γιατί να το κάνει άλλωστε; Κανείς δε χρωστάει σε κανέναν και κανείς δεν αναγκάζει κανέναν να κάνει κάτι που δε θέλει, μονός σου πήρες το ρίσκο κι οι συνέπειες δικές σου.

Κι ύστερα, πες μου, πώς σου φαίνεται που όσα έκανες εσύ με κόπο και πείσμα, ο άλλος τα γκρεμίζει έτσι απλά μόνο με ένα βλέμμα, με μια λέξη, με μια κίνηση; Κι εσύ εκεί επιμένεις να τα ξαναχτίσεις όλα απ’ την αρχή κι αυτή τη φορά, βέβαια, στα μέτρα του έτσι ακριβώς όπως αρέσει σε εκείνον. Κι όλα αυτά γιατί;

Μόνο και μόνο γιατί φοβάσαι να παραδεχτείς στον ίδιο σου τον εαυτό ποσό λάθος έκανες ακόμη μία φορά, που έδωσες σε λάθους ανθρώπους. Γιατί πίστευες ότι είναι ο σωστός άνθρωπος, ότι αυτός σου αξίζει, ότι αυτός είναι το άλλο σου μισό. Κάποια στιγμή τελειώνει αυτό το παραμυθάκι, αυτός φεύγει κι εσύ ξυπνάς και βλέπεις πως όλα πήγαν χαμένα, θυμώνεις με σένα που πίστεψες πάλι λανθασμένα.

Όταν όμως έρχεται η στιγμή που ο σωστός άνθρωπος μπαίνει στην ζωή σου, κομπλάρεις διότι καιρό τώρα έχεις πάψει να πιστεύεις σε αυτούς. Τότε αντιλαμβάνεσαι πραγματικά ποσά λάθος πράγματα επένδυσες σε τόσο λάθος ανθρώπους.

Πίστευες βλακωδώς ότι ήταν ό,τι καλύτερο σου έχει συμβεί, και να που έρχονται άνθρωποι που αξίζουν τόσα κι αλλά τόσα, όμως εσύ τα έδινες από εδώ κι από εκεί, σε άτομα ανίκανα να εκτιμήσουν, να παλέψουν γι’ αυτόν που είχαν διπλά τους.

Δειλοί άνθρωποι που το μόνο που ήξεραν να κάνουν είναι να παίρνουν και να φεύγουν. Γιατί τι άλλο να δώσεις, μάτια μου, και ποιος σου εγγυάται ότι δε θα πληγωθείς πάλι, ότι δε θα πετάξουν με τόση ευκολία όπως έκαναν τόσοι και τόσοι.

Και το ερώτημα είναι το εξής: στον απολογισμό που κάνεις, ποιος μένει τελικά;

Γιατί όλα τα ωραία κάποτε πληγώνουν

Καμιά φορά η ζωή φέρνει τα πάνω κάτω εκεί που όλα μοιάζουν άρτια και τόσο παραμυθένια.. η μαγεία εξαφανίζεται έτσι ξαφνικά. Πολλές φορές οι σχέσεις που διαμορφώνουμε με κάποιους ανθρώπους είναι τόσο έντονα δεμένες συναισθηματικά, που μας είναι πραγματικά δύσκολο να τις αποχωριστούμε. Οι στιγμές, τα χρόνια, τα συναισθήματα, ΟΛΑ, λες και πρέπει να αποχωριστείς όλο σου τον κόσμο.

Κι όμως καλούμαστε να εγκαταλείπουμε όλες τις σκέψεις, τις αναμνήσεις στο πίσω μέρος του μυαλού μας και να προχωράμε. Να αφήνουμε πίσω όλα αυτά που αποκομίσαμε, όλες τις όμορφες και πρωτόγνωρες στιγμές, από ανθρώπους που μας πρόσφεραν τις πιο υπέροχες εμπειρίες, αλλά και αυτές που μας στοίχισαν και μας σημάδευσαν όσο ποτέ άλλοτε και πλέον να οδεύουμε προς άλλη κατεύθυνση. Δυστυχώς ναι, όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν όσο κι αν αρνούμαστε να το πιστέψουμε, έχουν ημερομηνία λήξης.

Όταν κάτι τελειώνει, είναι επόμενο να προκαλεί μεγάλες ανοιχτές πληγές που πληγώνουν πολύ και που μόνο το πέρασμα του χρόνου θα κατορθώσει να τις επουλώσει. Όταν περιτριγυρίζει και ελλοχεύει μέσα στο μυαλό σου η σκέψη πως τίποτα δεν θα αλλάξει και πως ό,τι κι αν συμβεί δεν θα είναι ποτέ πια το ίδιο, όσο και αν προσπάθησες να το γλιτώσεις ξανά και ξανά, τότε ήρθε η στιγμή που πρέπει να το αποδεχθείς και να βάλεις ένα τέλος οριστικό.

Πολλές φορές προσφέρουμε και με το παραπάνω στον άνθρωπο που πιστεύουμε και νιώθουμε δικό μας κάτι που δεν αγοράζεται, κάτι που δεν μπορείς να αποκτήσεις εύκολα, κάτι τόσο σπάνιο, αληθινή αγάπη και με το αξιοσημείωτο. Παραχωρείς με την καρδιά σου, συγχωρείς ξανά και ξανά, συμβιβάζεσαι, αποδέχεσαι ..Γιατί τα αισθήματα που πηγάζουν μέσα σου για κάποιον είναι τόσο μα τόσο ισχυρά, που δεν μιλάει καθόλου η λογική και δρας ανεξέλεγκτα.

Κι όμως οι πολλές πτώσεις πολλές φορές και οι πολλές φθορές, οδηγούν στο σημείο να σε τραντάζουν τόσο πολύ, κάνοντας σε να αντιληφθείς πως όσο κι αν προσπαθείς, όσο κι αν παλεύεις, όσο και αν ελπίζεις ,τίποτα δεν θα αλλάξει και η αγάπη δεν αρκεί και αδυνατεί να τα αλλάξει. Τίποτα δεν μπορεί να πάρει πίσω τις απρεπείς συμπεριφορές, τα σκληρά λόγια, τα ψέματα, τους απανωτούς τσακωμούς, τις στεναχώριες... τίποτα.

Έπειτα εκεί είναι που συνειδητοποιείς πως δεν σου αξίζει να αναλώνεσαι άλλο και τότε ευελπιστείς σε κάτι καλύτερο, σε κάτι που θα επαναφέρει την λάμψη μέσα στη ζωή σου κάτι που ο μοναδικός του στόχος είναι ένα μόνιμο χαμόγελο στο πρόσωπο σου, εκεί είναι που αντιλαμβάνεσαι πως πρέπει να παραχωρήσεις την καρδιά σου σε χέρια που αξίζουν να την κρατήσουν , σε χέρια ασφαλή που θα επιδιώξουν να μην σε θλίβουν, που θα σε σέβονται και θα σε κάνουν ευτυχισμένη/ο με κάθε τρόπο, σε χέρια επάξια..

