Παρασκευή 14 Ιουνίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Λυσιστράτη (1247-1294)

ΛΑ. ὅρμαὁν τῷ κυρσανίῳ, Μναμόνα,
τὰν τεὰν Μῶἁν, ἅτις
1250 οἶδεν ἁμὲ τώς τ᾽ Ἀσαναί-
ως, ὅκα τοὶ μὲν ἐπ᾽ Ἀρταμιτίῳ
πρώκροον συείκελοι
ποττὰ κᾶλα τὼς Μήδως τ᾽ ἐνίκων·
ἁμὲ δ᾽ αὖ Λεωνίδας
1255 ἆγεν ἇπερ τὼς κάπρως σά-
γοντας, οἰῶ, τὸν ὀδόντα· πολὺς δ᾽
ἀμφὶ τὰς γένυας ἀφρὸς ἤνσεεν, πο-
λὺς δ᾽ ἁμᾶ καττῶν σκελῶν ἵετο.
1260 ἦν γὰρ τὤνδρες οὐκ ἐλάσσως
τᾶς ψάμμας τοὶ Πέρσαι.
ἀγροτέρα σηροκτόνε, μόλε δεῦρο, παρσένε σιά,
ποττὰς σπονδάς,
1265 ὡς συνέχῃς πολὺν ἁμὲ χρόνον. νῦν δ᾽
αὖ φιλία τ᾽ ἀὲς εὔπορος εἴη
ταῖσι συνθήκαισι, καὶ τᾶν αἱμυλᾶν ἀ-
1270 λωπέκων παυαἵμεθα.
ὤ, δεῦρ᾽ ἴθι, δεῦρο,
ὦ κυναγὲ παρσένε.

ΠΡΥ. ἄγε νυν ἐπειδὴ τἄλλα πεπόηται καλῶς,
ἀπάγεσθε ταύτας, ὦ Λάκωνες, τασδεδὶ
1275 ὑμεῖς· ἀνὴρ δὲ παρὰ γυναῖκα καὶ γυνὴ
στήτω παρ᾽ ἄνδρα, κᾆτ᾽ ἐπ᾽ ἀγαθαῖς ξυμφοραῖς
ὀρχησάμενοι θεοῖσιν εὐλαβώμεθα
τὸ λοιπὸν αὖθις μὴ ᾽ξαμαρτάνειν ἔτι.

ΧΟ. πρόσαγε χορόν, ἔπαγε χάριτας,
1280 ἐπὶ δὲ κάλεσον Ἄρτεμιν,
ἐπὶ δὲ δίδυμον ἀγέχορον Ἰήιον
εὔφρον᾽, ἐπὶ δὲ Νύσιον,
ὃς μετὰ μαινάσιν ὄμμασι δαίεται,
1285 Δία τε πυρὶ φλεγόμενον, ἐπὶ δὲ
πότνιαν ἄλοχον ὀλβίαν·
εἶτα δὲ δαίμονας, οἷς ἐπιμάρτυσι
χρησόμεθ᾽ οὐκ ἐπιλήσμοσιν
ἡσυχίας πέρι τῆς ἀγανόφρονος,
1290 ἣν ἐπόησε θεὰ Κύπρις.
ἀλαλαί, ἰὴ παιών.
αἴρεσθ᾽ ἄνω, ἰαί,
ὡς ἐπὶ νίκῃ, ἰαί.
εὐοῖ, εὐοῖ, εὐαῖ, εὐαῖ.

***
ΛΑΚ. Μνημοσύνη θεά, τη Μούσα
στείλε στον τραγουδιστή σου.
Ξέρει την παλικαριά μας
1250 Μοραϊτώνε κι Αθηναίων,
όντας πέσαν στ᾽ Αρτεμίσιο
οι Αθηναίοι πάνω στους Μήδους
σα λιοντάρια και τους πνίξαν·
κι ο δικός μας ο Λεωνίδας
μας οδήγαε όμοια κάπρους
με τα δόντια ακονισμένα
κι αφροκόπαγε το στόμα
κι αφροκόπαγαν τα σκέλια.
1260 Κι ήσαντε οι οχτροί μας Πέρσες
σαν τον άμμο της θαλάσσης!
Έλ᾽ αγρότισσα Παρθένα,
Άρτεμή μας κυνηγήτρα
να παρασταθείς σε τούτες
τις σπονδές και να μας έχεις
χρόνια αμέτρητα ενωμένους!
Κι ύστερα απ᾽ το φίλιωμά μας
πάντ᾽ αγάπη, πάντα ειρήνη
καρπερή αναμεταξύ μας
και να πάψει ο Μοραΐτης
1270 τ᾽ αλεπούδικα συνήθεια.

ΠΡΥ. Μια κι όλα τα βολέψαμε στην τρίχα,
τις γυναίκες σας πάρτε, Μοραΐτες.
(Δείχνει)
Και σεις οι Γκαγκαρέοι ζευγαρωθείτε
γυναίκα μ᾽ άντρα κι άντρας με γυναίκα.
Και στρωθείτ᾽ ενωμένοι στο χορό.
Να χαρούμε τη σημερνή φιλιά μας.
και να ορκιστούμε στους θεούς, για πάντα
να μην ξαναμαλώσουμε. Όσο ζούμε!

ΧΟΡΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
Άιντε, Χάριτες, ελάτε,
1280 νά ᾽ρθ᾽ η Αρτέμιδα μαζί σας
με το δίδυμο αδερφό της
το χορευταρά το Φοίβο,
τον γιατρό τον παινεμένο.
Κάλεσέ μας και της Νύσας
τον αφέντη Βάκχο νά ᾽ρθει
με τ᾽ αστραφτερά του μάτια
με τις ξώφρενες Μαινάδες,
τον κεραυνοφόρο Δία
με τη σεβαστή κυρά του
κι ύστερα όλο το σινάφι
των δαιμόνων για μαρτύρους,
πως κανείς δε θα προδώσει
την καλοσυνάτ᾽ ειρήνη
1290 της πανώριας Αφροδίτης.
Τραλαλά και τραλαλά!
Όλοι μας ψηλά πηδάτε!
Νίκη, Νίκη!
Αέρ᾽ αέρα!

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΑΝΤΕΙΣ - ΤΕΛΦΟΥΣΑ/CARMENTA

Η Τέλφουσα ήταν Νύμφη της Αρκαδίας, κόρη του Λάδωνα, μητέρα του Εύανδρου από τον Ερμή· ή κόρη του Ερμή και σύζυγος του Εύανδρου. Όποια και να ήταν η καταγωγή της, θεωρούνταν ότι η ίδια είχε προφητικές ικανότητες και λατρευόταν στη Ρώμη με το όνομα Carmenta. Τη γνωρίζουμε και με τα ονόματα Θέμις, Νικοστράτη, Τιμάνδρα, Tyburtis (με αυτό αποκτά σύνδεση με τον ποταμό Τιβέριο).
 
Η Τέλφουσα ήρθε μαζί με τον Εύανδρο στη Δύση, ζητώντας εκεί καταφύγιο. Εκεί μετονομάστηκε σε Carmenta από το χάρισμα της προφητείας της (<Carmen = μαγικό άσμα). Το χάρισμά της την έκανε να υποδείξει στον γιο της την καλύτερη τοποθεσία στη Ρώμη για να εγκατασταθούν· ήταν το Παλλάντιο, στην αριστερή όχθη του Τίβερη, ένα απλό χωριό βοσκών κοντά στον Παλατίνο λόγο, που αργότερα θα γινόταν η μεγάλη Ρώμη. Όταν ο Ηρακλής έφτασε στο Παλλάντιο κατά την επιστροφή του από την εκστρατεία εναντίον του Γηρυόνη, η Καρμέντα προφήτευσε στον ήρωα το πεπρωμένο που τον περίμενε. Έζησε πολύ και πέθανε στα 110 χρόνια της. Ο γιος της την έθαψε στους πρόποδες του Καπιτωλίου, κοντά στην πύλη που πήρε το όνομά της, Porta Carmentalis, σε ανάμνηση των προφητικών ικανοτήτων της. Ο βωμός που αφιερώθηκε στον Εύανδρο μετά τον θάνατό του ήταν συμμετρικός με τον βωμό της μητέρας του.
 
Λέγεται, ακόμη, για την Καρμέντα ότι ήταν η αιτία που οι γυναίκες αποκλείονταν από τη λατρεία του θεοποιημένου Ηρακλή στο Μεγάλο Βωμό ανάμεσα στον Παλατίνο και τον Αβεντίνο λόφο. Είχε προκαλέσει την οργή του ήρωα γιατί αρνήθηκε να πάρει μέρος στην ιδρυτική του Βωμού θυσία, αν και είχε προσκληθεί από τον ήρωα.
 
Ενίοτε θεωρείται και θεότητα της γονιμότητας και της γένεσης και την επικαλούνταν με τα επίθετα Prorsa και Postversa, ανάλογα με τις θέσεις που μπορεί να πάρει το παιδί, όταν γεννιέται.

Robert Sternberg: Οι Μορφές «Αγάπης»

Ο Ψυχολόγος Robert Sternberg ανέπτυξε την Τριγωνική Θεωρία του Έρωτα, σύμφωνα με την οποία ο Έρωτας συντίθεται από τρία Συστατικά:

Α) Την Οικειότητα-Εγγύτητα: Αναφέρεται στα Συναισθήματα ασφάλειας, ζεστασιάς, κοντινότητας, εμπιστοσύνης, φροντίδας.

Β) Το Πάθος: Αφορά την φυσική έλξη, τον ερωτικό πόθο και την σεξουαλική ολοκλήρωση.

Γ) Την Απόφαση-Δέσμευση-Αφοσίωση: Περικλείει την συναίσθηση του ατόμου, πως είναι ερωτευμένο και την δέσμευση προς τον εαυτό του και τον άλλο να κρατήσει τον έρωτα του για εκείνον.

Η Ποιότητα της Αγάπης, που το άτομο βιώνει θα εξαρτηθεί από την ένταση των τριών αυτών Συστατικών. Το Είδος της Σχέσης που θα αναπτυχθεί θα βασιστεί στην αλληλεπίδραση τους.

Οικειότητα

Να αισθάνομαι τον άλλο κοντά μου. Να μπορώ να μοιραστώ μαζί του προσωπικές μου πληροφορίες και να νιώθω πως με καταλαβαίνει και με αγκαλιάζει για αυτό που πραγματικά είμαι.

Με την Εγγύτητα γεννιούνται Συναισθήματα, όπως το να με ενδιαφέρει και να υποστηρίζω την ευημερία του συντρόφου μου, να υπάρχει αμφίπλευρος Σεβασμός και κατανόηση, να αισθάνομαι ασφάλεια ότι είναι και θα είναι δίπλα μου σε περιόδους ανάγκης, να υπάρχει καλή επικοινωνία που να ρέει χωρίς σκληρές παρεξηγήσεις, να θέλω να μοιραστώ τον χρόνο μου και όποιο άλλο αγαθό μαζί του.

Πάθος

Μεγάλο κίνητρο για την δημιουργία Σχέσης. Αναμφίβολα οι σεξουαλικές ανάγκες και η ικανοποίηση τους κυριαρχούν στο Πάθος, αν και το τελευταίο υπηρετεί και άλλες πλευρές του Εαυτού, όπως είναι η Αυτο-εκτίμηση, η ανάγκη να ανήκεις κάπου και η υποταγή.

