Παρασκευή 15 Μαρτίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἐκκλησιάζουσαι (446-477)

ΧΡ. ἔπειτα συμβάλλειν πρὸς ἀλλήλας ἔφη
ἱμάτια, χρυσί᾽, ἀργύριον, ἐκπώματα
μόνας μόναις, οὐ μαρτύρων ἐναντίον,
καὶ ταῦτ᾽ ἀποφέρειν πάντα κοὐκ ἀποστερεῖν·
450 ἡμῶν δὲ τοὺς πολλοὺς ἔφασκε τοῦτο δρᾶν.
ΒΛ. νὴ τὸν Ποσειδῶ, μαρτύρων γ᾽ ἐναντίον.
ΧΡ. οὐ συκοφαντεῖν, οὐ διώκειν, οὐδὲ τὸν
δῆμον καταλύειν ἄλλα πολλὰ κἀγαθὰ
ἕτερά τε πλεῖστα τὰς γυναῖκας εὐλόγει.
455 ΒΛ. τί δῆτ᾽ ἔδοξεν; ΧΡ. ἐπιτρέπειν γε τὴν πόλιν
ταύταις· ἐδόκει γὰρ τοῦτο μόνον ἐν τῇ πόλει
οὔπω γεγενῆσθαι. ΒΛ. καὶ δέδοκται; ΧΡ. φήμ᾽ ἐγώ.
ΒΛ. ἅπαντά τ᾽ αὐταῖς ἐστι προστεταγμένα
ἃ τοῖσιν ἀστοῖς ἔμελεν; ΧΡ. οὕτω ταῦτ᾽ ἔχει.
460 ΒΛ. οὐδ᾽ ἐς δικαστήριον ἄρ᾽ εἶμ᾽, ἀλλ᾽ ἡ γυνή;
ΧΡ. οὐδ᾽ ἔτι σὺ θρέψεις οὓς ἔχεις, ἀλλ᾽ ἡ γυνή.
ΒΛ. οὐδὲ στένειν τὸν ὄρθρον ἔτι πρᾶγμ᾽ ἆρά μοι;
ΧΡ. μὰ Δί᾽, ἀλλὰ ταῖς γυναιξὶ ταῦτ᾽ ἤδη μέλει·
σὺ δ᾽ ἀστενακτὶ περδόμενος οἴκοι μενεῖς.
465 ΒΛ. ἐκεῖνο δεινὸν τοῖσιν ἡλίκοισι νώ,
μὴ παραλαβοῦσαι τῆς πόλεως τὰς ἡνίας
ἔπειτ᾽ ἀναγκάζωσι πρὸς βίαν— ΧΡ. τί δρᾶν;
ΒΛ. κινεῖν ἑαυτάς. ΧΡ. ἢν δὲ μὴ δυνώμεθα;
ΒΛ. ἄριστον οὐ δώσουσι. ΧΡ. σὺ δέ γε νὴ Δία
470 δρᾶ ταῦθ᾽, ἵν᾽ ἀριστᾷς τε καὶ κινῇς ἅμα.
ΒΛ. τὸ πρὸς βίαν δεινότατον. ΧΡ. ἀλλ᾽ εἰ τῇ πόλει
τοῦτο ξυνοίσει, ταῦτα χρὴ πάντ᾽ ἄνδρα δρᾶν.
λόγος γέ τοί τις ἔστι τῶν γεραιτέρων,
ἀνόηθ᾽ ὅσ᾽ ἂν καὶ μῶρα βουλευσώμεθα,
475 ἅπαντ᾽ ἐπὶ τὸ βέλτιον ἡμῖν ξυμφέρειν.
καὶ ξυμφέροι γ᾽, ὦ πότνια Παλλὰς καὶ θεοί.
ἀλλ᾽ εἶμι· σὺ δ᾽ ὑγίαινε. ΒΛ. καὶ σύ γ᾽, ὦ Χρέμης.

***
ΧΡΕ. Δανείζονται, είπε, συναμεταξύ τους
χρυσαφικά και ασημικά και ρούχα
και γυαλικά, χωρίς μαρτύρους, μόνες
μια με μια και πάντα τα επιστρέφουν
450 αλλ᾽ εμείς δώσ᾽ του δανεικά κι αγύριστα.
ΒΛΕ. Και με μαρτύρους μάλιστα! ΧΡΕ. Δεν τρέχουν
στα δικαστήρια, δε συκοφαντούνε,
δεν καταλυούνε τη δημοκρατία...
Είπε γι᾽ αυτές κι άλλα σωρό παινάδια.
ΒΛΕ. Κι ο λαός αποφάσισε; ΧΡΕ. Να δώσει
την εξουσία στα θηλυκά. Κι αν τέτοιο
δεν ξανάγινε ως τώρα, ας δοκιμάσουμε.
ΒΛΕ. Και το ψηφίσαν; ΧΡΕ. Πι και φι! ΒΛΕ. Και τώρα
την πάσαν εξουσία, που εμείς εχάσαμε,
την πήραν οι γυναίκες; ΧΡΕ. Ναι! ΒΛΕ. Και τώρα
στα δικαστήρια θα μαλλιοτραβιέται
460 για μένανε η κυρά μου; ΧΡΕ. Θα ταγίζει
εκείνη τα παιδιά σου και τους γέρους σας.
ΒΛΕ. Κι ουδέ θ᾽ αγκομαχάω κάθε πρωί
πώς θα βολέψω το καθημερνό μας;
ΧΡΕ. Όχι! Γι᾽ αυτό θα γνοιάζεται η γυναίκα σου
κι εσύ θα μένεις σπίτι σου να κλάνεις.
ΒΛΕ. Νά τί φοβάμαι, μήπως, όταν πάρουν
στα χέρια τους τα γκέμια, εμάς τους γέρους
μας βάζουν με το ζόρι... ΧΡΕ. Τί να κάνουμε;
ΒΛΕ. Να καβαλάμε. ΧΡΕ. Κι όταν δεν μπορούμε;
ΒΛΕ. Μάσα δεν έχει! ΧΡΕ. Το λοιπόν χαϊντάντιζε,
470 αν θέλεις να ᾽χεις μάσα και κοκό.
ΒΛΕ. Με το στανιό; Χαθήκαμαν! ΧΡΕ. Αν όμως
το θέλει της πατρίδας το συφέρο,
πρέπει όλοι να υπακούσουμε, οι βαρβάτοι.
Υπάρχει μια παλιά σοφή κουβέντα:
Όσ᾽ άμυαλα κι ανόητ᾽ αποφασίζουμε
γυρνούνε σε καλό μας. Και πιστεύω,
ω σεβαστή Παλλάδα κι όλ᾽ οι αθάνατοι,
πως κι η σημερινή μας κουτουράδα
σε καλό θα μας βγει. Και τώρα φεύγω.
ΒΛΕ. Γεια σου, Χρέμη.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΠΡΙΑΜΙΔΕΣ, ΠΑΡΗΣ

Ο Πάρης, γνωστός και με το όνομα Αλέξανδρος ή Αλάξανδος, ήταν δευτερότοκος γιος του Πριάμου και της Εκάβης.
 
Γέννηση - Παιδικά χρόνια
 
Πρωτότοκος γιος ήταν ο Έκτορας, όμως όνειρο σημάδεψε τη γέννηση του δεύτερου παιδιού τους, του Πάρη:
 
… όταν ήταν να γεννήσει το δεύτερο παιδί η Εκάβη, είδε στον ύπνο της ότι γέννησε ένα δαυλό αναμμένο που διαμοιραζόταν σε ολόκληρη την πόλη και την έκαιγε. Όταν ο Πρίαμος έμαθε από την Εκάβη το όνειρό της, κάλεσε τον γιο του Αίσακο· γιατί ήξερε να εξηγεί τα όνειρα, τέχνη που έμαθε από τον Μέροπα, παππού του, από την πλευρά της μάνας του. Αυτός είπε ότι το παιδί θα γινόταν η καταστροφή της πατρίδας του και τον συμβούλευσε να το αφήσει έκθετο. Και ο Πρίαμος, όταν γεννήθηκε το παιδί, το έδωσε σε έναν δούλο, που ονομαζόταν Αγέλαος, να το μεταφέρει στην Ίδη και να το αφήσει εκεί. Για πέντε μέρες το βρέφος, που εκείνος είχε εγκαταλείψει, τράφηκε από μιαν αρκούδα. Κι όταν το βρήκε σώο, το μάζεψε, το έφερε στους αγρούς και το ανέθρεψε σαν να ήταν δικό του παιδί, αφού το ονόμασε Πάρη. Έφηβος πια και ασύγκριτος σε ομορφιά και δύναμη, επονομάστηκε και Αλέξανδρος, επειδή κυνηγούσε τους ληστές και προστάτευε τα κοπάδια. Και ύστερα από όχι μεγάλο χρονικό διάστημα, βρήκε τους γονείς του. (Απολλόδωρος 3.12)
 
Ο Πίνδαρος παραλλάσσει το όνειρο της Εκάβης. Είδε, λέει, πως είχε γεννήσει τέρας με εκατό χέρια· σε καθένα κρατούσε από ένα δαυλό αναμμένο και σώριαζε την Τροία σε ερείπια.
 
Άλλη εκδοχή αναφέρει πως οι μάντεις, κυρίως ο Αίσακος, γιος του Πρίαμου από άλλη γυναίκα, την Αρίσβη, δήλωσαν πως το παιδί που θα γεννιόταν μια ορισμένη μέρα θα προκαλούσε την καταστροφή της Τροίας και ότι όφειλαν να σκοτώσουν μητέρα και παιδί. Παρότι ο Πάρης γεννήθηκε πριν νυχτώσει εκείνη η ημέρα, ο Πρίαμος λυπήθηκε το παιδί και δεν το σκότωσε, όπως και η Εκάβη, παρά την προτροπή της ιέρειας του Απόλλωνα, της Ηροφίλης (Γεννήθηκε στη Μαρπησσό της Τρωάδας από μια Νύμφη και ένα βοσκό της Ίδης, τον Θεόδωρο. Δεύτερη ηλικιακά από τις Σίβυλλες προέβλεψε ότι η καταστροφή της Τροίας θα ερχόταν από γυναίκα της Σπάρτης. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη, την Κλάρο, τη Σάμο, τη Δήλο, τους Δελφούς, και προφήτευε κάθε φορά πάνω σε μια πέτρα που κουβαλούσε μαζί της. Πέθανε στην Τρωάδα και έδειχναν τον τάφο της στο δάσος του Σμινθίου Απόλλωνα). Αντ' αυτού σκότωσε τον Μούνιππο, που επίσης γεννήθηκε την καθορισμένη και προορισμένη ημέρα, γιο της Κίλλας από τον Θυμοίτη, αδελφό ή κουνιάδο του Πριάμου (Ευφορίων, απ. 55).
 
Στην εκδοχή που παραδίδει ο Απολλόδωρος και άλλοι, ο δούλος Αγέλαος, που εγκατέλειψε το παιδί στο βουνό, επέστρεψε μετά από πέντε ή εννέα μέρες στο σημείο που το είχε αφήσει. Βαθιά ήταν η έκπληξή του, γιατί βρήκε το βρέφος ακόμα ζωντανό. Το πήρε σπίτι του μέσα σε ένα δισάκι, για να το αναθρέψει σαν δικό του παιδί, ενώ πήγε στον Πρίαμο τη γλώσσα ενός σκύλου ως απόδειξη της εκτελέσεως της διαταγής (Στον μύθο είναι συνηθισμένο να εκτίθενται σε άγρια βουνά τα αρσενικά παιδιά (Οιδίπους, Αμφίων, Ζήθος, Ασκληπιός, Πάρης, Τήλεφος) που συνήθως διασώζονται και εκπληρώνουν ένα σπουδαίο πεπρωμένο).
 
Η βασιλική καταγωγή του Πάρη προδινόταν από την ξεχωριστή ομορφιά και εξυπνάδα του: παιδί ακόμα ξέκανε μια συμμορία από ζωοκλέφτες και επέστρεψε τα ζώα που είχαν κλέψει στο κοπάδι. Γι' αυτή του την ικανότητα να προστατεύει οι άλλοι βοσκοί του απέδωσαν το τιμητικό όνομα Αλέξανδρος. Παρετυμολογία αποδίδει το όνομα Πάρης στη λέξη πήρα που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει δισάκι, ταγάρι· έτσι το όνομα του παιδιού το συνδέει με τη διάσωσή του. 
 
Ο αναγνωρισμός
 
Υπηρέτες του Πρίαμου πήγαν να πάρουν ταύρο από τα κοπάδια που φύλαγε ο Πάρης και στον οποίο είχε ιδιαίτερη αδυναμία. Ο ταύρος ήταν το έπαθλο για τον νικητή στους νεκρικούς αγώνες που είχε κηρύξει ο Πρίαμος για τον χαμένο του, όπως πίστευε, γιο, τον Πάρη.
 
Πεπεισμένος ο Πάρης ότι μπορούσε να διεκδικήσει πίσω τον ταύρο του αποφάσισε να πάρει μέρος στους αγώνες. Πράγματι, νίκησε όλα του τα αδέλφια σε όλα τα αγωνίσματα, κάτι που προκάλεσε την οργή του Δηίφοβου για την ταπείνωση να νικηθούν από ένα δούλο. Τράβηξε το σπαθί του για να σκοτώσει τον Πάρη που προσέπεσε ικέτης στον βωμό του Δία, όπου τον αναγνώρισε η αδελφή του, η μάντισσα Κασσάνδρα. Με τις μαντικές της ικανότητες είδε και τις συμφορές που θα έφερνε ο Πάρης στην Τροία και θέλησε με πέλυκυ να τον σκοτώσει. Όμως οι γονείς, χαρούμενοι για την ανεύρεση του θεωρούμενου νεκρού γιου, του έδωσαν τη θέση του στο βασιλικό παλάτι.
 
Άλλη εκδοχή αποδίδει τον αναγνωρισμό στα παιδικά ρούχα που φορούσε στο βουνό και με τα οποία απέδειξε την ταυτότητά του.
 
Η «Κρίση του Πάρι»
 
Για να τιμήσει τους γάμους του Πηλέα με τη Θέτιδα, ο Δίας, οργάνωσε συνεστίαση στον Όλυμπο, όπου παρακάθισαν, προσκεκλημένοι, όλοι οι θεοί, οι θεές, οι ημίθεοι, εκτός από την Έριδα, θεά της διχόνοιας. Η Έριδα εκδικήθηκε την προσβολή πετώντας ένα χρυσό μήλο που έγραφε πάνω του τη λέξη «καλλίστῃ», δηλαδή «για την ομορφότερη», προκαλώντας διένεξη ανάμεσα στις θεές ποια έπρεπε να το παραλάβει.
 
Ήρα, Αθηνά, Αφροδίτη διεκδίκησαν την τιμή να τους αποδοθεί το μήλο και ζήτησαν από τον Δία να επιλέξει τη μία από αυτές. Ο Δίας, μη μπορώντας να αποφασίσει, επέλεξε τον Πάρη να κρίνει, γιατί τον θεωρούσε δίκαιο κριτή. Σύμφωνα με κάποια εκδοχή η φήμη του αυτή οφειλόταν στο εξής:
 
Ο Πάρης περνούσε την ώρα τους βάζοντας τους ταύρους του Αγελάου να μάχονται μεταξύ τους. Ένας από αυτούς ξεχώρισε με τις νίκες του και αυτόν έβαζε ο Πάρης να αγωνίζεται εναντια στους κορυφαίους ταύρους άλλων κτηνοτρόφων. Τους νίκησε όλους και τότε ο Πάρης προσέφερε ένα χρυσό στέμμα σε όποιο ταύρο μπορούσε να νικήσει τον δικό του. Ο θεός Άρης απάντησε στην πρόκληση, μεταμορφώθηκε σε ταύρο και, βέβαια, νίκησε εύκολα. Ο Πάρης έδωσε το έπαθλο, όπως το είχε προκηρύξει. Η εντιμότητά τους στην κρίση παρακίνησε τους Ολύμπιους να ορίσουν τον Πάρη κριτή του θεϊκού διαγωνισμού ανάμεσα στην Ήρα, την Αφροδίτη και την Αθηνά.
 
Συνοδευόμενες από τον Ερμή, οι τρεις θεές πλησίασαν τον Πάρη, καθώς έβοσκε τα βόδια του στο βουνό. Η καθεμιά του έταξε δώρα: η Ήρα πολιτική δύναμη για όλη την Ασία και πλούτη· η Αθηνά, ικανότητα στη μάχη και σοφία· η Αφροδίτη την Ελένη, την ομορφότερη γυναίκα πάνω στη Γη. Ο Πάρης επέλεξε την Αφροδίτη.  
 
Η αρπαγή της Ελένης
 
Ο Πάρης έφτασε στη Σπάρτη με πλοία που είχαν φτιαχτεί αποκλειστικά για αυτό το ταξίδι, μια και οι Τρώες δεν ήταν λαός θαλασσινός. Η ίδια η θεά Αφροδίτη τον οδήγησε μέχρι τις Αμύκλες, όπου φιλοξενήθηκε από τους Τυνδαρίδες, και μετά στη Σπάρτη, όπου φιλοξενήθηκε από τον Μενέλαο.
 
Άλλη εκδοχή αποδίδει την έλευση του Πάρη στον Μενέλαο και όχι σε θεϊκή παρέμβαση. Λεγόταν, δηλαδή, ότι ο Μενέλαος είχε κάποτε φιλοξενηθεί στην Τροία από τον Πάρη, όταν χρησμός τον έφερε στην περιοχή για να θυσιάσει στους τάφους των γιων του Προμηθέα και να εξευμενίσει τους θεούς, ώστε να απαλλαχτεί η Σπάρτη από την ξηρασία που την έπληττε. Αργότερα, ο Μενέλαος ανταπέδωσε τη φιλοξενία στον Πάρη και τον καθήρε από τον ακούσιο φόνο του μικρού Ανθέα, γιου του Αντήνορα, που είχε διαπράξει· τότε είχε αναγκασθεί να εγκαταλείψει την Τροία ακολουθώντας τον Μενέλαο στο ταξίδι της επιστροφής του μετά την τέλεση των νενομισμένων θυσιών. Πριν πάνε στη Σπάρτη πέρασαν από τους Δελφούς, ο ένας για να ζητήσει χρησμό αν, εκτός από την κόρη που είχε, την Ερμιόνη, θα αποκτούσε και γιο, ο άλλος πώς να αρπάξει την Ελένη. Ο Απόλλωνας έμεινε βουβός ύστερα από προσταγή του Δία και με την απορία για το τι είχε στο μυαλό του ο υπέρτατος θεός.
 
Δέκα μέρες μετά την έλευσή του ο Μενέλαος ειδοποιήθηκε για τον θάνατο του Κατρέα, παππού του από την πλευρά της μητέρας του, και έφυγε αμέσως για την Κρήτη, για να τον κηδέψει, αφήνοντας εντολή στην Ελένη να περιποιηθεί τον ξένο τους, ο οποίος από την πρώτη στιγμή της είχε προσφέρει πλούσια δώρα. Εκμεταλλευόμενος την απουσία του Μενέλαου, ο Πάρης έφυγε με την Ελένη, με σκλάβες και θησαυρούς από το παλάτι του οικοδεσπότη. Για άλλους συγγραφείς η απαγωγή της Ελένης έγινε με τη συγκατάθεσή της -σαγηνεύτηκε από την ομορφιά του νέου και τα πλούτη του-, άλλοι θεωρούν ότι έγινε με τη βία, άλλοι ότι τον γάμο αυτό ενθάρρυνε ο ίδιος ο Τυνδάρεος, ο θνητός πατέρας της Ελένης, και άλλοι ότι έγινε με την παρέμβαση της Αφροδίτης και εν αγνοία της Ελένης, καθώς η θεά έδωσε στον Πάρη τη θωριά του Μενέλαου.
 
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (2.117) το καράβι των δύο εραστών έφτασε στην Τροία μέσα σε τρεις ημέρες. Άλλοι παραδίδουν πως τους βρήκε κακοκαιρία -την προκάλεσε η Ήρα- που τους έριξε στη Σιδώνα, τη Φοινίκη, την Κύπρο. Αργότερα, πρόσθεσαν σε αυτή την εκδοχή και άλλες λεπτομέρειες· ότι, δηλαδή, ο Πάρης κατέλαβε τη Σιδώνα, αν και είχε γίνει φιλικά δεκτός από τον βασιλιά, λεηλάτησε το παλάτι και έφυγε κυνηγημένος από τους Φοίνικες. Άλλη παραλλαγή θέλει τον Πάρη να καθυστερεί στη Φοινίκη και την Κύπρο, για να αποφύγει το κυνηγητό του Μενέλαου.
 
Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις ο Ερμής άρπαξε την Ελένη και την πήγε στην Αίγυπτο υπό την προστασία του βασιλιά Πρωτέα και ο Πάρης μετέφερε στην πόλη του ένα ομοίωμα της Ελένης καμωμένο από νέφος. Ήταν η Ήρα που προκάλεσε αυτή την αντικατάσταση, για να εκδικηθεί τον Πάρη για την εκλογή της Αφροδίτης ως της ωραιότερης θεάς (Απολλόδ. Επ. 3.4-5).
 
Με όποιον τρόπο κι αν έγινε η αρπαγή και όποιαν ή ό,τι μετάφερε ο Πάρης στην Τροία, οι Έλληνες ενώθηκαν εναντίον της Τροίας, καθώς οι υποψήφιοι γαμπροί της Ελένης, πριν από τον γάμο της με τον Μενέλαο, είχαν δεσμευτεί με όρκο ότι θα υπερασπίζονταν τον μελλοντικό γάμο της Ελένης, όποιος και αν ήταν ο σύζυγός της. Μόλις λοιπόν η Ελένη έφυγε με τον Πάρη στην Τροία, ο Μενέλαος υπενθύμισε αυτό τον όρκο. Έλενος και Κασσάνδρα προέβλεψαν την έκβαση του ταξιδιού του Πάρη.
 
Ο Πάρης στον Τρωικό Πόλεμο
 
Περισσότερο ως Αλέξανδρος αναφέρεται στην Ιλιάδα (46 φορές) και λιγότερο ως Πάρης (13 φορές). Αν δεχτούμε την ετυμολογία του ονόματός του Αλέξανδρος θα πρέπει να ήταν πολεμιστής γενναίος. Στον απόηχο αυτού του ήρωα, όχι μόνο κλέβει την Ελένη αλλά διαθέτει το κύρος να επιβάλει τον πόλεμο στους Τρώες, και να τον συνεχίσει ακόμη κι όταν ο Αντήνορας προτείνει να δώσουν την Ελένη πίσω στον Μενέλαο (Η 347 κ.ε.). Επιπλέον, σκοτώνει τον Αχιλλέα, όμως με βέλος, δηλαδή από μακριά (Αιθιοπίδα, Πρόκλος 62), καθοδηγούμενο ίσως από τον Απόλλωνα· ή ακόμη και με δόλο μέσα στον ναό του Απόλλωνα.
 
Αυτός ο πολεμιστής λίγο θυμίζει τον μαλθακό Πάρη της Ιλιάδας, τον αγύμναστο και όχι πολύ γενναίο, που προτιμά το τόξο παρά άλλο όπλο που θα τον έφερνε κοντά στον εχθρό. Κάποιες φορές, σπάνια, εμφανίζεται βαριά οπλισμένος με θώρακα, ασπίδα, δόρυ, σπαθί (Ζ 503-514, Γ 328-338*). Ο αδελφός του Έκτορας συχνά τον επιτιμούσε για τη στάση του, κάτι που ο Πάρης δεχόταν (Ζ 515-529**).
 
Από τις πρώτες μονομαχίες του δέκατου έτους ήταν του Πάρη και του Μενέλαου που μονομάχησαν σε μια προσπάθεια να τελειώσει ο πόλεμος χωρίς παραπέρα αιματοχυσία. Ο Μενέλαος νίκησε εύκολα τον Πάρη, αλλά προτού φέρει σε πέρας τη μονομαχία***, η Αφροδίτη απομάκρυνε τον προστατευόμενό της με υπερφυσικό τρόπο. Ο Πάρις επέστρεψε στο υπνοδωμάτιό του, και η θεά υποχρέωσε την Ελένη να είναι στη διάθεσή του (Γ 380-454****).
 
Απών από τις περισσότερες μάχες, αναγκάστηκε κάποια στιγμή από τον Έκτορα να εγκαταλείψει τα δώματα της Ελένης και να πολεμήσει. Σκότωσε τον Μενέσθιο και, προτιμώντας να μην αντιμετωπίσει τον Διομήδη σε μάχη σώμα με σώμα, τραυμάτισε τον Μαχάονα, τον Ευρύπυλο, και στην επίθεση στο στρατόπεδο των Ελλήνων τον Ευχήνορα και τον Δηίοχο. Πλήγωσε τον Διομήδη με ένα βέλος στο πόδι, όμως όταν ο Διομήδης τον προκάλεσε να πολεμήσει, παρά την πληγή του, ο Πάρις απομακρύνθηκε.
 
Όλες οι παραδόσεις αποδίδουν τον θάνατο του Αχιλλέα στον ίδιο τον Πάρη ή και στη συμβολή του Απόλλωνα ή σε ναό του Απόλλωνα. Λεγόταν, λοιπόν, ότι προς το τέλος του πολέμου, ο Πάρης πλήγωσε τον Αχιλλέα θανάσιμα στη φτέρνα, πάλι με βέλος, που κάποιες παραλλαγές το θέλουν να κινείται καθοδηγούμενο από τον θεό Απόλλωνα. Άλλοτε πάλι ο φόνος συντελείται με μαχαίρι μέσα στον ναό του Απόλλωνα της Θύμβρας, όπου ο άοπλος, γαμπροστολισμένος και ερωτευμένος Αχιλλέας περίμενε την Πολυξένη για τον γάμο τους· το είχε συμφωνήσει με τον Πρίαμο και ότι θα έληγε ο πόλεμος με την επιστροφή της Ελένης στους Αχαιούς. Ο χαμένος από τη συμφωνία Πάρης σκότωσε τον Αχιλλέα με δόλο, καθώς ο Μυρμιδόνας δέχτηκε τη μαχαιριά του υποτιθέμενου νέου αδελφού του (Σχόλια στον Ευρ. Εκάβη 41 και 388 και Τρωάδες 16).
 