Γιατί όλα κάποτε τελειώνουν, έτσι και οι σχέσεις των ανθρώπων. Όσο κι αν ο καθένας ΘΕΛΕΙ και προσπαθήσει να τις κρατήσει. Όταν κάτι είναι αποτελειωμένο τίποτα δεν μπορεί να το μεταβάλλει πια. Κι έτσι το ‘’παραμύθι’’ λαμβάνει τέλος. Κι εκεί είναι που αναρωτιόμαστε. Γιατί όλα τα ωραία κάποτε πληγώνουν; Γιατί όλα τα ωραία πρέπει να τελειώνουν; Γιατί να μην κρατάνε για πάντα; Κι δημιουργούνται άλλα τόσα ερωτήματα που ο καθένας έχει την δική του διαφορετική απάντηση να προσφέρει..

Κι όμως μετά από κάθε τέλος να κρατάς τα καλά, να είσαι ευγνώμων και να προχωράς, να χαίρεσαι που το βίωσες για όσο ήταν εφικτό να κρατήσει.

Κάθε τέλος είναι μια νέα αρχή να μην σε φοβίζει..

Να φροντίζεις να μην δίνεις την καρδιά σου δεξιά και αριστερά γιατί είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχεις.

Γιατί τα ωραία λόγια είναι πειστικά

Ας υποθέσουμε ότι διεκδικείτε τη δουλειά των ονείρων σας.  Φτιάχνετε το βιογραφικό σας όσο πιο κολακευτικό γίνεται.  Στη συνέντευξη πρόσληψης, τονίζετε τις επιτυχίες, τα ταλέντα και τις ικανότητές σας και αποσιωπάτε ό,τι θα μπορούσε να σας μειώσει.  Όταν σας ρωτάνε αν μπορείτε να αυξήσετε τον τζίρο κατά 30% μειώνοντας ταυτοχρόνως το κόστος στο ίδιο ποσοστό, απαντάτε με ήρεμη φωνή: «Βασιστείτε πάνω μου».  Ακόμα κι αν μέσα σας τρέμετε και αναρωτιέστε πώς θα μπορούσε ποτέ να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, κάνετε το παν για να αποκτήσετε αυτήν τη θέση.  Ας πάρετε πρώτα τη θέση και αργότερα θα ρυθμίσετε τις λεπτομέρειες.  Ξέρετε ότι αν είχατε δώσει ρεαλιστικές απαντήσεις θα είχατε βγει από το παιχνίδι.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι είστε δημοσιογράφος και ότι έχετε μια καταπληκτική ιδέα για βιβλίο.  Το θέμα είναι σε όλα τα χείλη.  Βρίσκετε έναν εκδότη έτοιμο να σας δώσει μια πολύ καλή προκαταβολή.  Αλλά θέλει να δεσμευτείτε με κάποια ημερομηνία.  Βγάζει τα γυαλιά του και σας κοιτάει: «Πότε πιστεύετε ότι θα μπορέσετε να μου παραδώσετε το χειρόγραφο; Σε έξι μήνες;».  Παρά λίγο να πνιγείτε, διότι δεν έχετε ακόμα γράψει βιβλίο σε διάστημα λιγότερο από τρία χρόνια.  Αλλά απαντάτε: «Σύμφωνοι, βασιστείτε πάνω μου».  Φυσικά, θα προτιμούσατε να μη λέτε ψέματα, αλλά ξέρετε ότι δεν έχετε καμία ελπίδα να εκδώσετε το βιβλίο σας λέγοντας την αλήθεια.  Μόλις πάρετε στα χέρια σας το συμβόλαιο και την προκαταβολή, θα κάνετε τον εκδότη σας να περιμένει –με μια καλή «διαχείριση δικαιολογιών».

Στην ειδική ορολογία, αυτή η συμπεριφορά ονομάστηκε στρατηγική ψεύτικη δήλωση.  Όσο σημαντικότερο είναι το διακύβευμα, τόσο χάνετε το μέτρο.  Οι στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις δεν πιάνουν παντού.  Αν ο οφθαλμίατρός σας σας υπόσχεται για πέμπτη συνεχόμενη φορά ότι θα σας ξαναδώσει τέλεια όραση, αλλά εσείς βλέπετε όλο και χειρότερα μετά από κάθε του επέμβαση, θα έρθει μια στιγμή που δε θα τον παίρνετε πια στα σοβαρά.  Αντιθέτως, αν το διακύβευμα είναι μοναδικό («μια κι έξω»), οι στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις αξίζουν τον κόπο –για παράδειγμα, σε μια συνέντευξη πρόσληψης, όπως είδαμε προηγουμένως.  Η ίδια εταιρεία δε θα σας προσλάβει πολλές φορές –ή μία ή ποτέ.

Ποια σχέδια είναι πιο ευάλωτα στις στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις; α) Τα κολοσσιαία σχέδια των οποίων κανείς δε φέρει την ευθύνη (παραδείγματος χάριν, διότι η κυβέρνηση που παράγγειλε το έργο καταψηφίστηκε στις τελευταίες εκλογές).  β) Τα σχέδια στα οποία εμπλέκονται πολλές επιχειρήσεις που πετάνε το μπαλάκι η μία στην άλλη.  γ) σχέδια που η αποπεράτωσή τους προβλέπεται αρκετά μακροπρόθεσμα.

Κανείς δε γνωρίζει καλύτερα τα μεγαλεπήβολα σχέδια από τον Μπεντ Φλάιβμπεργκ, καθηγητή στην Οξφόρδη.  Γιατί τα φιλόδοξα σχέδια συνοδεύονται, σχεδόν πάντα, από κόστος μεγαλύτερο του προβλεπομένου κι από καθυστερήσεις; Διότι, κατά κανόνα, δε χρηματοδοτείται το καλύτερο σχέδιο, αλλά αυτό που φαίνεται καλύτερο στο χαρτί.  Ο Φλάιβμπεργκ το ονομάζει «αντίστροφο δαρβινισμό»: αυτός που εντυπωσιάζει περισσότερο ανταμείβεται και παίρνει τη δουλειά.  Οι στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις είναι λοιπόν ασύστολα ψέματα; Οι γυναίκες που βάζουν πούδρα στο πρόσωπο για να δείχνουν πιο όμορφες ψεύδονται; Οι άντρες που νοικιάζουν Πόρσε για επίδειξη πλούτου ψεύδονται; Ναι, αλλά παραβλέπουμε συστηματικά αυτά τα ψέματα.  Και εξίσου συστηματικά τις στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι στρατηγικές ψεύτικες δηλώσεις είναι ανώδυνες.  Αλλά μπορούν να γίνουν επικίνδυνες όταν έχουν να κάνουν με κάτι πραγματικά σημαντικό –την όρασή σας ή τους μελλοντικούς συνεργάτες σας, για παράδειγμα.

Ηθικό δίδαγμα: Όταν έχετε να κάνετε με κάποιο άτομο (έναν υποψήφιο για μια θέση, έναν συγγραφέα, έναν οφθαλμίατρο), μη δίνετε σημασία σ’ αυτά που σας λέει, αλλά σ’ εκείνα που έχει επιτύχει στο παρελθόν.  Και, όταν πρόκειται για σχέδια, λάβετε υπόψη τις προθεσμίες, τα πλεονεκτήματα και το κόστος συγκρίσιμων σχεδίων και απαιτήστε να σας εξηγήσουν γιατί το εν λόγω σχέδιο είναι πολύ πιο αισιόδοξο από τα άλλα.  Δείξτε το σ’ έναν έμπειρο και σοβαρό οικονομολόγο που θα το ξεψαχνίσει.  Εντάξτε στο συμβόλαιο ρήτρα που να προβλέπει βαρύ πρόστιμο σε περίπτωση υπέρβασης του κόστους και των προθεσμιών.  Για σιγουριά, πάντως, ενεργήστε ώστε να σας έχει μεταβιβάσει το ποσό που προβλέπει το πρόστιμο σ’ έναν λογαριασμό εκ των προτέρων.

