Οι επτά ηθικοί κανόνες που ενώνουν την ανθρωπότητα

Η επιστήμη της ανθρωπολογίας ασχολείται με τη μελέτη των ανθρώπων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των κοινωνιών τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Το μεγάλο πρόβλημα που είχε διαχρονικά ήταν να δώσει μια πλήρη και συνεκτική περιγραφή της ηθικής στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο Oliver Scott Curry το γνώριζε καλά. Το 2012 όταν ήταν καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διοργάνωσε μια συζήτηση μεταξύ των φοιτητών του. Το θέμα ήταν αν η ηθική είναι έμφυτη ή επίκτητη. Τα στρατόπεδα στήθηκαν γρήγορα, η μια πλευρά υποστήριζε με πάθος ότι οι κανόνες της ηθικής είναι έμφυτοι και παντού στον κόσμο οι ίδιοι ενώ η άλλη το αντίθετο, ότι δεν υπάρχει παγκόσμιο κοινό πλαίσιο.

H ομάδα του Oliver Scott Curry μελέτησε τους ηθικούς κανόνες σε 60 κοινωνίες ανά τον κόσμο και περισσότερες από 600 πηγές

«Τότε συνειδητοποίησα ότι κανείς δεν ήξερε πραγματικά και έτσι αποφάσισα να το μάθω», λέει ο Curry.  Επτά χρόνια αργότερα, ο Curry, ερευνητής στο Ινστιτούτο για τη Γνωστική και Εξελικτική Ανθρωπολογία της Οξφόρδης, ισχυρίζεται πλέον ότι μπορεί να δώσει μια απάντηση στο πολύ δύσκολο ερώτημα για το τι είναι η ηθική και πώς αλλάζει (ή όχι) στις κοινωνίες όλου του κόσμου.

 

«Οι άνθρωποι παντού αντιμετωπίζουν σχεδόν τα ίδια κοινωνικά προβλήματα και χρησιμοποιούν ένα σχεδόν παρόμοιο σύνολο ηθικών κανόνων για να τα λύσουν», αναφέρει ως ο επικεφαλής μιας μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Current Anthropology.

 

«Όλοι παντού μοιράζονται έναν κοινό ηθικό κώδικα. Όλοι συμφωνούν ότι η συνεργασία για την προώθηση του κοινού καλού είναι σωστό πράγμα». Ο τελικός σκοπός της ηθικής λοιπόν είναι η καλλιέργεια και η αναβάθμιση της ανθρώπινης συνεργασίας.

 

Για τους σκοπούς της έρευνας η ομάδα του Curry μελέτησε τους ηθικούς κανόνες σε 60 κοινωνίες ανά τον κόσμο και περισσότερες από 600 πηγές.

 

Οι συγγραφείς εξέτασαν επτά «καθιερωμένους» τύπους συνεργασίας για να δοκιμάσουν την ιδέα ότι η ηθική εξελίχθηκε για να προωθήσει τη συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειακών αξιών , ή γιατί διαθέτουμε πόρους για την οικογένεια. Την ομαδική πίστη ή γιατί διαμορφώνουμε ομάδες, συμμορφούμεθα με τους τοπικούς κανόνες και προωθούμε την ενότητα και την αλληλεγγύη. Κοινωνική ανταλλαγή ή αμοιβαιότητα ή γιατί εμπιστευόμαστε τους άλλους, επιστρέφουμε ευνοώντας, επιδιώκουμε εκδίκηση, εκφράζουμε ευγνωμοσύνη, αισθανόμαστε ενοχή και συνθέτουμε τις μάχες. Την επίλυση των συγκρούσεων μέσω διαγωνισμών που συνεπάγονται «γελοίες εκφάνσεις δεσπόζουσας θέσης» όπως η γενναιότητα ή οι «επιδεικτικές επιδείξεις υποταγής », όπως η ταπεινοφροσύνη ή το σεβασμό. Δικαιοσύνη,ή πώς να διαιρέσετε αμφισβητούμενους πόρους εξίσου ή να συμβιβαστείτε. Και τέλος τα δικαιώματα της ιδιοκτησίας , δηλαδή να μην κλέβουν. 

 

Ο ηθικός επτάλογος στον οποίο κατέληξαν είναι ο εξής:

1. Να βοηθάς την οικογένεια σου
2. Να βοηθάς την ομάδα σου
3. Να ανταποδίδεις τις χάρες
4. Να είσαι γενναίος
5. Να σέβεσαι την ιεραρχία
6. Να είσαι δίκαιος στη μοιρασιά
7. Να σέβεσαι την ξένη ιδιοκτησία

Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι αυτές οι εφτά συμπεριφορές ήταν ηθικά αποδεκτές στο 99,9% των περιπτώσεων μεταξύ όλων των πολιτισμών. Οι επιστήμονες βέβαια σημειώνουν ότι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο διαφέρουν σημαντικά στην προτεραιότητα που δίνουν σε αυτούς τους κανόνες αλλά τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν συντριπτικά  για την τήρηση αυτών των ηθικών αξιών. Πολλές προηγούμενες μελέτες έχουν εξετάσει ορισμένους κανόνες ηθικής σε ορισμένα μέρη, αλλά καμία δεν είχε εξετάσει τους κανόνες ηθικής σε ένα τόσο μεγάλο δείγμα κοινωνιών. Είναι ενδεικτικό ότι όταν ο Curry προσπαθούσε να πάρει χρηματοδότηση, η ιδέα του απορρίφθηκε επανειλημμένα ως είτε πολύ προφανής είτε ως εντελώς αδύνατο να αποδειχθεί.

 

Το ερώτημα αν η ηθική είναι οικουμενική ή σχετική είναι μια παλιά. Ο φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουμ έγραφε ότι οι ηθικές κρίσεις εξαρτώνται από μια «εσωτερική αίσθηση την οποία η φύση έχει κάνει καθολική σε όλο το ανθρώπινο είδος», σημειώνοντας ότι ορισμένες ιδιότητες, όπως η αλήθεια, η δικαιοσύνη, το θάρρος, η φιλία, συμπάθεια είναι οικουμενικές.

 

Σε μια κριτική για την έρευνα ο Paul Bloom, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Yale, λέει ότι είμαστε μακριά από τη συναίνεση όσον αφορά τον ορισμό και την πηγή της ηθικής. Έχει να κάνει με την αίσθηση δικαίου ή αφορά τη μεγιστοποίηση της ευημερίας; Πρόκειται για καθυστέρηση της ικανοποίησης για να αποκομίσουμε κέρδη μακροπρόθεσμα ή για αλτρουισμό; Οι επτά γενικοί κανόνες ίσως να μην είναι ο τελικός κατάλογος. Σε μια εποχή όμως που συχνά αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε πολλά κοινά μας δείχνει ότι υπάρχει ένα κοινό υπόβαθρο.