Έρωτας και Θάνατος
 
Νέος ο Πάρης, ερωτεύθηκε την Οινώνη, μια Νύμφη της Ίδης. Ο πατέρας της ήταν ο Κεβρηνός (ποτάμιος θεός, παραπόταμος του Σκάμανδρου) ή ο Οινέας και η ίδια είχε το χάρισμα της μαντικής και της γνώσης των ιαματικών βοτάνων, ιδιότητες που της έδωσε ο Απόλλωνας ως έπαθλο για την παρθενία της. Με την Οινώνη απέκτησε ένα γιο, τον Κόρυθο, ωστόσο την εγκατέλειψε για την Ελένη. Η Οινώνη τον προειδοποίησε για την εξέλιξη:
 
Αυτή κατείχε τη μαντική από τη Ρέα και προειδοποιούσε τον Αλέξανδρο να μην κάνει πανιά για την Ελένη. Επειδή δεν τον έπειθε, του είπε σε περίπτωση που τραυματισθεί να καταφύγει σε αυτήν· γιατί μόνο αυτή μπορούσε να τον θεραπεύσει. Όταν αυτός άρπαξε την Ελένη από τη Σπάρτη και η Τροία βρισκόταν σε πόλεμο, τραυματισμένος από τον Φιλοκτήτη με τα τόξα του Ηρακλή, επέστρεψε στην Οινώνη, στην Ίδη. Αυτή όμως, από μνησικακία, αρνήθηκε να τον θεραπεύσει. Ο Αλέξανδρος, λοιπόν, την ώρα που μεταφερόταν στην Τροία, πέθανε, ενώ η Οινώνη, μετανιωμένη, έφερε τα φάρμακα που θα τον θεράπευαν, τον βρήκε όμως νεκρό και κρεμάστηκε. (Απολλόδωρος 3.12)
 
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, όταν ο Πάρης τραυματίσθηκε θανάσιμα από τον Φιλοκτήτη προς το τέλος του πολέμου, ήταν η Ελένη που πήγε στο όρος Ίδη να ικετεύσει την Οινώνη να τον γιατρέψει. Η Οινώνη αρνήθηκε, η Ελένη επέστρεψε άπραγη στην Τροία, ο Πάρις πέθανε την ίδια μέρα και η Νύμφη της Ίδης, μετανιωμένη, έπεσε στη νεκρική πυρά. Νωρίτερα ο Πάρης είχε σκοτώσει τον γιο που είχαν αποκτήσει μαζί, τον Κόρυθο, γιατί, ωραιότερος από τον πατέρα του, τον ερωτεύτηκε η Ελένη και τον κάλεσε στους θαλάμους της (Παρθέν., Ερωτ. Παθ. 34 και Ελλάνικος 1a,4,F.29.2-1a,4,F.29.6*****). Οινώνη και Πάρης θάφτηκαν μαζί στην τρωική Κεβρήνη. ).
-----------------------------
*Ο Πάρης οπλισμένος και όμορφος
 
Αλλά δεν αργοπόρησε στα δώματά του ο Πάρις·
εζώσθη τα πολύχαλκα και υπέρλαμπρα άρματά του,
την πόλιν γοργά διάβηκεν, ως ήταν πτεροπόδης·
και ως όταν σπάσει τον δεσμόν καλοθρεμμένος ίππος,
βροντά τετραποδίζοντας στην ανοικτήν πεδιάδα,
να λούεται στο καθαρό ποτάμι μαθημένος·
την κεφαλήν κρατεί υψηλά, την χαίτην ανεμίζει,
και υπερηφανευόμενον στα κάλλη του τον φέρνουν
στες μαθημένες του βοσκές γοργά τα γόνατά του,
ομοίως απ' την Πέργαμον ο Πριαμίδης Πάρις
περήφανος κατέβαινε με πόδια φτερωμένα
και στ' άρματα ωσάν ήλιος λαμποκοπούσεν όλος.
 
Κι έβαλε την υπέρλαμπρην αρματωσιά του ο θείος
Αλέξανδρος, ο σύγκλινος της όμορφης Ελένης.
Τα σκέλη πρώτα με λαμπρές κνημίδες περιζώνει,
με τες περόνες αργυρές καλά θηλυκωμένες,
με θώρακα του αδελφού Λυκάονος ωραίον,
που στο κορμί του εταίριαζε, το στήθος περικλείει-
ξίφος ασημοκόμπωτον εκρέμασε απ΄ τους ώμους
χάλκινον, κι έπειτα τρανήν βαρύτατην ασπίδα.
Εις την ανδρείαν κεφαλήν καλόν έβαλε κράνος
και με την χαίτην σείονταν φρικτός. επάν' ο λόφος
και αρμόδιο στην παλάμην του δεινό κοντάρι επήρε.
(Ιλ. Ζ 501-514, Γ 328-338)
 
**Συνομιλία Έκτορα - Πάρη
 
Τον θείον εύρηκε αδελφόν κει πόμελλε να στρέψει
απ' όπου με την ποθητήν γυναίκα του ομιλούσε.
Και πρώτος ο θεόμορφος Αλέξανδρος του είπε:
«Έγκαιρα δεν επρόφθασα, καθώς έχεις προστάξει,
ω σεβαστέ μου· σε κρατώ και συ πολύ σπουδάζεις».
Και προς αυτόν απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Γλυκέ μου, αν είναι δίκαιος, κανείς δεν θα σε ψέγει
στα έργα τα πολεμικά και ανδρειωμένος είσαι·
το θέλεις και οκνηρεύεσαι, και μέσα μου λυπούμαι,
όταν πολλούς ονειδισμούς εναντια σου προφέρουν
οι Τρώες που εξαιτίας σου βαρύν έχουν αγώνα.
Ας πάμε και θα διορθωθούν τούτ' αν θελήσει ο Δίας
να στήσομεν στα σπίτια μας ελεύθερον κρατήρα,
προσφοράν όλων των θεών μεγάλων, αιωνίων,
άμ' απ' την Τροίαν διώξομεν των Αχαιών τα πλήθη».
(Ιλ. Ζ 515-524)
 
***Μονομαχία Πάρη - Μενέλαου
 
Πρώτος ο Πάρις έριξε το μακρινό κοντάρι
και του Ατρείδη εκτύπησε την κυκλωτήν ασπίδα·
δεν έσπασε την δυνατήν ασπίδα η χάλκιν' άκρη
κι ελύγισε· και δεύτερος ο Ατρείδης επετάχθη
και πρώτα ευχήθη μέσα του: «Κάμε, ω πατέρα Δία,
να εκδικηθώ τον άνθρωπο που αδίκησέ με πρώτα,
τον θείον Πάριν να σβησθεί στην λόγχην μου αποκάτω,
για να τρομάζει στο εξής καθένας ν' αδικήσει
τον άνθρωπον που σπίτι του φιλόξενα τον δέχθη».
Είπε και το μακρόσκιον ετίναξε κοντάρι
και του Αλεξάνδρου εκτύπησε την κυκλωτήν ασπίδα.
Έσπασε η λόγχ΄ η δυνατή την φωτεινήν ασπίδα,
και στον ωραίον θώρακα εμπήχθη πέρα πέρα·
και τον χιτώνα του 'σχισε στο μέρος της λαπάρας.
Έσκυψε και τον θάνατον εξέφυγεν ο Πάρις·
το ξίφος τ' ασημόκομπον εσήκωσεν ο Ατρείδης
κι εκτύπησε το μέτωπο της περικεφαλαίας·
το ξίφος τρίμματ' έγινε και του 'πεσε απ' το χέρι·
κι εστράφη προς τον ουρανόν κι εγόγγυσ' ο Ατρείδης
«Δία πατέρα, ποιος θεός ολέθριος είναι ως είσαι;
Θαρρούσα πως τον Πάριδα θ' αντικακώσω τώρα,
και ιδού το ξίφος μου ΄σπασε στα χέρια και την λόγχην
έριξ' απ' την παλάμην μου χωρίς να τον φονεύσω».
Και όρμησ' ευθύς, τον άρπαξεν απ' το δασύ του κράνος,
τον έστριψε, τον έσερνε στων Αχαιών τα πλήθη·
τον έπνιγε στον τρυφερόν λαιμό του ανεβασμένο
το πολυκέντητο λουρί της περικεφαλαίας·
κι είχε τον σύρει και λαμπρήν την δόξαν θ' αποκτούσε,
αλλ' έγκαιρα το ενόησεν η Αφροδίτ' η θεία
κι έκοψε αμέσως το λουρί, σκληρό βοδιού τομάρι·
άδειο το κράνος πήγαινε με τ' ανδρειωμένο χέρι
του Ατρείδη, ώσπου το πέταξε στων Αχαιών τα πλήθη·
κι οι σύντροφοι το εδέχθηκαν· κι όρμησε αυτός οπίσω
λυσσώντας με το χάλκινο κοντάρι να τον σχίσει.
(Ιλ., Γ 346-379)

 
****Μονομαχία Πάρη - Μενέλαου
 
Πρώτος ο Πάρις έριξε το μακρινό κοντάρι
και του Ατρείδη εκτύπησε την κυκλωτήν ασπίδα·
δεν έσπασε την δυνατήν ασπίδα η χάλκιν' άκρη
κι ελύγισε· και δεύτερος ο Ατρείδης επετάχθη
και πρώτα ευχήθη μέσα του: «Κάμε, ω πατέρα Δία,
να εκδικηθώ τον άνθρωπο που αδίκησέ με πρώτα,
τον θείον Πάριν να σβησθεί στην λόγχην μου αποκάτω,
για να τρομάζει στο εξής καθένας ν' αδικήσει
τον άνθρωπον που σπίτι του φιλόξενα τον δέχθη».
Είπε και το μακρόσκιον ετίναξε κοντάρι
και του Αλεξάνδρου εκτύπησε την κυκλωτήν ασπίδα.
Έσπασε η λόγχ΄ η δυνατή την φωτεινήν ασπίδα,
και στον ωραίον θώρακα εμπήχθη πέρα πέρα·
και τον χιτώνα του 'σχισε στο μέρος της λαπάρας.
Έσκυψε και τον θάνατον εξέφυγεν ο Πάρις·
το ξίφος τ' ασημόκομπον εσήκωσεν ο Ατρείδης
κι εκτύπησε το μέτωπο της περικεφαλαίας·
το ξίφος τρίμματ' έγινε και του 'πεσε απ' το χέρι·
κι εστράφη προς τον ουρανόν κι εγόγγυσ' ο Ατρείδης
«Δία πατέρα, ποιος θεός ολέθριος είναι ως είσαι;
Θαρρούσα πως τον Πάριδα θ' αντικακώσω τώρα,
και ιδού το ξίφος μου ΄σπασε στα χέρια και την λόγχην
έριξ' απ' την παλάμην μου χωρίς να τον φονεύσω».
Και όρμησ' ευθύς, τον άρπαξεν απ' το δασύ του κράνος,
τον έστριψε, τον έσερνε στων Αχαιών τα πλήθη·
τον έπνιγε στον τρυφερόν λαιμό του ανεβασμένο
το πολυκέντητο λουρί της περικεφαλαίας·
κι είχε τον σύρει και λαμπρήν την δόξαν θ' αποκτούσε,
αλλ' έγκαιρα το ενόησεν η Αφροδίτ' η θεία
κι έκοψε αμέσως το λουρί, σκληρό βοδιού τομάρι·
άδειο το κράνος πήγαινε με τ' ανδρειωμένο χέρι
του Ατρείδη, ώσπου το πέταξε στων Αχαιών τα πλήθη·
κι οι σύντροφοι το εδέχθηκαν· κι όρμησε αυτός οπίσω
λυσσώντας με το χάλκινο κοντάρι να τον σχίσει.
(Ιλ., Γ 346-379)
 
*****Έρωτες και απόγονοι του Πάρη
 
ἐκ δὲ Οἰνώνης καὶ Ἀλεξάνδρου παῖς ἐγένετο Κόρυθος. οὗτος ἐπίκουρος ἀφικόμενος εἰς Ἴλιον Ἑλένης ἠράσθη· καὶ αὐτὸν ἐκείνη μάλα φιλοφρόνως ὑπεδέχετο. ἦν δὲ τὴν ἰδέαν κράτιστος. φωράσας δὲ αὐτὸν ὁ πατὴρ ἀνεῖλεν. Νίκανδρος (F 108 Schn) μέντοι τὸν Κόρυθον οὐκ Οἰνώνης, ἀλλὰ Ἑλένης καὶ Ἀλεξάνδρου φησὶ γενέσθαι. (Ελλάνικος 1a,4,F.29.2-1a,4,F.29.6)

Ο Αριστοτέλης και η αναζήτηση της ηδονής

Ξεκινώντας το δέκατο βιβλίο από τα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι αυτό που απομένει στη διερεύνηση της αρετής είναι το ζήτημα των ηδονών: «Ύστερα από όσα είπαμε παραπάνω η καλύτερη ασφαλώς συνέχεια θα ήταν να μιλήσουμε για την ηδονή» (1172a 1, 19-20).
 
Ο λόγος που κρίνεται απαραίτητη μια τέτοια ανάλυση σχετίζεται με την ήδη διατυπωμένη αντίληψη ότι η άντληση της ηδονής αποτελεί κινητήριο δύναμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αφού (τελικά) ο άνθρωπος θα πράξει αυτά που του δίνουν ευχαρίστηση: «Γιατί τα αισθήματα αυτά κυβερνούν τη ζωή μας σε όλη της τη διάρκεια, ρίχνοντας το “βάρος” τους και ασκώντας μεγάλη επίδραση τόσο προς την πλευρά της αρετής όσο και προς την πλευρά της ευτυχισμένης ζωής, δεδομένου ότι οι άνθρωποι προτιμούν και επιλέγουν τα ευχάριστα πράγματα και αποφεύγουν τα δυσάρεστα» (1172a 1, 24-27).
 
Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει τίποτε σημαντικότερο από τον εθισμό στις ενάρετες πράξεις, ώστε να προξενούν ευχαρίστηση, καθώς μόνο τότε θα είναι πράγματι επιθυμητές: «Κατά την κοινή αντίληψη τίποτε δεν είναι τόσο σημαντικό για τη διαμόρφωση ενάρετου χαρακτήρα όσο το να χαιρόμαστε γι’ αυτά που πρέπει και να μισούμε αυτά που πρέπει» (1172a 1, 22-23).
 