Οι ρίζες του Άγχους

Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι πιστεύουν ότι γεννιόμαστε για να αναζητήσουμε και να επιλέξουμε εμείς τον σκοπό σε έναν κόσμο που πολλές φορές προκαλεί σύγχυση και αποπροσανατολίζει. Κατά τον ίδιο τρόπο, έχουμε διαρκώς ανάγκη να βρίσκουμε τις δικές μας αξίες και το δικό μας νόημα για τη ζωή μας.

Από όλους τους υπαρξιστές στοχαστές, με επηρέασε περισσότερο ο Γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976), ευρύτερα γνωστός για το έργο του Είναι και χρόνος (1927), το οποίο θεωρείται ένα από τα σημαντικά έργα φιλοσοφίας του εικοστού αιώνα. Η σημασία της σκέψης του Χάιντεγκερ για την κατανόηση των συναισθημάτων γίνεται εμφανής αν λάβουμε υπόψη μας τη διάκριση που κάνει μεταξύ δύο βασικών τρόπων θέασης του κόσμου, για τους οποίους υιοθέτηση δύο ενδιαφέροντες, καινοφανείς όρους: παρεύρεση (Vorhandenheit) και προχειρότητα (Zuhandenheit). Η παρεύρεση είναι η θεωρητική κατανόηση της πραγματικότητας, ο τρόπος με τον οποίο παρατηρούμε και διατυπώνουμε θεωρίες για τα πράγματα, και ο τρόπος με τον οποίο γνωρίζουμε τελικά τα γεγονότα για τον κόσμο, μέσω της ουδέτερης εξέτασης- ο τρόπος που υιοθετούσε ένας επιστήμονας.

Η προχειρότητα αφορά την εμπλοκή μας με τον κόσμο- πώς συνδεόμαστε με αυτόν μέσω των αλληλεπιδράσεών μας με αντικείμενα και ανθρώπους σε διάφορες καταστάσεις. Ο Χάιντεγκερ προσέδωσε μεγαλύτερη δύναμη στην προχειρότητα, θέλοντας έτσι να τονίσει ότι η εμπειρία μας από τον κόσμο επισκιάζει την επιστημονική γνώση που έχουμε γι’ αυτόν. Είναι αυτή που προηγείται, το πώς καταφέρνουμε σε πρώτη φάση να γνωρίσουμε τον κόσμο. Ομοίως, θα μπορούσε κάποιος να πει, η εμπειρία των συναισθημάτων επικρατεί των θεωρητικών αντιλήψεων μας γι’ αυτά. Ο Χάιντεγκερ πίστευε ότι η επιστήμη δεν μπορεί να συλλάβει πλήρως τη βιούμενη εμπειρία του άγχους.

Για τον Χάιντεγκερ, άγχος και φόβος ήταν ξεκάθαρα διακριτά. Όπως έγραψε, φόβος και άγχος είναι “συγγενικά φαινόμενα” που συχνά συγχέονται, αλλά πρέπει να διακρίνονται. Κάτι απειλητικό είναι “τρομακτικό” αν έχουμε να το αντιμετωπίσουμε ως συγκεκριμένη και πραγματική οντότητα. Αντιθέτως, “αυτό μπροστά στο οποίο νιώθει κάποιος άγχος, είναι εντελώς αόριστο”. Το άγχος δεν “γνωρίζει” για ποιο λόγο υφίσταται, αφού η απειλή δεν βρίσκεται κάπου συγκεκριμένα και δεν διαθέτει καμιά ταυτοποιήσιμη πηγή.

Ο σπουδαίος φιλόσοφος θεωρούσε ότι το άγχος είχε ιδιαιτέρως μεγάλη σημασία. Όπως πρέπει να μπορούμε να νιώθουμε φόβο, ώστε να επιβιώνουμε απέναντι σε πραγματικούς κινδύνους, γιατί χρειαζόμαστε και το άγχος, απλώς για να “υπάρχουμε” στον κόσμο. Τι εννοούσε ο Χάιντεγκερ με αυτό; Καθημερινά προηγούμαστε στον κόσμο και διαπλεκόμαστε με ένα δίκτυο πραγμάτων, ανθρώπων, πράξεων και περιστάσεων. Σηκωνόμαστε το πρωί, πηγαίνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο, πηγαίνουμε στη δουλειά, συναντάμε τους συναδέλφους και τους φίλους μας, πηγαίνουμε στο γυμναστήριο ή στην παμπ, προγραμματίζουμε τις διακοπές μας, αγοράζουμε ένα καινούριο έπιπλο για το σπίτι μας, ένα νέο CD ή το τελευταίο τηλέφωνο, και παίζουμε με το iPad μας. Όλα αυτά, μας απορροφούν τελείως. Ο Χάιντεγκερ ονομάζει αυτή την απορρόφηση στον κόσμο “πτώση”. Με απλά λόγια, “πέφτουμε” στις ρουτίνες μας και, με αυτό τον τρόπο, τείνουμε να παραβλέψουμε, και να πάψουμε να αναζητούμε, το αυθεντικό νόημα της ζωής. Παρασυρμένοι από την “αδράνεια της πτώσης”, στρεφόμαστε μακριά από τον εαυτό μας. Απομακρυνόμαστε από μια ζωή με νόημα, επειδή αυτό μάς βολεύει καλύτερα. Απωθούμε το άγχος, όμως “το άγχος είναι εκεί. Απλώς, κοιμάται”.

Ωστόσο, όταν αυτό ξυπνά, η συμβιωτική ταύτισή μας, με τον κόσμο ξεθωριάζει. Υπό την επήρεια του άγχους, τα ίδια πράγματα, καταστάσεις και άνθρωποι παύουν να έχουν σημασία και εξαφανίζονται. Τα πάντα “βυθίζονται και χάνονται”. Οποιαδήποτε προγενέστερη σύνδεση με τον κόσμο, και οποιαδήποτε ερμηνεία του, αμφισβητείται. Διόλου περίεργο που για να μεταφέρει το δυσάρεστο αίσθημα του άγχους, ο Χάιντεγκερ χρησιμοποίησε, επίσης, τη λέξη unheimlich, που σημαίνει ανοίκειο, η αποξενωμένο. Σε μια κρίση άγχους αναγκαζόμαστε να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας- και κατά τη διαδικασία, αναθεωρούμε τη σημασία ορισμένων πραγμάτων που αγαπούσαμε και εκτιμούσαμε, καθώς και τη σχέση μας με αυτά. Αμφιβάλλουμε για τον ίδιο τον εαυτό μας. Το άγχος αποκαλύπτει τον κόσμο και την κατάστασή μας σε αυτόν όπως είναι, χωρίς παραπανίσια στολίδια.

Το άγχος μας συνδέεται, επίσης, με το μέλλον. Είμαστε ανθρώπινα όντα που υπάρχουμε στον χρόνο, επέμενε ο Χάιντεγκερ. Πράγματι, δεν αγχωνόμαστε για το τι έχει ήδη συμβεί, ή για το τι πρόκειται να συμβεί. Αγχωνόμαστε, κυρίως, για το τι, ενδεχομένως μπορεί να συμβεί. Η ανησυχία συνήθως αργοσέρνεται όταν σκεφτόμαστε τις ατελείωτες ευκαιρίες που μπορεί να αδράξουμε ή να χάσουμε σε τούτη τη ζωή. Οι ρίζες του άγχους βρίσκονται στη συνειδητοποίηση της ελευθερίας μας να επιλέγουμε ποιοι θέλουμε να είμαστε και πώς θέλουμε να ζήσουμε. Για τον Χάιντεγκερ, οι επιλογές αυτές συνοδεύονται από μια θεμελιώδη δυσκολία, επειδή σχετίζονται, με έναν βαθύ τρόπο, με το είδος της ζωής που μας κάνει πιο αυθεντικούς. Δεν αφορούν απλώς ποια δουλειά θα επιλέξουμε, ποιο σπίτι θ’ αγοράσουμε ή με ποιον θα μοιραστούμε τη ζωή μας. Έχουν να κάνουν με τη δουλειά, με το σπίτι και το άτομο που αναδεικνύουν τις υψηλότερες δυνατότητες για την ύπαρξη μας, στις οποίες στηριζόμαστε, θα μπορούσε κάποιος να πει, για να πραγματώσουμε την ευτυχία. Δεν υπάρχει έτοιμη συνταγή. Μόνο εμείς μπορούμε να καταλάβουμε τι είναι καλύτερο για εμάς.

 Μόνο εμείς μπορούμε να επιλέξουμε κάτι επειδή είναι σημαντικό για εμάς, και όχι επειδή ανταποκρίνεται στις νόρμες της κοινωνίας ή στις αξίες κάποιου άλλου.

Οι 9 στους 10 φόβους μας δεν πραγματοποιούνται ποτέ

Όταν κάποιος δικός σου άνθρωπος δεν απαντάει στο τηλέφωνο ή εάν κλειστείς στο ασανσέρ, μερικές φορές το μυαλό σου μπορεί να πάει στο χειρότερο σενάριο. Ωστόσο, μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Behavior Therapy επιχείρησε να ορίσει το κατά πόσο είναι πιθανό αυτοί οι μεγάλοι φόβοι να επαληθευτούν και σίγουρα τα αποτελέσματα θα καθησυχάσουν αυτούς που ανησυχούν εύκολα.

Μέλη του τμήματος ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας ανέλυσαν 29 ασθενείς με γενικευμένη διαταραχή άγχους προκειμένου να βρουν πόσο ευσταθούν οι ανησυχίες τους για τυχόν αρνητικές καταστάσεις. Για διάστημα 10 ημερών οι συμμετέχοντες κατέγραφαν τις ανησυχίες τους και τις επόμενες 30 ημέρες παρακολούθησαν ποιες από αυτές έγιναν πραγματικότητα. Έπειτα, ανεξάρτητοι παράγοντες εξετάστηκαν προκειμένου να μην υπάρξει μεροληψία στις απαντήσεις των συμμετεχόντων.

Τα ευρήματα έδειξαν πως το 91,4% των ανησυχιών που καταγράφηκαν δεν συνέβησαν στην πραγματικότητα. Μάλιστα, το πιο συνηθισμένο ποσοστό ανεπιβεβαίωτων ανησυχιών για τους ασθενείς ήταν το 100%. Αυτό σημαίνει πως κανένας από τους φόβους των συμμετεχόντων δεν συνέβη στα αλήθεια κατά τις 30 μέρες που εξέτασε η έρευνα.

Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν αρκετά ενθαρρυντικά για τους συμμετέχοντες, τους οποίους βοήθησε και με την αντιμετώπιση αυτών των ανησυχιών. Σύμφωνα με την Grace Suh, η οποία είναι  διαπιστευμένη σύμβουλος ψυχικής υγείας στην Νέα Υόρκη, το να εντοπίσεις από πού πηγάζουν οι φοβίες σου είναι το κλειδί στην αντιμετώπισή τους.

«Για παράδειγμα, εάν ο φίλος σου δεν σηκώσει το τηλέφωνο κάποιος μπορεί να σκεφτεί «ίσως είναι απασχολημένος», ενώ κάποιος άλλος να σκεφτεί “δεν με θέλει πια” και να οδηγηθεί στο παράλογο αυτό συμπέρασμα χωρίς στοιχεία και να προκαλέσει πρόβλημα στη σχέση τους», εξήγησε η Suh στο Best Life. «Αυτές οι αυτόματες αντιδράσεις προκαλούνται από βασικές πεποιθήσεις – πεποιθήσεις που έχουν οι άνθρωπο για τους εαυτούς τους και για το πώς βλέπουν τον κόσμο». Κατά την Suh, κάποιος που έχει θετική εικόνα για τον εαυτό του, ίσως δεν βγάλει αμέσως αρνητικά συμπεράσματα εξαιτίας μιας αναπάντητης κλήσης.

Η κάθε φορά που αναγνωρίζεις ότι ένας φόβος σου δεν επαληθεύτηκε σε βοηθάει στην προσπάθεια καταπολέμησης τέτοιων φοβιών. Φυσικά, όπως είναι λογικό, δεν θα εξαφανιστούν οι ανησυχίες σου μέσα σε μια μέρα. Αλλά με σύνεση και λίγη προσπάθεια, αυτοί οι αβάσιμοι φόβοι μπορούν να θαφτούν στο πίσω μέρος του μυαλό και αν κάνουν την εμφάνισή τους σπανιότερα.

Οι ψευδείς ειδήσεις (Fake News) μπορούν να οδηγήσουν σε λανθασμένες αναμνήσεις

Οι ψηφοφόροι μπορεί να διαμορφώσουν λανθασμένες αναμνήσεις μετά την ανάγνωση κατασκευασμένων ιστοριών-ειδήσεων, ειδικά αν αυτές οι ιστορίες ευθυγραμμίζονται με τα πολιτικά τους πιστεύω, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύεται στο Psychological Science. Η έρευνα διενεργήθηκε την προηγούμενη από το δημοψήφισμα του 2018 εβδομάδα, για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στην Ιρλανδία, όμως οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι ψευδείς ειδήσεις είναι πιθανό να έχουν ανάλογα αποτελέσματα σε άλλα πολιτικά πλαίσια, συμπεριλαμβανομένης της κούρσας για τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2020.

«Σε υψηλής συναισθηματικής φόρτισης, κομματικές πολιτικές διαμάχες, όπως οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ του 2020, οι ψηφοφόροι μπορεί να “θυμούνται” εξ ολοκλήρου κατασκευασμένες ιστορίες ειδήσεων», αναφέρει η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Gillian Murphy από το Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Cork, στην Ιρλανδία. «Ειδικότερα, είναι πιθανό να “θυμούνται” σκάνδαλα που αποδίδονται με άσχημο τρόπο σε αντίπαλο υποψήφιο».

Η μελέτη είναι καινοτόμα επειδή εξετάζει την παραπληροφόρηση και τις πλαστές αναμνήσεις σε συσχέτιση με ένα πραγματικό δημοψήφισμα, εξηγεί η Murphy. Μαζί με τους συνεργάτες της απευθύνθηκε σε 3.140 επιλέξιμους ψηφοφόρους online και τους ρώτησε εάν και πώς σχεδιάζουν να ψηφίσουν στο δημοψήφισμα. Στη συνέχεια, οι πειραματιστές παρουσίασαν σε κάθε συμμετέχοντα έξι νέες αναφορές, δυο από τις οποίες ήταν κατασκευασμένες ιστορίες που περιέγραφαν υποψηφίους, σε κάθε πλευρά του ζητήματος, που εμπλέκονται σε παράνομη ή προκλητική συμπεριφορά. Μετά την ανάγνωση της κάθε ιστορίας, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν εάν είχαν ακούσει σχετικά με το γεγονός που περιγράφεται στην προηγούμενη ιστορία. Σε αυτή την περίπτωση ανέφεραν αν είχαν ιδιαίτερη ανάμνηση σχετικά με αυτό.

Οι ερευνητές στη συνέχεια πληροφόρησαν τους επιλέξιμους ψηφοφόρους ότι κάποιες από τις ιστορίες που διάβασαν είχαν κατασκευαστεί και προσκάλεσαν τους συμμετέχοντες να προσδιορίσουν όποια από τις αναφορές πίστευαν ότι είναι ψεύτικη. Τέλος, οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ένα γνωστικό τεστ.

Σχεδόν οι μισοί από αυτούς που απάντησαν ανέφεραν μια ανάμνηση για τουλάχιστον ένα από τα κατασκευασμένα γεγονότα – πολλοί από αυτούς ανακάλεσαν πλούσιες λεπτομέρειες σχετικά με τις κατασκευασμένες ιστορίες ειδήσεων. Τα άτομα υπέρ της νομιμοποίησης της έκτρωσης ήταν περισσότερο πιθανό να θυμούνται μια ψευδή είδηση σχετικά με τους αντιπάλους τους στο δημοψήφισμα, τα άτομα που ήταν κατά της νομιμοποίησης ήταν περισσότερο πιθανό να θυμούνται ένα ψέμα για τους υποστηρικτές της. Πολλοί συμμετέχοντες απέτυχαν να αναθεωρήσουν την ανάμνησή τους, ακόμη και μετά που έμαθαν ότι κάποιες πληροφορίες θα μπορούσε να ήταν φανταστικές. Και αρκετοί συμμετέχοντες αφηγήθηκαν λεπτομέρειες που οι αναφορές των ψευδών ειδήσεων δεν περιείχαν.

Σύμφωνα με την Murphy, αυτό δείχνει την ευκολία με την οποία μπορούν να εμφυτευθούν αυτές οι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένες μνήμες, παρά την καχυποψία του ψηφοφόρου και ακόμη παρά την σαφή προειδοποίηση ότι μπορεί να έχουν παρουσιαστεί ψευδείς ειδήσεις.

Συμμετέχοντες που απέδωσαν χαμηλότερα στο γνωστικό τεστ δεν ήταν περισσότερο επιρρεπείς στο να διαμορφώσουν ψευδείς αναμνήσεις από ότι ήταν αυτοί που είχαν υψηλότερες επιδόσεις στο τεστ, όμως αυτοί που είχαν χαμηλότερες επιδόσεις ήταν πιο πιθανό να θυμούνται ψευδείς ιστορίες που ευθυγραμμίζονταν με τις απόψεις τους. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει, σύμφωνα με τους ερευνητές, ότι οι άνθρωποι με υψηλότερη γνωστική ικανότητα ίσως είναι πιο πιθανό να αναρωτιούνται για τις προσωπικές τους προτιμήσεις και για τις πηγές ενημέρωσής τους.

Όπως υποστηρίζει η Elizabeth Loftus του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Irvine, που συμμετείχε επίσης στην έρευνα, το να κατανοηθούν τα ψυχολογικά αποτελέσματα των ψευδών ειδήσεων είναι κρίσιμο δεδομένου ότι η εκλεπτυσμένη τεχνολογία κάνει ευκολότερη τη δημιουργία όχι μόνο ψεύτικων ειδησεογραφικών αναφορών και εικόνων, αλλά και επίσης πλαστών video. Όπως δηλώνει: «Οι άνθρωποι θα λειτουργούν με τις ψεύτικες αναμνήσεις τους και είναι συχνά πολύ δύσκολο να τους πείσουμε ότι τα πλαστά νέα είναι ψεύτικα. Με την αυξανόμενη ικανότητα να κάνουμε τις ειδήσεις απίστευτα πειστικές, πώς θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους να αποφύγουν την παραπλάνηση; Είναι ένα πρόβλημα με το οποίο θα πρέπει να ασχοληθούν οι επιστήμονες ψυχολόγοι».

Oμολογουμένως τη φύσει ζην

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ μωυσησΤα τελευταία χρόνια, ζούμε όλοι τις επιπτώσεις της βιώνουμε όλοι τις επιπτώσεις της περιβαλλοντολογικής καταστροφής του πλανήτη λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Έχω την εντύπωση πως οι τελευταίες πυρκαγιές στην Σιβηρία, και στον Αμαζόνιο, και το ταχύτατο λιώσιμο των πάγων έγειραν την πλάστιγγα προς την οριστική και αμετάκλητη επιδείνωση των φαινόμενων της κλιματικής διαταραχής. Είναι αδύνατο να έχεις εντρυφήσει στην αρχαία Ελληνική παιδεία και να μην σε απασχολεί η οικολογία αν όχι η φυσιολατρία.

Αφορμής δοθείσης λοιπόν σας παραθέτω επιλογές από παλαιότερο πόνημά μου: «Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα».

Σκοπός του παρόντος πονήματος είναι η έρευνα σχέσης ανθρώπου και φύσης, σε μια χρονική στιγμή που η πλανητική ισορροπία εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Για να αναδειχθεί η σχέση ανθρώπου και φύσης, εξετάζονται ερωτήματα που απασχολούσαν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα, όπως η κοσμογένεση και η καταγωγή του ανθρώπου, καταγράφοντας τις απόψεις που δόθηκαν, αρχίζοντας από την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία έως τις απόψεις της σύγχρονης επιστήμης, η οποία δια μέσου της "συστημικής" θεωρίας και της κβαντικής φυσικής, έρχεται να συναντήσει τις αρχαίες πεποιθήσεις, όπου ο κόσμος αποτελεί έναν αδιάσπαστο ιστό, του οποίου οι διασυνδέσεις είναι δυναμικές και μη στατικές. Σε μια τέτοια οπτική το κάθε μέρος του σύμπαντος επιβεβαιώνει την δομή και την πορεία στην εξέλιξη του "Όλου", δηλαδή το "Όλον" εμπεριέχεται στο επιμέρους, θυμίζοντας το Ερμητικό ρητό: "όπως πάνω, έτσι κάτω".

Παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής καταστροφής του περιβάλλοντος, τα ηθικά και βιολογικά ζητήματα που προκύπτουν από την χρήση της τεχνολογίας που αντιτίθεται στις φυσικές διαδικασίες, αλλά και την σχεδίαση επίτευξης υπερανθρωπίνων όντων με την "ένωση" ανθρώπου και μηχανής, με σκοπό την δημιουργία Υβριδικών Ανθρώπων ή Cyborgs και την πνευματική και οντολογική υπόσταση των μηχανών.

Η επιστήμη μας απάλλαξε από τα σκοτάδια της αμάθειας και της δεισιδαιμονίας, η χρήση όμως της τεχνολογίας απειλεί τον ίδιο τον επινοητή της, την ανθρωπότητα. Είναι βέβαια ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε τους νόμους που διέπουν το σύμπαν, αλλά είναι σίγουρα εξίσου σημαντικό να προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε την βαθύτερη ύπαρξή μας και τους νόμους που κυβερνούν τα πάθη, τα αισθήματα, την θέληση της ανθρωπότητας.

Ακολουθώντας μια αντίθετη πρακτική, μπορεί η νέα τεχνολογία να μας οδηγεί πιο κοντά στα αστέρια, αλλά όπως έχει διαπιστωθεί, μας οδηγεί ταυτόχρονα πιο μακριά από τον εαυτό μας.

Έτσι στο κατώφλι της 3ης χιλιετίας, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της ιστορίας του ανθρώπου, και το ερώτημα που ευλόγως προκύπτει για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο είναι εάν έχουμε ανοίξει εκ νέου το κουτί της Πανδώρας.

Η ανάγκη των συγχρόνων κοινωνιών, όπως αναδεικνύεται στην μελέτη, ίσως θα πρέπει να είναι η αναγνώριση αξιών, που θα προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον.

Σε διαφορετική περίπτωση στο ερώτημα που έθεσε ο Βολταίρος: "Θα αφήσουμε αυτόν τον κόσμο ακριβώς έτσι όπως τον βρήκαμε ανόητο, άδικο και κακό;" Ίσως θα πρέπει να προσθέσουμε: "θα αφήσουμε άραγε αυτόν τον κόσμο βιώσιμο για τις επόμενες γενιές".

Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στο περιβάλλον, για να καλύψουν τις μεταβαλλόμενες ανάγκες μας, διαφοροποιήθηκαν και από «ανώδυνες» ανθρώπινες δράσεις, μετατράπηκαν σε μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις με καταστροφικές συνέπειες. Στους αρχαίους χρόνους η περιβαλλοντική προστασία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ιερότητα της φύσης, η οποία αποτελούσε ένα σύνολο από μορφές θεϊκής καταγωγής. Έτσι, στην Ελληνική Μυθολογία συναντάμε τις μυθικές Δρυάδες, τις Νύμφες των Δασών, οι οποίες κατοικούσαν μέσα στα δέντρα και η κοπή ενός δέντρου σήμαινε και το θάνατο μιας νύμφης.

Ωστόσο, η σχέση κοινωνίας και περιβάλλοντος μεταβάλλεται ριζικά με την έκρηξη της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα αποτελούν τα θλιβερά νέα, τα αισιόδοξα όμως μηνύματα είναι ότι μέσα από την εκπαίδευση των πολιτών μπορούμε να έχουμε όλοι μας την δυνατότητα να συμμετέχουμε ενεργά στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων, ασκώντας το δικαίωμα μας για επιλογή.

Τα δάση στην αρχαία Ελλάδα είχαν συνδεθεί με τη θρησκεία και πολλά είχαν χαρακτηριστεί ιερά. Τα δάση αυτά ήταν γνωστά ως ιερά άλση ή απλά άλση. Τα άλση αυτά ήταν δάση αφιερωμένα σε θεότητες. Τα άλση ήταν πολλές εκατοντάδες στη αρχαία Ελλάδα. Τα μεγαλύτερα ήταν μικρά ή μεγάλα τμήματα δασών. Τα μικρότερα είχαν πέτρινη περίφραξη. Μερικά παραδείγματα: Το ιερό άλσος της αρχαίας Αθήνας, το ιερό άλσος του Ευμενίδη στον Κολωνό, το ιερό άλσος της Αρτέμιδος στη Σκυλούντα, το ιερό άλσος της Δωδώνης, το ιερό άλσος του Άργους, το ιερό άλσος της Δέσποινας στην Αρκαδία, το ιερό άλσος του Δία στην Ολυμπία.

Αν και οι κανόνες προστασίας διέφεραν από άλσος σε άλσος, εντούτοις, μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα κανόνων προστασίας είναι τα εξής: Απαγορευόταν η υλοτομία, το σπάσιμο ή η κοπή κλαδιών και η αφαίρεση φύλλων.

Απαγορευόταν, επίσης, η καλλιέργεια του εδάφους και η σπορά σιτηρών ενώ σε μερικά άλση απαγορευόταν η χρήση εργαλείων όπως τσεκούρια ή πριόνια. Γενικά, στα άλση απαγορευόταν η παρουσία ζώων εκτός εάν επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε θυσίες. Οι παραβάτες τιμωρούνταν αυστηρά. Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) αναφέρει ότι οι δούλοι ή οι ξένοι τιμωρούνταν με μαστίγωμα ενώ στους πολίτες επιβάλλονταν πρόστιμο το μέγεθος του οποίου ήταν αρκετά υψηλό ώστε να αποτρέπει παρόμοιες παραβάσεις στο μέλλον (Νόμοι, 6.764Β).

Πέραν της παραπάνω προστασίας υπήρχαν και οι θρησκευτικού τύπου κυρώσεις για τις οποίες οι αρχαίοι πίστευαν ότι επιβάλλονταν από τους θεούς και θεές στων οποίων το όνομα ήταν αφιερωμένα τα άλση. Τα δέντρα κατοικούνταν από νύμφες και Δρυάδες. Οποιοσδήποτε αγνοούσε τις εκκλήσεις της Δρυάδος για σεβασμό του δέντρου στο οποίο κατοικούσε τιμωρούνταν αυστηρά. Μερικοί σχετικοί μύθοι: Η Άρτεμις έκανε λεπρό τον κυνηγό Τεύκρο γιατί σκότωσε ένα ιερό ελάφι. Η Δήμητρα τιμώρησε τον Ερυσίχθονα, γιο του βασιλιά της Θεσσαλίας, γιατί έκοψε ξυλεία από ιερό άλσος της για να χτίσει συμποσιακή αίθουσα. Τιμωρήθηκε να τρώει τα πάντα, χωρίς να χορταίνει, και τελικά κατέφαγε τις σάρκες του.

Ο Πλάτων γράφει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις η προστασία των δασών επιβαλλόταν από τους ίδιους τους νόμους, ακόμα και στις ιδιωτικές εκτάσεις. Ο ιδιοκτήτης έπρεπε να πάρει ειδική άδεια, για να κόψει τα δένδρα στη γη του, ενώ σε άλλες περιπτώσεις υποχρεωνόταν να φυτέψει δέντρα. Επίσης υπήρχαν ποινές πρόστιμα για τους υπαίτιους πυρκαγιών.

Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι σε μερικές πόλεις τα δάση τα επόπτευαν οι «υλωροί», δασοφύλακες δηλαδή, οι οποίοι είχαν φυλάκια και κάνανε περιπολίες. Ο Θεόφραστος λέει πως οι βασιλιάδες της Κύπρου προστάτευαν τα δάση και απαγόρευαν την υλοτόμηση. Οι Πτολεμαίοι βασιλείς της Ελληνιστικής Αιγύπτου είχαν προωθήσει ένα πολύ μεγάλο πρόγραμμα αναδάσωσης, δημιουργώντας νέα δάση.

Ένας πολύ σημαντικός θεσμός ήταν αυτός της ανακήρυξης μεγάλων δασικών εκτάσεων σε ιερά άλση ή προστατευόμενες περιοχές. Το δάσος κοντά στη Λέρνα της Αργολίδας εκτεινόταν σε όλη την βουνοπλαγιά μέχρι τη θάλασσα, και ένα άλλο στη Δάφνη είχε περιφέρεια γύρω στα 16χιλιόμετρα με δέντρα τεραστίων διαστάσεων.

Συγκεκριμένα ο Παυσανίας και ο Πλίνιος αναφέρουν πως στις Φάρες (κοντά στη σύγχρονη Καλαμάτα) τα δέντρα ήταν τόσο μεγάλα, ώστε οι άνθρωποι μπορούσαν να γευματίσουν μέσα στις κουφάλες τους. Οι νόμοι που προστάτευαν αυτά τα ιερά άλση ήταν πάρα πολλοί. Απαγορευόταν κάθε είδους ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει περιβαλλοντική αλλαγή στο τοπίο. Ο Παυσανίας γράφει πως απαγορευόταν, όχι μόνο το κόψιμο των δέντρων, αλλά ακόμα και να μαζέψει και να μεταφέρει κανείς ξύλα ή πεσμένα φύλλα. Το μεγαλύτερο παράπτωμα ήταν να βάλει κανείς φωτιά ή να ρυπαίνει τις πηγές, αδίκημα που επέσυρε φυσικά τις ανάλογες ποινές. Από διαφόρους συγγραφείς (Παυσανίας, Ξενοφών κ.τ.λ.) μαθαίνουμε πως εξίσου σοβαρά παραπτώματα ήταν το κυνήγι και το ψάρεμα μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Επίσης, οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση στα ιερά άλση, όπως η καλλιέργεια του εδάφους, απαγορευόταν αυστηρά. Τόσο στον Ηρόδοτο και τον Παυσανία, όσο και στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, η πιθανή οργή των θεών λειτουργούσε αποτρεπτικά, κάνοντας τους ανθρώπους να σέβονται τα ιερά δάση..

Γενικά οι νόμοι διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Στο σύνολό τους όμως οι τοπικοί δικαστικοί νόμοι προστάτευαν τα ιερά δάση από κάθε είδους παραβιάσεις και πολλά δάση, όπως μας γράφει ο Παυσανίας, είχαν ιερείς ως φύλακες. Ας σημειωθεί εδώ πως έχει βρεθεί στα δυτικά Ιμαλάια (κοντά στη περιοχή που ζουν οι Καλάς) ελληνική επιγραφή που γράφει «μη θηρεύεις, μη αλιεύεις, μη φονεύεις».

Είναι γνωστό πως από τα μέρη αυτά είχε περάσει ο Μ. Αλέξανδρος με τα στρατεύματά του και είναι πιθανό ότι αυτή η επιγραφή οφείλεται στη μεταλαμπάδευση του ελληνικού πολιτισμού σε αυτά τα μακρινά μέρη από τον μεγάλο στρατηλάτη, ο οποίος αποτελεί εξαίρετο δείγμα οικολογικής συνείδησης στην αρχαιότητα, αφού γνωρίζουμε πως είχε απαγορεύσει στους στρατιώτες του, όταν περνούσαν από την Ινδία να σκοτώνουν τις τίγρεις. Οι ποινές για τους παραβάτες ήταν αυστηρές. Μαστίγωμα για τους δούλους ή τους ξένους και πρόστιμα για τους πολίτες. Εκτός από τις νομικές διατάξεις, εξίσου εκφοβιστικό ρόλο είχαν και οι θρησκευτικές κατάρες ή η θεία Δίκη.

Μερικοί φιλόσοφοι, όπως ο Πυθαγόρας και ο Εμπεδοκλής, πίστευαν πως τα δένδρα είχαν τη δική τους ψυχή, τις Δρυάδες, τις Νύμφες των δασών. Έτσι θεωρούσαν την κοπή των δένδρων ως ένα είδος φόνου..

Συν τω χρόνω, η κυρίαρχη αντίληψη της φυσιολατρίας των παγανιστικών θρησκειών, αντικαταστάθηκε από την σταδιακή αλλοίωση και διατάραξη των φυσικών οικοσυστημάτων, καθώς επικρατεί πλέον η αντίληψη, πως ο άνθρωπος βρίσκεται ιεραρχικά σε ανώτερη θέση από τα υπόλοιπα είδη ζωής, τοποθετώντας τα κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του και δικαιολογώντας την αλόγιστη εκμετάλλευση τους από τον άνθρωπο.

Η ανθρωποκεντρική και αποσπασματική αυτή αντίληψη του κόσμου, που τοποθετεί τον άνθρωπο κυρίαρχο των φυσικών συστημάτων και αγνοεί την αλληλεξάρτηση και τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ τους, οδήγησε στην υπερεκμετάλλευση της φύσης και των φυσικών πόρων, που θεωρήθηκαν ως "ανεξάντλητα" καταναλωτικά αγαθά, στην αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και γενικότερα στη γένεση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Η ουσιαστική λύση, λοιπόν, των περιβαλλοντικών προβλημάτων εντοπίζεται σε μια αλλαγή θέασης, από την ανθρωποκεντρική άποψη αντιμετώπισης του κόσμου, προς μια βιοκεντρική, που βιώνοντας την η ανθρωπότητα θα αναγνωρίζει με ταπεινοφροσύνη ότι είναι ανάγκη να συμπορεύεται με τον πλανήτη του παρά να κυριαρχεί πάνω σε αυτόν.

Επομένως, είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα του πλανήτη, η διάδοση θεμελιωδών γνώσεων, η ριζική αλλαγή εκείνων των κοινωνικών αντιλήψεων, νοοτροπιών, στάσεων και, το σημαντικότερο, των συμπεριφορών που συνέβαλλαν στη δημιουργία της περιβαλλοντικής κρίσης.

Η διαμόρφωση τους πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο έτσι, ώστε να λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τον παράγοντα περιβάλλον, όχι σαν κάτι ξέχωρο και απομονωμένο από τον άνθρωπο, αλλά σαν το καθοριστικό στοιχείο για την ανθρώπινη επιβίωση!

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1105a-1105b)

[IV] Ἀπορήσειε δ᾽ ἄν τις πῶς λέγομεν ὅτι δεῖ τὰ μὲν δίκαια πράττοντας δικαίους γίνεσθαι, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονας· εἰ γὰρ πράττουσι τὰ δίκαια καὶ σώφρονα, ἤδη εἰσὶ δίκαιοι καὶ σώφρονες, ὥσπερ εἰ τὰ γραμματικὰ καὶ τὰ μουσικά, γραμματικοὶ καὶ μουσικοί. ἢ οὐδ᾽ ἐπὶ τῶν τεχνῶν οὕτως ἔχει; ἐνδέχεται γὰρ γραμματικόν τι ποιῆσαι καὶ ἀπὸ τύχης καὶ ἄλλου ὑποθεμένου. τότε οὖν ἔσται γραμματικός, ἐὰν καὶ γραμματικόν τι ποιήσῃ καὶ γραμματικῶς· τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ κατὰ τὴν ἐν αὑτῷ γραμματικήν. ἔτι οὐδ᾽ ὅμοιόν ἐστιν ἐπί τε τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἀρετῶν· τὰ μὲν γὰρ ὑπὸ τῶν τεχνῶν γινόμενα τὸ εὖ ἔχει ἐν αὑτοῖς· ἀρκεῖ οὖν ταῦτά πως ἔχοντα γενέσθαι· τὰ δὲ κατὰ τὰς ἀρετὰς γινόμενα οὐκ ἐὰν αὐτά πως ἔχῃ, δικαίως ἢ σωφρόνως πράττεται, ἀλλὰ καὶ ἐὰν ὁ πράττων πῶς ἔχων πράττῃ, πρῶτον μὲν ἐὰν εἰδώς, ἔπειτ᾽ ἐὰν προαιρούμενος, καὶ προαιρούμενος δι᾽ αὐτά, τὸ δὲ τρίτον ἐὰν καὶ βεβαίως καὶ ἀμετακινήτως ἔχων πράττῃ. ταῦτα δὲ πρὸς

[1105b] μὲν τὸ τὰς ἄλλας τέχνας ἔχειν οὐ συναριθμεῖται, πλὴν αὐτὸ τὸ εἰδέναι· πρὸς δὲ τὸ τὰς ἀρετὰς τὸ μὲν εἰδέναι οὐδὲν ἢ μικρὸν ἰσχύει, τὰ δ᾽ ἄλλα οὐ μικρὸν ἀλλὰ τὸ πᾶν δύναται, ἅπερ ἐκ τοῦ πολλάκις πράττειν τὰ δίκαια καὶ σώφρονα περιγίνεται. τὰ μὲν οὖν πράγματα δίκαια καὶ σώφρονα λέγεται, ὅταν ᾖ τοιαῦτα οἷα ἂν ὁ δίκαιος ἢ ὁ σώφρων πράξειεν· δίκαιος δὲ καὶ σώφρων ἐστὶν οὐχ ὁ ταῦτα πράττων, ἀλλὰ καὶ [ὁ] οὕτω πράττων ὡς οἱ δίκαιοι καὶ σώφρονες πράττουσιν. εὖ οὖν λέγεται ὅτι ἐκ τοῦ τὰ δίκαια πράττειν ὁ δίκαιος γίνεται καὶ ἐκ τοῦ τὰ σώφρονα ὁ σώφρων· ἐκ δὲ τοῦ μὴ πράττειν ταῦτα οὐδεὶς ἂν οὐδὲ μελλήσειε γίνεσθαι ἀγαθός. ἀλλ᾽ οἱ πολλοὶ ταῦτα μὲν οὐ πράττουσιν, ἐπὶ δὲ τὸν λόγον καταφεύγοντες οἴονται φιλοσοφεῖν καὶ οὕτως ἔσεσθαι σπουδαῖοι, ὅμοιόν τι ποιοῦντες τοῖς κάμνουσιν, οἳ τῶν ἰατρῶν ἀκούουσι μὲν ἐπιμελῶς, ποιοῦσι δ᾽ οὐδὲν τῶν προσταττομένων. ὥσπερ οὖν οὐδ᾽ ἐκεῖνοι εὖ ἕξουσι τὸ σῶμα οὕτω θεραπευόμενοι, οὐδ᾽ οὗτοι τὴν ψυχὴν οὕτω φιλοσοφοῦντες.

***
[4] Μπορεί, βέβαια, να παραξενευτεί κανείς και να ρωτήσει τί εννοούμε όταν λέμε ότι —υποχρεωτικά— δίκαιοι γινόμαστε πράττοντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες πράττοντας σώφρονες πράξεις, αφού οι άνθρωποι που πράττουν δίκαιες και σώφρονες πράξεις είναι ήδη δίκαιοι και σώφρονες, ακριβώς όπως είναι ήδη γραμματικοί και μουσικοί όσοι πράττουν τα γραμματικά και τα μουσικά.

Ή μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα ούτε στις τέχνες; Γιατί μπορεί κανείς να κάνει κάτι το γραμματικό και στην τύχη, ή με την υπόδειξη ενός άλλου. Τότε μόνο λοιπόν θα είναι κανείς γραμματικός, όταν α) θα έχει κάνει κάτι γραμματικό και β) θα το έχει κάνει με γραμματικό τρόπο, που πάει να πει: σύμφωνα με τις γραμματικές γνώσεις που έχει μέσα του.

Έπειτα η περίπτωση των τεχνών και η περίπτωση των αρετών δεν είναι ίδιες· γιατί τα προϊόντα των τεχνών την αξία τους την έχουν μέσα τους· είναι αρκετό, επομένως, να παραχθούν έχοντας κάποια ποιότητα· όσα όμως γίνονται σύμφωνα με την τάδε ή την τάδε αρετή, δεν είναι πράξεις δικαιοσύνης ή σωφροσύνης απλώς αν έχουν αυτά ή αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά και αν αυτός που τα πράττει τα πράττει έχοντας κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: πρώτα πρώτα αν ενεργεί έχοντας ακριβή γνώση· έπειτα αν οι πράξεις του είναι αποτέλεσμα επιλογής και προτίμησης, επιλογής μάλιστα και προτίμησης γι᾽ αυτές καθεαυτές τις πράξεις· τρίτον αν στον τρόπο με τον οποίο ενεργεί εμμένει σταθερά και αμετάβλητα. Για την κατοχή, βέβαια,

[1105b] των άλλων τεχνών όλα αυτά δεν λογαριάζονται ως όροι και προϋποθέσεις (μόνος όρος εκεί είναι η γνώση), για των αρετών όμως την κατοχή η γνώση δεν έχει καμία ή, έστω, έχει μικρή μόνο σημασία, ενώ τα υπόλοιπα έχουν όχι μικρή, αλλά τη μέγιστη σημασία: και τα δυο τους είναι το αποτέλεσμα που προκύπτει από το ότι το άτομο πράττει επανειλημμένα δίκαιες και σώφρονες πράξεις.

Οι πράξεις λοιπόν λέγονται δίκαιες και σώφρονες, όταν είναι σαν αυτές που θα έκανε ο δίκαιος ή ο σώφρων άνθρωπος· δίκαιος όμως και σώφρων άνθρωπος δεν είναι αυτός που κάνει τις πράξεις αυτές, αλλά αυτός που τις κάνει και με τον τρόπο που τις κάνουν οι δίκαιοι και οι σώφρονες άνθρωποι. Σωστά λοιπόν λέμε ότι ο άνθρωπος γίνεται δίκαιος από τις επανειλημμένες πράξεις δικαιοσύνης, ή ότι ο άνθρωπος γίνεται σώφρων από τις επανειλημμένες πράξεις σωφροσύνης· άνθρωπος που δεν κάνει επανειλημμένα τις πράξεις αυτές, δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσει αυτές τις αρετές.

Οι περισσότεροι, πάντως, άνθρωποι, αντί να ενεργούν έτσι, βρίσκουν καταφύγιο στις θεωρίες και φαντάζονται ότι φιλοσοφούν, και ότι έτσι θα γίνουν ενάρετοι· στην πραγματικότητα κάνουν ό,τι και οι άρρωστοι, που ακούν με προσοχή τους γιατρούς, δεν εκτελούν όμως καμιά από τις εντολές τους. Όπως λοιπόν και εκείνοι δεν θα ανακτήσουν τη σωματική τους υγεία με μια τέτοιου είδους «θεραπεία», έτσι και αυτοί δεν θα βρουν ποτέ της ψυχής τους την υγεία με τέτοιου είδους φιλοσοφία.