Δευτέρα 28 Ιανουαρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Εἰρήνη (346-384)

ΧΟ. εἰ γὰρ ἐκγένοιτ᾽ ἰδεῖν ταύτην με τὴν ἡμέραν [ποτέ]. [στρ.]
πολλὰ γὰρ ἀνεσχόμην
πράγματά τε καὶ στιβάδας
ἃς ἔλαχε Φορμίων·
κοὐκέτ᾽ ἄν μ᾽ εὕροις δικαστὴν δριμὺν οὐδὲ δύσκολον—
ΤΡ. οὐδὲ τοὺς τρόπους γε δήπου σκληρὸν ὥσπερ καὶ πρὸ τοῦ,
350 ΧΟ. ἀλλ᾽ ἁπαλὸν ἄν μ᾽ ἴδοις
καὶ πολὺ νεώτερον ἀπ-
αλλαγέντα πραγμάτων.
καὶ γὰρ ἱκανὸν χρόνον ἀπ-
ολλύμεθα καὶ κατατε-
355 τρίμμεθα πλανώμενοι
εἰς Λύκειον κἀκ Λυκείου σὺν δόρει σὺν ἀσπίδι.
ἀλλ᾽ ὅ τι μάλιστα χαρι-
ούμεθα ποιοῦντες, ἄγε
φράζε· σὲ γὰρ αὐτοκράτορ᾽
360 εἵλετ᾽ ἀγαθή τις ἡμῖν τύχη.

ΤΡ. φέρε δὴ κατίδω πῇ τοὺς λίθους ἀφέλξομεν.
ΕΡ. ὦ μιαρὲ καὶ τόλμηρε, τί ποεῖν διανοεῖ;
ΤΡ. οὐδὲν πονηρόν, ἀλλ᾽ ὅπερ καὶ Κιλλικῶν.
ΕΡ. ἀπόλωλας, ὦ κακόδαιμον. ΤΡ. οὐκοῦν, ἢν λάχω·
365 Ἑρμῆς γὰρ ὢν κλήρῳ ποήσεις οἶδ᾽ ὅτι.
ΕΡ. ἀπόλωλας, ἐξόλωλας. ΤΡ. εἰς τίν᾽ ἡμέραν;
ΕΡ. εἰς αὐτίκα μάλ᾽. ΤΡ. ἀλλ᾽ οὐδὲν ἠμπόληκά πω,
οὔτ᾽ ἄλφιτ᾽ οὔτε τυρόν, ὡς ἀπολούμενος.
ΕΡ. καὶ μὴν ἐπιτέτριψαί γε. ΤΡ. κᾆτα τῷ τρόπῳ
370 οὐκ ᾐσθόμην ἀγαθὸν τοσουτονὶ λαβών;
ΕΡ. ἆρ᾽ οἶσθα θάνατον ὅτι προεῖφ᾽ ὁ Ζεὺς ὃς ἂν
ταύτην ἀνορύττων εὑρεθῇ; ΤΡ. νῦν ἆρά με
ἅπασ᾽ ἀνάγκη ᾽στ᾽ ἀποθανεῖν; ΕΡ. εὖ ἴσθ᾽ ὅτι.
ΤΡ. εἰς χοιρίδιόν μοί νυν δάνεισον τρεῖς δραχμάς·
375 δεῖ γὰρ μυηθῆναί με πρὶν τεθνηκέναι.
ΕΡ. ὦ Ζεῦ κεραυνοβρόντα— ΤΡ. μή, πρὸς τῶν θεῶν,
ἡμῶν κατείπῃς, ἀντιβολῶ σε, δέσποτα.
ΕΡ. οὐκ ἂν σιωπήσαιμι. ΤΡ. ναί, πρὸς τῶν κρεῶν,
ἁγὼ προθύμως σοι φέρων ἀφικόμην.
380 ΕΡ. ἀλλ᾽, ὦ μέλ᾽, ὑπὸ τοῦ Διὸς ἀμαλδυνθήσομαι,
εἰ μὴ τετορήσω ταῦτα καὶ λακήσομαι.
ΤΡ. μή νυν λακῄσῃς, λίσσομαί σ᾽, Ὦρμῄδιον.
εἰπέ μοι, τί πάσχετ᾽, ὦνδρες; ἕστατ᾽ ἐκπεπληγμένοι.
ὦ πόνηροι, μὴ σιωπᾶτ᾽· εἰ δὲ μή, λακήσεται.

***
ΧΟΡΟΣ
Ω οι θεοί να μου χαρίσουν τέτοια μέρα εγώ να δω.
Γιατί τράβηξα πολλά,
βάσανα, αχυροστρωμνές,
του Φορμίωνα συμφορές·
και στρυφνός και τζαναμπέτης δικαστής δε θα ᾽μαι πια.
350 ΤΡΥ. Κι ούτε αγύριστο κεφάλι, όπως ήσουνα παλιά.
ΧΟΡ. Θα ᾽μαι, θα ᾽μαι τρυφερός
και πολύ πιο νέος εγώ,
σα γλιτώσω απ᾽ όλ᾽ αυτά.
Φτάνει πια· τόσον καιρό
όλο σκοτωνόμαστε·
στο στρατώνα, πίσω μπρος,
με κοντάρια και μ᾽ ασπίδα λιώναμε στα πόδια μας.
Τί προστάζεις; Πρόθυμα
θα το κάμουμε όλοι μας·
τύχη το όρισε καλή
360 να μας γίνεις αρχηγός.

ΤΡΥ. Μα ας δω πώς θα τραβήξουμε τις πέτρες.
ΕΡΜ., βγαίνοντας ξαφνικά.
Βρομιάρη, αυθάδη! Βρε, τί πας να κάμεις;
ΤΡΥ. Τίποτε το κακό, σαν που είπε κάποιος.
ΕΡΜ. Χάθηκες, δύστυχε. ΤΡΥ. Αν μου πέσει ο κλήρος·
εσύ ο Ερμής με κλήρο όλα τα κάνεις.
ΕΡΜ. Πας, ξόφλησες. ΤΡΥ. Και ποιά ᾽ναι η προθεσμία;
ΕΡΜ. Αμέσως. ΤΡΥ. Μα δεν ψώνισα ούτε αλεύρι
ούτε τυρί, για να ᾽χω να ξοφλήσω.
ΕΡΜ. Μωρέ, έχεις λιώσει. ΤΡΥ. Μπα! Δεν ένιωσα όμως
370 την ηδονή που νιώθουν όσοι λιώνουν.
ΕΡΜ. Όποιος πάει να ξεθάψει την Ειρήνη,
θα θανατώνεται, είπε ο Δίας. ΤΡΥ. Ανάγκη
να πεθάνω λοιπόν. ΕΡΜ. Αμέσως κιόλας.
ΤΡΥ. Μα πριν, πεθάνω, πρέπει στα μυστήρια
να μπω της Ελευσίνας· δάνεισέ μου
τρεις δραχμές, ν᾽ αγοράσω γουρουνάκι.
ΕΡΜ. Ω Δία των αστραπόβροντων… ΤΡΥ. Να ζήσεις,
μήνυση μη μας κάμεις, αφεντάκι.
ΕΡΜ. Θα κάμω. ΤΡΥ. Να χαρείς τα κρέατα τούτα,
που τα ᾽φερα απ᾽ τη γη, να σ᾽ τα προσφέρω.
ΕΡΜ., μαλακώνοντας.
380 Μα ο Δίας θα μ᾽ εξοντώσει, αγαπητέ μου,
αν δε φωνάξω, αν δεν το διαλαλήσω.
ΤΡΥ. Μη διαλαλάς, Ερμή μου, σε ικετεύω.
Στο Χορό.
Φίλοι εσείς, τί στέκεστε έτσι σα χαζοί; Τί πάθατε;
Για μιλήστε· αλλιώς, καημένοι, θα ᾽χει διαλαλήματα.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, ΑΝΔΡΟΓΕΟΣ - ΚΑΤΡΕΑΣ

ΑΝΔΡΟΓΕΟΣ

Αυτός ο γιος του Μίνωα και της Πασιφάης ήταν ικανότατος αθλητής σε όλα τα αθλήματα. Πήρε μέρος στους αγώνες που οργάνωσε ο Αιγέας στην Αθήνα και νίκησε παντού. Από ζήλεια, και πεπεισμένος ότι δεν θα τα καταφέρει και θα πεθάνει, ο Αιγέας ζήτησε από τον Ανδρόγεο να παλέψει και να καταβάλει τον ταύρο που ο Ποσειδώνας είχε στείλει στον πατέρα του νέου, τον Μίνωα, ως θεϊκό σημάδι για την επικράτησή του έναντι των τριών αδελφών του, κι εκείνος δεν θυσίασε. Πράγματι, ο μανιασμένος ταύρος κατέβαλε τον νέο. Άλλη εκδοχή του μύθου θέλει τον Ανδρόγεο μετά τις νίκες του στα Παναθήναια, να πορεύεται προς τη Θήβα, για να πάρει μέρος και εκεί σε αγώνες. Στον δρόμο παραμόνευσαν συναθλητές του και τον σκότωσαν.
 
Είτε με τον έναν τρόπο είτε με τον άλλον, ο Ανδρόγεος πέθανε. Η είδηση του θανάτου του γιου του βρήκε τον Μίνωα στην Πάρο, όπου θυσίαζε στις Χάριτες. Έφερε σε πέρας την τελετή πετώντας το στεφάνι και ζητώντας να σταματήσει ο αυλός (έτσι αιτιολογείται το τοπικό λατρευτικό έθιμο να θυσιάζουν στις Χάριτες χωρίς στεφάνια στα κεφάλια και χωρίς αυλό). Από εκεί ο Μίνωας έβαλε πλώρη για τον Σαρωνικό και κατάφερε να κυριεύσει τα Μέγαρα, προϋπόθεση για να προχωρήσει προς την Αθήνα, μόνο χάρη στον έρωτα που ενέπνευσε στην κόρη του Νίσου Σκύλλα ή επειδή τη δελέασε με κοσμήματα (υπαινιγμός στον πλούτο και την αισθητική της Κρήτης). Και την Αθήνα μπόρεσε να την κυριεύσει μόνο ύστερα από παρέμβαση του Δία που έστειλε λοιμό στην πόλη. Το μαντείο που ρώτησαν είπε να πληρώσουν για τον φόνο του Ανδρόγεου την ποινή που θα όριζε ο Μίνωας και όχι θυσιάζοντας άλλες παρθένες όπως είχαν κάνει μέχρι τότε με τις κόρες του Υάκινθου, τις Υακινθίδες. Κι εκείνος όρισε κάθε χρόνο ή κάθε εννιά χρόνια, εφτά αγόρια και εφτά κορίτσια, εννιάχρονα όλα, τροφή για τον Μινώταυρο για όσο θα ζούσε το τέρας. (Απολλόδωρος 3.209-213)
 
Ο Παυσανίας μαρτυρεί την ύπαρξη βωμού του Ανδρόγεου στο Φάληρο, επονομαζόμενου του Ἥρωος (1.1.4.9).
 
ΚΑΤΡΕΑΣ
 
Ο Κατρέας ήταν γιος του Μίνωα και της Πασιφάης. Γυναίκα του πήρε τη Φρονία, όπως παραδίδει ο Ελλάνικος (Fragmenta 1a,4,F.135.2), με την οποία ζούσε στην Κνωσό ή την πόλη Κάτρη που ονομάστηκε έτσι από αυτόν. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά, ένα γιο, τον Αλθαιμένη, και τρεις κόρες, την Αερόπη, την Κλυμένη, την Απημοσύνη (=άβλαβη). Σύμφωνα με χρησμό θα έχανε την εξουσία από ένα παιδί του ή ένα εγγόνι του. Τα παιδιά του Απημοσύνη και Αλθαιμένης, επειδή πληροφορήθηκαν τον χρησμό που ο πατέρας τους προσπάθησε να κρατήσει κρυφό, έφυγαν κρυφά για τη Ρόδο για να μην επαληθευτεί και χρειαστεί να σκοτώσουν τον πατέρα τους, οι ίδιοι ή οι απόγονοί τους τον παππού τους. Στο όρος Αταβύριο, απ' όπου έβλεπαν την Κρήτη, οι δυο τους καθιέρωσαν τη λατρεία του Αταβύριου Δία και ίδρυσαν στο νησί την πόλη Κρητινία.
 
Στο μεταξύ ο Κατρέας, από φόβο για τον χρησμό, έδιωξε τις άλλες δύο κόρες του, τις έδωσε στον Ναύπλιο, περαστικό ναυτικό από το νησί, για να τις πουλήσει σαν δούλες μακριά από την Κρήτη ή για να τις πετάξει στη θάλασσα. Η μεταστροφή του Ναύπλιου οδήγησε τον ίδιο σε γάμο με την Κλυμένη (απέκτησαν τον Οίακα και τον Παλαμήδη) και την Αερόπη σε γάμο με τον Πλεισθένη (απέκτησαν τον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο).
 
Όταν ο Κατρέας γέρασε, αναζήτησε τον γιο του για να τον αφήσει κληρονόμο στον θρόνο, γι' αυτό βρέθηκε στις ακτές της Ρόδου. Βοσκοί όμως που τους είδαν να αποβιβάζονται τους πέρασαν για πειρατές και τους επιτέθηκαν με πέτρες. Τα γαυγίσματα των σκύλων κάλυπταν τις φωνές του Κατρέα που δήλωνε την ταυτότητά του και τελικά ο Κατρέας πέθανε από τα χέρια του Αλθαιμένη που έριξε το ακόντιό του, επαληθεύοντας τον χρησμό. Στην κηδεία του παππού του από την πλευρά της μητέρας του Αερόπης θέλησε να παρευρεθεί ο Μενέλαος, οπότε ο Πάρης βρήκε την ευκαιρία να κλέψει την Ελένη. (Απολλόδωρος 3.12-16, Διόδωρος Σ. 5.59)
 
Η ιστορία του Κατρέα μνημειώνει την εξάπλωση των Μινωιτών στη Μικρά Ασία και την Πελοπόννησο και επιχειρεί περαιτέρω διασυνδέσεις αιγαιακών και πελοποννησιακών περιοχών με την Κρήτη. Είναι πιθανό να έχουν ενσωματωθεί στον τελικό μύθο τοπικές ροδιακές και πελοποννησιακές παραδόσεις. Διαφαίνεται όμως και μια προσπάθεια να δηλωθεί η συνέχεια από τους Μινωίτες στους Μυκηναίους, καθώς βασικοί Μυκηναίοι βασιλείς έχουν κρητική ρίζα που φτάνει μέχρι τον ίδιο τον Μίνωα. Έτσι, συνδέονται άμεσα δύο μεγάλοι προϊστορικοί πολιτισμοί, ο μινωικός και ο μυκηναϊκός.
 
Επίσης, με τον μύθο του Κατρέα αιτιολογείται η ύπαρξη και η ονομασία της κρητικής πόλης Κάτρη, για την οποία ο Στέφανος Βυζάντιος γράφει: πόλις Κρήτης τὸν Ἰωνικὸν ἔχουσα τρόπον … τὸ ἐθνικόν Κατραῖος. (Ήταν σύνηθες στους ελληνικούς μύθους να αναζητούνται γενάρχες πίσω από την ίδρυση πόλεων, κάτι που εντείνεται στους αλεξανδρινούς και ελληνιστικούς χρόνους.)

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει, μέχρι να δεις τους φόβους σου και με την αξιοπρέπειά σου και τον αυτοσεβασμό σου

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να δεις τους φόβους σου και με την αξιοπρέπειά σου και τον αυτοσεβασμό σου να τους αντιμετωπίσεις κατάμουτρα και όχι με αυτολύπηση.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να βλέπεις μια κατάσταση και να επιλέγεις την ηρεμία, την ψυχραιμία, και την αποδοτικότερη ανταπόκριση.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να αποφασίσεις ότι μέσα εδώ, όλοι έχουμε μερτικό, γνώμη, προορισμό, και να αποδεχτείς την ποικιλομορφία και τη διαφορετικότητα, αναγνωρίζοντας ότι η μοναδικότητά σου εξυπηρετεί τον δικό σου και μόνο ύψιστο σκοπό.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να τραβήξεις τη ρότα σου, χωρίς να κοιτάζεις πίσω σου πόσοι σε ακολουθούν, χωρίς να νοιάζεσαι γι αυτούς που πλάι σου εμπόδια σου βάζουν, χωρίς να κομπιάζεις σε απάτητα νερά μπροστά σου να πλεύσεις.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να αναρωτηθείς για τις επιλογές σου, να αναθεωρήσεις τα σκουπίδια που κουβαλάς, να σταματήσεις να πετάς τα μαργαριτάρια σου στα γουρούνια, και να καταλάβεις ότι δεν είσαι δέντρο για να μην μπορεί να μετακινηθεί μακριά από δυσάρεστες καταστάσεις.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Μέχρι να ελέγξεις τη δημιουργία σου, να τοποθετηθείς εκ νέου απέναντί της επιλέγοντας τι κρατάς και τι αφήνεις, χωρίς κρίση, τύψεις ή ενοχές, αλλά με την αγάπη και του τελευταίου σου κυττάρου για το ποθητό της κάθε σου επιλογής.

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει.
Αν χαμογέλασες με τα λόγια αυτά, τότε ο παράδεισος δεν περιμένει, τον ζεις.

Το είναι, το έχειν, τα μεταβατικά και τα καταναλωτικά αντικείμενα

Το υποκείμενο της ελευθερίας είναι δημιούργημα της ιδιαίτερης κοινωνίας του με την έννοια ότι η κοινωνία διεισδύει στον ιστό της υποκειμενικότητας, τη γνώση και τα κίνητρά́ της, τις αισθήσεις και τις κινήσεις της, όπως για παράδειγμα τη γλώσσα (Κιουπκιολής 2015). Τους τελευταίους αιώνες, στις δυτικές γλώσσες άρχισε να γίνεται φανερή μια αλλαγή στην έμφαση που δίνεται στο έχειν και στο είναι, καθώς η χρήση των ουσιαστικών άρχισε να αυξάνεται και να ελαττώνεται η χρήση των ρημάτων. Ενώ το ουσιαστικό είναι η ακριβής έκφραση για ένα αντικείμενο, το ρήμα είναι η ακριβής έκφραση για μια ενέργεια (Fromm, 1978). Για παράδειγμα, λέει κανείς έχω ένα αυτοκίνητο, έχω ένα σπίτι στην Αθήνα, έχω ένα πρόβλημα, έχω αγάπη, έχω θυμό και αυτό είναι πολύ διαφορετικό αντίστοιχα από το μετακινούμαι με τ’ αμάξι, μένω στην Αθήνα, προβληματίζομαι, αγαπώ, θυμώνω. Το σύγχρονο γλωσσικό ύφος δείχνει τον υψηλό βαθμό αλλοτρίωσης που επικρατεί. Η υποκειμενική εμπειρία και η εστίαση στο βίωμα διαμεσολαβείτε από την κτήση και όταν το έχειν καθορίζει τον τρόπο ύπαρξης, η σχέση του ατόμου με τον κόσμο αλλά και με τον εαυτό του γίνεται κτητική (Fromm, 1978).

Η ελευθερία χαρακτηρίζει το είναι, την ανθρώπινη ύπαρξη. Η κοινωνική ιστορία του ανθρώπου ξεκίνησε με την ανάδυση του από μια κατάσταση ενότητας με τον φυσικό κόσμο, σε μια συνειδητοποίηση του εαυτού του ως μια οντότητα ξεχωριστή από τη φύση και τους ανθρώπους που την περιβάλλουν. Η ανθρωπιστική ψυχανάλυση του Fromm υποθέτει ότι ο διαχωρισμός της ανθρωπότητας από τον φυσικό κόσμο έχει δημιουργήσει συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, μια κατάσταση που ονομάζεται βασικό άγχος.

Στην ιστορία ενός ατόμου συναντάμε την ίδια διαδικασία. Ένα παιδί γεννιέται όταν δεν είναι πλέον ένα με τη μητέρα του και γίνεται βιολογική οντότητα ξεχωριστή από αυτήν. Στην πορεία προς την ανεξαρτητοποίηση από τη μητέρα, το παιδί αποκτά μεγαλύτερη ελευθερία να εκφράσει την ατομικότητά του. Ωστόσο, ταυτόχρονα βιώνει το βάρος της ελευθερίας, δηλαδή την απώλεια της ασφάλειας από τη μητέρα. Αυτό προκαλεί βασικό άγχος.

Κατά τον παιδίατρο και ψυχαναλυτή Winnicott, στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά δημιουργούν προσκολλήσεις σε ορισμένα αντικείμενα, όπως αρκουδάκια, άλλα μαλακά αντικείμενα ή κουρέλια. Αυτά τα αντικείμενα, τα οποία ονόμασε μεταβατικά αντικείμενα, βρίσκονται στα μισά της διαδρομής μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας του βρέφους, παρέχοντας γέφυρες μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού του κόσμου. Ο Winnicott (1971) εξηγεί πως το αντικείμενο αντιπροσωπεύει τη μετάβαση του βρέφους από μια κατάσταση συγχώνευσης με τη μητέρα σε μια κατάσταση ύπαρξης ως κάτι ξεχωριστό, έξω από αυτή. Το μεταβατικό αντικείμενο αποτελεί αντικείμενο που αφορά το είναι του βρέφους και τον τρόπο ύπαρξής του και λειτουργεί κατευναστικά για το άγχος του στην πορεία προς την ελευθερία.

Όσον αφορά τον ενήλικα καταναλωτή, με ένα διαμεσολαβημένο τρόπο, τα αντικείμενα αφορούν το είναι του, την ταυτότητά του. Υπάρχει η άποψη ότι τα υλικά αντικείμενα γίνονται μέρη ενός προεκτεινόμενου εαυτού (James, 1961). Η ελευθερία των καταναλωτών εκπληρώνει μια ναρκισσιστική λειτουργία, προσφέροντας ευκαιρίες για ενίσχυση της εικόνας εαυτού (Lasch, 1980).
Ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων όχι τόσο σημαντικά όσο τα μεταβατικά αντικείμενα των παιδιών, όμως φορείς ισχυρών εικόνων, επιτρέπουν στους καταναλωτές να τα επιλέγουν συνειδητά η ασυνείδητα μεταξύ πολλών επιλογών, υποσχόμενα να στυλιζάρουν τις ατομικές τους ταυτότητες.
Σε αντίθεση με τα παιδιά που δημιουργούν προσκολλήσεις με τα αντικείμενά τους, οι δυτικοί καταναλωτές δε δημιουργούν βαθιές σχέσεις με την πλειοψηφία των προϊόντων που καταναλώνουν αλλά μια χρηστική σχέση έχοντας συνείδηση των συμπερασμάτων που θα αντλήσουν οι άλλοι από αυτούς και από τους τρόπους με τους οποίους θα επηρεαστεί η εικόνα τους (Gabriel, 2015). Το αυτοκίνητο, για παράδειγμα, δεν είναι αντικείμενο αγάπης για τον ιδιοκτήτη αλλά ένα κοινωνικό σύμβολο, μια προέκταση της δύναμής του, ένα υποστήριγμα του εγώ (Fromm, 1978). Φαίνεται λοιπόν για τους ενήλικες καταναλωτές τα αντικείμενα να αφορούν σε ένα πρώτο επίπεδο το έχειν αλλά να προσδιορίζουν σε ένα δεύτερο και το είναι τους με ποικίλους τρόπους, ως προεκτάσεις του εαυτού, απουσία βαθιάς συναισθηματικής επένδυσης.

Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η κατανάλωση είναι μια νέα μορφή θρησκείας με αντικείμενα λατρείας τα καταναλωτικά αγαθά και τόπους λατρείας τα εμπορικά κέντρα. Όμως η κατανάλωση ως μορφή θρησκείας προϋποθέτει την πίστη. Η ιδέα της πίστης, από θρησκευτική, πολιτική ή προσωπική άποψη, μπορεί να έχει δύο εντελώς διαφορετικές σημασίες, αναλόγως αν χρησιμοποιείται με βάση το έχειν ή με βάση το είναι (Fromm, 1978). Με βάση το έχειν, πίστη είναι να παίρνει κανείς μια απάντηση σε κάτι που δεν έχει λογική απόδειξη. Αποτελείται από τυπολογίες που έχουν φτιάξει άλλοι, είναι το εισιτήριο εισόδου σε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων και δίνει την αίσθηση της σιγουριάς, της πραγματικής ή της φανταστικής δύναμης, με αντάλλαγμα την απώλεια της ανεξαρτησίας (Fromm, 1978). Αναμφίβολα αν θέλει κανείς να προσδιορίσει την πίστη στη θρησκεία της κατανάλωσης, αυτή είναι η πίστη του έχειν.

Η πίστη με βάση το είναι, είναι ένα εντελώς διαφορετικό φαινόμενο. Το βρέφος χρειάζεται να έχει πίστη στο στήθος της μητέρας του. Η πίστη στους άλλους ανθρώπους και στον εαυτό είναι σημαντική αφού ο άνθρωπος χωρίς πίστη γίνεται στείρος, απελπισμένος, φοβισμένος ως το βαθύτερο σημείο του είναι του. Με βάση το είναι, η πίστη είναι ένας εσωτερικός προσανατολισμός, μια θέση (Fromm, 1978). Η πίστη του είναι μοιάζει να διέπει αρκετά το μεταβατικό αντικείμενο του Winnicott, αφού περιγράφει την πίστη του βρέφους στο στήθος της μητέρας και την αρχή της πίστης του στον εαυτό.

Στη βάση της άποψης που λέει ότι η κατανάλωση αποτελεί μια νέα μορφή θρησκείας, η υπερβατική λειτουργία της κατανάλωσης χρειάζεται να ληφθεί υπόψη. Στα πλαίσια της κατανάλωσης, μια τέτοια υπερβατικότητα εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους και αποτελεί μια ματιά στο απόλυτο νόημα της ζωής ή την ανησυχία στη ζωή. Το μεταβατικό αντικείμενο του Winnicott έχει κάποια κοινά με την υπερβατική λειτουργία. Και τα δύο λειτουργούν ως διαμεσολαβητές ανάμεσα σε οντολογικά αντίθετα (πραγματικότητα/ψευδαίσθηση, μέσα/έξω) για να επιτρέψουν μια μετάβαση σε κάτι τρίτο. Όπως η υπερβατική λειτουργία, έτσι και το μεταβατικό αντικείμενο δημιουργεί έναν ενδιάμεσο χώρο εμπειρίας.

Πάντως το βρέφος με τον ενδιάμεσο χώρο του μεταβατικού αντικειμένου προσεγγίζει την ελευθερία του διαφοροποιώντας τον εαυτό του από τη μητέρα. Με παρόμοιο τρόπο ο καταναλωτής, ως νέο βρέφος, μοιάζει να επιχειρεί να προσεγγίσει τη διαφοροποίησή του από τους άλλους καταναλωτές, με τον ενδιάμεσο χώρο των καταναλωτικών αντικειμένων για το χτίσιμο της ατομικής του ταυτότητας. Αυτό που διαφοροποιεί το μεταβατικό αντικείμενο από τα καταναλωτικά αντικείμενα είναι η σχέση, η συναισθηματική επένδυση, η πίστη. Αλλά και η στάση του βρέφους προέρχεται από το βαθύ του είναι. Από την άλλη, η στάση του καταναλωτή προέρχεται από μια κτητική αφετηρία. Υποτασσόμενος στους νόμους της κατανάλωσης, αυτή είναι η αρχή της πορείας του προς τη φαινομενική ελευθερία του.

Η αγάπη χαρίζεται, δεν αγοράζεται

Ποτέ μη θυσιάζετε τον εαυτό σας για κάποιον που δεν αναγνωρίζει την αξία σας. Αν κάποιος δεν μπορεί να δει πόσο σημαντικοί είστε, σας αγνοεί, σας εγκαταλείπει ή δεν σας σέβεται, μην τον ικετεύετε να σας προσέξει ή να σας αγαπήσει επειδή δεν θα είναι ποτέ πραγματική ή ειλικρινής η αγάπη του για σας. Μην μπείτε ποτέ στον πειρασμό να γευτείτε το δηλητηριασμένο μήλο της αδιάφορης αγάπης γιατί θα σας κάνει να υποφέρετε.

Αν ζητάτε πάρα πολλά, είναι επειδή γνωρίζετε τι θέλετε και πόσο σημαντικά είναι αυτά για σας. Εσείς πρέπει να είστε οι πρώτοι που θα αξιολογήσετε τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις απόψεις και τη συμπεριφορά σας. 
 
Θα πρέπει να αποφεύγουμε τους ανθρώπους που απειλούν τη συναισθηματική μας ισορροπία.
 
Θυμηθείτε τις ενδόμυχες επιθυμίες σας, ακούστε και αγαπήστε τον εαυτό σας επειδή εσείς είστε οι μοναδικοί που μπορείτε να βοηθήσετε τον εαυτό σας να ξεφύγει από τις ψεύτικες αγάπες.
 

Ποτέ δεν πρέπει να ικετεύετε για αγάπη

Αν ικετεύετε για αγάπη, σημαίνει ότι ζητάτε κάτι που δεν υπάρχει πουθενά εκτός από το μυαλό σας. Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να σας προσφέρει η ικεσία είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού· εμπόδιο για τη συναισθηματική σας ανάπτυξη και πόνο που οδηγεί στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς σας.
 
Όταν αγαπάμε κάποιον, φυσικά και θέλουμε να τον νοιαζόμαστε και να μην βιώσουμε ποτέ την ερωτική απογοήτευση. Τα συναισθηματικά αντανακλαστικά, μας κάνουν να θέλουμε να αγαπηθούμε, προωθώντας αισθήματα και συναισθήματα αρμονίας, ειλικρίνειας και αγάπης.
 
Αν δεν αντιμετωπίσετε την ψεύτικη αγάπη, θα καταλήξετε να πιστεύετε ότι σας κάνει να αισθάνεστε όμορφα. Θα πιστεύετε ότι δεν αξίζετε την προσοχή ή τη στοργή κάποιου και τελικά θα πείσετε τον εαυτό σας ότι οι μονόπλευρες σχέσεις δεν είναι και τόσο άσχημες.
 
Είναι απλό: το άτομο που σας αξίζει, είναι εκείνο που θα σας πλησιάσει από μόνο του, θα σας εκτιμήσει και θα αφιερώσει το χρόνο και τις σκέψεις του για σας.
 
Κανείς δεν μπορεί να σας κάνει δυστυχισμένους χωρίς την άδειά σας
Το πανίσχυρο εργαλείο για την καταπολέμηση της συναισθηματικής αδικίας και αδιαφορίας είναι η αυτοδιάθεση. Αυτή θα πρέπει να συνοδεύεται από υγιή αυτοεκτίμηση, αυτογνωσία και να αντικατοπτρίζει τα αισθήματα, τις επιθυμίες και τη συμπεριφορά τόσο τη δική σας όσο και του άλλου.
 
Ωστόσο, αυτές τις περιπτώσεις θα οδηγήσουν στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς μας. Αυτό που δεν κατανοούμε είναι ότι δεν πρέπει να κυνηγάμε εκείνους που δεν μας αξίζουν.
 
Κατά αυτή την έννοια, πρέπει να ξέρουμε πώς να ακολουθούμε ορισμένες πετυχημένες στρατηγικές για να ξεπερνάμε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές κοινές περιπτώσεις:
 
Ο πόνος της ψεύτικης αγάπης είναι μια σκληρή διαδικασία η οποία μας οδηγεί στην επώδυνη φάση των αποφάσεων. Γενικά, ξέρουμε ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν θέλουμε να το εκφράσουμε με λέξεις ή να βγάλουμε τις συναισθηματικές παρωπίδες που φοράμε.
Αγνοούμε τη δυσφορία και την αποφεύγουμε πιστεύοντας ότι το συναισθηματικό πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του φυσικά.
Όταν τελικά παραδινόμαστε στη δυσφορία, έρχεται μια περίοδος που η δυσφορία είναι υπερβολική για να την αντέξουμε και αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα πριν μας καταπνίξει.
Αλλά τι συμβαίνει όταν καταπολεμάμε τα δικά μας συναισθήματα; Η εστίαση στο πρόβλημα μας ελέγχει και ο πόλεμος μετατρέπεται σε μια ατελείωτη μάχη που το μόνο που καταφέρνει είναι να επιμηκύνει τον πόνο.
Εξίσου κοινή είναι και η έκφραση «αποδεχτείτε τον πόνο». Ωστόσο, δεν πρέπει ούτε να τον αγνοούμε αλλά ούτε και να τον αποδεχόμαστε.
 
Αυτό που πραγματικά χρειάζεστε για να μπορέσετε να ελέγξετε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης είναι να τον αντιμετωπίσετε και να απομακρυνθείτε από αυτόν. Πρέπει να κατανοήσετε ότι σας πονά επειδή αυτό που πραγματικά θέλετε είναι να σας αγαπάει κάποιος και πιθανότατα το άλλο άτομο δεν νοιάζεται για σας ή δεν σας αγαπά.
 
Για να ξεπεράσετε τον πόνο, το επόμενο βήμα είναι να βρείτε μια λύση και να την εφαρμόσετε.
Ποια είναι η σωστή λύση; Να πείσουμε τον εαυτό μας ότι, αν δεν μπορούμε να αποκτήσουμε με φυσικό τρόπο την εκτίμηση την οποία αποζητάμε, θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να την κερδίσουμε. Το σωστό για μας είναι να μείνουμε μακριά από αυτό το άτομο καθώς μόνο με αυτό τον τρόπο θα είμαστε σίγουροι ότι θα ξεπεράσουμε τον πόνο.
 
Για να δώσουμε ένα τέλος στον πόνο που συνοδεύεται από την ψεύτικη αγάπη θα πρέπει πρώτα να τον κατανοήσουμε και να τον αποδεχτούμε. Είναι φυσιολογικό να θρηνείτε επειδή χάσατε κάτι που θέλατε τόσο πολύ.
 
Να αγαπάτε και να εκτιμάτε τον εαυτό σας: να θρέφετε τις σχέσεις σας με αυτοεκτίμηση
Αν και κάθε συναισθηματική κατάσταση είναι περίπλοκη, κάθε πόνος έχει και κάποια λύση. Η πραγματική αλλαγή είναι δυνατή όταν θέλουμε να ασχοληθούμε με αυτό και να αντιμετωπίσουμε την οδυνηρή κατάσταση.
 
Συνεπώς, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι το πρώτο άτομο στο οποίο πρέπει να αφιερώνουμε το χρόνο μας είναι ο εαυτός μας. Έπειτα θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ποιος μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα και ποιος όχι.
 
Μην ικετεύετε για προσοχή ή λίγη παραπάνω αγάπη από κανέναν, επειδή όποιος σας αγαπάει θα σας το δείξει όπως και να έχει.
 
Να θυμάστε ότι η συναισθηματική αδικία παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής μας. Μας βοηθά να εξετάζουμε τις επιθυμίες, τις αξίες και τις ανάγκες μας.
 
Μην συνεχίζετε να παίρνετε τηλέφωνο κάποιον που δεν πρόκειται να σας απαντήσει. Σταματήστε να ψάχνετε και αφήστε τους να σας βρουν εκείνοι. Σταματήστε να αναρωτιέστε για τους ανθρώπους που βρίσκονται στη ζωή σας μόνο με τη μορφή καρτ ποστάλ. Ξέρετε σε ποιους αναφερόμαστε, σε εκείνους που ενδιαφέρονται μόνο για εμφανίσεις και θα σας κάνουν να νιώθετε καλά μόνο όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι τριγύρω για να το προσέξουν.
 
Μην ξεχάσετε να εξετάσετε τους λόγους για τους οποίους προσκολληθήκατε σε αυτό το πρόσωπο από την αρχή. Τι σας έκανε να ικετεύετε για την αγάπη του και την προσοχή του; Πηγαίνετε στην πηγή και ξεκινήστε την εσωτερική σας μεταμόρφωση.
 
Είναι βασικό να θρέφετε την αυτοεκτίμησή σας και να σταματήσετε να ικετεύετε για αγάπη επειδή η αγάπη φαίνεται και την αισθανόμαστε. Δεν πρέπει ποτέ να ζητάτε να σας αγαπήσουν. Η προσοχή και η στοργή σας είναι τόσο σημαντικά πράγματα για να τα σπαταλάτε σε κάποιον που δεν τα αξίζει.
 
Αφιερώστε τον εαυτό σας σε εκείνους που σας αγαπούν και σας κατανοούν άνευ όρων.

Δεν υπάρχει σχολείο της ζωής, ούτε δάσκαλοι που διδάσκουν πώς να ζεις

Εκτός μερικών μάλλον ασαφών, γενικών και δυσδιάκριτων οδηγιών, κανένας από μας δεν έχει ποτέ διδαχθεί πώς να ζει. Δεν μας έχουν εξηγήσει την αξία της ζωής, ούτε τι σημαίνει να είσαι ζωντανός. Δεν έχουμε ιδέα των θαυμάτων που μπορεί να μας προσφέρει η ζωή ή για την υπευθυνότητα, με την οποία πρέπει να της το ανταποδώσουμε. Γεννιόμαστε στον κόσμο, εκπαιδευόμαστε να προσαρμοζόμαστε σ’ αυτόν σύμφωνα με τις κυριαρχούσες και παραδεκτές απόψεις και ύστερα αφηνόμαστε να βουλιάξουμε ή να κολυμπήσουμε.

Δεν υπάρχει σχολείο της ζωής, ούτε δάσκαλοι που διδάσκουν πώς να ζεις. Αν στραφούμε στην τυπική εκπαίδευση για να βρούμε απαντήσεις, τις περισσότερες φορές μας δίνουν γνώση, χωρίς κρίση και γεγονότα, χωρίς σημασία. Αν περιμένουμε απαντήσεις από τη θρησκεία, πολύ συχνά μας λένε να μετατρέψουμε το ενδιαφέρον μας σε πίστη, πράγμα για το οποίο πολλοί από μας δεν είμαστε καθόλου προετοιμασμένοι. Όταν δεν υπακούμε, μας κάνουν συχνά να αισθανόμαστε ανίκανοι και εξαρτημένοι. Αν προσπαθήσουμε να μάθουμε από την ίδια τη ζωή, ανακαλύπτουμε ότι πολλές φορές είναι γεμάτη από βρώμικες πανουργίες, τις οποίες δεν είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε και από τις οποίες δεν φαίνεται να κερδίζουμε πολλά. Αν αποπειραθούμε να μάθουμε από τα παραδείγματα, βρίσκουμε πολύ λίγα πρότυπα.

Μόνον όταν δεν μπορούμε πια ν’ αντεπεξέλθουμε και καταλήγουμε στη θλίψη και την υπερένταση από τη μη εκπλήρωση, αναγκαζόμαστε να προστρέξουμε σε βοήθεια ή να κάνουμε κάποια αλλαγή. Συνήθως αυτό είναι μια συμβολική προσαρμογή – ασαφής και προσωρινή – πριν ξαναγυρίσουμε στην “πραγματική” ζωή, ελλιπείς όπως προηγουμένως.

Είμαστε αντιμέτωποι με την πραγματικότητα ότι, αν θέλουμε να ζήσουμε ολοκληρωμένα και σε αρμονία με τη ζωή, θα πρέπει να γίνουμε αυτοδραστηριοποιούμενοι φοιτητές. Θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να διακινδυνεύουμε, να βλέπουμε τον εσωτερικό μας εαυτό και να προχωράμε με δοκιμές και λάθη. Η εργασία θα είναι κύρια δική μας. Θα πρέπει να γίνουμε οι μέντορες του εαυτού μας.

Εφ’ όσον όλοι διαφέρουμε, δεν μπορεί να υπάρξει ένας δρόμος. Βοηθάει, όμως, να προσδιορίσουμε μερικές προϋποθέσεις. Για παράδειγμα, πρέπει να αποφασίσουμε σοβαρά να ξεκινήσουμε με το δικό μας δρόμο και να παραμείνουμε στο μονοπάτι μας. Πρέπει να θεωρούμε τον εαυτό μας προϊόν του παρελθόντος μας, αλλά το σημαντικότερο, ότι έχουμε ένα πλούσιο και απεριόριστο μέλλον, που δεν εξαρτάται απαραίτητα απ’ ό,τι προϋπήρξε. Πρέπει να συνάψουμε στενή συμμαχία με την ελπίδα, όχι την απατηλή εκδοχή της ελπίδας, αλλά εκείνη που δίνει δύναμη και πρακτική κατεύθυνση. Πρέπει να επαναποκτήσουμε το σεβασμό για την αυθεντικότητα του μυαλού μας και τη δύναμη της θέλησής μας, έτσι ώστε να μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε για να μας βοηθούν να εξετάζουμε και να επιλέγουμε τις πιο ελπιδοφόρες και αναπτυξιακές λύσεις ανάμεσα στις πολλές επιλογές που θα μας προσφέρει το μέλλον. Ύστερα πρέπει να αφιερωθούμε στη διαδικασία με ευαίσθητη και αμερόληπτη αξιολόγηση σε κάθε βήμα. Οπλισμένοι με δύναμη και εκλογή είμαστε έτοιμοι να εξετάσουμε ορισμένους δρόμους, στους οποίους μπορούμε να γίνουμε καλύτερα οι ρυθμιστές της ζωής μας και να ζούμε κάθε μέρα ως ολοκληρωμένα και ενεργά πρόσωπα.

«Δεν υπάρχουμε για τον εαυτό μας (σαν το κέντρο του σύμπαντος), και μόνο όταν πειστούμε εντελώς γι’ αυτό αρχίζουμε να αγαπάμε σωστά τον εαυτό μας κι έτσι να αγαπάμε και τους άλλους. Τι εννοώ με το να αγαπάμε σωστά τον εαυτό μας; Εννοώ, πρώτ’απ’όλα, να επιθυμούμε να ζήσουμε, να δεχόμαστε τη ζωή σαν ένα πολύ μεγάλο δώρο και μεγάλο καλό, όχι εξ αιτίας αυτών που μας δίνει, αλλά εξ αιτίας αυτών που μας διευκολύνει να δώσουμε σε άλλους». -Τόμας Μέρτον

Η αρετή είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα

Σε τι χρησιμεύουν αυτές oι ύψιστες κορυφές της φιλοσοφίας, όπου κανένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να φτάσει, και οι κανόνες που ξεπερνούν τη συνήθειά μας και τις δυνάμεις μας; Βλέπω συχνά να μας προτείνουν παραδείγματα ζωής τα οποία ούτε εκείνοι που τα προτείνουν ούτε οι ακροατές τους έχουν ποτέ καμιά ελπίδα να ακολουθήσουν, και προπαντός τη διάθεση. Από το ίδιο χαρτί, στο οποίο μόλις έγραψε την απόφαση καταδίκης εναντίον ενός μοιχού, ο δικαστής κόβει ένα κομμάτι για να γράψει ραβασάκι στη γυναίκα του συναδέλφου του. Η γυναίκα με την οποία μόλις πριν λίγη ώρα βρεθήκατε παράνομα, μετά από λίγο και μπροστά σας μάλιστα, θα βάλει τις φωνές εναντίον μιας φίλης της που έκανε το ίδιο σφάλμα, κι ακόμη πιο άγριες απ’ όσο θα φώναζε η Πόρσια. Και κάποιος άλλος καταδικάζει ανθρώπους σε θάνατο για εγκλήματα που ο ίδιος ούτε καν θεωρεί λάθη.

Έτσι κάνουν οι άνθρωποι. Αφήνουμε τους νόμους και τις εντολές να ακολουθούν το δρόμο τους, εμείς παίρνουμε έναν άλλο- όχι μόνο από χαλάρωση των ηθών, αλλά συχνά και λόγω αντίθετης γνώμης και κρίσης. Παρακολουθήστε την ανάγνωση ενός φιλοσοφικού λόγου: η εφευρετικότητα, η ευγλωττία, η ακρίβεια εντυπωσιάζουν αμέσως το πνεύμα σας και σας συγκινούν- δεν υπάρχει όμως τίποτα που να προκαλεί ή να κεντρίζει τη συνείδησή σας- αλήθεια, σ’ αυτήν δεν απευθύνονται; Ο Αρίστων έλεγε όμως ότι κανένα πλύσιμο και κανένα μάθημα δεν ωφελεί αν δεν καθαρίζει και δεν απομακρύνει τη βρομιά.

Σε όλες τις σχολές της αρχαίας φιλοσοφίας θα βρεις ότι το ίδιο άτομο επεξεργάζεται και δημοσιεύει κανόνες εγκράτειας και συγχρόνως γραπτά έρωτα και ακολασίας. Και ο Ξενοφώντας, στον κύκλο του Κλινία, έγραψε εναντίον της ηδονής εκείνης που εκθείαζε ο Αρίστιππος. Δεν υπάρχει κάποια θαυμαστή μεταλλαγή που τους ταρακουνάει. Όμως στην περίπτωση του Σόλωνα, παρουσιάζεται άλλοτε ως ο εαυτός του κι άλλοτε ως νομοθέτης: άλλοτε μιλάει για το λαό, άλλοτε για το άτομό του- και υιοθετεί για τον εαυτό του τους ελεύθερους και φυσικούς κανόνες, αισθανόμενος τη σιγουριά μιας σταθερής και σιδερένιας υγείας.

Ο Αντισθένης επιτρέπει στο σοφό να αγαπά και να κάνει με τον τρόπο του αυτό που θεωρεί σωστό, χωρίς να δίνει σημασία στους νόμους, δεδομένου ότι είναι πιο συνετός από αυτούς και έχει μεγαλύτερη γνώση της αρετής. Ο μαθητής του ο Διογένης έλεγε να αντιπαραθέτουμε στις ταραχές τη λογική, στη μοίρα το θάρρος, στους νόμους τη φύση.

Για τα ευαίσθητα στομάχια χρειάζονται δίαιτες αυστηρές και μελετημένες. Τα γερά στομάχια ακολουθούν απλά τις οδηγίες της φυσικής τους όρεξης. Έτσι κάνουν οι γιατροί μας που τρώνε το πεπόνι και πίνουν το φρέσκο κρασί ενώ επιβάλλουν στους ασθενείς τους το σιρόπι και το νεροζούμι.
Δεν ξέρω για τα βιβλία τους, έλεγε η εταίρα Λαΐς, για τις γνώσεις τους, για τη φιλοσοφία τους, αλλά αυτοί οι άνθρωποι χτυπάνε εξίσου συχνά την πόρτα μου με οποιονδήποτε άλλον. Από τότε που η ελευθερία των ηθών μάς παρασύρει συνεχώς πέρα από αυτό που είναι νόμιμο και επιτρεπτό, έχουμε συχνά περιορίσει τους κανόνες και τους νόμους της ζωής μας πέρα από κάθε λογική.

Όλος ο κόσμος θεωρεί ότι αυτά τα σφάλματα βρίσκονται μέσα στα όρια του επιτρεπτού.

Θα ήταν ευχής έργον να υπήρχε μεγαλύτερη αντιστοιχία ανάμεσα στην εντολή και την υπακοή και μοιάζει άδικος ο στόχος που δεν μπορούμε να φτάσουμε. Η ανθρώπινη σοφία δεν κατόρθωσε ποτέ να ανταποκριθεί στα καθήκοντα που η ίδια καθόρισε για τον εαυτό της και, αν το είχε καταφέρει, θα όριζε άλλα πιο πέρα, τα οποία πάντα θα επιθυμούσε και θα διεκδικούσε, τόσο εχθρική προς τη σταθερότητα είναι η φύση μας. Ο άνθρωπος ορίζει ότι πρέπει ο ίδιος αναγκαστικά να βρίσκεται στην αμαρτία. Δεν είναι αρκετά επιδέξιος για να κόψει το καθήκον του στα μέτρα μιας διαφορετικής φύσης από τη δική του. Σε ποιόν λοιπόν επιβάλλει κάτι που από κανένα δεν περιμένει να το πράξει; Βρίσκει άδικο να μην κάνει ο άλλος αυτό που του είναι αδύνατο; Οι ίδιοι νόμοι που μας καταδικάζουν στην αδυναμία, είναι οι ίδιοι που μας κατηγορούν γιατί δεν μπορούμε.

Στη χειρότερη περίπτωση, αυτή η κακοφορμισμένη ελευθερία, να παρουσιάζεται δηλαδή κανείς με δυο όψεις, οι πράξεις με έναν τρόπο, τα λόγια με έναν άλλο, ας επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τα πράγματα- όμως δεν μπορεί να επιτρέπεται σε εκείνους που μιλούν για τον εαυτό τους, όπως κάνω εγώ: πρέπει να ακολουθώ με την πέννα το βηματισμό των ποδιών μου. Η κοινωνική ζωή πρέπει να σχετίζεται με τις ζωές των άλλων. Η αρετή του Κάτωνα ξεπερνούσε σε σθένος το μέτρο της εποχής του- και για έναν άνθρωπο που ανακατευόταν με τη διακυβέρνηση άλλων, αφιερωμένο στην υπηρεσία της κοινωνίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι νόμοι του ήταν, αν όχι άδικοι, τουλάχιστον μάταιοι και εκτός εποχής. Η ίδια η συμπεριφορά μου, που αν και μόλις που αποκλίνει κατά ένα δαχτυλάκι από τις συνήθεις συμπεριφορές, με κάνει εντούτοις κάπως απρόσιτο και ελάχιστα κοινωνικό για την εποχή μου. Δεν ξέρω αν είναι χωρίς λόγο που αισθάνομαι αηδιασμένος από τον κόσμο που συναναστρέφομαι, αλλά ξέρω καλά ότι θα ήταν αδικαιολόγητο να παραπονιέμαι γιατί ο κόσμος είναι περισσότερο αηδιασμένος από μένα απ’ ό,τι είμαι εγώ από εκείνον.

Η αρετή που αρμόζει στις υποθέσεις των ανθρώπων είναι μια αρετή με πολλές πτυχές, εσωτερικές και εξωτερικές γωνίες, για να μπορέσει να προσαρμοστεί και να ταιριάξει με την ανθρώπινη αδυναμία, είναι ένα τεχνητό ανακάτεμα και δεν είναι ούτε ακέραιη, ούτε ξεκάθαρη, ούτε σταθερή, ούτε εντελώς αθώα.

Το αίνιγμα του γέλιου: Τι κάνει πιο πιθανό να γελάσουμε

Το γέλιο μπορεί να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας (τουλάχιστον για τους πιο πολλούς…) ωστόσο εξακολουθεί να κρύβει αρκετά μυστικά – όπως τους λόγους για τους οποίους γελάμε, πολλοί εκ των οποίων δεν έχουν να κάνουν με αστείους ανθρώπους.

Όπως αναφέρεται σε κείμενο της Σόφι Σκοτ, καθηγήτριας Γνωσιακής Νευροεπιστήμης του University College London στο BBC, είναι 30 φορές πιθανότερο να γελάσουμε εάν είμαστε με άλλους, παρά αν είμαστε μόνοι μας. Πρόκειται για μια αρχαία, πανταχού παρούσα αντίδραση, η οποία δεν περιορίζεται στους ανθρώπους- έχει καταγραφεί σε πολλά είδη ζώων, μεταξύ των οποίων οι πίθηκοι και ακόμη και οι αρουραίοι: Όταν οι αρουραίοι παίζουν μεταξύ τους, ή όταν γαργαλιούνται, βγάζουν έναν ήχο τον οποίο οι επιστήμονες συσχετίζουν με γέλιο, και χρησιμοποιείται ως ένδειξη πως παίζουν και δεν μάχονται στα αλήθεια.

Στους ανθρώπους το γέλιο χρησιμοποιείται για τη δημιουργία και διατήρηση κοινωνικών δεσμών. Πρόκειται για μια εξωτερική εκδήλωση κατανόησης του ενός προς τον άλλο, και επίσης λειτουργεί ως τρόπος αποκλεισμού για άτομα που είναι εκτός της ομάδας μας. Αυτές οι κοινωνικές και συναισθηματικές διαστάσεις το καθιστούν ιδιαίτερα ισχυρό- οπότε και χρησιμοποιείται ευρέως στην πολιτική και στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Το γέλιο είναι μια αυθόρμητη, ηχητική έκφραση άνευ λέξεων- όπως ένας λυγμός ή μια κραυγή. Ο ήχος που κάνουμε όταν γελάμε είναι πολύ παρόμοιος με αυτούς που αφήνουν οι πίθηκοι όταν παίζουν. Αντίθετα με την ομιλία, η παραγωγή αυτού του ήχου δεν περιλαμβάνει κίνηση της γλώσσας, του σαγονιού ή των χειλιών. Είναι πιο κοντά στον ήχο που κάνουν τα θηλαστικά από ό,τι στην ανθρώπινη ομιλία.

Αν και οι επιστήμονες δεν ξέρουν ακόμα γιατί ακριβώς παράγουμε αυτόν τον ήχο, ίσως να είναι επειδή πρόκειται για έναν από τους απλούστερους τρόπους παραγωγής ήχου με τις φωνές μας- απλά βγάζουμε αέρα προς τα έξω σε ριπές. Ενώ η χρήση του γέλιου από πλευράς μας εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου, πρόκειται για έμφυτη ενέργεια: Τυφλά και κουφά παιδιά γελούν όταν τα γαργαλάει κάποιος.

Οι κωμικοί «παίρνουν άδεια» για να κερδίσουν το γέλιο του κοινού, αλλά υπάρχουν και πολλοί άλλοι που το χρησιμοποιούν για τους σκοπούς τους- όπως αρκετοί πολιτικοί που το χρησιμοποιούν για να «ξεφορτωθούν»/ υποβαθμίσουν κατηγορίες σε βάρος τους ή αντιπάλους, ή ακόμα και για να βελτιώσουν μια κατάσταση, «ελαφρύνοντάς» την. Επίσης κάποιοι καλλιεργούν σκόπιμα μια «αστεία» εικόνα.

Σε κάθε περίπτωση, μελέτες έχουν υποδείξει πως το περισσότερο γέλιο προκύπτει από σχόλια και δηλώσεις, αντί για αστεία. Αυτός που μιλάει είναι πιο συχνά και αυτός που γελάει, υποδεικνύοντας ότι το γέλιο συχνά δεν είναι μόνο αντίδραση σε κάτι που έχει κάποιος άλλος.

Αυτού του είδους η δημιουργία δεσμών (bonding) μέσω γέλιου εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου μέσω κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η κατανόησή μας πάνω σε αυτό φαίνεται να αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια των πρώτων μας χρόνων ως ενηλίκων, και γινόμαστε πλήρως ικανοί να το χρησιμοποιούμε κατά τα 30 μας. Επίσης, εξαρτάται και από την επιθυμία να βρούμε «κοινό χωρίο», ενώ έρευνες έχουν δείξει πως έφηβοι που κινδυνεύουν από ψυχοπάθεια το βρίσκουν λιγότερο «κολλητικό» από τους υπόλοιπους συνομήλικούς τους.

Άλλη μια χρήση του γέλιου είναι η βοήθεια στην αντιμετώπιση καταστάσεων που δημιουργούν στρες: πχ ζευγάρια που συζητούν διαφωνίες με θετικές εκφράσεις όπως το γέλιο βλέπουν το στρες να μειώνεται γρήγορα- ωστόσο αυτό λειτουργεί μόνο εάν μοιράζονται το αστείο και οι δύο.

«Το γέλιο λειτουργεί, όχι επειδή είναι κάποιου είδους μαγική σκόνη που κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους, αλλά επειδή υποδεικνύει ότι είστε αρκετά άνετοι για να το χρησιμοποιείτε ως εργαλείο για να διαπραγματευτείτε μια καλύτερη διάθεση, μαζί. Επειδή η τελική ανάλυση είναι – για το γέλιο σχεδόν στο σύνολό του – πως οι άνθρωποι γελάνε όταν είναι με ανθρώπους που τους αρέσουν – αλλά επίσης και όταν νιώθουν ασφαλείς. Πότε, πού και με ποιον γελάς σου λέει κάτι πολύ σημαντικό για τον συναισθηματικό σου κόσμο. Το γέλιο μπορεί να είναι ένα πολύ σημαντικό τμήμα του πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας στον χειρισμό δύσκολων καταστάσεων» καταλήγει το κείμενο.

Ποιό είναι το σχήμα του σύμπαντος;

Όσοι έχουν διαβάσει εκλαϊκευμένα βιβλία της φυσικής και της αστρονομίας, συχνά βλέπουν ότι το big bang εξηγείται με τη χρήση μιας εικόνας που περιγράφει ένα σύμπαν δύο διαστάσεων (σαν την επιφάνεια ενός μπαλονιού) που επεκτείνεται στις τρεις διαστάσεις. Τι σχήμα όμως έχει στην πραγματικότητα το σύμπαν; Για το σχήμα υπάρχουν τρεις γενικές δυνατότητες σύμφωνα με τη Θεωρία της Σχετικότητας: Είτε είναι σφαιρικό και πεπερασμένο, είτε σε μια εντελώς ειδική περίπτωση επίπεδο και άπειρο,  είτε υπερβολικό και άπειρο.
 
Η μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου ή CMB  (η λάμψη που απέμεινε από το Big Bang), όπως την συνέλαβαν τα διαστημικά παρατηρητήρια WMAP και Planck μας έδειξαν το σχήμα του σύμπαντος. Η CMB, δεν είναι ομοιόμορφη, αλλά έχει μικροσκοπικές ατέλειες και διακυμάνσεις της θερμοκρασίας στην κλίμακα μερικών εκατοντάδων microkelvin. Αν και αυτό παίζει μεγάλο ρόλο στις τελευταίες στιγμές μετά από την βαρυτική ανάπτυξη, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το πρώιμο Σύμπαν και το μεγάλης κλίμακας σημερινό σύμπαν είναι μόνο μη ομοιόμορφο σε επίπεδο μικρότερο του 0,01%.

Πρώτον, όπως και το μπαλόνι, το σύμπαν μπορεί να έχει αυτό που λέμε θετική καμπυλότητα, σαν μια σφαίρα. Στην περίπτωση αυτή, που ονομάζουμε «κλειστό» σύμπαν, το σύμπαν θα είναι πεπερασμένο σε μέγεθος, αλλά χωρίς όρια, όπως και το μπαλόνι. Σε ένα κλειστό σύμπαν, θα μπορούσε, κατ ‘αρχήν, να πετάξει ένα διαστημόπλοιο συνεχώς προς τη μια κατεύθυνση και να επιστρέψει στο σημείο από όπου ξεκίνησε. Το κλειστό σύμπαν είναι επίσης κλειστό και στον χρόνο: αυτό τελικά θα σταματήσει κάποτε την διαστολή, και έπειτα θα γίνει αυτό που λέμε «Μεγάλη Σύνθλιψη«, δηλαδή το σύμπαν θα φτάσει στο σημείο που ξεκίνησε.  Όλη η γνωστή γεωμετρία που ξέρουμε σε μια σφαίρα είναι επίσης ίδια και σε ένα κλειστό σύμπαν: για παράδειγμα οι παράλληλες γραμμές τελικά συγκλίνουν (π.χ. οι μεσημβρινοί που είναι παράλληλοι στον ισημερινό, συγκλίνουν τελικά στο πόλους), τα μεγάλα τρίγωνα έχουν πάνω από 180 μοίρες, κλπ.
 
Η δεύτερη δυνατότητα που έχει ένα σύμπαν είναι να είναι επίπεδο ή με μηδενική καμπυλότητα. Αυτό το είδος του σύμπαντος, μπορείτε να το φανταστείτε αν κόψετε μια φέτα του υλικού από ένα μπαλόνι και το απλώσετε με τα χέρια σας. Η επιφάνεια του υλικού είναι επίπεδη, δεν είναι κυρτή, αλλά μπορείτε να το ανοίξετε βάζοντας δύναμη σε κάθε άκρο του. Το επίπεδο σύμπαν είναι άπειρο σε έκταση στο χώρο, και δεν έχει όρια. Οι παράλληλες γραμμές είναι πάντα παράλληλες και τα τρίγωνα έχουν πάντα 180 μοίρες. Το επίπεδο σύμπαν θα εκτείνεται για πάντα, αλλά ο ρυθμός διαστολής προσεγγίζει το μηδέν.
 
Τέλος, το σύμπαν μπορεί να είναι ανοικτό, ή να έχει αρνητική καμπυλότητα σύμφωνα με τους μαθηματικούς. Αυτό είναι ένα είδος σύμπαντος σε σχήμα σέλας. Επίσης, είναι άπειρο και χωρίς όρια. Οι παράλληλες γραμμές τελικά αποκλίνουν, και τα τρίγωνα έχουν λιγότερο από 180 μοίρες. Τα ανοικτά σύμπαντα θα διαστέλλονται για πάντα, ενώ ο ρυθμός της διαστολής ποτέ δεν θα προσεγγίσει το μηδέν.
 
Η περίπτωση του σφαιρικού και πεπερασμένου ήταν πιο προσιτή φιλοσοφικά και για τον λόγο αυτό είχε υιοθετηθεί στο παρελθόν από πολλούς αστρονόμους και είχε δημοσιοποιηθεί σε πολλά εκλαϊκευτικά κείμενα. Εδώ και τριάντα όμως περίπου χρόνια είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται ενδείξεις ότι το Σύμπαν είναι επίπεδο. Ο δορυφόρος WΜΑΡ (Wilkinson Microwave Anisotropy Probe) που πέταξε το 2001, σχεδιάστηκε ακριβώς για να δώσει μια οριστική απάντηση στο ερώτημα για το σχήμα του Σύμπαντος. Ύστερα από παρατηρήσεις ενός έτους ανακοινώθηκε το τελικό συμπέρασμα: το Σύμπαν είναι επίπεδο και, άρα, άπειρο.
 
Τι είναι όμως αυτό που καθορίζει το σχήμα του σύμπαντος; Είναι η πυκνότητα (και η κοσμολογική σταθερά Λ, ένα είδος αντι-βαρυτικής δύναμης που επιτρέπεται από την Γενική Σχετικότητα). Ενώ είναι δύσκολο να υπολογίσουμε ποια είναι η ακριβής πυκνότητα – της ενέργειας και της ύλης – του σύμπαντος σήμερα, φαίνεται από πολλές μετρήσεις ότι το σύμπαν είναι μάλλον επίπεδο κι όχι σφαιρικό. 
Η παράμετρος πυκνότητας Ωο είναι ο λόγος της μέσης πυκνότητας ρ όλης της ύλης και της ενέργειας στο Σύμπαν δια της κρίσιμης πυκνότητας ρc (η πυκνότητα στην οποία το Σύμπαν θα σταματούσε να επεκτείνεται μόνο μετά από άπειρο χρόνο). Η παράμετρος πυκνότητας (Ω 0 ) δίνεται από το κλάσμα:
 
Omega
 
Αν και η τρέχουσα έρευνα υποδηλώνει ότι το Ω 0 είναι πολύ κοντά στο 1, εξακολουθεί να έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε εάν το Ω 0είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από 1, μικρότερο από 1, ή ακριβώς ίσο με 1, καθώς αυτό αποκαλύπτει την τελική μοίρα του Σύμπαντος. Εάν το Ω 0 είναι μικρότερο από 1, το Σύμπαν είναι ανοιχτό και θα συνεχίσει να επεκτείνεται για πάντα. Εάν το Ω 0 είναι μεγαλύτερο από 1 το Σύμπαν είναι κλειστό και τελικά θα σταματήσει την διαστολή του άρα την Μεγάλη Σύνθλιψη του. Αν το Ω 0 είναι ακριβώς ίσο με 1 (που θα φαινόταν μια αξιοσημείωτη σύμπτωση) τότε το Σύμπαν είναι επίπεδο και περιέχει αρκετή ύλη για να σταματήσει η διαστολή αλλά όχι αρκετό για να το επαναλάβει.
 
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ρ που χρησιμοποιείται στον υπολογισμό του Ω 0 είναι η συνολική πυκνότητα μάζας / ενέργειας του Σύμπαντος. Με άλλα λόγια, είναι το άθροισμα διαφόρων συνιστωσών που περιλαμβάνουν τόσο τη φυσική (B ) όσο και τη σκοτεινή ύλη (D) καθώς και τη σκοτεινή ενέργεια (Λ).

Μπορούμε λοιπόν να γράψουμε:
Οι τρέχουσες παρατηρήσεις υποδηλώνουν ότι ζούμε σε ένα σύμπαν που κυριαρχείται από τη σκοτεινή ενέργεια με Ω λ = 0,73, Ω D = 0,23 και Ω Β = 0,04. Για την ακρίβεια της τρέχουσας κοσμολογικής παρατηρήσεις, αυτό σημαίνει ότι ζούμε σε μια επίπεδη, Ω 0 = 1 Σύμπαν.
 
Η παρανόηση
Βέβαια οι περισσότεροι θα σκεφτούν γιατί το Σύμπαν να είναι επίπεδο κι όχι σφαιρικό. Αν πράγματι το Σύμπαν γεννήθηκε με μία Μεγάλη Έκρηξη δεν θα ήταν πιο λογικό το Big Bang να οδηγούσε σε ένα σύμπαν σε σχήμα σφαίρας που θα επεκτείνεται, διατηρώντας παράλληλα το σχήμα της σφαίρας;
 
Η έννοια του Big Bang έχει συχνά παρερμηνευθεί. Οι πιο πολλοί εκτιμούν ότι κάτι εξερράγη κάπου και στη συνέχεια το μέρος που εξερράγη επεκτείνεται όπως είναι σήμερα. Είναι μια βασική παρανόηση. Πριν από το Big Bang, δεν υπήρχε χώρος ή χρόνος. Έτσι, δεν υπάρχει τίποτα «εκτός» το Big Bang. Το Σύμπαν απλά εξελίχθηκε από έναν πολύ μικρό όγκο σε ένα τεράστιο όγκο, ενώ συνεχίζει ακόμη και σήμερα να διαστέλλεται. Έτσι, ο τόπος στον οποίο είμαστε σήμερα αντιστοιχεί σε κάποιο μέρος σε ένα πολύ μικρό όγκο στο πολύ πρώιμο Σύμπαν. Ως εκ τούτου, το Big Bang συνέβη παντού μέσα στο Σύμπαν, σε όλες τις θέσεις, συμπεριλαμβανομένων και της Γης όπου βρισκόμαστε τώρα.
 
Η συνηθισμένη εικόνα που έχουμε για τη δημιουργία του Σύμπαντος κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, είναι λανθασμένη. Το Σύμπαν δεν δημιουργήθηκε από ένα σημείο, αλλά ήταν από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του άπειρο σε έκταση. Βέβαια είναι αλήθεια ότι αν πάρουμε μια περιοχή γύρω μας όσο μεγάλη θέλουμε, τότε λίγο μετά τη δημιουργία του Σύμπαντος η περιοχή αυτή βρισκόταν πραγματικά συγκεντρωμένη σε μια μικρή «μπάλα». Επειδή όμως το Σύμπαν είναι άπειρο, υπάρχουν άπειρες τέτοιες περιοχές, που ξεκίνησαν η καθεμιά από άπειρα σημεία, και το καθένα από αυτά τα σημεία μπορεί να απέχει άπειρη απόσταση από εμάς!
 
Και γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουν παρερμηνεύσει το Big Bang;
Αυτή η παρερμηνεία του κόσμου οφείλεται σε μια παρεξήγηση. Όλοι οι ειδικοί για να δώσουν μια οπτική εικόνα του Big Bang, αναφέρουν ότι το σύμπαν διαστέλλεται σαν ένα μπαλόνι που φουσκώνει. Και γι αυτό μας προκαλεί τόση σύγχυση η πρώτη εικόνα-παράδειγμα που μας έδωσαν στο σχολείο. Σβήστε την λοιπόν από το μυαλό σας.
 
Το πρόβλημα με το μπαλόνι είναι ότι πρόκειται για μια δισδιάστατη επιφάνεια σε μια τρισδιάστατη κατάσταση. Νομίζουμε λοιπόν ότι οτιδήποτε συμβαίνει στις δύο διαστάσεις στην επιφάνεια του μπαλονιού συμβαίνει και στις τρεις διαστάσεις στο σύμπαν. Για παράδειγμα, ενώ η επιφάνεια του μπαλονιού «απλώνεται» αναλογικά σε δύο κατευθύνσεις, το σύμπαν αναλογικά εκτείνεται σε ΤΡΕΙΣ κατευθύνσεις. Η τρίτη διάσταση στο μπαλόνι (δηλαδή η κατεύθυνση που είναι κάθετη προς την επιφάνεια και που μας επιτρέπει να δούμε την καμπυλότητα του μπαλονιού γι αυτό και έχουμε την παρανόηση της σφαίρας – σύμπαντος), είναι η τέταρτη διάσταση στο σύμπαν μας. Και δυστυχώς δεν έχουμε την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε αυτή την «τέταρτη διάσταση» στον τρισδιάστατο Κόσμο μας.
 
Για την άρση της παρεξήγησης να προτιμούμε την αναλογία του σταφιδόψωμου. Σε αυτή την αναλογία, το σύμπαν είναι η άμορφη μάζα της ζύμης που ψήνεται στον  φούρνο και αρχίζει να φουσκώνει. Οι σταφίδες αντιπροσωπεύουν τους γαλαξίες μέσα στο σύμπαν. Και καθώς φουσκώνει η ζύμη, οι αποστάσεις ανάμεσα στις σταφίδες (τους γαλαξίες) αυξάνονται και στις τρεις κατευθύνσεις.
 
Το παρατηρήσιμο σύμπαν και ο πληθωρισμός
Και γιατί το Σύμπαν να φαίνεται επίπεδο; Είναι ένα από τα ερωτήματα που προκαλούσαν αμηχανία στους κοσμολόγους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμερα, οι περισσότεροι θεωρητικοί πιστεύουν στην θεωρία του πληθωρισμού (και υπάρχουν ατράνταχτες αποδείξεις στην Μικροκυματική Ακτινοβολία Υποβάθρου CMB που την υποστηρίζουν). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το Σύμπαν υπέστη μια πολύ σύντομη εκθετική διαστολή που ξεκίνησε περίπου στα 10−36 s μετά το Big Bang  έως κάπου 10−33 και 10−32 s μετά την μοναδικότητα του Big Bang.
 
Την απειροελάχιστη εκείνη πρώτη στιγμή της γέννησής του το σύμπαν μεγεθύνθηκε 100 τρισεκατομμύρια-τρισεκατομμυρίων-τρισεκατομμύρια-τρισεκατομμυρίων (1050) φορές. H θερμοκρασία του πέφτει κατά ένα παράγοντα 100.000 περίπου από 1027 K σε 1022 K. Το αποτέλεσμα αυτής της απίστευτης διαστολής ήταν το εξής: το σύμπαν περίπου από το μέγεθος 7.7×10 −30 m (πολύ μικρότερο του πρωτονίου) διευρύνθηκε πολύ γρήγορα σε 10 cm μέχρι το τέλος της πληθωριστικής εποχής (15 x 10 –33 sec). Σε μια τέτοια περίπτωση, ανεξάρτητα από την αρχική γεωμετρία του Σύμπαντος, το τελευταίο μας φαίνεται επίπεδο.
 
Σκεφθείτε το και αλλιώς. Πέρα από τις όποιες παρατηρήσεις που έχουμε για το επίπεδο σύμπαν, οι αποστάσεις που αντιλαμβανόμαστε σε αυτό το αχανές σύμπαν είναι πάρα πολύ μικρές για να ανιχνεύσουμε οποιαδήποτε ενδεχόμενη καμπυλότητα στο Σύμπαν. 
 
Μήπως όμως κάνουμε λάθος; Μήπως οι παρατηρήσεις μας δεν είναι σωστές;
Είναι αλήθεια πως οι έρευνες στον ουρανό για να αποδειχθεί η επιπεδότητα δεν γίνονται σε όλο το Σύμπαν, αλλά σε ένα μικρό τμήμα του, το λεγόμενο παρατηρήσιμο σύμπαν. Εξ ορισμού, «Σύμπαν» αποτελεί ό,τι υπάρχει, ενώ το παρατηρήσιμο σύμπαν είναι ό,τι υπάρχει μέσα στον δικό μας ορίζοντα (δηλαδή, ο όγκος του σύμπαντος, εντός του οποίου το φως είχε τον απαραίτητο χρόνο για να φτάσει ως εμάς). Κάθε παρατήρηση που κάνουμε περιορίζεται μόνο στο παρατηρήσιμο σύμπαν, και δεν έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι συμβαίνει πέρα από αυτόν τον ορίζοντα. Επομένως, όταν λέμε ότι ο δορυφόρος WMAP μας πρόσφερε  ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία ότι το σύμπαν είναι επίπεδο, στην πραγματικότητα σημαίνει ότι οι δορυφόροι WMAP και Planck μας πρόσφεραν  ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία ότι το παρατηρήσιμο σύμπαν είναι επίπεδο.
 
Και αφού δεν γνωρίζουμε το αθέατο ή αυτό που είναι πέραν του παρατηρήσιμου σύμπαντος  γιατί ισχυριζόμαστε ότι όλο το Σύμπαν είναι επίπεδο. Επειδή, σύμφωνα με την πληθωριστική θεωρία, ακόμα και αν το Σύμπαν έχει κάποια καμπυλότητα, το παρατηρήσιμο σύμπαν θα πρέπει να είναι επίπεδο στο βαθμό στον οποίο έχουμε τη δυνατότητα να το μετρούμε.
 
Αν λοιπόν το πληθωριστικό μοντέλο είναι αληθινό τότε ναι είναι πραγματική και η επιπεδότητα (χωρίς καμιά καμπυλότητα) του παρατηρήσιμου σύμπαντος.

Nietzsche: ο υπεράνθρωπος και ο άνθρωπος

Fr. Nietzsche: 1844-1900

Ο Πρόλογος του Ζαρατούστρα

     Παρακάτω αναλύεται η παράγραφος 1 του Προλόγου, με την οποία αρχίζει ο Ζαρατούστρα του Νίτσε. Σε τούτη την παράγραφο, σ’ αυτό δηλ. το πρώτο τμήμα, συνοψίζονται πολλές από τις βασικές εικόνες του εν λόγω βιβλίου, οι οποίες δείχνουν να παρουσιάζονται ως ζεύγη εννοιών: ήλιος και γη, επιφάνεια και βάθος, φως και σκοτάδι, αετός και φίδι, κοιλάδες και βουνά.

     Ποιο είναι το πρώτο στοιχείο που μαθαίνουμε για τον Ζαρατούστρα; Πως σε ηλικία τριάντα χρόνων εγκαταλείπει τον τόπο του, την πατρίδα του και ανεβαίνει ψηλά στα βουνά:

«Όταν ο Ζαρατούστρα έγινε τριάντα χρόνων, εγκατέλειψε την πατρίδα του και τη λίμνη της πατρίδας του και πήγε στο βουνό»[1].

Εκεί διάγει μια ζωή σε απόλυτη μοναξιά και απομόνωση. Την οντολογική του συνθήκη, στο παρόν σημείο, τη χαρακτηρίζει η απόσταση, η αποκοπή, αφενός από τη μάζα των κοινών θνητών και αφετέρου από τον ρεαλιστικά υπαρκτό κόσμο:

«Εδώ απόλαυσε το πνεύμα του και τη μοναξιά του για δέκα ολόκληρα χρόνια, χωρίς την παραμικρή κούραση»[2].

Ο Ζαρατούστρα δεν υποφέρει από τη μοναξιά του, αλλά απεναντίας την απολαμβάνει. Χαίρεται την πνευματική αυτάρκεια και ανεξαρτησία του εαυτού του, ζώντας μέσα στη σπηλιά του για δέκα ολόκληρα χρόνια χωρίς να έχει κουραστεί από οτιδήποτε ή οποιονδήποτε.

     Εξακολουθεί να παραμένει εκεί ψηλά στο βουνό, έως ότου κάποια στιγμή διακόπτει αυτό τον ρυθμό και ετοιμάζεται να προχωρήσει πέρα από την ως τώρα ζωή του στο βουνό και στο σπήλαιο, καθώς βιώνει σύγκορμος έναν μετασχηματισμό. Στην ενδοσυνάφεια τούτη αισθάνεται άρρηκτα συνδεδεμένος με τον ήλιο, ίδιος και όμοιος με αυτόν, γι’ αυτό και ένα πρωί προσέρχεται ενώπιόν του και απευθύνεται προς αυτόν ως ακολούθως:

«Στο τέλος όμως άλλαξε η καρδιά του – κι ένα πρωί σηκώθηκε με τη ροδαυγή προσήλθε μπρος στον ήλιο και του μίλησε ως εξής:

     “Εσύ μεγάλο άστρο! Ποια θα ήταν η ευτυχία σου, αν δεν είχες αυτούς που φωτίζεις;
Δέκα ολόκληρα χρόνια ερχόσουν εδώ πάνω στη σπηλιά μου: θα είχες βαρεθεί το φως σου και αυτόν τον δρόμο, εάν δεν ήμουν εγώ, ο αετός μου και το φίδι μου.
Αλλά εμείς σε προσμέναμε κάθε πρωί, σε ξαλαφρώναμε απ’ το περίσσευμά σου και σε ευλογούσαμε γι’ αυτό”»[3].

      Έχει κοντά του μόνο δυο ζώα, το φίδι και τον αετό. Όπως θα δειχθεί στην πορεία της ιστορίας του Ζαρατούστρα, αυτά είναι οι σύμβουλοί του και οι βοηθοί του. Πώς θα μπορούσε να μη συμβαίνει τούτο, όταν αυτά τα δυο ζώα λογίζονται, στο συμβολικό τους ρόλο, ως μοναδικοί αξιόπιστοι φίλοι του; Τι συμβολίζουν; Σε [και για] μια ζωή που είναι προσδεμένη στη γη συμβολίζουν ό,τι το ύψιστο και το πιο βαθύ χαρακτηρίζει τούτη τη ζωή: ο αετός είναι το ζώο που ανεβαίνει στα ύψη και είναι πολύ κοντά στον ήλιο· αντιπροσωπεύει έτσι το πνευματικό φως, τον άνθρωπο που κινείται σε πνευματικούς κόσμους. Το φίδι, απεναντίας, είναι το ζώο, που έρπει στη γη με το σώμα του και χάνεται στις σχισμές και τις ρωγμές της: αντιπροσωπεύει την ενδημία του ανθρώπου στα απειράριθμα διαμερίσματα του εμπειρικού κόσμου. Όπως ο ήλιος, αυτό το μεγάλο άστρο που εκπέμπει τις φωτεινές του ακτίνες, θα ήταν ενδεής, πάμφτωχος, χωρίς εκείνους που φωτίζει, έτσι και ο Ζαρατούστρα χρειάζεται εκείνους, στους οποίους μπορεί να απευθυνθεί και να χαρίσει, να «μοιράσει» τη σοφία του:

     «“Κοίτα! Είμαι μπουχτισμένος από τη σοφία μου, μοιάζω με τη μέλισσα που έχει μαζέψει πάρα πολύ μέλι· έχω ανάγκη τα χέρια που απλώνονται ως εδώ.
Μετά χαράς θα ήθελα να χαρίζω και να μοιράζω, μέχρις ότου οι σοφοί, ανάμεσα στους ανθρώπους, γίνουν ξανά και πάλι χαρούμενοι μέσα στην τρέλα τους και οι φτωχοί μέσα στον πλούτο τους”»[4].

     Θα ήθελε διακαώς να μεταδώσει απλόχερα τον πλούτο της σοφίας, που ο ίδιος πιστεύει πως έχει αποκτήσει υπό το φως της ανυψωμένης πάνω από τους ανθρώπους ύπαρξής του. Ωστόσο δεν έχει ανάγκη τους άλλους, τους ανθρώπους, για λόγους κάποιας έλλειψης και αναπλήρωσής της, αλλά για λόγους πλησμονής και αφθονίας. Τότε είναι που αποφασίζει, σαν τον ήλιο που δύει, να κατέβει στους ανθρώπους:

«Όπως εσύ, πρέπει κι εγώ να δύσω, καταπώς λένε οι άνθρωποι, στους οποίους θέλω να κατεβώ»[5].

Έτσι αρχίζει η πρώτη δύση του.
Χαρακτηριστική είναι εδώ η μεταφορά του ήλιου σε αντίθεση με το σκοτάδι του εδώ κάτω κόσμου, που χρειάζεται και περιμένει φωτισμό. Ο ήλιος είναι υπερφορτωμένος με φως· παρόμοια υπερφορτωμένος με σοφία αισθάνεται να είναι και ο Ζαρατούστρα. Και επειδή η σοφία σχετίζεται με τους ανθρώπους και τον υπεράνθρωπο ως τον τύπο του κραταιού ανθρώπου, που στέκεται πάνω από τον τελευταίο άνθρωπο, η ευτυχία του Ζαρατούστρα τώρα έγκειται στο να χορηγεί αυτή τη σοφία στον άνθρωπο, σαν τον ήλιο που η ευτυχία του έγκειται στο να δίνει το φως του. Εδώ το δίνει στον Ζαρατούστρα και στα ζώα του, τον αετό και το φίδι.
-------------------
[1] KSA4, σ. 11.
[2] Ό.π.,
[3] Ό.π.
[4] Ό.π.
[5] Ό.π., σ. 12.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, Αρχιτεκτονική

Γεωμετρική τέχνη

Αρχιτεκτονική

Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα οι πρώτοι αυτόνομοι ναοί κάνουν την εμφάνιση τους στα γεωμετρικά χρόνια. Πρόκειται, στην αρχή, για υπαίθρια ιερά, για κτίσματα, δηλαδή, που έχουν δημόσιο χαρακτήρα και μοιάζουν, περισσότερο, με μεγάλες κατοικίες σε σχήμα μεγάρου. Αναγνωρίζονται, γενικότερα, τέσσερις τύποι οικοδομημάτων στη γεωμετρική εποχή. Στον πρώτο τύπο κατατάσσονται επιμήκη, ορθογώνια οικοδομήματα, μονόχωρα ή πολύχωρα, με είσοδο στη μια στενή πλευρά. Τα πολύχωρα χρησιμοποιούνταν και ως ναοί ή μέγαρα όπως το κτίριο Β στο Θέρμο της Αιτωλίας, όπου πιθανολογείται και η ύπαρξη ενός «πτερού» γύρω του, χαρακτηριστικού για τους ναούς, που σχηματίζεται από ξύλινους κίονες. Παρόμοια κτίρια ήταν ο ναός της Ορθίας Αρτέμιδας στη Σπάρτη και το Ηραίο της Σάμου που είχαν και εσωτερική κιονοστοιχία κατά μήκος. Στο Ηραίο βρέθηκε και η βάση του «ξόανου» της θεάς, του ξύλινου λατρευτικού αγάλματος δηλαδή. Η στέγη των κτιρίων αυτών θεωρείται πως ήταν δίρριχτη και αμφικλινής. Επιμήκη ή ορθογώνια οικοδομήματα με είσοδο στη μία τους μακρά πλευρά περιλαμβάνει, επίσης, και ο δεύτερος αρχιτεκτονικός τύπος.
 
Στον τρίτο τύπο ανήκουν κτίρια με αψιδωτή την πίσω στενή πλευρά τους. Ο ναός της Ήρας Ακραίας στην Περαχώρα και πήλινα ομοιώματα σπιτιών αποτελούν σχετικά παραδείγματα. Ο ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνα στην Ερέτρια είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτού του τύπου. Στον τελευταίο, τέταρτο, τύπο κατατάσσονται όλα τα ακανόνιστου, ελλειπτικού, σχήματος οικοδομήματα που χρησιμοποιούνταν ως κατοικίες και εντοπίστηκαν στις ανασκαφές των γεωμετρικών οικισμών.
 
Στους οικισμούς της γεωμετρικής εποχής δεν εντοπίζονται ανάκτορα όπως στη μυκηναϊκή εποχή. Κατά τον 10ου αι. π.Χ., μια ενιαία επιμήκης οικία, όπως στο Λευκαντί, που αποτελούνταν από δωμάτια το ένα πίσω από το άλλο, δέσποζε ως η κατοικία (;) του άρχοντα σ' έναν οικισμό, όντας απομονωμένη μερικές φορές από αυτόν. Από το 900 μέχρι το 700 π.Χ., στην περίοδο που στο τέλος της φαίνεται πως καταγράφονται τα έπη δηλαδή, παρατηρείται από την ίδια έρευνα, κάτω από την επίδραση, ίσως, και της ομηρικής αφήγησης και έρευνας, παρουσία σύνθετων «οίκων», που αποτελούνται από ανεξάρτητες μονάδες οργανωμένες μέσα σε περιβόλους. Στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. και στις αρχές του 7ου αι. π.Χ., τέλος, σε μια άλλη πιθανή περίοδο «γέννησης» των επών, οι οικίες έχουν περισσότερα δωμάτια και είναι προσανατολισμένες, περιμετρικά, προς μια κεντρική στον οικισμό αυλή. Ελλειψοειδή, αψιδωτά και κυκλικά κτίρια μέσα στους οικισμούς επιτελούν παράλληλα διάφορες λειτουργίες από αποθηκευτικές μέχρι λατρευτικές. Τειχισμένοι οικισμοί φαίνεται πως ήταν ο κανόνας στο Ανατολικό Αιγαίο ενώ στην ηπειρωτική Ελλάδα και στις Κυκλάδες κυριαρχούσαν τα μικρά χωριά κοντά σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ή οι οικισμοί με άμεση πρόσβαση σε βοσκοτόπια και στη θάλασσα.
 
Η επισκόπηση των οικισμών αυτής της περιόδου, πάντως, δείχνει ότι οι «οίκοι», που περιγράφονται στα ομηρικά έπη είναι δύσκολο να αναγνωριστούν. Υφίστανται, όμως, διαφοροποιήσεις μεταξύ των κατοικιών, και υπάρχουν και ειδικά κτίσματα όπως τα ιερά, οι αποθήκες, καθώς και σπίτια πιθανών αρχηγών.