Το Πάθος συνδέεται με την Εγγύτητα, γιατί πολλοί άνθρωποι αισθάνονται τον άλλο κοντά τους και ως αποτέλεσμα της αμοιβαίας ικανοποίησης των σεξουαλικών τους αναγκών. Το Πάθος, επομένως, μπορεί να αποτελέσει το κίνητρο για να γνωρίσεις κάποιον/α, αλλά η Εγγύτητα συνδράμει στην διατήρηση του δεσμού στην Σχέση.

Απόφαση Δέσμευσης

Αφορά το γνωστικό κομμάτι, την Απόφαση δηλαδή του ατόμου να αναπτύξει ερωτική σχέση με κάποιον και την Δέσμευση του να την διατηρήσει.

Ο Sternberg διαχωρίζει αυτό το Συστατικό σε δύο μέρη: Στο Βραχύχρονο, όπου μιλάμε για την απόφαση ότι είσαι ερωτευμένος με κάποιο πρόσωπο και στο Μακρόχρονο μέρος, όπου έχεις δεσμευθεί να διατηρήσεις το Συναίσθημα και την Σχέση. Αυτά τα δύο μέρη δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν.

Ποιες είναι οι Μορφές των Σχέσεων (Αγάπης), που προκύπτουν ανάλογα με την αλληλεπίδραση των παραπάνω Συστατικών;

1) Η Βαθιά Φιλία: Σε αυτή αρκεί να υπάρχει ζεστασιά, οικειότητα, εμπιστοσύνη, ενότητα. Απουσιάζει το Πάθος, κάτι που την διαχωρίζει από την ερωτική σχέση.

2) Η Ερωτική Τρέλα-Εμμονή: Ο Έρωτας με την πρώτη ματιά, που θολώνει την κρίση μας. Περιέχει μόνο Πάθος, μία έντονη παρόρμηση να κατακτήσεις τον άλλο, να γίνει δικός σου, χωρίς να σκέφτεσαι εάν σου προσφέρει και άλλα πράγματα, όπως εμπιστοσύνη, ζεστασιά, ηρεμία. Οι Σχέσεις αυτές βασίζονται στην εξιδανίκευση του άλλου και όχι στην γνώση αυτού. Για αυτό και τις περισσότερες φορές καταλήγουν στην απογοήτευση, στον πόνο και δεν αντέχουν στις προκλήσεις της ζωής.

3) Η Άδεια Αγάπη: Αυτή η Σχέση προκύπτει όταν ο ένας σύντροφος ή και οι δύο δεσμεύονται να την διατηρήσουν, χωρίς να έχουν πάθος μέσα σε αυτή ή και την αίσθηση της οικειότητας, κοντινότητας. Συνήθως, μιλάμε για το τελικό στάδιο της Σχέσης όπου οι σύντροφοι αποφασίζουν να παραμείνουν για λόγους ανασφάλειας, βολέματος, για να μην δημιουργηθούν οικονομικά προβλήματα ή ακόμα (όταν αυτό αφορά γάμους) για να μην στεναχωρεθούν τα παιδιά.

4) Η Ρομαντική Αγάπη: Μιλάμε για τους Μεγάλους Έρωτες, που περιγράφονται στον κινηματογράφο και στην λογοτεχνία. Πολύ πάθος και οικειότητα, αλλά χωρίς να μπορούν οι σύντροφοι να δομήσουν μελλοντικά σχέδια για την Σχέση τους.

5) Η Συντροφική Αγάπη: Είναι το είδος της Σχέσης που διαρκεί πολύ καιρό, όπως ο γάμος. Στον οποίο υπάρχει και οικειότητα και δέσμευση, ό,τι έχει απομείνει αφού το πάθος έχει καθίσει-ξεθωριάσει. Έτσι δεν λένε πολλοί, ότι η χρονιότητα σε μία Σχέση κάνει την ερωτική επιθυμία να ξεφτίζει;

6) Η Ανώριμη Αγάπη: Εδώ γίνεται ένας χαμός! Νιώθεις έντονο Πάθος για τον άλλο και χωρίς να τον γνωρίζεις καλά καλά, αποφασίζεις να δεσμευτείς σε αυτή την Σχέση και να επενδύσεις. Πόσοι γάμοι γίνονται γύρω μας κατά αυτόν τον τρόπο, παρορμητικά δηλαδή και καταλήγουν ή στην Άδεια Αγάπη ή ακόμα και στην βίαιη διακοπή;

7) Η Ολοκληρωμένη Αγάπη: Η Αγάπη όπου ο καθένας μας ονειρεύεται! Τα έχει όλα, ερωτική επιθυμία, οικειότητα και δέσμευση. Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο! Απλά θέλει προσοχή και πολύ καλά συγκροτημένο τον συναισθηματικό μας κόσμο!

8) Η Απουσία Αγάπης: Πολύ σκληρό και αυτό αφορούσε περισσότερο τα παλιά χρόνια, όπου αρκετοί άνθρωποι μέσω των προξενιών παντρευόντουσαν για λόγους συμφέροντος και αποκατάστασης. Αυτό δεν είχε τίποτα μέσα. Ήταν μία Σύμβαση Έργου, η οποία με τον καιρό το πολύ πολύ να έφερνε μία οικειότητα στο ζευγάρι και αυτή χλιαρή.

Είμαι η Θεϊκή σοφία...

Είμαι η Θεϊκή σοφία. Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους, ακόμη και για τους ευγενέστερους να με αναγνωρίσουν αμέσως, λόγω των πέπλων που με σκεπάζουν, γιατί σαν τον ουρανό, είμαι θύελλα μα συνάμα και γαλήνη. Είμαι η προσωποποίηση της λογικής, της τέχνης μα και της στρατηγικής και του πολέμου. Η επικράτηση της λογικής ενάντια στο παράλογο, της γνώσης, ενάντια στην δεισιδαιμονία.

Η Αρχαία Ελληνική ενόραση με κατέβασε στη γη, αλλά εγκατέλειψα τον Παρθενώνα, όταν αυτή τελικά παρέδωσε το πνεύμα της. Οι βάρβαροι, που εισέβαλαν στον κόσμο της τάξεως που έδωσαν οι νόμοι μου, αγνοούσαν το μέτρο και την αρμονία. Η ομορφιά τούς προκαλούσε φόβο και τους φαινόταν σαν κάτι κακό, για αυτό και με έδιωξαν. Όταν, σκορπίζοντας μια νύχτα δέκα αιώνων, φάνηκε η αυγή της Αναγεννήσεως, ξανακατέβηκα στη γη.

Επισκέφθηκα τους ανθρωπιστές και τους φιλόσοφους μέσα στα κελιά τους, όπου με πάθος φύλαγαν στο βάθος των συρταριών τους μερικά βιβλία, τους ζωγράφους και τους γλύπτες στα εργαστήριά τους, που δεν ήταν παρά φτωχικά μαγαζάκια τεχνιτών. Από τη στιγμή που η σκέψη στα ανώτερα επίπεδά της είναι ελεύθερη, είμαι ακατάπαυστα αντικείμενο σεβασμού των επιστημόνων, των καλλιτεχνών και των φιλοσόφων.

Ψάξε και θα βρεις, πίστεψε και θα δεις, συντονίσου και θα μεταμορφωθείς. Στοχάσου στο σύμβολο της γλαύκας, και σκέψου πως η νύχτα μπορεί να "κρύβει" την φύση γύρω μας, αλλά μας αποκαλύπτει το σύμπαν..!

Με τα μάτια κλειστά, βλέπεις "αυτό" που δεν μπορείς να δεις με τα μάτια ανοικτά..!

Η ζωή είναι μία σπίθα ανάμεσα σε δύο όμοια κενά - το σκοτάδι πριν τη γέννηση και το σκοτάδι μετά το θάνατο

Τα όνειρα που θεωρούμε ότι ξεχάσαμε, μας στοιχειώνουν, μας δεσμεύουν με αόρατα νήματα, σε επαναλαμβανόμενες καταστάσεις πόνου. Κάθε φορά, θα βιώνουμε την έλλειψη με κάποιον τρόπο, εφόσον ζούμε τη ζωή μας με δανεικές πεποιθήσεις, φόβους, πιστεύω και αντιλήψεις. Μπλεκόμαστε σε δυσαρμονικά σχήματα αλληλοεπιρροής.

Κι όλα αυτά, γιατί; Μα, επειδή δεν τολμήσαμε να ζήσουμε το δικό μας όνειρο. Όπως είπε ο Felice Leonard “Leo” Buscaglia:
«Υποθέτουμε πως η πραγματικότητα είναι αυτό το κουτί που μας έβαλαν μέσα. Όμως, σας βεβαιώνω ότι δεν είναι έτσι. Ανοίξτε την πόρτα κάποτε και κοιτάξτε τι υπάρχει έξω. Το όνειρο του σήμερα θα είναι η πραγματικότητα του αύριο και όμως έχουμε ξεχάσει να ονειρευόμαστε»
Οπότε, ονειρευτείτε. Είναι ο τρόπος να ανοίξετε τις κλειστές πόρτες του εαυτού σας. Μέσα από το όνειρο, ξεδιπλώνεται το δυναμικό σας. Σας δίνεται η ευκαιρία να διαλέξετε, να επιλέξετε. Αυτό είναι ελευθερία.

Τότε και μόνο τότε μπορείτε να αισθανθείτε τι σημαίνει ανεξαρτησία από τη συνδετική κοινωνική μεμβράνη του ελέγχου και το περιορισμού.  Ελευθερώσου. Ζήσε τις μοναδικές στιγμές σου.

Μύρισε ένα λουλούδι που θα βρεθεί στο δρόμο σου. Χαμογέλασε σε ένα ξένο πρόσωπο.

Μουρμούρισε ένα χαρούμενο σκοπό. Ζήσε τη ζωή σου ως μια καθημερινή περιπέτεια.

Μην εμμένεις στη σύγκρουση για να χάσεις χρόνο και να δικαιολογήσεις στον εαυτό σου το γιατί ηττήθηκες. Μη σπαταλιέσαι: η ελευθερία είναι δικαίωμά σου.

Όπως έγραψε και ο Irvin D. Yalom στο «Όταν έκλαψε ο Νίτσε»:
«Η ζωή είναι μία σπίθα ανάμεσα σε δύο όμοια κενά: το σκοτάδι πριν τη γέννηση και το σκοτάδι μετά το θάνατο»
Θυμήσου ότι δεν ήρθες εδώ για να μάθεις κάτι νέο, αλλά απλά να θυμηθείς. Αυτό που ψάχνεις, είναι μέσα σου, είναι η σπίθα σου. Η σπίθα του καθενός είναι το δικό του όνειρο. Ζήσε ολοκληρωτικά το όνειρό σου και η σπίθα σου θα λάμψει εκτυφλωτικά.

Πώς το ασυνείδητο επηρεάζει τις προσωπικές μας σχέσεις

Ο ασυνείδητος νους μας επηρεάζει από ποιον ελκόμαστε και πώς προσεγγίζουμε τις σχέσεις, αλλά οι δυνάμεις του επίσης συνεχίζουν να διαμορφώνουν τις μακροχρόνιες ερωτικές μας σχέσεις με αναπάντεχους τρόπους.

