Παρασκευή 5 Απριλίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἐκκλησιάζουσαι (938-975)

ΝΕΑΝΙΑΣ
εἴθ᾽ ἐξῆν παρὰ τῇ νέᾳ καθεύδειν,
καὶ μὴ ᾽δει πρότερον διασποδῆσαι
940 ἀνάσιμον ἢ πρεσβυτέραν·
οὐ γὰρ ἀνασχετὸν τοῦτό γ᾽ ἐλευθέρῳ.
ΓΡ. Α’ οἰμώζων ἄρα, νὴ Δία, σποδήσεις·
οὐ γὰρ τἀπὶ Χαριξένης τάδ᾽ ἐστίν.
κατὰ τὸν νόμον ταῦτα ποιεῖν
945 ἐστι δίκαιον, εἰ δημοκρατούμεθα.
ἀλλ᾽ εἶμι τηρήσουσ᾽ ὅ τι καὶ δράσεις ποτέ.
ΝΕΑΣ. εἴθ᾽, ὦ θεοί, λάβοιμι τὴν καλὴν μόνην,
ἐφ᾽ ἣν πεπωκὼς ἔρχομαι πάλαι ποθῶν.
ΝΕΙΣ. ἐξηπάτησα τὸ κατάρατον γρᾴδιον·
950 φρούδη γάρ ἐστιν οἰομένη μ᾽ ἔνδον μένειν.
ἀλλ᾽ οὑτοσὶ γὰρ αὐτὸς οὗ ᾽μεμνήμεθα.

δεῦρο δή, δεῦρο δή,
φίλον ἐμόν, δεῦρό μοι
πρόσελθε καὶ ξύνευνέ μοι
τὴν εὐφρόνην ὅπως ἔσει.
πάνυ γάρ τις ἔρως ‹δεινός› με δονεῖ
955 τῶνδε τῶν σῶν βοστρύχων.
ἄτοπος δὲ πόθος τις μοὔγκειται
ὅς με διακναίσας ἔχει.
μέθες, ἱκνοῦμαί σ᾽, Ἔρως,
καὶ πόησον τόνδ᾽ ἐς εὐνὴν
τὴν ἐμὴν ἱκέσθαι.

960 ΝΕΑΣ. δεῦρο δή, δεῦρο δή,
φίλον ‹ἐμόν›, καὶ σύ μοι
καταδραμοῦσα τὴν θύραν
ἄνοιξον [τήνδ᾽]· εἰ δὲ μή, καταπεσὼν κείσομαι.
ἀλλ᾽ ἐν [τῷ] σῷ βούλομ᾽ ‹ἐγὼ› κόλπῳ
965 πληκτίζεσθαι μετὰ [τῆς] σῆς πυγῆς.
Κύπρι, τί μ᾽ ἐκμαίνεις ἐπὶ ταύτῃ;
μέθες, ἱκνοῦμαί σ᾽, Ἔρως,
καὶ πόησον τήνδ᾽ ἐς εὐνὴν
τὴν ἐμὴν ἱκέσθαι.

καὶ ταῦτα μέντοι μετρίως πρὸς τὴν ἐμὴν ἀνάγκην
970 εἰρημέν᾽ ἐστίν. σὺ δέ μοι, φίλτατον, ὢ ἱκετεύω,
ἄνοιξον, ἀσπάζου με·
διά τοι σὲ πόνους ἔχω.
ὦ χρυσοδαίδαλτον ἐμὸν μέλημα, Κύπριδος ἔρνος,
μέλιττα Μούσης, Χαρίτων θρέμμα, Τρυφῆς πρόσωπον,
ἄνοιξον, ἀσπάζου με·
975 διά τοι σὲ πόνους ἔχω.

***
ΠΑΛΙΚΑΡΙ (μόνο του)
Να μπορούσα την κοπέλα να ξαπλώσω
κι όχι πρώτα να δροσίσω στανικά μου
940 πλατσομύτα και μπαμπόγρια σιχαμένη·
ντροπή θα ᾽ταν για λεύτερο Αθηναίο.
Α’ ΓΡ. Σκούζε, πλάνταζε, όσο θέλεις, μορφονιέ μου.
Πρώτα εμένα θα δουλέψεις, λέει ο νόμος
ο καινούργιος. Τα παλιά να τα ξεχάσεις
είναι τώρ᾽ αληθινή δημοκρατία!
(κουβεντιαστά)
Πάω μέσα να βιγλίζω τί θα κάνει.
(τραβιέται απ᾽ το παράθυρο)
ΠΑΛ. (μόνο του)
Βόηθα, θε μου, να τηνε βρω μονάχη
τη μικρούλα. Γι᾽ αυτήνε τα ᾽πια κι ήρθα,
από καιρόν πολύν τη λαχταρώ.
ΚΟΠ. (βγαίνοντας στο παράθυρο)
Καταραμένη στρίγκλα, σε ξεγέλασα!
Πάει, χάθηκε, θαρρώντας με πως θα ᾽μνησκα
950 κλεισμένη μέσα. Νά το παλικάρι!
Αυτός είναι κι αυτόνε ονειρευόμουν.

(τραγουδιστά)
Κατά δω, κατά δω, παλικάρι.
Κατά δω, ζύγωσέ με αγαπάκι,
μην αργείς να πλαγιάσεις μαζί μου
να χαρείς το κορμί μου νυχτέρι.
Με τραντάζει καημός και λαχτάρα
για τα ωραία κατσαρά σου μαλλάκια.
Βόηθα, βόηθα, Ερωτόθεε, και κάνε
τ᾽ ομορφόπαιδο νά ᾽ρθει να πέσει
στο δικό μου κρεβάτι.

960 ΠΑΛ. Κατά δω, κατά δω, κοπελιά μου,
αγαπούλα μου καμαροφρύδα.
Έλα κάτου τρεχάλα ν᾽ ανοίξεις,
δεν κρατιέμαι, θα πέσω στο δρόμο,
στο ζεστό σου τον κόρφο να γείρω
τα κρουστά σου μεριά να φουχτώσω.
Αφροδίτη, με τρέλανες. Τρέξε,
βόηθησέ με και κάνε την νά ᾽ρθει
στο δικό μου κρεβάτι.

Είναι φτωχά τα λόγια μου μπρος στον βαρύ καημό μου.
970 Και συ, ποθοκρατόρισσα κυρά, συμπόνεσέ με.
Άνοιξε να μ᾽ αγκαλιάσεις
και να με νεκραναστήσεις.
Μαλαματένιο γκόλφι μου, της Αφροδίτης γέννα,
και των Μουσών η μέλισσα και θρέμμα των Χαρίτων,
άνοιξε να μ᾽ αγκαλιάσεις
τι με λώλανεν ο πόθος!
(χτυπάει την πόρτα)

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Αχελώος

Ο Αχελώος θεωρείται γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, πρωτότοκος αδελφός τριών χιλιάδων αδελφών-ποταμών. Άλλοτε λογαριάζεται γιος του Τιτάνα Ήλιου και της Γης, ή του Ποσειδώνα. Του αποδίδονται πολλοί έρωτες, με τη Μούσα Μελπομένη αλλά και με άλλες Μούσες, και πολλές κόρες-πηγές, την Πειρήνη στην Κόρινθο, την Κασταλία στους Δελφούς, τη Δίρκη στη Θήβα, την Καλλιρρόη. Και ακόμη τις Σειρήνες.

Λεγόταν ότι η αρχική ονομασία του ποταμού ήταν Φόρβας αλλά μετονομάστηκε όταν ένας νέος, ο Αχελώος, την ώρα που διέσχιζε τα νερά του, χτυπήθηκε από βέλος και πέθανε. Πάντως, η ετυμολογία* του ονόματός του ταυτίζεται με την υδάτινη φύση του.
 
Ο Αχελώος, ο θεός του μακρύτερου ποταμού στον ελληνικό χώρο, που διέτρεχε την Αιτωλία, έπαιρνε τη μορφή ταύρου , φιδιού με κεφάλι Σατύρου ή/και Κενταύρου ή ταύρου με κεφάλι ανθρώπου, κένταυρου, ιχθυοειδούς όντος. Οι περιπέτειές του αποτυπώθηκαν σε πολλά αττικά αγγεία του 6ου και του 5ου αι. π.Χ., αλλά και σε έργα των Ετρούσκων, που ήταν ιδιαίτερα αφοσιωμένοι σε αυτόν τον θεό, όπως αγγεία, περικεφαλαίες, τρίποδες, κοσμήματα.
 
Μύθοι συνδέουν τον Αχελώο με τον Διόνυσο και τον Ηρακλή μέσω του Οινέα, του βασιλιά της Καλυδώνας στην Αιτωλία. Πιο συγκεκριμένα:
 
Λεγόταν ότι ο Διόνυσος έκανε δώρο στον Οινέα την πρώτη ρίζα αμπέλου που φύτρωσε στην Ελλάδα και ότι ένας δούλος του βασιλιά, ο Ορίστας ή και ο Στάφυλος, πρόσεξε πως ένας τράγος από το κοπάδι έτρωγε τους καρπούς του φυτού που ο ίδιος δεν γνώριζε. Ο βοσκός μάζεψε μερικούς από αυτούς του καρπούς, έστυψε τον χυμό τους και τον ανακάτεψε με το νερό του ποταμού Αχελώου. Ο Οινέας έδωσε στο ποτό το όνομά του.
 
Την κόρη του Οινέα Διηάνειρα θέλησε να πάρει ο γείτονάς του Αχελώος. Εκείνη όμως δεν ήθελε έναν τόσο άβολο σύζυγο. Γι' αυτό δέχτηκε για σύζυγο τον Ηρακλή που όμως έπρεπε να τη διεκδικήσει από τον Αχελώο σε μια πάλη που θυμίζει την πάλη του Θησέα με τον Μινώταυρο. Πρόκειται για ένα γαμήλιο διαγωνισμό διεκδίκησης της νύφης, ένας αθλητικός αγώνας** με διαιτητή την Αφροδίτη, που όμως έχει ξεφύγει από τα ελεγχόμενα πλαίσια των συνηθισμένων αγώνων ανάμεσα σε μνηστήρες ή ανάμεσα στον μνηστήρα και τον πατέρα της κόρης. (Σοφ., Τραχ. 497-539***)
 
Σε ερυθρόμορφο κρατήρα με κιονόσχημες λαβές, 460-450 π.Χ., ο Ηρακλής παριστάνεται με το ρόπαλο υψωμένο να έχει ξεριζώσει το ένα κέρατο του Αχελώου, που εδώ εμφανίζεται σαν ταύρος με κεφάλι ανθρώπινο. Από το στόμα του θεού-ποταμού τρέχει νερό, ενώ η Δηιάνειρα, με νυφική φορεσιά, παρακολουθεί. Ο Αχελώος θεώρησε ότι νικήθηκε και ζήτησε πίσω το κέρατο, δίνοντας ως αντάλλαγμα στον Ηρακλή το κέρας της Αμαλθείας, το οποίο είχε πάρει από την κόρη του Ωκεανού Αμάλθεια, και από το οποίο έβγαιναν ποτά και φαγητά. Ο Ηρακλής με τη σειρά του το έδωσε στους Καλυδώνιους και λατρεύτηκε στα βουνά ως θεός της γονιμότητας και της ευφορίας που μπορεί να επέλθει με την ορθολογική διευθέτηση και τον έλεγχο των υδάτων.**** Στην ουσία, ο Ηρακλής λατρεύτηκε ως θεός χθόνιος. Εξάλλου, ο Ηρακλής διεκδίκησε τη Διηάνειρα, επειδή του το ζήτησε η ψυχή του Μελέαγρου, την οποία συνάντησε, όταν κατέβηκε στον Άδη για τον Κέρβερο. Επιπλέον, το κέρας της Αμαλθείας το κρατά και ο Πλούτωνας στο χέρι του, σε ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου Q, αρχές του 4ου αι., καθώς ο Ηρακλής τον κουβαλά στην πλάτη του για να τον ανεβάσει στον επάνω κόσμο, αλλά και σε ερυθρόμορφη πελίκη (430-430 π.Χ.). Ο θεός του κάτω κόσμου είναι και θεός της ευφορίας, της βλάστησης και της γονιμότητας, τον οποίον επικαλούνται οι γεωργοί, για να φυτρώσει ο σπόρος της Δήμητρας.
 
Πάλι σε αναθηματικό ανάγλυφο, των αρχών του 1ου αι. π.Χ., οι Νύμφες εμφανίζονται με τον Ερμή, τον Αχελώο και τον Πάνα. Ο Πάνας και ο Ερμής συνοδεύουν τις Νύμφες και υποδηλώνουν τη ζωή τους στο ύπαιθρο. Ο Ερμής όμως είναι και ψυχοπομπός. Επιπλέον, ο βωμός μπροστά στον προσωποποιημένο Αχελώο δηλώνει τράπεζα προσφορών και το όλο ανάγλυφο θυμίζει είσοδο σπηλιάς. Το σκηνικό στο σύνολο του μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι έχουμε καλλιτεχνική απόδοση ενός συγκεκριμένου μύθου. Όταν τέσσερις Νύμφες θυσίαζαν στις όχθες του Αχελώου, λησμόνησαν να επικαλεστούν τον θεό-ποταμό. Οργισμένος ο θεός ανέβασε τα νερά του και τις παρέσυρε στη θάλασσα, όπου έγιναν νησιά -οι Εχινάδες Νήσοι. Επειδή όμως τα νησιά είναι πέντε, ο μύθος συμπληρώνει ότι το πέμπτο νησί ήταν μια κοπέλα, η Περιμήλη, την οποία διέφθειρε ο Αχελώος. Όταν ο πατέρος της Ιπποδάμας, θυμωμένος, την έριξε στον ποταμό τη στιγμή που επρόκειτο να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, ο Αχελώος ικέτεψε τον Ποσειδώνα να σώσει τη νέα γυναίκα, και εκείνος τη μεταμόρφωσε σε νησί. Από άποψη εικαστική το ανάγλυφο είναι αρχαϊστικό στην απεικόνιση των Νυμφών, ενώ κατά τ' άλλα ακολουθεί το τυπικό των αναγλύφων του 4ου αι. Ο αρχαϊσμός αυτός μπορεί να είναι διακοσμητικός, γραφικός, γοητευτικός, νοσταλγικός, ή να εκφράζει ένα θρησκευτικό συντηρητισμό και μια τάση για ανάκληση αρχαίων, σεβαστών τύπων.
 
Στον κρατήρα του Δερβενίου ένα από τα προσωπεία που στολίζουν τον οφθαλμό της ελικωτής λαβής στην Α όψη είναι του «ταυρόκερω θεού». Δύο μικρά κέρατα και δύο μεγάλα ζωόμορφα αυτιά το χαρακτηρίζουν, ενώ το πρόσωπο πλαισιώνεται από «κοντά φλογωτά βοστρυχίδια» για μαλλιά και από γένι με «κυματιστές φωτοσκιασμένες εγχαράξεις που δημιουργούν την εντύπωση της υγρότητας». Ο γερμανός μελετητής H. P. Isler, στη μονογραφία του για τον Αχελώο και τους εικονογραφικούς τύπους του θεού-ποταμού ταύτισε το συγκεκριμένο προσωπείο με του Αχελώου και τον συσχέτισε με τον Ηρακλή, που αναγνωρίζεται στο προσωπείο με τη λεοντοκεφαλή, και τον μύθο στον οποίο αναφερθήκαμε λίγο πιο πάνω.
 
Σε φωτογραφία του 1912 διασώζεται μπρούτζινο ειδώλιο του Αχελώου από την Οιχάλια της Ευβοίας (δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.). Ο προσωποποιημένος ποταμός κρατά στο χέρι του το κέρας της Αμαλθείας και φορά γυναικείο πέπλο. Θεωρείται ότι η παρενδυσία αυτή ερχόταν να εξισορροπήσει την υπερβολική αρρενωπότητά του και ότι ο συνδυασμός αρσενικών και θηλυκών στοιχείων ήταν ένας τρόπος έκφρασης των ευεργετικών αλλά και καταστροφικών δυνάμεων του ποταμού. Εξάλλου, και ο Ηρακλής είχε υπηρετήσει τη βασίλισσα Ομφάλη ντυμένος με γυναικεία ρούχα και κάνοντας οικιακές δουλειές.
--------------------------
*αξ-, αχ-, ακ-: Αξιός, Αχελώος, Αχέρων, Ίναχος…
Η συλλαβή αξ-, αχ-, ακ- ενυπάρχει σε λέξεις που έχουν τη σημασία του ιερού και του νερού, όπως οι ποταμοί Αξιός και Αχελώος που, εκτός από τους συγκεκριμένους ποταμούς, σήμαινε σε ορισμένους συγγραφείς κάθε ποταμό ή το νερό γενικά (Ευρ. Βάκχες 625, Αριστοφ. απ. 130). Ή η ονομασία της νήσου Ν-άξ-ος, νησί ιερό, όπου ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάγνη/Αριάδνη, για να δοθεί στον Διόνυσο. Ή ακόμη και το λατινικό aqua
Και το όνομα Αχαιός θεωρείται βάσιμα ότι ανάγεται στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα akw- «νερό», όπως και τα ονόματα των ποταμών Αχελώος, Ίναχος, Αχάμας, Αχάτης, Αχέλης, Αχάρδεος, Αχέρων. Ακόμη και ο Αχιλλέας μπορεί να θεωρηθεί παλαιός θεός του υγρού στοιχείου, πόσο μάλλον που τιμώνταν στον Πόντο με το επίθετο Ποντάρχης.
 
**Αγώνες μνηστήρων
Γαμήλιος αγώνας ήταν η αρματοδρομία του Πέλοπα για την Ιπποδάμεια με τον πατέρα της Οινόμαο ή ο αγώνας δρόμου του Οδυσσέα με άλλους μνηστήρες για την Πηνελόπη (Παυσ. 3.12.1, 3.20.11). Αμέσως μετά τον διαγωνισμό ή τη σύγκρουση, η νύφη αναχωρούσε με τον άνδρα της (Μάρπησσα, Ιόλη, Ιπποδάμεια, Λευκιππίδες, Ελένη, Πηνελόπη). Στόχος αυτών των διαγωνισμών ήταν η απορρόφηση της βίας ανάμεσα στους μνηστήρες.
 
***Αχελώος και Ηρακλής
Αφάνταστ' είναι της νίκης η δύναμη
που φανερώνει
πάντα η Αφροδίτη.
Αφήνω τους θεούς
και πώς πλάνεψε
τον Κρονίδη δε λέγω
ουδέ τον Άδη το θεοσκότεινο
ή Ποσειδώνα, της γης τον τινάχτορα.
Μα για να κάμουν γυναίκα των αυτήν,
ποιοί τρανοδύναμοι δυο
κατεβήκανε αντίμαχοι
πριν απ' το γάμο της;
ποιοί, μες σε σκόνης σύγνεφα,
τους μόχτους αντικρύσανε του αγώνα;
 
Ο ένας ήταν ακράτηγος πόταμος
σε μορφή ταύρου τετράσκελου
και ψηλοκέρατου,
ο Αχελώος απ' τους Οινιάδες.
Κι ο άλλος έφτασε
από του Βάκχου τη Θήβα
με καλοτέντοτα τόξα και σειώντας
στα χέρια του λόγχες και ρόπαλο,
του Δία ο γιος· κι οι δυο τότε χυθήκανε
ο ένας πάνω στον άλλο
πυρωμένοι απ' τον πόθο της·
και μόνος στη μέση αγωνοδίκης
ήτανε η Κύπριδα
που τα ερωτόχαρα στρώνει κρεβάτια.
 
Εκεί 'τανε ν' ακούς χεριών
εκεί 'ταν τόξων βροντισμό
και, σύγκαιρα, κεράτων ταύρου·
κι ήταν σφιχτοπερίπλεχτα
κορμιά και πεδικλοποδιές
και μετώπων κουντρίσματα, τρομάρα
κι απ' τους δυο αγκομαχητό.
Μα η ομορφομάτα η θραψερή
σε ξέγναντο καθόταν αντικρύ
και πρόσμενε, ποιός θενά την κερδίσει νύφη
- σα να 'μουν μπρος και τα 'βλεπα -
με τί θλιμμένο μάτι στέκει η κόρη,
που οι δυο τους μάχονταν γι' αυτήν
και που σε λίγο πέταξε απ' την αγκαλιά
της μάνας της, σαν έρμη δαμαλίδα.
(Σοφ., Τραχ. 497-539)
 
****Στα νομίσματα πολλών πόλεων, κυρίως από τη Μεγάλη Ελλάδα, απεικονίζεται ο ανθρωποκέφαλος ταύρος ως προσωποποίηση των ποτάμιων θεών και της αιώνιας αναγέννησης της φύσης.

Ο ορισμός της αγάπης είναι θεώρημα, και θέλει απόδειξη

Αγάπη είναι…

Να μην αρκείσαι στον γρήγορο και βιαστικό έρωτα. Να ψάχνεις να βρείς συνοδοιπόρο και όχι απλά μεταφορέα στο μονοπάτι της ζωής σου! Να τολμάς να δοκιμάσεις τα όρια της καρδιάς σου και όχι να φοβάσαι να νιώσεις για να μην πληγωθείς. Να υποχωρείς τα εγωιστικά σου κίνητρα και να γυρνάς τον κόσμο ανάποδα για αυτόν και αυτήν που αγαπάς και όχι να παύεις να προσπαθείς, επειδή θέλεις να αγαπηθείς περισσότερο από όσο θέλεις να αγαπήσεις!

Οι εύκολες λύσεις

Για πόσο ακόμα αντέχεις να ζείς στις εύκολες λύσεις; Η αλήθεια είναι πως μοιάζουν ελκυστικές για αυτό και λέγονται εύκολες. Εσύ όμως αλήθεια πες μου δεν κουράστηκες να ζείς μόνο για τα εύκολα; Δεν επιθυμείς στα αλήθεια πέραν του να παίρνεις, να δίνεις σε αντάλλαγμα ότι πόθησε και συνεχίζει να ποθεί η καρδιά σου;

Πλαστικό χρήμα, γρήγορο φαγητό, εφήμερες σχέσεις, λυκοφιλίες, ψεύτικα χαμόγελα, δάκρυα με προσπάθεια! Μοιάζουμε με τηλεκατευθυνόμενα στον αυτόματο που τρέχουν για να προλάβουν την ζωή και αν τύχει, λέμε άν, κάπου στο δρόμο μας να συναντήσουμε με κάποιον τρόπο την αγάπη! Να πούμε ένα βιαστικό ‘’γειά’’ και αν αυτή η γνωριμία δεν ευδοκιμήσει, να πούμε ένα ακόμη πιο βιαστικό ‘’αντίο’’, αδιαφορώντας για το ποιά προσπάθεια έγινε, μιάς και το αποτέλεσμα είναι αυτό που φαίνεται να μοιάζει αρκετό! Μόνη μας επιθυμία και συνήθως ανεκπλήρωτη, το να αγαπηθούμε όπως μας αξίζει. 'Αραγε όμως αγαπάμε σε αντάλλαγμα όπως θα θέλαμε να αγαπηθούμε ή περιμένουμε απλά πάντα να συμβεί μόνο το αντίθετο;

Η αγάπη θέλει δύο..

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί ενώ όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να αγαπηθούν, είναι πολύ λιγότεροι εκείνοι που είναι ικανοί να αγαπήσουν; O λόγος φυσικά είναι η εύκολη λύση. Και το ζήτημα έγκειται στο ότι ενώ πολλοί την διαλέγουν, λίγοι είναι εκείνοι που τουλάχιστον πραγματικά την χαίρονται! Επιφανειακές σχέσεις, χιλιοειπωμένα λόγια και πράξεις που στόχο έχουν να αποφύγουν τη μοναξιά και όχι να δημιουργήσουν αγάπη. Η αγάπη όμως δεν είναι απλά μια φωτογραφία στα κοινωνικά δίκτυα όπως συνηθίζεται σήμερα, ούτε μια καλοστεκούμενη βιτρίνα για να θαυμάσει ο κόσμος μια υποτιθέμενη ευτυχία!

Η αληθινή αγάπη αγαπάει χωρίς μίσος, χωρίς ζήλια, χωρίς θυμό, χωρίς να θέλει να επηρεάσει το τι σκέφτεται ή τι κάνει ο άλλος, χωρίς να καταδικάζει και φυσικά χωρίς να συγκρίνει! Όταν αγαπάς κάποιον με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ύπαρξη και όταν αφήνεσαι ολοκληρωτικά στην αγάπη, δεν υπάρχει ο άλλος, γιατί απλά νιώθετε ένα και έτσι η σύγκριση μειώνεται στο βαθμό του να εξαφανίζεται!

Η αγάπη λοιπόν είναι το νέο, το φρέσκο και το ζωντανό! Αυτό που σε κρατάει σε εγρήγορση και σε οδηγεί στην ευτυχία! Δεν έχει χτές ούτε και αύριο! Ζεί στο τώρα και στο εδώ! Και αυτό γιατί υπήρξαν κάποιοι που θέλησαν να τολμήσουν να νιώσουν με αποτέλεσμα ο ορισμός της αγάπης να είναι ένας και ας διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Γιατί αυτοί που θέλησαν να γευτούν τη χαρά της συναισθηματικής ολοκλήρωσης και τον πόνο του να μοιράζονται την καρδιά τους είναι και αυτοί που έχουν την χαρά να νιώθουν πρωταγωνιστές σε μια παράσταση που τίτλο έχει: Aγάπη είναι…

Και αν τους ρωτήσεις ποιά χαρακτηριστικά δόμησαν την παράσταση τους, θα σου απαντήσουν πως απαιτήθηκε συνέπεια, διακριτικότητα, κατανόηση, μια κάποια τύχη και απεριόριστη προσπάθεια! Συντελεστές και πρωταγωνιστές υπήρξαν δύο! Αυτοί και οι καρδιές τους και αν τους ρωτήσεις για το κοινό θα σου απαντήσουν πως λίγοι επέλεξαν να θαυμάσουν το έργο τους μιας και οι άνθρωποι όπως χαρακτηριστικά δηλώνουν, δεν είναι ανά πάσα στιγμή προετοιμασμένοι για να νιώσουν!

Άν όλες αυτές οι λέξεις κατευθύνουν την καρδιά σου και τις σκέψεις σου προς ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, μάλλον ήρθε η στιγμή να τολμήσεις και να πάρεις κάποιες αποφάσεις. Με την καρδιά σου! Εκείνη ξέρει! Και εγώ που στα λέω αυτά, δεν ξέρω τίποτα παραπάνω, παρά μόνο τι δεν είναι αγάπη, και ας προσπαθώ καθημερινά να βρώ τις λέξεις για να την ορίσω!

Μάλλον η αληθινή αγάπη τελικά να είναι φορτίο που δύσκολα κουβαλιέται και ίσως να μην είναι και για όλους. Αρκείται όμως στις πράξεις και αν συναντήσει την αλήθεια είναι ικανή να μείνει για πολύ. Ίσως και για πάντα! Η αγάπη λοιπόν είναι μια πολύ προσωπική υπόθεση και αν έχεις βρεί τον ορισμό της, είναι γιατί την αναζήτησες πολύ και την βίωσες με όλη σου την καρδιά!

Τι είναι αγάπη για εμένα;

Nα συνεχίζεις αδιάκοπα να ψάχνεις τον ορισμό της! Και ας πόνεσες! Και ας είπες δεν θα ξανά αγαπήσω! Και ας ξανά αγάπησες! Γιατί ο πόνος σε έκανε να καταλάβεις πως μόνο έτσι μπορείς να συνεχίσεις να αισθάνεσαι! Με όλη σου την καρδιά! Μόνο έτσι τελικά αξίζει και να ζείς!

Και η φιλία μια σχέση είναι και μπορεί να μας απογοητεύσει

Όμως οι σχέσεις μας πολλές φορές μας εκπλήσσουν και δυσάρεστα. Η συνειδητοποίηση πως ένας άνθρωπος που θεωρούσαμε φίλο μας αποδείχθηκε ψεύτικος ή συμφεροντολόγος, μας πληγώνει και μας δυσαρεστεί ψυχικά. Πώς μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει ευεργετικά μία απογοήτευση από μία φιλία;

Κάθε φορά που μία σχέση μας εξελίσσεται δυσάρεστα, είναι σημαντικό να αναρωτιόμαστε πως θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε την υπάρχουσα κατάσταση για να γίνουμε εμείς καλύτεροι και να κάνουμε καλύτερες επιλογές ανθρώπων στη ζωή μας. Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζονται ως φίλοι και μας λένε ψευδώς πως μας αγαπούν επειδή ενδόμυχα επιθυμούν να ωφεληθούν από εμάς, για εγωιστικούς λόγους ή επειδή μπορεί να μην έχουν τίποτα άλλο καλύτερο να πράξουν εκείνη τη στιγμή. Αν η αγάπη κάποιου φίλου αποδειχθεί πως δεν ήταν τελικά αληθινή, αυτό αφορά εκείνον και όχι εμάς.

Αν κάποιος φίλος μας στεναχωρήσει και μας δώσει την ευκαιρία, του το λέμε και μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα. Παράλληλα, προσπαθούμε να φορέσουμε τα παπούτσια του άλλου και να αποδεχθούμε πως μπορεί ο φίλος μας να μας στεναχώρησε, όμως κι εκείνος μπορεί εκείνη τη στιγμή να ήταν ‘’πνιγμένος’’ με δικά του θέματα ή απλώς να ήθελε να διευθετήσει κάποια δικά του προσωπικά προβλήματα.

Αν έχουμε ανάγκη να βάλουμε νέους ανθρώπους στη ζωή μας, αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να εμπιστευόμαστε και να θεωρούμε φίλο τον κάθε άνθρωπο μόλις τον γνωρίζουμε. Οι άνθρωποι δεν έχουν όλοι καλές προθέσεις για εμάς, δε θέλουν όλοι το καλό μας και δεν έχουν όλοι για εμάς τα αισθήματα που λένε πως έχουν.

Όπως στις συναισθηματικές, έτσι και οι φιλικές σχέσεις χτίζονται με την πάροδο του χρόνου, περνάνε από διάφορα στάδια και δοκιμασίες και ανάλογα με την αντοχή τους στο χρόνο, τότε μόνο χαρακτηρίζονται ως ωφέλιμες και αληθινές. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αφήνουμε έναν ψεύτικο φίλο να διαγράψει και να κλονίσει από μέσα μας την πίστη στη φιλία.

Αληθινοί ή ψεύτικοι υπάρχουν, αλλά για αυτό δεν ευθύνεται η φιλία αλλά εμείς. Η φιλία είναι και αυτή ένα πολύτιμο δώρο ζωής που μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο στήριγμα για εκείνον που τη βιώνει και να τον βοηθήσει να ξεπεράσει γρηγορότερα τραυματικά βιώματα του παρελθόντος.

Ελπίδα: Δεν είναι συναίσθημα, αλλά νοητική διαδικασία

Οι περισσότεροι, θεωρούσαν πάντα ότι η ελπίδα είναι συναίσθημα – μια ζεστή αίσθηση αισιοδοξίας και δυνατοτήτων. Έκαναν λάθος.

Ανακάλυψα κατάπληκτος ότι η ελπίδα δεν είναι συναίσθημα· είναι ένας τρόπος σκέψης, μια νοητική διαδικασία. Τα συναισθήματα παίζουν ένα υποστηρικτικό ρόλο εδώ, αλλά η ελπίδα είναι, στην πραγματικότητα, μια διαδικασία σκέψης που απαρτίζεται από αυτό που ο Snyder αποκαλεί «τριλογία των στόχων, των δρόμων και της αυτοπεποίθησης». Με απλά λόγια, η ελπίδα δημιουργείται όταν:

– Έχουμε την ικανότητα να θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους (Ξέρω πού θέλω να πάω).

– Έχουμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε τρόπους για να τους πετύχουμε, μπορούμε να είμαστε ευέλικτοι και να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πορείες (Ξέρω πώς να φτάσω εκεί. Είμαι επίμονος, μπορώ να αντισταθώ στην απογοήτευση και να προσπαθήσω ξανά).

– Πιστεύουμε στον εαυτό μας (Μπορώ να το κάνω!).

Επομένως, η ελπίδα είναι ένας συνδυασμός τοποθέτησης στόχων, αντοχής και επιμονής στο να τους κυνηγήσουμε και πίστης στις ικανότητές μας. Και σαν να μην έφτανε η έκπληξη που ένιωσα με την ανακάλυψη αυτή, να και κάτι ακόμα: η ελπίδα μαθαίνεται. Ο Snyder ισχυρίζεται ότι μαθαίνουμε έναν ελπιδοφόρο τρόπο σκέψης, εστιασμένο στους στόχους, μέσα στο πλαίσιο των άλλων ανθρώπων.

Πολύ συχνά, τα παιδιά μαθαίνουν την ελπίδα από τους γονείς τους. Ο Snyder λέει ότι για να μάθουν αυτό τον τρόπο σκέψης, τα παιδιά χρειάζονται σχέσεις που να χαρακτηρίζονται από όρια, συνέπεια και υποστήριξη. Μου δίνει μεγάλη δύναμη το να ξέρω ότι μπορώ να διδάξω στα παιδιά μου την ελπίδα. Δεν είναι τυχαία ζαριά. Είναι συνειδητή επιλογή.

Για εκείνους που έχουν την τάση να πιστεύουν πως οτιδήποτε αξιόλογο περιλαμβάνει πόνο και βάσανα, έμαθα επίσης ότι το «ποτέ δεν είναι διασκεδαστικό, εύκολο και γρήγορο» είναι το ίδιο επιζήμιο για την ελπίδα όσο και το «πάντα είναι διασκεδαστικό, εύκολο και γρήγορο».

Με δεδομένη την ικανότητά μου να κυνηγάω με λύσσα ένα στόχο και να τον παιδεύω με πείσμα μέχρι τελικής πτώσεως (δικής μου), δεν μου πολυάρεσε αυτό που έμαθα. Πριν από την έρευνα, πίστευα ότι αν το πράγμα δεν περιλάμβανε αίμα, ιδρώτα και δάκρυα, δεν ήταν και τόσο σημαντικό. Έκανα λάθος. Ξανά.

Αναπτύσσουμε έναν αισιόδοξο τρόπο σκέψης όταν κατανοούμε ότι κάποια αξιόλογα εγχειρήματα θα είναι δύσκολα, θα απαιτούν χρόνο και δεν θα είναι καθόλου διασκεδαστικά. Η ελπίδα απαιτεί επίσης από εμάς να κατανοήσουμε ότι αν η πορεία προς την κατάκτηση ενός στόχου συμβεί να είναι διασκεδαστική, εύκολη και γρήγορη, αυτό δεν σημαίνει ότι ο στόχος μας έχει λιγότερη αξία από κάποιον άλλον, πιο δύσκολο.

Για να καλλιεργήσουμε την ελπίδα και την αισιοδοξία, χρειάζεται να είμαστε πρόθυμοι να γίνουμε ευέλικτοι και επίμονοι. Όλοι οι στόχοι δεν μοιάζουν μεταξύ τους. Η αντοχή στην απογοήτευση, η αποφασιστικότητα και η αυτοπεποίθηση αποτελούν την καρδιά της ελπίδας.

Το σημείο Μηδέν

Υπάρχει ένα σημείο που λέγεται «Μηδέν». Είναι το σημείο που τα πάντα τελειώνουν για να αρχίσουν ξανά. Βρίσκεται εκεί που δεν έχεις τίποτα και όμως έχεις τα πάντα. Για να φτάσεις, αρκεί να καταλάβεις ότι ζεις. Τώρα. Εδώ. Για μια και μοναδική φορά.

Στη ζωή προχωράμε διαρκώς και γεμίζουμε. Μα ξεχνάμε ν’ αδειάσουμε και καμιά φορά. Και έτσι, καταλήγουμε να ξεχειλίζουμε από ανείπωτα θέλω, ρημαγμένα συναισθήματα, μυαλού απογοητεύσεις, καθωσπρεπισμούς, πρόσωπα και αψυχολόγητες συμπεριφορές, συμβιβασμούς, επιθυμίες και πόθους. Και κάπου εκεί χανόμαστε. Και χαμένοι καθώς είμαστε, πιέζουμε τη ζωή να μας δώσει αυτό που φανταζόμαστε καλύτερο για μας. Μα, αλήθεια, που θα το βάλουμε αυτό το καλύτερο αν δεν υπάρχει χώρος.

Το φοβόμαστε το σημείο μηδέν. Το μέρος εκείνο που σταματάμε να θέλουμε, που δεν απαιτούμε, που δεν βιαζόμαστε, που δεν υπάρχουν προσδοκίες, πρέπει και μη. Που ξεχνάμε όσα ξέραμε για να παίξουμε με τις πιθανότητες. Το φοβόμαστε γιατί έχουμε μάθει να κυνηγάμε εγωισμούς. Πώς από κυνηγός να γίνεις ένας απλός ταξιδιώτης;

Συνηθίσαμε να κοιτάμε το δρόμο και ποτέ τον ουρανό. Να έχουμε διαρκώς τα μάτια μας ανοιχτά και να μην τα κλείνουμε λεπτό να δούμε λίγο με την καρδιά μας. Αν κάνουμε κάποιο λάθος εμείς οι άνθρωποι, είναι που δεν καθαρίζουμε από τα σκουπίδια που έχουμε μαζέψει μέσα μας και γύρω μας. Που φτιάχνουμε γρήγορα-γρήγορα τις βαλίτσες μας για να προλάβουμε το πλοίο που πάει στο αύριο, ρίχνοντας μέσα όλη μας τη ζωή αντί να τις αδειάσουμε, να τις βάλουμε στο πατάρι και να ταξιδέψουμε όχι στο αλλού αλλά στο εδώ και με καθαρά πια μάτια.

Κάνε μια βόλτα στο δικό σου Μηδέν. Σταμάτα να τρέχεις πίσω από τα δύσκολα και άρχισε ν’ απολαμβάνεις τα απλά και τα εύκολα. Και αν δεν σ’ αρέσει μπορείς πάντα να γυρίσεις πίσω.

Ζωή χωρίς φόβο

Η φυσιολογική ανθρώπινη τάση είναι η ευχαρίστηση, το παιχνίδι, η εξερεύνηση, η ευτυχία και η αγάπη

Φανταστείτε ότι σας έχει δοθεί η άδεια να είστε ευτυχισμένοι και να απολαμβάνετε την κάθε στιγμή. Η ζωή σας δεν επιφυλάσσει πια την παραμικρή σύγκρουση με τον εαυτό σας ή με τους άλλους. Φανταστείτε ότι ζείτε χωρίς να φοβάστε να εκφράσετε τις επιθυμίες σας. Γνωρίζετε τι δεν θέλετε, γνωρίζετε τι θέλετε και πότε το θέλετε. Είστε ελεύθεροι να αλλάξετε τη ζωή σας και να της δώσετε τη μορφή που πραγματικά επιθυμείτε. Δεν φοβάστε να ζητήσετε αυτό που έχετε ανάγκη, δεν φοβάστε να πείτε ναι ή να πείτε όχι.

Φανταστείτε ότι ζείτε δίχως την αγωνία της κρίσης των άλλων. Δεν προσαρμόζετε πια τη συμπεριφορά σας σύμφωνα με το τι πιθανόν να πιστεύουν οι άλλοι για σας. Δεν αισθάνεστε πια υπεύθυνοι για τις γνώμες των άλλων. Δεν νιώθετε την ανάγκη να ελέγξετε κανέναν, ούτε κανείς ελέγχει εσάς.

Φανταστείτε ότι ζείτε δίχως να κρίνετε τους ανθρώπους γύρω σας. Μπορείτε εύκολα να συγχωρήσετε και να ξεχάσετε τις κρίσεις που κάνατε στο παρελθόν. Δεν αισθάνεστε πια την ανάγκη να έχετε δίκιο, ούτε την ανάγκη να αποδεικνύετε ότι οι άλλοι κάνουν λάθος. Σέβεστε τον εαυτό σας και τους άλλους και, σε αντάλλαγμα, σας σέβονται κι εκείνοι.

Φανταστείτε ότι ζείτε αγαπώντας ακόμα κι όταν δεν σας αγαπούν. Δεν σας τρομάζει πια η απόρριψη και δεν νιώθετε την ανάγκη της αποδοχής. Μπορείτε να πείτε «σ’ αγαπώ» χωρίς ντροπή και χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένος λόγος. Μπορείτε να προχωρήσετε μπροστά με την καρδιά ορθάνοιχτη, δίχως να φοβάστε μήπως πληγωθείτε.

Φανταστείτε ότι ζείτε χωρίς να φοβάστε να διακινδυνεύσετε ή να εξερευνήσετε τη ζωή. Δεν έχετε την αγωνία της απώλειας. Δεν φοβάστε να ζείτε μέσα στον κόσμο και δεν φοβάστε να πεθάνετε. Φανταστείτε ότι αγαπάτε τον εαυτό σας ακριβώς όπως είναι. Αγαπάτε το σώμα σας ακριβώς όπως είναι και το ίδιο αγαπάτε και τα συναισθήματά σας. Ξέρετε ότι είστε τέλειος/α ακριβώς όπως είστε».

«Έχουμε αναμνήσεις από πολύ παλιά, από μια εποχή που υπήρξαμε ελεύθεροι και που απολαμβάναμε την ελευθερία μας, αλλά έχουμε ποια ξεχάσει τι σημαίνει στ’ αλήθεια ελευθερία. Ας πάρουμε ένα παιδί δύο, τριών ή και τεσσάρων ετών – να ένας ελεύθερος άνθρωπος. Γιατί είναι ελεύθερος αυτός ο άνθρωπος; Επειδή εξακολουθεί να κάνει αυτό που επιθυμεί.

Το παιδί είναι ένα άγριο πλάσμα – ένα λουλούδι, ένα δέντρο ή ένα ζώο που δεν έχει ακόμα εξημερωθεί! Κι αν παρατηρήσουμε ανθρώπους ηλικίας δύο χρόνων, θα προσέξουμε ότι τις περισσότερες φορές αυτοί οι άνθρωποι διασκεδάζουν κι έχουν ένα φωτεινό χαμόγελο ζωγραφισμένο στα χείλη. Εξερευνούν τον κόσμο. Δεν φοβούνται να παίξουν. Φοβούνται όταν πονούν, όταν πεινάνε, όταν κάποιες ανάγκες τους μένουν ανικανοποίητες, αλλά δεν ανησυχούν για το παρελθόν, δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον – ζουν μονάχα στην παρούσα στιγμή.

Τα πολύ μικρά παιδιά, δεν διστάζουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Διαπνέονται από τόση αγάπη, ώστε όταν την αντιληφθούν γύρω τους, αφήνονται απόλυτα σε αυτήν. Δεν φοβούνται ούτε για μια στιγμή να αγαπήσουν.

Αυτή είναι η περιγραφή ενός φυσιολογικού ανθρώπινου όντος. Όταν είμαστε παιδιά, δεν φοβόμαστε το μέλλον ούτε ντρεπόμαστε για το παρελθόν. Η φυσιολογική ανθρώπινη τάση είναι η ευχαρίστηση, το παιχνίδι, η εξερεύνηση, η ευτυχία και η αγάπη».

Και αφού υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια θα διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη και καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση

Η άγνοια, που σημαίνει αγνωσία, αμάθεια και έλλειψη πληροφόρησης είναι μία κατάσταση τόσο διαδεδομένη όσο τ’ αγριόχορτα στη επιφάνεια της γης. Στους περισσότερους ανθρώπους, που διάγουν μία βιολογική ζωή χωρίς πνευματικούς προβληματισμούς, ο ψυχισμός (ο εγκέφαλος) αδρανεί ως προς την αναζήτηση της γνώσης, της αλήθειας . Και επειδή η άγνοια είναι μία πολύτοκη μητέρα της πλάνης, του λάθους, του ψεύδους, του σφάλματος, των προλήψεων, της δεισιδαιμονίας, της θρησκοληψίας, του σκοταδισμού κ.λ.π. γίνεται το βασικότερο εμπόδιο για την επιστήμη και τον πολιτισμό.

Ο Θουκυδίδης το είχε επισημάνει αυτό και γράφει «Αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας, και επί τα έτοιμα μάλλον τρέπονται» (Ιστορ. Α 20). Δεν θέλουν να ταλαιπωρηθούν με τη σκέψη οι άνθρωποι και καταφεύγουν στα έτοιμα. Όπως τα βρήκαν έτσι τ’ αφήνουν (:τέλμα και στασιμότητα). Γι' αυτό τον λόγο και η γνώμη των πολλών δεν έχει κύρος. Και αυτή η γνώμη που στηρίζεται στην άγνοια και όχι στη γνώση, πρέπει να είναι ανεκτή, αλλά όχι σεβαστή γιατί δεν πρέπει να τιμούμε την αμάθεια. Αντίθετα πρέπει ( με πολιτισμένο τρόπο) να την καταδικάζουμε.

Στη διαμόρφωση σωστής γνώμης χρειάζεται εκτός από τη συνεχή ενημέρωση και η σπουδή της ιστορίας, αφού το παρελθόν φωτίζει το παρόν, και ανοίγει τις προοπτικές για το μέλλον. Ωστόσο, για να είναι αμερόληπτος και πειστικός ένας φιλίστορας που αναφέρεται σε ένα ιστορικό γεγονός πρέπει να έχει διαβάσει όλες τις ιστορικές εκδοχές και ερμηνείες αυτού του γεγονότος. Τις θετικές και τις αρνητικές ερμηνείες, τις σύμφωνες ή ασύμφωνες με τις προσωπικές του ιδεολογίες.

Όπως υπάρχει μια Ψυχολογία του βάθους (που ερευνά το υποσυνείδητο) έτσι θα έπρεπε να υπάρχει και μια Ιστορία του βάθους (που να ερευνά τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων). Μια τέτοια ιστορία θα έκανε χρέη ψυχολογίας ομαδικής και ατομικής( της απρόσωπης μάζας και της προσωπικότητας) φωτίζοντας τις γενεσιουργές αιτίες του ψυχισμού των ανθρώπων, όπου φωλιάζουν τα ένστικτα.
Η ιστορία αυτή θα εντόπιζε τα ένστικτα της επιθετικότητας σε συνάρτηση προς τις κοινωνικο – οικονομικές συνθήκες, που θα τα έκαναν να εκδηλώνονται καταστροφικά. Ίσως τότε η ιστορία θα μπορούσε να διδάξει και να συμβουλέψει, ενώ με την απλή περιγραφή των γεγονότων αντί να αποτρέψει, συνδαυλίζει τα πάθη. Πάντως το γεγονός είναι ένα : «Κάτω απ’ το δέντρο της γνώσης γεννήθηκε το δικαίωμα της ελευθερίας» (Κ. Τσάτσος).

 Θύρα της γνώσης είναι η διδαχή (η αγωγή, η εκπαίδευση, το παράδειγμα). Παράθυρο της γνώσης είναι το βιβλίο. Η αγωγή που στοχεύει στη σωστή μάθηση, μπορεί να επιδράσει στον χαρακτήρα και στην κληρονομική σύσταση (DNA) του νέου ανθρώπου. Έτσι, η αγαθή διδαχή και επιρροή που εμφυτεύει στον νέο την αρετή, με τον καιρό γίνεται συνήθεια = «έξις, Δευτέρα φύσις», που σημαίνει ένα νέο DNA. Ο Δημόκριτος είχε συλλάβει πρώτος τη διαδικασία αυτή, σε εποχές που δεν είχε ανακαλυφθεί το κληρονομίσιμο DNA. Στο σωζόμενο απόσπασμα 33 του έργου του αναφέρει: «Η φύση και η αγωγή είναι παραπλήσια. Γιατί και η αγωγή μεταπλάθει τον άνθρωπο, και μεταπλάθοντάς τον, τον φτιάχνει φύση».

 Η καθημερινή άσκηση και επανάληψη του θετικού θεωρητικού και πρακτικού στοιχείου της αγωγής επιδρά στο DNA και προσδένεται σ’ αυτό όπως και το αντίθετο: η αδράνεια ή η προσφορά του αρνητικού στοιχείου επιδρά καταστροφικά και στο ήδη υπάρχον σωστό DNA.

 Όταν όλα έρθουν κατ’ ευχήν και η γνώση γίνει κτήμα του ανθρώπου, ενός ανθρώπου που καλλιεργεί την “δια βίου παιδεία” τότε απολαμβάνει και τους καρπούς της, που συνοψίζονται σε δύο λέξεις: πνευματική ευδαιμονία. Αυτή ακριβώς η διανοητική και συναισθηματική χαρά είναι το δώρο της γνώσης. Ο Arthour Koestler μας λέει πως « η απόλαυση του ειδήμονα είναι υψηλότερου επιπέδου, στα Γράμματα, στις Τέχνες, και ιδιαίτερα στον Λόγο και στη Μουσική». Ωστόσο ο καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να υπερπηδήσει πολλά εμπόδια για να φτάσει στο ποθητό τέρμα. Ο Roger Bacon στο «Μείζον έργον» του μας υπενθυμίζει μερικά: “Εμπόδια για τη γνώση είναι: α) η μεγάλη εξάρτησή μας από τις προσωπικότητες β) ο φόβος μήπως πούμε κάτι πολύ κοινό γ) το να αφήνουμε να μας επηρεάζει πολύ το παραδεδεγμένο δ) η προσποίηση γνώσης για να αποκρύψουμε την άγνοιά μας ε) η πνευματική οκνηρία“.

 Και αφού υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια θα διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη και καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση.

Η προσέγγισή μας στη ζωή γίνεται σήμερα ολοένα και πιο μηχανική. Συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους σαν να ήταν αριθμοί

Η προσέγγισή μας στη ζωή γίνεται σήμερα ολοένα και πιο μηχανική. Ο βασικός στόχος μας είναι να παράγουμε πράγματα και στη διαδικασία αυτής της ειδωλολατρίας των πραγμάτων μεταμορφώνουμε τους εαυτούς μας σε εμπορεύματα. Συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους σαν να ήταν αριθμοί. Το ερώτημα εδώ δεν είναι κατά πόσο τους συμπεριφερόμαστε καλά και αν είναι καλοταϊσμένοι (μπορεί κανείς να συμπεριφέρεται καλά και στα αντικείμενα)- το ερώτημα είναι κατά πόσο οι άνθρωποι είναι πράγματα ή έμβια όντα. Οι άνθρωποι αγαπούν τα μηχανικά μαραφέτια περισσότερο από τα έμβια όντα. Προσεγγίζουμε τους ανθρώπους νοητικά-αφαιρετικά. Ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους σαν αντικείμενα, τα κοινά τους χαρακτηριστικά, τους στατιστικούς κανόνες της μαζικής συμπεριφοράς, και όχι για τα ζωντανά άτομα.

Όλα αυτά συμβαδίζουν με τον συνεχώς αυξανόμενο ρόλο των γραφειοκρατικών μεθόδων. Σε τεράστια κέντρα παραγωγής, τεράστιες πόλεις, τεράστιες χώρες, οι άνθρωποι διοικούνται σαν να ήταν πράγματα- οι άνθρωποι και οι διοικητές τους μετασχηματίζονται σε πράγματα και υπακούν στους νόμους των πραγμάτων. Όμως ο προορισμός του ανθρώπου δεν είναι ένα πράγμα. Καταστρέφεται αν γίνει πράγμα- και προτού συμβεί αυτό, φτάνει σε απόγνωση και επιθυμεί να σκοτώσει κάθε ζωή.

Σε ένα γραφειοκρατικά οργανωμένο και συγκεντρωτικό βιομηχανισμό, οι προτιμήσεις χειραγωγούνται, ώστε οι άνθρωποι να καταναλώνουν όσο το δυνατόν περισσότερο και σε προβλέψιμες και προσοδοφόρες κατευθύνσεις. Η ευφυΐα και ο χαρακτήρας τους κανονικοποιείται από τον συνεχώς αυξανόμενο ρόλο των τεστ που επιλέγουν τους μέτριους και δειλούς σε σύγκριση με τους ευρηματικούς και τολμηρούς. Μάλιστα, ο γραφειοκρατικός-βιομηχανικός πολιτισμός, που έχει επικρατήσει στην Ευρώπη και στη βόρεια Αμερική, έχει δημιουργήσει έναν νέο τύπο ανθρώπου- μπορούμε να τον περιγράψουμε ως τον οργανωτικό άνθρωπο, ως τον αυτόματο άνθρωπο και ως τον homo mechanicus (μηχανικός άνθρωπος). Με αυτό εννοώ έναν άνθρωπο των “συσκευών” (gadget), που έλκεται βαθιά από οτιδήποτε μηχανικό και έχει μια τάση κατά οτιδήποτε ζωντανού. Είναι αλήθεια ότι ο βιολογικός και φυσιολογικός εξοπλισμός του ανθρώπου τον εφοδιάζει με τόσο ισχυρές σεξουαλικές παρορμήσεις, που ακόμη και ο homo mechanicus συνεχίζει να έχει σεξουαλικές επιθυμίες και να αποζητά γυναίκες. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ενδιαφέρον του για τις γυναίκες μειώνεται. Μια γελοιογραφία στην εφημερίδα New Yorker το υπέδειξε αυτό με πολύ κωμικό τρόπο. Μια πωλήτρια που προσπαθεί να πουλήσει μια συγκεκριμένη μάρκα αρώματος σε μια νεαρή πελάτισσα το προτείνει λέγοντας: “Μυρίζει σαν καινούριο σπορ αυτοκίνητο”. Πράγματι, κάθε παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς σήμερα θα επιβεβαιώσει ότι αυτό το σκίτσο είναι κάτι παραπάνω από ένα έξυπνο αστείο. Υπάρχει, όπως φαίνεται, μεγάλος αριθμός αντρών που ενδιαφέρονται περισσότερο για τα σπορ αυτοκίνητα, τις συσκευές τηλεόρασης και ραδιοφώνου, τα διαστημικά ταξίδια και ένα σωρό άλλα μαραφέτια, απ’ ό,τι για τις γυναίκες, την αγάπη, τη φύση, την τροφή- άντρες που διεγείρονται περισσότερο από τη μεταχείριση μη οργανικών, μηχανικών πραγμάτων παρά από τη ζωή. Δεν θα ήταν υπερβολικό ακόμη και να υποθέσουμε ότι ο homo mechanicus περισσότερο γοητεύεται και νιώθει υπερηφάνεια για συσκευές που μπορούν να σκοτώσουν εκατομμύρια ανθρώπους σε απόσταση αρκετών χιλιάδων χιλιομέτρων μέσα σε μερικά λεπτά, παρά αισθάνεται φόβο και θλίψη από την πιθανότητα μιας τέτοια μαζικής καταστροφής. Ο homo mechanicus συνεχίζει να απολαμβάνει το σεξ και το ποτό. Όμως όλες αυτές τις ηδονές τις αναζητά μέσα στο πλαίσιο αναφοράς του μηχανικού και του άβιου. Περιμένει ότι πρέπει να υπάρχει ένα κουμπί που, αν το πατήσει, θα φέρει ευτυχία, αγάπη, ικανοποίηση. (Πολλοί πηγαίνουν σε ψυχαναλυτή έχοντας την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να τους διδάξει πώς να βρουν αυτό το κουμπί.) Κοιτάζει τις γυναίκες όπως θα κοίταζε κανείς ένα αυτοκίνητο: ξέρει ποια είναι τα σωστά κουμπιά που πρέπει να πατήσει, απολαμβάνει τη δύναμη που έχει να την κάνει να “τρέξει” και παραμένει ένας ψυχρός παρατηρητής. Τον homo mechanicus τον ενδιαφέρει ολοένα και περισσότερο η μεταχείριση των μηχανών παρά η συμμετοχή και η αντίδραση στη ζωή. Έτσι, γίνεται αδιάφορος απέναντι στη ζωή.

Σκεφτείτε τον ρόλο που παίζει ο σκοτωμός στις διασκεδάσεις μας. Ο κινηματογράφος, τα κόμικς, οι εφημερίδες είναι τόσο συναρπαστικά, επειδή είναι γεμάτα με αναφορές καταστροφής, σαδισμό και βαρβαρότητα. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν μια ανιαρή αλλά άνετη ζωή- και τίποτα δεν τους συναρπάζει περισσότερο από το να παρακολουθούν ή να διαβάζουν για σκοτωμούς, είτε πρόκειται για έναν φόνο είτε για ένα μοιραίο ατύχημα σε έναν αυτοκινητιστικό αγώνα. Αυτό δεν αποτελεί ένδειξη για το πόσο βαθύ έχει γίνει ήδη αυτό το πάθος για τον θάνατο; Ή σκεφτείτε εκφράσεις όπως “μέχρι θανάτου” ή “πεθαίνω να” κάνω αυτό ή εκείνο ή την έκφραση “με σκοτώνει”. Σκεφτείτε την αδιαφορία για τη ζωή που εκδηλώνεται στα ποσοστά των τροχαίων ατυχημάτων.

Εν συντομία, η διανοητικοποίηση, η ποσοτικοποίηση, η αφαιρετικοποίηση, η γραφειοκρατικοποίηση και η πραγματικοποίηση – οι οποίες αποτελούν χαρακτηριστικά της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας- όταν εφαρμόζονται στους ανθρώπους, αντί στα πράγματα, δεν αποτελούν τις αρχές της ζωής αλλά της μηχανικής. Οι άνθρωποι που ζουν σε ένα τέτοιο σύστημα αναπτύσσουν αδιαφορία προς τη ζωή ή ακόμη και έλξη προς τον θάνατο. Οι ίδιοι δεν το αντιλαμβάνονται. Περνούν τις εξάψεις των συγκινήσεων για τις χαρές της ζωής και ζουν με την ψευδαίσθηση ότι είναι ζωντανοί όταν έχουν πολλά πράγματα στην κυριότητά τους ή προς χρήση. Η έλλειψη διαμαρτυρίας κατά του πυρηνικού πολέμου, οι συζητήσεις των “ατομολόγων” μας για το ισοζύγιο της ολοκληρωτικής ή σχεδόν ολοκληρωτικής καταστροφής δείχνει πόσο βαθιά έχουμε προχωρήσει ήδη στην “κοιλάδα της σκιάς του θανάτου”.

Η αρετή είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα

Σε τι χρησιμεύουν αυτές oι ύψιστες κορυφές της φιλοσοφίας, όπου κανένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να φτάσει, και οι κανόνες που ξεπερνούν τη συνήθειά μας και τις δυνάμεις μας; Βλέπω συχνά να μας προτείνουν παραδείγματα ζωής τα οποία ούτε εκείνοι που τα προτείνουν ούτε οι ακροατές τους έχουν ποτέ καμιά ελπίδα να ακολουθήσουν, και προπαντός τη διάθεση. Από το ίδιο χαρτί, στο οποίο μόλις έγραψε την απόφαση καταδίκης εναντίον ενός μοιχού, ο δικαστής κόβει ένα κομμάτι για να γράψει ραβασάκι στη γυναίκα του συναδέλφου του. Η γυναίκα με την οποία μόλις πριν λίγη ώρα βρεθήκατε παράνομα, μετά από λίγο και μπροστά σας μάλιστα, θα βάλει τις φωνές εναντίον μιας φίλης της που έκανε το ίδιο σφάλμα, κι ακόμη πιο άγριες απ’ όσο θα φώναζε η Πόρσια. Και κάποιος άλλος καταδικάζει ανθρώπους σε θάνατο για εγκλήματα που ο ίδιος ούτε καν θεωρεί λάθη.

Έτσι κάνουν οι άνθρωποι. Αφήνουμε τους νόμους και τις εντολές να ακολουθούν το δρόμο τους, εμείς παίρνουμε έναν άλλο- όχι μόνο από χαλάρωση των ηθών, αλλά συχνά και λόγω αντίθετης γνώμης και κρίσης. Παρακολουθήστε την ανάγνωση ενός φιλοσοφικού λόγου: η εφευρετικότητα, η ευγλωττία, η ακρίβεια εντυπωσιάζουν αμέσως το πνεύμα σας και σας συγκινούν- δεν υπάρχει όμως τίποτα που να προκαλεί ή να κεντρίζει τη συνείδησή σας- αλήθεια, σ’ αυτήν δεν απευθύνονται; Ο Αρίστων έλεγε όμως ότι κανένα πλύσιμο και κανένα μάθημα δεν ωφελεί αν δεν καθαρίζει και δεν απομακρύνει τη βρομιά.

Σε όλες τις σχολές της αρχαίας φιλοσοφίας θα βρεις ότι το ίδιο άτομο επεξεργάζεται και δημοσιεύει κανόνες εγκράτειας και συγχρόνως γραπτά έρωτα και ακολασίας. Και ο Ξενοφώντας, στον κύκλο του Κλινία, έγραψε εναντίον της ηδονής εκείνης που εκθείαζε ο Αρίστιππος. Δεν υπάρχει κάποια θαυμαστή μεταλλαγή που τους ταρακουνάει. Όμως στην περίπτωση του Σόλωνα, παρουσιάζεται άλλοτε ως ο εαυτός του κι άλλοτε ως νομοθέτης: άλλοτε μιλάει για το λαό, άλλοτε για το άτομό του- και υιοθετεί για τον εαυτό του τους ελεύθερους και φυσικούς κανόνες, αισθανόμενος τη σιγουριά μιας σταθερής και σιδερένιας υγείας.

Ο Αντισθένης επιτρέπει στο σοφό να αγαπά και να κάνει με τον τρόπο του αυτό που θεωρεί σωστό, χωρίς να δίνει σημασία στους νόμους, δεδομένου ότι είναι πιο συνετός από αυτούς και έχει μεγαλύτερη γνώση της αρετής. Ο μαθητής του ο Διογένης έλεγε να αντιπαραθέτουμε στις ταραχές τη λογική, στη μοίρα το θάρρος, στους νόμους τη φύση.

Για τα ευαίσθητα στομάχια χρειάζονται δίαιτες αυστηρές και μελετημένες. Τα γερά στομάχια ακολουθούν απλά τις οδηγίες της φυσικής τους όρεξης. Έτσι κάνουν οι γιατροί μας που τρώνε το πεπόνι και πίνουν το φρέσκο κρασί ενώ επιβάλλουν στους ασθενείς τους το σιρόπι και το νεροζούμι.

Δεν ξέρω για τα βιβλία τους, έλεγε η εταίρα Λαΐς, για τις γνώσεις τους, για τη φιλοσοφία τους, αλλά αυτοί οι άνθρωποι χτυπάνε εξίσου συχνά την πόρτα μου με οποιονδήποτε άλλον. Από τότε που η ελευθερία των ηθών μάς παρασύρει συνεχώς πέρα από αυτό που είναι νόμιμο και επιτρεπτό, έχουμε συχνά περιορίσει τους κανόνες και τους νόμους της ζωής μας πέρα από κάθε λογική.

Όλος ο κόσμος θεωρεί ότι αυτά τα σφάλματα βρίσκονται μέσα στα όρια του επιτρεπτού.

Θα ήταν ευχής έργον να υπήρχε μεγαλύτερη αντιστοιχία ανάμεσα στην εντολή και την υπακοή και μοιάζει άδικος ο στόχος που δεν μπορούμε να φτάσουμε.Η ανθρώπινη σοφία δεν κατόρθωσε ποτέ να ανταποκριθεί στα καθήκοντα που η ίδια καθόρισε για τον εαυτό της και, αν το είχε καταφέρει, θα όριζε άλλα πιο πέρα, τα οποία πάντα θα επιθυμούσε και θα διεκδικούσε, τόσο εχθρική προς τη σταθερότητα είναι η φύση μας. Ο άνθρωπος ορίζει ότι πρέπει ο ίδιος αναγκαστικά να βρίσκεται στην αμαρτία. Δεν είναι αρκετά επιδέξιος για να κόψει το καθήκον του στα μέτρα μιας διαφορετικής φύσης από τη δική του. Σε ποιόν λοιπόν επιβάλλει κάτι που από κανένα δεν περιμένει να το πράξει; Βρίσκει άδικο να μην κάνει ο άλλος αυτό που του είναι αδύνατο; Οι ίδιοι νόμοι που μας καταδικάζουν στην αδυναμία, είναι οι ίδιοι που μας κατηγορούν γιατί δεν μπορούμε.

Στη χειρότερη περίπτωση, αυτή η κακοφορμισμένη ελευθερία, να παρουσιάζεται δηλαδή κανείς με δυο όψεις, οι πράξεις με έναν τρόπο, τα λόγια με έναν άλλο, ας επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τα πράγματα- όμως δεν μπορεί να επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τον εαυτό τους, όπως κάνω εγώ: πρέπει να ακολουθώ με την πέννα το βηματισμό των ποδιών μου. Η κοινωνική ζωή πρέπει να σχετίζεται με τις ζωές των άλλων. Η αρετή του Κάτωνα ξεπερνούσε σε σθένος το μέτρο της εποχής του- και για έναν άνθρωπο που ανακατευόταν με τη διακυβέρνηση άλλων, αφιερωμένο στην υπηρεσία της κοινωνίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι νόμοι του ήταν, αν όχι άδικοι, τουλάχιστον μάταιοι και εκτός εποχής. Η ίδια η συμπεριφορά μου, που αν και μόλις που αποκλίνει κατά ένα δαχτυλάκι από τις συνήθεις συμπεριφορές, με κάνει εντούτοις κάπως απρόσιτο και ελάχιστα κοινωνικό για την εποχή μου. Δεν ξέρω αν είναι χωρίς λόγο που αισθάνομαι αηδιασμένος από τον κόσμο που συναναστρέφομαι, αλλά ξέρω καλά ότι θα ήταν αδικαιολόγητο να παραπονιέμαι γιατί ο κόσμος είναι περισσότερο αηδιασμένος από μένα απ’ ό,τι είμαι εγώ από εκείνον.

Η αρετή που αρμόζει στις υποθέσεις των ανθρώπων είναι μια αρετή με πολλές πτυχές, εσωτερικές και εξωτερικές γωνίες, για να μπορέσει να προσαρμοστεί και να ταιριάξει με την ανθρώπινη αδυναμία, είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα.

Βρέθηκε φάλαινα που περπατούσε στην ξηρά

Παλαιοντολόγοι εντόπισαν στις ακτές του νότιου Περού ένα καλά διατηρημένο απολίθωμα μιας τετράποδης φάλαινας που ζούσε τόσο στην ξηρά, όσο και στη θάλασσα πριν από 43 εκατομμύρια χρόνια. Η ανακάλυψη αυτή συμπληρώνει κάποια από τα κενά που είχαν οι επιστήμονες σχετικά με την εξέλιξη των κητωδών.

Οι πρόγονοι των φαλαινών και των δελφινιών ζούσαν στην ξηρά πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια, στην περιοχή της σημερινής Ινδίας και του Πακιστάν. Ομάδες παλαιοντολόγων έχουν επίσης βρει στη Βόρεια Αμερική απολιθώματα ηλικίας 41,2 εκατομμυρίων ετών από τα οποία συμπέραναν ότι εκείνη την εποχή τα κητώδη έχασαν την ικανότητά τους να στέκονται στα πόδια τους και να περπατούν.

Το νέο αυτό είδος περιγράφεται σε μια μελέτη που δημοσιεύεται σήμερα στην επιστημονική επιθεώρηση Current Biology. Εκτιμάται ότι το είδος αυτό είναι ηλικίας 42,6 εκατομμυρίων ετών και συμπληρώνει το “δέντρο” της εξέλιξης των κητωδών. Έχει μήκος 4 μέτρα και το επιστημονικό όνομά του είναι Peregocetus pacificus. Βρέθηκε σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τα παράλια του Ειρηνικού, στην Πλάγια Μέδια Λούνα, 250 χιλιόμετρα νοτίως της Λίμα.

Η φάλαινα είχε τέσσερα πόδια, ικανά να σηκώνουν το βάρος της στην ξηρά. Αυτό σημαίνει ότι η Peregocetus pacificus μπορεί να επέστρεφε στις βραχώδεις ακτές για να ξεκουραστεί ή ακόμη και να γεννήσει εκεί, αν και πιθανότατα περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στο νερό. Και τα τέσσερα άκρα της είχαν μικρές οπλές, ενδεχομένως να είχαν και νηκτική μεμβράνη. Με τα μακριά δάχτυλά της και τα σχετικά αδύνατα άκρα της, το περπάτημα στην ξηρά μάλλον δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση.

«Πιστεύουμε ότι τρεφόταν στο νερό και ότι η μετακίνησή της στη θάλασσα ήταν ευκολότερη σε σύγκριση με τη στεριά», εξήγησε ο παλαιοντολόγος Όλιβερ Λάμπερτ του Βασιλικού Βελγικού Ινστιτούτου Φυσικών Επιστημών, ο επικεφαλής της έρευνας. «Ορισμένοι σπόνδυλοι της ουράς παρουσιάζουν έντονες ομοιότητες με άλλα ημιυδρόβια θηλαστικά, όπως για παράδειγμα με τις ενυδρίδες, κάτι που υποδηλώνει ότι χρησιμοποιούσαν την ουρά κατά κύριο λόγο για να τις βοηθά στο κολύμπι», πρόσθεσε.

Η εξέλιξη των φαλαινών αποτελούσε αίνιγμα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν βρέθηκαν κάποια απολιθώματα από τα οποία οι επιστήμονες συμπέραναν ότι αυτές εμφανίστηκαν πριν από περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή της σημερινής Ινδίας και του Πακιστάν. Οι πρόγονοί τους ήταν θηλαστικά που ζούσαν στην ξηρά, μακρινοί συγγενείς του ιπποπόταμου, που το μέγεθός τους δεν ξεπερνούσε εκείνο ενός σκύλου μεσαίου μεγέθους. Χρειάστηκε να περάσουν εκατομμύρια χρόνια για να εξαπλωθούν σε όλον τον κόσμο.

Η Peregocetus pacificus είναι ο πιο πλήρης σκελετός τετράποδης φάλαινας που έχει βρεθεί σε άλλη περιοχή εκτός της Ινδίας και του Πακιστάν. Είναι επίσης ο πρώτος που εντοπίζεται στον Ειρηνικό και στο νότιο ημισφαίριο. Η παρουσία της στο Περού, κατά τον Λάμπερτ, υποδηλώνει ότι οι τετράποδες φάλαινες εξαπλώθηκαν από τη Νότια Ασία στη Βόρεια Αφρική και κατόπιν διέσχισαν τον Νότιο Ατλαντικό για να φτάσουν στον Νέο Κόσμο.

Η Peregocetus pacificus δείχνει ότι οι πρώτες φάλαινες που έφτασαν στην αμερικανική ήπειρο διατηρούσαν ακόμη την ικανότητα να περπατούν στην ξηρά.


Ελληνιστική Γραμματεία: Τα λογοτεχνικά είδη, Λυρική ποίηση, Το επίγραμμα

Ο όρος επίγραμμα προήλθε από το ρήμα ἐπιγράφω που σημαίνει «χαράσσω, εγχαράσσω σε μία επιφάνεια». Αρχικά επίγραμμα θεωρούνταν οποιαδήποτε επιγραφή ήταν χαραγμένη σε ένα έργο τέχνης, ένα αφιέρωμα, ένα μνημείο ή έναν τύμβο και είχε πληροφοριακό χαρακτήρα, αφού δήλωνε το όνομα του ιδιοκτήτη, του αναθέτη, του κατασκευαστή ή ακόμα και του νεκρού. Η αρχαιότερη τέτοια επιγραφή βρέθηκε χαραγμένη στο λεγόμενο «ποτήρι του Νέστορα» (8ος αι. π.Χ.). Ενώ κατά την αρχαϊκή εποχή το επίγραμμα ήταν μνημειακό, δηλαδή στενά δεμένο με την επιφάνεια στην οποία ήταν χαραγμένο, είχε αναθηματική ή επιτύμβια λειτουργία και συνήθως ήταν ανώνυμο, κατά την κλασική εποχή το επίγραμμα απέκτησε καλλιτεχνική φόρμα, γραφόταν κατά κανόνα σε ελεγειακό δίστιχο (αποτελούμενο από έναν δακτυλικό εξάμετρο και έναν πεντάμετρο στίχο) και εμπλουτίστηκε θεματικά. Ο σημαντικότερος ποιητής επιγραμμάτων κατά τον 5ο αι. π.Χ. ήταν ο Σιμωνίδης ο Κείος που μνημείωσε τα κατορθώματα των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους.
 
Το επίγραμμα έγινε λογοτεχνικό, αυτονομήθηκε δηλαδή από το μνημείο και παγιώθηκε ως λογοτεχνικό είδος, κατά την ελληνιστική εποχή, οπότε και απέκτησε τα τυπικά χαρακτηριστικά του: προσωπικός ή συναισθηματικός τόνος, παιγνιώδης έκφραση, εντυπωσιακή ή πνευματώδης κορύφωση, θεματική διεύρυνση. Ειδικά τα θέματα εμπλουτίστηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε πλέον τα επιγράμματα ήταν εκτός από αναθηματικά και επιτύμβια, ερωτικά, περιγραφικά (με επίκεντρο τη λεπτομερειακή περιγραφή έργων τέχνης γνωστή ως ἔκφρασις), συμποτικά (με εμφανή την επίδραση της αρχαϊκής συμποτικής ποίησης), παραινετικά, σκωπτικά/σατιρικά και φιλολογικά.
 
Συνηθίζουμε να διακρίνουμε τους επιγραμματοποιούς της ελληνιστικής εποχής σε «σχολές» ανάλογα με την λογοτεχνική παράδοση που ακολουθούσαν ή τον τόπο καταγωγής τους: την Ιωνική-Αλεξανδρινή, τη Δωρική-Πελοποννησιακή και τη Φοινικική. Οι εκπρόσωποι της πρώτης σχολής διακρίνονται για την καλλιτεχνική τους εκλέπτυνση και την έμφαση σε ερωτικά και συμποτικά θέματα∙ ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, ο Ποσείδιππος από την Πέλλα και ο Ασκληπιάδης από την Σάμο. Στη Δωρική-Πελοποννησιακή σχολή πάλι δεσπόζουν θέματα της καθημερινότητας και λυρικές περιγραφές της φύσης∙ θυμόμαστε κυρίως δύο γυναίκες επιγραμματοποιούς, την Ανύτη και τη Νοσσίδα, καθώς και τον Λεωνίδα από τον Τάραντα. Στη Φοινικική σχολή τέλος ανήκουν ο Αντίπατρος, ο Μελέαγρος και ο Φιλόδημος (ακμή 2ος-1ος αι. π.Χ.), οι οποίοι επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από τη ρητορική.
 
Η άνθηση του επιγράμματος κατά την ελληνιστική, ελληνορωμαϊκή και πρώιμη βυζαντινή περίοδο ήταν τόσο εκρηκτική ώστε γράφτηκαν χιλιάδες επιγράμματα για κάθε είδους περίσταση. Είναι πιθανό ότι ήδη κατά την ελληνιστική εποχή το επίγραμμα προοριζόταν για ανάγνωση και πολύ νωρίς κυκλοφορούσε σε βιβλία ή και συλλογές. Η παλαιότερη συλλογή που γνωρίζουμε καταρτίστηκε από τον ποιητή Μελέαγρο από τα Γάδαρα γύρω στο 80 π.Χ. και ονομάστηκε Στέφανος. Ακολούθησαν πολλές ακόμη είτε θεματικές είτε κατά ποιητή, μέχρι που τον 10ο αι. ο βυζαντινός λόγιος Κωνσταντίνος Κεφαλάς συνένωσε υλικό από παλαιότερες συλλογές και το έργο του συμπλήρωσε τον 14ο αι. ο Μάξιμος Πλανούδης: οι συλλογές τους αποτέλεσαν τη βάση της επονομαζόμενης Παλατινής ή Ελληνικής Ανθολογίας που περιλαμβάνει περισσότερα από 3700 επιγράμματα κατανεμημένα θεματικά σε 16 βιβλία.
 

Κείμενα: