Πέμπτη 9 Μαΐου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἱππῆς (1151-1192)

ΠΑ. ἄπαγ᾽ ἐς μακαρίαν ἐκποδών. ΑΛ. σύ γ᾽, ὦ φθόρε.
ΠΑ. ὦ Δῆμ᾽, ἐγὼ μέντοι παρεσκευασμένος
τρίπαλαι κάθημαι βουλόμενός σ᾽ εὐεργετεῖν.
ΑΛ. ἐγὼ δὲ δεκάπαλαι γε καὶ δωδεκάπαλαι
1155 καὶ χιλιόπαλαι καὶ προπαλαιπαλαίπαλαι.
ΔΗ. ἐγὼ δὲ προσδοκῶν γε τρισμυριόπαλαι
βδελύττομαί σφω καὶ προπαλαιπαλαίπαλαι.
ΑΛ. οἶσθ᾽ οὖν ὃ δρᾶσον; ΔΗ. εἴσομ᾽, ἢν φράσῃς γε σύ.
ΑΛ. ἔφες ἀπὸ βαλβίδων ἐμέ τε καὶ τουτονί,
1160 ἵνα σ᾽ εὖ ποιῶμεν ἐξ ἴσου. ΔΗ. δρᾶν ταῦτα χρή.
ἄπιτον. ΑΛ. & ΠΑ. ἰδού. ΔΗ. θέοιτ᾽ ἄν. ΑΛ. ὑποθεῖν οὐκ ἐῶ.
ΔΗ. ἀλλ᾽ ἢ μεγάλως εὐδαιμονήσω τήμερον
ὑπὸ τῶν ἐραστῶν, νὴ Δί᾽, ἢ ᾽γὼ θρύψομαι.
ΠΑ. ὁρᾷς, ἐγώ σοι πρότερος ἐκφέρω δίφρον.
1165 ΑΛ. ἀλλ᾽ οὐ τράπεζαν· ἀλλ᾽ ἐγὼ προτεραίτερος.
ΠΑ. ἰδοὺ φέρω σοι τήνδε μαζίσκην ἐγὼ
ἐκ τῶν ὀλῶν τῶν ἐκ Πύλου μεμαγμένην.
ΑΛ. ἐγὼ δὲ μυστίλας μεμυστιλημένας
ὑπὸ τῆς θεοῦ τῇ χειρὶ τἠλεφαντίνῃ.
1170 ΔΗ. ὡς μέγαν ἄρ᾽ εἶχες, ὦ πότνια, τὸν δάκτυλον.
ΠΑ. ἐγὼ δ᾽ ἔτνος γε πίσινον εὔχρων καὶ καλόν·
ἐτόρυνε δ᾽ αὐτὴ Παλλὰς ἡ Πυλαιμάχος.
ΑΛ. ὦ Δῆμ᾽, ἐναργῶς ἡ θεός σ᾽ ἐπισκοπεῖ.
καὶ νῦν ὑπερέχει σου χύτραν ζωμοῦ πλέαν.
1175 ΔΗ. οἴει γὰρ οἰκεῖσθ᾽ ἂν ἔτι τήνδε τὴν πόλιν,
εἰ μὴ φανερῶς ἡμῶν ὑπερεῖχε τὴν χύτραν;
ΠΑ. τουτὶ τέμαχός σοὔδωκεν ἡ Φοβεσιστράτη.
ΑΛ. ἡ δ᾽ Ὀβριμοπάτρα γ᾽ ἑφθὸν ἐκ ζωμοῦ κρέας
καὶ χόλικος ἠνύστρου τε καὶ γαστρὸς τόμον.
1180 ΔΗ. καλῶς γ᾽ ἐπόησε τοῦ πέπλου μεμνημένη.
ΠΑ. ἡ Γοργολόφα σ᾽ ἐκέλευε τουτουὶ φαγεῖν
ἐλατῆρος, ἵνα τὰς ναῦς ἐλαύνωμεν καλῶς.
ΑΛ. λαβὲ καὶ ταδί νυν. ΔΗ. καὶ τί τούτοις χρήσομαι
τοῖς ἐντέροις; ΑΛ. ἐπίτηδες αὔτ᾽ ἔπεμψέ σοι
1185 εἰς τὰς τριήρεις ἐντερόνειαν ἡ θεός·
ἐπισκοπεῖ γὰρ περιφανῶς τὸ ναυτικόν.
ἔχε καὶ πιεῖν κεκραμένον τρία καὶ δύο.
ΔΗ. ὡς ἡδύς, ὦ Ζεῦ, καὶ τὰ τρία φέρων καλῶς.
ΑΛ. ἡ Τριτογενὴς γὰρ αὐτὸν ἐνετριτώνισεν.
1190 ΠΑ. λαβέ νυν πλακοῦντος πίονος παρ᾽ ἐμοῦ τόμον.
ΑΛ. παρ᾽ ἐμοῦ δ᾽ ὅλον γε τὸν πλακοῦντα τουτονί.
ΠΑ. ἀλλ᾽ οὐ λαγῷ᾽ ἕξεις ὁπόθεν δῷς· ἀλλ᾽ ἐγώ.

***
ΠΑΦ. (Σπρώχνοντας τον Αλλαντοπώλη:) Άι στα κομμάτια κι άσε μας ήσυχους!
ΑΛΛ. (Σπρώχνοντας τον Παφλαγόνα:) Στα κομμάτια εσύ, ρεμάλι!
ΠΑΦ. Δήμε μου, εγώ τα ᾽χω όλα έτοιμα και κάθομαι, εδώ και τρίμηνα, πρόθυμος να σε περιποιηθώ.
ΑΛΛ. Κι εγώ εδώ και δεκάμηνα και δωδεκάμηνα και χιλιόμηνα και παμπαλαιοπαμπαλαιόμηνα.
ΔΗΜ. Κι εγώ —κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει— εδώ και τριανταχιλιαδόμηνα και παμπαλαιοπαμπαλαιόμηνα σας σιχάθηκα!
ΑΛΛ. (Στον Δήμο:) Ξέρεις λοιπόν τί να κάνεις;
ΔΗΜ. Θα το ξέρω, αν μου το πεις εσύ.
ΑΛΛ. Δώσε το σύνθημα εκκίνησης από την αφετηρία σ᾽ εμένα και σ᾽ ετούτον, για να σε περιποιηθούμε με ίσους όρους.
ΔΗΜ. [1160] Αυτό θα κάνω. Έτοιμοι; Εμπρός!
ΠΑΦ. & ΑΛΛ. (Στην αφετηρία, όπως οι δρομείς:) Έτοιμος!
ΔΗΜ. Αμοληθείτε!
ΑΛΛ. (Στον Παφλαγόνα:) Δεν σ᾽ αφήνω να μου κόψεις τον δρόμο!
ΔΗΜ. (Μονολογεί:) Σίγουρα ζωή και κότα θα περάσω σήμερα, ας είναι καλά οι αγαπητικοί μου, μά τον Δία — αλλιώς θα φανώ πολύ ναζιάρα.
ΠΑΦ. (Προσφέροντας στον Δήμο το σκαμνί που έφερε:) Βλέπεις, πρώτος εγώ σου φέρνω σκαμνί.
ΑΛΛ. (Τοποθετώντας τον πάγκο του κοντά στον Δήμο:) Όμως δεν του ᾽φερες τραπέζι· ολόπρωτος εγώ του το φέρνω.
ΠΑΦ. Νά, σου φέρνω εγώ τούτη την κουλούρα ζυμωμένη από κριθάρι της Πύλου.
ΑΛΛ. Κι εγώ κρούστα ψωμιού για κουτάλι — κουταλοποιήθηκε απ᾽ το φιλντισένιο χέρι της Αθηνάς.
ΔΗΜ. [1170] Δαχτυλάρα που την έχεις, Αθηνά μου!
ΠΑΦ. Κι εγώ χυλό από μπιζέλια — κοίτα χρώμα, κοίτα γεύση! Με τα χέρια της τον κοπάνισε στο γουδί η Πυλαίμαχη Παλλάδα.
ΑΛΛ. (Κουβαλώντας μια κατσαρόλα:) Φως φανάρι, Δήμε μου, πως η θεά έχει τα μάτια της επάνω σου. (Υψώνει την κατσαρόλα πάνω απ᾽ το κεφάλι του Δήμου:) Νά, τώρα κρατά πάνω απ᾽ το κεφάλι σου χύτρα ζουμό γεμάτη.
ΔΗΜ. Μα πιστεύεις ότι τούτη η πόλη θα μπορούσε να ζει ακόμα, αν η Αθηνά δεν κρατούσε τη χύτρα πάνω απ᾽ το κεφάλι μας;
ΠΑΦ. Αυτό το παλαμιδοκόμματο σου το ᾽δωσε η Καστροκαταλύτρα.
ΑΛΛ. Κι η θυγατέρα του Παντοδύναμου κρέας που έβρασε μες στο ζουμί του και μεζέ από σπληνάντερο, πλεξίδες και πατσά.
ΔΗΜ. [1180] Μπράβο που θυμήθηκε τον πέπλο των Παναθηναίων!
ΠΑΦ. Η θεά η Γοργολόφα σου παράγγειλε να φας απ᾽ αυτή τη λα...γάνα, για να λά...μνουμε όμορφα στα καράβια.
ΑΛΛ. (Του δίνει μια πλεξίδα άντερα:) Πάρε κι αυτά εδώ.
ΔΗΜ. Και τί να τα κάνω ετούτα τ᾽ άντερα;
ΑΛΛ. Εξεπίτηδες σου τα ᾽στειλε η θεά, για ν᾽ αντροδέσουν τα σκαριά των καραβιών μας. Γιατί ο κόσμος το ᾽χει τούμπανο ότι έγνοια της μεγάλη είναι το ναυτικό. (Του δίνει μια κούπα κρασί). Πιάσε και πιες, το βάλαμε δυο μέτρα κρασί και τρία νερό.
ΔΗΜ. (Πίνει το κρασί μονορούφι:) Γλυκό το κρασάκι, μά τον Δία, τα σήκωσε μια χαρά τα τρία νερό.
ΑΛΛ. Μα ήταν η Αθηνά η Τριτογένεια που ανακάτεψε τα τρία νερό με δυο κρασί.
ΠΑΦ. [1190] Πάρε τώρα μια φέτα πίτα ολόπαχη από μένα.
ΑΛΛ. Κι από μένα ολόκληρη αυτή την πίτα.
ΠΑΦ. Λαγό όμως να του προσφέρεις πού θα βρεις; Αλλά εγώ έχω!

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Καθαρμός και θάνατος

Ο καθαρμός με το νερό είναι συνυφασμένος και με την άλλη ακραία στιγμή στη ζωή του ανθρώπου, τον θάνατο.

Είναι γνωστό ότι καθήκον των γυναικών της οικογένειας ήταν να πλύνουν το σώμα του νεκρού. Για παράδειγμα, η Εκάβη, όταν έμαθε τον χαμό της Πολυξένης, γύρισε σε μια βάγια της γριά και της λέει:
 
«κι εσύ μια σταμνούλα πάρε,
στο γιαλό βύθα την, φερ' την γεμάτη,
το στερνό λούσιμο απ' εμέ να λάβει η κόρη,
η νύφη η ανύμφευτη κι η απάρθενη παρθένα».
(Ευρ. Εκάβη 609-614)
 
Ο Οιδίποδας, όταν έρχεται η στιγμή του θανάτου του,
 
«βγάζει
τα καταλερωμένα του τα ρούχα
και κράζοντας τις κόρες του ζητάει
για καθαρμό και για χοές να φέρουν
τρεχούμενο νερό. Και κείνες τρέξαν
στης καλλίχλωρης Δήμητρας το λόφο
αντίκρυ, κι ό,τι ζήτησε ο γονιός τους
το φέρανε κι αμέσως τόνε λούσαν
και τον έντυσαν κατά τη συνήθεια».
(Σοφ. Οιδ. στον Κολ. 1599-1603)
 
Η Αντιγόνη ζητά να πλύνει τον Πολυνείκη, ο Κρέων από την Ιοκάστη να πλύνει τον νεκρό του γιο (Ευρ., Φοίν. 1667, 1319), ο Αχιλλέας παραγγέλνει στις δούλες να λούσουν και να χρίσουν τον νεκρό Έκτορα (Ιλ., Ω 580, 588). Σας έλουσα, σας στόλισα με «αγνό λουτρό», λέει η Αντιγόνη στους νεκρούς της (Σοφ. Αντ. 901, 1201). το ίδιο λέει και η Ηλέκτρα για τον νεκρό πατέρα της - λουτροῖς σ' ἐκόσμησα (Σοφ. Ηλέκτρα 1139). Σε κάποιες περιπτώσεις, το έργο αναλαμβάνουν άνδρες -τον Πάτροκλο οι σύντροφοί του (Ιλ., Σ 343, 350)- ή θεοί -ο ίδιος ο Απόλλωνας έλουσε τον Σαρπηδόνα στου ποταμού τα ρεύματα ύστερα από εντολή του Δία (Ιλ. Π 669, 679). Ο Σωκράτης, πριν πάρει το κώνειο, πλύθηκε μόνος του για να απαλλάξει τις γυναίκες (Φαίδων, 115a-116a-b)· το ίδιο και η Άλκηστη που καθάρθηκε με νερό ποταμίσιο, στόλισε τους βωμούς με κλαδιά μυρτιάς και αποχαιρέτησε το νυφικό κρεβάτι (Ευρ., Άλκ. 159-160). Όταν ο Αίας δηλώνει (654-5) ότι σκοπεύει να εξαγνιστεί με νερό, εκ πρώτης όψεως αναφέρεται σε απλό εξαγνισμό, μάλλον όμως εννοεί το νεκρικό λουτρό, αν λάβει κανείς υπόψη ότι στον Σοφοκλή η λέξη λουτρά αναφέρεται πάντα (με μία εξαίρεση) στις νεκρικές χοές ή στο λουτρό του νεκρού. Ο Οιδίποδας στον Οιδ. Κολ. δέχεται νεκρικά λουτρά όντας ακόμη ζωντανός (1599, 1602).
 
Όταν στη ραψωδία Ζ η Ανδρομάχη επέστρεψε, με υπόδειξη του Έκτορα στο σπίτι τους, κίνησε το μοιρολόγι ανάμεσα στις θεραπαινίδες, «κι έκλαιγαν τον Έκτορα ζωντανό μες στο σπίτι του, / γιατί δεν έλπιζαν πια να τον δουν να γυρίζει ζωντανός από τον πόλεμο» (499-502). Στη ραψωδία Χ, την ώρα που η Ανδρομάχη άκουσε τις κραυγές που την έκαναν να ορμήσει έξω από το σπίτι σαν μαινάδα και να τρέξει στο τοίχος, καθόταν στον αργαλειό της υφαίνοντας δίπλακα, και είχε πει στις βάγιες να ετοιμάζουν λουτρό να λουστεί ο Έκτορας όταν θα γύριζε από τη μάχη (Χ 440-444). Οι δραστηριότητες αυτές σε συνδυασμό με το μοιρολόγι νωρίτερα παραπέμπουν σε συνήθεις ασχολίες των γυναικών σε περίπτωση θανάτου: οι γυναίκες του σπιτιού, ιδίως η σύζυγος, ύφαιναν το σάβανο και έλουζαν τον νεκρό.
 
Το λουτρό του νεκρού είναι καθήκον κυρίως της γυναίκας του, όπως και η περιστολή (νεκροστολισμός) και η στέψη του νεκρού, και αποτελεί έκφραση αγάπης που έχει σκοπό να μετριάσει την ωμότητα του θανάτου και να επιβάλει ευταξία στη φυσική διαδικασία της αποσύνθεσης (Το φονικό λουτρό που ετοιμάζει η Κλυταιμήστρα για τον Αγαμέμνονα που μόλις έχει επιστρέψει από την Τροία εξομοιώνεται παραδόξως με το τελετουργικό λουτρό που η στοργική σύζυγος προσφέρει στον ήδη νεκρό άνδρα της. Αλλά και το λουτρό που ζήτησε η Ανδρομάχη να ετοιμάσουν οι θεράπαινες για τον Έκτορα όταν θα γυρνούσε από τη μάχη, αποδεικνύεται νεκρικό, καθώς ο Έκτορας σκοτώνεται (Χ 442-446)). Το λουτρό όμως δεν περιορίζεται στο πλύσιμο του νεκρού αλλά και του τάφου του, είτε πρόκειται για δημόσιες ταφές είτε για ιδιωτικές. Ο άρχοντας της πόλης των Πλαταιών, στο ετήσιο μνημόσυνο για τους νεκρούς της ομώνυμης μάχης στους περσικούς πολέμους, «παίρνει νερό από τη βρύση, ραντίζει ο ίδιος τις στήλες των τάφων και τις αλείφει με μύρο» (Πλούτ. Αριστ. 21) (Σύμφωνα με το τελετουργικό, ο άρχοντας, που εκείνη την ημέρα ντύνεται με κόκκινο χιτώνα ενώ όλες τις άλλες μέρες με λευκό, παίρνει μια στάμνα από το αρχειοφυλάκιο και πηγαίνει στην πόλη περνώντας μέσα από την πόλη). Στις ιδιωτικές ταφές οι συγγενείς χύνουν νερό στον τάφο και μιλούν για το λουτρό των νεκρών, ιδίως των άγαμων που ο μόνος γάμος που θα γιόρταζαν θα ήταν με τον Άδη· ο θάνατος του Πατρόκλου παραβάλλεται με τον θάνατο ενός νυμφίου (Ψ 223) -ο γάμος ήταν μια σπουδαία κοινωνική λειτουργία και το τελετουργικό του έπρεπε να διατηρηθεί ακόμη και στην περίπτωση του θανάτου. Κατά τον Δημοσθένη οι τάφοι των άγαμων νέων αναγνωρίζονταν από ένα αγγείο που το ονομάζει λουτροφόρο (Προς Λεωχ. 18. 30), ενώ οι στάχτες του νεκρού τοποθετούνται μέσα σε υδρίες. Λουτροφόρος όμως λεγόταν για τον Παυσανία η παρθένος ιέρεια της Αφροδίτης στη Σικυώνα (Β, 10, 4), ενώ γνωστή είναι από την αγγειογραφία η παρθένος που μεταφέρει το νερό με το δοχείο πάνω στο κεφάλι, η υδριαφόρος. «Είναι πιθανή μια πιο γενική χρήση της ονομασίας λουτροφόρος: ένα αγγείο για τα λουτρά, το νερό για το λούσιμο», είτε πρόκειται για τον μελλόνυμφο είτε για τον άγαμο νεκρό. Συνηθισμένες, εξάλλου, είναι η απεικόνιση νεκρικών σκηνών σε λουτροφόρους.
 
Οπωσδήποτε το νερό έχει ιδιαίτερη σημασία για τους νεκρούς που είναι πάντα διψασμένοι, γι' αυτό και οι προσφορές προς αυτούς είναι υγρές: μέλι, κρασί, νερό, γάλα, λάδι. Η Κίρκη συμβουλεύει τον Οδυσσέα:
 
«άνοιξε λάκκο ως μιαν οργιά το φάρδος και το μάκρος
και χύσε γύρω του χοές στους πεθαμένους όλους,
μέλι με γάλα στην αρχή, γλυκό κρασί κατόπι,
τρίτο νερό, και με λευκό πασπάλισέ τα αλεύρι».
(Οδ. κ 517-520)
 
Και ο Οδυσσέας θα επαναλάβει τη διαδικασία στην αφήγηση που κάνει στο παλάτι του Αλκίνοου:
 
«Τράβηξα τότε απ' το μηρί το μυτερό σπαθί μου
κι άνοιξα λάκκο, ως μιαν οργιά το φάρδος και το μάκρος
κι έχυσα γύρω του χοές στους πεθαμένους όλους,
μέλι με γάλα στην αρχή, γλυκό κρασί κατόπι,
τρίτο νερό, και με λευκό τα πασπαλίζω αλεύρι».
(Οδ. λ 24-28)
 
«Κρατάω εδώ καθάριο άσπρο γάλα
αρμεγμένο από άζευχτη ιερή αγελάδα
και μέλι ολόξανθο, από μέλισσα δουλεύτρα
και κατακάθαρο νερό πηγής παρθένας»
 
λέει η βασίλισσα στους Πέρσες του Αισχύλου (610-613). Στο άλσος των Ευμενίδων ο Οιδίποδας θα πρέπει να προσφέρει χοές στις Ευμενίδες με νερό που θα φέρει από αστείρευτη πηγή, να στεφανώσει κρατήρες που βρίσκονται στο Ιερό με νιόκοπο μαλλί νεαρής αρνάδας και να τους γεμίσει με νερό και μέλι, κρασί μη βάλεις, υποδεικνύουν στον Οιδίποδα, να αδειάσει νερό καθάριο τρεις φορές απ' το καθένα κι όλο από τον τρίτο προς τη δύση, ενώ ο ίδιος στρέφει στην ανατολή, να σκορπίσει κλαδιά ελιάς εκεί που η γη δέχθηκε τη χοή, να προσευχηθεί και να αναχωρήσει χωρίς να κοιτάξει πίσω (Σοφ. Οιδ. Κ. 466-492). Στην Αίγυπτο, αλλά και στη Ρώμη, υπάρχει σε επιγραφές η στερεότυπη φράση είθε ο Όσιρις να σου δώσει το δροσερό νερό, και είναι γνωστό ότι η λατρεία του Όσιρι συνδέεται με τους νεκρούς. Εξάλλου, και οι τόποι διάβασης των νεκρών είναι υγροί, ενώ η Ίσις λέει στον Λούκιο Απουλήιο:
 
«Και όταν θα έχεις συμπληρώσει τον κύκλο της ζωής σου και κατέβεις στον κάτω κόσμο, θα με βρεις στον υπόγειο θάλαμο να λάμπω στο σκοτάδι του Αχέροντα και να βασιλεύω στα ενδότατα τμήματα του Στυγός»
 
Ο καθαρμός με το νερό είναι απαραίτητη προϋπόθεση και για τη μετά θάνατο ζωή. Πολλοί άνθρωποι, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, φαντάζονται ότι κάποιου είδους μυήσεις και καθαρμοί θα βοηθήσουν. πιστεύουν ότι, αφού εξαγνισθούν, θα εξακολουθούν να διασκεδάζουν και να χορεύουν στον Άδη, σε τόπους γεμάτους λαμπρότητα, καθαρό αέρα και φως (Οὐδέ ζῆν, 1105b). Αντίθετα, οι μη μυημένοι μεταφέρουν στον Άδη νερό με κόσκινο σε έναν τρύπιο πίθο, όπως δείχνει η αγγειογραφία (πίθος των Δαναΐδων). Είναι εξάλλου γνωστό ότι ο νεκρός περνά από την Αχερουσία λίμνη για να κατέβει στον κάτω κόσμο και ότι με την άφιξή του ο νεκρός πίνει από το νερό της Λήθης, λησμονώντας όσα γνώρισε στη γη. Αντίθετα, για τους ορφικούς* ο νεκρός πίνει από τη λίμνη της Μνημοσύνης εξασφαλίζοντας μια «βακχική» ζωή μετά θάνατον.
 
Ο καθαρμός όμως δεν αφορά μόνο στον ίδιο τον νεκρό αλλά και στο σπίτι του και σε όσους θα συμμετάσχουν στο πένθος με οποιονδήποτε τρόπο. Μια επιγραφή από το δεύτερο μισό 5ου αιώνα π.Χ. από την Ιουλίδα της Κέας (ανοιχτά των ακτών της Αττικής) δίνει πληροφορίες για τις ταφές, διασώζοντας πολύ αρχαιότερες νομικές διατάξεις, επηρεασμένες ίσως από τη σολώνεια νομοθεσία. Ανάμεσα στα άλλα αναγράφεται και το εξής: Απαγορεύεται να χύνουν νερό έξω από το σπίτι. Την επομένη, όμως, της ταφής (τρίτη μετά τον θάνατο) ένας ελεύθερος άνδρας πρέπει να εξαγνίσει το σπίτι πρώτα με θαλασσινό νερό** -θαλασσινό γιατί είναι λιγότερο ευπρόσβλητο από μολύνσεις- και έπειτα, αφού σκορπίσει χώμα, με γλυκό νερό. Μετά τον εξαγνισμό μπορεί να γίνει θυσία στους εφέστιους θεούς. Σε όλη τη διάρκεια του πένθους ένα αγγείο τοποθετείται έξω από την πόρτα του σπιτιού του νεκρού, προειδοποίηση για το μίασμα, γεμάτο με νερό. Καθένας που επισκεπτόταν το σπίτι κατά την έξοδό του εξαγνιζόταν από αυτό.
 
«Ὁπότε τις ἀποθάνοι, πρὸ τῶν πυλῶν γάστρας πληροῦντες ὓδατος ἐτίθεσαν καὶ κλάδους δάφνης, ἳνα οἱ ἐξιόντες περιρραίνοντο· ἐκάλουν δὲ τὰ τοιαῦτα ὂστρακα Δωριεῖς μὲν κύμβαλα, Αθηναῖοι δὲ ἀρδάνια».
(Σχόλιο στους στ. 98-99 από την Άλκηστη του Ευριπίδη)
 
Στο Γάμβρειον (κοντά στην Πέργαμο) ταφικές διατάξεις καταγράφηκαν τον 3ο αι. π.Χ. Σύμφωνα με αυτές ο επόπτης των γυναικών (γυναικονόμος) προσεύχεται κατά τους καθαρμούς πριν από τα Θεσμοφόρια, για την ευδαιμονία των γυναικών που τηρούν τους κανόνες και για την κακοδαιμονία όσων τους παραβαίνουν. Οι ασεβείς προς τους κανόνες γυναίκες απαγορεύεται να συμμετέχουν στις θυσίες προς τους θεούς για δέκα χρόνια.
 
Ποια όμως ήταν η απαρχή αυτών των τελετουργικών στην Αθήνα; Είναι πολύ πιθανό ότι ανάγονται στον Επιμενίδη τον Κρήτα, ο οποίος στη διάρκεια μιας εσωτερικής κρίσης*** στην Αθήνα, που εκδηλώθηκε με διχόνοια και βιαιοπραγίες εκ μέρους και των δύο πλευρών, κλήθηκε στην πόλη. Ο Επιμενίδης εισήγαγε ορισμένους τελετουργικούς κανόνες με τους οποίους ανάγκαζε τους Αθηναίους να είναι πιο συγκρατημένοι στις εκδηλώσεις πένθους, ώστε να μην προκαλείται ανταποδοτική βία (Ο Seaford έδειξε ότι ο θάνατος και οι εκδηλώσεις πένθους προς τιμή του νεκρού, ειδικά αν ο θάνατός του ήταν προϊόν βίας, λειτουργούσαν αφενός ενοποιητικά προς τα μέλη του οίκου στον οποίο ανήκε ο νεκρός, ενισχύοντας τους δεσμούς αλληλεγγύης, αφετέρου όμως η δημόσια επίδειξη του πένθους προκαλούσε κινητοποιήσεις εναντίον του οίκου στον οποίο ανήκε ο φονιάς (Seaford, 2003, 133-304)). Εισήγαγε θυσίες στις νεκρώσιμες τελετουργίες και κατήργησε τις έντονες, τραχείς, βαρβαρικές εκδηλώσεις πένθους από την πλευρά των γυναικών:
 
«καὶ γὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε ταῖς ἱερουργίαις καὶ περὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους, θυσίας τινὰς εὐθὺς ἀναμείξας πρὸς τὰ κήδη, καὶ τὸ σκληρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικόν, ᾧ συνείχοντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναίκες». (Πλούτ., Ηθ. 12.8-9)
 
Το σημαντικότερο όμως, όπως επισημαίνει ο Πλούταρχος, είναι ότι καθιέρωσε στην πόλη εξαγνισμούς και καθαρμούς και επέβαλε την ανέγερση θρησκευτικών κτισμάτων, καλλιεργώντας την υπακοή στο δίκαιο και την κλίση στην ομοψυχία:
 
«τὸ δὲ μέγιστον· ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶ ἱδρύσεσι κατοργιάσας (Κατοργιάζειν = μυώ τελετουργικά στα μυστήρια) καὶ καθοσιώσας τὴν πόλιν, ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλον εὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε».(Πλούτ., Ηθ. 12.9 -10) (Βλ. και Αριστοτ. Αθ. Πολ. 1· Διογ. Λαέρτ. 1.110. Το πρώτο σωζόμενο τμήμα της Αθηναίων Πολιτείας συνδέει τον εξαγνισμό της Αθήνας από τον Επιμενίδη με την εξορία των Αλκμαιωνιδών, νεκρών και ζωντανών. Πρβλ. Rhodes 1981, σ. 84)
 
Δεν υπάρχει πηγή που να μην είναι ιερή, σημειώνει ο γραμματικός του 4ου αι. μ.Χ. Σέρβιος (Ad Ae. VII, 84), ενώ οι κατ' εξοχήν ιεροί ποταμοί ήταν αυτοί οι οποίοι είχαν τις εκβολές τους στη θάλασσα. Ο Ησίοδος παραγγέλνει ότι δεν πρέπει κανείς να κολυμπά στο βγάλμα των ποταμών που χύνονται στη θάλασσα μήτε στις πηγές … γιατί δεν είναι τούτο προς καλού του ούτε εκεί να κατουρά (Έργα και Ημέραι 757-759). Διάχυτη ήταν η αντίληψη ότι μέσα στις λεκάνες είναι επιτρεπτό το καθαρό. Για μια ρωγμή στην Ολυμπία έλεγαν ότι εκεί διέρρευσαν τα νερά του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα· εκεί πρέπει να έχυναν και το νερό που έφερναν. Αντίστοιχα, στην ιερή πολιτεία της Συρίας ο Δευκαλίωνας έστησε πάνω από το χάσμα που κατάπιε τα νερά του κατακλυσμού ιερό για την Ήρα και εκεί τελείται το εξής τελετουργικό: Δυο φορές τον χρόνο φέρνουν από τη θάλασσα νερό στον ναό που το χύνουν πρώτα μέσα στον ναό και ύστερα πέφτει στο χάσμα… (Λουκ., Περί της Συρίας Θεάς, 13). Στους Δελφούς η πηγή Κασσοτίς έρρεε μέσα στο ίδιο το Ιερό του Απόλλωνα, ενώ η Κασταλία πήγαζε από ένα άνοιγμα του βράχου εκεί κοντά. Πάνω στην Ακρόπολη των Αθηνών το πιο σημαντικό στοιχείο λατρείας ήταν η «θάλασσα», μια μικρή ποσότητα αλμυρού νερού σε ένα κοίλωμα του βράχο (συμβολισμός του βάθους). Αλλά οι λεκάνες, τα κοιλώματα, τα σπήλαια, αποτελούν και τη δίοδο για τον κάτω κόσμο ή προς τον πάνω κόσμο. Για παράδειγμα, στα λιβάδια της Έννας που βρίσκεται στη μέση της Σικελίας, γι' αυτό και μερικοί το αποκαλούν 'ομφαλό' της Σικελίας, υπάρχουν εκεί κοντά άλση και γύρω τους έλη και ένα μεγάλο σπήλαιο με ένα χάσμα που κατεβαίνει βαθιά στη γη και βλέπει κατά τον βορρά. Μέσα από αυτό, λένε οι μύθοι, ανέβηκε ο Πλούτων με το άρμα του και άρπαξε την Κόρη (Διόδωρος, V, 3, 3). Αλλά και οι δεξαμενές για τον καθαρμό είναι φτιαγμένες χαμηλά. Για παράδειγμα, στα ανάκτορα της Κνωσσού οι δεξαμενές καθαρμών βρίσκονται χαμηλότερα από το επίπεδο των γύρω δωματίων. είναι χωρισμένες με μια σειρά κιόνων και η πρόσβαση γίνεται με μια σκάλα. Στο Άργος, στο εσωτερικό ενός μεγάλου ναού τροφοδοτούμενου από ένα υδραγωγείο -μετατράπηκε σε Σεράπειον-Ασκληπιείον γύρω στο 100 π.Χ.- υπήρχε άφθονο νερό, το καθαρτήριο που ήταν εγκλωβισμένο στην κρύπτη κάτω από το ιερό, και προοριζόταν για τους ιερείς, και το θεραπευτικό στη στέρνα της αυλής για τους πιστούς. O Παυσανίας παραδίδει ότι η ανάβαση στο ναό του Ασκληπιού στην Πέργαμο προϋπέθετε λουτρό κάτω στον ποταμό Κάικο (V, 13, 3).
 
Πολλά ιερά έχουν τις δικές τους ιδιαίτερες πηγές και πηγάδια -στην Ιλιάδα υπάρχει μια αναφορά στη βρύση κοντά στους βωμούς της Αυλίδας (Β, 305-307)- κυρίως όσα ανήκουν στις γυναικείες θεότητες που είναι συνδεδεμένες με το λουτρό, δηλαδή σε όλες τις Ολύμπιες θεές**** πλην της Εστίας. Από την πλευρά των αρσενικών θεοτήτων το υγρό στοιχείο είναι κυρίαρχο στα ιερά του Απόλλωνα, του μαντικού θεού που κατέλαβε τη θέση της Γης στο μαντείο των Δελφών (Ο Ησίοδος περιγράφει τη Γη σαν προφήτισσα (Θεογονία 626, 891))· του Ποσειδώνα που είναι θεότητα διττή, χθόνια και θαλασσινή, όπως φανερώνεται από τα επίθετα που του αποδίδονται -Πελάγιος και Πελαγαίος αλλά και Γαίης Κινητήρ, Γαιήοχος, Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, Ελασίχθων, Ενοσίγαιος κτλ., σύζυγος της Δας, της Γης, συγκυρίαρχος των Δελφών μαζί της πριν από την έλευση του Απόλλωνα, σύζυγος της Δήμητρας, αλλά και θεοτήτων θαλασσινών, της Αμφιτρίτης και της Αλίας/Λευκοθέας, γνωστός ήδη από τις πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου. του παλαιότατου θεού Διόνυσου με την ιδιότυπη σχέση με την αθανασία και το υγρό στοιχείο που καθιστά δυνατή τη μετάβαση από τον ένα κόσμο στον άλλον -υγρό στοιχείο και θάλασσα θεωρούνται γενικά ο προθάλαμος των νεκρών.
------------------------------
*Οι ορφικοί για τη ζωή μετά τον θάνατο
«Πες: «είμαι παιδί της Γης και του έναστρου Ουρανού.
Στέγνωσα από τη δίψα και πεθαίνω. Γι' αυτό δώστε μου γρήγορα
κρύο νερό, απ' αυτό που κυλάει απ' της Μνημοσύνης τη λίμνη».
Κι οι βασιλιάδες που είναι κάτω από τη γη θα σε σπλαχνιστούν,
και θα σου δώσουν να πιεις από τη λίμνη της Μνημοσύνης.
Και δρόμο παίρνεις πολυσύχναστο, δρόμο ιερό,
που κι άλλοι μύστες και βακχευτές ξεακουστοί πορεύονται».
(Kirk, απ. 29)
 
**Θαλασσινό νερό και καθαρμός
Θαλασσινό νερό χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις θανάτου και λοιμού, οπότε τα αποπλύματα πετιούνται στη θάλασσα, για να μην υπάρχει περίπτωση κανείς να τα πατήσει. Ο Τειρεσίας, για παράδειγμα, παραγγέλνει να καούν τα φίδια που έπνιξε ο Ηρακλής στην κούνια του, να πεταχτεί η στάχτη στον ποταμό και η κάμαρη να πλυθεί με αλμυρό νερό (Θεόκρ. Ειδύλλια, 24, 97-98). Για τον λοιμό που έστειλε ο Απόλλωνας στο στρατόπεδο των Αχαιών για την προσβολή που έγινε στον ιερέα του τον Χρύση,
«ο Ατρείδης να καθαρισθούν παράγγειλε τα πλήθη·
κι εκείνοι εκαθαρίζονταν και τ' αποπλύματα όλα
έριχναν μες στην θάλασσαν».
(Ιλ., Α 313-315)
 
***Κρίση και καθαρμός στην Αθήνα
Πρόκειται για τη σύγκρουση που προκλήθηκε, όταν στη δεκαετία του 630 ή του 620 π.Χ. ο ολυμπιονίκης Κύλων επιχείρησε να γίνει τύραννος των Αθηνών. Το πραξικόπημα απέτυχε και οι συνωμότες κατέφυγαν στην Ακρόπολη, την οποία πείσθηκαν να εγκαταλείψουν για να παραπεμφθούν σε δίκη αλλά τελικά δολοφονήθηκαν, γιατί θεωρήθηκε ότι η Αθηνά δεν είχε δεχθεί την ικεσία τους, μια και κατεβαίνοντας, το σχοινί που τους συνέδεε με το είδωλο της Αθηνάς έσπασε. Ευθύνες γι' αυτό καταλογίσθηκαν στο γένος των Αλκμαιωνιδών, οι οποίοι θεωρήθηκαν εναγείς (μιασμένοι) -μπορεί κάποιος να μιανθεί από νεκρό είτε λόγω της συγγενικής σχέσης μαζί του είτε λόγω της σωματικής επαφής με αυτόν- και καταδικάστηκαν σε εξορία. Τότε εκδηλώθηκε παρατεταμένη πολιτική και θρησκευτική κρίση και συγκρούσεις ανάμεσα στους επιζώντες οπαδούς του Κύλωνα και στους Αλκμαιωνίδες που δίχασε τον λαό, ενώ η πόλη ταλανίστηκε από φόβους, φαντάσματα και μιάσματα:
 
Τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολλοῦ διετάραττε τὴν πόλιν, ἐξ οὗ τοὺς συνωμότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖν ἔπεισεν· ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκην κλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους, ὡς ἐγένοντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντες, αὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης, ὥρμησε συλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχοντες, ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγομένης· καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν, οἱ δὲ τοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησαν· μόνοι δ' ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶν ἱκετεύσαντες. Ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐναγεῖς ἐμισοῦντο· καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ περιγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί, καὶ στασιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Μεγακλέους. Ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆς στάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦ δήμου διαστάντος φόβοι τινὲς ἐκ δεισιδαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴν πόλιν, οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεομένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱερῶν ἠγόρευον. Οὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρήτης Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος, ὃν ἕβδομον ἐν τοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐ προσιεμένων τὸν Περίανδρον. Ἐδόκει δέ τις εἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴν ἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν. (Πλούτ., Σόλ. 12.1-6)
 
Το άγος και η εξορία επεκτάθηκε και στις κατοπινές γενιές των Αλκμαιωνιδών, ενώ τα οστά των νεκρών τους τα ξέθαψαν και τα πέταξαν έξω από τα σύνορα της χώρας, με αποτέλεσμα οι υποστηρικτές των Αλμαιωνιδών να μην έχουν πια μνήματα που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως εστίες της αλληλεγγύης που απαιτείται για πράξεις βίας. Υποστηρίχτηκε μάλιστα ότι η απαγόρευση του ενταφιασμού εντός των τειχών, που ο Κικέρων μνημονεύει ως αρχαίο θέσμιο πρέπει να συσχετιστεί με τον καθαρμό των Αθηνών από το Κυλώνειο άγος.
 
****Ιερά θεαινών και υδάτινο στοιχείο
Ο Walter Burkert επισημαίνει ότι περισσότερα είναι τα ιερά της Δήμητρα που συνδέονται με νερά (Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, σ. 196). Αντίθετα, η Υvette Morizot (1994) και ο René Ginouvès (1994) επισημαίνουν τη σύνδεση της Άρτεμης με το νερό, την οποία συγκεκριμενοποιούν μέσα από μια εξέταση ιερών με πηγές, πηγάδια, λίμνες, έλη, επισημαίνοντας τη γονιμοποιοό ενέργεια του νερού στιε ισροτελεστίες μύησης, κυρίως τις προγαμιαίες, αλλά και σε κάθε είδους μιάσματα.
Η δική μας η έρευνα έδειξε ότι πράγματι στα ιερά της Άρτεμης είναι ιδιαίτερα φανερή η παρουσία και η σημασία του νερού. Ενδεικτικά μόνο αναφερόμαστε σε μερικά από τα ιερά της:
Ο Παυσανίας μιλά και για μια κρήνη κοντά στο άγαλμα της Αρτέμιδος στην Κόρινθο· επάνω υψώνεται ένας Βελλερεφόντης και το νερό τρέχει από την οπλή του ίππου Πήγασου (Β, 3, 5). Στην Τροιζήνα επίσης ο Σάρων ίδρυσε ιερό για την Άρτεμη Σαρωνίδα κοντά σε μια τελματώδη και ρηχή θάλασσα (Παυσ. Β, 30, 7). Στη Βοιωτία, στον δρόμο για τα Μέγαρα υπήρχε μια πηγή στην οποία ο Ακταίων είδε την Άρτεμη να λούζεται (Παυσ., Θ, 2, 3), στη Μεθώνη ιερό της Αρτέμιδος και πηγάδι με νερό ανάμικτο με πίσα (Δ, 35, 8), στην Ολυμπία βωμός για θυσίες στον Αλφειό και την Αρτέμιδα (Ε, 14, 6), ενώ οι Λετρίνοι λατρεύουν την Αλφαία Άρτεμη από το ιερό της οποίας και σε απόσταση 6 σταδίων υπάρχει λίμνη που δεν ξεραίνεται (ΣΤ' 22, 8-11). Κοντά στην πόλη των Πατρών υπήρχε το ιερό της Τρικλαρίας Αρτέμιδος στην οποία θυσιάζονταν κάθε χρόνο ένας νέος και μια νέα, για να κατευνασθεί η οργή της εναντίον του Μελάνιππου και της Κομαιθώς που είχαν ενωθεί ερωτικά μέσα στο ιερό της. Ο ποταμός που περνούσε κοντά από το ιερό της ονομαζόταν Αμείλιχος. Ύστερα όμως από τον κατευνασμό της θεάς με την άφιξη στον τόπο του αγάλματος του Διονύσου της Τροίας από τον Ευρύπυλο σταμάτησε το κακό και οι ανθρωποθυσίες και ο ποταμός μετονομάστηκε σε Μείλιχο (Ζ, 19). Στην περιοχή των Τρικολώνων λατρευόταν η Άρτεμη με το επίθετο Καλλίστη σε ιερό με πηγή (Η' 35, 8), στη συμβολή των ποταμών Λύμαξ και Νέδα υπήρχε το ιερό της Ευρυνόμης που ο λαός της Φιγαλίας θεωρούσε επίθετο της Άρτεμης (Η, 41, 4-5), στη Στύμφαλο λατρευόταν η Στυμφαλία Άρτεμις, όπου επίσης κυριαρχούν τα νερά.

Απιστία: Λύση ή Φυγή;

Όταν η σχέση αρχίσει να βαλτώνει, το ζευγάρι παραιτείται ψυχολογικά και ενδεχομένως και σεξουαλικά. Αυτό δε σημαίνει ότι οι σύντροφοι δεν έχουν σεξουαλικές ανάγκες, γι’ αυτό μπορεί να μετατοπιστούν σε κάποιο άλλο άτομο.

Η ύπαρξη του τρίτου προσώπου, πέρα από τις ηθικές προεκτάσεις υποδηλώνει ότι η σχέση του παντρεμένου ζευγαριού περνάει από σοβαρή κρίση. Το θέμα είναι ότι γίνεται προσπάθεια να ξεπεραστεί ένα πρόβλημα χωρίς να αντιμετωπίζεται επί της ουσίας. Πρόκειται για μία τεχνητή απόδραση, η οποία καλύπτει την ανάγκη για κάτι φρέσκο, για νέες εντάσεις ως αντίδοτο στο βάλτωμα. Μέσα από τα μάτια της ερωμένης/ του εραστή ο/ η σύζυγος παίρνει ένα θετικό καθρέφτισμα ότι αξίζει, ότι είναι επιθυμητός/ή, ευχάριστος/η, ποθητός/ή. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το μεγεθυντικό φακό των αδυναμιών και ελαττωμάτων του/της που εκφράζονται στην οικογένεια.

Κάτι που πρέπει να τονιστεί είναι ότι στη θέση του τρίτου προσώπου θα μπορούσε να είναι η αφοσίωση στο ρόλο του γονέα ή σε κάποια επαγγελματική δραστηριότητα. Οτιδήποτε δηλαδή παρεμβάλλεται ανάμεσα στο ζευγάρι με απώτερο σκοπό να βάλουν τα θέματά τους κάτω από το χαλί ώστε να μη χρειαστεί να τα αντιμετωπίσουν. Παρόλο που τα παραπάνω δεν είναι «παράνομα», είναι εξίσου καταστροφικά για τη σχέση.

Τι Είναι Αυτό που Συνιστά Απιστία;

Για κάποια άτομα η ερωτική συνεύρεση είναι ο μοναδικός παράγοντας που αποτελεί απιστία. Για κάποια άλλα, απιστία μπορεί να αποτελέσουν και άλλες μορφές οικειότητας, όπως ένα δώρο από το σύντροφό τους σε κάποιο άτομο του αντίθετου φύλου, ένα φιλί, ένα άγγιγμα, κ.ο.κ.

Ο ορισμός της απιστίας μπορεί να είναι κάτι πολύ γενικό και ευρύ, ή κάτι πολύ συγκεκριμένο. Εξαρτάται από τους «άτυπους κανόνες» που έχουν συμφωνήσει οι δύο σύντροφοι από τη στιγμή που αποφασίζουν να δεσμευτούν.

Συνήθως υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που μπορεί να θεωρηθούν ότι συμβάλλουν στην απιστία.

Το ένα είναι η μυστικοπάθεια, όπου για παράδειγμα, ο ένας σύντροφος συναντιέται κάποιες φορές για καφέ με ένα τρίτο πρόσωπο και δεν το λέει στο σύντροφό του, παρόλο που δεν υπάρχει φανερά κάτι σεξουαλικό σε αυτή τη συνάντηση.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η συναισθηματική εμπλοκή ενός τρίτου προσώπου που μαθαίνει για τα τρωτά σημεία του γάμου ενός ζευγαριού: όταν για παράδειγμα, ο σύντροφος εκμυστηρεύεται σε μια γνωστή του ότι ο γάμος του περνάει κρίση και ταυτόχρονα της περνάει ασυνείδητα το μήνυμα ότι είναι ευάλωτος και διαθέσιμος.

Ένα τρίτο χαρακτηριστικό είναι η σεξουαλική έλξη που μπορεί αρχικά να εκφράζεται λεκτικά ανάμεσα σε δύο άτομα ενώ το ένα είναι δεσμευμένο.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι οι επαγγελματικοί και κοινωνικοί χώροι που κινείται κάποιος και συγκεκριμένα, αν επικρατεί ή ενθαρρύνεται μια ανεκτική ατμόσφαιρα στη δημιουργία εξωσυζυγικών σχέσεων. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να ενδώσει κανείς στον πειρασμό.

Επίσης, ένα τελευταίο χαρακτηριστικό αφορά στην αναβίωση παιδικών τραυμάτων: όταν κάποιος μεγαλώνει σε μία οικογένεια όπου ο ένας γονέας απιστούσε, θα μεταφέρει αυτό το βίωμα, αυτή την κατάσταση στην ενήλική του ζωή είτε ως άπιστος είτε ως απατημένος.

Tα παιδιά μας κατανοούν ως «φυσιολογικό» ό,τι βλέπουν τους γονείς τους να κάνουν

Επειδή η δική μας συμπεριφορά είναι πάντα ο καλύτερος «δάσκαλος» για τα παιδιά μας, κι αυτά τα «μαθήματα» είναι πολύτιμα για το μέλλον τους! 
 
Ο καλύτερος τρόπος να κάνουμε το παιδί μας έναν ευτυχισμένο ενήλικα είναι να είμαστε εμείς ευτυχισμένοι ενήλικες. Γιατί αυτό που τα παιδιά μας κατανοούν ως «φυσιολογικό» είναι ό,τι βλέπουν τους γονείς τους να κάνουν.
 
Γι' αυτό, η οικογενειακή θεραπεύτρια και συγγραφέας, Σούζαν Στίφελμαν συμβουλεύει όλους τους γονείς να επιτρέπουν στα παιδιά τους να τους δουν...
 
Να κλαίνε
Πολλά παιδιά πιστεύουν ότι κλαίνε μόνο τα μωρά ή όποιος είναι αδύναμος ή... έχει χτυπήσει. Έτσι, μεγαλώνουν θεωρώντας ότι συναισθήματα όπως η θλίψη και η στεναχώρια είναι κάτι που πρέπει να κρύβουν ή να αρνούνται, κι όταν αυτά προκύψουν τα βιώνουν με ενοχές. Είναι σημαντικό να τους δείξουμε με το παράδειγμά μας ότι οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές, αλλά έχουν αισθήματα τα οποία δεν είναι κακό να δείχνουν στους άλλους. 
 
Να προσπαθούν σκληρά
Η ζωή είναι μια συνεχής μάχη κι αυτό τα παιδιά πρέπει να το γνωρίζουν. Αντί να τα μεγαλώνουμε για να πιστεύουν ότι όλα είναι απλά και ρόδινα, είναι καλύτερο να τους επιτρέπουμε να βλέπουμε την πιο ρεαλιστική πλευρά μας, αυτή που προσπαθεί και αγωνίζεται για να πετύχει κάτι. Η εμπειρία αυτή θα συμβάλλει στο να αποκτήσουν τα παιδιά μας ευελιξία, μια δεξιότητα εξαιρετικά σημαντική στη ζωή. Αφήστε τα να σας βλέπουν να προσπαθείτε, να προβληματίζεστε, να ζητάτε βοήθεια και μετά να.. ξεκουράζεστε.
 
Να φιλιούνται
Εάν θέλουμε να μάθουν τα παιδιά μας να αναγνωρίζουν μια υγιή συντροφική σχέση, θα πρέπει να τους δείξουμε πώς μοιάζει! Επιπλέον τα παιδιά νιώθουν ασφάλεια όταν αισθάνονται ότι υπάρχει στοργή, αγάπη και τρυφερότητα ανάμεσα στους γονείς τους. 
 
Να γυμνάζονται
Φροντίζοντας τη φυσική μας κατάσταση δείχνουμε στα παιδιά ότι η άσκηση είναι αναπόσπαστο και φυσιολογικό μέρος της καθημερινότητας, ότι είναι μάλλον παράξενο να μην γυμνάζεται κανείς κι έτσι θέτουμε τις βάσεις για να υιοθετήσουν έναν πιο δραστήριο τρόπο ζωής μεγαλώνοντας. 
 
Να οργανώνουν τα οικονομικά τους
Πολλοί γονείς προσπαθούν σκληρά να κρατήσουν τα παιδιά τους μακριά από θέματα που σχετίζονται με το χρήμα, ιδιαίτερα εάν τα οικονομικά τους δεν είναι ιδιαίτερα ανθηρά! Όμως με αυτόν τον τρόπο δεν μαθαίνουν ότι τα ποσά που μπορούμε να ξοδεύουμε είναι συγκεκριμένα κι ότι για να μπορούμε να εξασφαλίζουμε όλα όσα χρειαζόμαστε οφείλουμε να κάνουμε μια σωστή διαχείριση των εσόδων μας. Μην διστάζετε να μιλήσετε στα παιδιά σας για θέματα όπως πόσο πληρώνετε για το ενοίκιο του σπιτιού σας, πόσο κοστίζουν τα σχολικά τους και πώς θα πρέπει να αφήσετε κάποια αγορά για τον άλλο μήνα ώστε να σας φτάσουν τα χρήματα. Έτσι, δεν θα είναι εντελώς απροετοίμαστοι όταν θα χρειαστεί να διαχειριστούν μόνα τους κάποιο μπάτζετ. 
 
Να βοηθούν τους άλλους
Βλέποντας τους γονείς τους να συμμετέχουν εθελοντικά σε προσπάθειες να στηρίξουν άλλους ανθρώπους, τα παιδιά μεγαλώνουν θεωρώντας την αλληλεγγύη ως αναπόσπαστο μέρος τη ανθρώπινης φύσης. Δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι που απαιτεί πολύ χρόνο... Μπορείτε απλά να πηγαίνετε κάθε τόσο φαγητό στον ηλικιωμένο γείτονα που ζει μόνος του, να κάνετε baby sitting στο μωρό της φίλης σας όταν εκείνη δεν μπορεί ή να βοηθήσετε να καθαριστεί το πάρκο της περιοχής σας. 
 
Να μελετούν
Η μάθηση δεν τελειώνει μαζί με το Λύκειο ή το Πανεπιστήμιο αλλά είναι μια διαδικασία που συνεχίζεται σε όλη τη ζωή μας. Αυτό θέλετε για τα παιδιά σας κι αυτό πρέπει να δουν ότι κάνετε και για τον εαυτό σας. Ξεκινήστε μαθήματα για μια ξένη γλώσσα, ένα μουσικό όργανο ή παρακολουθήστε μαθήματα για κάποιο αντικείμενο τους ενδιαφέροντός σας. Ή απλά πάρτε ένα βιβλίο και διαβάστε. Τα παιδιά που βλέπουν τους γονείς τους να διαβάζουν τείνουν να αγαπούν κι αυτά τα βιβλία και τη μάθηση. 
 
Να δημιουργούν
Κάνοντας κάτι που αγαπάτε πολύ δείχνετε στα παιδιά σας τον τρόπο να ζουν δημιουργικά και απολαυστικά. Παίξτε πιάνο, ζωγραφίστε, μαγειρέψτε, χορέψτε, κάντε ό,τι σας εκφράζει και σας φτιάχνει τη διάθεση, διδάσκοντάς τους ότι η καθημερινότητα δεν πρέπει να περιλαμβάνει μόνο υποχρεώσεις αλλά και στιγμές προσωπικής έκφρασης και χαράς. 
Να αγαπούν τον εαυτό τους
Ο άνθρωπος με τον οποίο συνήθως είναι πιο αυστηροί είναι ο εαυτό μας. Τις περισσότερες φορές εστιάζουμε σε όσα δεν κάναμε σωστά ή σε ό,τι δεν μας αρέσει πάνω μας, όπως το σώμα μας ή η ατολμία μας. Όταν τα παιδιά μάς ακούν να λέμε συχνά «πόσο έχω παχύνει» ή «τι βλακεία ήταν αυτή που έκανα» μαθαίνουν ότι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι μεγάλοι μιλούν για τον εαυτό τους. Μάθετε να αγαπάτε τον εαυτό σας και να μιλάτε γι' αυτόν με τα καλύτερα λόγια. Αφήστε τα παιδιά να σας ακούν να μιλάτε για όσα έχετε καταφέρει, για όσα είστε ευγνώμονες που έχετε στη ζωή σας. Έτσι θα τα μάθετε να αγαπούν και να φροντίζουν και τα ίδια τον εαυτό τους μεγαλώνοντας! 

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη σκλαβιά από μια ζωή γεμάτη από ενοχές

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη σκλαβιά από μια ζωή γεμάτη από ενοχές. Ζεις μέσα σε ένα περιοριστικό κελί και πληρώνεις με το αίμα σου την κάθε ανάσα που προσπαθείς να πάρεις έξω από αυτό. Το τέρας της ενοχής καραδοκεί έξω από αυτό το κελί, είναι αδηφάγο και τρέφεται με την ενέργεια σου, τη ζωή σου.

Θα μπορούσα να το παρομοιάσω με τη Λερναία Ύδρα. Κόβεις ένα κεφάλι πετάγονται αμέσως τρία. Προσπαθείς να πετάξεις μια ενοχή και παρουσιάζονται τρεις στο προσκήνιο. Η μία ενοχή δημιουργεί την άλλη και πάει λέγοντας. Γίνεσαι ενοχικός και κουβαλάς στην καρδιά σου τεράστια βουνά ενοχών και στο τέλος καταλήγεις να έχεις ενοχές απλά και μόνο γιατί έχεις ενοχές...

Και αυτό συνεχίζεται. Δεν έχει τέλος...

Ζωή χωρίς ενοχές σημαίνει ζωή χωρίς πόλεμο. Χωρίς εσωτερική σύγκρουση. Σημαίνει ζωή γεμάτη ελευθερία.

Πως μπορεί κάποιος να νιώθει ελεύθερος όταν πολεμά διαρκώς και μάλιστα τον ίδιο του τον εαυτό;

Ζωή χωρίς ενοχές σημαίνει "καίω" το παρελθόν μου στην εσωτερική μου φωτιά, το μεταμορφώνω και γίνομαι ένας ολόκληρος άνθρωπος. Σταματώ να είμαι διχασμένος και μπλεγμένος ανάμεσα στα φίδια των ενοχών. Σταματώ να άγομαι και να φέρομαι χωρίς συνείδηση νομίζοντας ότι ζω.

Εγκαταλείπω τον πόλεμο και ακολουθώ το ρυθμό της ζωής. Ξεριζώνω μέσα από τα αυτιά μου τις αιρετικές, τις συριστικές φωνές, τις γεμάτες φόβο, καταπίεση, αναστολές, αμφιβολίες και ακούω μόνο τη μελωδία της ζωής.

Ζω την ζωή μου και την απολαμβάνω σαν ελεύθερος άνθρωπος

ΑΙΣΩΠΟΣ: Ο ΠΟΝΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΠΟΝΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Μύθος 331

Ένας ποντικός που ζούσε στα χωράφια κάλεσε έναν άλλο που έμενε στην πόλη για φαγητό, και του πρόσφερε τα προϊόντα της γης, σύκα, σταφύλια και άλλα οπωρικά.

Ο άλλος τον θεώρησε πολύ φτωχό και τον κάλεσε να έρθει την άλλη μέρα στο δικό του μέρος. Τον έμπασε λοιπόν στο κελάρι κάποιου πλούσιου και του πρόσφερε να φάει μέχρι σκασμού κάθε είδους κρέατα, ψάρια, ακόμα και γλυκά. Εκεί όμως που έτρωγαν, μπήκε μέσα η κελάρισσα, σπέρνοντάς τους τον τρόμο, κι έτσι το έβαλαν στα πόδια.

Τότε ο ποντικός της υπαίθρου είπε στον άλλο: «Εσύ κάτσε και απολάμβανε όλα αυτά τα φαγητά και τα εδέσματα· εγώ προτιμώ την τροφή που βρίσκω άφοβα και ελεύθερα».

Βρέθηκε «μίνι» δεινόσαυρος με φτερά νυχτερίδας - Ο πρώτος που πέταξε στην αρχή της Ιστορίας

Κινέζοι παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν στη βορειοανατολική Κίνα ένα μικρόσωμο δεινόσαυρο λίγο μεγαλύτερο από κίσσα, ο οποίος πετούσε με φτερά σαν της νυχτερίδας. 

Ο δεινόσαυρος, που έμοιαζε με ιπτάμενο σκίουρο και ονομάσθηκε Αμποπτέρυξ, έζησε πριν 163 εκατομμύρια χρόνια, είχε μήκος μόνο 32 εκατοστών και βάρος περίπου 300 γραμμαρίων.

Ο Αμποπτέρυξ (Ambopteryx longibrachium), ο οποίος αποτέλεσε ένα πρώιμο βραχύβιο «πείραμα» στην εξέλιξη της πτήσης και της εμφάνισης των πουλιών, είναι ο δεύτερος δεινόσαυρος που έχει βρεθεί με μεμβρανώδεις φτερούγες, μετά τον Γι Τσι (σημαίνει «παράξενη φτερούγα» στα μανδαρινικά κινέζικα), που έζησε δύο έως τρία εκατομμύρια χρόνια αργότερα και ένα κακοδιατηρημένο απολίθωμα του είχε βρεθεί το 2015 στη βορειοδυτική Κίνα.

Οι δεινόσαυροι πειραματίσθηκαν με το πέταγμα, ώσπου τα πρώτα πουλιά εμφανίστηκαν πριν περίπου 150 εκατομμύρια χρόνια. Αντίθετα με τα πουλιά, ο Αμποπτέρυξ διέθετε μεμβρανώδεις φτερούγες που έμοιαζαν με εκείνες των πτερόσαυρων, των ιπτάμενων ερπετών που εμφανίστηκαν πριν 230 εκατομμύρια χρόνια, καθώς και των νυχτερίδων, των ιπτάμενων θηλαστικών που έκαναν την εμφάνιση τους πριν 50 εκατομμύρια χρόνια.

Είναι άγνωστο πόσο καλά μπορούσε να πετάει ο Αμποπτέρυξ, ο οποίος μάλλον περνούσε τον περισσότερο χρόνο του πάνω στα δέντρα ή πετώντας από το ένα στο άλλο. Πάντως το καλοδιατηρημένο απολίθωμα του επιτρέπει να μελετηθούν λεπτομέρειες του μαλακού ιστού των φτερούγων του, του φτερώματος του σώματος του, ακόμη και του περιεχομένου του στομαχιού του (που αποκάλυψε ότι έτρωγε τα πάντα, τόσο φυτά όσο και άλλα ζώα).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Μιν Γουάνγκ του Ινστιτούτου Παλαιοντολογίας των Σπονδυλωτών και Παλαιοανθρωπολογίας της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature".

«Το νέο απολίθωμα επιβεβαιώνει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι πράγματι υπήρξαν δεινόσαυροι με φτερούγες σαν των νυχτερίδων. Η εξέλιξη του πετάγματος δεν ήταν μια ομαλή σταδιακή πορεία από τους δεινόσαυρους στα πουλιά. Μεσολάβησε πολύς πειραματισμός», δήλωσε ο παλαιοντολόγος Στέφεν Μπρουσάτε του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου.

«Οι ανακαλύψεις του Αμποπτέρυγα και του Γι Τσι αλλάζουν τελείως την άποψη μας για την προέλευση του πετάγματος των πουλιών. Για πολύ καιρό πιστεύαμε ότι τα φτερά ήσαν το μόνο μέσο πτήσης. 

Όμως οι νέες ανακαλύψεις δείχνουν σαφώς ότι οι μεμβρανώδεις φτερούγες εξελίχθηκαν επίσης σε μερικούς δεινόσαυρους στενά σχετιζόμενους με τα πουλιά. 

Τελικά, το εύρος και η ποικιλία του πειραματισμού σχετικά με το πέταγμα είναι μεγαλύτερα από ότι προηγουμένως νομίζαμε. Και ίσως να έχουμε δει μόνο την κορυφή του παγόβουνου», δήλωσε ο Γουάνγκ.

Σήμερα ζουν σχεδόν 10.000 είδη πουλιών, αλλά δεν έχει επιβιώσει κανείς από τους δεινόσαυρους-νυχτερίδες, πράγμα που, κατά τους επιστήμονες, δείχνει ότι η εξέλιξη πειραματίστηκε μαζί τους και προτίμησε τελικά τα πουλιά, τα οποία είχαν μεγαλύτερες ικανότητες στο πέταγμα.

Νερό βρέθηκε σε δείγματα από τον αστεροειδή Itokawa

Δύο κοσμοχημικοί στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα έχουν κάνει τις πρώτες μετρήσεις για την παρουσία νερού στα δείγματα που συλλέχθηκαν από το Ιαπωνικό σκάφος Hayabusa, από την επιφάνεια του αστεροειδούς Itokawa. Τα δείγματα προήλθαν από μια ομαλή και σκονισμένη περιοχή στη μέση του Itokawa, που ονομάζεται Sea of ​​Muses. Τα ευρήματα της ομάδας υποδηλώνουν ότι οι πτώσεις παρόμοιων αστεροειδών πάνω στη Γη στην πρώιμη ιστορία της, θα μπορούσαν να έχουν παραδώσει το ήμισυ του ωκεάνιου νερού του πλανήτη μας.
 
«Βρήκαμε ότι τα δείγματα που εξετάσαμε εμπλουτίστηκαν σε νερό σε σύγκριση με τον μέσο όρο που ισχύει για αντικείμενα του εσωτερικού ηλιακού συστήματος», λέει ο Ziliang Jin, ένας μεταδιδακτορικός μελετητής της Αριζόνα, που είναι ο επικεφαλής συγγραφέας στο δημοσίευμα στο Science Advances αναφέροντας τα αποτελέσματα. Ο συν-συγγραφέας είναι ο Maitrayee Bose, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή.
 
Η ιδέα της ομάδας να ψάξει νερό στα 5 σωματίδια από τον αστεροειδή Itokawa που πήγαν στην Αριζόνα, ήταν έκπληξη για το project του Hayabusa.  «Μέχρι να το προτείνουμε, κανείς δεν σκέφτηκε να ψάξει για νερό», λέει ο Maitrayee Bose. «Είμαι στην ευχάριστη θέση να αναφέρω ότι η διαίσθηση μας βγήκε αληθινή.»
 
Σε δύο από τα πέντε σωματίδια, η ομάδα εντόπισε το ορυκτό πυροξένιο. Στα χερσαία δείγματα, τα πυροξένια έχουν νερό στην κρυσταλλική δομή τους. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι τα σωματίδια του Itokawa θα μπορούσαν επίσης να έχουν ίχνη νερού, αλλά ήθελαν να ξέρουν ακριβώς πόσο. Το Itokawa έχει μια σκληρή ιστορία που περιλαμβάνει θέρμανση, πολλαπλές συγκρούσεις, σοκ και κατακερματισμό. Αυτά θα αύξησαν τη θερμοκρασία των ορυκτών και θα έπρεπε να απομακρύνουν το νερό.
 
Για να μελετήσουν τα δείγματα, το μισό περίπου του πάχους μιας ανθρώπινης τρίχας, η ομάδα χρησιμοποίησε το φασματόμετρο μάζας δευτερογενούς ιόντων Nanoscale (NanoSIMS), το οποίο μπορεί να μετρήσει τέτοιους μικροσκοπικούς κόκκους ορυκτών με μεγάλη ευαισθησία.
 
Οι μετρήσεις του NanoSIMS αποκάλυψαν ότι τα δείγματα ήταν απροσδόκητα πλούσια σε νερό. Υποστηρίζουν επίσης ότι ακόμη και οι ονομαστικώς ξηροί αστεροειδείς όπως το Itokawa μπορεί στην πραγματικότητα να φιλοξενήσουν περισσότερο νερό από ότι οι επιστήμονες έχουν υποθέσει.
 
Κατακερματισμένος κόσμος
Το Itokawa είναι ένας αστεροειδής σε σχήμα φυστίκι μήκους περίπου 550 μέτρα και πλάτους 210 έως 300 μέτρα. Πλησιάζει τον Ήλιο κάθε 18 μήνες σε μια μέση απόσταση 1,3 φορές την απόσταση Γης-Ήλιου. Σε ένα τμήμα της τροχιάς του ο Itokawa πλησιάζει στην τροχιά της Γης και στο πιο μακρινό σημείο, βρίσκεται λίγο πέρα ​​από αυτό του Άρη.
 
Με βάση το φάσμα του Itokawa στα τηλεσκόπια με βάση τη Γη, οι πλανητικοί επιστήμονες το τοποθετούν στην κατηγορία S. Αυτό το συνδέει με τους πετρώδεις μετεωρίτες, που θεωρούνται θραύσματα από αστεροειδείς τύπου S που διασπώνται σε συγκρούσεις.
 
«Οι αστεροειδείς τύπου S είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα αντικείμενα στη ζώνη των αστεροειδών», λέει ο Bose. «Αρχικά σχηματίστηκαν σε απόσταση από τον Ήλιο, σε απόσταση ενός τρίτου έως τριπλάσια της απόστασης Γης-Ηλίου». Προσθέτει δε ότι αν και είναι μικροί, αυτοί οι αστεροειδείς έχουν διατηρήσει το νερό και τα άλλα πτητικά υλικά που σχημάτισαν.
 
Στη δομή, το Itokawa έχει δύο κύριους λοβούς, που έχουν διαφορετικές συνολικές πυκνότητες, ενώ μεταξύ των λοβών είναι το στενότερο τμήμα.
 
Οι Jin και Bose επισημαίνουν ότι ο σημερινός αστεροειδής  Itokawa είναι το κατάλοιπο ενός γονικού σώματος πλάτους τουλάχιστον 20 km που σε κάποιο σημείο θερμάνθηκε μεταξύ 1.000 και 1.500 βαθμών Fahrenheit. Το γονικό σώμα υπέστη πολλά σοβαρά προβλήματα από συγκρούσεις, και στο τέλος έσπασε σε κομμάτια Ακολούθως, δύο από τα θραύσματα συγχωνεύθηκαν και σχημάτισαν τη σημερινή μορφή του Itokawa, που έφθασε στο σημερινό της μέγεθος και σχήμα περίπου πριν από 8 εκατομμύρια χρόνια.
 
Ο Jin προσθέτει ότι “Αν και τα δείγματα συλλέχθηκαν στην επιφάνεια, δεν ξέρουμε πού ήταν αυτά τα σπέρματα στο αρχικό γονικό σώμα, αλλά η καλύτερη εικασία μας είναι ότι θάφτηκαν σε βάθος πάνω από 100 μέτρα».
 
Προσθέτει ότι παρά την καταστροφική διάσπαση του μητρικού σώματος και των κόκκων του δείγματος που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία και σε συγκρούσεις με μικρομετεωρίτες στην επιφάνεια του, τα ορυκτά εξακολουθούν να εμφανίζουν στοιχεία που δεν έχουν χαθεί στο διάστημα.
 
Επιπλέον, λέει ο Jin, «Τα ορυκτά έχουν ισοτοπικές συνθέσεις υδρογόνου που δεν διακρίνονται στη Γη».
 
Ο Bose εξηγεί: «Αυτό σημαίνει ότι οι αστεροειδείς τύπου S και τα γονικά σώματα των συνηθισμένων χονδριτών είναι πιθανώς μια κρίσιμη πηγή νερού και πολλά άλλα στοιχεία για τους χερσαίους πλανήτες».
 
Και προσθέτει, «Και μπορούμε να το πούμε μόνο εξαιτίας των ισοτοπικών επιτόπιων μετρήσεων στα επιστρεφόμενα δείγματα ρεγκόλιθων αστεροειδών – της σκόνης και των πετρωμάτων τους.
 
«Αυτό κάνει τους αστεροειδείς στόχους υψηλής προτεραιότητας για εξερεύνηση.»
 
Για τους πλανητικούς επιστήμονες που σχεδιάζουν μια εικόνα για το πώς σχηματίστηκε το ηλιακό σύστημα, οι αστεροειδείς είναι ένας μεγάλος πόρος δεδομένων. Ως τα μόνα εναπομείναντα δομικά στοιχεία στο πλανητικό σύστημα, διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους διατηρώντας ταυτόχρονα υλικά από την αρχή της ηλιακής ιστορίας.

Πειραματική συσκευή παράγει ηλεκτρισμό από την ψυχρότητα του σύμπαντος

Ένα μειονέκτημα των ηλιακών συλλεκτών είναι ότι χρειάζονται ηλιακό φως για να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Μερικοί έχουν παρατηρήσει ότι για μια συσκευή στη Γη που βλέπει το διάστημα, η ψυχρή εκροή ενέργειας από τη συσκευή μπορεί να συλλεχθεί χρησιμοποιώντας το ίδιο είδος οπτοηλεκτρονικής φυσικής που έχουμε χρησιμοποιήσει για να αξιοποιήσουμε την ηλιακή ενέργεια. Μια νέα εργασία φαίνεται να παρέχει μια δυναμική πορεία για την παραγωγή ηλεκτρισμού όπως τα φωτοβολταϊκά, αλλά που μπορεί να τροφοδοτήσει τα ηλεκτρονικά τη νύχτα. Η διεθνής ομάδα παρουσίασε μια εναλλακτική πρόταση, η οποία δεν παράγει ρεύμα από το φως, μα από το κενό του διαστήματος, αξιοποιώντας έτσι την ψυχρότητά του. 
 
Η σχετική έρευνα δημοσιεύτηκε στο Applied Physics Letters  και εκεί οι ερευνητές έδειξαν για πρώτη φορά πως είναι δυνατή η παραγωγή μιας μετρήσιμης ποσότητας ηλεκτρισμού σε μια δίοδο απευθείας από το ψυχρό κενό του διαστήματος. Η εν λόγω συσκευή «κοιτά» προς τον ουρανό και χρησιμοποιεί τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ Γης και διαστήματος για την παραγωγή του ρεύματος. Όπως λέει ο Shanhui Fan, ένας εκ των ερευνητών, «η απεραντοσύνη του σύμπαντος αποτελεί θερμοδυναμική πηγή από άποψης οπτοηλεκτρονικής φυσικής, υπάρχει πραγματικά αυτή η πολύ όμορφη συμμετρία μεταξύ της συλλογής εισερχόμενης και εξερχόμενης ακτινοβολίας». 
 
Αντίθετα με την αξιοποίηση της εισερχόμενης ενέργειας, όπως κάνει ένας κανονικός ηλιακός συλλέκτης, είναι δυνατή η συλλογή ηλεκτρικής ενέργειας καθώς η θερμότητα εγκαταλείπει μια επιφάνεια. Ωστόσο, με τη σημερινή τεχνολογία δεν είναι δυνατή η αποδοτική συλλογή της. Οι ερευνητές, στρέφοντας τη συσκευή προς το διάστημα, όπου οι θερμοκρασίες κυμαίνονται πολύ κοντά στο απόλυτο μηδέν, ήταν σε θέση να επιτύχουν μια αρκετά μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας για την παραγωγή ενέργειας. Όπως ανέφερε ο Masashi Ono, άλλος ένας εκ των ερευνητών, η ποσότητα ενέργειας που παράγεται στο πλαίσιο του εν λόγω πειράματος είναι πολύ κάτω από το θεωρητικό όριο.
 
Για την ακρίβεια, όπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες, η δίοδος αρνητικού φωτισμού (negative illumination) ήταν σε θέση να παράγει 64 nanowatts ανά τετραγωνικό μέτρο- μια πολύ μικρή ποσότητα, μα σημαντική από αποδεικτικής άποψης, ως προς το κατά πόσον μπορεί να υπάρξει βελτίωση. Υπολογισμοί που έγιναν αργότερα έδειξαν πως, λαμβάνοντας υπόψιν ατμοσφαιρικά φαινόμενα, η εν λόγω συσκευή μπορεί θεωρητικά να παράγει περίπου 4 watts ανά τετραγωνικό μέτρο, ποσότητα επαρκή για να βοηθά στην τροφοδοσία εξοπλισμού που πρέπει να λειτουργεί τη νύχτα. Σημειώνεται πως σήμερα οι ηλιακοί συλλέκτες παράγουν 100-200 watts ανά τετραγωνικό μέτρο.
 
Σύμφωνα με τον Shanhui Fan,  αν και τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενθαρρυντικά για συσκευές που θα στοχεύουν στον ουρανό, η ίδια αρχή θα μπορούσε να εφαρμοστεί και για την αξιοποίηση θερμότητας από μηχανές που είναι σε λειτουργία.

Η σκοτεινή ύλη περνά άλλη μια δοκιμή για να επιβεβαιωθεί η ύπαρξή της

Αποτέλεσμα εικόνας για Σκοτεινή ύληΗ σκοτεινή ύλη είναι μια υποθετική μορφή ύλης που θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει περίπου το 85% της ύλης στο σύμπαν και περίπου το 1/4 της συνολικής ενεργειακής πυκνότητάς του. Η πλειοψηφία της σκοτεινής ύλης θεωρείται ότι είναι μη βαρυονική, ενδεχομένως αποτελούμενη από μερικά μέχρι τώρα μη ανακαλυφθέντα υποατομικά σωματίδια, όπως είναι τα WIMP’s.  Πιστεύεται ότι η επίδραση της συγκρατεί ενωμένους τους γαλαξίες, ενώ τελευταία πέρασε ακόμη ένα πειραματικό τεστ για να επιβεβαιωθεί η ύπαρξή της.
 
Η επιτάχυνση ως συνάρτηση της ακτίνας στον γαλαξία NGC 4455
 
Είναι ένα αντικείμενο τόσο συναρπαστικό όσο είναι μυστηριώδες και ενώ πολλοί κοσμολόγοι και αστροφυσικοί αποδέχονται σθεναρά την ύπαρξή της, εξακολουθούν να υπάρχουν ομάδες επιστημόνων που πιστεύουν ότι οι επιδράσεις που αποδίδονται στη σκοτεινή ύλη θα μπορούσαν να εξηγηθούν από τροποποιημένες θεωρίες βαρύτητας. 
 
Μια νέα έρευνα που διεξήχθη από τη Διεθνή Σχολή Προηγμένων Μελετών στην Ιταλία (SISSA), θα μπορούσε να απαντήσει σε μερικές από τις πιο πρόσφατες ερωτήσεις σχετικά με την παρουσία σκοτεινής ύλης μέσα στους γαλαξίες – εξαλείφοντας τις εμπειρικές σχέσεις για την υποστήριξη εναλλακτικών θεωριών. Η μελέτη – που δημοσιεύτηκε στην Astrophysical Journal -  προσφέρει επίσης νέες ιδέες για την κατανόηση της φύσης της σκοτεινής ύλης και της σχέσης της με τη συνηθισμένη ύλη.
 
Από την διαστολή του σύμπαντος έως την κίνηση των άστρων στους γαλαξίες υπάρχουν πολλά φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν από την παρουσία μόνο βαρυονικής ύλης – βαρυόνια, όπως πρωτόνια και νετρόνια – σαν την ύλη που βλέπουμε γύρω μας.
 
Η δύναμη της βαρύτητας που παράγεται από την ύλη είναι ανεπαρκής για να εξηγήσει την παρατηρούμενη ελκτική δύναμη που συνδέει τους γαλαξίες- οδηγώντας στη θεωρία της ύπαρξης μιας σκοτεινής ύλης και στην ιδέα ότι οι γαλαξίες είναι ενσωματωμένοι μέσα σε σφαιρικούς φωτοστεφάνους (άλως) που αποτελείται από τέτοιου είδους σκοτεινή ύλη.
 
Πριν από τρία χρόνια, κάποιοι αστροφυσικοί στο Πανεπιστήμιο Case Western Reserve αμφισβήτησαν έντονα ό, τι γνωρίζαμε για το σύμπαν και το σε βάθος έργο πολλών ερευνητών, αμφισβητώντας έτσι την ύπαρξη σκοτεινής ύλης στους γαλαξίες.
 
Έτσι, η Chiara Di Paolo και η ομάδα της ανέλυσαν τις καμπύλες περιστροφής 153 γαλαξιών, κυρίως σπειροειδών γαλαξιών, αποκτώντας έτσι μια εμπειρική σχέση μεταξύ της συνολικής βαρυτικής επιτάχυνσης των παρατηρούμενων άστρων και της συνηθισμένης ύλης της κλασικής Νευτώνειας θεωρίας.
 
«Αυτή η εμπειρική σχέση, η οποία φαινόταν έγκυρη σε όλους τους γαλαξίες που αναλύθηκαν και σε οποιαδήποτε γαλαξιακή ακτίνα, αιτιολόγησε την εξήγηση της βαρυτικής επιτάχυνσης χωρίς αναπόφευκτα να θέσει υπό αμφισβήτηση τη σκοτεινή ύλη, αλλά συμπεριλαμβάνοντας, για παράδειγμα, θεωρίες τροποποιημένης βαρύτητας όπως η τροποποιημένη Νευτώνεια δυναμική (MOND)» , λέει η Di Paolo 
 
Οι ερευνητές ήθελαν να επαληθεύσουν αυτή τη σχέση, αναλύοντας τις καμπύλες περιστροφής γαλαξιών εκτός από το κλασικό σπειροειδές είδος – σε 72 γαλαξίες με χαμηλή φωτεινότητα επιφάνειας (LSB) και 34 νάνους επίπεδους γαλαξίες.  Βρήκαν μια σχέση, που πέρα ​​από τη συνολική βαρυτική επιτάχυνση και της συνηθισμένης ύλης, αφορούσε επίσης τη γαλαξιακή ακτίνα και τη μορφολογία των γαλαξιών.
 
Ο Paolo Salucci, καθηγητής αστροφυσικής στο Κέντρο Ερευνών SISSA και ένας από τους ερευνητές, λέει: «Έχουμε μελετήσει τη σχέση μεταξύ της συνολικής επιτάχυνσης και του συνηθισμένου υλικού σε 106 γαλαξίες, επιτυγχάνοντας διαφορετικά αποτελέσματα από αυτά που είχαν παρατηρηθεί προηγουμένως.
 
«Αυτό δεν αποδεικνύει μόνο την ανακριβή εμπειρική σχέση που περιεγράφηκε προηγουμένως, αλλά αφαιρεί τις αμφιβολίες για την ύπαρξη σκοτεινής ύλης στους γαλαξίες. Επιπλέον, η νέα σχέση που βρέθηκε θα μπορούσε να παράσχει κρίσιμες πληροφορίες για την κατανόηση της φύσης αυτής της αόριστης συνιστώσας της ύλης».
 
Αυτή έρευνα μας δίνει την πεποίθηση ότι η θεωρία της βαρύτητας του Αϊνστάιν λειτουργεί και ότι δεν χρειάζεται τίποτα ασυνήθιστο όπως η MOND».

Spinoza: Δεισιδαιμονία, ο κακός νοικοκύρης του ανθρώπου

Δεισιδαιμονία: Δύναμη εξουσιασμού των μαζών

§1

Στο έργο του Tractatus theolocico-politicus (1670) ο Σπινόζα επιχειρεί, μεταξύ των άλλων, να ερμηνεύσει τη δεισιδαιμονία ως εργαλείο στα χέρια της εξουσίας για την υποδούλωση του φρονήματος των μαζών. Ό,τι σχετικό πραγματεύεται στο εν λόγω έργο του ο φιλόσοφος απηχεί ένα σύνολο στοχασμών του, διάσπαρτων και στα άλλα κείμενά του. Πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση της δεισιδαιμονίας αποτελεί, κατ’ αρχήν, η γενική κατάσταση του ανθρώπινου όχλου: είναι βυθισμένος στην άγνοια και ως εκ τούτου στην ψευδαίσθηση. Εξίσου ωστόσο καθοριστικό ρόλο στη διάδοση αυτή αναλαμβάνουν και τα πάθη, που συνδέονται με τα συναισθήματα της ψυχής και νοούνται ως η συναισθηματική πτυχή της γνώσης.

Όσο λείπει μια σαφής γνώση της πραγματικότητας, οι άνθρωποι καταδικάζονται μέσα στο έρεβος της ψευδαίσθησης, της αυταπάτης και της δεισιδαιμονίας: μπερδεύονται μέσα στους συλλογισμούς τους και δεν μπορούν να ακολουθήσουν κάποια τάξη –πόσο μάλλον να ατενίσουν την αιώνια τάξη– να αναζητήσουν κάποιες αρχές και εν τέλει να εναρμονιστούν με τον εαυτό τους. Η γνώση που μπορούν να διαθέτουν είναι συναισθηματική και αφηρημένη, με αποτέλεσμα να σχηματίζουν μόνο φαντασιακές εικόνες των γενικών αρχών, συγχρόνως δε να συμπεριφέρονται μόνιμα ως παραπαίοντες, ως θρασύδειλοι και ως υποτακτικοί.

Στο ευρύτερο πεδίο του καθημερινού βίου, κατ’ επέκταση, τα πάντα κυριαρχούνται από τον φόβο και από την καθήλωση στο παραδοσιακά τυποποιημένο. Κάθε άνθρωπος, αν κοιτάξει γύρω του, βλέπει ένα αναρίθμητο πλήθος από δειλούς· κι αν κοιτάξει μέσα του, αντικρίζει έναν φοβισμένο εαυτό, έρμαιο της δεισιδαιμονίας και της ατολμίας. Οι χαρές που συναντά είναι σαθρές και σάπιες. Καθώς όμως τις βιώνει ως αυτοσκοπό και μάλιστα αβλαβή και άκακο, του αλυσοδένουν το πνεύμα του και τον οδηγούν στη θρηνώδη απο-γοήτευση.

§2

Ενώ ο άνθρωπος είναι προικισμένος με τη δυναμική του σώματος, του πνεύματος και της ψυχής [=του συναισθηματικού κόσμου] , οι περιστάσεις της πολιτείας, η γενική της κατάσταση: η νομική και όλη η εξωτερική της τάξη δεν του επιφυλάσσουν ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτής της εξωτερικής τάξης, η πολιτεία διατηρεί το απόλυτο δικαίωμα να ποδηγετεί τα θέματα της θρησκείας, βασικά της εξωτερικής θρησκείας, όπως λέει ο φιλόσοφος, και να επηρεάζει ουσιωδώς τις θρησκευτικές πρακτικές. Οι ηγεμόνες λοιπόν που έχουν τη δυνατότητα να διατάζουν ανακαλύπτουν στην πιο χαμηλή κλίμακα της θρησκείας τη δεισιδαιμονία και την θέτουν στην υπηρεσία χειραγώγησης των μαζών. Εφόσον οι μάζες στερούνται τη γνώση, άρα δεν έχουν καλλιεργημένη νόηση, και τη βούληση, άρα άγονται και φέρονται από τα πάθη, είναι ευάλωτες στη δεισιδαιμονία. Την αισθάνονται ως την πιο αυθόρμητη θρησκεία της «φυσικής» τους ύπαρξης· γι’ αυτό και εμφανίζονται σαν να είναι από τη φύση τους δεισιδαίμονες. Τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για τη δική τους συνθήκη ζωής όσο και για τη συμπεριφορά των ηγεμόνων. Ως προς τη δική τους συνθήκη ζωής, οι γνώμες της μάζας κινούνται στο επίπεδο της φαντασίας και συνήθως εξαρτώνται από την ως άνω «φυσική» τους ύπαρξη.

Οι γνώμες αυτές λογίζονται ορθές και τις ωθούν στην ευσέβεια προς τον θεό. Από την άλλη πλευρά, η εξουσία παρουσιάζεται μπρος στη μάζα ως ερμηνευτής της θρησκείας και της εν λόγω ευσέβειας και προσδίδει στον εαυτό της έναν χαρακτήρα ιεροπρεπή, θεουργικό, δεισιδαίμονα, προσαρμοσμένο στις αντίστοιχες γνώμες των μαζών. Κατ’ αυτό τον τρόπο δεν χρειάζεται να καταφεύγει στη χρήση φυσικής βίας για την άσκηση της εξουσίας και τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης, αλλά χρησιμοποιεί την πρόληψη και τη δεισιδαιμονία των μαζών, ήτοι τον προληπτικό φόβο και τρόμο για το άγνωστο και το υπερφυσικό. Με άλλα λόγια, η εξουσία χειραγωγεί τους ανθρώπους εξαπατώντας τους. Πώς τους εξαπατά; Με το να τους καλλιεργεί στο όνομα της θρησκείας ‒και δίπλα δίπλα της πολιτικής ιδεολογίας ως της ύψιστης θρησκείας του όχλου‒ το φόβο και να τους σπρώχνει στην εθελοδουλεία: να δίνουν την ψυχή και τη ζωή τους για τη νομιμότητα της εξουσίας του ηγεμόνα.

Τέτοιους ηγεμόνες, φεουδαρχικής υφής, συναντάμε σήμερα κατά κόρον μέσα στον εσμό της φασιστικής αριστεράς κυρίως, όπου οι μόνες καθαρές τους ιδέες είναι μια ύψιστης θεολογικής υφής ψευδής ιδεολογία: όσο πιο αγράμματοι, απαίδευτοι, ανυπόληπτοι, ανίκανοι είναι ως ατομικές οντότητες, τόσο χλιδάτοι, φανατικοί λάτρεις της πολιτικής απάτης, ανενδοίαστοι τυχοδιώκτες αποδεικνύονται, όταν καταλαμβάνουν την εξουσία· κι όλα τούτα τα διοχετεύουν στις μάζες και δηλητηριάζουν τις συνειδήσεις τους ‒όσο βέβαια κι απ’ αυτές έχει μείνει κάτι όρθιο‒ με το προσωπείο της κοινωνικής δικαιοσύνης, της «δημοκρατικής ευαισθησίας», της αλληλεγγύης, της συμπόρευσης με τους πολλούς κ.λπ. Οι βλάκες της εξουσίας συμπεριφέρονται ως βλάκες απέναντι στους βλάκες υποτελείς. Πρώτος μίλησε, με βροντερή φωνή, για κάτι τέτοιο ο Ολύμπιος Δίας της φιλοσοφικής σκέψης, ο διαλεκτικός Ηράκλειτος:

«Ο βλάκας τρομάζει συνήθως μπροστά σε κάθε Λόγο» (Β87).

Ποιον τρομοκρατεί ο Λόγος; Τους βλάκες τόσο της εξουσίας, που προσπαθούν να επιβιώσουν στα κυβερνεία τους με τα όπλα της δεισιδαιμονίας και συνακόλουθα του φανατισμού, της θρασυδειλίας, της δογματικής ακαμψίας κ.ο.κ., όσο και εκείνης της μάζας από τους πολλούς, που διάγει τον βίο της με τον τρόμο και τον φόβο μπροστά την αλήθεια· μια αλήθεια που δεν γνώρισε ποτέ, καθώς κείτεται ακρωτηριασμένη ‒συναισθηματικά, διανοητικά, ψυχικά‒ στα κοινωνικο-πολιτικά σπήλαια της αισθητής πραγματικότητας, και εξαντλεί την ενέργειά της σε μια φοβισμένη επιβίωση, την ίδια στιγμή που ο ένας ή ο άλλος -εσμός εξουσίας διαιωνίζει την κυριαρχία του.

Ελληνιστική Γραμματεία: Ποιητική και αισθητική, Μετά τα ελληνιστικά, Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός

Η περίφημη φράση από τις Επιστολές του Ορατίου: «Graecia capta ferum victorem cepit» (= Η υποδουλωμένη Ελλάδα υποδούλωσε τον άγριο νικητή) αποδίδει με τον πλεόν λακωνικό τρόπο ένα παράδοξο της ιστορίας. Ότι, ενώ οι Ρωμαίοι υπέταξαν την Ελλάδα από το 146 π.Χ. ουσιαστικά και κυριάρχησαν και στο τελευταίο ελληνιστικό βασίλειο, την Αίγυπτο της Κλεοπάτρας, μετά τη μάχη στο Άκτιο το 31 π.Χ., εγκαθιδρύοντας μια πολύ ισχυρή αυτοκρατορία σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, τα γράμματα, οι τέχνες, οι θεοί, οι θεσμοί, η κουλτούρα που υιοθέτησαν είχαν ελληνική προέλευση. Έτσι γεννήθηκε η έννοια ελληνορωμαϊκός πολιτισμός για να δηλώσει τη δημιουργική σύνθεση των δύο πολιτισμών και τη συνύπαρξη ελληνικών και λατινικών πολιτιστικών στοιχείων στη γλώσσα, στην εκπαίδευση, στη φιλοσοφία και την τέχνη ολόκληρης της Μεσογείου στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
 
Ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. ο ελληνικής καταγωγής ποιητής Λίβιος Ανδρόνικος μετέφρασε την Οδύσσεια στα λατινικά για σχολικές κυρίως ανάγκες, και ταυτόχρονα συνέθεσε κωμωδίες και τραγωδίες κατά τα ελληνικά πρότυπα. Ο δεύτερος Ρωμαίος που συνειδητά μετέφερε την ελληνική επική παράδοση στη Ρώμη είναι ο επικός ποιητής Έννιος (239-169 π.Χ.). Στο έπος του Annales χρησιμοποιεί τον δακτυλικό εξάμετρο και επικαλείται ως πρότυπά του τον Όμηρο αλλά και τον Καλλίμαχο. Έκτοτε η ρωμαϊκή λογοτεχνία στρέφεται γύρω από τα ελληνικά πρότυπα — ο Βιργίλιος γράφει την Αινειάδα σε ανάμνηση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ο Οβίδιος συνθέτει τις Μεταμορφώσεις δίνοντας μια επιτομή όλης της ελληνικής μυθολογίας και λογοτεχνίας μαζί, ο Σενέκας «ξαναγράφει» τις δικές του διασκευές των μεγάλων τραγωδιών του 5ου αι. π.Χ.
 
Η ρωμαϊκή εκδοχή του «ελληνισμού» επηρεάζει τα πάντα: την αρχιτεκτονική (όπου αναμειγνύονται οι ελληνικοί ρυθμοί για να δώσουν ένα νέο αισθητικό αποτέλεσμα), τη γλυπτική (δεν είναι τυχαίο ότι οι γνώσεις μας για την ελληνιστική γλυπτική οφείλονται σε ρωμαϊκά αντίγραφα), τη ζωγραφική (που επιβίωσε μόνο από όσες τοιχογραφίες βρέθηκαν στις πλούσιες ρωμαϊκές βίλες). Ήδη την εποχή του Κικέρωνα κάθε μορφωμένος Ρωμαίος έπρεπε να γνωρίζει αρχαία ελληνικά για να μελετάει φιλοσοφία και λογοτεχνία, ενώ θεσμοί όπως οι Ολυμπιακοί αγώνες και τα Ελευσίνια Μυστήρια συνέχισαν να τελούνται για αιώνες μέχρι την έλευση του αρνησήζωου, σκοταδιστικού, εθνοδιαλυτικού και πολιτισμοκτόνου Χριστιανισμού.