Η αλήθεια είναι ότι στο ζήτημα των ηδονών έχει προκληθεί διχογνωμία, αφού άλλοι τις αποθεώνουν μετουσιώνοντάς τες σε νόημα της ζωής κι άλλοι τις επικρίνουν σαν κάτι περιφρονητέο που εκκολάπτει την ανομία και την αποχαλίνωση των παθών: «Άλλοι, πράγματι, λένε ότι η ηδονή είναι το υπέρτατο αγαθό, ενώ άλλοι, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι είναι ό,τι πιο αξιοκατάκριτο» (1172a 1, 29-30).
 
Κι αυτή η δεύτερη κατηγορία των επικριτών διαχωρίζεται εκ νέου από τον Αριστοτέλη σε δύο άλλες υποκατηγορίες: «Από τους δεύτερους κάποιοι έχουν αυτή τη γνώμη γιατί μάλλον είναι πεπεισμένοι ότι έτσι έχει το πράγμα, κάποιοι όμως άλλοι γιατί πιστεύουν ότι είναι καλύτερο για τη ζωή μας να παρουσιάζουμε την ηδονή ως κάτι που ανήκει στα αξιοκατάκριτα πράγματα έστω κι αν στην πραγματικότητα δεν είναι – γιατί οι άνθρωποι ρέπουν προς την ηδονή και είναι δούλοι των ηδονών, και άρα πρέπει να τους οδηγούμε προς την αντίθετη κατεύθυνση, ώστε με τον τρόπο αυτό να μπορέσουν να φτάσουν στη μέση κατάσταση» (1172a 1, 30-36).
 
Μια τέτοια στάση, όμως, κρίνεται επίφοβη, αν δεν επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα της εμπειρίας: «Πρέπει, όμως, να προσέξουμε μήπως ένας τέτοιος λόγος δεν είναι σωστός. Σε θέματα που σχετίζονται με τα πάθη και τις πράξεις οι θεωρίες είναι λιγότερο αξιόπιστες από τα πράγματα· όταν λοιπόν διαφωνούν με την εμπειρία που κερδίζουμε μέσω των αισθήσεών μας, τότε οι θεωρίες όχι μόνο περιφρονούνται από τους ανθρώπους, αλλά μαζί αναιρούν και ό,τι είναι μέσα τους πραγματικά αληθινό» (1172a 1, 36-38 και 1172b 1, 1-2).
 
Σε τελική ανάλυση, το ζήτημα άπτεται περισσότερο της εμπειρίας που θα καταδείξει τον τρόπο της ανθρώπινης συμπεριφοράς παρά μιας θεωρητικής κατασκευής που θα προσπαθήσει να εξετάσει το ζήτημα ξεκομμένα (σαν σε συνθήκες εργαστηρίου) χωρίς να λαμβάνει υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα. Εξάλλου, ακόμη και η προσωπική στάση του θεωρητικού διανοητή θα παίξει μεγάλο ρόλο στην πειστικότητα των ισχυρισμών του: «Αν, πράγματι, ένας κατήγορος της ηδονής φανεί κάποια στιγμή να επιθυμεί μια συγκεκριμένη ηδονή, με τη ροπή του προς τη συγκεκριμένη ηδονή δίνει στον κόσμο την εντύπωση ότι άξια να είναι επιθυμητή είναι όλη γενικά η ηδονή – ο κόσμος, βλέπετε, δεν είναι σε θέση να κάνει διακρίσεις και διαχωρισμούς» (1172b 1, 2-5).
 
Με άλλα λόγια, ο κατήγορος των ηδονών θα πρέπει πρώτα ο ίδιος να απορρίψει όλες τις ηδονές, αλλιώς περισσότερο θα μπερδέψει παρά θα διαφωτίσει τον κόσμο. Όμως, η απόρριψη των ηδονών δεν ταιριάζει στα ανθρώπινα. Μια τέτοια θεωρία, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι είναι σωστή, δεν αφορά την ανθρώπινη δράση, που η εμπειρία δείχνει ότι είναι δέσμια των ηδονών. Ένας εμπειριστής όπως ο Αριστοτέλης, δε θα μπορούσε παρά να απορρίψει οτιδήποτε αντίκειται στην εμπειρία.
 
Εξάλλου, έχει ήδη ξεκαθαριστεί ότι η φιλοσοφία οφείλει να προσαρμόζεται στα ζητήματα των ανθρώπων. Αν δεν προσαρμόζεται σε αυτά, στερείται νοήματος: «Οι αληθινές λοιπόν θεωρίες είναι χρησιμότατες όχι μόνο για την απόκτηση γνώσης, αλλά και για τη ζωή· γιατί αν συμφωνούν με τα πράγματα, γίνονται πιστευτές, και έτσι παρακινούν αυτούς που τις καταλαβαίνουν να ζουν σύμφωνα με αυτές» (1172b 1, 5-9).
 
Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αριστοτέλης λαμβάνει υπόψη του πολύ σοβαρά στο ζήτημα και τη συμπεριφορά που έχει η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, αφού η συλλογικότητα καταδεικνύει το επικρατές ως αδιαπραγμάτευτη εμπειρία. Όταν όλοι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με ένα συγκεκριμένο τρόπο, όταν δηλαδή η εμπειρία δείχνει μια αδιαπραγμάτευτη τάση προς κάποια συμπεριφορά, αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Δείχνει ξεκάθαρα τις ανθρώπινες προτιμήσεις, των οποίων η καθολικότητα είναι η πιο αναντίρρητη αλήθεια: «αν όλοι οι άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι ένα πράγμα είναι έτσι, τότε το πράγμα αυτό είναι πράγματι έτσι, και όποιος θα ήθελε να αναιρέσει την κοινή αυτή πεποίθηση, δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να πει πράγματα πιο αξιόπιστα» (1173a 2, 1-3).
 
Κι εδώ δε γίνεται λόγος για την περίπτωση των διαμορφωμένων συνειδήσεων μέσω της προπαγάνδας ή το φαινόμενο της μαζικής πλάνης, που επίσης (κατά κανόνα) έχει να κάνει με την επιβολή πεποιθήσεων που εδραιώνεται με συγκεκριμένους μηχανισμούς. Αυτό που τονίζεται από τον Αριστοτέλη είναι ότι η αδιαπραγμάτευτη τάση των ανθρώπων να επιθυμούν τις ηδονές πρέπει να εκληφθεί ως δεδομένο που θα ταξινομηθεί με ηθική ουδετερότητα.
 
Το ότι οι άνθρωποι επιδιώκουν τις ηδονές (από μόνο του) δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό, είναι όμως η πραγματικότητα που κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί. Η καταδίκη των ηδονών και η προτροπή της πλήρους αποφυγής τους ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα, αφού η εμπειρία δείχνει ότι ο άνθρωπος κινείται διαφορετικά. Μπροστά σ’ αυτό το γεγονός είναι η θεωρία που πρέπει να προσαρμοστεί στην πράξη κι όχι το αντίθετο.
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να αναζητήσει κανείς σε βάθος τη σημασία και τη φύση των ηδονών, ώστε να τα προσαρμόσει στις ανάγκες του ανθρώπου προκειμένου να τον ωφελήσει. Η συλλήβδην καταδίκη είναι ένας αφορισμός, που όχι μόνο δεν βοηθά, αλλά μάλλον περιπλέκει τα πράγματα περισσότερο. Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για την άρνηση της ίδιας της πραγματικότητας. Και η πραγματικότητα καταδεικνύει ότι όλοι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις ηδονές ως αγαθό.
 
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο πρέπει να βλέπει κανείς τις ηδονές ως το υπέρτατο αγαθό που αξίζει να επιδιώκει ή αν πρόκειται για επιμέρους αγαθά που θα συντελέσουν στην κατάκτηση του υπέρτατου. Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης θα επικαλεστεί τον Πλάτωνα: «και ο Πλάτωνας αποδεικνύει ότι η ηδονή δεν είναι το υπέρτατο αγαθό. Λέει δηλαδή ο Πλάτωνας ότι ο ηδονικός βίος είναι πιο άξιος επιλογής και προτίμησης αν συνδυάζεται με τη φρόνηση παρά χωρίς αυτήν» (1172b 2, 33-36).
 
Κατά τον Πλάτωνα η ηδονή (από μόνη της) δεν μπορεί να αποτελεί υπέρτατο αγαθό, αφού δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κάτι ιδανικό, αν δε συνδυαστεί με τη φρόνηση. Πράγματι, η αναζήτηση της ηδονής που ξεπερνά τα μέτρα του φρόνιμου ανθρώπου, όχι μόνο δεν μπορεί να ταυτιστεί με το υπέρτατο αγαθό, αλλά μπορεί να αποδειχθεί εξόχως επιζήμια, έως αυτοκαταστροφική.
 
Με άλλα λόγια, η ηδονή δεν αποτελεί καθαυτό αγαθό, αφού νοηματοδοτείται ως κάτι θετικό μόνο εφόσον συνδυαστεί με κάτι άλλο (εδώ τη φρόνηση). Η έλλειψη της αυτοτέλειας αναφορικά με τα αποτελέσματα της ηδονής, η οποία χρειάζεται πάντα και κάτι ακόμη για να φτάσει στο υπέρτατο, σηματοδοτεί τον ανάμεικτο βίο που θέλει την αναζήτηση της ηδονής ως αγαθού με την προϋπόθεση ότι θα συνδυαστεί με κάτι άλλο προκειμένου να επιδράσει ευεργετικά.
 
Ο Αριστοτέλης σχολιάζει: «Αν όμως ο ανάμεικτος βίος είναι καλύτερος, τότε η ηδονή δεν είναι το υπέρτατο αγαθό· γιατί το υπέρτατο αγαθό δε γίνεται με κανενός είδους προσθήκη πιο άξιο επιλογής και προτίμησης. Είναι όμως, επίσης, φανερό ότι κανένα άλλο αγαθό δεν μπορεί να είναι το υπέρτατο, αν αυτό γίνεται πιο άξιο επιλογής και προτίμησης με την προσθήκη οποιουδήποτε πράγματος που είναι αγαθό καθεαυτό. Ποιο λοιπόν αγαθό –αγαθό στο οποίο να μπορούμε και εμείς ως άνθρωποι να έχουμε συμμετοχή– είναι αυτού του είδους; Γιατί, βέβαια, τέτοιας λογής είναι αυτό που αναζητούμε» (1172b 2, 36-40).
 
Στην ουσία ο Αριστοτέλης συνδέει τις σκέψεις του με το πρώτο βιβλίο των «Ηθικών Νικομαχείων», όπου είχε ξεκαθαρίσει ότι το υπέρτατο (ολικό) αγαθό του ανθρώπου είναι η ευτυχία, η οποία παρουσιάζεται ως ύψιστη ηδονή δίνοντας στον άνθρωπο θεϊκή υπόσταση. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτό σε στέρεες βάσεις πρέπει οπωσδήποτε η ευχαρίστηση να συνδυάζεται με τη σωφροσύνη ακολουθώντας το δρόμο της μεσότητας, στοιχεία που εν τέλει διαμορφώνουν την ηθική αρετή. Από αυτή την άποψη, είναι προφανές ότι και ο Αριστοτέλης (όπως και ο Πλάτωνας) προτείνει ότι η ηδονή πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία ενός άλλου αγαθού (της ηθικής αρετής) προκειμένου να οδηγήσει στην ύψιστη ευτυχία.
 
Οι ηδονές που σχετίζονται με επαίσχυντες πράξεις είναι αδύνατο να οδηγήσουν στην ευτυχία, γιατί στην ουσία δεν είναι ευχάριστες. Η ευχαρίστηση που μπορεί να αντλούν κάποιοι από τέτοιου είδους ηδονές καταδεικνύει τη στρέβλωση του χαρακτήρα τους, δηλαδή την άρνηση της αρετής.
 
Και βέβαια, οι απόψεις αυτών των ανθρώπων στερούνται σοβαρότητας: «Απαντώντας σ’ αυτούς που προβάλλουν ως παράδειγμα τις επονείδιστες ηδονές θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για πράγματα που στην πραγματικότητα δεν είναι ευχάριστα· γιατί αν είναι ευχάριστα σε ανθρώπους που έχουν κακό, γενικά, χαρακτήρα, δε θα πει ότι, πέρα από αυτούς, πρέπει να θεωρηθούν ευχάριστα και για όλους τους άλλους – ακριβώς όπως δεν πρέπει, τα πράγματα που είναι υγιεινά ή γλυκά ή πικρά για τους αρρώστους, να θεωρήσουμε ότι είναι το ίδιο και για τους άλλους, και ούτε πάλι ότι είναι πράγματι λευκά όσα φαίνονται λευκά σ’ αυτούς που υποφέρουν από οφθαλμία» (1173b 3, 24-29).
 
Οι άνθρωποι που στερούνται ηθικής αρετής (με «κακό χαρακτήρα») παρουσιάζονται σαν άρρωστοι των οποίων η άποψη δεν έχει σημασία, αφού προέρχεται από τη στρέβλωση της αρρώστιας τους. Θα έλεγε κανείς ότι πάσχουν από ψυχική ανισορροπία, καθώς δεν κατευθύνονται από τη μεσότητα που ορίζει η ηθική αρετή.
 
Ο Αριστοτέλης θα προτείνει και μια ακόμη απάντηση προς αυτούς τους ανθρώπους: «Θα μπορούσε, επίσης, κανείς να απαντήσει και έτσι, ότι οι ηδονές είναι βέβαια, επιθυμητές και άξιες επιλογής και προτίμησης, όχι όμως και αυτές που προέρχονται από τέτοιου είδους πράγματα – ακριβώς όπως είναι επιθυμητός και ο πλούτος, όχι όμως ως ανταμοιβή προδοσίας, το ίδιο και η υγεία, όχι όμως ως επακόλουθο κατανάλωσης οποιασδήποτε τροφής» (1173b 3, 29-32).
 
Και θα δώσει και τρίτη απάντηση: «Μπορεί, επίσης, κανείς να απαντήσει κι έτσι, ότι υπάρχουν διάφορα είδη ηδονής· άλλες, πράγματι, είναι οι ηδονές που προέρχονται από ωραία πράγματα και άλλες αυτές που προέρχονται από άσχημα πράγματα, και ούτε είναι δυνατό να νιώσει κανείς την ηδονή του δικαίου, αν δεν είναι δίκαιος, όπως δεν μπορεί να νιώσει την ηδονή του μουσικού, αν δεν είναι μουσικός, και ούτω καθεξής» (1173b 3, 32-36).
 
Το επιθυμητό των ηδονών δε συνεπάγεται και την άκριτη αποδοχή τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι επονείδιστες ηδονές πρέπει να απορρίπτονται ως ανεπιθύμητες στρεβλώσεις. Είναι όμορφο να ακούει κανείς επαινετικά λόγια, αλλά όχι να γίνεται θύμα του κόλακα: «Η διαφορά, εξάλλου, που υπάρχει ανάμεσα στο φίλο και στον κόλακα κάνει φανερό ότι η ηδονή δεν είναι πάντοτε κάτι το αγαθό ή ότι υπάρχουν περισσότερα είδη ηδονής· γιατί ενώ η συναναστροφή του φίλου φαίνεται ότι έχει ως στόχο της το αγαθό, η συναναστροφή του κόλακα έχει ως στόχο της την ευχαρίστηση, και ο μεν κόλακας ψέγεται, ενώ το φίλο τον επαινούμε, γιατί η συναναστροφή του αποβλέπει σε άλλα πράγματα» (1173b 3, 37-40).
 
Η διαφορά ανάμεσα στο φίλο και στον κόλακα έχει να κάνει με την ποιότητα της ευχαρίστησης που προσφέρει ο καθένας. Γι’ αυτό η συναναστροφή του φίλου «έχει ως στόχο της το αγαθό», ενώ του κόλακα την «ευχαρίστηση». Η διαφοροποίηση των εννοιών (αγαθό-ευχαρίστηση) καταδεικνύει τη διαφοροποίηση της ποιότητας (και κατ’ επέκταση της ωφέλειας) των δύο περιπτώσεων. Κανείς δε θέλει τον κόλακα, όμως όλοι επιθυμούν το φίλο.
 
Με τον ίδιο τρόπο, κανείς δε θα ήθελε να έχει για πάντα το μυαλό ενός παιδιού, ακόμη κι αν του εγγυόταν ότι θα έτρωγε τις καλύτερες σοκολάτες: «κανείς δε θα ήθελε να ζει έχοντας σε όλη του τη ζωή το μυαλό ενός παιδιού, ακόμη κι αν θα μπορούσε να ευχαριστιέται στο μέγιστο βαθμό με τα πράγματα με τα οποία ευχαριστιούνται τα παιδιά». (1174a 3, 1-3).
 
Το τελικό συμπέρασμα είναι έτοιμο να διατυπωθεί: «έγινε φανερό ότι η ηδονή δεν είναι το ύψιστο αγαθό, αλλά και ότι κάθε ηδονή δεν είναι άξια επιλογής και προτίμησης» (1174a 3, 10-11). Ο άνθρωπος που αδυνατεί να διακρίνει τις ανάξιες λόγου ηδονές και τις επιδιώκει αντλώντας από αυτές ευχαρίστηση είναι το θύμα του κακού του χαρακτήρα. Εν τέλει, δε θα γνωρίσει ποτέ το μεγαλείο της πραγματικής ευτυχίας.
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια

Τα αυτονόητα

Πολλά θα έπρεπε να είναι αυτονόητα, φανερά, ευδιάκριτα. Δεν είναι!

Για να μπορείς να σκεφτείς πραγματικά, θα πρέπει να έχεις ένα απελευθερωμένο νου. Δεν έχεις, γιατί ο νους όλων μας έχει προγραμματιστεί, έχει διαμορφωθεί ασυνείδητα. Λέγεται "σχολειοποίηση", "κοινωνικοποίηση".

Για να μπορείς να αποφασίζεις θα πρέπει να έχεις επιλογές. Δεν έχεις ιδιαίτερα, γιατί έχεις εξαναγκασμούς, υποχρεώσεις, βαρίδια που ποτέ δεν αμφισβήτησες. Άλλωστε, πρέπει να παραμένουμε γρανάζια της μηχανής.

 
Πολλά από αυτά παραμένουν αόρατα και μπερδεμένα. Όπου κι αν κοιτάξεις, υπάρχει κάποιο κρυμμένο προγραμματάκι που τρέχει στα παρασκήνια, που δεν ήξερες καν πως υπήρχει (μέχρι να το βρεις) ή πώς βρέθηκε εκεί.
 
Ποτέ, κανένας από τους δασκάλους μου ή τους νεοφώτιστους αφυπνιστές μου δεν μού είπε πόσο πονάει το να ανοίγουν τα μάτια σου, να βλέπεις αυτόν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι:

ΚΑΙ την απάνθρωπη βαρβαρότητα, τον αποπροσανατολισμό, τη ματαιότητά του,
ΚΑΙ την μαγική, εξωπραγματική ομορφιά του.
Και όλα ταυτόχρονα!

Αν δεν προετοιμαστείς κατάλληλα, τρελαίνεσαι!

Είναι ακόμα νωρίς… πάω να φτιάξω δεύτερο καφέ. Πριν ξεκινήσει κάποιος επόμενος πόλεμος που έχουν ανάγκη οι αποπροσανατολισμένοι για να αισθάνονται ασφαλείς στα κλουβιά τους. Ευνουχισμένοι δάσκαλοι, πολιτικοί, ειδικοί και μη, όλοι έχουν μια απάντηση και μια επιβολή για το πώς να ζήσεις τη ζωή σου ενώ δεν τα έχουν βρει με τη δική τους.

Ίσως καταφέρω να εξακολουθώ να ανοίγω τα μάτια μου… Ουπς, αυτό πάει κόντρα σε πολλά εγκατεστημένα προγράμματα!
 
Και γιατί τα γράφω όλ' αυτά; Πάντα πρέπει να απαντάω όλες τις ερωτήσεις μου.... 
 
Μα επειδή έχουν πείσει τους "περίεργους" αυτού του κόσμου πως είναι τρελοί, πως είναι μόνοι. Το κάνουν αιώνες τώρα! Κι εγώ θέλω να τους πω πως δεν είναι. Είμαστε πολλοί, απλά δεν μάς προβάλλει το κατεστημένο. Φυσικό ε;
 
Αυτοί με τη μικρότερη δύναμη κατέχουν τη μεγαλύτερη εξουσία. Σκέψου το...

Να Γνωρίζεις ότι…

Η Πραγματικότητα είναι πέρα από αντιλήψεις, πέρα από την ανθρώπινη σκέψη, πέρα από τα φαινόμενα των αισθήσεων… όλα αυτά, αν και στηρίζονται στην Πραγματικότητα δεν είναι παρά λάμψεις ονείρου και σχήματα της φαντασίας, μην τα θεωρείς αληθινά.
 
Ο Αληθινός Νους είναι Άμεση Πλήρης Γνώση του Είναι κι έτσι δεν υπάρχει καμιά «κίνηση» μέσα του… Η αντίληψη, ο νους των ανθρώπων, που είναι συνεχώς σε κίνηση προσπαθεί συνεχώς να κατακτήσει την γνώση, την πραγματικότητα, αλλά πάντα εξαντλείται στον δικό του περιορισμένο χώρο, στις δικές του κατασκευές… όλα αυτά είναι όνειρο.
Όλα όσα εμφανίζονται στο Αιώνιο Φόντο της Ύπαρξής σου, αλληλουχία σκέψεων, συναισθήματα, αισθήσεις και σωματικές δραστηριότητες, είναι ροές φαινομένων, που έχουν τις αιτίες τους και πορεύονται στην εκπλήρωσή τους… όλα είναι παροδικά. Αυτό που Απομένει είναι η Δική σου Αιώνια Παρουσία.
Πρέπει να γνωρίζεις ότι όλα Ρέουν σύμφωνα με τον Νόμο του Κόσμου… Όλα έχουν τις αιτίες τους κι όλα κατευθύνονται στον προορισμό τους… Ακολούθησε το Ρεύμα, σε οδηγεί εκεί ακριβώς που πρέπει να πας… μην κρίνεις με τα δικά σου μικρά μέτρα αυτό που υπερβαίνει την κατανόησή σου.
Όλα σου δείχνουν το Αιώνιο που Υπάρχει πίσω από τα φαινόμενα… μην μένεις στην επιφάνεια και μην σκορπίζεσαι στις φαντασίες.
Η Αλήθεια κι η Πνευματική Πρόοδος έχουν αντίθετη κατεύθυνση από τις υλικές επιδιώξεις… μην βάζεις αλυσίδες στον εαυτό σου προσκολλώμενος σε εξωτερικά πράγματα.
Όλα είναι πρόσκαιρα, και λύπες και χαρές, και όνειρα και πραγματοποιήσεις… Αναζήτησε το Αιώνιο πίσω από όλα τα παροδικά φαινόμενα… Εδώ είναι η Γνώση, η Πληρότητα, η Μακαριότητα.
Μόνο το Αιώνιο Υπάρχει… όσο κι αν τα όντα, μέσα στην άγνοιά τους, αρπάζονται από τα φαινόμενα…
Πρέπει να Γνωρίζεις ότι όλα στο σύμπαν βαδίζουν στον Δρόμο της Αιωνιότητας, ακόμα κι αν πρέπει να κάνουν χιλιάδες κύκλους για να ανακαλύψουν ότι από την αρχή είναι Εδώ, έστω κι αν σπαταλήσουν χιλιάδες χρόνια μέσα στο όνειρο του κόσμου.
Τελικά, τα πράγματα γίνονται μόνα τους, ακόμα κι όταν μέσα στην άγνοιά μας, εναντιωνόμαστε.

Θρησκεία: Μια συνταγή αυτοεξαπάτησης

Φαντάζει απίθανο η θρησκεία, από τα θεμέλιά της έως τα τελευταία παρακλάδια της, να μην αποτελεί τίποτε περισσότερο από ένα φαινόμενο αμιγούς αυτοεξαπάτησης· αλλά το γεγονός και μόνο ότι υπάρχει η έστω θεωρητική πιθανότητα να ισχύει κάτι τέτοιο δείχνει το εύρος της προσβολής της από δυνάμεις αυτοεξαπάτησης. Μια πρόχειρη ματιά στις κυριότερες θρησκείες αρκεί για να αντιληφθούμε ότι περιλαμβάνουν πολύ περισσότερες ανοησίες παρά εξ αποκαλύψεως αλήθειες.

Μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των θρησκειών της Δύσης (και ορισμένων της Ανατολής) είναι τα εξής:

Η ομάδα σας έχει προνομιακή θέση στο Σύμπαν

Η άποψη αυτή προβάλλεται από τις περισσότερες θρησκείες. Σε άλλες οι πιστοί είναι τα γνήσια τέκνα της Δημιουργίας και οι άπιστοι εκφυλισμένα κτήνη, και σε άλλες οι πιστοί ανήκουν στον «περιούσιο λαό», είτε λόγω της εθνοτικής τους καταγωγής (ιουδαϊκή) είτε λόγω της πρόσδεσής τους στο άρμα του ενός ή του άλλου προφήτη (Ιησούς, Μωάμεθ). Για τον πιστό, ένα σύστημα σκέψης που τον τοποθετεί σε περίοπτη θέση, ενισχύοντας την αυτοεικόνα του, μπορεί να του φανεί χρήσιμο στις αλληλεπιδράσεις με τους γύρω του. Για να είμαστε πάντως δίκαιοι απέναντι στις ανεπάρκειες της θρησκείας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι επί πολλές χιλιάδες χρόνια δεν υπήρχε κατ’ ουσίαν τίποτε άλλο. Όσο, όμως, και αν δεν υπήρχαν οργανωμένες επιστήμες, ούτε βέβαια Νεύτωνας ή Δαρβίνος, αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να δικαιολογήσει τις ισχυρές εγωκεντρικές μεροληψίες των διάφορων θρησκειών.

Κάθε λογής απίθανα πράγματα

Παραδείγματος χάριν, υπάρχει μεταθανάτια ζωή· κάποιο υπερβατικό πνεύμα που ελέγχει τα πάντα, αλλά είναι δεκτικό στην πειθώ των ανθρώπων γύρω από καθ’ όλα τετριμμένα πράγματα- ένας προφήτης ικανός να κάνει θαύματα, όπως να χωρίζει τα ύδατα της θάλασσας, να ανασταίνει νεκρούς ή να απελευθερώνει τις μάζες· ένας προφήτης που προέκυψε με παρθενογένεση, γιος του ίδιου του Θεού, και ο οποίος ανασταίνεται τρεις ημέρες μετά τον θάνατό του· και πάει λέγοντας. Όταν κανείς αποδεχθεί έστω και λίγες από αυτές τις ιδέες, παύουν σχεδόν να υφίστανται όρια στο τι είναι δυνατόν να πιστέψει —και ασήμαντες λεπτομέρειες μπορούν να αναδειχθούν σε κρίσιμα στοιχεία του δόγματος.

