Τρίτη 22 Ιανουαρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Εἰρήνη (114-148)

ΠΑΙΔΙΟΝ
ὦ πάτερ, ὦ πάτερ, ἆρ᾽ ἔτυμός γε
115 δώμασιν ἡμετέροις φάτις ἥκει,
ὡς σὺ μετ᾽ ὀρνίθων προλιπὼν ἐμὲ
ἐς κόρακας βαδιεῖ μεταμώνιος;
ἔστι τι τῶνδ᾽ ἐτύμως; εἴπ᾽, ὦ πάτερ, εἴ τι φιλεῖς με.
ΤΡ. δοξάσαι ἔστι, κόραι· τὸ δ᾽ ἐτήτυμον, ἄχθομαι ὑμῖν,
120 ἡνίκ᾽ ‹ἂν› αἰτίζητ᾽ ἄρτον πάππαν με καλοῦσαι,
ἔνδον δ᾽ ἀργυρίου μηδὲ ψακὰς ᾖ πάνυ πάμπαν.
ἢν δ᾽ ἐγὼ εὖ πράξας ἔλθω πάλιν, ἕξετ᾽ ἐν ὥρᾳ
κολλύραν μεγάλην καὶ κόνδυλον ὄψον ἐπ᾽ αὐτῇ.
ΠΑ. καὶ τίς πόρος σοι τῆς ὁδοῦ γενήσεται;
125 ναῦς μὲν γὰρ οὐκ ἄξει σε ταύτην τὴν ὁδόν.
ΤΡ. πτηνὸς πορεύσει πῶλος· οὐ ναυσθλώσομαι.
ΠΑ. τίς δ᾽ ἡπίνοιά σοὐστὶν ὥστε κάνθαρον
ζεύξαντ᾽ ἐλαύνειν εἰς θεούς, ὦ παππία;
ΤΡ. ἐν τοῖσιν Αἰσώπου λόγοις ἐξηυρέθη
130 μόνος πετηνῶν εἰς θεοὺς ἀφιγμένος.
ΠΑ. ἄπιστον εἶπας μῦθον, ὦ πάτερ πάτερ,
ὅπως κάκοσμον ζῷον ἦλθεν εἰς θεούς.
ΤΡ. ἦλθεν κατ᾽ ἔχθραν αἰετοῦ πάλαι ποτέ,
ᾤ᾽ ἐκκυλίνδων κἀντιτιμωρούμενος.
135 ΠΑ. οὐκοῦν ἐχρῆν σε Πηγάσου ζεῦξαι πτερόν,
ὅπως ἐφαίνου τοῖς θεοῖς τραγικώτερος.
ΤΡ. ἀλλ᾽, ὦ μέλ᾽, ἄν μοι σιτίων διπλῶν ἔδει·
νῦν δ᾽ ἅττ᾽ ἂν αὐτὸς καταφάγω τὰ σιτία,
τούτοισι τοῖς αὐτοῖσι τοῦτον χορτάσω.
140 ΠΑ. τί δ᾽, ἢν ἐς ὑγρὸν πόντιον πέσῃ βάθος;
πῶς ἐξολισθεῖν πτηνὸς ὢν δυνήσεται;
ΤΡ. ἐπίτηδες εἶχον πηδάλιον, ᾧ χρήσομαι·
τὸ δὲ πλοῖον ἔσται Ναξιουργὴς κάνθαρος.
ΠΑ. λιμὴν δὲ τίς σε δέξεται φορούμενον;
145 ΤΡ. ἐν Πειραιεῖ δήπου ᾽στὶ Κανθάρου λιμήν.
ΠΑ. ἐκεῖνο τήρει, μὴ σφαλεὶς καταρρυῇς
ἐντεῦθεν, εἶτα χωλὸς ὢν Εὐριπίδῃ
λόγον παράσχῃς καὶ τραγῳδία γένῃ.

***
Βγαίνουν από το σπίτι οι μικρές κόρες του Τρυγαίου.
ΜΙΑ ΚΟΡΗ
Ω πατερούλη, ω πατέρα, είν᾽ αλήθεια
τούτος ο λόγος που ακούστηκε μέσα στο σπίτι;
Λένε πως φεύγεις μακριά μας με τα όρνια,
πας ανεμόσυρτος, λεν, στα κοράκια.
Αν μ᾽ αγαπάς, πατερούλη, για πες την αλήθεια σ᾽ εμένα.
ΤΡΥ. Έτσι τα πράματα δείχνουν, κορούλες μου· αλήθεια, με καίει
120να μου ζητάτε ψωμί, «πατερούλη γλυκέ» να μου λέτε,
και παραδάκι σταλιά να μη βρίσκεται μέσα στο σπίτι.
Αλλ᾽ αν πετύχω και πίσω γυρίσω, θα τα ᾽χετε εντάξει,
και μια μεγάλη κουλούρα, μαζί και προσφάι μια σφαλιάρα.
ΚΟΡ. Και ποιός ο δρόμος για να πας στα ουράνια;
Σίγουρα, πλοίο για κει δεν αρμενίζει.
ΤΡΥ. Έχω ζώο φτερωτό, δεν πάω με πλοίο.
ΚΟΡ. Πώς σου ᾽ρθε αυτή η ιδέα, μπαμπά, να ζέψεις
σκαθάρι, στους θεούς για να τραβήξεις;
ΤΡΥ. Πετούμενο άλλο στους θεούς δεν πήγε·
130μονάχα αυτό· το λένε οι αισώπειοι μύθοι.
ΚΟΡ. Απίστευτο είν᾽ αυτό που λες, πατέρα·
να πάει στους θεούς ένα έντομο που ζέχνει.
ΤΡΥ. Μισούσε τον αϊτό· για εκδίκηση, έτσι,
πέταξ᾽ εκεί και γκρέμισε τ᾽ αβγά του.
ΚΟΡ. Τον Πήγασο αν καβάλαες, οι θεοί
θα σ᾽ έβλεπαν σαν ήρωα τραγωδίας.
ΤΡΥ. Διπλές προμήθειες τότε θα χρειαζόμουν·
τώρα, μ᾽ αυτά τα τρόφιμα που τρώγω,
με τα ίδια θα ταΐζω το σκαθάρι.
140ΚΟΡ. Κι αν πέσει μες στου υγρού πελάου τα βάθη;
Πετούμενο είναι, πώς θα ξενερίσει;
ΤΡΥ. Έχω γι᾽ αυτό κατάλληλο τιμόνι·
μ᾽ αυτό κάνεις καράβι το σκαθάρι.
ΚΟΡ. Και πού θα βρεις λιμάνι για ν᾽ αράξεις;
ΤΡΥ. Στον Πειραιά· Κανθάρου έχει λιμάνι.
ΚΟΡ. Το νου σου μόνο, μην παραπατήσεις
και γκρεμιστείς· αν κουτσαθείς, για θέμα
τραγωδίας θα σε πάρει ο Ευριπίδης.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, ΣΑΡΠΗΔΩΝ

Ήταν γιος του Δία και της Ευρώπης και επομένως αδελφός του Μίνωα και του Ραδάμανθυ, τους οποίους ανέθρεψε ο Αστέριος.
 
Συγκρούστηκε με τον Μίνωα για την εξουσία ή γιατί αγαπούσαν τον ίδιο νέο, τον Μίλητο ή Ατύμνιο, που ήταν περισσότερο δεμένος με τον Σαρπηδόνα. Οι δυο τους ή με την Ευρώπη έφυγαν για την Ασία, ο Σαρπηδόνας συμμάχησε με τον Κίλικα στον πόλεμο εναντίον των Λυκίων και αναγνωρίστηκε βασιλιάς της χώρας τους. Οι μύθοι γύρω από την απομάκρυνση του Σαρπηδόνα από την Κρήτη συνιστούν προφανώς μνημείωση των κρητικών εποικισμών.

Με το όνομα Σαρπηδόνας σώζεται και ένας ήρωας του Τρωικού πολέμου, γιος και αυτός του Δία και της Λαοδάμειας ή Δηιδάμειας, κόρη του Βελλεροφόντη, εγγονός του πρώτου Σαρπηδόνα· ή, σύμφωνα με τον Διόδωρο, γιος του Εύανδρου. Μυθολογείται, όμως, ότι μπορεί να υπήρξε μόνο ένας Σαρπηδόνας στον οποίο ο Δίας, ακριβώς επειδή ήταν γιος του, έδωσε το δικαίωμα να ζήσει τρεις γενιές - έτσι εξηγείται που τον βρίσκουμε στην Τροία.
 
Ο Σαρπηδόνας του τρωικού πολέμου ήταν ο δεύτερος τη τάξει μετά τον Έκτορα πολεμιστής και ο μοναδικός από το τρωικό στρατόπεδο γόνος θεού (εξαιρουμένου του Αινεία). Σύντροφός του στον πόλεμο ήταν ο Γλαύκος, γιος του Ιππόλοχου και εγγονός και αυτός του Βελλεροφόντη. Όμως Γλαύκος ονομαζόταν και ένας γιος του Μίνωα.
 
Σημαντική ήταν η συμβολή του στην επίθεση στο στρατόπεδο των Αχαιών και κατά την έφοδο στο τείχος. Όταν αυτός, ο γιος του Δία, χτυπήθηκε από τον γιο του Ηρακλή και της Ρόδου, τον εγγονό του Δία Τληπόλεμο, σε μια σκηνή που προοικονομούσε τον θάνατό του, είχε ικετεύσει τον Έκτορα να προστατεύσει το κορμί του από τους εχθρούς και να του επιτρέψει να πεθάνει στην Τροία, αν δεν επέστρεφε ποτέ του στη Λυκία (Ε 684-698), τραγική ειρωνεία αν σκεφτεί κανείς την κακοποίηση του νεκρού του σώματος που τελικά διασώθηκε με την παρέμβαση των θεών.
 
Πέθανε από το χέρι του Πάτροκλου, σε μια μάχη όμοια με ταύρου (Σαρπηδόνας) και λιονταριού (Πάτροκλος) (Π 487-489). Η πτώση του ήρωα παρομοιάστηκε από τον ποιητή της Ιλιάδας με την πτώση ενός δέντρου και η επιθανάτια πάλη του με τον αγώνα ενός κάπρου (Π 482-489). Ο Πάτροκλος πάτησε πάνω στο στήθος του αντιπάλου του, τράβηξε από το κορμί το δόρυ κι ομάδι του ξεχύθηκαν τα σπλάχνα, / και την ψυχή εκεινού εξερίζωσε μαζί με το χαλό του (Π 503-5).
 
Πράγματι, θεωρούνταν ότι ο θάνατος ενός πολεμιστή επερχόταν συνήθως με την απόσπαση του όπλου από το σώμα του (πρβ. Ν 574 κ.ε., Ξ 517-9), οπότε η ψυχή έβγαινε σαν αναπνοή από το σώμα μέσα από το τραύμα του. Ξεχωριστά όμως, η πράξη του Πατρόκλου σηματοδότησε την έναρξη μιας σειράς κακοποιήσεων νεκρών σωμάτων με διαβαθμισμένη ωμότητα -από τον Σαρπηδόνα προς τον Πάτροκλο κι ύστερα στην κορυφαία ατίμωση του Έκτορα. Η κάθε περίπτωση προοιωνίζεται την επόμενη και οι τρεις μαζί του Αχιλλέα, που δεν περιλαμβάνεται βέβαια στην Ιλιάδα. Αντίστοιχα, ο θάνατος του Σαρπηδόνα (Π 419-683) παρουσιάζει αντιστοιχίες με τον θάνατο του Μέμνονα που επίσης δεν αναφέρεται στο έπος.
 
Ένα σώμα κακοποιούνταν την ώρα της διεκδίκησής του από τις αντιμαχόμενες πλευρές, με στόχο την απογύμνωση του σώματος από τον οπλισμό του, την απόκτηση και την επίδειξή του και την περαιτέρω προσβολή του νεκρού σώματος σκυλεύοντάς το και αφήνοντάς το σκονισμένο και άταφο. Όλα αυτά συνέβησαν στην περίπτωση του Σαρπηδόνα. Η ντροπή για την αποτυχία να περισωθεί ο οπλισμός διατυπώθηκε εμφατικά από τον ήρωα:
 
[…] πάλεψε τρογύρα απ' το κορμί μου·
τι θα σου γίνω αργότερα, μέρα και νύχτα πάντα,
ντροπή και καταφρόνια, αν τ' άρματα μπορέσουν και μου γδύσουν.
(Π 497-499)
 
Γι' αυτό ο σύντροφός του στη μάχη Γλαύκος παρακίνησε τους άλλους πολεμιστές:
Δράμετε, ω φίλ'· είν' εντροπή, τα άρματ' αν του πάρουν
και κακοσύρουν το νεκρό κορμί του οι Μυρμιδόνες
(Π 544-5)
 
Ο Πάτροκλος με τη σειρά του παρακίνησε τους Αχαιούς:
Ο άνδρας που των Αχαιών πρωτόρμησε στο τείχος
κείται νεκρός ο Σαρπηδών· χαρά μας, αν το σώμα
το κακοσέρναμε γυμνό […]
(Π 558-560)
 
Πολύ νωρίτερα ο Σαρπηδόνας είχε πει στον Έκτορα:
Πριαμίδη, μη στων Δαναών τα χέρια ΄δω μ' αφήσεις
αλλά βοήθειαν δώσε μου· καν στην δικήν σας πόλιν
ας ξεψυχήσω, αφού σ' εμέ δεν ήταν διορισμένο
να γύρω στην αγαπητήν πατρίδα […]
(Ε 683-686)
 
Τα άρματα του Σαρπηδόνα τα κέρδισαν τελικά οι Αχαιοί, και όταν ο Έκτορας σκότωσε τον Πάτροκλο, αρνήθηκε την πολύ λογική πρόταση του Λυκιώτη Γλαύκου, μοναδική σε όλο το έπος, να ανταλλάξουν με τους Αχαιούς το νεκρό σώμα του φίλου του Αχιλλέα για τον οπλισμό του Σαρπηδόνα -σαφώς ήταν ιδιαίτερης σημασίας η κτήση του σώματος του νεκρού Πατρόκλου από τους αντιπάλους (Ρ 160-165). Τραγική ειρωνεία συνιστά το γεγονός ότι η πανοπλία του Σαρπηδόνα αναδείχθηκε σε έπαθλο των επιτάφιων αγώνων που διεξήχθησαν στη μνήμη του Πατρόκλου.
 
Τέσσερις μονομαχίες ξέσπασαν πάνω από τον νεκρό Σαρπηδόνα. Έκτορας, Αινείας, Πολυδάμας, Αγήνορας και ο τραυματισμένος αλλά θεραπευμένος άμεσα από θεϊκή παρέμβαση Γλαύκος στέκονται απέναντι στον Πάτροκλο, τους δύο Αίαντες, τον Μηριόνη (Π 569-632). Στη διάρκεια των μαχών αυτών, τα σώματα σκονίζονταν, η σκόνη κολλούσε επάνω στο αίμα της πληγής, τα πρόσωπα παραμορφώνονταν. Η παρατήρηση ότι το σώμα του Σαρπηδόνα δεν θα το αναγνώριζε ούτε κάποιος που τον ήξερε καλά, έτσι που είναι σκεπασμένο με αίματα, σκόνη και κοντάρια που ρίχνονται και από τις δύο πλευρές και που αποκορφής τον αποσκέπαζαν ως με τ' ακρόποδά του, προκαλεί συγκίνηση (Π 638-40· πρβ. Η 424-432). Η παρομοίωση του πλήθους των Αργιτών γύρω από το νεκρό σώμα του Σαρπηδόνα με μύγες / που ζουζουνούν στη μάντρα, ολόγυρα στις γαλατοκαρδάρες, / την άνοιξη, καθώς ξεχείλισε στους αρμεγούς το γάλα (Π 641-3) υπαινίσσεται την αποσύνθεση του νεκρού, την ατίμωσή του από τη μη ταφή και την εγκατάλειψή του στα στοιχεία και τα πλάσματα της φύσης (σκυλιά, όρνια, μύγες), την ατίμωση και τη μίανση της ίδιας της γης (Λ 394-395).
 
Ο Δίας, με παρέμβαση της Ήρας, δεν εμπόδισε τον θάνατο του γιου του όπως αυτός είχε οριστεί από την Μοίρα, γιατί θα δημιουργούσε κακό προηγούμενο - και άλλοι γιοι θεών πολεμούσαν. Όμως για να τον τιμήσει και να εκφράσει το πένθος του, έριξε αιμάτινη βροχή στη γη και όταν ξέσπασαν οι μάχες γύρω από το νεκρό σώμα σκέπασε το πεδίο τα μάχης με νύχτα βαθιά για να το προστατέψει (Π 567-568). (Είναι πιθανό η ιδέα της ομίχλης να προέκυψε από τα σύννεφα της σκόνης που προκαλούνταν κατά τη διάρκεια μιας πραγματικής μάχης). Τελικά, η σύγκρουση για το σώμα του γιου του Δία, του Σαρπηδόνα, λύθηκε με συμβιβασμό: ο Δίας ανάγκασε τους Λύκιους και τους Τρώες να υποχωρήσουν και άφησε τους Έλληνες να τον απογυμνώσουν από τα όπλα του, οι οποίοι, ωστόσο, δεν κέρδισαν και το άψυχο κορμί του, ώστε να το πετάξουν στα σκυλιά, καθώς αυτό διασώθηκε από τον θεϊκό πατέρα του. Ο ίδιος ο Απόλλωνας έπλυνε το λερωμένο σώμα στα νερά του Σκάμανδρου, το άλειψε με νέκταρ και αμβροσία (Π 680), ώστε να μη σαπίσει και να μείνει δροσάτο, το έντυσε με ρούχα αθάνατα και το παρέδωσε στον Ύπνο και τον Θάνατο για να το μεταφέρουν στη Λυκία. Η κατ' εξαίρεση φροντίδα του νεκρού από έναν άνδρα θεό, όχι από γυναίκα, υποδηλώνει ξεχωριστή τιμή, ενώ η σύνδεση του θεού με τον ήρωα μνημειώνεται με την ύπαρξη ιερού αφιερωμένου στον Σαρπηδόνιο Απόλλωνα στην Κιλικία, απ' όπου πέρασε ο Αλέξανδρος (Διόδωρος 32.10.2).
 
Αν και συμπτωματική, η παραμόρφωση του σώματός του μετά τον θάνατό του από τον Πάτροκλο προοιωνίζεται τον παρ' ολίγον ακρωτηριασμό του Πατρόκλου, μια αναβαθμισμένη και πιο ανεπτυγμένη και εμπλουτισμένη εκδοχή της εν λόγω σκηνής θανάτου του Σαρπηδόνα, και αργότερα την κακοποίηση του Έκτορα.
 
Ο θάνατος του ήρωα προκάλεσε τον χρωστήρα αγγειογράφων αλλά και τον Αισχύλο, κάποτε μάλιστα σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους, όπως στην περίπτωση του ζωγράφου Ευφρόνιου που σε κρατήρα του Ευξίθεου παρέστησε νεκρό τον Σαρπηδόνα να τον σηκώνουν ο Ύπνος και ο Θάνατος, ενώ τη διαδικασία επιστατούσε ο ψυχοπομπός Ερμής, και όχι ο Απόλλωνας όπως στο έπος· παράσταση είναι εμπνευσμένη από το έργο του Αισχύλου Κάρες ή Ευρώπη, όπου ως μητέρα του Σαρπηδόνα εμφανίζεται η Ευρώπη και όχι η Λαοδάμεια.
 
Υποστηρίζεται ότι στην αρχική του μορφή ο Σαρπηδόνας ήταν ηλιακός θεός, κάτι που καταδεικνύεται από:

α) τη σχέση του με τη Λυκία, χώρα του φωτός, όπου ο Λύκειος Απόλλων, ο Απόλλων της Λυκίας λατρευόταν ως Απόλλων Σαρπηδόνας·
β) την προσωπική φροντίδα του Απόλλωνα, όταν ο Σαρπηδόνας πέθανε στην Τροία·
γ) το λούσιμό του στον ποταμό, όπως το καθημερινό λουτρό του Ήλιου από τον αρχέγονο ποταμό Ωκεανό·
δ) τη σύνδεσή του με τον Ύπνο και τον Θάνατο, που βρίσκονται εκεί που τελειώνει το έργο του ο Ήλιος·
ε) τον φόνο του Τληπόλεμου, γιου του Ηρακλή και βασιλιά της Ρόδου, ανέκαθεν κέντρο ηλιολατρίας·
στ) τον ερωτικό του δεσμό με τον Μίλητο ή Ατύμνιο, προσωποποιήσεις του Αυγερινού στις λατρευτικές εκδοχές του.

Ένας αέναος κύκλος είναι η ζωή

Η ζωή μας αποτελείται από μικρούς, εναλλασσόμενους κύκλους.

Καθένας από αυτούς περικλείει μέσα του διαφορετικού είδους εμπειρίες.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε φορά να μαθαίνεις καινούρια πράγματα για μια διαφορετική πτυχή της ζωής, για μια διαφορετική πτυχή του ίδιου σου του εαυτού.

Έτσι, όταν είσαι παιδί ακόμα και βρίσκεσαι στον κύκλο της σχολικής ζωής, γνωρίζεις την αθωότητα, την αυθεντικότητα, την ειλικρίνεια και την πίστη.

Όταν μεγαλώνεις ελάχιστα και μπαίνεις στον κύκλο της φοιτητικής ζωής, γνωρίζεις τι θα πει πραγματική διασκέδαση, αναπτύσσεις την κοινωνική σου πλευρά, διευρύνεις τους ορίζοντές σου και μαθαίνεις την αξία της υπευθυνότητας και της συνέπειας.

Στη συνέχεια και ενώ ο χρόνος κυλά σαν γάργαρο νερό, χωρίς να το πάρεις είδηση, άλλος ένας κύκλος φτάνει στο τέλος του. Σειρά τώρα έχει η φάση της ενήλικης ζωής.

Εδώ το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνεσαι είναι πως εσύ και μόνο εσύ είσαι ο κυρίαρχος της ζωής σου. Η έννοια της ανεξαρτησίας παίρνει άλλη διάσταση. Εσύ πρέπει να φροντίσεις για την πλήρη συντήρηση σου. Οι ευθύνες, καλώς ή κακώς, μεγαλώνουν. Οι απαιτήσεις αυξάνονται. Μεγάλο άγχος η εύρεση μιας ικανοποιητικής εργασίας που θα σε βοηθήσει να ανοίξεις τα φτερά σου κάνοντας μερικά έστω από τα όνειρά σου πραγματικότητα.

Και έπειτα, έχουμε τον ενήλικο σε σχέση-γάμο-συμβίωση, όπως θέλετε πείτε το, τον ενήλικο ως σύντροφο.

Τότε αρχίζεις να μαθαίνεις έννοιες όπως μοίρασμα, ενσυναίσθηση, κατανόηση, υποχωρητικότητα, αγάπη. Δύσκολες έννοιες, δύσκολη η τόσο στενή επικοινωνία, δώρο όμως ανεκτίμητο και ποθητό.

Προχωρώντας λίγο ακόμα, έρχεται η στιγμή εκείνη που ένας εντελώς διαφορετικός κύκλος θα ανοίξει, στους περισσότερους τουλάχιστον, αυτός του γονέα.

Τότε έρχονται τα πάνω κάτω. Οι προτεραιότητες αλλάζουν, το κέντρο βάρους των σημαντικών πραγμάτων μετατοπίζεται, το επίκεντρο γίνεται το παιδί. Έτσι μαθαίνεις να είσαι υπεύθυνος όχι μόνο για τον εαυτό σου πλέον, αλλά και για μια άλλη ψυχή ταυτόχρονα. Γίνεσαι προστάτης, στήριγμα, καθοδηγητής, παράδειγμα.

Έπειτα από αρκετά χρόνια και με πλήθος εμπειριών στην καμπούρα σου, μπαίνεις στον κύκλο των ηλικιωμένων. Εκεί με τη συσσωρευμένη σοφία σου, μοιράζεις απλόχερα συμβουλές στα αγαπημένα σου πρόσωπα. Δίνεις στοργή, διδάσκεις την υπομονή και την επιμονή. Φροντίζεις και αγαπάς βαθιά.

Κάθε κύκλος από τους παραπάνω, έχει φυσικά τα καλά και τα κακά του, έχει τις όμορφες στιγμές και τις άσχημες. Όλοι όμως είναι σημαντικοί γιατί δημιουργούν αυτό ακριβώς που είμαστε. Πολλές φορές οι μεταβάσεις από τον έναν κύκλο στον άλλον, μπορεί να μας δυσκολέψουν. Ωστόσο, αυτή είναι η φυσική πορεία των πραγμάτων και κανείς δεν μπορεί να το αλλάξει αυτό.

Και να θυμάστε πως είναι τυχεροί όσοι θα κατορθώσουν να περάσουν από όλους τους κύκλους διότι υπάρχουν και άλλοι που δεν φθάνουν ούτε στα μισά.

Ας μην είμαστε αχάριστοι λοιπόν, ας εκμεταλλευτούμε το δώρο αυτό που μας δόθηκε και ας προσπαθήσουμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό έτσι ώστε όταν φτάσουμε στον τελευταίο κύκλο να μπορούμε κοιτώντας πίσω μας να χαμογελάμε και να λέμε πως βάλαμε και εμείς το λιθαράκι μας ώστε να γίνει αυτός ο κόσμος λίγο καλύτερος…!

Για να ζητάς ή να απαιτείς, θα πρέπει να ξέρεις και τι θες

Μεγάλο πράγμα στη ζωή να τα έχεις βρει με τον εαυτό σου. Να έχεις επιλέξει με σοφία και συνείδηση τι πραγματικά θέλεις από εκείνη, να μην κουράζεσαι και να μην κουράζεις, να μην κάνεις κύκλους γύρω από τον εαυτό σου και να μην περιπλανιέσαι άσκοπα σε άλλες ζωές τριγύρω, να μην ευτελίζεσαι στα μάτια των ανθρώπων και να μην υποδουλώνεσαι σε πάθη και παρορμητισμούς. Να τραβάς γραμμές στη ζωή σου, δρόμους χαραγμένους από εσένα, με αρχή, στάσεις και τέρμα. Με αποτέλεσμα, αντίκρισμα και αντίκτυπο για την ζωή σου και για τις ζωές που θα χρειαστεί να καθοδηγήσεις.

Να είσαι κυρίαρχος του εαυτού σου και της προσωπικότητας σου. Ξέρεις, είσαι μοναδικός και οφείλεις αυτή σου τη μοναδικότητα να την δουλέψεις και να την εξελίξεις μέχρι την τελευταία σου πνοή. Πάντα να σε “δουλεύεις” και να πλάθεις το μέσα σου με τρόπο τέτοιο, που σε κάθε ανατολή του ηλίου να σε κοιτάς στον καθρέπτη και η πρώτη σου σκέψη να είναι “συνεχίζουμε…” Να συνεχίζεις με τον εαυτό σου χέρι χέρι, να του υποδεικνύεις τα λάθη του, να τα αποδέχεστε και ύστερα να τα διορθώνετε από κοινού, στο βαθμό που δύναται να συμβεί, και ας μην τελειοποιηθούν σε μια στιγμή και ας χρειαστεί χρόνος για την αλλαγή.

Να ξεκαθαρίσεις μέσα σου το τι ζητάς. Από εσένα και από τους ανθρώπους που θα επιλέξεις να σε περιτριγυρίζουν. Αρχικά θα το ξεκαθαρίσεις με εσένα, τα θέλω σου, τα όρια σου και τις “γραμμές” σου και ύστερα τα ζητούμενα. Και να μην κάνεις καμία έκπτωση σ’ αυτά, ποτέ και για κανένα λόγο. Αυτά είσαι εσύ. Αυτά είναι εσύ!

Όσο για τα απαιτούμενα, που με εμφατικό τρόπο πάντοτε σου τόνιζαν πως δεν θα πρέπει να έχεις από τους ανθρώπους, μάθε πως σε κορόιδεψαν με δήθεν επιχειρήματα και με πλαστά τεκμήρια.

Σαφώς και θα έχεις απαιτούμενα και δεν θα κάνεις πίσω γι’ αυτά, να μην συμβιβάζεται με ψωροκόμματα και με σταγόνες απ’ τις θάλασσες σου, που ονειρεύτηκες για σένα!

Όλα εκείνα όμως προϋποθέτουν σοβαρή δουλειά, εμβάθυνση στο εγώ σου και ενδοσκόπηση στον εαυτό σου. Δουλειά χρονοβόρα και ψυχοφθόρα, που ποτέ δεν θα τελειώνει, πάντοτε κάτι θα επιδιορθώνεις και μία καινούρια σου ανάγκη θα χρειάζεται να χτίσεις. Για να φτάσεις όμως στο σημείο να έχεις απαιτούμενα από κάποιον, θα πρέπει οι σκέψεις σου, τα λόγια σου και οι πράξεις σου να συγχρονίζονται και να ‘ναι ακέραιες, αλύγιστες, αδιάτρητες..

Γιατί για να ζητάς ή να απαιτείς, θα πρέπει να ξέρεις και τι θες!

Η προσωπικότητά μας καθορίζεται από τον τρόπο σκέψης μας;

Η διαδικασία της σκέψης περιλαμβάνει διάφορες γνωστικές λειτουργίες, οι οποίες πραγματοποιούνται κατά την επεξεργασία πληροφοριών που λαμβάνουμε από το περιβάλλον. Παραδείγματα γνωστικών λειτουργιών είναι η επίλυση προβλημάτων, η λήψη αποφάσεων και η δημιουργία νέων ιδεών. Καθημερινά, προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τις δεξιότητες της σκέψης μας για να κατανοήσουμε τις εμπειρίες που ζούμε, να οργανώσουμε τις διάφορες πληροφορίες που εκλαμβάνουμε και να θέσουμε νέους στόχους για το μέλλον.

Ωστόσο, δεν χρησιμοποιούμε όλοι τον ίδιο τρόπο σκέψης. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι σκέψης, επομένως και διαφορετικοί τύποι στοχαστών.

Εσύ ποιος τύπος στοχαστή είσαι;


Διαφορετικοί τύποι σκέψης
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι σκέψης, οι οποίοι ορίζονται από δύο βασικές κατηγορίες:

Συγκλίνουσα σκέψη
Κατά την συγκλίνουσα σκέψη, διάφορα δεδομένα συγκεντρώνονται ή συγκλίνουν, για να δημιουργήσουν μαζί ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Σε αυτή τη διαδικασία σκέψης, λοιπόν, υπάρχει μία σωστή απάντηση ανάμεσα σε έναν ορισμένο αριθμό επιλογών.

Εξηγώντας περαιτέρω αυτόν τον τρόπο σκέψης, εάν στο παρελθόν έχετε κληθεί να απαντήσετε σε ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών, τότε θα ήρθατε σε επαφή με τον συγκλίνοντα τρόπο σκέψης, καθώς θα είχατε μια πληθώρα πιθανών απαντήσεων για μία ερώτηση κι εσείς θα έπρεπε να επιλέξετε την πιο κατάλληλη.

Η συγκριτική σκέψη αποτελεί ένα εξαιρετικό γνωστικό εργαλείο και διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο και στους υπόλοιπους τύπους σκέψης. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι, χωρίς κάποια μορφή συγκριτικής σκέψης θα ήταν αδύνατο να αποκτήσουμε οποιαδήποτε επιστημονική γνώση.

Αποκλίνουσα σκέψη
Αντιθέτως, η αποκλίνουσα σκέψη στοχεύει στο να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες λύσεις στην προσπάθεια να βρεθεί μία που να είναι η πιο κατάλληλη. Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από τον αποκλίνοντα τρόπο σκέψης έχουν την ικανότητα να αναπαράγουν συνεχώς δημιουργικές ιδέες κατά τη διερεύνηση όλων των πιθανών λύσεων σε ένα πρόβλημα ώσπου να βρεθεί η καταλληλότερη λύση. Με άλλα λόγια, αυτός ο τρόπος σκέψης ξεκινάει, από ένα κοινό σημείο αναφοράς και κινείται προς διαφορετικές και αποκλίνουσες κατευθύνσεις με σκοπό να παρουσιάσει όλες τις πιθανές προοπτικές ενός ζητήματος.

Άλλοι τύποι σκέψης
Ορισμένοι Ψυχολόγοι έχουν προσθέσει και κάποιους επιπλέον τύπους σκέψης που αποτελούν μέρος είτε της συγκλίνουσας είτε της αποκλίνουσας σκέψης. Μερικά από αυτά τα παραδείγματα περιλαμβάνουν την:

Αναλυτική σκέψη
Η αναλυτική σκέψη περιλαμβάνει τη στρατηγική «βήμα προς βήμα». Σύμφωνα με αυτή την στρατηγική, ένα μεγαλύτερο σύστημα πληροφοριών χωρίζεται στα επιμέρους σημεία του. Για παράδειγμα, αναλυτική σκέψη ακολουθούν όσοι γράφουν τις συνταγές μαγειρικής, καθώς περιγράφουν βήμα προς βήμα τη διαδικασία και, επιπλέον, αναφέρουν αναλυτικά τα υλικά που χρειάζεται κάποιος για να φτιάξει ένα φαγητό ή ένα γλυκό.

Δημιουργική σκέψη
Η δημιουργική σκέψη συχνά αναφέρεται ως «σκέψη έξω από τα καθιερωμένα». Με άλλα λόγια, ως δημιουργική σκέψη θεωρείται ο τρόπος σκέψης που δεν περιορίζεται από διάφορα στεγανά και έχει την τάση να καινοτομεί και να δημιουργεί εκ νέου ιδέες και τρόπους για τα ζητήματα που απασχολούν τον καθένα. Κάθε εφεύρεση που έχει γίνει ως τώρα βασίζεται στη δημιουργική σκέψη, στην εύρεση ενός νέου, καινοτόμου τρόπου για να πλένουμε τα ρούχα μας, για να επικοινωνούμε από απόσταση με άλλους ανθρώπους, για να βλέπουμε ακόμα κι όταν δεν υπάρχει το φως του ήλιου, και πολλά άλλα.

Κριτική σκέψη
Σε σχέση με τα παραπάνω, η κριτική σκέψη προσθέτει ένα ακόμα βήμα στην αναλυτική σκέψη. Εκτός από την ακριβή, αντικειμενική ανάλυση, η κριτική σκέψη περιλαμβάνει την αξιολόγηση και τον προβληματισμό.

Για παράδειγμα, αν θέλουμε να κάνουμε μια κριτική ανάλυση σε ένα κοινωνικό φαινόμενο, θα χρειαστεί να λάβουμε υπόψη τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές πλευρές του φαινομένου αυτού αλλά και να εξάγουμε πιθανά συμπεράσματα και προβληματισμούς.

Επιφανειακή σκέψη
Η επιφανειακή σκέψη αναφέρεται στην ικανότητα κατανόησης και εφαρμογής των πρακτικών, διαδικαστικών πραγμάτων μέσα στην καθημερινότητα. Περιλαμβάνει την προσανατολισμένη σκέψη καθαρά και μόνο προς ένα σημείο, αγνοώντας τους επιμέρους και πιο λεπτομερείς παράγοντες. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο σκέψης τείνουν να μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων, σε αυτά που θα αντιλαμβάνονταν ο καθένας, χωρίς να εμβαθύνουν σχετικά με ένα θέμα. Συχνά θα χαρακτηρίσουμε αυτούς τους ανθρώπους «ρηχούς» ή αναίσθητους.

Ποια είναι τα δυνατά σας σημεία ανάλογα με τον τρόπο σκέψης σας;


Συγκλίνουσα σκέψη
Εάν είστε ένας συγκλίνων στοχαστής, είναι πιο πιθανό να είστε και αναλυτικός στοχαστής. Είστε γενικά σε θέση να επεξεργάζεστε λογικά τις σκέψεις σας, ώστε να χρησιμοποιείτε την ικανότητά σας αυτή για να παραμένετε ήρεμοι σε περιόδους αναταραχής. Επίσης, πιθανότατα είστε πολύ ικανός στην επίλυση προβλημάτων. Σκεφτείτε κάποιους διάσημους χαρακτήρες ταινιών, από τον Σέρλοκ Χολμς μέχρι τον Επιθεωρητή Φρόστι και θα δείτε ότι χρησιμοποιούν τη συγκλίνουσα σκέψη στο ρόλο τους αυτό. Συγκεντρώνοντας διάφορες πληροφορίες, είναι σε θέση να βάλουν τα κομμάτια ενός πάζλ μαζί και να βρουν μια λογική απάντηση στο ερώτημα «Ποιός το έχει κάνει».

Εάν είστε επιφανειακός στοχαστής, τείνετε να σκέφτεστε μόνο τα προφανή πράγματα, σκέφτεστε, δηλαδή, πιο επιφανειακά και διαδικαστικά. Αυτό σημαίνει ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, θα λαμβάνετε υπόψη μόνο τις κυριολεκτικές έννοιες των πραγμάτων και είναι μάλλον απίθανο να σας απασχολήσουν υποθετικές σκέψεις του τύπου "τι θα γινόταν αν" ή άλλες δευτερεύουσες λεπτομέρειες.

Από την άλλη πλευρά, η αποκλίνουσα σκέψη συνεπάγεται το διαχωρισμό του βασικού θέματος σε επιμέρους συνιστώσες και τη δημιουργία νέων ιδεών και λύσεων. Άτομα με αποκλίνουσα σκέψη σκέπτονται «προς τα έξω», πέρα από τα εσκαμμένα, χαράσσουν νέους δρόμους και καινοτομούν. Πρόκειται για μια δημιουργική διαδικασία για την ανάπτυξη πρωτότυπων και μοναδικών ιδεών με σκοπό να καταλήξουμε σε μια νέα ιδέα ή λύση για ένα πρόβλημα.

Αποκλίνουσα σκέψη
Εάν είστε στοχαστής με αποκλίνουσα σκέψη, τότε θα είστε και καλός αφηγητής ή δημιουργικός συγγραφέας. Γενικά, είστε καλοί στο να δημιουργείτε σενάρια και να διασκεδάζετε τους άλλους.

Ωστόσο, αν «τεμαχίσετε» ένα θέμα για να εξερευνήσετε τις επιμέρους λεπτομέρειές του, ίσως βρείτε συνδυασμούς ή μοτίβα που ως τώρα αγνοούσατε. Σε αυτό το σημείο είναι που η αναλυτική σκέψη σας μπορεί να έρθει στο προσκήνιο και να αρχίσετε να σκέφτεστε με λογικό τρόπο, βήμα προς βήμα, να αναλύσετε δεδομένα, να λύσετε προβλήματα και να πάρετε σημαντικές αποφάσεις ή να χρησιμοποιήσετε τις πληροφορίες που αντλήσατε προς όφελός σας.

Η δημιουργική σκέψη, από την άλλη πλευρά, αναφέρεται στη σύλληψη νέων και καινοτόμων ιδεών, ξεπερνώντας τις καθιερωμένες σκέψεις, τις θεωρίες, τους κανόνες και τις διαδικασίες.

Άτομα με δημιουργική σκέψη δεν έχουν σκοπό να αναλύσουν τα πράγματα και τις επιμέρους λεπτομέρειές τους, αλλά να συγκεντρώσουν όλα τα δεδομένα μαζί, ανοίγοντας έτσι νέους, ρηξικέλευθους δρόμους.

Για παράδειγμα, ένας αναλυτικός στοχαστής μπορεί, να κοιτάξει ένα ποδήλατο και να γνωρίζει πώς ή τι δεν λειτουργεί σωστά σε αυτό. Ένας δημιουργικός στοχαστής, όμως, μπορεί να κοιτάξει το ίδιο ποδήλατο και να σκεφτεί έναν νέο τρόπο να το κάνει πιο γρήγορο ή έναν νέο τρόπο να το χρησιμοποιήσει.

Ρίξτε μια ματιά στον εαυτό σας!


Κάθε φορά που σκέφτεστε την επόμενη κίνησή σας, αφιερώστε λίγο χρόνο να εξετάσετε πώς διαμορφώνετε τις απόψεις σας ή τα συμπεράσματά σας. Ρωτήστε τον εαυτό σας εάν είστε σίγουροι ότι έχετε εξετάσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις που έχετε στη διάθεσή σας και, εάν πιστεύετε ότι έχετε περιορισμένες επιλογές, δείτε αν όντως ισχύει αυτό.

Μπορεί να ανακαλύψετε ότι το μυαλό σας, σας οδηγεί σε ένα ενδιαφέρον ταξίδι!

Όλη η ζωή είναι επιλογές

Όλη η ζωή είναι επιλογές, μόνο στη μοναχικότητα δεν υπάρχει επιλογή.

Επιλογή, οποιουδήποτε είδους, σημαίνει σύγκρουση. Στην επιλογή υπάρχουν αναπόφευκτα αντιθέσεις.

Αυτές οι αντιθέσεις, εσωτερικές και εξωτερικές, γεννάνε σύγχυση και δυστυχία. Για να ξεφύγει κανείς από αυτή τη δυστυχία, κάνει να μοιάζουν οι θεοί, τα πιστεύω, ο εθνικισμός και η αφοσίωση σε διάφορα μοντέλα δραστηριότητας, σαν πραγματικές ανάγκες.

Ξεφεύγοντας με αυτές τις κάνεις να αποκτήσουν πολύ μεγάλη σημασία, αλλά η φυγή είναι ο δρόμος της ψευδαίσθησης και τότε εμφανίζονται ο φόβος κι η ανησυχία.

Ο δρόμος της επιλογής είναι ο δρόμος της θλίψης όπου ο πόνος δεν έχει τέλος.

Η επιλογή, η εκλογή, θα υπάρχει πάντα όσο υπάρχει εκείνος που επιλέγει -που είναι η συσσωρευμένη μνήμη πόνου και ευχαρίστησης- και κάθε εμπειρία επιλογής, το μόνο που κάνει είναι να δυναμώνει τη μνήμη, που η αντίδρασή της γίνεται σκέψη και συναίσθημα.

Η μνήμη έχει μόνο μερική σημασία, καθώς είναι φτιαγμένη για να αντιδρά μηχανικά κι αυτή η αντίδραση είναι η επιλογή.

Δεν υπάρχει ελευθερία στην επιλογή.

Διαλέγεις σύμφωνα με τον τρόπο που έχεις ανατραφεί, σύμφωνα με την κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική διαμόρφωσή σου.

Η επιλογή δυναμώνει, χωρίς εξαίρεση, αυτή τη διαμόρφωση.

Δεν υπάρχει φυγή από αυτή τη διαμόρφωση που μόνο γεννάει όλο και περισσότερα βάσανα.

Η επιλογή γεννάει πάντα δυστυχία.

Παρακολούθησέ την και θα δεις να καραδοκεί, να απαιτεί, να επιμένει, να εκλιπαρεί και πριν το καταλάβεις, θα βρίσκεσαι πιασμένος στο δίχτυ των αναπόφευκτων υποχρεώσεων, ευθυνών και απογνώσεων που φέρνει.

Παρακολούθησέ την και θα έχεις επίγνωση αυτού που πραγματικά συμβαίνει.

Έχε επίγνωση αυτού που συμβαίνει, δε μπορείς να αλλάξεις αυτό που συμβαίνει, μπορείς να το κουκουλώσεις, να το βάλλεις στα πόδια, αλλά δε μπορείς να το αλλάξεις.

Είναι εκεί.

Αν το αφήσεις ήσυχο χωρίς να παρεμβαίνεις με τις απόψεις σου και τις ελπίδες σου, τους φόβους σου και τις απελπισίες σου, με τις υστερόβουλες και πανούργες κρίσεις σου, θα ανθίσει και θα φανερώσει όλη τη δαιδαλώδη μορφή του, όλες τις λεπτές κινήσεις του -και υπάρχουν πολλές- τη φαινομενική σημασία και ηθική του, τα κρυμμένα του κίνητρα και τις κρυμμένες φαντασιώσεις του.

Αν αφήσεις εκείνο που πραγματικά συμβαίνει ήσυχο, θα σου δείξει όλα αυτά και περισσότερα.

Αλλά πρέπει να έχεις μια χωρίς επιλογές επίγνωσή του, περπατώντας ήσυχα.

Τότε θα δεις ότι η επιλογή, έχοντας ανθίσει, πεθαίνει και μένει η ελευθερία, όχι ότι είσαι ελεύθερος, αλλά υπάρχει ελευθερία.

Εσύ είσαι εκείνος που κάνει τις επιλογές, εσύ είσαι εκείνος που σταμάτησε να τις κάνει.

Δεν υπάρχει τίποτα να επιλέξεις.

Μέσα από αυτήν την χωρίς επιλογές κατάσταση ανθίζει η μοναχικότητα.

Ο θάνατος της επιλογής δεν είναι ποτέ το τέλος της.

Πάντοτε ανθίζει και πάντοτε είναι καινούρια.

Το να πεθαίνεις για το γνωστό σημαίνει να είσαι μόνος.

Κάθε επιλογή βρίσκεται στο πεδίο του γνωστού.

Η δράση σε αυτό το πεδίο φέρνει πάντα θλίψη.

Τέλος της θλίψης υπάρχει στη μοναχικότητα.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΕΝΟΣ ΠΩΛΗΤΗ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΣ ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΥ

Ο Διάλογος ενός πωλητή ημερολογίων και ενός περαστικού, ο οποίος δημοσιεύτηκε στο έργο Μικρά ηθικά το 1834, πραγματεύεται μία από τις κεντρικές έννοιες της σκέψης του Λεοπάρντι, η δυστυχία του παρόντος που αντιπροσωπεύεται από τον περαστικό, ενώπιον της ψευδαίσθησης, από την οποία κρατιέται ο πωλητής ημερολογίων, για ένα καλύτερο μέλλον που καθιστά ανεκτή τη ριζική δυστυχία της ανθρώπινης κατάστασης.