Ορμόνες

Οι ορμόνες επηρεάζουν και τα δύο φύλα ως προς τις προσπάθειες διαμόρφωσης σχέσεων. Αλλά ακόμα και αφού έχουν επιλέξει τον σύντροφο, οι ορμόνες μας συνεχίζουν να επηρεάζουν τις σχέσεις μας. Για παράδειγμα, οι γόνιμες γυναίκες που αντιλαμβάνονται τους συντρόφους τους ως πιο ελκυστικούς σεξουαλικά, τους αξιολογούν θετικότερα, ενώ οι γόνιμες γυναίκες που δεν τους αντιλαμβάνονται με αυτό τον τρόπο, τους αξιολογούν πιο αρνητικά.

Επιπλέον, όταν τα επίπεδα οιστρογόνων στις γυναίκες είναι υψηλά, ενδιαφέρονται περισσότερο για σεξ με άνδρες και εκτός των πρωταρχικών συντρόφων τους, ενώ όταν τα επίπεδα προγεστερόνης είναι υψηλά, ενδιαφέρονται περισσότερο για σεξ με τους πρωταρχικούς συντρόφους τους.

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι άνδρες σε μακροχρόνιες σχέσεις έχουν χαμηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης, ίσως επειδή μειώνονται οι προσπάθειες εξεύρεσης άλλων γυναικών πέρα από τις συντρόφους τους.

Αποφυγή

Όταν βρισκόμαστε σε μακροχρόνιες σχέσεις, τείνουμε να βλέπουμε τους συντρόφους μας θετικότερα, αλλά επίσης ασυνείδητα αντιλαμβανόμαστε τους άλλους υποψήφιους συντρόφους ως λιγότερο ελκυστικούς. Πιο συγκεκριμένα, όσο πιο ελκυστικός είναι ο υποψήφιος, τόσο λιγότερο επιθυμούμε οποιαδήποτε σχέση μαζί του/της.

Τα ευρήματα όλων των μελετών που συνδέονται με αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι συμμετέχοντες με μακροχρόνιες σχέσεις αντιλαμβάνονταν τους υποψήφιους συντρόφους ως λιγότερο ελκυστικούς και έτσι συνειδητά τροποποιούσαν τις απαντήσεις τους. Οι επιστήμονες συμπεραίνουν πως όταν βρισκόμαστε σε μια ικανοποιητική σχέση, προσπαθούμε να την προστατεύσουμε ασυνείδητα, υποβαθμίζοντας πιθανούς εχθρούς.

Η ωκυτοκίνη, ένα νευροπεπτίδιο που συνδέεται με τον δεσμό μπορεί επίσης να επηρεάζει τον τρόπο που αντιδράμε στους συντρόφους μας και στους άλλους. Τα ζευγάρια που έχουν υψηλότερα επίπεδα ωκυτοκίνης είναι πιο πιθανό να μείνουν μαζί σε σύγκριση με όσους εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα.

Κι αυτό διότι η ωκυτοκίνη μας κάνει να αποφεύγουμε τους ελκυστικούς ανθρώπους. Αυξάνοντας ασυνείδητα την απόστασή μας από τους άλλους βοηθάμε στη διατήρηση της παρούσας σχέσης μας.

Έμμεσες στάσεις

Οι έμμεσες στάσεις μας είναι οι ασυνείδητες ή αυτοματοποιημένες στάσεις προς ερεθίσματα. Οι περισσότεροι ερευνητές χρησιμοποιούν ασκήσεις χρόνου αντίδρασης για να τις μετρήσουν. Αυτές απαιτούν από τα άτομο να απαντούν τόσο γρήγορα που να μην μπορούν συνειδητά να τροποποιήσουν τις απαντήσεις τους.

Για παράδειγμα, οι McNulty και συνεργάτες (2013) μέτρησαν τις έμμεσες στάσεις σε ζευγάρια, ζητώντας από τα ζευγάρια να κατηγοριοποιήσουν γρήγορα θετικές και αρνητικές λέξεις αφού είχαν δει φωτογραφίες των συντρόφων σας ή φωτογραφίες άλλων ατόμων. Οι νιόπαντροι με πιο θετικές έμμεσες στάσεις προς του συντρόφους τους ήταν πιο ικανοποιημένοι με τους γάμους τους τέσσερα χρόνια αργότερα.

Επίσης, οι έρευνες έχουν βρει ότι το συχνότερο σεξ μπορεί να κρατήσει τους συντρόφους πιστούς μέσα στη σχέση. Το συμπέρασμα πάντως σε όλες τις περιπτώσεις είναι πως το ασυνείδητο επηρεάζει τις σχέσεις μας. Αυτό που δεν είχε μέχρι σήμερα συζητηθεί περαιτέρω είναι η θετική επίδραση που μπορεί να έχει σε αυτό τον τομέα της ζωής μας.

Δώσε όνομα σε αυτό που σε φοβίζει και πήγαινε προς αυτό

Φρίκη, θλίψη, άγχος, εσωστρέφεια, θυμός, φοβία, ανασφάλεια. Κάτι δεν πάει καλά. Και το βράδυ, πριν κοιμηθείς, τα σκέφτεσαι όλα. Κάτι δεν πάει καλά και εσύ αναρωτιέσαι τι φταίει που νιώθεις κάτι από όλα αυτά.

Ο καθένας έχει τους δικούς του δαίμονες. Είναι καιρός να τους κοιτάξεις κατάματα, να αγκαλιάσεις όλα αυτά που φοβάσαι, να μιλήσεις μαζί τους.

Έρχεσαι τα βράδια
επικίνδυνα και σιωπηρά

Και κάτι γκρίζα πρωινά σε περιμένω,
γιατί νιώθω κάπου το τρίξιμό σου

Τις γιορτές κάπου κρύβεσαι

κι αν γελάσω, με χτυπάς
κι όταν αγκομαχώντας σε βρίσκω, σε χάνω αμέσως

Επιστρέφεις με τη μουσική
σε κάθε νότα τσακισμένη

Και ύστερα σκέφτομαι
αν περιμένω εσένα ή εμένα…

Δώσε όνομα σε αυτό που σε φοβίζει και πήγαινε προς αυτό! Έχει πολλά να σου πει… Είναι ώρα να το κάνεις.

“Μαθαίνοντας” την αισιοδοξία μέσα από την αρνητικότητα

Το καλό είναι ότι η αισιοδοξία μπορεί να μαθευτεί. Το περίεργο είναι ότι για να γίνουμε αισιόδοξοι, πρέπει πρώτα να είμαστε ρεαλιστές και αντικειμενικοί. Από τη φύση μας δίνουμε πολύ μεγαλύτερη προσοχή στα αρνητικά παρά στα θετικά συμβάντα στη ζωή μας. Για παράδειγμα, εάν είστε συγγραφέας και από τις δέκα κριτικές της δουλειάς σας οι εννέα είναι εξαιρετικές και η μία αρνητική, πιθανότατα θα θυμάστε την κακή κριτική περισσότερο από ό,τι τις θετικές.

Αυτό ισχύει για όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής μας. Η Barbara Fredrickson, πρωτεργάτης της θετικής ψυχολογίας, βρήκε ότι χρειάζονται τρεις θετικές εμπειρίες για να ξεπεραστεί μία αρνητική, δηλαδή μια αναλογία 3 προς 1. Γενικότερα, κάθε αρνητικό συναίσθημα είναι τρεις φορές πιο ισχυρό από ένα θετικό.

Εάν το δείτε αυτό σε μια ευρύτερη οπτική, υποθέστε ότι στη ζωή σας έχετε διπλάσιο αριθμό ευτυχισμένων από ό,τι δυστυχισμένων στιγμών, σε μια αναλογία 2 προς 1.

Είναι σαν ένας πλούσιος θείος σας να σας δίνει μια πολύ καλή ζωή. Υποκειμενικά όμως, και με δεδομένο ότι η αναλογία 2 προς 1 είναι πολύ πιο χαμηλή από την αναλογία 3 προς 1 της Fredrickson, δεν αποκλείεται να σκεφτείτε: «Η ζωή μου είναι χάλια!». Αυτή η ιδέα μού ήρθε ξαφνικά, σαν να με χτύπησαν στο κεφάλι τρεις ράβδοι ζεν.

Το πρώτο βήμα για την εκμάθηση της αισιοδοξίας είναι να συνειδητοποιήσουμε τις δικές μας έντονα αρνητικές μεροληψίες. Είναι πολύ πιθανό, αν όχι σχεδόν σίγουρο, ότι στη ζωή μας έχουμε πολύ περισσότερες επιτυχίες απ’ ό,τι αποτυχίες• αυτό ωστόσο δεν το βλέπουμε επειδή δίνουμε υπερβολική προσοχή στις αποτυχίες μας και ελάχιστη στις επιτυχίες μας. Και μόνο η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που βλέπετε τον εαυτό σας.

Το δεύτερο βήμα είναι η ενσυνειδητότητα. Η μαθημένη αισιοδοξία απαιτεί να βλέπετε με αντικειμενικότητα τις εμπειρίες σας, η ενσυνειδητότητα είναι ο καλύτερος τρόπος να δημιουργήσετε αυτή την αντικειμενικότητα.

Για την ακρίβεια, κάθε φορά που βιώνετε μια επιτυχία ή αποτυχία, πρέπει πρώτα να δείτε με πλήρη προσοχή το σώμα σας. Στη συνέχεια, στρέφετε την ενσυνειδητότητα στη συναισθηματική σας εμπειρία, έχοντας κατά νου ότι το σώμα βρίσκεται εκεί όπου τα συναισθήματα εκδηλώνονται πιο έντονα.

Τέλος, δείτε με ενσυνειδητότητα τις σκέψεις σας. Πώς εξηγείτε το συμβάν στον εαυτό σας; Νιώθετε ισχυροί ή ανήμποροι; Πώς συνδέονται οι σκέψεις σας με τα συναισθήματά σας; Εάν αυτό το συμβάν είναι μια εμπειρία επιτυχίας, δείτε με ενσυνειδητότητα την τάση που έχετε να το υποβαθμίζετε• αν πάλι όλο αυτό είναι μια εμπειρία αποτυχίας, δείτε με ενσυνειδητότητα το πόσο δυσανάλογα ισχυρό αποτέλεσμα έχει πάνω σας.

Το τρίτο και τελευταίο βήμα είναι η μεταμόρφωση. Όταν βιώνετε μια επιτυχία, παρατηρήστε την συνειδητά και αποδεχτείτε τα εύσημα. Έτσι, αποκτάτε τη νοητική συνήθεια να δίνετε τη δέουσα προσοχή στις επιτυχίες σας. Όταν πάλι βιώνετε μια αποτυχία, εστιάστε στις ρεαλιστικές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι πρόκειται για κάτι περιστασιακό.

Εάν θεωρείτε ότι είστε ανεπαρκείς και ανίκανοι, φέρτε στον νου σας παλαιότερες επιτυχίες σας για τις οποίες σας είχαν επιβραβεύσει. Αν βρείτε οποιαδήποτε ένδειξη ότι υπάρχουν ρεαλιστικοί λόγοι να είστε αισιόδοξοι, στρέψτε την προσοχή σας σε αυτούς.

Αυτό μοιάζει λιγάκι με άρνηση, αλλά στην πραγματικότητα αυξάνει την αντικειμενικότητα εξουδετερώνοντας τις φυσικές έντονα αρνητικές σας μεροληψίες. Όταν το κάνετε αυτό συχνά, δημιουργείτε νέες νοητικές συνήθειες, οπότε την επόμενη φορά που θα βιώσετε μια αποτυχία, ο νους σας θα βρει γρήγορα ρεαλιστικούς λόγους να ελπίζει ότι θα την ξεπεράσετε και θα ανακάμψετε πολύ πιο γρήγορα. Έτσι καλλιεργείται η αισιοδοξία.

Κλείνοντας την πόρτα σε μια δυσάρεστη κατάσταση, ανοίγουμε μια άλλη που μας οδηγεί στο σύμπαν

Όταν κλείνουμε την πόρτα σε μια δυσάρεστη κατάσταση, δεν το κάνουμε από αλαζονεία, ούτε από δειλία. Το κάνουμε διότι αυτό που παίρνουμε δεν είναι ισάξιο με αυτό που προσφέρουμε, διότι έχουμε ανάγκη να πάρουμε παραπάνω πράγματα, διότι οι γρίφοι, οι ελπίδες και τα όνειρα μάς κούρασαν. Είναι εκείνη η στιγμή που περνάμε τα σύνορα του φόβου, η ώρα να αναζητήσουμε άλλες πόρτες και να τις ανοίξουμε.

Ως αποτέλεσμα, ακόμη κι όταν ακούμε συχνά τη φράση όταν μία πόρτα κλείνει, μια άλλη ανοίγει, υπάρχουν κάποιες αποχρώσεις που πρέπει να αντιληφθούμε. Αυτό το νέο σύμπαν ευκαιριών δεν προκύπτει με μαγικό τρόπο. Πρέπει εμείς να το αναζητήσουμε, να προσελκύσουμε τις ευκαιρίες και να τις αξιοποιήσουμε μέσα από συγκεκριμένους εσωτερικούς μηχανισμούς.

“Αλίμονο, η πόρτα της ευτυχίας δεν ανοίγει προς τα μέσα, δεν έχει νόημα να πέσουμε με δύναμη πάνω της, να την παραβιάσουμε. Ανοίγει προς τα έξω. Δεν έχει να κάνει με το μέσα μας.” Sören Kierkegaard

Όλοι μας κάποιες στιγμές υποφέρουμε από εκείνη την ανόητη συνήθεια να ρυθμίζουμε το σύμπαν μας πάνω σε αυτή τη συχνότητα: τη συχνότητα της οδύνης, της προσκόλλησης σε ό,τι έχουμε χάσει, της ανάμνησης της αποτυχίας και της πίκρας των άπειρων απογοητεύσεων και ματαιώσεων που έχουμε βιώσει. Με κάποιον τρόπο και κρύβοντας μέσα μας εκείνη την άβυσσο των σύνθετων συναισθημάτων, κρατάμε πολλές πόρτες ανοιχτές με την επιγραφή «εάν ποτέ…».

Ωστόσο, ίσως χρειαστεί να σταματήσουμε για να νιώσουμε κάτι: τον αέρα που περνά μέσα από αυτές τις μισάνοιχτες πόρτες. Είναι ένας άνεμος παγωμένος που μεταφέρει τη μυρωδιά ενός χρόνου νεκρωμένου, δάκρυα που έχουν στεγνώσει, όνειρα που δεν εκπληρώθηκαν, κι από εκεί πολλές φορές έρχεται η ηχώ κάποιας φωνής που κάποτε μας έκανε να πονέσουμε.

Πρέπει να τις κλείσουμε, για να βρούμε την ισορροπία μας και τη συναισθηματική μας υγεία.

Η πόρτα που δεν τολμάμε να κλείσουμε.


Πριν μιλήσουμε για το σύμπαν που ανοίγει πίσω από τις άπειρες πόρτες που έχουν το όνομά μας, ας δούμε αυτές που δεν έχουμε ακόμη κλείσει. Τι σημαίνει, πράγματι, ότι κλείνουμε έναν κύκλο, ότι καλύψαμε όλα τα επίπεδα, ότι αποχωρούμε από μια δουλειά, ότι βάζουμε ένα τέλος σε μια σχέση;

Κατά αρχάς, αυτό σημαίνει ότι ξέρουμε να απορρίπτουμε και η απόρριψη είναι κάτι για το οποίο δεν είμαστε ποτέ προετοιμασμένοι. Η ίδια η κοινωνία, όπως και η παιδεία που έχουμε λάβει, μας έχουν πείσει ότι μπορούμε να έχουμε τα πάντα χωρίς να απορρίπτουμε τίποτα.

Ωστόσο, εάν σκεφτούμε για λίγο αυτή τη γενναία πράξη, θα καταλάβουμε ότι το ίδιο το γεγονός της ωριμότητας, της ενηλικίωσης και της απόκτησης μιας συγκεκριμένης ποιότητας ζωής συνεπάγεται ότι πρέπει να μάθουμε να κλείνουμε τις πόρτες, όλες εκείνες τις πόρτες απ΄ όπου περνάει εκείνος ο παγωμένος άνεμος.

Η ίδια η ζωή μας υποχρεώνει να παίρνουμε συνεχώς αποφάσεις. Κι αυτό, διότι για να αποκτήσουμε την ευτυχία, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, πρέπει να παίρνουμε αποφάσεις. Οπότε, εάν τολμήσουμε να διασχίσουμε τα όρια και να κλείσουμε αυτές τις πόρτες που μας κάνουν να υποφέρουμε, όλα αυτά που μας εξαντλούν και μας εξουθενώνουν, αντιλαμβανόμαστε ότι έτσι απορρίπτουμε από πριν την ίδια μας την ευτυχία.

Διότι η ευτυχία είναι ανεκτίμητη, αλλά έχει κανόνες και ένας από αυτούς είναι η τόλμη του θάρρους. Στο τέλος, η ύπαρξη είναι η υποχρέωση να προχωρήσουμε μπροστά, να κάνουμε βήματα, καθώς η καρδιά μας ανοίγει σε νέες ευκαιρίες, ενώ θα πρέπει να είμαστε συνεπείς, γεμάτοι θάρρος.

Κάναμε ένα βήμα παραπάνω. Ωραία, και τώρα τι κάνουμε;


Είμαστε προσκολλημένοι στο παρελθόν μας μέσα από άρρητες λέξεις τη στιγμή που μας παρουσιάστηκε μια ευκαιρία κι εμείς την απορρίψαμε τυφλωμένοι από δειλία. Οι χαμένες ευκαιρίες και τα αναπάντητα «γιατί» μας βαραίνουν. Πόσες φορές στρέψαμε το βλέμμα μας προς το παρελθόν που επηρεάζει το παρόν μας, χωρίς να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν είναι ούτε φυσιολογικό, ούτε υγιές.

«Όταν μια πόρτα κλείνει, μια άλλη πόρτα ανοίγει∙ εμείς όμως συνεχίζουμε να έχουμε στραμμένο το βλέμμα στην κλειστή πόρτα, χωρίς να μπορούμε να δούμε εκείνη την πόρτα που μόλις άνοιξε και μας περιμένει να τη διαβούμε». Helen Keller

Κανείς δεν μπορεί να «ζήσει» ταυτόχρονα σε δύο μέρη. Είτε πιο  μπροστά, είτε πιο πίσω, αυτός ο όμορφος «σελιδοδείκτης» παραμένει κολλημένος στο πιο οδυνηρό κεφάλαιο ενός βιβλίου και δεν μας αφήνει να αδράξουμε την ευκαιρία και να ανακαλύψουμε πώς να ολοκληρώσουμε αυτή την ιστορία: τη δική μας ιστορία. Δεν είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε. Είναι απαραίτητο να κλείσουμε την πόρτα σε αυτό, να γυρίσουμε σελίδα, να γίνουμε εκείνος που πραγματικά είμαστε και όχι αυτό που οι άλλοι αποφάσισαν σύμφωνα με τις δικές τους επιθυμίες.

Δεν είναι καθόλου απλό να τραβήξουμε μια γραμμή και να σβήσουμε τα πάντα. Διότι, όχι μόνο αφήνουμε πίσω μας αυτό που μας έκανε δυστυχισμένους, αλλά μερικές φορές είμαστε υποχρεωμένοι να αρνηθούμε ορισμένα πράγματα που μας διαμόρφωσαν σε αυτό που είμαστε, που ήταν δικά μας και μας έδιναν μια αίσθηση ασφάλειας.

Ας δούμε αναλυτικά ποιες στρατηγικές πρέπει να ακολουθήσουμε:
  • Ας αναπτύξουμε την προσωπική μας ευθύνη μέσα από έναν εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό μας: ας αναρωτηθούμε αυτό που μας κρατά πίσω, αυτό που μας συγκρατεί και μας εμποδίζει να κάνουμε το άλμα και να κλείσουμε την πόρτα. Ας ορίσουμε τους φόβους μας, ας τους δώσουμε ένα όνομα προσπαθώντας να τους εξορθολογίσουμε. Ας αναρωτηθούμε κατά πόσον αυτό που είμαστε τώρα θα μας κάνει ευτυχισμένους και στο μέλλον.
  • Ας δούμε ποια είναι τα δυνατά μας σημεία: έχουμε προσόντα, ας τα ενεργοποιήσουμε, όπως και κάθε επιτυχία μας. Έτσι, ας θυμηθούμε ότι δυνατά σημεία είναι και οι άνθρωποι που μας στηρίζουν και μας αγαπούν πραγματικά.
  • Ας οργανώσουμε ένα σχέδιο για το προσεχές μας μέλλον: ας οραματιστούμε πού θα θέλαμε να είμαστε σε έξη μήνες, κι ας πλημμυρίσουμε τον εαυτό μας με αυτή τη θετική αίσθηση αυτής της εικόνας, ας αφήσουμε τον δροσερό αέρα της ανανέωσης να περάσει στην καρδιά μας.
  • Ας προχωρήσουμε γκρεμίζοντας κάθε περιορισμό: ας αφήσουμε πίσω μας τα εμπόδια για να αλαφρύνουμε την καρδιά μας, με ένα πνεύμα ειρηνικό και τα μάτια μας ανοιχτά. Ας περπατήσουμε χωρίς μίσος, χωρίς δυσαρέσκεια, χωρίς τα βάρη που φορτώνουν την καρδιά μας και την πλάτη μας και μας αρρωσταίνουν συναισθηματικά, εγκλωβίζοντας μας στη φυλακή του εαυτού μας.
Ας κλείσουμε την πόρτα κι ας κοιτάξουμε γύρω μας, γεμάτοι νέες εικόνες. Είμαστε άλλο ένα αστέρι μέσα στα άλλα αστέρια του σύμπαντος, αναζητώντας θαυμαστές ευκαιρίες. Τώρα, τις νιώθετε να σας χαϊδεύουν το πρόσωπο, όπως ένα δροσερό, αναζωογονητικό καλοκαιρινό αεράκι;

ΣΕΝΕΚΑΣ: Και ποια είναι τότε η διαφορά μας;

Θα μου πεις τώρα: “Και ποια είναι τότε η διαφορά ανάμεσα σ’ εμένα τον ανόητο και σ’ εσένα το σοφό, αν και οι δυο μας θέλουμε να έχουμε πλούτη;”. Τεράστια· γιατί, κατά την άποψη του σοφού, τα πλούτη είναι ο δούλος, ενώ, κατά την άποψη του ανόητου, αυτά είναι το αφεντικό. Ο σοφός δεν αποδίδει καμιά ιδιαίτερη σπουδαιότητα στα πλούτη, ενώ για σας τα πλούτη είναι το παν.

Εσείς, σαν να σας υποσχέθηκε κάποιος ότι θα τα έχετε για πάντα, συνηθίσατε σ’ αυτά και προσκολληθήκατε πάνω τους· ο σοφός όμως ποτέ άλλοτε δε σκέφτεται περισσότερο τη φτώχεια όσο όταν βρίσκεται ανάμεσα σε πλούτη. Ο στρατηγός ουδέποτε σκέφτεται τόσο πολύ την ειρήνη, ώστε να μην προετοιμάζεται για τον πόλεμο ο οποίος έχει κηρυχτεί, ακόμη και αν δε διεξάγεται τη συγκεκριμένη στιγμή. Εσάς όμως ένα πανέμορφο σπίτι σας κάνει αλαζόνες, λες και δε θα μπορούσε ποτέ να καεί ή να καταστραφεί. Μένετε έκθαμβοι με τον πλούτο σας, σαν να είχε ξεφύγει κάθε κίνδυνο και σαν να είχε γίνει τόσο μεγάλος, ώστε η τύχη να έχασε κάθε δύναμή της να τον καταστρέψει. Κάθεστε σε απραγμοσύνη και παίζετε με τα πλούτη σας χωρίς να προβλέπετε τον κίνδυνο μέσα στον οποίο βρίσκονται – σ’ αυτό μοιάζετε με τους βάρβαρους, που τις περισσότερες φορές, όταν είναι αποκλεισμένοι, χωρίς να έχουν γνώση των πολεμικών μηχανών, βλέπουν με αδιαφορία τις προσπάθειες των πολιορκητών, χωρίς να αντιλαμβάνονται σε τι αποβλέπουν τα έργα που γίνονται σε απόσταση.

Έτσι συμβαίνει και με σας· αποχαυνώνεστε ανάμεσα στα υπάρχοντά σας και δε σκέφτεστε πόσοι κίνδυνοι σας απειλούν από παντού, κίνδυνοι που πολύ σύντομα θα σας αρπάξουν λάφυρα πολύτιμα. Ο σοφός όμως θ’ αφήσει σε όποιον του αφαιρέσει τα πλούτη όλα όσα του ανήκουν· και τούτο γιατί ζει ευχαριστημένος με όσα έχει τώρα και ήσυχος για το μέλλον.

“Τίποτε άλλο” λέει ο Σωκράτης και όποιος άλλος έχει ανάλογη δικαιοδοσία και παρόμοια ικανότητα να ασχοληθεί με τα ανθρώπινα “δεν έχω αποφασίσει περισσότερο όσο το να μην τροποποιώ την πορεία της ζωής μου προσαρμόζοντάς τη στις απόψεις σας. Ας με βομβαρδίζετε σεις από παντού με τα συνηθισμένα λόγια σας· δε θα νομίσω ότι με χλευάζετε αλλ’ ότι κλαψουρίζετε σαν τα κακόμοιρα τα νήπια”. Αυτά ήταν τα λόγια εκείνου που ανακάλυψε τη σοφία· που η ψυχή του, απαλλαγμένη από όλες τις κακίες, τον διατάσσει να ελέγχει τους άλλους όχι επειδή τους μισεί, αλλά διότι θέλει να τους γιατρέψει. Και θα προσθέσει και τούτα: “Η γνώμη σας για μένα με επηρεάζει, όχι όμως για δικό μου λογαριασμό αλλά για δικό σας, γιατί το να μισείτε την αρετή και να επιτίθεστε με τις κραυγές σας εναντίον της ισοδυναμεί με το να έχετε εγκαταλείψει την ελπίδα να γίνετε καλοί. Εμένα προσωπικά δε με ζημιώνετε καθόλου, όπως δε ζημιώνουν τους θεούς και όσοι ανατρέπουν τους βωμούς τους. Ακόμη όμως και εκεί που δεν υπάρχει η δυνατότητα να γίνει ζημιά, είναι έκδηλες η κακή προαίρεση και η κακή σκέψη”.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Για μια ευτυχισμένη ζωή

ΚΙΚΕΡΩΝ: Το άκρον άωτον της ματαιότητας

Τα σπέρματα της αρετής υπάρχουν μέσα μας και, αν τα αφήναμε να βλαστήσουν, η ίδια η φύση θα μας έδειχνε τον δρόμο προς την ευτυχία· όμως εμείς, αμέσως μόλις έρθουμε στον κόσμο και μας αναγνωρίσει ο πατέρας μας, πέφτουμε κατευθείαν στα δίχτυα της κακίας και της διεστραμμένης σκέψης, θαρρείς και ρουφάμε το δηλητήριο της πλάνης μαζί με το γάλα της παραμάνας μας. Κι όταν εκείνη μας παραδώσει στους γονείς μας και στη συνέχεια μας αναλάβουν οι δάσκαλοι, είναι τόσες οι πλάνες που μας μολύνουν, ώστε η αλήθεια δίνει τη θέση της στο ψεύδος, και η σοφία της φύσης υποχωρεί μπροστά στη δύναμη της προκατάληψης.

Ύστερα έρχονται οι ποιητές, οι οποίοι επαγγέλλονται ότι με τη διδασκαλία τους θα μας χαρίσουν ανυπέρβλητη μόρφωση και σοφία. Τους ακούμε λοιπόν, τους διαβάζουμε, τους αποστηθίζουμε, τους επιτρέπουμε να εντυπωθούν βαθιά στη σκέψη μας· αλλά, όταν φτάσει η ώρα για την κοινή γνώμη να παίξει τον ρόλο του μεγάλου δασκάλου και ο όχλος να δώσει το τελειωτικό χτύπημα –ο οποίος, σύσσωμος, ρέπει προς το κακό- τότε είναι ολοφάνερο πως η μόλυνση προχωρεί σε βάθος και οι σφαλερές αντιλήψεις μας αποξενώνουν τόσο πολύ από τη φύση, που φτάνουμε στο σημείο να νομίζουμε πως την τελευταία την καταλαβαίνουν καλύτερα όσοι έχουν πιστέψει ότι δεν υπάρχει υψηλότερη φιλοδοξία για τον άνθρωπο, ούτε ευγενέστερη επιδίωξη, ούτε μεγαλύτερη τιμή, από τα δημόσια αξιώματα, την αρχηγία του στρατού και τη λαϊκή αποδοχή.

Από αυτά γοητεύονται οι πιο αξιόλογοι άνθρωποι και, ενώ αναζητούν την αληθινή δόξα –που αυτή και μόνο ψάχνει με όλες της τις δυνάμεις η φύση μας- ξαφνικά ανακαλύπτουν ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με το άκρον άωτον της ματαιότητας, και ότι δεν αγωνίζονται για την υπέροχη εικόνα της αρετής αλλά για ένα χλομό φάντασμα της δόξας. Όμως, η αληθινή δόξα δεν είναι οπτασία αλλά κάτι το απτό, που αφήνει το αποτύπωμά του· είναι η ομόφωνη αποδοχή των ενάρετων ανθρώπων, η αδέκαστη ετυμηγορία εκείνων που μετρούν με δίκαια κριτήρια το ύψος της αρετής, η ηχώ που μας μεταφέρει τη φωνή της αρετής. Αυτή τη δόξα δεν την αρνούνται οι ενάρετοι, διότι τις περισσότερες φορές συνοδεύει τις δίκαιες πράξεις. Ωστόσο, εκείνη η άλλη δόξα, που προσπαθεί να μιμηθεί την αληθινή, είναι προπετής και ασυλλόγιστη, και τις περισσότερες φορές γίνεται σύμβουλος εσφαλμένων επιλογών και κακών πράξεων: αναφέρομαι στη λαϊκή φήμη, η οποία προσπαθεί να παραχαράξει την αληθινή δόξα και να σπιλώσει το κάλλος του προσώπου της με τη δική της ασχήμια. Από αυτή τυφλώνονται οι άνθρωποι, παρά τις όποιες ευγενείς φιλοδοξίες τους, και, επειδή δεν ξέρουν ούτε τι ψάχνουν να βρουν ούτε πού θα το βρουν, άλλοι οδηγούν την πατρίδα τους στο χείλος του γκρεμού κι άλλοι σκάβουν το λάκκο τους με τα ίδια τους τα χέρια.

ΚΙΚΕΡΩΝ, Το φάρμακο της λύπης

THOMAS HOBBES: Περί των παθών του νου – Η ΔΟΞΑ

Η ΔΟΞΑ (glory), ή μύχια υπερηφάνεια ή θρίαμβος του πνεύματος, είναι το πάθος το οποίο απορρέει από τη φαντασίωση ή την αντίληψη ότι η προσωπική μας ισχύς είναι μεγαλύτερη από εκείνη του ανταγωνιστή μας. Οι ενδείξεις αυτής της μεγαλύτερης ισχύος, πέραν των σωματικών εκδηλώσεών της που δεν μπορούν να περιγραφούν, είναι η επιδεικτικότητα στα λόγια και η θρασύτητα στα έργα. Το πάθος αυτό ονομάζεται υπερηφάνεια από εκείνους τους οποίους δυσαρεστεί. Εκείνοι τους οποίους ευχαριστεί το αποκαλούν δίκαιη αυτοεκτίμηση. Αυτή η φαντασίωση της προσωπικής δύναμης ή αξίας μας μπορεί να βασίζεται στη βεβαιότητα μιας πείρας προερχόμενης από τις ίδιες μας τις πράξεις- τότε η δόξα είναι δίκαιη και θεμελιωμένη, και δημιουργεί την άποψη ότι μπορεί να επαυξηθεί από νέες πράξεις. Σε αυτό συνίσταται η επιθυμία την οποία αποκαλούμε ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ (aspiring) ή επιθυμία αναβάθμισης της ισχύος.

Το ίδιο πάθος μπορεί να προέρχεται όχι απ’ την όποια συνείδηση των πράξεών μας, αλλά από το γεγονός ότι οι άλλοι άνθρωποι μας εξυμνούν και μας εμπιστεύονται. Εξ αυτών μπορεί κάποιος να έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, και όμως να αυταπατάται. Αυτό ονομάζεται ΨΕΥΔΗΣ ΔΟΞΑ (false glory), και η φιλοδοξία που πηγάζει από αυτήν οδηγεί σε αποτυχία. Επιπλέον, η φαντασίωση κατορθωμάτων που στην πραγματικότητα ποτέ δεν επιτελέσαμε είναι τρόπος αυτοπροβολής, καθώς όμως δεν εμπνέει καμία επιθυμία ή προσπάθεια για κάτι ουσιαστικό, είναι κούφια και ανώφελη. Όπως όταν κάποιος φαντάζεται ότι είναι ο ίδιος πρωταγωνιστής ενός ρομάντζου που διαβάζει ότι μοιάζει σε κάποιον άλλο, τις πράξεις του οποίου θαυμάζει.

Αυτό ονομάζεται ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑ (vain glory). Ένα παράδειγμα βρίσκουμε στο μύθο με τη μύγα που κάθεται στον άξονα της άμαξας και σκέφτεται: «Πόση σκόνη σηκώνω!». Η έκφραση της ματαιοδοξίας είναι αυτό που ονομάζουμε ευσεβή πόθο, τον οποίο κάποιες Σχολές εξέλαβαν λανθασμένα ως μια διακριτή επιθυμία και την ονόμασαν «ψευδή προδιάθεση», δημιουργώντας έναν νέο όρο, και άρα ένα νέο πάθος που δεν υπήρχε πριν. Ενδείξεις έκδηλης ματαιοδοξίας ορισμένων ανθρώπων είναι η μίμηση των άλλων, η προσποιητή προσήλωση σε πράγματα που δεν κατανοούν καν, οι επιτηδευμένοι τρόποι, η προσπάθεια καταξίωσης απ’ τα όνειρά τους και τις μικρές ιστορίες της ζωής τους ή από τη χώρα τους, το όνομά τους κλπ.

THOMAS HOBBES, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Το Hubble παρατηρεί έναν λιλιπούτειο γαλαξία με μια τεραστίων διαστάσεων μαύρη καρδιά

Ευρισκόμενος περίπου 30 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας, στον αστερισμό της Πυξίδας, ο ESO 495-21 είναι ένας νάνος με εξαιρετικά υψηλό ρυθμό σχηματισμού άστρων γαλαξίας – αυτό σημαίνει ότι είναι μικρός σε μέγεθος, όμως γεμάτος με γρήγορα ξεσπάσματα σχηματισμού άστρων. Οι γαλαξίες αυτοί σχηματίζουν άστρα σε εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς, δημιουργώντας νεογέννητα άστρα πάνω από 1000 φορές ταχύτερα από ότι ο δικός μας Γαλαξίας.

Το Hubble μελέτησε τις εκρήξεις της δραστηριότητας μέσα στον ESO 495-21 αρκετές φορές. Ιδιαίτερα, το διαστημικό τηλεσκόπιο έχει εξερευνήσει τα πολλαπλά υπερ-αστρικά σμήνη του γαλαξία, πολύ πυκνές περιοχές ηλικίας λίγων μόνο εκατομμυρίων ετών και γεμάτες με άστρα πολύ μεγάλης μάζας. Αυτές οι εντυπωσιακές περιοχές μπορούν να έχουν μια τεράστια επίδραση στους γαλαξίες που τους φιλοξενούν. Η μελέτη τους επιτρέπει τους αστρονόμους να εξερευνήσουν τα πρώιμα στάδια της εξέλιξής τους, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν πώς σχηματίζονται και πώς αλλάζουν όλο το σύμπαν τα άστρα μεγάλης μάζας.

Εκτός από τη φιλοξενία των κοσμικών πυροτεχνημάτων που είναι τα υπερ-αστρικά σμήνη, ο ESO 495-21 επίσης μπορεί να κρύβει μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα στον πυρήνα του. Οι αστρονόμοι γνωρίζουν ότι σχεδόν κάθε μεγάλος γαλαξίας φιλοξενεί ένα τέτοιο αντικείμενο στο κέντρο του και, γενικά, όσο πιο μεγάλος είναι ο γαλαξίας , τόσο πιο μεγάλης μάζας είναι η μαύρη τρύπα. Ο δικός μας Γαλαξίας, φιλοξενεί μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, που ονομάζεται Τοξότης Α*, η οποία είναι πάνω από τέσσερα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερης μάζας από τον Ήλιο μας. Ο ESO 495-21, επίσης γνωστός ως Henize 2-10 (ή ως Hen 2-10, αλλά και He 2-10) είναι ένας νάνος γαλαξίας, μόνο το 3% του μεγέθους του Γαλαξία μας, και υπάρχουν ενδείξεις ότι η μαύρη τρύπα στον πυρήνα του είναι πάνω από ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερης μάζας από τον Ήλιο μας – ένα ακραία ασυνήθιστο σενάριο.

Αυτή η μαύρη τρύπα μπορεί να προσφέρει στοιχεία για το πώς οι μαύρες τρύπες και οι γαλαξίες εξελίχθηκαν στο πρώιμο σύμπαν. Η προέλευση των κεντρικών υπερμεγεθών μελανών οπών στους γαλαξίες είναι ακόμη υπό συζήτηση – διαμορφώθηκαν πρώτα οι γαλαξίες και μετά κατέρρευσε το υλικό στα κέντρα τους σε μαύρες τρύπες ή προϋπήρχαν οι μαύρες τρύπες και συσσώρευσαν τους γαλαξίες γύρω τους; Εξελίχθηκαν μαζί – ή θα μπορούσε η απάντηση να είναι κάτι εντελώς άλλο;

Με το μικρό τους μέγεθος, το ακαθόριστο σχήμα τους και τη ταχεία αστρο-εκρηκτική δραστηριότητα, οι αστρονόμοι θεωρούν ότι ο ESO 495-21 μπορεί να είναι ένα ανάλογο για μερικούς από τους πρώτους γαλαξίες που έχουν διαμορφωθεί στον κόσμο. Το εύρημα της μαύρης τρύπας στην καρδιά του γαλαξία είναι έτσι μια ισχυρή ένδειξη ότι οι μαύρες τρύπες μπορεί να έχουν διαμορφωθεί πρώτες, με τους γαλαξίες αργότερα να αναπτύσσονται και να εξελίσσονται γύρω τους.

Το MagLab δημιουργεί μαγνητικό πεδίο παγκόσμιας εμβέλειας με μικρό, συμπαγές πηνίο

Ένας νέος πολύ μικρός μαγνήτης πήρε τον τίτλο του «ισχυρότερου μαγνητικού πεδίου στον κόσμο» 45,5 Tesla που ζυγίζει 390 γραμμάρια μόνο και  σε μέγεθος μόλις το μισό ενός χαρτονένιου ρολό χαρτιού τουαλέτας.  Βασίζεται στη νέα υπεραγώγιμη ένωση  REBa2Cu3Ox, όπου RE = Y, Gd ή REBCO (Rare Earth Barium Copper Oxide).

O υπεραγωγός REBCO μπορεί να μεταφέρει πάνω από το διπλάσιο ηλεκτρικό ρεύμα σε σχέση με υπεραγωγό νιοβίου ίδιου μεγέθους.  Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση του ρεύματος που διαρρέει έναν αγωγό ή ηλεκτρομαγνήτη, τόσο μεγαλύτερης έντασης είναι το μαγνητικό πεδίο που δημιουργείται. από το μεταλλικό τιτάνιο που το κράτησε για δύο δεκαετίες στο Εθνικό Εργαστήριο Υψηλού Μαγνητικού Πεδίου στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα.

Πώς μπορεί κάτι τόσο μικρό να δημιουργήσει ένα μεγάλο πεδίο; Χρησιμοποιώντας έναν ελπιδοφόρο, νέο αγωγό και ένα νέο σχεδιασμό μαγνητών.

Τόσο ο μαγνήτης 45-T όσο και ο μαγνήτης δοκιμής 45,5-T είναι χτισμένοι εν μέρει με υπεραγωγούς, μια κατηγορία αγωγών με ειδικές ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με τέλεια απόδοση.

Και οι κατασκευαστές του λένε ότι δεν έχουμε δει ακόμα τίποτα: Ένας εξαιρετικά υψηλού πεδίου μαγνήτης 60 Tesla  θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα πορτοφόλι, λένε οι επιστήμονες και μηχανικοί του MagLab. Αυτοί έχουν βρει έναν τρόπο να κατασκευάσουν και να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρομαγνήτες που να είναι ισχυρότεροι, μικρότεροι και πιο ευέλικτο από ποτέ.

Συγκριτικά, οι ισχυρότεροι μαγνητικοί τομογράφοι στα διαγνωστικά κέντρα στην Ελλάδα έχουν ένταση τρία Tesla.

Μέχρι σήμερα ο ισχυρότερος στον κόσμο μαγνήτης συνεχόμενου μαγνητικού πεδίου ήταν ένα τεράστιο μηχάνημα βάρους 35 τόνων, που είχε δημιουργηθεί στο ίδιο εργαστήριο του Πανεπιστημίου της Φλόριντα και κρατούσε το παγκόσμιο ρεκόρ με 45 Tesla από το 1999.

Η εξουσία στην φαντασία

«Τι ενώνει τους ανθρώπους; Οι στρατοί; Το χρυσάφι; Οι σημαίες; …Οι ιστορίες».
 
Με αυτά τα λόγια ο νάνος Tyrion Lannister σφραγίζει την κατάληξη του τηλεοπτικού Game of Thrones (GoT), για να προτείνει για τον θρόνο το πρόσωπο που έχει, κατά τον ίδιο, την καλύτερη, πιο συγκινητική και πιο εμπνευστική «ιστορία». Με άλλα λόγια, η εξουσία ανήκει στο καλύτερο «αφήγημα», για να θυμηθούμε μια πολυφορεμένη και ταλαιπωρημένη τα τελευταία χρόνια έννοια.
 
Ένα πολύ εύστοχο σχόλιο για τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγεται η εξουσία, στο τέλος μιας τηλεοπτικής σειράς που ασχολήθηκε όσο λίγες με ζητήματα εξουσίας (διαλύοντας στο τέλος όλες τις αυταπάτες για το πόσο «ευγενές» μπορεί να είναι το παιχνίδι των θρόνων, δηλαδή ο αμείλικτος αγώνας για την εξουσία) -θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε και να πάμε παρακάτω.
 
Αυτή όμως η φράση του Tyrion αποτελεί ταυτόχρονα και ένα μετα-σχόλιο για την ίδια την τεράστια –και μάλλον απρόσμενη– επιτυχία μιας σειράς βασισμένης σε βιβλία «επικής φαντασίας»· αυτό που ένωσε για οκτώ χρόνια εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο δεν ήταν ούτε οι στρατιές των ηθοποιών της σειράς (δεκάδες ήταν μόνο οι επώνυμοι χαρακτήρες που παρέλασαν στα επεισόδιά της) ούτε το χρυσάφι που ξοδεύτηκε για την παραγωγή της ούτε οι σημαίες των τόσων χωρών στις οποίες έγιναν τα γυρίσματά της.
 
Χωρίς να παραγνωρίζουμε τον ρόλο όλων των παραπάνω, γύρω από τις φωτεινές οθόνες που πρόβαλλαν το GoT μας ένωσε η ιστορία που μας αφηγήθηκε –όπως μας ενώνουν εδώ και χιλιετίες, γύρω από τη φωτιά της φυλής ή το όποιο πολιτισμικό της αντίστοιχο, οι ωραίες ιστορίες. Ακόμη κι αν –ή ίσως ακριβώς επειδή– πρόκειται, όπως το GoT, για «μη ρεαλιστικές» ιστορίες –ή για να θυμηθούμε όσους και όσες αντιπαθούν αυτά τα είδη, για «παραμύθια», με δράκους, μάγους, σπαθιά, τέρατα, εξωγήινους, διαστημόπλοια και θεούς.
 
Η λογοτεχνία του φανταστικού -ή εικοτολογική μυθοπλασία, όπως μεταφράζεται κάπως ανοίκεια ο διαδεδομένος πλέον στη διεθνή βιβλιογραφία όρος speculative fiction– περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα λογοτεχνικών έργων, από την ηρωική/επική φαντασία ως τον τρόμο και τη δυστοπία, και από την επιστημονική φαντασία και τις ιστορίες εναλλακτικής πραγματικότητας ως τα παραμύθια και το υπερφυσικό, μαζί φυσικά με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς. Αυτό που ενώνει όλα αυτά τα κάπως ετερόκλητα είδη είναι το γεγονός ότι όλα τους έχουν λιγότερα ή περισσότερα στοιχεία που δεν υπάρχουν στον «πραγματικό» κόσμο, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έχουμε και τη λογοτεχνική δημιουργία ενός «καινούριου» κόσμου.
 
Μπορεί σήμερα ακούγοντας για αυτό το λογοτεχνικό υπερ-είδος να μας έρχονται στο μυαλό ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ή το Game of Thrones, τα βιβλία του Λάβκραφτ ή του Στίβεν Κινγκ, τα έργα επιστημονικής φαντασίας με εξωγήινους, διαστημόπλοια και λέιζερ, αλλά στην πραγματικότητα η ιστορία της λογοτεχνίας του φανταστικού είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η λογοτεχνία, πράγμα που πολλοί και πολλές το ξεχνάνε βολικά κάθε φορά που αποφασίζουν να κατακεραυνώσουν αυτά τα «παραμύθια».
 
Από το έπος του Γκιλγκαμές και τα Ομηρικά έπη, μέχρι το λατινικό μυθιστόρημα και την Αληθή Ιστορία του Λουκιανού, και από εκεί στην Ουτοπία του Μορ και τον Άλλο [σεληνιακό] Κόσμο του Σιρανό Ντε Μπερζεράκ –για να μείνουμε μόνο σε μερικά από τα πιο γνωστά σε μας παραδείγματα– η παγκόσμια λογοτεχνία είναι γεμάτη από έργα όπου το φανταστικό παίζει μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο.
 
Η σοβαροφανής κριτική βέβαια παρέκαμπτε μέχρι πρόσφατα τον σκόπελο του «φανταστικού» με μια ιδιότυπη λαθροχειρία: αν κάποιο έργο της λογοτεχνίας είχε κατορθώσει για διάφορους, συχνά τυχαίους, λόγους να βρεθεί στον λογοτεχνικό κανόνα, τότε, αίφνης, έπαυε να θεωρείται κυρίως λογοτεχνία του φανταστικού, αλλά κλασικό αριστούργημα -και όχι μόνο όταν επρόκειτο για έργα του απώτατου παρελθόντος, αλλά και για αυτά που έχουν γραφτεί από τον 19ο αιώνα και δώθε: Φρανκενστάιν, Δράκουλας, Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος, 1984, Φαρενάιτ 451, Περί Τυφλότητας, και πάει λέγοντας.
 
Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, το έργο φορτώνεται και με έναν σωρό -ρηχούς- συμβολισμούς και υπερβολικές (υπερ-)ερμηνείες, γιατί μάλλον μοιάζει έγκλημα καθοσιώσεως να εξαίρεται κάτι που είναι κατά βάση μια συναρπαστική ιστορία. Αν ήταν μόνο τέτοια, και είχε και πολύχρωμο, φτηνό εξώφυλλο, δεν θα την θεωρούσαν καν λογοτεχνία.
 
Στην κατεύθυνση της αναγνώρισης της λογοτεχνίας του φανταστικού ως ισότιμης με όλη την υπόλοιπη λογοτεχνία προφανώς δεν βοήθησε ιδιαίτερα και το pulp παρελθόν της, η θεματική, υφολογική και αισθητική τυποποίησή της που οδηγείται από την ανάγκη συντήρησης μιας σταθερής αγοράς και κοινού, και η εκμετάλλευση των πιο «θεαματικών» της στοιχείων από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
 
Τα ίδια όμως ισχύουν πάνω-κάτω και για άλλα λογοτεχνικά είδη, όπως το αστυνομικό και το νουάρ, τα οποία ωστόσο μοιάζουν να έχουν κερδίσει νωρίτερα κριτικούς και αναγνώστριες τόσο στο εξωτερικό, όσο και στην Ελλάδα, ακόμη και στις τάξεις της –ούτως ή άλλως δύσκολης και εκλεκτικής απέναντι στη λογοτεχνία– αριστεράς. Και αυτό ακόμη και στις περιπτώσεις όπου το περιεχόμενο δεν είναι και ιδιαίτερα προοδευτικό.
 
Έτσι λοιπόν, ενώ διεθνώς η στάση της κριτικής απέναντι στη λογοτεχνία του φανταστικού έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες, και συγγραφείς της, όπως ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, ο Ισαάκ Ασίμοφ, ο Άρθουρ Κλαρκ, ο Φρανκ Χέρμπερτ, ο Φίλιπ Ντικ, η Ούρσουλα ΛεΓκεν, ο Στίβεν Κινγκ, ο Ρέι Μπράντμπερι, ο Κλάιβ Μπάρκερ, ο Νιλ Γκέιμαν και δεκάδες άλλοι, έχουν βγάλει το (υπερ-)είδος από την ανυποληψία, η καθ’ ημάς «σοβαρή» αστική κριτική, χέρι-χέρι με την αριστερή, θεωρεί πολλά από τα έργα τους, στην καλύτερη περίπτωση, μη σοβαρά, κατάλληλα μόνο για παιδιά και εφήβους, και στη χειρότερη, αντιδραστικά πολιτιστικά προϊόντα.
 
Δεν θέλουμε -και χωρίς βαθύτερη έρευνα δεν μπορούμε κιόλας- να αποφανθούμε αν αυτή η στάση –της ελληνικής αριστεράς τουλάχιστον– οφείλεται σε κακοχωνεμένο ιστορικό υλισμό, σε μια αντίληψη ότι πρέπει να μας ενδιαφέρει μόνο ό,τι αφορά τον πραγματικό κόσμο και τα πραγματικά του προβλήματα, σε μια παρανόηση για το τι συνιστά «ρεαλισμό» σε ένα έργο μυθοπλασίας ή απλώς στην –ενδημική σε πολύ αριστερό κόσμο– τεχνοφοβία.
 
Αυτό στο οποίο επιμένουμε όμως και θέλουμε να καταδείξουμε με αυτό το αφιέρωμα είναι ότι η λογοτεχνία του φανταστικού όχι μόνο αξίζει να θεωρείται λογοτεχνία, και μάλιστα πολλές φορές πολύ καλή, αλλά ότι αποτελεί και ένα ιδιαίτερα «πολιτικό» λογοτεχνικό (υπέρ-)είδος, ιδίως σε εκείνα τα έργα της που πλάθουν έναν φαινομενικά εντελώς διαφορετικό κόσμο από τον δικό μας.
 
Μπορεί να ακούγεται ως παραδοξολογία, αλλά ας το σκεφτούμε λιγάκι: αν πυρήνας όλης της μυθοπλασίας είναι το «Τι θα γινόταν αν…;» στην εικοτολογική μυθοπλασία έχουμε όχι μόνο την πλήρη εφαρμογή της αρχής αυτής, αλλά και την περαιτέρω επέκτασή της: τι θα γινόταν αν ένας άνθρωπος μεταμορφωνόταν σε κατσαρίδα; Τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να εμφυσήσουμε ζωή σε ένα πτώμα; Τι θα γινόταν αν μας επισκέπτονταν φιλικοί ή εχθρικοί εξωγήινοι; Τι θα γινόταν αν είχαμε την τεχνολογία να εξαπλωθούμε στον Γαλαξία; Τι θα γινόταν σε έναν κόσμο όπου όχι μόνο υπάρχει μαγεία, αλλά συνίσταται στη γνώση των αληθινών ονομάτων των πραγμάτων; Τι θα γινόταν αν η δύναμη των θεών εξαρτιόταν από το πόσους πιστούς έχουν; Τι θα γινόταν αν κάπου είχε πετύχει πραγματικά μια αναρχική/κομμουνιστική επανάσταση; Τι θα γινόταν αν είχε κερδίσει ο Χίτλερ; Τι θα γινόταν αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Κένεντι; …Και το εικοτολογικό γαϊτανάκι δεν σταματά.
 
Η –πάντα μερική– απελευθέρωση από την πραγματικότητα που δίνει σε έναν/μία συγγραφέα η απόφαση να γράψει λογοτεχνία του φανταστικού, δημιουργεί ένα δυναμικό άπειρων σχεδόν δυνατοτήτων να μιλήσει για το πώς θα μπορούσε να είναι το οτιδήποτε, έχοντας υποχρέωση ό,τι γράφει να είναι συνεπές μόνο μέσα στο πλαίσιο του κόσμου που δημιουργεί.
 
Ταυτόχρονα, όντας πλάσμα της εποχής και του τόπου του/της κάθε φορά, γράφει για αυτά που ξέρει, που θέλει, που φοβάται. Ως προς την πολιτική λοιπόν, έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει εν είδει λογοτεχνικού εργαστηρίου εναλλακτικές κοινωνικές δομές και πολιτικά συστήματα, να δοκιμάσει λύσεις ή να φτάσει κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και οικολογικά προβλήματα στα όριά τους για να δει αν και πώς μπορούν να ξεπεραστούν. Εξάλλου, το όραμα μιας άλλης κοινωνίας, του οποίου η έλλειψη καταλογίζεται συχνά στη σημερινή αριστερά, ανιχνεύεται πολλές φορές σε έργα της λογοτεχνίας του φανταστικού.
 
Κι αυτό δεν αποτελεί μόνο… εικοτολογία· έχουμε ήδη δει πλείστα τέτοια μυθιστορήματα, πέρα από τα εμβληματικά Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος και 1984. Μέσα στα τελευταία διακόσια χρόνια οι συγγραφείς που έγραψαν λογοτεχνία του φανταστικού πρόλαβαν να ασχοληθούν με μια σειρά βαθιά πολιτικών θεμάτων, συχνά αφουγκραζόμενοι τους εκάστοτε προβληματισμούς λίγο πριν γίνουν κοινό κτήμα (και βοηθώντας να γίνουν τέτοιο): «ανθρωπινότητα» και «αποξένωση», τι είναι ανθρώπινο και τι τεχνητό, βιοτεχνολογίες (Φρανκενστάιν), θαυμασμός για την τεχνολογία και φόβος για τις χρήσεις της (Ιούλιος Βερν), διεύρυνση χωροχρόνου, διαφορετικές ανθρώπινες κοινωνίες (Γουέλς), επικράτηση των ναζί στον Β΄ ΠΠ, τεχνητή νοημοσύνη (Φίλιπ Ντικ), κίνδυνος βιολογικού/ολοκληρωτικού πολέμου, φεμινιστικές, ερμαφρόδιτες, αναρχικές κοινωνίες (Ούρσουλα ΛεΓκεν), μετα-αποκαλυπτικός κόσμος, αλλά και κατασκευή εξωτερικών κι εσωτερικών εχθρών στις ΗΠΑ (Στίβεν Κινγκ), οικολογική καταστροφή, ολοκληρωτικά καθεστώτα (Μάργκαρετ Άτγουντ).
 
Ακόμη και στο fantasy, την επική/ηρωική φαντασία δηλαδή, με ιστορίες που διαδραματίζονται κατά βάση σε ένα ψευδο-μεσαιωνικό, φεουδαρχικό πλαίσιο, με την προσθήκη της μαγείας και μυθικών πλασμάτων, βλέπουμε, συχνά με σοκαριστικό υπέρ-ρεαλισμό, όπως στο Game of Thrones του Μάρτιν ή στο Malazan Book of the Fallen του Στίβεν Έρικσον, το ατέρμονο παιχνίδι της εξουσίας που παίζεται πάντα με τους ίδιους όρους όπως και στον δικό μας κόσμο, είτε παρεμβαίνουν δράκοι είτε θεοί, όσο οι δομές και οι σχέσεις παραμένουν οι ίδιες. Και φυσικά, ως αντίβαρο σε αυτό το στημένο παιχνίδι, δημιουργήθηκαν σπαρταριστές παρωδίες -του είδους, αλλά, όπως πάντα, και της δικής μας κοινωνίας- από μεγάλους τεχνίτες της χιουμοριστικής φαντασίας, όπως ο Τέρι Πράτσετ και ο Τζακ Βανς.
 
Zούμε σε μια εποχή όπου αφενός η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και του TINA (There Is No Alternative) έχουν σχεδόν φυσικοποιηθεί και αφετέρου η κλιματική αλλαγή όχι μόνο μας χτυπάει την πόρτα, αλλά έχει στρογγυλοκαθίσει στο σαλόνι μας, απειλώντας τις συνθήκες που κατέστησαν δυνατή την ύπαρξη και την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού πάνω στη Γη. Η λογοτεχνία του φανταστικού λοιπόν, που τόσο είχε κακολογηθεί στο παρελθόν ως «λογοτεχνία φυγής», μοιάζει να δικαιώνεται όσο ποτέ άλλοτε ακριβώς ως τέτοια: ως μια λογοτεχνία που, μέσα από όμορφες, συναρπαστικές, τρομακτικές, περίπλοκες και απλές ιστορίες, μας δείχνει κάποιες φορές από πού πρέπει να (ξε-)φύγουμε και άλλες φορές για πού.
 
Ή για να το πούμε με τα λόγια μιας από τις σημαντικότερες συγγραφείς του φανταστικού, της Ούρσουλας ΛεΓκέν:
 
«Ζούμε στον καπιταλισμό. Η ισχύς του φαντάζει αδιαφιλονίκητη. Το ίδιο φάνταζε και η ελέω Θεού βασιλεία. Τα ανθρώπινα πλάσματα μπορούν να αντισταθούν και να αλλάξουν οποιαδήποτε ανθρώπινη εξουσία. Η αντίσταση και η αλλαγή συχνά ξεκινούν από την τέχνη, και πολύ συχνά από την δική μας τέχνη, την τέχνη των λέξεων».
 
Ζούμε επίσης σε μια εποχή όπου από την μια στην εγχώρια και διεθνή πολιτική σκηνή έχει χάσει πλέον την έννοιά της η έκφραση «σενάριο επιστημονικής φαντασίας», και από την άλλη μερικά από τα πιο σοβαρά πράγματα που διαβάζει ή ακούει το μαζικό κοινό προέρχονται από την λογοτεχνία του φανταστικού ή από επιφανή παιδιά της στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση, γεννώντας συχνά σπουδαίες συζητήσεις και αναλύσεις.
 
Έχοντας όλα αυτά κατά νου, στο αφιέρωμα αυτό, επιχειρήσαμε να δώσουμε όψεις του φανταστικού φωτίζοντας ιδιαίτερα μερικά από τα σημεία στα οποία διασταυρώνεται με την πολιτική και την εξουσία. Στο κάτω-κάτω αν οραματιζόμαστε μια άλλη κοινωνία, θα πρέπει να την επινοήσουμε σαν να ήμασταν κι εμείς συγγραφείς του φανταστικού.
 
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος, έχει γράψει το αιώνιο ευαγγέλιο, «Τα εις εαυτόν». Εκεί, ο Αυρήλιος αναφέρει ρητά πως, πρέπει να φανταστεί κάνεις την κατάσταση μέσα στην οποία θέλει να βρεθεί. Πρέπει κανείς να «στήσει» το σκηνικό μόνος του. «Όλα είναι η ιδέα που έχουμε γι’ αυτά», λέει επικαλούμενος τον Μόνιμο τον Κυνικό. «Βλέπεις, οι παραστάσεις που φέρνεις στο νου σου χρωματίζουν την ψυχή. ας πούμε εκεί που έχεις τη δυνατότητα να ζήσεις, έχεις τη δυνατότητα να ζήσεις σωστά».
 
Η φαντασία μαζί με την έμπνευση μας επιτρέπει να διεργασθούμε τα διάφορα σενάρια και να πάμε κατευθείαν σε λύσεις που η βήμα-βήμα λογική φοβάται να δει. Η φαντασία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την βαθύτερη επιθυμία μας γι’ αυτό και τα σενάρια που προτείνει είναι ενδεδυμένα με δημιουργικά, δυναμικά ψυχικά φορτία (που κατά την δυσκολία υλοποίησης μας στηρίζουν). Φυσικά, τα φανταστικά σενάρια χρειάζεται να μπουν, παράλληλα με την εκτέλεσή τους, στην δοκιμασία της αντικειμενικής πραγματικότητας. Επιπλέον απαιτείται να υφίσταται φαντασία για να μπορεί κάποιος να φανταστεί σε μελλοντικό χρόνο, κι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο γι’ ανθρώπους που δεν ζουν στον παρόντα  χρόνο αλλά στο παρελθόν, αναπολώντας. Τα ευχολόγια και οι ευσεβείς πόθοι, δεν είναι φαντασία αλλά αυτό που ορίζουν οι λέξεις… ευσεβείς πόθοι και συνήθως ανεκπλήρωτοι. Αν βρίσκεσαι στο παρελθόν (και με υπό Βολαδορική κατάληψη νου) οι δυνατότητες σου και οι επιλογές σου είναι ανύπαρκτες και καθίστασαι αόρατος στην Θεά Τύχη.
 
Το πρώτο βήμα για να γλυτώσεις από τα νύχια των αρπακτικών, είναι να βρίσκεσαι στον παρόντα χρόνο και να δημιουργείς το μέλλον σου.
 
Αλλά η ύψιστη τέχνη -αυτή για την οποία μιλά ο Αυρήλιος- είναι, αγαπητέ μου, να βρίσκεσαι στο μέλλον και να χτίζεις το παρόν. 
 
Οι Σειρήνες θεωρούνται θυγατέρες του ποταμού Θεού Αχελώου και της Μούσας Μελπομένης (Απολλόδωρος) ή της Τερψιχόρης (Απολλώνιος ο Ρόδιος) ή της Στερόπης. Κατ’ άλλη εκδοχή κόρες του θαλάσσιου θεού Φόρκυ και μητέρα τους η Χθων (Γη). Συνήθως είναι αριθμητικά δύο Αγλαόπη (γοητευτική στην όψη) και Θελξιέπεια (γοητευτική στον λόγο) ή τρεις Παρθενόπη, Λευκωσία (Λευκή ουσία) και Λιγεία (Καθαρή φωνή) ή Αγλαόφωνος, Μόλπη (μελωδική φωνή) και Θελξινόη (όμορφος νους) κατά τον Ησίοδο. Άλλα ονόματα που τους έδιναν είναι Θελξιόπη (γοητευτική όψη) και Πεισηνόη (πειθώ του νου). Το δε όνομά τους συνδέεται με τον Σείριο κι όλες συνδέονται με την ΘΕΛΞΗ.
 
Η Φαντασία, αγαπητέ, είναι αδελφή της Τύχης κι αμφότερες είναι γυναίκες … θέλγονται, απαιτείται λοιπόν, να τις γοητεύσεις και να γίνεις άξιος να δεχθείς την εύνοια τους.

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΗΣΙΟΔΟΣ - Ἀσπὶς Ἡρακλέους (325-348)

Μονομαχία Ηρακλή και Κύκνου

Ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη,
καί σφεας θαρσύνουσ᾽ ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«Χαίρετε, Λυγκῆος γενεὴ τηλεκλειτοῖο·
νῦν δὴ Ζεὺς κράτος ὔμμι διδοῖ μακάρεσσιν ἀνάσσων
Κύκνον τ᾽ ἐξεναρεῖν καὶ ἀπὸ κλυτὰ τεύχεα δῦσαι.
330ἄλλο δέ τοί τι ἔπος ἐρέω, μέγα φέρτατε λαῶν·
εὖτ᾽ ἂν δὴ Κύκνον γλυκερῆς αἰῶνος ἀμέρσῃς,
τὸν μὲν ἔπειτ᾽ αὐτοῦ λιπέειν καὶ τεύχεα τοῖο,
αὐτὸς δὲ βροτολοιγὸν Ἄρη᾽ ἐπιόντα δοκεύσας,
ἔνθα κε γυμνωθέντα σάκευς ὕπο δαιδαλέοιο
335ὀφθαλμοῖσιν ἴδῃς, ἔνθ᾽ οὐτάμεν ὀξέι χαλκῷ·
ἂψ δ᾽ ἀναχάσσασθαι, ἐπεὶ οὔ νύ τοι αἴσιμόν ἐστιν
οὔθ᾽ ἵππους ἑλέειν οὔτε κλυτὰ τεύχεα τοῖο.»
Ὣς εἰποῦσ᾽ ἐς δίφρον ἐβήσατο δῖα θεάων,
νίκην ἀθανάτῃς χερσὶν καὶ κῦδος ἔχουσα,
340ἐσσυμένως. τότε δή ῥα διόγνητος Ἰόλαος
σμερδαλέον ἵπποισιν ἐκέκλετο· τοὶ δ᾽ ὑπ᾽ ὀμοκλῆς
ῥίμφ᾽ ἔφερον θοὸν ἅρμα κονίοντες πεδίοιο·
ἐν γάρ σφιν μένος ἧκε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη
αἰγίδ᾽ ἀνασσείσασα· περιστενάχησε δὲ γαῖα.
345τοὶ δ᾽ ἄμυδις προγένοντ᾽ ἴκελοι πυρὶ ἠὲ θυέλλῃ,
Κύκνος θ᾽ ἱππόδαμος καὶ Ἄρης ἀκόρητος ἀυτῆς.
τῶν δ᾽ ἵπποι μὲν ἔπειθ᾽ ὑπεναντίοι ἀλλήλοισιν
ὀξεῖα χρέμισαν, περὶ δέ σφισιν ἄγνυτο ἠχώ.

***
Δίπλα τους ήρθε η θεά Αθηνά η αστραπόματη
και λόγια τούς είπε φτερωτά, για να τους δώσει θάρρος:
«Χαίρετε του Λυγκέα γενιά που μακριά φτάνει η φήμη του.
Τώρα ο Δίας, των μακαρίων θεών ο βασιλιάς, τη δύναμη σας δίνει
τον Κύκνο να σκοτώσετε και ν᾽ αφαιρέσετε τα ξακουστά του όπλα.
330 Μα λόγο ακόμη ένα εσένα θα σου πω, απ᾽ όλους τους πολεμιστές ανώτερε:
μόλις στερήσεις τη γλυκιά ζωή απ᾽ τον Κύκνο,
κι αυτόν και τα όπλα του εκεί ν᾽ αφήσεις,
κι ο ίδιος τον ανθρωποφθόρο Άρη παραμόνεψε, καθώς θα έρχεται
εναντίον σου, κι όπου με τα μάτια σου τον δεις γυμνό απ᾽ την ασπίδα του
την πλουμιστή, εκεί με το αιχμηρό το δόρυ σου να τον πληγώσεις.
Και πάλι υποχώρησε, γιατί γραφτό δεν είναι
να πάρεις ούτε τ᾽ άλογα ούτε τα ξακουστά του όπλα.»
Έτσι είπε και μ᾽ ορμή η πιο λαμπρή απ᾽ τις θεές ανέβηκε στο δίφρο,
κι είχε στα χέρια της τ᾽ αθάνατα τη νίκη και τη δόξα.
340 Τότε ο διογέννητος Ιόλαος
με φοβερή φωνή πρόσταξε τ᾽ άλογα. Κι εκείνα απ᾽ την κραυγή του
εύκολα σέρνανε το άρμα το ταχύ και σκόνιζαν την πεδιάδα.
Γιατί εντός τους η θεά Αθηνά ορμή τούς έδωσε η αστραπόματη
σείοντας την αιγίδα. Και γύρω η γη αντιβόησε.