Στο υπέρτατο πνεύμα δίνεται συνήθως ανδρικό όνομα, πιθανόν λόγω της επιθυμίας να παρουσιαστεί ως ένας φοβερός δυνάστης.

Από βιολογική άποψη, ωστόσο, αυτό φαντάζει αντίξοο. Δεν υπάρχουν στη Φύση πλάσματα τα οποία να απαρτίζονται αποκλειστικά από αρσενικά άτομα. Ούτε ένα. Μόνο τα θηλυκά έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγονται μόνα τους. Στην εξελικτική ιστορία της ζωής, τα θηλυκά άτομα εμφανίστηκαν πριν από τα αρσενικά, και έως σήμερα παραμένουν, από τη σκοπιά της βιολογίας, το κρίσιμο φύλο. Το υπέρτατο πνεύμα θα πρέπει να ερμηνεύεται πρωτίστως ως θηλυκού γένους. Ένας θεός αρσενικού γένους συνδυάζει πολλά ανεπιθύμητα γνωρίσματα, μεταξύ των οποίων η ασπλαχνία και η επιθετικότητα που συχνά επιδεικνύουν οι άνδρες, αλλά και η μικρότερη συμβολή στην τεκνοποίηση και στην ανατροφή των παιδιών. Όλα αυτά συμβάλλουν σε μια σειρά από αποτρόπαιες συμπεριφορές, όπως η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων από «άγαμους» ιερείς, η πρόδηλη εχθρότητα απέναντι στα γυναικεία συμφέροντα —ιδίως στις προσπάθειες των γυναικών να ελέγξουν τη σεξουαλικότητά τους και τον ρυθμό αναπαραγωγής τους (αποχή από το σεξ, άμβλωση, εξωσωματική γονιμοποίηση κ.λπ.)—, τα εγκλήματα τιμής και οι κάθε λογής πράξεις βίας κατά γυναικών, μεταξύ των οποίων οι μαζικοί βιασμοί εν μέσω πολέμων που διαπράττονται στο όνομα του Θεού.

Η θεοποίηση ενός προφήτη

Η θεοποίηση του Ιησού τον διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους προφήτες του ιουδαϊσμού και του μουσουλμανισμού. Η άμωμος σύλληψή του, τα θαύματα που του αποδίδονται και, φυσικά, η παροδικότητα του θανάτου του συνέβαλαν να αναδειχθεί σε ένα από τα τρία κεντρικά πρόσωπα του δράματος: Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Η καταγραφή της ιστορίας του Ιησού έγινε μετά τον θάνατό του, όταν ο χριστιανισμός ήταν μια μικρή αίρεση που τελούσε υπό διωγμόν. Η πίστη στη θεία φύση του αναδείχθηκε στην κρίσιμη δοκιμασία που εξύψωνε την ομάδα και συνάμα περιόριζε το μέγεθος της. Όσο μεγαλύτερος γίνεται ο Ιησούς τόσο σμικρύνεται ο Θεός. Όχι μόνο έχουν πάψει να υπάρχουν άλλοι θεοί, αλλά και ο ένας αληθινός Θεός έχει παραχωρήσει μεγάλο μέρος της παντοδυναμίας του σε έναν (κατά το ήμισυ) άνθρωπο.

Αξίζει να σημειωθεί ένα μάλλον οξύμωρο γεγονός: Όσο περισσότερο θεοποιείται ο προφήτης τόσο μικρότερη προσοχή δίνεται στη διδασκαλία του, καθώς εκείνο που αποκτά κρίσιμη σημασία δεν είναι το κατά πόσον κανείς ακολουθεί ή όχι τα διδάγματά του, αλλά το αν πιστεύει ή όχι στη θεία φύση του. «Πιστεύω σε σένα, Χριστέ μου, πιστεύω ότι είσαι ο Κύριος, ο σωτήρας μου». Πράγματι. Αλλά πιστεύεις άραγε και ότι είναι μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι οι πράοι θα κληρονομήσουν τη γη, ότι οφείλεις να συμπεριφέρεσαι σε όλους τους άλλους όπως θα ήθελες να σου συμπεριφέρονται εκείνοι κ.ο.κ.; Πολύ αμφιβάλλω. Επιπλέον, η θεοποίηση του Ιησού διευκολύνει την πίστη σε προδήλως παράλογα πράγματα, όπως η διαμεσολαβητική προσευχή. Ο Ιησούς παίρνει θέση δίπλα στον Θεό ως κάποιος από τον οποίο μπορεί κανείς να ζητά χάρες, ασχέτως πόσοι νόμοι της Φύσης πρέπει να παραβιαστούν στην πορεία (και οι καθολικοί προσθέτουν άλλο ένα όνομα στον κατάλογο, τη μητέρα του Ιησού, Παρθένο Μαρία). Για τα δεδομένα των προφητών, ο Ιησούς έτυχε βάναυσης μεταχείρισης —καρφώθηκε σε έναν σταυρό μέχρι να ξεψυχήσει—, αλλά μη νομίζετε ότι οι αρχαιότεροι αντίστοιχοι προφήτες (ο Ησαΐας, ο Ιερεμίας, ο Ιεζεκιήλ κ.ο.κ.) τα έβρισκαν όλα ρόδινα. Στην εποχή τους συχνά καταδιώκονταν και χλευάζονταν, και μόνο μετά τον θάνατό τους αναγνωρίζονταν ως προφήτες.

Ένα βιβλίο με την εξ αποκαλύφεως αλήθεια του Θεού

Εδώ υπάρχει χώρος για πληθώρα ερμηνειών. Άλλοτε κάθε λέξη του βιβλίου λογίζεται αληθής στην κυριολεξία της, ακόμη και αν αυτό συντελεί σε πλήθος αντιφάσεων μέσα στο βιβλίο καθ’ εαυτό, πόσω μάλλον στον κόσμο ευρύτερα. Αλλοτε επιτρέπονται οι μεταφορικές εξηγήσεις. Συχνά, μάλιστα, τέτοιες εξηγήσεις ενθαρρύνονται, με αποτέλεσμα τα ίδια θεόπνευστα κείμενα να ερμηνεύονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Σε κάθε περίπτωση, σημασία έχει το περιεχόμενο του βιβλίου και η ερμηνεία του να ελέγχονται από εσάς (ή την ομάδα σας). Αν ο Θεός κυριολεκτικά δημιούργησε τον κόσμο σε επτά ημέρες πριν από περίπου 6,000 χρόνια, τότε το σύνολο της αστρονομίας, της γεωλογίας και της εξελικτικής βιολογίας είναι ένα μάτσο ανοησίες. Πράγματι ο Θεός δώρισε αιωνίως τη «γη του Ισραήλ» σε έναν λαό ο οποίος, προ μερικών χιλιάδων ετών, έγραψε ένα βιβλίο υποστηρίζοντας ότι του τη δώρισε;

Η πίστη παραμερίζει τη λογική

Όταν η θρησκευτική πίστη γίνεται αποδεκτή ως η μοναδική οδός προς την αλήθεια, προάγεται ευθέως ο ανορθολογισμός. Μάλιστα, όσοι τολμούν να προσεγγίζουν ορθολογικά τον κόσμο διατρέχουν τον κίνδυνο να κατηγορηθούν για ιεροσυλία. Κατ’ ουσίαν, η απλή πίστη στην εγκυρότητα μιας ιδέας μετατρέπεται σε παράγοντα που καθορίζει την αληθοτιμή της. Το στοιχείο αυτό προστίθεται στον μακρύ κατάλογο των γνωρισμάτων που συμβάλλουν στην άρση των ορθολογικών περιορισμών του θρησκευόμενου νου, παρέχοντας εύφορο έδαφος να ανθίσουν κάθε λογής φαινόμενα εξαπάτησης και αυτοεξαπάτησης.

Εμείς κατέχουμε την αλήθεια

Τέλος, ερχόμαστε στην κρίσιμη, καθολική αυτοεξαπάτηση: Είμαστε το άλας της γης, η ενσάρκωση του καλού. Έχουμε τη μοναδική αληθινή πίστη, η οποία μας εξυψώνει έναντι όλων των άλλων λαών. (Εμείς έχουμε «σωθεί»· εκείνοι όχι.) Η θρησκεία μας κηρύττει την αγάπη για τον κόσμο, ο Θεός μας είναι δίκαιος, άρα οι πράξεις μας δεν μπορούν να είναι κακές εφόσον γίνονται στο όνομα του Θεού. 

Δεδομένης της ευκολίας με την οποία η θρησκεία ολισθαίνει προς την αυτοεξαπάτηση, ποιες δυνάμεις άραγε θα μπορούσαν να επιτείνουν ή να αναχαιτίσουν την τάση αυτή; Ένας σημαντικός παράγοντας αφορά τον βαθμό σύνδεσης της θρησκείας με την εξουσία. Ένας άλλος είναι ο θρησκευτικός κατακερματισμός. Σχεδόν όλες οι θρησκείες αξιώνουν από τους πιστούς τους να ζευγαρώνουν με ομοθρήσκους: ως εκ τούτου, ο κατακερματισμός αναμένεται να συντελεί σε διαομαδικές συγκρούσεις επί ελασσονών δογματικών διαφορών. Απ’ ό,τι φαίνεται, το παρασιτικό φορτίο —η μέση πίεση που ασκείται στο κοινωνικό σύνολο από την παρουσία συνεξελισσόμενων παρασίτων— μπορεί να αποτελέσει έναν σημαντικό παράγοντα κατακερματισμού των θρησκειών και ενίσχυσης της αυτοεξαπάτησης. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις υπέρ της θετικής συσχέτισης ανάμεσα στο παρασιτικό φορτίο και στον θρησκευτικό κατακερματισμό, αλλά οι ενδείξεις υπέρ της σύνδεσης με την αυτοεξαπάτηση δεν είναι εξίσου ισχυρές.
 
Ρόμπερτ Τρίβερς

Δίνουμε πραγματικά στους άλλους την ελευθερία να αλλάξουν;

Οι περισσότεροι αναγνώστες ενός κειμένου σχετικά με τη βελτίωση των ανθρωπίνων σχέσεων, θα ενδιαφέρονται κατά πάσα πιθανότητα για κάποιου είδους προσωπική αλλαγή σε ένα βαθμό. Μπορεί να θέλουμε ποιοτικότερες σχέσεις, να αλλάξουμε μια παλιά συνήθεια ή να υιοθετήσουμε καλύτερη συμπεριφορά.

Ακόμη μπορεί απλά να θέλουμε να μάθουμε κάτι νέο. Σε αυτή τη διαδικασία επίτευξης νέων στόχων, συνήθως επιθυμούμε οι άλλοι να μας υποστηρίζουν και να μας δίνουν την προσωπική ελευθερία και το χώρο ώστε να διανύσουμε αυτή την περίοδο των αλλαγών με όσο το δυνατόν περισσότερη επιτυχία. Όταν όμως συμβαίνει το αντίθετο, όταν δηλαδή πρόκειται να έρθει η δική μας η σειρά να στηρίξουμε τους άλλους σε μια προσωπική τους αλλαγή, πόσο πρόθυμοι είμαστε να το κάνουμε;

Αν για παράδειγμα ένας πολιτικός αλλάξει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, θα κατηγορηθεί ότι είναι αφερέγγυος καθώς το πολιτικό σύστημα στηρίζεται σε βαθιά παγιωμένες απόψεις και στην όποια σταθερότητα αυτές προσφέρουν. Υπάρχουν όμως και αντίστοιχες περιπτώσεις που δεν είναι ορατές στο κοινό, όπως για παράδειγμα εντός ενός γάμου, όπου πολλοί σύντροφοι θέλουν να επισκεφθούν κάποιο σύμβουλο ώστε να τους καθοδηγήσει για να γίνουν καλύτεροι με το ταίρι τους, πιστεύοντας ότι έτσι ο σύντροφός τους θα ευχαριστηθεί περισσότερο από την αλλαγή.

Ωστόσο, πολύ συχνά έρχονται αντιμέτωποι με μια δυσάρεστη αλήθεια, η οποία είναι εντελώς αντίθετη από το προσδοκώμενο. Οι σύντροφοι βρίσκονται δυσαρεστημένοι ακόμη κι αν η συμπεριφορά του ή της συζύγου τους έχει βελτιωθεί ορατά κι αυτό γίνεται γιατί θεωρούν ότι αυτό συμβαίνει επειδή τους το είπε ο θεραπευτής τους. Με άλλα λόγια, για εκείνους η θετική αλλαγή στη συμπεριφορά του συντρόφου τους δεν έχει την ίδια αξία, επειδή έχει υποδειχθεί από κάποιον άλλο.

Αυτό μπορεί να συμβεί και σε διάφορες ακόμη περιπτώσεις όπως για παράδειγμα όταν ένας εσωστρεφής συνάδελφος εμφανίσει ξαφνικά την επιθυμία να εξασκήσει τις ηγετικές του ικανότητες γιατί κατά τη γνώμη κάποιων “δεν έχει τα προσόντα”. Στον αντίποδα των σχεσιακών συμπλεγμάτων (και ίσως της τοξικότητας), ο ένας σύντροφος μπορεί να κριτικάρει τον άλλο επειδή δεν ανοίγεται συναισθηματικά εκφράζοντας αυτά που αισθάνεται, ωστόσο όταν αυτό συμβεί, ο σύντροφος που εξέφρασε τον εαυτό του δέχεται κριτική για αυτό που νιώθει.

Έχουμε δει ακόμη πολλές φορές συντρόφους να παραπονιούνται ότι το ζευγάρι τους δεν είναι καθόλου ανεξάρτητο μέσα στη σχέση και μόλις εκείνοι ξεκινήσουν να βγαίνουν με φίλους (και να κάνουν ουσιαστικά αυτό που τους ζήτησε ο σύντροφός τους θεωρώντας ότι αυτό θα τους ευχαριστήσει) να βρεθούν μπροστά στη δυσάρεστη έκπληξη της ζήλιας ή του θυμού του συντρόφου τους, ο οποίος “ζητάει” την προσοχή.

Θέλουμε στ’ αλήθεια να αλλάξουν προς το καλύτερο οι άλλοι;

Είτε μας αρέσει είτε όχι, η αλλαγή, ακόμη και η θετική, επιφέρει άγχος. Και το άγχος δεν είναι αρεστό στους περισσότερους από εμάς. Μπορεί να μην το αντιλαμβανόμαστε αλλά το άγχος καθορίζει τη συμπεριφορά μας σε μεγάλο βαθμό και έτσι για να διατηρήσουμε τα επίπεδα του άγχους χαμηλά, προτιμούμε ασυνείδητα να παραμένουν οι σχέσεις μας στο επίπεδο που βρίσκονται ακόμη κι αν είναι δυσλειτουργικές.

Επομένως γιατί δεν θέλουμε τις αλλαγές; Οι παρακάτω είναι μερικοί πιθανοί λόγοι και σκέψεις που μπορεί να κάνουμε πάνω στο ζήτημα:

1. Αν κάποιος αλλάξει, δεν θα έχουμε τη δικαιολογία να μη τον συμπαθούμε πια.

2. Αν ο σύντροφός μου αλλάξει, θα πρέπει κι εγώ να αλλάξω, να βελτιώσω τον εαυτό μου και να αναλάβω την ευθύνη της δικής μου συμπεριφοράς.

3. Δεν θέλω να αλλάξω την οπτική μου και να “ξεβολευτώ”.

4. Αν πιστέψω στη θετική αλλαγή αυτού του ανθρώπου και τελικά δεν ισχύει, μπορεί να πληγωθώ.

Όμως, όση δυσπιστία και απροθυμία αν έχουμε στην αλλαγή των άλλων καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε να υιοθετήσουμε μια πιο υποστηρικτική στάση απέναντί τους καθώς αυτό θα βοηθήσει και εμάς τους ίδιους. Επομένως:

1. Επιτρέψτε στους άλλους να αλλάξουν χωρίς να υποδεικνύετε συνέχεια τα λάθη του παρελθόντος και χωρίς να είστε σαρκαστικοί απέναντί τους.

2. Eπιτρέψτε στους άλλους να δουν μια διαφορετική και βελτιωμένη πλευρά του εαυτού τους η οποία δεν είναι επιβλαβής για εκείνους.

3. Επιτρέψτε στους άλλους να έχουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους την οποία θέλουν να κατακτήσουν.

4. Επιτρέψτε τους να σας εκφράσουν και να μοιραστούν μαζί σας τους λόγους που θέλουν να αλλάξουν.

Μια ακόμη αρχή της συμπεριφορικής ενεργοποίησης είναι ότι η επιτυχής αλλαγή μπορεί να επέλθει με μικρούς στόχους κάθε φορά και με υπομονή. Η αλλαγή είναι αρκετά δύσκολη και επίπονη όταν την εφαρμόζουμε στον εαυτό μας, επομένως μπείτε στη θέση του άλλου και διαχειριστείτε το άγχος σας βοηθώντας τον σε αυτό το σπουδαίο ταξίδι του για μια καλύτερη καθημερινότητά του.

Ηλεκτρική ενέργεια από βακτηριοφάγους ιούς

Ακίνδυνοι ιοί μπορούν να μετατραπούν σε υλικά παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με τρόπο περιβαλλοντικά φιλικότερο από τις συμβατικές μπαταρίες, σύμφωνα με νέα έρευνα.
 
Μια ηλεκτρογεννήτρια σε μέγεθος γραμματοσήμου δημιουργημένη από αυτούς τους ιούς μπορεί να τροφοδοτήσει με ενέργεια μια μικρή οθόνη υγρών κρυστάλλων και να παράξει το ένα τέταρτο του βολτάζ μιας μπαταρίας ΑΑΑ.

Ο βακτηριοφάγος Μ13 έχει μήκος 880 νανομέτρων και διάμετρο 6,6 νανομέτρων. Είναι επικαλυμμένος με 2.700 ηλεκτρικά φορτισμένες πρωτεΐνες που διευκολύνουν τους επιστήμονες να χρησιμοποιήσουν τους ιούς ως πιεζοηλεκτρικές νανοΐνες.
 
Ο πιεζοηλεκτρισμός είναι η ιδιότητα κάποιων υλικών (κυρίως κρυσταλλικών υλικών αλλά και μερικών κεραμικών υλικών) να παράγουν ηλεκτρική τάση όταν δέχονται κάποια μηχανική τάση/πίεση ή ταλάντωση.
 
Η μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική μοιάζει ως ένα βαθμό με τον τρόπο που τα φωτοβολταϊκά παράγουν ηλεκτρισμό από το ηλιακό φως.
 
Οι ερευνητές ενδιαφέρονται στην εφαρμογή του πιεζοηλεκτρισμού σε καθημερινές λειτουργίες. Κάποιος λόγου χάρη θα μπορούσε να παράξει ηλεκτρική ενέργεια περπατώντας, μέσω λεπτών πιεζοηλεκτρικών υμενίων στις σόλες των παπουτσιών.
 
Το πρόβλημα με τα πιεζοηλεκτρικά υλικά είναι η τοξικότητα των υλικών που απαιτούνται για την κατασκευή τους, αλλά και η πολυπλοκότητα κατασκευή τους, γεγονός που περιορίζει τη διάδοσή τους.
 
Ωστόσο, ερευνητές του Εθνικού Εργαστηρίου Λόρενς Μπέρκλεϋ του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ παρατήρησαν ότι πιεζοηλεκτρικές ιδιότητες έχουν και φυσικά υλικά όπως τα οστά.
 
Έτσι, κατασκεύασαν μια καινοτόμο πιεζοηλεκτρική ουσία από γενετικά μεταλλαγμένους ιούς. Πρόκειται για τον βακτηριοφάγο ιό Μ13, ο οποίος επιτίθεται μόνο σε βακτήρια και όχι στον άνθρωπο.
 
Ο Μ13 αναπαράγεται κατά εκατομμύρια φορές εντός ορισμένων ωρών όταν διοχετευτεί μέσα σε βακτήρια, με τη διάταξη του στελεχών του ιού να είναι συμμετρική. Επίσης, είναι εύκολη η γενετική του μετάλλαξη.
 
Όταν οι επιστήμονες δημιούργησαν ένα ηλεκτρικό πεδίο σε έναν υμένα ιών Μ13, σπειροειδείς πρωτεΐνες που καλύπτουν τον ιό αντέδρασαν, σημάδι ενεργοποίησης του πιεζοηλεκτρικού φαινομένου.
 
Η πρόσθεση τεσσάρων αρνητικά φορτισμένων αμινοξέων στη μια πλευρά των σπειροειδών πρωτεϊνών αύξησαν την πιεζοηλεκτρική ισχύ μέσω της ενίσχυσης της διαφοράς του θετικού και αρνητικού ηλεκτρικού φορτίου.
 
Η τοποθέτηση 20 λεπτών φύλλων του ιού σε αλλεπάλληλα στρώματα και η εν συνεχεία τοποθέτηση του φιλμ ανάμεσα σε δύο επιχρυσωμένα ηλεκτρόδια, παρήγαγε ρεύμα έως 6 nA και 400 mV, ενέργεια ικανή να τροφοδοτήσει μια οθόνη υγρών κρυστάλλων.

Επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι ανέστρεψαν τη ροή του χρόνου σε κβαντικό υπολογιστή

Ερευνητές από το Ινστιτούτο Φυσικής και Τεχνολογίας της Μόσχας συνεργάστηκαν με συναδέλφους από τις ΗΠΑ και την Ελβετία και έφεραν την κατάσταση ενός κβαντικού υπολογιστή στο παρελθόν, για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Υπολόγισαν επίσης την πιθανότητα ενός ηλεκτρονίου σε κενό διαστρικό χώρο να ταξιδέψει αυθόρμητα πίσω στο πρόσφατο παρελθόν του. Η μελέτη δημοσιεύεται στο Scientific Reports.
 
«Είναι ένα από μια σειρά δημοσιεύσεων σχετικά με τη δυνατότητα παραβίασης του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής. Ο νόμος αυτός συνδέεται στενά με την έννοια του βέλους του χρόνου που θέτει την μονόδρομη κατεύθυνση του χρόνου από το παρελθόν στο μέλλον.» δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης Gordey Lesovik, ο οποίος είναι επικεφαλής του Εργαστηρίου Φυσικής της Κβαντικής Πληροφορικής στην MIPT. 
 
«Τον Δεκέμβριο του 2018, δημοσιεύσαμε ένα έγγραφο για την παραβίαση του δεύτερου νόμου μέσω μιας συσκευής που ονομάζεται δαίμονας του Maxwell», δήλωσε ο Lesovik. «Η πιο πρόσφατη δημοσίευση προσεγγίζει το ίδιο πρόβλημα από μια τρίτη γωνία: Δημιουργήσαμε τεχνητά μια κατάσταση που εξελίσσεται προς μια κατεύθυνση αντίθετη προς εκείνη του θερμοδυναμικού βέλους του χρόνου.»
 
Οι επιστήμονες, όπως ανέφεραν, έδειξαν ότι σε ένα κβαντικό υπολογιστή της ΙΒΜ ήταν δυνατό να αναστραφεί αυθόρμητα η εξέλιξη μιας κβαντικής κατάστασης και να κινηθεί προς το παρελθόν αντί προς το μέλλον. Με ένα ειδικό πρόγραμμα λογισμικού τροποποίησαν την κατάσταση του κβαντικού υπολογιστή, έτσι ώστε αυτή να εξελίσσεται προς τα πίσω, δηλαδή από το χάος προς την τάξη (το αντίθετο του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής).
 
Όταν η κβαντική κατάσταση ενέπλεκε δύο qubits, τότε το ποσοστό επιτυχίας για την αναστροφή του χρόνου ήταν 85%, ενώ με τρία qubits – λόγω περισσοτέρων σφαλμάτων στον κβαντικό υπολογιστή – έπεφτε στο 50%.
 
Τι κάνει το μέλλον διαφορετικό από το παρελθόν
Οι περισσότεροι νόμοι της φυσικής δεν κάνουν διάκριση μεταξύ του μέλλοντος και του παρελθόντος. Για παράδειγμα, αφήστε μια εξίσωση να περιγράψει τη σύγκρουση και την ανάκρουση δύο πανομοιότυπων σφαιρών μπιλιάρδου. Εάν ένα κοντινό πλάνο του γεγονότος αυτού καταγραφεί με μία κάμερα και αναπαραχθεί αντίστροφα, μπορεί να αντιπροσωπεύεται από την ίδια εξίσωση. Επιπλέον, δεν είναι δυνατόν να γίνει διάκριση από την καταγραφή εάν έχει υποστεί επεξεργασία ή όχι. Και οι δύο εκδόσεις (θετικός – αρνητικός χρόνος) φαίνεται εύλογες. Φαίνεται ότι οι μπάλες του μπιλιάρδου να αψηφούν την διαισθητική αίσθηση του χρόνου.
 
Εντούτοις, φανταστείτε την καταγραφή μιας σφαίρας που σπάει πάνω σε μια πυραμίδα, με τις μπάλες μπιλιάρδου να διασκορπίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Σε αυτή την περίπτωση, είναι εύκολο να διακρίνετε το πραγματικό σενάριο από την αντίστροφη αναπαραγωγή. Αυτό που κάνει το τελευταίο να φαίνεται τόσο παράλογο είναι η διαισθητική κατανόηση του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής – ένα απομονωμένο σύστημα είτε παραμένει στατικό είτε εξελίσσεται προς μια κατάσταση χάους παρά τάξης.
 
Οι περισσότεροι άλλοι νόμοι της φυσικής δεν εμποδίζουν τις μπάλες του μπιλιάρδου από το να συναρμολογηθούν ξανά, το τσάι που χύθηκε να ρέει πίσω στο φλιτζάνι ή ένα ηφαίστειο να «ξεσπά» στην αντίθετη κατεύθυνση. Αλλά αυτά τα φαινόμενα δεν τηρούνται, διότι θα απαιτούσαν ένα απομονωμένο σύστημα να αναλάβει μια πιο διατεταγμένη κατάσταση (περισσότερη τάξη), χωρίς όμως εξωτερική παρέμβαση, η οποία αντιβαίνει στον δεύτερο νόμο. Η φύση αυτού του νόμου δεν έχει εξηγηθεί λεπτομερώς, αλλά οι ερευνητές έχουν σημειώσει μεγάλη πρόοδο στην κατανόηση των βασικών αρχών πίσω από αυτό.
 
Αυθόρμητη αντιστροφή χρόνου
Οι κβαντικοί φυσικοί του MIPT αποφάσισαν να ελέγξουν αν ο χρόνος θα μπορούσε να αντιστραφεί αυθόρμητα τουλάχιστον για ένα μεμονωμένο σωματίδιο και για ένα μικρό κλάσμα του δευτερολέπτου. Δηλαδή, αντί να συγκρούονται μπάλες μπιλιάρδου, εξέτασαν ένα μοναχικό ηλεκτρόνιο σε κενό διαστρικό χώρο.
 
«Υποθέστε ότι το ηλεκτρόνιο εντοπίζεται όταν αρχίζουμε να το παρατηρούμε.Αυτό σημαίνει ότι είμαστε αρκετά σίγουροι για τη θέση του στο χώρο. Οι νόμοι της κβαντικής μηχανικής μας εμποδίζουν να το γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια, αλλά μπορούμε να περιγράψουμε μια μικρή περιοχή όπου το ηλεκτρόνιο είναι εντοπισμένο «, λέει ο συν-συγγραφέας της μελέτης Andrey Lebedev από το MIPT και το ETH στη Ζυρίχη.
 
Ο φυσικός αυτός εξηγεί ότι η εξέλιξη της κατάστασης των ηλεκτρονίων διέπεται από την εξίσωση του Schrödinger. Αν και δεν κάνει αυτή διάκριση μεταξύ του μέλλοντος και του παρελθόντος, η περιοχή του χώρου που περιέχει το ηλεκτρόνιο θα εξαπλωθεί πολύ γρήγορα. Δηλαδή, το σύστημα τείνει να γίνει πιο χαοτικό. Η αβεβαιότητα της θέσης των ηλεκτρονίων αυξάνεται. Αυτό είναι ανάλογο με την αυξανόμενη διαταραχή σε ένα σύστημα μεγάλης κλίμακας – όπως ένα τραπέζι μπιλιάρδου – λόγω του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής. 
 
Τα τέσσερα στάδια του πραγματικού πειράματος σε έναν κβαντικό υπολογιστή αντικατοπτρίζουν τα στάδια του νοητικού πειράματος που αφορούν ένα ηλεκτρόνιο στο διάστημα και τη φανταστική αναλογία με τις μπάλες μπιλιάρδου. Κάθε ένα από τα τρία συστήματα αρχικά εξελίσσεται από την τάξη προς το χάος, αλλά στη συνέχεια μια τέλεια χρονομετρημένη εξωτερική διαταραχή αντιστρέφει αυτή τη διαδικασία.
 
«Ωστόσο, η εξίσωση του Schrödinger είναι αναστρέψιμη», προσθέτει ο Valerii Vinokur, συν-συγγραφέας της δημοσίευσης, από το Εθνικό Εργαστήριο Argonne των ΗΠΑ «Μαθηματικά σημαίνει ότι υπό ένα ορισμένο μετασχηματισμό που ονομάζεται περίπλοκη σύζευξη, η εξίσωση θα περιγράψει ένα “κηλιδωμένο» ηλεκτρόνιο εντοπισμένο πίσω σε μια μικρή περιοχή του χώρου κατά την ίδια χρονική περίοδο. «Αν και αυτό το φαινόμενο δεν παρατηρείται στη φύση, θα μπορούσε θεωρητικά να συμβεί λόγω μιας τυχαίας διακύμανσης στο κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο που διαπερνά όλο το σύμπαν.
 
Η ομάδα θέλησε να υπολογίσει την πιθανότητα να παρατηρήσει ένα ηλεκτρόνιο «ξεθωριασμένο» σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου που εντοπίζεται αυθόρμητα στο πρόσφατο παρελθόν του. Αποδείχθηκε ότι ακόμα και καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής του σύμπαντος -13,7 δισεκατομμύρια χρόνια-παρατηρώντας 10 δισεκατομμύρια πρόσφατα εντοπισμένα ηλεκτρόνια κάθε δευτερόλεπτο, η αντίστροφη εξέλιξη της κατάστασης του σωματιδίου θα συνέβαινε μόνο μία φορά. Και ακόμη και τότε, το ηλεκτρόνιο δεν θα ταξίδευε περισσότερο από ένα μόλις δέκα δισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου στο παρελθόν.
 
Τα φαινόμενα μεγάλης κλίμακας που περιλαμβάνουν μπάλες μπιλιάρδου και ηφαίστεια προφανώς ξεδιπλώνονται σε πολύ μεγαλύτερα χρονοδιαγράμματα και διαθέτουν εκπληκτικό αριθμό ηλεκτρονίων και άλλων σωματιδίων. Αυτό εξηγεί γιατί δεν παρατηρούμε ότι γέρους να γίνονται νεότεροι ή ένα στίγμα μελάνης να διαχωρίζεται από το χαρτί.

Carl Schmitt: η πολιτική έννοια φίλου & εχθρού

Καρλ Σμιτ: 1888-1985

Το Πολιτικό: αντίθεση φίλου και εχθρού

§1

     Ο Καρλ Σμιτ είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αλλά και όχι λιγότερο αμφιλεγόμενους Γερμανούς διανοητές του 20ου αιώνα. Σήμερα λογίζεται ως ένας από τους κλασικούς της φιλοσοφικο-πολιτικής σκέψης. Οι ιδέες του διακρίνονται για τη μοναδική τους σαφήνεια και συλλαμβάνουν με ασύλληπτη διεισδυτικότητα την κρίση της δεκαετίας του 1920 και εντεύθεν. Πρόκειται για μια καθολική και εκρηκτική κρίση, βασικά χαρακτηριστικά της οποίας επανέρχονται, με τις σύγχρονες αναλογίες, στην παρούσα οδυνηρή περίοδο καθολικής κρίσης. Η θεμελιώδης αντίθεση του Πολιτικού ενυπάρχει, στην υπαρξιακή της σύσταση, ως αντίθεση ή αντιπαράθεση φίλου και εχθρού. Ετούτη η σύλληψη τινάζει στον αέρα όλες τις κανονιστικές θεμελιώσεις των σύγχρονων κοινωνιών, που συντηρούν το σάπιο και διεφθαρμένο των τελευταίων, συγκαλύπτοντάς το.

§2

    Οποιαδήποτε επίκληση του κανονιστικού θεμελίου ή κριτηρίου αποδεικνύεται ένας ελιγμός επικάλυψης –ή παραλυτική αδυναμία διάγνωσης– της φοβερής φθοράς και διαφθοράς της δημόσιας σφαίρας. Η τελευταία τούτη είναι σε τέτοιο βαθμό διαβρωμένη από τα πολυσχιδή συμφέροντα τάξεων, συντεχνιών, πολιτικών ομάδων και αντίστοιχων ιδεολογιών, ώστε οι κυβερνήσεις να έχουν μόνο ένα ρόλο: να υπηρετούν τα ιδιοτελή συμφέροντα των εκάστοτε κυρίαρχων οικονομικών ‒πολιτικών ‒ ιδεολογικών συμμοριών. Έτσι, η χροιά του Πολιτικού, κατά τον Σμίτ, υπερβαίνει την ορισμένη και περιορισμένη λογική των ταξικών συμφερόντων, για να θέσει το πρόβλημα σε μια ευρύτερη και βαθύτερη διάσταση: η πολιτική, κυβερνητική, κρατική έκφραση υπηρετεί ιδιοτελή συμφέροντα των εκάστοτε ανερχομένων στην εξουσία τάξεων ή συντεχνιών χωρίς χρώμα και διάκριση.

§3

     Εάν υποθέσουμε ότι η αντιπαράθεση φίλου και εχθρού συμβολίζει την αντιπαράθεση κράτους και ιδιωτικών συμφερόντων, τότε τα τελευταία είναι εκείνα πάντοτε, που επιβάλλουν την κυριαρχία τους με ολοκληρωτικό τρόπο. Ολοκληρωτικά σημαίνει πως η θετική συμβολή του κράτους, το ευρύτερο καλό του, ταυτίζεται πλήρως με τις βλέψεις και επιλογές αυτών των συμφερόντων. Το δημόσιο συμφέρον, κατ’ αυτό το πνεύμα, δεν μπορεί πλέον να προσδιοριστεί ούτε κατ’ ελάχιστο ως κάτι το καθολικό, ως υπερβαίνον το ιδιωτικό, με αποτέλεσμα να λείπει εκείνο το συνεκτικό αγαθό, που είναι σε θέση να συντονίσει την κοινωνία και να διασφαλίσει την τάξη της. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε πολιτική είναι θνησιγενής και οι εκάστοτε κοινότητες ή κοινωνίες δεν μπορούν να έχουν προδιαγεγραμμένες αξίες και να κινούνται πάνω σε αυτές. Με βάση επομένως την αρχή του φίλου και του εχθρού, ό,τι μπορεί ίσως να εγγυάται ένα είδος συνέχειάς μας ως κοινότητας είναι η δική μας απόφαση υπεράσπισης του εαυτού μας, τουτέστι η εναντίωσή μας και η επικράτησή μας έναντι των άλλων.

§4

     Μια τέτοια επικράτηση, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να είναι απλώς ένας πόλεμος όλων εναντίον όλων, παρά μια προσήλωση στην πολιτική τάξη, στο κράτος, που αυτό καθεαυτό αποτελεί την εγγύηση για τη διασφάλιση οποιασδήποτε άλλης απόλαυσής μας. Ο καθένας λοιπόν, είτε είναι μέλος της μιας ή της άλλης ιδιωτικής ομάδας, κόμματος ή οργάνωσης, προσβλέπει και πάντοτε προσβλέπει στην επικράτηση της πολιτικής τάξης. Και τούτο ισχύει ακόμη περισσότερο, όταν π.χ. η δημοκρατία ή ο φιλελευθερισμός δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως αξίες πολιτικής τάξης, γιατί δεν συμφωνούν αντικειμενικά όλοι οι ορθόφρονες άνθρωποι. Συνακόλουθα, η αναγκαία πολιτική τάξη μπορεί να επιβληθεί μόνο μέσα από τη διαθέσιμη δύναμη ή ισχύ μιας δεδομένης οργανωμένης ομάδας, καθώς η λεγόμενη συναίνεση, σε επίπεδο κοινωνίας, δεν είναι αρκούντως βαθιά, για να λειτουργήσει ως δικαιοκριτικό έρεισμα της πολιτικής τάξης.

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, Οι εικαστικές τέχνες, Μπαρόκ, ροκοκό και ρεαλισμός

Οι μελετητές της ελληνιστικής αισθητικής δανείστηκαν τους όρους «μπαρόκ», «ροκοκό» και «ρεαλισμός» από νεότερους ιστορικούς της τέχνης και τους εφάρμοσαν αναδρομικά για να περιγράψουν ιδιαίτερες αντι-κλασικές τάσεις που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ελληνιστικής τέχνης.
 
Το μπαρόκ ταυτίστηκε με το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ύφος της Σχολής της Περγάμου και εκδηλώθηκε στα πολυάριθμα γλυπτά και αρχιτεκτονικά μνημεία που κόσμησαν την Πέργαμο στα χρόνια του Αττάλου Α΄ και του Ευμένη Β΄. Χαρακτηριστικά του ελληνιστικού μπαρόκ είναι η δραματοποιημένη παρουσίαση μορφών που υποφέρουν, που παλεύουν ή πεθαίνουν (για παράδειγμα το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα και Ο Γαλάτης και η γυναίκα του) ή μορφών που εκτείνονται στον χώρο με έντονες κινήσεις (όπως η Νίκη της Σαμοθράκης).
 
Σε αντίθεση με τη μνημειώδη διάσταση και το υπερβολικό «πάθος» των μπαρόκ αγαλμάτων, στην ελληνιστική εποχή αναπτύχθηκε και μία σαφής προτίμηση για το παιγνιώδες, το ερωτικό και το χαρούμενο. Η προτίμηση αυτή ονομάστηκε ροκοκό και περιγράφει πολυάριθμα αγάλματα ποικίλης θεματικής αλλά σταθερά ανάλαφρης διάθεσης. Βρέφη και παιδιά, σάτυροι, ερωτικά συμπλέγματα, φαύνοι, κένταυροι, νάνοι αποτελούν επανερχόμενα, προσφιλή θέματα του ελληνιστικού ροκοκό. Ένα από τα πιο διάσημα είναι το Αγόρι που πνίγει μια χήνα: εδώ παρακολουθούμε πώς ένα σχετικά βίαιο θέμα αντί να εκφραστεί με το πάθος του μπαρόκ αποπνέει μια ελαφριά, χαριτωμένη διάθεση, προκαλώντας το μειδίαμα του θεατή.
 
Ο ρεαλισμός με την ευρύτερη έννοια αφορά πολλές πτυχές της ελληνιστικής τέχνης. Έτσι η αποφυγή της εξιδανίκευσης και η ταυτόχρονη έμφαση στην ατομική προσωπικότητα στην ελληνιστική προσωπογραφία είναι ένα είδος ρεαλισμού. Επίσης, η συστηματική απεικόνιση λεπτομερειών (οι συσπάσεις του προσώπου, το αίμα που αναβλύζει από μια ανοιχτή πληγή, η πλούσια πτύχωση ενός ενδύματος) μπορεί επίσης να θεωρηθεί έκφανση ρεαλισμού. Όμως στην ελληνιστική τέχνη παρατηρείται και ένα άλλο είδος ρεαλισμού σχετικού με την απεικόνιση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Αυτός ο κοινωνικός ρεαλισμός, που ενίοτε αγγίζει τα όρια του νατουραλισμού, είναι εμφανής σε αγάλματα που αναπαριστούν γερόντισσες, μεθυσμένους, ψαράδες και ποιμένες. Πρόκειται για έργα τέχνης που, αντί να αφηγούνται μύθους ή να παρουσιάζουν εξιδανικευμένες μορφές, μεταφέρουν ζωντανές εικόνες της ελληνιστικής μεγαλούπολης και μεταδίδουν κοινές, καθημερινές εμπειρίες.