Πωλητής: Ημερολόγια, νέα ημερολόγια- νέοι καζαμίες. Θέλετε, κύριε, ημερολόγια;
Περαστικός: Ημερολόγια για τη νέα χρονιά:
Πωλητής: Ναι. κύριε.
Περαστικός: Πιστεύετε ότι θα είναι ευτυχισμένη η νέα χρονιά;
Πωλητής: Ω, εντιμότατε, ναι, ασφαλώς.
Περαστικός: Όπως η χρονιά που πέρασε;
Πωλητής: Πιο πολύ, πιο πολύ, εντιμότατε.
Περαστικός: Μα πώς; Δεν θα σας άρεσε η νέα χρονιά να είναι σαν κάποια από τις τελευταίες χρονιές;
Πωλητής: Όχι, κύριε, δεν θα μου άρεσε.
Περαστικός: Πόσες νέες χρονιές πέρασαν από τότε που αρχίσατε να πουλάτε ημερολόγια;
Πωλητής: θα πάνε είκοσι χρόνια τώρα, εντιμότατε.
Περαστικός: Σε ποια από αυτές τις χρονιές θα θέλατε να μοιάζει η χρονιά που έρχεται;
Πωλητής: Εγώ; Δεν ξέρω.
Περαστικός: Δεν θυμάστε κάποια χρονιά ιδιαίτερα, που σας φάνηκε ευτυχισμένη;
Πωλητής: Στ’ αλήθεια όχι, εντιμότατε.
Περαστικός: Η ζωή ωστόσο είναι ένα όμορφο πράγμα. Έτσι δεν είναι;
Πωλητής: Αυτό είναι γνωστό.
Περαστικός: Δεν θα επιστρέφατε πίσω να ζήσετε εκείνα τα είκοσι χρόνια, και όλο το παρελθόν, ξεκινώντας από τότε που γεννηθήκατε;
Πωλητής: Ε, αγαπητέ κύριε, αν ήταν θέλημα θεού, που έχει τη δύναμη να το κάνει.
Περαστικός: Αν έπρεπε να ξανακάνετε τη ζωή που κάνατε, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο, με όλες τις χαρές και τις λύπες που περάσατε;
Πωλητής: Αυτό δεν θα το ήθελα.
Περαστικός: Ω, και ποια άλλη ζωή θα θέλατε να ξανακάνετε:
Τη ζωή που έκανα εγώ, ή εκείνη του ηγεμόνα, ή κάποια άλλη;
Ή μήπως δεν πιστεύετε πως εγώ, ή ο ηγεμόνας, ή οποιοσδήποτε άλλος θα απαντούσε ακριβώς όπως εσείς· και πως αν έπρεπε να κάνει την ίδια ζωή που έκανε, κανείς δεν θα ήθελε να γυρίσει πίσω;
Πωλητής: Το πιστεύω αυτό.
Περαστικός: Ούτε και εσείς θα γυρνούσατε πίσω υπ’ αυτόν τον όρο, αν δεν μπορούσατε αλλιώς;
Πωλητής: Κύριε, όχι στ’ αλήθεια, δεν θα επέστρεφα.
Περαστικός: Τι ζωή θα θέλατε, λοιπόν;
Πωλητής: Θα ήθελα μια ζωή έτσι όπως ο θεός μου τη στέλνει, χωρίς άλλους όρους.
Περαστικός Μια ζωή τυχαία, που να μην ξέρετε τι υπάρχει παρακάτω, όπως δεν ξέρετε για τη νέα χρονιά;
Πωλητής: Ακριβώς.
Περαστικός: Έτσι θα ήθελα και εγώ αν έπρεπε να ξαναζήσω, έτσι και όλοι. Αυτό όμως είναι σημάδι ότι η τύχη, μέχρι αυτή τη χρονιά, φέρθηκε σε όλους άσχημα. Είναι σαφές ότι ο καθένας έχει την άποψη ότι το βάρος που του έλαχε ήταν περισσότερο ή είχε μεγαλύτερη βαρύτητα, παρά το καλό- αν υπό τον όρο να έχει ξανά μια ζωή εξαρχής, με όλα της τα καλά και τα κακά, κανείς δεν θα ήθελε να ξαναγεννηθεί. Αυτή η ζωή που είναι ένα ωραίο πράγμα, δεν είναι η ζωή που γνωρίζουμε, αλλά εκείνη που δεν γνωρίζουμε- όχι την περασμένη ζωή, αλλά τη μελλοντική. Με τη νέα χρονιά, η τύχη θα αρχίσει να φέρεται καλά σε εσάς και σε εμένα και σε όλους τους άλλους, και θα αρχίσει η χαρούμενη ζωή. Έτσι δεν είναι;
Πωλητής: Ας ελπίσουμε.
Περαστικός: Επομένως, δώστε μου το πιο ωραίο ημερολόγιο που έχετε.
Πωλητής: Ορίστε, εντιμότατε. Αυτό κοστίζει τριάντα φλουριά.
Περαστικός: Ορίστε, τριάντα φλουριά.
Πωλητής: Ευχαριστώ, εντιμότατε. Εις το επανιδείν. Ημερολόγια, νέα ημερολόγια· νέοι καζαμίες.

GIACOMO LEOPARDI

Γεωτρήσεις στη Σελήνη θέλει να αρχίσει έως το 2025 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) σχεδιάζει για πρώτη φορά μια επιστημονική αποστολή στη Σελήνη με την προοπτική να αρχίσει γεωτρήσεις στο φεγγάρι έως το 2025.

Για τον σκοπό αυτό, η ESA υπέγραψε ετήσιας διάρκειας συμβόλαιο με την αεροδιαστημική ευρωπαϊκή εταιρεία ArianeGroup, με έδρα το Παρίσι, η οποία κατασκευάζει τους πυραύλους Ariane της Ευρώπης, προκειμένου η δεύτερη να κάνει μια προκαταρκτική μελέτη για τη δυνατότητας μιας αποστολής εξόρυξης ρεγόλιθου στη σεληνιακή επιφάνεια.

Ο ρεγόλιθος αποτελεί ένα στρώμα που καλύπτει την επιφάνεια του δορυφόρου της Γης σε βάθος τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων και αποτελείται από ένα μίγμα διαφόρων υλικών και χημικών ουσιών. Στόχος της ESA είναι να εξάγει οξυγόνο, νερό και καύσιμα από τον ρεγόλιθο.

Όλες οι διαστημικές υπηρεσίες εκτιμούν πλέον ότι είναι ζωτική η επί τόπου εξόρυξη και παραγωγή πρώτων υλών, αν πρόκειται να δημιουργηθεί μια μόνιμη σεληνιακή βάση στο μέλλον.

Αν το σχέδιο προχωρήσει, η ArianeGroup θα συνεργασθεί με τη νεοσύστατη γερμανική εταιρεία PTScientists που θα σχεδιάσει και θα κατασκευάσει τη σεληνιακή άκατο της ευρωπαϊκής ρομποτικής (μη επανδρωμένης) αποστολής, καθώς και με τη βελγική εταιρεία Space Applications Services που θα αναπτύξει τις σεληνιακές εγκαταστάσεις ελέγχου και επικοινωνιών.

Οι αστρονόμοι βρήκαν ότι η ημέρα στον Κρόνο διαρκεί 10 ώρες και 33 λεπτά

Χρησιμοποιώντας νέα στοιχεία από το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA, οι ερευνητές πιστεύουν ότι έχουν λύσει ένα παλιό αστρονομικό μυστήριο: η διάρκεια μιας ημέρας στον Κρόνο είναι 10 ώρες, 33 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα.  Ο χρόνος αυτός διέφευγε από τους πλανητικούς επιστήμονες εδώ και δεκαετίες, επειδή ο αέριος γίγαντας δεν έχει σταθερή επιφάνεια με σαφή όρια για να παρακολουθείται καθώς περιστρέφεται και έχει ένα ασυνήθιστο μαγνητικό πεδίο που κρύβει τον ρυθμό περιστροφής του πλανήτη.
 
Η απάντηση, όπως αποδείχθηκε, ήταν κρυμμένη στα δαχτυλίδια. 
 
Κατά τη διάρκεια των περιστροφών του Cassini γύρω από τον Κρόνο, τα όργανα του εξέτασαν τους παγωμένους, βραχώδεις δακτυλίους με πρωτοφανείς λεπτομέρειες. Ο αστροφυσικός Christopher Mankovich, στη Santa Cruz, χρησιμοποίησε τα δεδομένα του Cassini για να μελετήσει μορφές κυματομορφών στους δακτυλίους.
 
Η μελέτη του διαπίστωσε ότι οι δακτύλιοι ανταποκρίνονται σε δονήσεις μέσα στον ίδιο τον πλανήτη, ενεργώντας όμοια με τα σεισμόμετρα που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των κινήσεων που προκαλούνται από τους σεισμούς. Το εσωτερικό του Κρόνου δονείται σε συχνότητες που προκαλούν παραλλαγές στο βαρυτικό του πεδίο. Οι δακτύλιοι, με τη σειρά τους, ανιχνεύουν αυτές τις κινήσεις στο πεδίο.
 
«Τα σωματίδια σε όλους τους δακτυλίους δεν μπορούν παρά να αισθανθούν αυτές τις ταλαντώσεις στο πεδίο βαρύτητας», λέει ο Mankovich. «Σε συγκεκριμένες θέσεις στους δακτυλίους αυτές οι ταλαντώσεις συλλαμβάνουν τα σωματίδια του δακτυλίου ακριβώς την κατάλληλη στιγμή στις τροχιές τους για να αυξήσουν σταδιακά την ενέργεια και η ενέργεια αυτή παρασύρεται ως παρατηρήσιμο κύμα».
 
Η έρευνα του Mankovich, που δημοσιεύτηκε στο Astrophysical Journal, περιγράφει πώς ανέπτυξε μοντέλα εσωτερικής δομής του Κρόνου που θα ταιριάζουν με τα κύματα των δακτυλίων. Αυτό του επέτρεψε να παρακολουθήσει τις κινήσεις του εσωτερικού του πλανήτη – και έτσι, την περιστροφή του.
 
Η ταχύτητα περιστροφής των 10:33:38 που απέδωσε η ανάλυση είναι μερικά λεπτά ταχύτερη από τις προηγούμενες εκτιμήσεις του 1981, οι οποίες βασίστηκαν σε ραδιοσήματα από το διαστημόπλοιο Voyager της NASA.

«Αιώνια» εξερεύνηση αστεροειδών μέσω ατμοκίνητων διαστημοπλοίων

Η χρήση ατμού για την κίνηση πλοίων παραπέμπει μάλλον στον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού. Ωστόσο, φαίνεται πως ενδεχομένως να κάνει - κατά κάποιον τρόπο,- επιστροφή, και μάλιστα στο διάστημα, χάρη σε συνεργασία μεταξύ ιδιωτικής διαστημικής εταιρείας και του University of Central Florida.

Χρησιμοποιώντας ατμό αντί για καύσιμα, τα «μίνι» ατμοκίνητα σκάφη που προτείνονται θα μπορούν θεωρητικά να εξερευνούν ουράνια σώματα επ' αόριστον, μετακινούμενα (χρησιμοποιώντας πάντα ατμό) από τον έναν αστεροειδή στον άλλο.

Το πρωτότυπο διαστημόπλοιο «World Is Not Enough» αποτελεί καρπό της συνεργασίας του Φιλ Μέτζγκερ, επιστήμονα πλανητικών ερευνών, και της Honeybee Robotics (Καλιφόρνια). Το σκάφος αυτό μπορεί να εξορύσσει νερό από αστεροειδείς ή άλλα ουράνια σώματα, προκειμένου να παράγει ατμό και να πηγαίνει στον επόμενο προορισμό του. Για τους σκοπούς του εγχειρήματος, το UFC παρείχε το απαιτούμενο προσομοιούμενο υλικό αστεοειδούς και ο Μέτζγκερ δημιούργησε τα μοντέλα και τις προσομοιώσεις υπολογιστή, πριν η Honeybee κατασκευάσει το πρωτότυπο και κάνει τις δοκιμές στις εγκαταστάσεις της στις 31 Δεκεμβρίου. Επίσης, υπήρξε συνεργασία και με την Embry-Riddle Aeronautical University στη Φλόριντα για την ανάπτυξη πρωτοτύπων προωθητήρων που βασίζονται στον ατμό.

«Είναι απίστευτο» λέει ο Μέτζγκερ για την επίδειξη. «Το WINE έκανε επιτυχώς εξόρυξη, δημιούργησε προωθητικό και εκτοξεύτηκε με έναν πίδακα ατμού... Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την τεχνολογία για να πάμε στη Σελήνη, τη Δήμητρα, την Ευρώπη, τον Τιτάνα, τον Πλούτωνα, τους πόλους του Ερμή, τους αστεροειδείς, οπουδήποτε υπάρχει νερό και επαρκώς χαμηλή βαρύτητα» υποστηρίζει.

Το WINE, που έχει το μέγεθος ενός φούρνου μικροκυμάτων, εξορύσσει το νερό από την επιφάνεια και μετά το μετατρέπει σε ατμό για να κατευθυνθεί προς τον επόμενο προορισμό, όπου κάνει το ίδιο. Οπότε, πρόκειται για ένα σκάφος που δεν ξεμένει ποτέ από καύσιμα και θεωρητικά θα μπορούσε να εξερευνά «αιώνια».

Όπως σημειώνει ο Μέτζγκερ, η όλη διαδικασία είναι λειτουργική σε μια ποικιλία συνθηκών και σεναρίων κι εξαρτάται από τη βαρύτητα του κάθε προορισμού. Το σκάφος χρησιμοποιεί ενέργεια από ηλιακούς συλλέκτες για τη διαδικασία εξόρυξης και την παραγωγή ατμού, ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιεί ενέργεια από μικρές ποσότητες ραδιοϊσοτόπων προκειμένου να επεκτείνει την εμβέλειά του, μέχρι τον Πλούτωνα και άλλα σώματα, μακριά από τον Ήλιο.

«Το WINE σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μην ξεμένει ποτέ από προωθητικό, οπότε η εξερεύνηση θα είναι λιγότερο δαπανηρή. Επίσης, μας επιτρέπει να εξερευνούμε εντός μικρότερου χρονικού διαστήματος, εφόσον δεν χρειάζεται να περιμένουμε χρόνια καθώς ένα νέο σκάφος ταξιδεύει κάθε φορά από τη Γη» λέει ο Μέτζγκερ, ο οποίος χρειάστηκε τρία χρόνια αναπτύσσοντας την τεχνολογία που απαιτείται για να υλοποιηθεί η συγκεκριμένη ιδέα.

«Διαστημόπλοια σαν το WINE έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν το πώς εξερευνούμε το σύμπαν» εκτιμά με τη σειρά του ο Κρις Ζάκνι, αντιπρόεδρος της Honeybee Robotics.

Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο, αυτόν τον τρόπο που χρησιμοποιούν αιώνες τώρα

Μια φορά κι’ έναν καιρό οι καλοί χριστιανοί Ευρωπαίοι αναζητώντας πλούτο κι άλλο πλούτο έστειλαν χριστιανούς να τον αναζητήσουν στα πέρατα του κόσμου. Αφού γύρω από την Ευρώπη για την πίστη και τον Θεό τους, έσφαξαν και λεηλάτησαν λαούς, είπαν να πάνε και παραπέρα γιατί κάποια παλιά γραφτά έλεγαν για μακρινούς τόπους που οι πολιτείες ήταν χρυσαφένιες και το χρυσάφι το κλότσαγες στις αλάνες.

Οι καλοί χριστιανοί, που πήγαν να φέρουν τον πλούτο στους βασιλιάδες τους, βρήκαν μια νέα γη και την ονόμασαν Αμερική. Δεν άφησαν πουλί πετούμενο όρθιο για του Χριστού την πίστη την αγία και άρχισαν να φέρνουν χρυσάφι και πλούτο αμύθητο στους αφεντάδες τους. Οι βασιλιάδες μετά για να τα έχουν καλά μοιρασμένα και να μη βγάζουν τα μάτια τους μεταξύ τους χώρισαν όλη την Αμερική σε κράτη δηλαδή σε χώρες και τις διαφέντευαν.

Την Νότια Αμερική την είχαν όσοι βασιλιάδες μίλαγαν τραγουδιστά και δεν έλεγαν Σίγμα, αλλά Θίγμα, π.χ “μόνο ο Χριστόθ Θώζει”. Την Βόρεια Αμερική όπου ήταν και πιο δύσκολη γιατί ζούσαν από παλιά κάτι άγριοι άθεοι που τους έλεγαν Ινδιάνους, την ανέλαβαν οι βασιλιάδες που κατάγονταν από την Αλεμανία αλλά ζούσαν στην χώρα των Τεϊοποτών.

Στα νότια με συνοπτικές διαδικασίες τούς έκαναν καλούς χριστιανούς και δουλευταράδες, ενώ στα βόρεια παρ’ όλο τον βαρύ και προχωρημένο εξοπλισμό που μετέφεραν οι άγριοι δεν έλεγαν να γίνουν καλοί χριστιανοί. Τους πήρε κάμποσο καιρό παραπάνω και τους εξαφάνισαν με σφαγές και γενοκτονίες. Τι να την έκαναν την ζωή χωρίς τον καλό Χριστούλη;

Εκεί λοιπόν, στα βόρεια όπου ο πλούτος ήταν και μπόλικος άρχισαν να μακελεύονται μεταξύ τους γιατί είχαν πλακώσει και κάτι τύποι που τους λέγανε Τουλιπάνθρωπους και κάτι άλλοι νηστικοί από την άλλη την Ευρώπη την φτωχιά, που πήραν των οματιών τους και πήγαν να βρουν ψωμί. Χαμός γινότανε και αφού ξεπάστρεψαν τους άγριους, άρχισαν να ξεπαστρεύονται μεταξύ τους.  Οι βασιλιάδες ανησύχησαν όχι για το αίμα που έρεε ποτάμι αλλά γιατί μειώθηκαν τα κέρδη και έμαθαν πως αυτοί οι νέοι άποικοι κράταγαν και πλούτο για τον εαυτό τους. Τότε αποφάσισαν να τους κάνουν ένα μεγάλο κράτος. Και τα κατάφεραν. Αφού τους έβαλαν επίσημα να αλληλοσφαχτούν, τους έδωσαν και πατρίδα και πίστη σε μια σημαία διότι ήταν κάθε καρυδιάς καρύδι μαζεμένο εκεί.

Αποφάσισαν μάλιστα να έχουν και πολίτευμα την Δημοκρατία για να νομίζουν πως οι ίδιοι αποφασίζουν για τις τύχες τους δηλαδή τον πλούτο. Μετά από κάποιες δυσκολίες κατάφεραν να πιστεύουν πως αυτή είναι η πατρίδα τους και πως είναι ελεύθεροι να απολαμβάνουν τον πλούτο με ένα κόλπο που το ονόμασαν Αμερικάνικο όνειρο.  Η χώρα άνθισε και ο πλούτος έρεε προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι βασιλιάδες ευχαριστημένοι άρχισαν να κοιτάνε προς όλες τις μεριές του πλανήτη. Τα ήθελαν όλα. Τώρα μπορούσαν να τα έχουν πιο εύκολα γιατί και πλούτος υπήρχε και αμέτρητος στρατός αφού διέθεταν και μια ολάκερη χώρα που πίστευε στην δημοκρατία και ήταν διατεθειμένη να την επιβάλει παντού.

Ξαμόλησαν την νέα χώρα με την καινούρια πίστη που την έλεγαν δημοκρατία και άρχισαν να σφάζουν από πιγκουΐνο Αλάσκας μέχρι πυγμαίο Ανταρκτικής. Φώναζαν οι σφαγμένοι λαοί, υπέφεραν οι γδαρμένοι αλλά η δημοκρατία-πλούτος πάνω απ’ όλα.

Εν τω μεταξύ αυτοί που ζούσαν στην νέα χώρα εξέλεγαν πάντα δημοκρατικά τους προέδρους τους και άλλους αντιπροσώπους περνώντας ζωή και κότα αφού το Αμερικάνικο όνειρο έπιασε και το κυνηγούσαν μανιωδώς. Μάλιστα πέρναγαν τόσο καλά που έκαναν διαγωνισμούς ροχάλας, δηλαδή κέρδιζε όποιος έφτυνε την ροχάλα πιο μακρυά. Προχώρησε τόσο πολύ το μυαλό τους που έφτιαξαν και ένα τεράστιο έργο που φαίνεται από το φεγγάρι. Είναι ο σκουπιδότοπος μιας πόλης τους που λέγεται Νέα Υόρκη. Ήταν και περήφανοι για την δημοκρατία τους αλλά και για τους προέδρους τους δημοκράτες. Πολλά ονόματα τρανταχτά πέρασαν από την δημοκρατία τους διακόσια χρόνια. Ουάσινγτον, Τζέφερσον, Ρούζβελτ, Τρούμαν, Αϊζενχάουερ, Κένεντι, Νίξον, Μπους, Κλίντον, Ομπάμα και τελευταία εξέλεξαν τον Τραμπ.

Αυτόν δεν τον πολυήθελαν όλοι, και για πρώτη φορά στην ιστορία τους διαμαρτυρήθηκαν κάποιοι μετά την εκλογή βγαίνοντας στους δρόμους. Αυτό είναι ανεπίτρεπτο για τους εφευρέτες του πολιτικού πολιτισμού διότι τόσα χρόνια η διαμάχη τους ήταν μέχρι την στιγμή της ανακοίνωσης του νέου προέδρου. Μετά “ζήτω η δημοκρατία” όλοι μαζί.  Αυτόν τον Τραμπ δεν τον ήθελαν γιατί απλά τράβηξε τον φερετζέ και θα έβλεπε μέχρι και το καλαμάρι Βιρμανίας πως όλα αυτά τα χρόνια κορόιδευαν τους εαυτούς τους και πως η αλήθεια τους ήταν ένας Τραμπ που τον έκρυβαν καλά όλα αυτά τα χρόνια οι άλλοι δημοκράτες.

Όμως δεν ήξεραν πως την απόφαση την είχαν πάρει οι βασιλιάδες γιατί τόσα χρόνια η δημοκρατία της νέας χώρας καλά κέρδη έφερνε αλλά ήταν και πάρα πολύ κοστοβόρα. Ήταν και οι “δημοκρατικές διαδικασίες” χρονοβόρες για τις επεμβάσεις σε άλλα μέρη, ήταν και κάτι νέοι παίχτες που φάνηκαν στον πλανήτη και ήθελαν πλούτο, ήταν και αυτοί που νόμιζαν πως μπορούν να φωνάζουν εντός των τειχών, ήταν πολλά που έπρεπε να αλλάξουν.

Καλή ήταν η φαινομενική δημοκρατία τόσα χρόνια, με καλά κέρδη αλλά από την στιγμή που τα κέρδη μειώθηκαν το πολύ μπλα-μπλα έφερε χάσιμο πλούτου. Τι να κάνουν κι αυτοί έβαλαν τον Τραμπ που σχεδόν όλη η υφήλιος τον θεωρεί τσαρλατάνο να κάνει τις τσαρλατανιές του για να έχουν την δικαιολογία και το δικαίωμα οι “δημοκράτες Αμερικάνοι” να κυβερνηθούν για πρώτη φορά από ένστολο. Αυτόν βέβαια δεν θα τον εκλέξουν “δημοκρατικά”. Έτσι ο πλανήτης θα δεχτεί πιο εύκολα μια δικτατορία που θα καταπιεί αμάσητη ο Αμερικάνος “δημοκράτης”.  Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο, αυτόν τον τρόπο που χρησιμοποιούν οι βασιλιάδες και οι παπάδες αιώνες τώρα.-

Ανρί Μπεργκσόν: Η συνείδηση και η ζωή

«Αν το άτομο πάψει να έχει συνείδηση της ύπαρξής του σ’ αυτή τη ρουτίνα, η κοινωνία λησμονεί επίσης τον προορισμό της, αμφότερα, σε υπνοβατική κατάσταση, κάνουν και ξανακάνουν εις το διηνεκές το γύρο του ίδιου κύκλου, αντί να προχωρούν ευθεία μπροστά προς μια μεγαλύτερη κοινωνική αποτελεσματικότητα και προς μια πληρέστερη ατομική ελευθερία»

Αν όντως συνείδηση σημαίνει επιλογή και αν ο ρόλος της συνείδησης είναι να αποφασίζει, είναι αμφίβολο ότι συναντούμε τη συνείδηση σε οργανισμούς που δεν κινούνται αυθόρμητα και δεν χρειάζονται να λαμβάνουν αποφάσεις.
 
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει έμβιο ον που να φαίνεται εντελώς ανίκανο για αυθόρμητη κίνηση. Ακόμη και στον φυτικό κόσμο, όπου ο οργανισμός είναι εν γένει καθηλωμένος στο έδαφος, η ικανότητα κίνησης είναι μάλλον αποκοιμισμένη παρά απούσα αφυπνίζεται όταν μπορεί να αποβεί χρήσιμη. Πιστεύω ότι όλα τα έμβια όντα, τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα, την κατέχουν, ωστόσο πολλά την αποποιούνται.
 
Το διαπιστώνουμε κατ’ αρχάς σε πολλά ζώα, κυρίως μεταξύ εκείνων που ζουν παρασιτικά εις βάρος άλλων οργανισμών και τα οποία δεν χρειάζεται να μετακινηθούν για να βρουν την τροφή τους το διαπιστώνουμε κατόπιν στην πλειονότητα των φυτών: δεν είναι άραγε, όπως έχει ειπωθεί, παράσιτα της γης; Μου φαίνεται λοιπόν πιθανό ότι η καταγωγικά εμμενής σε οτιδήποτε ζει συνείδηση, αποκοιμάται εκεί όπου δεν υπάρχει πια αυθόρμητη κίνηση και εγείρεται όταν η ζωή προσανατολίζεται προς την ελεύθερη δραστηριότητα. Καθένας από εμάς έχει άλλωστε επαληθεύσει αυτό το νόμο στον ίδιο του τον εαυτό.
 
Τι συμβαίνει όταν μια πράξη μας παύει να είναι αυθόρμητη για να γίνει αυτοματική; Η συνείδηση αποσύρεται από αυτήν. Κατά την εκμάθηση μιας άσκησης, για παράδειγμα, αρχίζουμε έχοντας συνείδηση καθεμιάς από τις κινήσεις που εκτελούμε, επειδή προέρχεται από εμάς, επειδή προκύπτει από μια απόφαση και προϋποθέτει μια επιλογή κατόπιν, όσο αυτές οι κινήσεις συμπλέκονται περισσότερο μεταξύ τους και καθορίζουν πιο μηχανικά η μια την άλλη, απαλλάσσοντάς μας έτσι από την απόφαση και την επιλογή, η συνείδηση που έχουμε των εν λόγω κινήσεων ελαττώνεται και εξαφανίζεται.
 
Από την άλλη, ποιες είναι οι στιγμές που η συνείδησή μας φτάνει στο απόγειο της ακμής της; Δεν είναι τάχα εκείνες οι στιγμές εσωτερικής κρίσης, όπου διστάζουμε να πάρουμε μια απόφαση, όπου αισθανόμαστε ότι το μέλλον μας θα είναι αυτό που θα το έχουμε .Οι μεταβολές έντασης της συνείδησής μας μοιάζουν λοιπόν να αντιστοιχούν στον κατά το μάλλον ή ήττον μεγαλύτερο αριθμό επιλογών ή, αν θέλετε, δημιουργίας, που κατανέμουμε στη συμπεριφορά μας.
 
Τα πάντα οδηγούν στο να πιστεύουμε ότι αυτό είναι το γνώρισμα της συνείδησης εν γένει. Αν συνείδηση σημαίνει μνήμη και προεξόφληση, τούτο συμβαίνει διότι η  συνείδηση είναι συνώνυμη της επιλογής. Ας παραστήσουμε λοιπόν την έμβια ύλη στη στοιχειώδη της μορφή, όπως μπόρεσε να παρουσιαστεί αρχικά. Είναι μια απλή μάζα πρωτοπλασματικής κολλώδους ουσίας σαν εκείνη της αμοιβάδας μπορεί να αλλάζει κατά βούλησιν μορφή και άρα είναι αορίστως συνειδητή. Τώρα, για να αυξηθεί και να εξελιχθεί, δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά της. Από τη μια, μπορεί να προσανατολιστεί στην κίνηση και τη δράση, την ολοένα και πιο αποτελεσματική κίνηση και την ολοένα και πιο ελεύθερη δράση: πρόκειται για την οδό της διακινδύνευσης και της περιπέτειας, αλλά επίσης για την οδό της συνείδησης με τις αύξουσες διαβαθμίσεις της σε βάθος και σε ένταση.
 
Από την άλλη, μπορεί να εγκαταλείψει την ικανότητα δράσης και επιλογής, το σχεδίασμα της οποίας φέρει εντός της, και να κατορθώσει να πετύχει επιτόπου όλα όσα της χρειάζονται, αντί να πάει να τα αναζητήσει: πρόκειται για την οδό της εξασφαλισμένης, ήσυχης, αστικής ύπαρξης, αλλά επίσης για την οδό της νάρκης, πρώτου αποτελέσματος της ακινησίας πολύ σύντομα θα επέλθει ο οριστικός λήθαργος, η ασυνειδησία. Αυτοί είναι οι δύο δρόμοι που προσφέρονταν στην εξέλιξη της ζωής. Η έμβια ύλη ακολούθησε εν μέρει τον ένα, εν μέρει τον άλλο. Ο πρώτος χαρακτηρίζει αδρομερώς την κατεύθυνση του ζωικού κόσμου (διευκρινίζω «αδρομερώς», επειδή πολλά ζωικά είδη αποποιούνται την κίνηση και, συνεπώς, ασφαλώς και τη συνείδηση) ο δεύτερος αντιπροσωπεύει αδρομερώς την κατεύθυνση των φυτών (επαναλαμβάνω «αδρομερώς», διότι η κινητικότητα και πιθανώς επίσης η συνεί­δηση μπορούν να αφυπνιστούν περιστασιακά στο φυτό).
 
Άρα, αν θεωρήσουμε από αυτή τη σκοπιά τη ζωή στην είσοδό της στον κόσμο, τη βλέπουμε να κομίζει κάτι που τη διακρίνει από την ακατέργαστη ύλη. Ο κόσμος, εγκαταλειμμένος στον εαυτό του, υπακούει σε αναπότρεπτους νόμους. Σε καθορισμένες συνθήκες, η ύλη συμπεριφέρεται με καθορισμένο τρόπο τίποτε από όσα κάνει δεν είναι απρόβλεπτο. Αν η επιστημονική μας γνώση ήταν πλήρης και η ικανότητά μας να υπολογίζουμε άπειρη, θα γνωρίζαμε εκ των προτέρων όλα όσα θα συμβούν μέσα στο ανοργάνωτο υλικό σύμπαν, στη μάζα του και στα στοιχεία του, όπως προβλέπουμε μια έκλειψη ηλίου ή σελήνης. Κοντολογίς, η ύλη είναι αδράνεια, γεωμετρία, αναγκαιότητα. Αλλά με τη ζωή εμφανίζεται η απρόβλεπτη και ελεύθερη κίνηση. Το έμβιο ον επιλέγει ή τείνει να επιλέγει.
 
Ο ρόλος του είναι να δημιουργεί. Σε έναν κόσμο όπου όλα τα υπόλοιπα είναι καθορισμένα, το περιβάλλει μια ζώνη απροσδιοριστίας. Όπως για τη δημιουργία του μέλλοντος πρέπει να προετοιμάζουμε κάτι από αυτό στο παρόν, όπως η προετοιμασία αυτού που θα υπάρξει συντελείται μόνο χρησιμοποιώντας αυτό που υπήρξε, η ζωή επιδίδεται από την αρχή στο να διατηρεί το παρελθόν και να προεξοφλεί το μέλλον, σε μια διάρκεια όπου παρελθόν, παρόν και μέλλον καταπατούν το ένα το άλλο και σχηματίζουν μια αδιαίρετη συνέχεια. Αυτή η μνήμη και αυτή η προεξόφληση είναι, όπως είδαμε, η ίδια η συνείδηση.
 
Και, για το λόγο αυτό, η συνείδηση είναι συνεκτατή με τη ζωή δικαίω, αν όχι έργω. Συνεπώς η συνείδηση και η υλικότητα παρουσιάζονται ως ριζικά διαφορετικές και μάλιστα ανταγωνιστικές μορφές ύπαρξης, που υιοθετούν ένα modus vivendi και οργανώνονται καλώς κακώς μεταξύ τους. Η ύλη είναι αναγκαιότητα, ενώ η συνείδηση είναι ελευθερία όσο όμως και να εναντιώνονται η μία στην άλλη, η ζωή βρίσκει τρόπο να τις συμφιλιώσει. Κ αι τούτο διότι η ζωή είναι ακριβώς η ελευθερία που διεισδύει στην αναγκαιότητα και τη στρέφει προς όφελος της.
 
Η ζωή θα ήταν αδύνατη, αν η αιτιοκρατία στην οποία υπακούει η ύλη δεν μπορούσε να χαλαρώσει και να γίνει λιγότερο αυστηρή. Υποθέστε όμως ότι σε ορισμένες στιγμές, σε ορισμένα σημεία, η ύλη προσφέρει κάποια ελαστικότητα εκεί θα εγκατασταθεί η συνείδηση. Θα εγκατασταθεί εκεί, εφόσον συρρικνωθεί έπειτα, άπαξ και βρει τη θέση της, θα διασταλεί, θα αυξήσει το τμήμα που της αναλογεί και θα καταλήξει να πετύχει τα πάντα, επειδή διαθέτει χρόνο και επειδή η πιο ανεπαίσθητη ποσότητα απροσδιοριστίας, εάν προστίθεται εις το διηνεκές στον εαυτό της, θα δώσει όση ελευθερία θελήσουμε. – Θα καταλήξουμε όμως στο ίδιο συμπέρασμα ακολουθώντας νέες γραμμές γεγονότων, που θα μας το παρουσιάσουν με περισσότερη αυστηρότητα.
 
Πράγματι, αν ερευνούμε πώς ένα έμβιο σώμα αρχίζει να εκτελεί κινήσεις, θα δούμε ότι η μέθοδός του είναι πάντοτε η ίδια. Συνίσταται στη χρησιμοποίηση ορισμένων ουσιών που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε εκρηκτικές, οι οποίες, όμοιες με την πυρίτιδα του κανονιού, περιμένουν μόνο το σπινθήρα για να εκραγούν. Αναφέρομαι στις τροφές, ειδικότερα στις τριμερείς ουσίες, υδρογονάνθρακες και λίπη. Εκεί βρίσκεται συσσωρευμένο ένα σημαντικό άθροισμα δυναμικής ενέργειας, έτοιμο να μετατραπεί σε κίνηση. Την ενέργεια αυτή, αργά, βαθμιαία, προσλάμβαναν τα φυτά από τον ήλιο και το ζώο που τρέφεται από ένα φυτό ή από ένα ζώο που τράφηκε από ένα φυτό ή από ένα ζώο που τράφηκε από ένα ζώο που τράφηκε από ένα φυτό κλπ. αφήνει απλώς να περάσει στο σώμα του ένα εκρηκτικό το οποίο έφτιαξε η ζωή αποθηκεύοντας ηλιακή ενέργεια.
 
Όταν εκτελεί μια κίνηση, απελευθερώνει την έτσι εγκλωβισμένη ενέργεια γι’ αυτό έχει να κάνει μόνο ένα κλικ, να αγγίξει χωρίς να τραβήξει τη σκανδάλη ενός πιστολιού, να καλέσει το σπινθήρα: το εκρηκτικό εκρήγνυται και η κίνηση συντελείται προς την επιλεγείσα κατεύθυνση. Αν τα πρώτα έμβια όντα ταλαντεύτηκαν ανάμεσα στη φυτική και τη ζωική ζωή, τούτο συνέβη διότι η ζωή στις απαρχές της ανέλαβε συγχρόνως να κατασκευάζει το εκρηκτικό και να το χρησιμοποιεί για κινήσεις. Όσο φυτά και ζώα διαφοροποιούνταν, η ζωή διαιρείτο σε δύο βασίλεια, διαχωρίζοντας έτσι τις δύο αρχικά ενωμένες λειτουργίες.
 
Στη μία περίπτωση μεριμνούσε περισσότερο να κατασκευάσει το εκρηκτικό, ενώ στην άλλη να το κάνει να εκραγεί. Αλλά, είτε τη θεωρούμε στην αρχή είτε στο τέλος της εξέλιξής της, πάντα η ζωή, στο σύνολό της, είναι μια διπλή εργασία βαθμιαίας συσσώρευσης και απότομης κατανάλωσης: το ζητούμενο γι’ αυτήν είναι να καταφέρει ώστε η ύλη, μέσω μιας αργής και δύσκολης διαδικασίας, να αποθηκεύει δυναμική ενέργεια που θα γίνει μονομιάς κινητική ενέργεια.
 
Πώς αλλιώς θα ενεργούσε μια ελεύθερη αιτία, ανίκανη να διαρρήξει την αναγκαιότητα στην οποία υπόκειται η ύλη, ικανή ωστόσο να την λυγίσει, και που θα ήθελε, με την πολύ μικρή επίδραση που μπορεί να ασκήσει στην ύλη, να πετύχει από αυτήν, προς μια ολοένα και καλύτερα επιλεγείσα κατεύθυνση, ολοένα και δυνατότερες κινήσεις; Θα ενεργούσε ακριβώς με αυτό τον τρόπο. Θα προσπαθούσε να ενεργοποιήσει ένα κλικ ή να παράσχει ένα σπινθήρα, να χρησιμοποιήσει στιγμιαία μια ενέργεια την οποία η ύλη θα είχε συσσωρεύσει καθ’ όλη τη διάρκεια του απαιτούμενου χρόνου. Στο ίδιο συμπέρασμα όμως θα φτάναμε ακολουθώντας μια τρίτη γραμμή γεγονότων, πιο συγκεκριμένα εξετάζοντας στο έμβιο ον την παράσταση που προηγείται του ενεργήματος και όχι πια την ίδια τη δράση.
 
Πώς αναγνωρίζουμε συνήθως τον άνθρωπο της δράσης, εκείνον που αφήνει το στίγμα του στα γεγονότα στα οποία τον εμπλέκει η τύχη; Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα δεν είναι άραγε ότι συλλαμβάνει μια λίγο πολύ μακρά διαδοχή σε μια στιγμιαία θέαση; Όσο μεγαλύτερο είναι το μέρος του παρελθόντος που συγκρατείται στο παρόν του, τόσο βαρύτερη είναι η μάζα την οποία προωθεί στο μέλλον για να αντιμετωπίσει τα ενδεχόμενα που ετοιμάζονται: η δράση του, όμοια με ένα βέλος, εκτοξεύεται με τόσο μεγαλύτερη δύναμη προς τα εμπρός όσο η παράστασή της διευρύνεται περισσότερο προς τα πίσω. Δείτε λοιπόν πώς συμπεριφέρεται η συνείδησή μας απέναντι στην ύλη την οποία αντιλαμβάνεται: ακριβώς, σε μία μόνο από τις στιγμές της, συλλαμβάνει μυριάδες δονήσεις που είναι διαδοχικές για την αδρανή ύλη και από τις οποίες η πρώτη θα φαινόταν στην τελευταία, αν η ύλη μπορούσε να θυμάται, σαν ένα απεριόριστα μακρινό παρελθόν.
 
Όταν ανοίγω τα μάτια μου για να τα ξανακλείσω αμέσως, η αίσθηση του φωτός που νιώθω, και που διαρκεί μία μόνο στιγμή για μένα, είναι η συμπύκνωση μιας εξαιρετικά μακράς ιστορίας που εκτυλίσσεται στον εξωτερικό κόσμο. Υπάρχουν εκεί τρισεκατομμύρια ταλαντεύσεις που διαδέχονται η μία την άλλη, δηλαδή μια τέτοια σειρά συμβάντων που, αν ήθελα να τα μετρήσω, έστω με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία χρόνου, θα χρειαζόμουν χιλιάδες χρόνια. Αλλά αυτά τα μονότονα και ασήμαντα συμβάντα, που θα κάλυπταν τριάντα αιώνες μιας ύλης η οποία θα αποκτούσε αυτοσυνείδηση, καταλαμβάνουν μόνο μια στιγμή στη δική μου συνείδηση, διότι έχει την ικανότητα να τα συστέλλει σε μια πρωτότυπη αίσθηση φωτός.
 
Θα μπορούσαμε άλλωστε να πούμε άλλα τόσα για όλες τις άλλες αισθήσεις. Τοποθετημένη στη συμβολή της συνείδησης και της ύλης, η αίσθηση συμπυκνώνει στη διάρκεια, που μας προσιδιάζει και χαρακτηρίζει τη συνείδησή μας, απέραντες περιόδους αυτού που θα ονομάζαμε, κατ’ επέκταση, διάρκεια των πραγμάτων.
 
Δεν πρέπει λοιπόν να πιστέψουμε ότι η αντίληψή μας συστέλλει έτσι τα συμβάντα της ύλης, προκειμένου να τα εξουσιάζει η δράση μας; Ας υποθέσουμε, παραδείγματος χάριν, ότι η συμφυής στην ύλη αναγκαιότητα μπορεί να εξαναγκάζεται, σε καθεμιά από τις στιγμές της, μόνο σε εξαιρετικά περιορισμένα όρια: πώς άραγε θα συμπεριφερόταν μια συνείδηση που θα ήθελε, παρά ταύτα, να εντάξει στον υλικό κόσμο μια ελεύθερη δράση, έστω εκείνη που χρειάζεται για να ενεργοποιηθεί ένα κλικ ή για να προσανατολίσει μια κίνηση;
 
Δεν θα ενεργούσε ακριβώς με αυτό τον τρόπο; Δεν θα έπρεπε να αναμένουμε ότι θα ανακαλύψουμε, ανάμεσα στη διάρκειά της και σε κείνη των πραγμάτων, μια τέτοια διαφορά έντασης ώστε αναρίθμητες στιγμές του υλικού κόσμου να μπορούν να συμπεριληφθούν σε μια μοναδική στιγμή της συνειδητής ζωής, έτσι ώστε η ηθελημένη δράση, που πραγματοποιείται από τη συνείδηση σε μια από τις στιγμές της, να μπορεί να κατανέμεται σε έναν τεράστιο αριθμό στιγμών της ύλης και να συνοψίσει έτσι σε αυτήν τις σχεδόν απειροελάχιστες απροσδιοριστίες που περιλαμβάνει καθεμιά από αυτές; Με άλλα λόγια, η ένταση της διάρκειας ενός συνειδητού όντος δεν θα μετρούσε ακριβώς τη δύναμη δράσης του, την ποσότητα
 
Η συνείδηση και η ζωή  ελεύθερης και δημιουργικής δραστηριότητας την οποία μπορεί να εισάγει στον κόσμο; Το πιστεύω, αλλά δεν θα επιμείνω σ’ αυτό προς το παρόν. Το μόνο που θέλω να πω είναι ότι η νέα αυτή γραμμή γεγονότων μάς οδηγεί στο ίδιο σημείο με την προηγούμενη. Είτε εξετάζουμε την πράξη την οποία αποφάσισε η συνείδηση είτε την αντίληψη που την ετοιμάζει, και στις δύο περιπτώσεις η συνείδηση μάς φαίνεται ως μια δύναμη που θα εισχωρούσε στην ύλη για να την καθυποτάξει και να τη μεταστρέψει προς όφελος της. Η συνείδηση ενεργεί με δύο συμπληρωματικές μεθόδους: από τη μια, μέσω μιας εκρηκτικής δράσης που απελευθερώνει σε μια στιγμή στην επιλεγείσα κατεύθυνση, μια ενέργεια την οποία συσσώρευσε επί μακρόν η ύλη από την άλλη, μέσω μιας εργασίας συστολής που συγκεντρώνει σ’ αυτή τη μοναδική στιγμή τα αναρίθμητα μικρά συμβάντα που πραγματοποιεί η ύλη και που συνοψίζει με μια λέξη την απεραντοσύνη μιας ιστορίας. Ας τοποθετηθούμε τώρα στο σημείο σύγκλισης των διαφορετικών αυτών γραμμών γεγονότων.
 
Από τη μια, βλέπουμε μια ύλη που υπόκειται στην αναγκαιότητα, στερείται μνήμης ή διαθέτει ακριβώς τόση μνήμη όση χρειάζεται για να γεφυρώσει δύο στιγμές της, καθώς κάθε στιγμή μπορεί να συναχθεί από την προηγούμενη και επομένως δεν προσθέτει τίποτε σε ό,τι υπήρχε ήδη στον κόσμο. Από την άλλη, έχουμε τη συνείδηση, δηλαδή τη μνήμη μαζί με την ελευθερία, δηλαδή τελικά μια συνέχεια δημιουργίας σε μια διάρκεια όπου υπάρχει πραγματικά αύξηση διάρκεια που τεντώνεται, διάρκεια όπου το παρελθόν διατηρείται αδιαίρετο και μεγαλώνει σαν ένα φυτό, σαν ένα μαγικό φυτό που θα επινοούσε εκ νέου, ανά πάσα στιγμή τη μορφή του, μαζί με το σχέδιο, τα φύλλα του, και τα άνθέα του.
 
Εξάλλου δεν αμφιβάλλω ότι οι δύο αυτές υπάρξεις -ύλη και συνείδηση- προέρχονται από μια κοινή π η γή. Προσπάθησα άλλοτε να δείξω ότι, αν η πρώτη είναι το αντίθετο της δεύτερης, αν η συνείδηση είναι δράση που δημιουργείται και εμπλουτίζεται ακατάπαυστα, ενώ η ύλη είναι δράση που αποδομείται ή που φθείρεται, ούτε η ύλη ούτε η συνείδηση εξηγούνται από μόνες τους. Δεν θα επανέλθω σ’ αυτό περιορίζομαι λοιπόν να σας πω ότι βλέπω σε ολόκληρη την εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας τη δημιουργική συνείδηση να περνά την ύλη, σε μια προσπάθεια να ελευθερώσει, χάρη στην επινοητικότητα και την εφευρετικότητά της, κάτι που μένει εγκλωβισμένο στο ζώο και που μόνο στον άνθρωπο αποδεσμεύεται οριστικά.
 
Είναι ανώφελο να υπεισέλθουμε στις λεπτομέρειες των παρατηρήσεων οι οποίες από την εποχή του Λαμάρκ [Lamarck] και του Δαρβίνου [Darwin] I επιβεβαιώνουν ολοένα και περισσότερο την ιδέα μιας εξέλιξης των ειδών, δηλαδή της γένεσης του ενός από το άλλο, από τις πιο απλές οργανωμένες μορφές. Δεν μπορούμε να μην αποδεχθούμε μια υπόθεση που έχει υπέρ της την τριπλή μαρτυρία της συγκριτικής ανατομίας, της εμβρυολογίας και της παλαιοντολογίας.
 
Η επιστήμη έχει άλλωστε δείξει με ποιους τρόπους μεταφράζεται, κατά μήκος της εξέλιξης της ζωής, η αναγκαιότητα προσαρμογής των έμβιων όντων στις συνθήκες που συναντούν. Ωστόσο η αναγκαιότητα αυτή φαίνεται ότι εξηγεί την εκάστοτε ακινητοποίηση της ζωής σε κάποια καθορισμένη μορφή και όχι την κίνηση που οδηγεί σε ολοένα ανώτερη οργάνωση. Ένας υποτυπώδης οργανισμός προσαρμόζεται εξίσου καλά με τον δικό μας στις συνθήκες ύπαρξής του, εφόσον καταφέρνει να ζει σ’ αυτές τις συνθήκες: γιατί λοιπόν η ζωή κατέστη ολοένα και πιο περίπλοκη κατά επικίνδυνο τρόπο;
 
Την τάδε έμβια μορφή, που παρατηρούμε σήμερα, μπορούσε κανείς να τη συναντήσει ήδη από τους απώτατους χρόνους του Παλαιοζωικού Αιώνα παρέμεινε αμετάβλητη διαμέσου των αιώνων επομένως, δεν ήταν αδύνατο στη ζωή να σταματήσει σε μια οριστική μορφή. Γιατί δεν αρκέστηκε να το κάνει παντού όπου τούτο ήταν δυνατό; Γιατί προχώρησε; Γιατί, αν δεν παρασύρθηκε από μια ορμή προς μια ολοένα μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, διαμέσου ολοένα και μεγαλύτερων κινδύνων; Είναι δύσκολο να ρίξουμε μια ματιά στην εξέλιξη της ζωής χωρίς να έχουμε την αίσθηση ότι αυτή η εσωτερική ώθηση είναι μια πραγματικότητα.
 
Δεν πρέπει όμως να πιστεύουμε ότι η ώθηση αυτή εξαπέλυσε την έμβια ύλη προς μια μοναδική κατεύθυνση ούτε ότι τα διαφορετικά είδη αντιπροσωπεύουν αντίστοιχους σταθμούς κατά μήκος ενός μόνο δρόμου ούτε ότι η διαδρομή διανύθηκε χωρίς εμπόδια. Είναι εμφανές ότι η προσπάθεια συνάντησε αντιστάσεις στην ύλη την οποία χρησιμοποιούσε- στην πορεία της χρειάστηκε να διαιρεθεί, να μοιράσει ανάμεσα σε διαφορετικές γραμμές εξέλιξης τις τάσεις που εμπεριέκλειε παρεξέκλινε, οπισθοδρόμησε και κάποτε σταμάτησε εντελώς.
 
Μόνο σε δύο γραμμές εξέλιξης σημείωσε μιαν αναμφισβήτητη επιτυχία, μερική στη μια περίπτωση, σχετικά πλήρη στην άλλη. Αναφέρομαι στα αρθρόποδα και στα σπονδυλωτά. Στην άκρη της πρώτης γραμμής βρίσκουμε τα ένστικτα του εντόμου στην άκρη της δεύτερης, την ανθρώπινη διάνοια. Δικαιολογούμαστε λοιπόν να πιστεύουμε ότι η δύναμη που εξελίσσεται έφερε μέσα της αρχικά, αλλά συγκεχυμένα ή μάλλον το ένα μέσα στο άλλο, ένστικτο και διάνοια.
 
Κοντολογίς, όλα συμβαίνουν σάμπως ένα τεράστιο ρεύμα συνείδησης, όπου η συνείδηση και η ζωή αλληλοδιείσδυαν κάθε είδους δυνητικότητες, είχε διαπεράσει την ύλη για να την παρασύρει να οργανωθεί και για να την καταστήσει ένα εργαλείο ελευθερίας, μολονότι η ύλη είναι η ίδια η αναγκαιότητα. Ωστόσο, παρά λίγο η συνείδηση να πιαστεί στην παγίδα. Η ύλη τυλίγεται γύρω από τη συνείδηση, την υποτάσσει στον ίδιο της τον αυτοματισμό, τη ναρκώνει στην ίδια της την ασυνειδησία.
 
Σε ορισμένες γραμμές εξέλιξης, ιδιαίτερα σ’ εκείνες του φυτικού κόσμου, ο αυτοματισμός και η ασυνειδησία αποτελούν τον κανόνα. Είναι αλήθεια ότι η ελευθερία που ενυπάρχει στην εξελικτική δύναμη εκδηλώνεται ακόμη μέσω της δημιουργίας απρόβλεπτων μορφών που είναι αληθινά έργα τέχνης αλλά οι απρόβλεπτες αυτές μορφές, από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν, επαναλαμβάνονται μηχανικά: το άτομο δεν επιλέγει.
 
Σε άλλες γραμμές εξέλιξης, η συνείδηση κατορθώνει να απελευθερωθεί αρκετά ώστε το άτομο να ξαναβρεί μια ορισμένη αίσθηση και, κατά συνέπεια, ένα ορισμένο εύρος επιλογών οι υπαρκτές όμως ανάγκες της ύπαρξης καθιστούν τη δύναμη επιλογής ένα απλό βοήθημα της ανάγκης να ζήσουμε. Έτσι, κατά μήκος της κλίμακας της ζωής, η ελευθερία καθηλώνεται σε μια αλυσίδα την οποία, το πολύ πολύ, κατορθώνει να επιμηκύνει.
 
Μόνο με τον άνθρωπο συντελείται ένα απότομο άλμα η αλυσίδα σπάει. Μολονότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου μοιάζει, πράγματι, με εκείνον του ζώου, έχει το εξής ιδιάζον γνώρισμα: μας παρέχει το μέσο να αντιτάξουμε σε κάθε ριζωμένη συνήθεια μια άλλη συνήθεια και σε κάθε αυτοματισμό έναν ανταγωνιστικό αυτοματισμό. Η ελευθερία ανακτά τον εαυτό της, ενώ η αναγκαιότητα συγκρούεται με τον εαυτό της και επομένως επαναφέρει την ύλη στην κατάσταση του εργαλείου. Συμπεριφέρεται σάμπως να εφάρμοζε το «διαιρεί και βασίλευε».
 
Είναι πιθανόν η συνδυασμένη προσπάθεια της φυσικής και της χημείας να καταλήξει μια μέρα στην κατασκευή μιας ύλης που να μοιάζει με την έμβια ύλη: η ζωή ενεργεί υπαινικτικά και η δύναμη που συμπαρέσυρε την ύλη έξω από τον καθαρό μηχανισμό δεν θα είχε τη δυνατότητα να επενεργήσει σ’ αυτή την ύλη, εάν δεν είχε υιοθετήσει αρχικά αυτό τον μηχανισμό: συμπεριφέρεται όπως το κλειδί του σιδηροδρόμου που τοποθετείται κατά μήκος της σιδηροτροχιάς από την οποία θέλει να απομακρύνει το τρένο. Με άλλα λόγια, η ζωή, στις απαρχές της, εγκαταστάθηκε σε ένα ορισμένο είδος ύλης που άρχιζε ή που θα μπορούσε να αρχίσει να κατασκευάζεται χωρίς αυτήν.
 
Η ύλη όμως θα σταματούσε στο σημείο αυτό, είχε εγκαταλειφθεί στον εαυτό της στο ίδιο σημείο μάλλον θα σταματήσει και η κατασκευαστική εργασία των εργαστηρίων μας. Θα μιμηθούμε ορισμένα χαρακτηριστικά της έμβιας ύλης, αλλά δεν θα της μεταδώσουμε την ορμή χάρη στην οποία αναπαράγεται και, με τη σημασία που έχει αυτή η λέξη στη θεωρία του μεταμορφισμού, εξελίσσεται. Να όμως που αυτή η αναπαραγωγή και αυτή η εξέλιξη είναι η ίδια η ζωή. Αμφότερες εκδηλώνουν μια εσωτερική ώθηση, τη διπλή ανάγκη αύξησης σε αριθμό και σε πλούτο μέσω του πολλαπλασιασμού στο χώρο και μέσω της αύξουσας περιπλοκής στο χρόνο, τελικά τα δύο ένστικτα που εμφανίζονται μαζί με τη ζωή και που θα γίνουν αργότερα οι δύο μεγάλες κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης δραστηριότητας: η αγάπη και η φιλοδοξία.
 
Προφανώς, μια δύναμη βρίσκεται επί το έργον ενώπιον μας, πασχίζοντας να αποτινάξει τα δεσμά της και να ξεπεράσει τον εαυτό της, να δώσει αρχικά όλα όσα είχε να δώσει και στη συνέχεια ακόμη περισσότερα: πώς αλλιώς να ορίσουμε το πνεύμα; Και πώς η πνευματική δύναμη, εάν υπάρχει, θα διακρινόταν από τις άλλες, αν όχι μέσω της ικανότητας να αντλεί από τον εαυτό της περισσότερα απ’ όσα περιέχει; Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας τα ποικίλα εμπόδια που συναντά καθ’ οδόν αυτή η δύναμη. Η εξέλιξη της ζωής, από τις απαρχές της μέχρι τον άνθρωπο, μας θυμίζει την εικόνα ενός ρεύματος συνείδησης το οποίο θα άρχιζε να διεισδύει στην ύλη, ως εάν απέβλεπε να ανοίξει ένα υπόγειο πέρασμα θα αναλωνόταν σε διάφορες δοκιμαστικές προσπάθειες προς όλες τις κατευθύνσεις, θα αναπτυσσόταν λίγο πολύ, θα έπεφτε τον περισσότερο καιρό πάνω στο βράχο και, ωστόσο, σε μια κατεύθυνση τουλάχιστον, θα κατόρθωνε να δημιουργήσει κάποιο άνοιγμα και να επανεμφανιστεί στο φως.
 
Αυτή η κατεύθυνση είναι η εξελικτική γραμμή που καταλήγει στον άνθρωπο. Γιατί όμως το πνεύμα προσηλώθηκε σ’ αυτό το εγχείρημα; Τ ι συμφέρον είχε να διανοίξει τη σήραγγα; Το σωστό θα ήταν να ακολουθούσαμε πολλές νέες γραμμές γεγονότων, οι οποίες θα διαπιστώναμε ότι συγκλίνουν σε ένα μόνο σημείο. Θα χρειαζόταν όμως να υπεισέλθουμε σε τέτοιες λεπτομέρειες αναφορικά με τον ψυχολογικό βίο, τη σχέση ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα, το ηθικό ιδεώδες και την κοινωνική πρόοδο, ώστε καλά θα κάνουμε να πάμε κατευθείαν στο συμπέρασμα. Ας βάλουμε την ύλη και τη συνείδηση τη μία απέναντι από την άλλη: θα δούμε ότι η ύλη είναι αρχικά αυτή που διαιρεί και αυτή που καθορίζει. Μια σκέψη που αφήνεται στον εαυτό της χαρακτηρίζεται από το ότι τα στοιχεία της εμπεριέχουν το ένα το άλλο, έτσι ώστε δεν μπορούμε να πούμε εάν είναι ένα ή περισσότερα: πρόκειται για μια συνέχεια και σε κάθε συνέχεια υπάρχει σύγχυση.
 
Για να καταστεί διακριτή η σκέψη, απαιτείται να διασκορπιστεί σε  συνείδηση και η ζωή κατανοούμε καλά τι έχουμε στο νου μας μόνο όταν πάρουμε ένα φύλλο χαρτί και αραδιάσουμε τον ένα δίπλα στον άλλο όρους που ο ένας διείσδυε στον άλλο. Έτσι η ύλη διακρίνει, ξεχωρίζει, διαιρεί σε ατομικότητες και, τελικά, σε προσωπικότητες τάσεις οι οποίες άλλοτε βρίσκονταν συγκεχυμένες στην πρωταρχική ορμή της ζωής. Από την άλλη, η ύλη προκαλεί και καθιστά δυνατή την προσπάθεια. Η σκέψη που παραμένει μόνο σκέψη, το έργο τέχνης το οποίο αρκούμαστε να συλλάβουμε, το ποίημα που είναι μόνο όνειρο, δεν απαιτούν κόπο είναι η υλική πραγματοποίηση του ποιήματος σε λέξεις, της καλλιτεχνικής σύλληψης σε άγαλμα ή σε πίνακα ζωγραφικής, που απαιτεί προσπάθεια.
 
Η προσπάθεια είναι επίπονη, αλλά είναι επίσης ανεκτίμητη, πιο ανεκτίμητη ακόμη από το έργο στο οποίο καταλήγει, επειδή, χάρη σ’ αυτήν, αντλούμε από τον εαυτό μας περισσότερα απ’ όσα είχε, υψωνόμαστε πάνω από τον ίδιο τον εαυτό μας. Να όμως που η προσπάθεια αυτή δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την ύλη: μέσω της αντίστασης που προβάλλει και μέσω της υπακοής στην οποία μπορούμε να την οδηγήσουμε, η ύλη είναι συγχρόνως το εμπόδιο, το εργαλείο και το ερέθισμα θέτει σε δοκιμασία τη δύναμή μας, διατηρεί το αποτύπωμά της και την καλεί να γίνει πιο έντονη.
 
Οι φιλόσοφοι που στοχάστηκαν για τη σημασία της ζωής και για το πεπρωμένο του ανθρώπου δεν παρατήρησαν αρκετά ότι η φύση έκανε τον κόπο να μας πληροφορήσει η ίδια για τα ζητήματα αυτά. Μας ειδοποιεί με ένα συγκεκριμένο σημάδι ότι εκπληρώσαμε τον προορισμό μας. Το σημάδι αυτό είναι η χαρά. Διευκρινίζω: η χαρά, όχι η ευχαρίστηση.
 
Η ευχαρίστηση είναι μόνο ένα τέχνασμα που επινόησε η φύση προκειμένου να πετύχει να διατηρηθεί το έμβιο ον στη ζωή δεν υποδεικνύει την κατεύθυνση προς την οποία εφορμά η ζωή. Απεναντίας η χαρά αναγγέλλει πάντα ότι η ζωή πέτυχε, ότι κέρδισε έδαφος, ότι κατήγαγε μια νίκη: κάθε μεγάλη χαρά έχει έναν θριαμβευτικό τόνο. Οπότε, αν λάβουμε υπόψη μας αυτή την ένδειξη και αν ακολουθήσουμε αυτή τη νέα γραμμή γεγονότων, διαπιστώνουμε ότι, παντού όπου υπάρχει χαρά, υπάρχει δημιουργία: όσο πλουσιότερη είναι η δημιουργία, τόσο βαθύτερη είναι η χαρά. Η μητέρα που κοιτάζει το παιδί της είναι χαρούμενη, επειδή έχει συνείδηση ότι το δημιούργησε, φυσικά και ηθικά.
 
Ο έμπορος που επεκτείνει τις δουλειές του, ο διευθυντής του εργοστασίου που βλέπει να ευδοκιμεί η επιχείρησή του, είναι άραγε χαρούμενος λόγω των χρημάτων που κερδίζει και της φήμης που αποκτά; Ο πλούτος και η υπόληψη παίζουν προφανώς σημαντικό ρόλο στην ικανοποίηση  που αισθάνεται, αλλά του δίνουν ευχαρίστηση μάλλον παρά χαρά και η οποία αληθινή χαρά νιώθει συνίσταται στο συναίσθημα ότι ίδρυσε μια επιχείρηση που πηγαίνει καλά, ότι έδωσε ζωή σε κάτι.
 
Εξετάστε εξαιρετικές χαρές, όπως εκείνη του καλλιτέχνη που πραγματοποίησε ό,τι είχε κατά νου, του επιστήμονα που έκανε μια ανακάλυψη ή μια εφεύρεση. Θα ακούσετε να λένε ότι αυτοί οι άνθρωποι εργάζονται για τη δόξα και ότι αντλούν τις πιο ζωηρές χαρές τους από το θαυμασμό που εμπνέουν. Μέγα σφάλμα! Νοιαζόμαστε για τον έπαινο και τις τιμές στο βαθμό ακριβώς που δεν είμαστε σίγουροι ότι πετύχαμε. Στο βάθος της ματαιοδοξίας υπάρχει μετριοφροσύνη. Επιζητούμε την επιδοκιμασία προκειμένου να ενισχυθεί η αυτοπεποίθησή μας και θα θέλαμε να περιβάλλουν οι άνθρωποι με βαθιά εκτίμηση το έργο μας προκειμένου να υποστηρίξουμε την ανεπαρκή ίσως ζωτικότητά του, όπως φροντίζουμε στοργικά το πρόωρα γεννημένο παιδί.
 
Εκείνος όμως που είναι βέβαιος, απολύτως βέβαιος, ότι παρήγαγε ένα έργο που θα διατηρηθεί στο χρόνο, αυτός δεν χρειάζεται τον έπαινο και νιώθει υπεράνω της δόξας, διότι είναι δημιουργός, γιατί το γνωρίζει και γιατί η χαρά που νιώθει είναι μια θεϊκή χαρά. Αν λοιπόν, σε όλα τα πεδία, ο θρίαμβος της ζωής είναι η δημιουργία, δεν πρέπει άραγε να υποθέσουμε ότι ο λόγος ύπαρξης του ανθρώπινου βίου είναι μια δημιουργία η οποία, σε αντίθεση με τη δημιουργία του καλλιτέχνη και του επιστήμονα μπορεί να συνεχίζεται ανά πάσα στιγμή σε όλους τους ανθρώπους;
 
Πρόκειται για τη δημιουργία του εαυτού μας από τον ίδιο τον εαυτό μας, για την ανάπτυξη της προσωπικότητας μέσω μιας προσπάθειας που αντλεί πολύ από το λίγο, κάτι από το τίποτε και προσθέτει συνεχώς στον πλούτο που διέθετε ο κόσμος. Θεωρημένη έξωθεν, η φύση φαίνεται σαν μια απέραντη άνθηση απρόβλεπτης πρωτοτυπίας η δύναμη που την εμψυχώνει μοιάζει να δημιουργεί με αγάπη, χωρίς λόγο, για την ευχαρίστηση, την ατελεύτητη ποικιλία των φυτικών και ζωικών ειδών σε καθένα αποδίδει την απόλυτη αξία ενός μεγάλου έργου τέχνης θα λέγαμε ότι προσηλώνεται εξίσου στο πρώτο είδος που εμφανίστηκε και στα υπόλοιπα, όσο και στον άνθρωπο.
 
Αλλά η μορφή ενός έμβιου, άπαξ και σχεδιάστηκε, επαναλαμβάνεται στο διηνεκές οι πράξεις όμως αυτού του έμβιου, άπαξ και συντελέστηκαν, τείνουν να μιμούνται τον εαυτό τους και να ξαναρχίζουν αυτομάτως: ο αυτοματισμός και η επανάληψη, που κυριαρχούν παντού, εκτός από τον άνθρωπο, θα έπρεπε να μας ειδοποιούν ότι είμαστε εν προκειμένω σε στάσεις και ότι η στασιμότητα με την οποία έχουμε να κάνουμε δεν είναι η  ίδια η κίνηση της ζωής. Επομένως, η άποψη του καλλιτέχνη είναι σημαντική, όχι όμως οριστική.
 
Ο πλούτος και η πρωτοτυπία των μορφών σηματοδοτούν όντως μια άνθηση της ζωής αλλά σ’ αυτή την άνθηση, η ομορφιά της οποίας σημαίνει δύναμη, η ζωή εκδηλώνει επίσης ένα σταμάτημα της ορμής της και μια στιγμιαία αδυναμία να αναπτυχθεί περισσότερο, σαν το παιδί που ολοκληρώνει την τελευταία φάση του γλιστρήματος του με μια χαριτωμένη τούμπα. Ανώτερη είναι η οπτική γωνία του ηθικού διδασκάλου. Μόνο στον άνθρωπο, κυρίως στους καλύτερους από μας, η ζωτική κίνηση συνεχίζεται απρόσκοπτα, εξαπολύοντας, μέσα από αυτό το έργο τέχνης που είναι το ανθρώπινο σώμα και το οποίο δημιούργησε στην πορεία της, το απεριόριστα δημιουργικό ρεύμα του ηθικού βίου. Ο άνθρωπος, που καλείται ακατάπαυστα να στηρίζεται σε ολόκληρο το παρελθόν του για να επηρεάσει όσο είναι δυνατόν το μέλλον, είναι το μεγάλο επίτευγμα της ζωής.
 
Ωστόσο, κατεξοχήν δημιουργός είναι εκείνος του οποίου η δράση, που είναι από μόνη της έντονη, είναι ικανή να καταστήσει επίσης πιο έντονη τη δράση των άλλων ανθρώπων και, με τη γένναιοφροσύνη της, να δημιουργήσει εστίες γενναιοφροσύνης. Οι μεγάλοι ηθικοί άνθρωποι, ιδιαιτέρως εκείνοι των οποίων ο εφευρετικός και απλός ηρωισμός άνοιξε στην αρετή νέες οδούς, αποκαλύπτουν τη μεταφυσική αλήθεια. Μολονότι βρίσκονται στο αποκορύφωμα της εξέλιξης, βρίσκονται εγγύτατα στις απαρχές της και καθιστούν αισθητή στα μάτια μας την ώθηση που προέρχεται από το βάθος.
 
Ας τους παρατηρήσουμε, προσεκτικά, ας προσπαθήσουμε να νιώσουμε, μέσω συμπάθειας, αυτό που νιώθουν, αν θέλουμε να διεισδύσουμε με ένα ενορατικό ενέργημα στην ίδια την αρχή της ζωής. Για να εξιχνιάσουμε το μυστήριο του βάθους, χρειάζεται ενίοτε να σημαδεύουμε την κορυφή. Η φωτιά που καίει στο κέντρο της γης εμφανίζεται μόνο στην κορυφή των ηφαιστείων. Λέγαμε ότι στους δύο μεγάλους δρόμους που βρήκε μπροστά της ανοιχτούς η ζωτική ορμή, κατά μήκος της σειράς των αρθροπόδων εκείνης των σπονδυλωτών, αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις το ένστικτο και η διάνοια που, αρχικά, εμπερικλείονταν συγκεχυμένα το ένα στο άλλο.
 
Στο αποκορύφωμα της πρώτης εξέλιξης βρίσκονται τα υμενόπτερα έντομα, στην άκρη της δεύτερης βρίσκεται ο άνθρωπος: εκατέρωθεν, παρά τη ριζική διαφορά των μορφών στις οποίες έφτασαν και παρά την αύξουσα απόσταση των δρόμων που διένυσαν, η εξέλιξη καταλήγει την κοινωνική ζωή ως εάν η ανάγκη της είχε γίνει αισθητή από την αρχή ή μάλλον ως εάν κάποια πρωταρχική και ουσιαστική προσδοκία μπορούσε να βρει την πλήρη της ικανοποίηση μόνο στην κοινωνία. Η κοινωνία, που είναι η συσπείρωση των ατομικών ενεργειών, επωφελείται από τις προσπάθειες όλων και διευκολύνει την προσπάθεια του καθενός.
 
Επιζεί μόνο με την υπαγωγή του ατόμου σε αυτήν, αλλά προοδεύει μόνο αν το αφήνει να δρα ελεύθερα: πρόκειται για αντίθετες απαιτήσεις, τις οποίες θα έπρεπε να συμφιλιώσουμε. Στο έντομο, πληρούται μόνο ο πρώτος όρος. Οι κοινωνίες των μυρμηγκιών και των μελισσών είναι αξιοθαύμαστα πειθαρχημένες και ενωμένες, αλλά είναι καθηλωμένες σε μια αμετάβλητη ρουτίνα.
 
Αν το άτομο πάψει να έχει συνείδηση της ύπαρξής του σ’ αυτή τη ρουτίνα, η κοινωνία λησμονεί επίσης τον προορισμό της- αμφότερα, σε υπνοβατική κατάσταση, κάνουν και ξανακάνουν εις το διηνεκές το γύρο του ίδιου κύκλου, αντί να προχωρούν ευθεία μπροστά προς μια μεγαλύτερη κοινωνική αποτελεσματικότητα και προς μια πληρέστερη ατομική ελευθερία. Μόνον οι ανθρώπινες κοινωνίες προσηλώνονται στην επίτευξη των δύο αυτών στόχων.
 
Παλεύοντας με τον εαυτό τους και πολεμώντας μεταξύ τους, επιδιώκουν εμφανώς, μέσω της συνάντησης και της επαφής, να μειώσουν τις αιτίες διενέξεων, να περιορίσουν τους ανταγωνισμούς, να άρουν τις αντιθέσεις, να κάνουν τις ατομικές θελήσεις να ενταχθούν στην κοινωνική βούληση χωρίς να παραμορφωθούν και, συνάμα, τις διάφορες κοινωνίες να εισχωρήσουν με τη σειρά τους σε μια ευρύτερη κοινωνία, χωρίς να χάσουν ούτε την ιδιοσυστασία τους ούτε την ανεξαρτησία τους: πρόκειται για θέαμα ανησυχητικό και συνάμα κατευναστικό, το οποίο δεν μπορούμε να ατενίσουμε χωρίς να αναλογιστούμε ότι και εδώ, διαμέσου αναρίθμητων εμποδίων, η ζωή αγωνίζεται να εξατομικεύσει και να αφομοιώσει, προκειμένου να πετύχει τη μεγαλύτερη ποσότητα, την πλουσιότερη ποικιλία, τις ανώτερες ποιότητες επινόησης και προσπάθειας.
 
Αν τώρα εγκαταλείψουμε την τελευταία αυτή γραμμή γεγονότων για να επανέλθουμε στην προηγούμενη, αν λάβουμε υπόψη μας [πρώτον] ότι η πνευματική δραστηριότητα του ανθρώπου υπερβαίνει την εγκεφαλική του δραστηριότητα, [δεύτερον] ότι ο εγκέφαλος αποθηκεύει κινητήριες έξεις αλλά όχι αναμνήσεις, [τρίτον] ότι οι άλλες λειτουργίες της σκέψης είναι ακόμη πιο ανεξάρτητες από τον εγκέφαλο απ’ όσο η μνήμη [και, τέλος,] ότι η διατήρηση και μάλιστα η ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι, ως εκ τούτου, δυνατές και μάλιστα πιθανές μετά την αποσύνθεση του σώματος, δεν διαβλέπουμε άραγε ότι, στο πέρασμά της διαμέσου της ύλης την οποία βρίσκει εδώ κάτω, η συνείδηση χαλυβδώνεται και προετοιμάζεται για μια πιο αποτελεσματική δράση, για μια πιο έντονη ζωή;
 
Τη ζωή αυτή, τη φαντάζομαι ακόμη ως μια αγωνιστική ζωή και ως μια απαίτηση επινόησης, ως μια δημιουργική εξέλιξη: καθένας από μας θα οδηγείτο εκεί, αποκλειστικά μέσα από το συσχετισμό φυσικών δυνάμεων, να βρει τη -δέση του σε εκείνο το ηθικό επίπεδο στο οποίο τον είχαν ήδη ανυψώσει, δυνητικά, εδώ κάτω η ποιότητα και η ποσότητα της προσπάθειάς του, όπως ένα αμολημένο από τη γη μπαλόνι φτάνει στο καθορισμένο από την πυκνότητά του επίπεδο. Αναγνωρίζω ότι πρόκειται μόνο για μια υπόθεση. Πριν από λίγο ήμασταν στην περιοχή της πιθανότητας τώρα βρισκόμαστε σ’ εκείνη της απλής δυνατότητας. Ας ομολογήσουμε την άγνοιά μας, χωρίς ωστόσο να αποδεχθούμε αδιαμαρτύρητα ότι είναι οριστική.
 
Αν υφίσταται για τις συνειδήσεις ένα επέκεινα, δεν βλέπω για ποιο λόγο δεν θα ανακαλύπταμε τον τρόπο να το εξερευνήσουμε. Τίποτε απ’ ό,τι αφορά τον άνθρωπο δεν θα μπορούσε, με δική του απόφαση, να του ξεφύγει. Μερικές φορές άλλωστε οι πληροφορίες που φανταζόμαστε πολύ μακριά, στο άπειρο, είναι δίπλα μας περιμένοντας να θελήσουμε να τις συλλέξουμε. Θυμηθείτε αυτό που συνέβη με ένα άλλο επέκεινα, εκείνο του υπερπλανητικού διαστήματος. Ο Αύγουστος Κοντ [Auguste Comte] υποστήριζε ότι η χημική σύνθεση των ουρανίων σωμάτων θα παραμείνει για πάντα άγνωστη. Μερικά χρόνια αργότερα επινόησαν τη φασματική ανάλυση κι έτσι γνωρίζουμε σήμερα από τι είναι φτιαγμένα τα αστέρια καλύτερα απ’ όσο αν είχαμε πάει εκεί.
 
Ανρί-Λουίς Μπεργκσόν (γαλλ.: Henri-Louis Bergson, 18 Οκτωβρίου 1859 – 4 Ιανουαρίου 1941).
Απόσπασμα από διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, 29 Μαΐου 1911

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, Kεραμική και αγγειογραφία

Έχει υπολογιστεί ότι στα μυκηναϊκά χρόνια -και κυρίως ανάμεσα στους 15ο-11ο αι. π.Χ.- υπήρχαν περίπου 80 διαφορετικά σχήματα αγγείων. Τα κυριότερα από αυτά σχετίζονται με τη μεταφορά, κατανάλωση, αποθήκευση και επεξεργασία του λαδιού και του κρασιού, των δύο προϊόντων, δηλαδή, που συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη του πολιτισμού στο Αιγαίο, καθώς δεν είχαν μόνο διατροφική αξία, αλλά αποτελούσαν και τα κυριότερα εμπορεύσιμα αγαθά.
 
Ανάλογη είναι η περίπτωση του ψευδόστομου αμφορέα, του κατεξοχήν τυπικού σχήματος αγγείου που συναντάται κατά τους 14ο και 13ο αι. π.Χ. στην ανατολική Μεσόγειο και στην Κύπρο και προδίδει μυκηναϊκή παρουσία ή εμπορικές σχέσεις των Μυκηναίων με αυτές τις περιοχές. Ονομάστηκε έτσι γιατί έχει ένα ψεύτικο κατακόρυφο στόμιο στο σημείο όπου συναντώνται οι λαβές, ενώ το πραγματικό στόμιό του είναι λοξό και βρίσκεται δίπλα από το ψεύτικο στον ώμο του αγγείου. Προοριζόταν για τη μεταφορά σε μικρές ή μεγάλες αποστάσεις, μεγάλων η μικρότερων ποσοτήτων λαδιού, απλού ή αρωματισμένου (Μπουλώτης 1993: 15). Η διακόσμησή του, αλλά και το ίδιο το αγγείο πολλές φορές πρέπει να λογίζεται στο πλαίσιο των εμπορικών δραστηριοτήτων της εποχής, και ως έκφραση και επίδειξη, προφανώς, τόσο της ιδεολογίας των ανθρώπων που το έστελναν, των Μυκηναίων, όσο και αυτών που το λάμβαναν.
 
Τα ίδια τα αγγεία σχετίζονταν, επίσης, καθώς προσφέρονταν και ως δώρα ή χρησιμοποιούνταν σε γιορτές, όπως αναφέρεται και στα ομηρικά έπη, και με την ενίσχυση του γοήτρου και του κύρους των ηγεμονικών τάξεων της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Οι πρόχοι (αγγεία με προχοή ως στόμιο), οι οξυπύθμενοι και οι ψευδόστομοι αμφορείς (αγγεία μεταφοράς και αποθήκευσης υγρών), οι κρατήρες (αγγεία ανάμιξης του οίνου με το νερό ώστε να παραχθεί κρασί), οι κύλικες (αγγεία πόσεως με υψηλό ή χαμηλό πόδι), καθώς και τα μεγάλα και μικρά αποθηκευτικά πιθάρια κυριαρχούν στο μυκηναϊκό σχηματολόγιο. Κάποια από αυτά διατηρήθηκαν ως σχήματα και στους επόμενους μεταμυκηναϊκούς αιώνες, αλλά και στα γεωμετρικά χρόνια. Συνεπώς, οποτεδήποτε και αν τοποθετήσουμε το ιστορικό υπόβαθρο της ομηρικής ποίησης, τα παραπάνω αγγεία ήταν γνωστά στο κοινό των επών και μπορεί έτσι να συσχετιστούν με την ομηρική καθημερινότητα, της οποίας πρέπει να ήταν μέρος.
 
Στη διάρκεια του 15ου αι. π.Χ. στη μυκηναϊκή κεραμική διακρίνεται ο λεγόμενος ανακτορικός ρυθμός. Είναι προφανές ότι ονομάστηκε έτσι από τη συχνή παρουσία του στα μυκηναϊκά ανάκτορα. Θεωρείται ότι αντλεί από την προηγούμενη μινωική αγγειογραφία καθώς στο σχετικό σχηματολόγιο χαρακτηριστικοί είναι οι αμφορείς και οι πρόχοι που διακοσμούνται με φυσιοκρατικά θέματα. Από τον 14ο αι. π.Χ. εμφανίζεται ο εικονιστικός ρυθμός, ενώ συναντώνται και άλλοι, όπως ο ρυθμός της χλωρίδας ή ο θαλάσσιος ρυθμός, τα διακοσμητικά θέματα των οποίων προσδιορίζουν και το όνομά τους. Ο εικονιστικός ρυθμός φέρει παραστάσεις, όπως, για παράδειγμα, ένας χαρακτηριστικός κρατήρας από την Έγκωμη της Κύπρου (γύρω στο 1400 π.Χ.). που απεικονίζει σχηματοποιημένες μορφές ανθρώπων -τόσο πεζών, όσο και επάνω σε άρματα- καθώς και αλόγων, σε μια σκηνή που είναι πιθανόν να αφορά εμπόριο χαλκού. Στη διακοσμημένη επιφάνεια των αγγείων συναντώνται, λοιπόν, σχηματοποιημένες μορφές ζώων, κυρίως, αλλά και ανθρώπων. Ζώα, πουλιά, ψάρια και άλλα θαλασσινά όντα, αλλά και σκηνές με ανθρώπους διακοσμούν ψευδόστομους αμφορείς και κρατήρες κατά τους 13ο και 12ο αι. π.Χ. Ο περίφημος «κρατήρας των πολεμιστών», αλλά και οι ταφικές λάρνακες («φέρετρα» νεκρών) από την Τανάγρα αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα μιας ανάλογης μυκηναϊκής ζωγραφικής πάνω σε πηλό. Στην τελική του εξέλιξη, πάντως, ο εικονιστικός ρυθμός περιορίζεται στην απεικόνιση χταποδιών στο σώμα του αγγείου με ψάρια και πουλιά ως συμπληρωματική διακόσμηση στους ώμους και στις λαβές.
 
Στο τέλος του 12ου αι. και στον 11ο αι. π.Χ. τα ολόβαφα αγγεία του λεγόμενου ρυθμού του Σιτοβολώνα, ο οποίος ονομάστηκε έτσι από την περιοχή της ακρόπολης των Μυκηνών όπου βρέθηκαν τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα, με διακόσμηση από απλές κυματοειδείς γραμμές, καθώς και ο πυκνός ρυθμός με τα αρκετά σχηματοποιημένα και απλουστευμένα πολύπλοκα διακοσμητικά μοτίβα φανερώνουν μια τυποποίηση και μια έλλειψη πρωτοτυπίας και καλλιτεχνικής έμπνευσης, ανάλογη, πιθανόν, με τη συνεχώς αυξανόμενη παρακμή και την τελική διάλυση του μυκηναϊκού κόσμου.