[II] Δόξαι δ᾽ ἂν ἀκόλουθον εἶναι καὶ περὶ μεγαλοπρεπείας διελθεῖν. δοκεῖ γὰρ καὶ αὐτὴ περὶ χρήματά τις ἀρετὴ εἶναι· οὐχ ὥσπερ δ᾽ ἡ ἐλευθεριότης διατείνει περὶ πάσας τὰς ἐν χρήμασι πράξεις, ἀλλὰ περὶ τὰς δαπανηρὰς μόνον· ἐν τούτοις δ᾽ ὑπερέχει τῆς ἐλευθεριότητος μεγέθει. καθάπερ γὰρ τοὔνομα αὐτὸ ὑποσημαίνει, ἐν μεγέθει πρέπουσα δαπάνη ἐστίν. τὸ δὲ μέγεθος πρός τι· οὐ γὰρ τὸ αὐτὸ δαπάνημα τριηράρχῳ καὶ ἀρχιθεωρῷ. τὸ πρέπον δὴ πρὸς αὐτόν, καὶ ἐν ᾧ καὶ περὶ ὅ. ὁ δ᾽ ἐν μικροῖς ἢ ἐν μετρίοις κατ᾽ ἀξίαν δαπανῶν οὐ λέγεται μεγαλοπρεπής, οἷον τὸ «πολλάκι δόσκον ἀλήτῃ,» ἀλλ᾽ ὁ ἐν μεγάλοις οὕτως. ὁ μὲν γὰρ μεγαλοπρεπὴς ἐλευθέριος, ὁ δ᾽ ἐλευθέριος οὐδὲν μᾶλλον μεγαλοπρεπής. τῆς τοιαύτης δ᾽ ἕξεως ἡ μὲν ἔλλειψις μικροπρέπεια καλεῖται, ἡ δ᾽ ὑπερβολὴ βαναυσία καὶ ἀπειροκαλία καὶ ὅσαι τοιαῦται, οὐχ ὑπερβάλλουσαι τῷ μεγέθει περὶ ἃ δεῖ, ἀλλ᾽ ἐν οἷς οὐ δεῖ καὶ ὡς οὐ δεῖ λαμπρυνόμεναι· ὕστερον δ᾽ ὑπὲρ αὐτῶν ἐροῦμεν. ὁ δὲ μεγαλοπρεπὴς ἐπιστήμονι ἔοικεν· τὸ πρέπον γὰρ δύναται θεωρῆσαι καὶ δαπανῆσαι μεγάλα ἐμμελῶς. ὥσπερ [1122b] γὰρ ἐν ἀρχῇ εἴπομεν, ἡ ἕξις ταῖς ἐνεργείαις ὁρίζεται, καὶ ὧν ἐστίν. αἱ δὴ τοῦ μεγαλοπρεποῦς δαπάναι μεγάλαι καὶ πρέπουσαι. τοιαῦτα δὴ καὶ τὰ ἔργα· οὕτω γὰρ ἔσται μέγα δαπάνημα καὶ πρέπον τῷ ἔργῳ. ὥστε τὸ μὲν ἔργον τῆς δαπάνης ἄξιον δεῖ εἶναι, τὴν δὲ δαπάνην τοῦ ἔργου, ἢ καὶ ὑπερβάλλειν. δαπανήσει δὲ τὰ τοιαῦτα ὁ μεγαλοπρεπὴς τοῦ καλοῦ ἕνεκα· κοινὸν γὰρ τοῦτο ταῖς ἀρεταῖς. καὶ ἔτι ἡδέως καὶ προετικῶς· ἡ γὰρ ἀκριβολογία μικροπρεπές. καὶ πῶς κάλλιστον καὶ πρεπωδέστατον, σκέψαιτ᾽ ἂν μᾶλλον ἢ πόσου καὶ πῶς ἐλαχίστου. ἀναγκαῖον δὴ καὶ ἐλευθέριον τὸν μεγαλοπρεπῆ εἶναι. καὶ γὰρ ὁ ἐλευθέριος δαπανήσει ἃ δεῖ καὶ ὡς δεῖ· ἐν τούτοις δὲ τὸ μέγα τοῦ μεγαλοπρεποῦς, οἷον μέγεθος, περὶ ταῦτα τῆς ἐλευθεριότητος οὔσης, καὶ ἀπὸ τῆς ἴσης δαπάνης τὸ ἔργον ποιήσει μεγαλοπρεπέστερον. οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ ἀρετὴ κτήματος καὶ ἔργου. κτῆμα μὲν γὰρ τὸ πλείστου ἄξιον τιμιώτατον, οἷον χρυσός, ἔργον δὲ τὸ μέγα καὶ καλόν (τοῦ γὰρ τοιούτου ἡ θεωρία θαυμαστή, τὸ δὲ μεγαλοπρεπὲς θαυμαστόν)· καὶ ἔστιν ἔργου ἀρετή, μεγαλοπρέπεια, ἐν μεγέθει.
***
[2] Φυσική συνέχεια θα μπορούσε να θεωρηθεί πως είναι να μιλήσουμε τώρα και για τη μεγαλοπρέπεια. Γιατί και αυτή θεωρείται αρετή που σχετίζεται με τα χρήματα και, γενικά, με τα υλικά αγαθά· μόνο που αυτή, σε αντίθεση με την ελευθεριότητα που απλώνεται σε όλες τις σχετικές με τα χρήματα πράξεις, σχετίζεται μόνο με τις πράξεις που έχουν να κάνουν με δαπάνες, και σ᾽ αυτές ξεπερνάει την ελευθεριότητα από την άποψη του μεγέθους. Γιατί όπως δηλώνει και η ίδια η λέξη, η μεγαλοπρέπεια είναι μια «πρέπουσα» δαπάνη σε μέγεθος.
Το μέγεθος όμως είναι κάτι το σχετικό. Το μέγεθος της δαπάνης δεν είναι, πράγματι, το ίδιο π.χ. για τον τριήραρχο και για τον αρχιθεωρό. Η πρέπουσα λοιπόν για το συγκεκριμένο άτομο, για τη συγκεκριμένη περίσταση και για το συγκεκριμένο πράγμα δαπάνη. Αυτός όμως που κάνει σε μικρά ή σε μεσαία πράγματα την ανάλογη δαπάνη δεν λέγεται μεγαλοπρεπής (όπως εκείνο το «συχνά έκανα δώρα στον ζητιάνο»· μεγαλοπρεπής λέγεται εκείνος που ενεργεί έτσι σε μεγάλα πράγματα. Γιατί ο μεγαλοπρεπής είναι ελευθέριος, ο ελευθέριος όμως με κανέναν τρόπο δεν είναι μεγαλοπρεπής. Η έλλειψη της τέτοιας έξης λέγεται μικροπρέπεια, η υπερβολή κακομοιριά ή μεγαλομανία-κακογουστιά και όλα τα παρόμοια: στις περιπτώσεις αυτές η υπερβολή δεν βρίσκεται στο μέγεθος του ποσού που δαπανάται για πράγματα που πρέπει, αλλά στις φανταχτερές και φιγουράτες δαπάνες εκεί που δεν πρέπει και με τρόπο που δεν πρέπει. Για όλα όμως αυτά θα μιλήσουμε αργότερα.
Ο μεγαλοπρεπής μοιάζει με τον ειδήμονα άνθρωπο, αφού μπορεί να διακρίνει το πρέπον και να δαπανά μεγάλα ποσά με τρόπο καλόγουστο και καλαίσθητο. Γιατί, όπως
[1122b] είπαμε στην αρχή, η έξη προσδιορίζεται από τις συγκεκριμένες πράξεις της και από τα πράγματα με τα οποία σχετίζεται. Οι δαπάνες λοιπόν του μεγαλοπρεπούς είναι μεγάλες και πρέπουσες. Τέτοια, επομένως, και τα έργα του· γιατί έτσι η δαπάνη θα είναι μεγάλη και στην πρέπουσα σχέση με το έργο. Αυτό θα πει ότι το έργο πρέπει να είναι άξιο της δαπάνης και η δαπάνη άξια του έργου, ή και να το ξεπερνάει. Όλες αυτού του είδους τις δαπάνες ο μεγαλοπρεπής θα τις κάνει για χάρη της ομορφιάς — αυτό δεν είναι το κοινό γνώρισμα όλων των αρετών; Θα τις κάνει, επίσης, με ευχαρίστηση και γενναιοδωρία· γιατί η τσιγκουνιά είναι κάτι το μικροπρεπές. Και πιο πολύ θα τον απασχολήσει το πώς μπορεί το έργο να γίνει όσο γίνεται ωραιότερο και όσο γίνεται πιο πρέπον παρά το έναντι τίνος ποσού θα πραγματοποιηθεί το έργο και πώς με το λιγότερο κόστος.
Υποχρεωτικά λοιπόν ο μεγαλοπρεπής είναι και ελευθέριος, αφού και ο ελευθέριος δαπανά αυτά που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει: με αυτά σχετίζεται το «μεγάλο-» του μεγαλοπρεπούς —«το μέγεθος», ας πούμε—, και η ελευθεριότητα με αυτά έχει να κάνει: απλώς με ίση δαπάνη ο μεγαλοπρεπής θα κάνει το έργο με μεγαλύτερη μεγαλοπρέπεια. Άλλη, πράγματι, είναι η αξία των υλικών αγαθών και άλλη η αξία των έργων: πολυτιμότερο υλικό αγαθό είναι αυτό που κοστίζει πολύ ακριβά, π.χ. το χρυσάφι, πολυτιμότερο όμως έργο είναι αυτό που είναι μεγάλο και ωραίο (γιατί η θέα ενός τέτοιου έργου κινεί τον θαυμασμό, και το μεγαλοπρεπές κινεί τον θαυμασμό)· και η αξία ενός έργου, η μεγαλοπρέπειά του, βρίσκεται στο μέγεθος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου